Search

Narcissus pseudonarcissus (L.) cv. Carlton is being cultivated as a main source of galanthamine from the bulbs. After galanthamine, haemanthamine and narciclasine are the next most abundant alkaloids in this cultivar. Both these compounds are promising chemical scaffolds for potential anticancer drugs. For further research and drug development, a reliable supply of these compounds will be needed. In this study a field experiment was conducted to investigate the levels of galanthamine, haemanthamine and narciclasine in plants of N. pseudonarcissus cv. Carlton. In a field experiment alkaloids in the bulbs, leaves and roots were analyzed by quantitative (1)H NMR to monitor the variations during the growing season. Major primary and secondary metabolites were identified in the various plant parts. Multivariate data analysis was performed on the (1)H NMR spectra to investigate how metabolites changed in the plant organs over time. The results show that the leaves have relatively high concentrations of the alkaloids before flowering. The bulbs had lower concentrations of the compounds of interest but would have a higher total yield of alkaloids due to bigger biomass. Narcissus pseudonarcissus cv. Carlton represents a good source of galanthamine, and can potentially be a source of the other major alkaloids depending on choice of organ and harvest time.

Sinds 2010 kampt de leliesector met een relatief nieuw virus, Plantago asiatica mosaic virus (PlAMV). Praktijkgericht onderzoek is destijds spoedig opgestart om kennis te verkrijgen over mogelijke infectie- en besmettingsroutes en om mogelijkheden voor beheersing van dit virus te onderzoeken. Vijf onderzoeksvragen stonden centraal in dit onderzoek. Naast antwoord op deze vragen, heeft het onderzoek ook aanvullende informatie over PlAMV en lelie opgeleverd. Dit rapport beschrijft onderzoek dat in de periode zomer 2011 t/m zomer 2012 is uitgevoerd

De leliebranche wordt geconfronteerd met een zeer besmettelijk virus dat een grote bedreiging is voor de gehele leliesector, het Plantago asiatica mosaic virus (PlAMV). Naast PlAMV is enkele jaren geleden een vergelijkbaar virus in lelie aangetroffen, het Tulpenvirus X (TVX). De besmettelijkheid van TVX lijkt bij lelie vergelijkbaar groot te zijn als de besmettelijkheid van PlAMV. Het is er alles aan gelegen om de verspreidingsroutes volledig in beeld te hebben om doeltreffende maatregelen te kunnen nemen om verdere verspreiding van het virus in de leliesector te voorkomen. Het onderzoek beschreven in dit rapport is een voortzetting van onderzoek aan PlAMV en TVX dat sinds 2010 wordt uitgevoerd.Er is uitgebreide ervaring opgebouwd met de mogelijkheden die ELISA- en PCR-toetsen kunnen bieden bij onderzoek, maar vooral ook voor de kwaliteitsbewaking van teeltmateriaal. Omdat de verspreidingsroutes complex zijn, is het belangrijk te weten wat de mogelijkheden en beperkingen zijn van bepaalde bemonsteringsmomenten en monstertype. Hoofdstuk 2 beschrijft de voordelen en beperkingen van de verschillende toetsmethoden en bemonsteringstypes. Daarnaast wordt uitleg gegeven over de interpretatie van toetsresultaten.Bij lelie kan infectie met PlAMV schadelijke symptomen veroorzaken. PlAMV kan daarentegen ook symptoomloos voorkomen. In Hoofdstuk 3 wordt beschreven dat symptomatische en symptoomloze infecties door hetzelfde PlAMV-virus wordt veroorzaakt. Er is slechts één type PlAMV in de Nederlandse lelieteelt aanwezig. Dit is belangrijke informatie met betrekking tot het gebruik van toetsmethoden voor kwaliteitsbewaking. Wanneer genetische variatie aanwezig zou zijn, dan zouden de toetsen daarop mogelijk aangepast moeten worden.Infectie met TVX bij lelie worden veroorzaakt door een TVX-stam die op kleine genetische details afwijkt van het TVX dat bij tulp infectie kan veroorzaken. Er zijn geen aanwijzingen dat tulp zelf de infectiebron is geweest voor TVX-infecties bij lelie. Het is momenteel de hypothese dat de tulpenstam van TVX vanuit tulp in een alternatieve waardplant terecht is gekomen. In deze alternatieve waardplant is TVX veranderd in de vorm die uiteindelijk bij lelie infecties kan veroorzaken.Dompelen van intacte bollen in een bad waarin PlAMV aanwezig was, resulteerde in vergelijkbare virusinfecties als bij dompeling van bollen waarvan de wortels waren afgeknipt. De bollen waren in dit geval slechts drie minuten gedompeld. Er hoeft dus geen verwonding aanwezig te zijn om infectie mogelijk te maken. Bij heftiger verwonding trad meer infectie op. Afspoelen van gespoelde of ontsmette bollen met schoon water kan resulteren in minder infectie, maar dit is niet altijd het geval (Hoofdstuk 4). Voorkomen van verwonding en aandacht voor wondherstel voor het dompelen is daarom zeker relevant. Tevens moeten lelie verwerkende bedrijven achteraan in de keten er rekening mee houden dat ook tijdens hun werkzaamheden met leliebollen kruisbesmetting en infectie bij partijen kan plaatsvinden wanneer zij gebruik maken van virusbesmet spoelwater of dompelbaden besmet met virus. Inpakbedrijven en exporteurs zijn daarom net zo verantwoordelijk voor een virusvrij eindproduct als veredeling en bollentelers.PlAMV en TVX zijn vrij hardnekkige virussen die buiten de plant langere tijd besmettelijk blijven. Bedrijfshygiëne is dan extra belangrijk om verspreiding binnen en tussen partijen te voorkomen. In Hoofdstuk 11 worden tips voor bedrijfshygiëne uitgebreid toegelicht. Vuil en plantenresten wegspoelen met (warm) water en eventueel zeep gebruiken om aankoeken van vuiligheid te voorkomen zijn het belangrijkst en het meest effectief. Middelen met virucide werking kunnen eventueel ingezet worden om achtergebleven virusdeeltjes alsnog te inactiveren. Er zijn middelen geïdentificeerd met voldoende virucide activiteit, maar alleen voor Virkon S is een toepassing in bedrijfsruimtes geregistreerd (Hoofdstuk 5). Er zijn tevens middelen geïdentificeerd die ook voldoende en snelle virucide activiteit hebben voor inactivatie van virus aanwezig in dompelbaden of spoelwater. Echter, voor geen van deze middelen is toepassing geregistreerd.Aanwezigheid van virusdeeltjes in de bodem of in virusbesmette gewasresten kunnen tijdens een nieuwe teelt tot infectie leiden. In Hoofdstuk 6 zijn de risico’s beschreven bij hergebruik van een perceel waar de voorafgaande lelieteelt besmet was met PlAMV of TVX. In de meeste gevallen treedt infectie vanuit het perceel op. De waargenomen percentages zijn niet erg hoog (0-8%), maar een virusvrij aangeplante partij is dan niet meer virusvrij. Tijdens diverse teeltprocessen tot aan de broei kunnen deze beperkte besmettingen via diverse risicovolle handelingen in een partij uitgroeien tot veel hogere percentages.Tijdens het onderzoek naar hergebruik van grond afkomstig van virusbesmette lelieteelt werd duidelijk dat de waardplantenreeks van PlAMV en TVX veel breder is. Een groot aantal onkruiden en groenbemesters zijn waardplant (Hoofdstuk 9). In relatie tot lelie worden in deze alternatieve waardplanten lagere virusconcentraties aangetroffen. Het is momenteel onduidelijk welke rol deze onkruiden en groenbemesters spelen bij de instandhouding van virusreservoirs in de bodem.Aanwezigheid van virusdeeltjes in de bodem of in virusbesmette gewasresten kunnen tijdens een nieuwe teelt tot infectie leiden. Stomen van de grond is toepasbaar bij kasteelt. Voor een goede inactivatie van virus in de grond is het belangrijk dat alle grond voldoende lang voldoende heet is geweest (Hoofdstuk 5). Het werken met dataloggers voor temperatuurregistraties is daarom zeker aan te bevelen. Er is tevens een methode ontwikkeld waarmee met ingegraven viruscapsules op een meer biologische wijze de inactivatie van PlAMV of TVX bestudeerd kan worden.Er zijn geen middelen met virucide activiteit bekend die toegepast kunnen worden in de bodem. Een chemische afdoding is daarom niet mogelijk. Omdat er geen vector betrokken is bij de bodemgebonden virusverspreiding hebben nematiciden of fungiciden geen effect op virusreservoirs in de bodem. Een gezond bodemleven en snelle vertering van plantresten heeft daarentegen zeker wel een functionele bijdrage in een effectieve vermindering van virus in de bodem. Natte grondontsmetting of toepassing van bodemfungiciden zou daarom misschien juist wel eens averechts kunnen werken bij het bestrijden van virusreservoirs in de bodem.De verspreiding van PlAMV en TVX is complex, de beheersing van dit virus nog complexer. Dit project heeft de sector een paar stappen verder gebracht in het begrijpen van de ervaringen met deze twee virussen. Tevens wordt steeds beter begrepen op welke wijze virusinfectie voorkomen kan worden. Op basis van de laatste inzichten zijn de maatregelen waarmee infectie en verspreiding van PlAMV en TVX voorkomen of beperkt kunnen worden geactualiseerd. Het inzichtelijk maken van de aanwezige besmettingen in partijen door middel van toetsen is van groot belang om de risico’s op infectie en verspreiding in te schatten. Immers, bij afwezigheid van virus, is er ook geen risico dat virusinfectie kan optreden. De praktijkadviezen in combinatie met een planmatige beoordeling van de kwaliteit door middel van toetsen heeft geresulteerd in de Kwaliteitssysteem Lelie 2.0, een resultaat van collectieve samenwerking binnen de Nederlandse leliesector.

Het in 2007 gestarte project State-of-the-Art bewaren van tulpenbollen heeft laten zien dat met deze technologie veel energie bespaard kan worden. De kwaliteit van de bollen wordt hierbij verbeterd. Daarnaast is er tot en met 2011 veel aanvullend onderzoek verricht, onder meer naar de verbetering van de luchtverdeling over de kistenstapeling. Hierdoor kan nog veel meer energie bespaard worden. In een reeks van vier artikelen worden de bevindingen van dit project samengevat. Dit eerste artikel behandelt het energieverbruik.

In de bloementeelt van lelies wordt in de wintermaanden belicht voor een goede kwaliteit. De lichtbehoefte van de planten is waarschijnlijk niet de hele trekduur gelijk. In de praktijk wordt aan het einde van de teelt vaak al minder licht gegeven. Fase-afhankelijke belichting zou energie kunnen besparen. In dit onderzoek is de teelt van lelies in 4 fasen opgedeeld. De eerste fase vond steeds plaats in een klimaatcel bij 9°C en duurde bij beide onderzochte cultivars twee weken. In de tweede fase stond een deel van de planten in een klimaatcel met LED verlichting, in een combinatie van 50% rood en 50% blauw licht. De andere planten stonden in de kas bij 3000 of 6000 lux SON/T licht. In de derde fase stonden alle planten in de kas bij 6000 of 9000 lux en in de 4e en laatste fase kregen de planten 3000 of 6000 lux SON/T. In totaal leverde dit 12 combinaties op. Het onderzoek is uitgevoerd met twee cultivars: de Oriëntal Santander en de LA Yellow Diamond. De bollen zijn in november geplant. De geoogste takken zijn beoordeeld op kwaliteit en houdbaarheid.

Erwinia vormt een groot probleem in bloembolgewassen als hyacint, iris, Dahlia en Zantedeschia. Geschat wordt (precieze cijfers ontbreken) dat de economische schade door o.a. uitval van aangetaste bollen en kosten als gevolg van extra uitzoeken ongeveer 5- 8 miljoen euro op jaarbasis bedraagt. Daar het gaat om een groot economisch probleem hebben aardappelsector en bloembollensector zich verenigd in een zgn. Deltaplan. Dit houdt in, dat men onderzoek op drie niveaus (A, B en C; zie Fig.0) wil laten uitvoeren: A. Fundamenteel onderzoek: onderzoek dat op langere termijn mogelijk soelaas biedt voor praktische oplossingen van het Erwinia-probleem. B. Strategisch onderzoek : onderzoek dat op relatief korte termijn mogelijkheden biedt tot praktische oplossingen voor het Erwinia-probleem en breder toepasbaar is bv. voor andere bacterieziekten C. Toegepast onderzoek: onderzoek specifiek gericht op snelle toepassingen voor en door de sector: Deltaplan C. Het in dit rapport beschreven onderzoek valt in categorie C.

Pythium veroorzaakt veel schade in hyacint en is niet goed te bestrijden. In een meerjarig onderzoek bij PPO is een aantal veelbelovende maatregelen (Ridomil Gold, Pseudomonas SS101 en groenbemesters) getest. Er is gekeken naar de effectiviteit van combinaties van maatregelen en van herhaalde toepassing. Een afdoende bestrijding bleek echter niet mogelijk. Een rekenmodel is ontwikkeld om de economische schade bij hyacint door een aantasting en het effect van een bestrijding inzichtelijk te maken.

Pythium is een grondgebonden schimmel die in diverse bolgewassen, maar vooral bij hyacint en krokus, veel schade veroorzaakt door wortelrot. Dit wortelrot leidt tot slechte groei van de bol en dus tot opbrengstderving. Er is momenteel één fungicide (Ridomil Gold) toegelaten om Pythium te bestrijden. Echter, de toepassing van dit fungicide resulteert niet altijd in een Pythium vrij gewas. Uit eerder onderzoek is bekend dat wortelrot in hyacint ook bestreden wordt door toepassing van een bacterie, Pseudomonas SS101, en door het onderwerken van een groenbemester zoals bladrammenas. Maar, net als bij Ridomil Gold, geldt ook voor deze maatregelen dat wanneer deze maatregel alleen wordt toegepast dit vaak niet resulteert in een betrouwbare en voldoende bestrijding. Daarom is in een meerdere jaren durend project onderzocht of het toepassen van (combinaties van) deze maatregelen gedurende een aantal jaren achter elkaar in verschillende samenstellingen wel effectief Pythium wortelrot kan bestrijden. De verwachting is dat op deze manier Pythium gedurende een aantal jaren met behulp van verschillende mechanismen wordt bestreden zodat de bestrijding veel effectiever is en langdurig.

Sinds dit jaar worden bladmonsters van lelie bij de BKD met de Elisa-methode standaard op vier virussen getoetst. Het is belangrijk om een nauwkeurige toetsuitslag te krijgen, omdat dit resultaat wordt gebruikt voor partijbeheer, teeltplanning, bepalen van de gewasbeschermingsstrategie, handel en export. Dit artikel geeft aan de hand van de verspreidingsroutes van de vier virussen en de invloed van het virus op de plant het meest geschikte moment van bemonsteren. Daarnaast beantwoordt de BKD een aantal veel gestelde ragen over dit onderwerp.

In de handel worden sinds 2005 af en toe partijen leliebollen aangetroffen waarbij sprake is van een onbekende bodemafwijking. Daarbij is sprake van glazige bolschubben die aan de basis geelachtig verkleurd zijn. Bij aansnijden van de bolbodem blijkt deze lichtbruin tot geelachtig verkleurd te zijn. Bollen met genoemde symptomen worden meestal uit de partij verwijderd of de bollen gaan in de bewaring verloren. Uit het afwijkende bolbodem- en schubweefsel zijn tot nu toe geen schimmels geïsoleerd en ook zijn nooit virussen aangetoond. Wel zijn regelmatig bacteriën gevonden. Om na te gaan om welke bacterieën het gaat en of ze werkelijk pathogeen zijn voor lelies is e.e.a. onderzocht in het kader van het voortgezet diagnostisch onderzoek.

Om bacterieziekten in Prunus effectief te kunnen aanpakken heeft PPO uitgebreid onderzocht waar Xanthomonas en Pseudomonas aanwezig zijn in besmette Prunus laurocerasus. De bacteriën blijken jaarrond aanwezig, vaak zonder uiterlijke symptomen en in lage aantallen. Er is dus altijd kans op verspreiding via stekken, ook als er geen symptomen aanwezig zijn.

In juni 2008 heeft de KAVB het Convenant Schone & Zuinige Agrosectoren ondertekend, waarbij het doel is: een energiebesparing van 2,2 % per jaar. De ambitie is om in 2020 bij nieuw te starten bloembollenbedrijven klimaatneutraal en economisch rendabel te kunnen telen/broeien. In dit artikel de stand van zaken.

Bij de bewaring van bloembollen leeft de vraag sterk hoe hoog de schadedrempel voor CO2 is. PPO onderzocht dit voor voorjaarsbloeiers tulp, narcis (tête-à-tête), hyacint, krokus, iris, muscari, allium, scilla, iris reticulata en chionodoxa. Hiervan werden bollen 2 maanden bewaard bij 385 ppm CO2 (buitenlucht), 5000, 15.000 en 30.000 ppm CO2. Daarna zijn deze gebroeid en/of op het proefveld geplant en bij oogst beoordeeld, geteld en gewogen. Voor narcis, krokus, irissen, scilla en chionodoxa bleek de CO2-schadedrempel = 30.000 ppm. Voor tulp, muscari en allium tussen 15.000 en 30.000 ppm, en voor plantgoed hyacint en iris tussen 5.000 en 15.000 ppm. Zelfs bij extreem lage ventilatie/circulatie (resp. 6m3 en 100 m3/uur per kuub) wordt de schadedrempel niet overschreden. Sturen van ventilatie/circulatie op CO2 kost alleen maar extra energie. Gebruik CO2-meting als indicator van stress, warmteproductie of het functioneren van klep of ventilator.

Op het bloembollenbedrijf van de Gebroeders Klaver is sinds 1995 een kuubskist in gebruik waarvan de geperforeerde bodemplaat gegolfd is. De luchtopbrengst is door PPO doorgemeten. De kisten met de golfbodem gaven bij het sneldrogen (2 diep x 4 hoog) gemiddeld 21% meer lucht dan de kisten met een platte bodem. Hierdoor zijn de bollen 3 – 5 uur eerder droog. Dit bespaart 13 tot 34% energie. Bij 4 hoog x 10 diep in de bewaarcel bleek de spreiding in debiet over de kisten met een golfbodem slechts iets groter. De luchtopbrengst is bij een stapeling van 9 diep 3% hoger dan bij gewone kisten, bij 7 diep 5% en bij 5 diep 10% hoger. Dit betekent een energiebesparing bij de circulatie van respectievelijk 9, 16 en 26%. Omdat bewaren 3 tot 4 maanden duurt en drogen bijvoorkeur slechts 24 uur, wordt in absolute zin bij het bewaren de meeste energie bespaard.

Doelstelling van het project ‘Meerlagenteelt in de praktijk’ is het ondersteunen van de ontwikkeling van meerlagenteelt (MLT) systemen waardoor het energieverbruik voor de broeierij drastisch afneemt. De werkwijze hierbij is enerzijds het demonstreren van de werking van de verschillende reeds ontwikkelde MLT-systemen op praktijkbedrijven en de hierbij gerealiseerde energiebesparingen, anderzijds het op deze bedrijven testen/verifiëren van toepassingen van recente resultaten van onderzoek naar verbeteringen van o.a. belichting en kasklimaat. Dit 3de jaar van het project Meerlagenteelt in de praktijk zijn weer meer broeiers betrokken waardoor er meer verschillende MLT-systemen vergeleken konden worden.

In 2012 is een inventarisatie gemaakt van mogelijke reststromen uit de bloembollenteelt, –broei en –handel, de geografische locaties waar ze geproduceerd worden, de perioden waarin ze vrij komen en van de samenstelling van deze reststromen. De inventarisatie was gebaseerd op beschikbare statistieken, literatuurgegevens, analyses en praktijkkennis. Deze bronnen hebben vooral betrekking op tulp, lelie, narcis en hyacint.

Het in 2007 gestarte project State-of-the-Art bewaren van tulpenbollen heeft laten zien dat met deze technologie veel energie bespaard kan worden. De kwaliteit van de bollen wordt hierbij verbeterd. Daarnaast is er tot en met 2011 veel aanvullend onderzoek verricht, onder meer naar de verbetering van de luchtverdeling over de kistenstapeling. Hierdoor kan nog veel meer energie bespaard worden. In een reeks van vier artikelen worden de bevindingen van dit project samengevat. Dit tweede artikel behandelt de productkwaliteit.

Tulpenmoza¿ekvirus (TBV) in tulp veroorzaakt veel schade in de teelt. Om virusverspreiding door bladluizen te voorkomen moet de teler in een korte periode deze bronnen van infectie verwijderen. Een tijdrovende bezigheid, die ook specifieke deskundigheid vergt. Verder bespaart dit verwijderen ook het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen om de luizen te bestrijden. Echter, experts die dit kunnen zijn schaars. Om het gebrek aan goede ziekzoekers te compenseren, werkt Wageningen UR samen met een groep tulpentelers aan een oplossing. Gerobotiseerd ziekzoeken moet in een vroeg stadium symptomen van ziekten (TBV) in het gewas (in dit geval tulp) kunnen herkennen. Het streven is dat dit minimaal even goed gebeurt als door de experts.

Kort jaarverslag over 2012.

De N-gebruiksnorm voor lelie is vastgesteld op 145 kg N per ha op zand, löss en veen en 155 kg per ha op klei. Telers ervaren de gebruiksnorm voor m.n. het nieuwe assortiment snelgroeiende cultivars als te laag voor een optimale gewas- en bolgroei, omdat deze cultivars een veel hogere bolopbrengst en biomassa hebben. Dit project had als doel de gemiddelde N-behoefte van lelie te bepalen voor hoogproductieve leliecultivars door middel van het uitvoeren van een serie veldproeven onder praktijkomstandigheden. Er zijn zes datasets verzameld die nodig zijn om een definitief NA voor OT- en LA-hybride leliecultivars te onderbouwen. Uit dit onderzoek bleek dat een stikstofbemesting op basis van NBS, in een jaar met normale neerslaghoeveelheden, toereikend zal zijn in de nieuwe hoog producerende leliecultivars uit de groep van de OT- en de LA-hybriden die werden onderzocht. Er is, op basis van dit onderzoek geen aanleiding om een nieuw besmestingsadvies op te stellen. In vijf van de zes datasets was de N opname hoger dan gift die volgens het NBS werd toegediend. Dit betekent dat de natuurlijke vruchtbaarheid achteruit gaat en op termijn de opbrengsten zullen dalen.

In de handel worden sinds 2005 af en toe partijen leliebollen aangetroffen waarbij sprake is van een onbekende bodemafwijking. Daarbij is sprake van glazige bolschubben die aan de basis geelachtig verkleurd zijn. Bij aansnijden van de bolbodem blijkt deze lichtbruin tot geelachtig verkleurd te zijn. Bollen met genoemde symptomen worden meestal uit de partij verwijderd of de bollen gaan in de bewaring verloren. Uit het afwijkende bolbodem- en schubweefsel zijn tot nu toe geen schimmels geïsoleerd en ook zijn nooit virussen aangetoond. Wel zijn regelmatig bacteriën gevonden. Om na te gaan om welke bacterieën het gaat en of ze werkelijk pathogeen zijn voor lelies is e.e.a. onderzocht in het kader van het voortgezet diagnostisch onderzoek.

Jaarlijks wordt er op een tiental bollenbedrijven tijdens de veld- en exportkeuringen een stengelaaltjes besmetting in tulpen gevonden. Bij enkele van deze bedrijven keert het stengelaaltjes probleem, ondanks dat de besmette partij wordt vernietigd en de grond wordt ontsmet, na één of meerdere jaren weer terug zonder dat nieuwe partijen zijn aangekocht. Het vermoeden is dat andere partijen op deze bedrijven een stengelaaltjes besmetting dan ook al langer symptoomloos met zich mee dragen. Dit project had als doel een toets te ontwikkelen voor tulpenbollen om stengelaaltjes vroegtijdig aan te kunnen tonen. Dit lang voordat de eerste symptomen zichtbaar worden, zodat er minder versmering van het aaltje over het bedrijf kan plaatsvinden. De toets, die hiervoor binnen dit project werd ontwikkeld, is ontwikkeld op het toetsen van uitschotbollen. Deze bollen van mindere kwaliteit worden tijdens het uitzoeken van het plantgoed en het leverbaar weggegooid. Het voordeel van het gebruik van uitschotbollen is dat hierdoor geen goede plantgoed of leverbare bollen hoeven te worden gebruikt. Daarnaast wordt de kans op het aantonen van een besmetting met stengelaaltjes vergroot doordat juist de afwijkende bollen worden getoetst. Toetsen is noodzakelijk omdat stengelaaltjes symptomen in de bol visueel lastig te onderscheiden zijn van andere ziekten zoals symptomen van zuur in tulp (Fusarium). Dit onderzoek toont aan dat uitschotbollen inderdaad als indicator gebruikt kunnen worden voor een stengelaaltjes besmetting in een partij tulpen. De methoden, die binnen dit project zijn onderzocht om de stengelaaltjes vrij te maken uit de bollen waren douchen, drogen en dompelen. Het dompelen van bollen bleek de meest effectieve methode. Tijdens het onderzoek werd deze methode gecombineerd met een gevoelige moleculaire PCR toets, ontwikkeld door Blgg AgroXpertus. Door de dompelmethode te combineren met de gevoelige Real-time PCR toets bleek het mogelijk om één zieke bol tussen 1000 gezonde bollen aan te tonen. De toets is daarnaast uitgetest met praktijkpartijen afkomstig van bedrijven met een eerder vastgestelde stengelaaltjes besmetting. Echter een groot probleem vormt het restmateriaal dat meekomt met de bollen en onvoldoende te scheiden is van de stengelaaltjes in het monster. Dit restmateriaal bestaat met name uit grond, bollen- en stromijten, die veel voorkomen op zure tulpen. Voor dit probleem zal eerst een oplossing gezocht moeten worden om de toets ook daadwerkelijk in de praktijk in te kunnen zetten.

In de teelt van Oriëntals komen veel partij- overdraagbare ziekten en plagen voor, zoals het wortellesie - aaltje, bladaaltjes en bollenmijten, maar ook bacteriën en schimmels. In eerder onderzoek van PPO is duidelijk geworden dat Oriëntals heel goed een warm waterbehandeling bij 41°C in alleen water kunnen verdragen mits deze wordt toegepast in combinatie met 2 dagen voor - en nawarmte bij 20°C. Het is niet bekend hoe lelies uit de groep van de Longiflorum, LA - en OT - hybriden reageren op een warmwaterbehandelin g bij 41°C in combinatie met voor - en nawarmte. Omdat niet alle telers de mogelijkheid hebben voor - en nawarmte te geven bij 20°C is ook onderzocht of bewaring bij lagere ‘schuur’ temperaturen voor en na de warmwaterbehandeling een w armwaterbehandeling bij 41 °C zonder schade mogelijk maakt .

In de bloementeelt van lelies wordt in de wintermaanden belicht voor een goede kwaliteit. De lichtbehoefte van de planten is waarschijnlijk niet de hele trekduur gelijk. In de praktijk wordt aan het einde van de teelt al minder licht gegeven. Faseafhankelijke belichting zou energie kunnen besparen. In dit artikel staan de resultaten van onderzoek naar de mogelijkheden.

A hot water treatment (HWT) protocol is needed to control tulip stem nematode (TSN) in tulip bulbs. A HWT above approximately 45°C in tulips is assumed to be harmful to the bulbs. Experience with HWT to destroy stem nematodes in daffodils shows that the required temperature for this is 4 hours at 47°C. The primary goal of this research was to determine the temperature tolerance of tulip bulbs, preferably in the range of 4 hours at 47°C. This was done by testing a number of combinations of pre-treatment temperature (PTT), HWT temperature and HWT duration. Bulbs that had been subjected to these treatments were planted in the field and the loss of bulbs and reduction in yield were monitored. A second goal of this research was to determine the combination of HWT duration and temperature at which TSN was totally eradicated. Trials were done with diseased (TSN) bulbs. The number of surviving nematodes were determined by using a 'fog chamber' technique. Two years of trials showed that tulip bulbs require high PTT's in order to survive HWT at higher temperatures. For example a HWT of 4 hours at 47°C preceded by pre-treatment of 1 week at 27, 30 or 33°C resulted in an average yield of 39, 64 and 92% (compared to the control treatment) respectively. The higher the PTT, the better the bulbs could tolerate the HWT. In the diseased bulbs we found total eradication of TSN at 4 hours 47°C, after a pre-treatment of 1 week at 30°C. Tulip bulbs were surprisingly tolerant of HWT at temperatures of 46 and 47°C, provided that bulbs receive a pre-treatment and HWT straight after lifting. Pre-treatment at 33°C gave the best result until now.

Tulip bulbs to plant the next season are stored in boxes which are ventilated to a level of 500 or 300 m3 per m3 bulbs per hour to avoid high ethylene concentration between the bulbs. The boxes are positioned in an arrangement of 5-6 rows with 8-10 boxes per row, each one on a pallet (one layer system), with an adjusted large box containing a ventilator. In this study a commercial CFD code was used to investigate the distribution of airflow between the boxes and the potential energy saving by applying simple solutions, concerning the design of the air inlet area. Two different design variations of the one layer system were simulated and two sizes of tulip bulbs were considered. The results show that the average energy consumption for different configurations was 1.00 kW and 0.79 kW for the first and the second design respectively, regarding both tulip bulbs sizes. With smaller tulip bulbs energy consumption is 19.4% higher for Design-1 and 26.0% for Design-2. The best variations of both designs can achieve a minimum airflow per box of 79% of the nominal one, which is 300 m3/h per m3 of tulip bulbs. The Design-2 has proven to be more energy efficient since it needs -22% less energy to achieve the same minimum airflow.

Misvormde bloemen zijn een probleem in Zantedeschia. Bloementelers geven aan dat 15% misvormde bloemen regelmatig voorkomt tot soms wel 50% aan toe. Deze bloemen brengen minder of geen geld op en het kost extra tijd om deze bloemen te verwerken (extra sorteerkosten). Op het mom ent dat de bloemen uit de scheut komen is de afwijking al zichtbaar. Omdat de bloemontwikkeling en uitgroei grotendeels plaatsvind na het planten was de verwachting dat verschillen in kasklimaat (temperatuur en RV) van invloed zou den zijn op het ontstaan van misvormde bloemen. Daarom zijn gedurende twee jaren proeven uitgevoerd in vier kasafdeling met verschillende klimaatinstellingen met hogere en lagere temperaturen en een hogere (80%) en lager e (60%) RV. In deze afdelingen zijn vijf (2011) of drie (201 2) cultivars geplant op twee tijdstippen (maart en mei/juli). Voor het planten zijn de knollen eenmaal of tweemaal in gibberelline gedompeld voor bloeibevordering.

Het in 2007 gestarte project State-of-the-Art bewaren van tulpenbollen heeft laten zien dat met de huidige technologie veel energie bespaard kan worden. De kwaliteit van de bollen wordt hierbij verbeterd. Daarnaast is er t/m 2011 veel aanvullend onderzoek verricht, onder meer naar de verbetering van de luchtverdeling over de kistenstapeling. Hierdoor kan nog veel meer energie bespaard worden. In een reeks van vier artikelen worden de bevindingen van dit project samengevat. Dit derde artikel behandelt elektra besparen bij de circulatie.

Doelstelling van het project ‘Meerlagenteelt in de praktijk’ is het ondersteunen van de ontwikkeling van meerlagenteelt (MLT) systemen waardoor het energieverbruik voor de broeierij drastisch afneemt. De werkwijze hierbij is enerzijds het demonstreren van de werking van de verschillende reeds ontwikkelde MLT-systemen op praktijkbedrijven en de hierbij gerealiseerde energiebesparingen, anderzijds het op deze bedrijven testen/verifiëren van toepassingen van recente resultaten van onderzoek naar verbeteringen van o.a. belichting en kasklimaat. Dit 3de jaar van het project Meerlagenteelt in de praktijk zijn weer meer broeiers betrokken waardoor er meer verschillende MLT-systemen vergeleken konden worden.

Tulpenmoza¿ekvirus (TBV) in tulp veroorzaakt veel schade in de teelt. Om virusverspreiding door bladluizen te voorkomen moet de teler in een korte periode deze bronnen van infectie verwijderen. Een tijdrovende bezigheid, die ook specifieke deskundigheid vergt. Verder bespaart dit verwijderen ook het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen om de luizen te bestrijden. Echter, experts die dit kunnen zijn schaars. Om het gebrek aan goede ziekzoekers te compenseren, werkt Wageningen UR samen met een groep tulpentelers aan een oplossing. Gerobotiseerd ziekzoeken moet in een vroeg stadium symptomen van ziekten (TBV) in het gewas (in dit geval tulp) kunnen herkennen. Het streven is dat dit minimaal even goed gebeurt als door de experts.

Op het bloembollenbedrijf van de Gebroeders Klaver is sinds 1995 een kuubskist in gebruik waarvan de geperforeerde bodemplaat gegolfd is. De luchtopbrengst is door PPO doorgemeten. De kisten met de golfbodem gaven bij het sneldrogen (2 diep x 4 hoog) gemiddeld 21% meer lucht dan de kisten met een platte bodem. Hierdoor zijn de bollen 3 – 5 uur eerder droog. Dit bespaart 13 tot 34% energie. Bij 4 hoog x 10 diep in de bewaarcel bleek de spreiding in debiet over de kisten met een golfbodem slechts iets groter. De luchtopbrengst is bij een stapeling van 9 diep 3% hoger dan bij gewone kisten, bij 7 diep 5% en bij 5 diep 10% hoger. Dit betekent een energiebesparing bij de circulatie van respectievelijk 9, 16 en 26%. Omdat bewaren 3 tot 4 maanden duurt en drogen bijvoorkeur slechts 24 uur, wordt in absolute zin bij het bewaren de meeste energie bespaard.

In 2012 is een inventarisatie gemaakt van mogelijke reststromen uit de bloembollenteelt, –broei en –handel, de geografische locaties waar ze geproduceerd worden, de perioden waarin ze vrij komen en van de samenstelling van deze reststromen. De inventarisatie was gebaseerd op beschikbare statistieken, literatuurgegevens, analyses en praktijkkennis. Deze bronnen hebben vooral betrekking op tulp, lelie, narcis en hyacint.

Voor de Energiemonitor 2012 zijn 94 bedrijven aangeschreven waarvan er 4 gestopt bleken te zijn en 5 om een andere reden aangaf nit mee te kunnen doen. Van de 85 bedrijven zijn per post 51 ingevulde vragenlijsten ontvangen en (nieuw voor 2012) 12 vragenlijsten digitaal via de website. De response op de E-monitor 2012 is met 51 + 12 = 63 bruikbare vragenlijsten (77% van het aantal aangeschreven bedrijven) flink hoger dan het voorgaande jaar 2011 (55, ofwel 68%). De EEI van de deelnemende bedrijven (inclusief bedrijven die andersoortige paddenstoelen telen) is in 2012 uitgekomen op 87,1. Daarmee is de doelstelling van de MJA-e+ (een jaarlijkse afname van 2,5% tot een EEI van 83,0 in 2012) niet gehaald. De daling van de EEI t.o.v. 2005 heeft tot een energiebesparing van 12,9% per kg product geleid. T.o.v. 2011 is het totale energieverbruik per kg paddenstoelen met 2,4% toegenomen, het elektraverbruik is met 3,9% toegenomen, en het energieverbruik voor warmte is met 0,9% toegenomen. Het elektraverbruik per m2 is t.o.v. 2011 met 1,7% toegenomen, het energieverbruik voor warmte met 1,2% afgenomen. Hiermee is het totale energieverbruik per m2 met slechts 0,3% gestegen. De productie is echter met 2,4% afgenomen, waardoor het energieverbruik per kg paddenstoelen met 2,4% toenam. De productie van andersoortige paddenstoelen vroeg gemiddeld in de periode 2005 t/m 2008 ongeveer 4 tot 8 keer zoveel energie per ka als de productie van witte champignons. In de periode 2009 t/m 2012 is dat gedaald naar gemiddeld ongeveer 2 keer zoveel energie. Mogelijke achtergrond hierbij is verdere specialisatie en modernisering van deze bedrijven. De EEI van de deelnemende bedrijven die geen andersoortige paddenstoelen telen is in 2012 uitgekomen op 83,9. Dit betekent dat de doelstelling van de MJA-e+ (voor 2012: 83,0) ook voor witte champignons niet is gehaald. T.o.v. 2005 is het energieverbruik per kg witte champignons verminderd met 16,1%. T.o.v. 2005 is het energieverbruik/kg bij de productie van uitsluitend witte champignons voor warmte afgenomen met 28,9%, maar voor elektra toegenomen met 0,9%. Het gemiddelde teeltoppervlak is bij snij- en bij pluk bedrijven t.o.v. 2011 fors gestegen: respectievelijk 22 en 19%. Het energieverbruik per kg is t.o.v. 2011 bij de plukbedrijven vrijwel gelijk gebleven, bij de snijbedrijven is dat met 4% toegenomen. Het energieverbruik per kg bij snijbedrijven in 2012 is 27% lager dan bij plukbedrijven. Bij plukbedrijven is het elektraverbruik per kg afgenomen, bij snijbedrijven toegenomen. Het energieverbruik voor warmte is bij plukbedrijven toegenomen, bij snijbedrijven gelijk gebleven. De toename van het elektraverbruik in de paddenstoelensector kan volledig worden toegeschreven aan de toename van het elektraverbruik bij de snijbedrijven, met als vermoedelijke achtergrond een toegenoen automatisering en robotisering. Van de energiebesparende maatregelen worden frequentieregelaars het meest toegepast (op 90% van de bedrijven). In voorgaande jaren vooral op celventilatoren, maar in 2011 en 2012 ook steeds meer op pompen en kanaalventilatoren. Ook de toepassing van de klimaatregeling op vochtdeficit, van warmtewisselaars en warmteterugwinning neemt nog steeds toe. De VR-ketel en verwarmingscombinaties worden steeds minder toegepast, de HR-ketel en HR-cascade worden steeds vaker toegepast. Het aandeel bedrijven dat één of meer Duurzame energiemaatregelen heeft getroffen is in 2012 verder toegenomen naar 46%. Vooral groene stroom en "overige DE-maatregelen" (met name gerealiseerde aandeel zonnepanelen) worden flink meer toegepast dan in voorgaande jaren. Het hierdoor gerealiseerde aandeel duurzame energie (inclusief groene stroom) komt in 2012 uit op 5,4%. Dit is een daling t.o.v. 2011 en 2010. De vermeden CO2 uitstoot door de gemonitorde bedrijven is voor 2012 berekend op 8.164 ton. De CO2 uitstoot per kg paddensteoelen is in 2012 uitgekomen op 154 g CO2/kg. Dat is t.o.v. 2005 een daling van 26%.

Zeeuwse aquacultuurondernemers zijn in januari 2013 vier dagen naar de regio Cadiz en Huelva in Spanje afgereisd om kennis te maken met de aquacultuuractiviteiten en te leren van de ervaringen daar. Deze studiereis is georganiseerd in het kader van het inmiddels afgeronde RAAK Internationaal project 'Het zoute goud', waarvan HZ University of Applied Sciences penvoerder was. De studiereis naar Spanje vormde samen met een slotsymposium de afsluiting van dit project.

De meeste bolgewassen groeien gewoon in de grond. Toch zijn er nog andere manieren. Het programma 'Teelt de grond uit' onderzocht de verschillende mogelijkheden zoals telen op water, substraten en op een afgedichte ondergrond. Tijdnes een informatiedag in Venray werd de stand van zaken tot nu toe toegelicht. Er zijn mogelijkheden, maar vervolgonderzoek is gewenst. En dat komt er.

De virusarme teelt van vaste planten lijkt een reële mogelijkheid, mits er aandacht is voor virusvrij uitgangsmateriaal, (kennis van) virusvectoren en de rol van onkruiden. Dat is de hoopvolle uitkomst van het vierjarig door het Produktschap Tuinbouw en Rabobank gefinancierde project 'Virusarme teelt vaste planten'dat binnenkort wordt afgerond.

De afgelopen jaren heeft onderzoek aan Tulpenvirus X (TVX) uitgewezen dat dit virus tijdens de bewaring van tulpenbollen door tulpengalmijt wordt verspreid. Tevens is bekend dat er tijdens het koppen en ontbollen een risico op verspreiding van dit virus is. Daarentegen is het risico op mechanische verspreiding tijdens mechanisch pellen, spoelen en waterbroei gering. Tijdens dit onderzoek zijn diverse aanwijzingen verkregen voor verspreiding van TVX via de grond. Praktijkmaatregelen zijn pas te formuleren wanneer deze verspreidingsroute experimenteel bevestigd is en de bijbehorende vector of verspreidingsroute bekend is. Via diverse onderzoeksstrategieën is onderzocht wat de risico’s op bodemgebonden infectie met TVX bij tulp is. Hierbij is o.a. gebruik gemaakt van grond uit een vollegrondskas waar in 2011 bodemgebonden verspreiding van TVX is waargenomen. Teeltproeven met tulp, maar ook met diverse vanggewassen zijn uitgevoerd en de aanwezigheid van bodemschimmels die als virusvector kunnen optreden is bepaald. In een pottenproef met aanwezigheid van TVX-besmette tulpen vond er bij virusvrije tulp zeer beperkt virusverspreiding via de bodem plaats. Daarentegen vond er in een vergelijkbare pottenproef met TVX-besmette grond bij de vangplant Chenopodium amaranticolor veel efficiënter infectie met TVX vanuit de bodem plaats. Tijdens de teelt in de vollegrondskas met grond met TVX-geschiedenis vond er bij tulp geen virusinfectie vanuit de bodem plaats. Daarentegen werd op deze grond wel infectie bij Chenopodium vangplanten, brandnetel en vogelmuur waargenomen. Er was dus weldegelijk een virusreservoir in de bodem aanwezig. Er is zeer waarschijnlijk geen bodemorganisme betrokken bij infectie met TVX vanuit de bodem. Bij infectie vanuit de bodem is bij Chenopodium en onkruiden TVX het eenvoudigst aan te tonen in een wortelmonster. TVX verspreidt niet snel systemisch door de plant waardoor bladbemonstering ongeschikt is voor het aantonen van recente besmettingen vanuit de grond. Op basis van deze resultaten wordt voor onderzoek naar virusreservoirs bij onkruiden geadviseerd zich met name te concentreren op het ondergrondse deel van de plant. De resultaten beschreven in dit rapport laten zien dat bodemgebonden infectie met TVX complexer is dan vooraf gedacht. Specifieke bodemomstandigheden kunnen een cruciale rol spelen bij het wel of niet optreden van infectie vanuit de bodem bij tulp. Deze bodemomstandigheden zijn bij tulp blijkbaar kritischer dan bij vangplanten. Een lijst met maatregelen is samengesteld waarmee TVX-verspreiding via de bodem ze veel als mogelijk beperkt kan worden.

The extensive characterization of plant genes and genome sequences summed to the continuous development of biotechnology tools, has played a major role in understanding biological processes in plant model species. The challenge for the near future is to generate methods and pipelines for an efficient transfer of this knowledge to economically important crops and other plant species. In the case of flower bulbs, which are economically very important for the ornamental industry, flowering time control and vegetative propagation constitute the most relevant processes for agronomical improvements. Those processes have been reasonably studied in reference species, making them excellent candidates for translational investigations in bulbous plant species. The approaches that can be taken for the transfer of biological knowledge from model to non-model species can be roughly categorized as "bottom-up" or "top-down". The former approach usually goes from individual genes to systems, also known as a "gene-by-gene" approach. It assumes conservation of molecular pathways and therefore makes use of sequence homology searches to identify candidate genes. "Top-down" methodologies go from systems to genes, and are e.g. based on large scale transcriptome profiling via heterologous microarrays or RNA sequencing, followed by the identification of associations between phenotypes, genes, and gene expression patterns and levels. In this review, examples of the various knowledge-transfer approaches are provided and pros and cons are discussed. Due to the latest developments in transgenic research and next generation sequencing and the emerging of systems biology as a matured research field, transfer of knowledge concerning flowering time and vegetative propagation capacity in bulbous species are now within sight.