Search

The study aimed to estimate and compare the prevalence and type of potentially inappropriate medications (PIMs) and potential prescribing omissions (PPOs) between the STOPP/START original (v1) and updated version (v2) among older patients in various settings, as well as associated factors. The study included 440 patients attending a community pharmacy, 200 outpatients and 140 nursing home users. An increase in the prevalence of STOPP v2 (57.9%) compared to v1 (56.2%) was not statistically significant in the total sample and within each setting (p>0.05). A decrease in the prevalence of START v1 (55.8%) to v2 (41.2%) was statistically significant (p

Pharmacotherapy after liver transplantation include a combination of immunosuppressants to prevent graft rejection (calcineurin inhibitor, antimetabolite and corticosteroid) and antibacterial, antifungal and antiviral prophylaxis. In addition to potential preexisting comorbidities, metabolic complications/chronic conditions occur as a result of long-term immunosuppression. Given the complexity of post-transplant therapy and the pharmacokinetics of drugs, interactions are expected. The study aimed to detect the safety profile of immunosuppressants, including the assessment of drug-drug interactions. The study involved patients monitored at the Clinic of Gastroenterology and Hepatology, Clinical Center of Serbia, after liver transplantation, from November 2015 to November 2019. Medical records and laboratory reports were reviewed in the period of three months after transplantation. Adverse drug reactions (ADRs) have been reported. Interactions were analyzed using two databases: Lexicomp and Epocrates. We included 54 patients aged 44.7 ± 12.3, and recorded 252 follow-ups/hospitalizations. The average number of drugs per patient was 7. We noted following ADRs: Tacrolimus - hypomagnesemia (90.3%), infections (22.2%), nephrotoxicity (18.7%); mycophenolate mofetil - leukopenia 20.2%, increase in lactate dehydrogenase 11.1%, diarrhea 5.4%; everolimus - hypercholesterolaemia 25.0%, hypertriglyceridemia 12.3%. Potential drug-drug interactions in Lexicomp (225 D; 12 X) and Epocrates (543 monitor/modify; 139 avoid) were identified. Recognition, management and prevention of ADRs including timely resolution of drug-drug interactions is essential in improving long-term outcomes after liver transplantation. Frequent therapeutic drug monitoring, identification of clinical signs and parameters, and therapy optimization for each individual patient is a necessity. Hence, clinical transplant pharmacists have a vital role in multidisciplinary transplant team (1). Farmakoterapija nakon transplantacije jetre podrazumeva kombinovanu primenu imunosupresivnih lekova koji preveniraju odbacivanje grafta (inhibitor kalcineurina, antimetabolit i kortikosteroid) i profilaksu antibioticima, antiviroticima i antimikoticima. Osim potencijalno prisutnih komorbiditeta pre transplantacije, javljaju se i metaboličke komplikacije/hronična stanja kao posledica dugotrajne imunosupresije. Imajući na umu kompleksnost postransplantacione terapije i farmakokinetički profil lekova, interakcije su očekivane. Studija je imala za cilj detektovanje bezbednosnog profila imunosupresiva, uključujući i procenu lek-lek interakcija. U studiji su učestvovali pacijenti koji se prate na Klinici za gastroenterologiju i hepatologiju, Kliničkog centra Srbije, nakon transplantacije jetre, od novembra 2015. do novembra 2019. Pregledani su medicinska dokumentacija i laboratorijski izveštaji u periodu od tri meseca posle transplantacije. Zabeležene su neželjene reakcije na lekove (NRL). Interakcije su analizirane primenom dve baze podataka: Lexicomp i Epocrates. Uključena su 54 pacijenta starosti 44,7±12,3, zabeležena 252 kontrolna pregleda/hospitalizacije. Prosečan broj lekova po pacijentu bio je 7. Opisane su NRL kao posledica primene takrolimusa: hipomagnezemija (90,3%), infekcije (22,2%), nefrotoksičnost (18,7%); mikofenolat mofetila: leukopenija 20,2%, porast laktat dehidrogenaze 11,1%, dijareja 5,4%; everolimusa: hiperholesterolemija 25,0%, hipertrigliceridemija 12,3%. Identifikovan je broj potencijalnih interakcija u Lexicompu (225 D; 12 X) i Epocratesu (543 pratiti/modifikovati; 139 izbegavati). Prepoznavanje, upravljanje i prevencija NRL uključujući i pravovremeno rešavanje lek-lek interakcija predstavlja značajan aspekt nakon transplantacije jetre u poboljšanju dugoročnog ishoda. Neophodno je često terapijsko praćenje lekova, identifikacija kliničkih znakova i parametara, te optimizacija terapije za svakog individualnog pacijenta. Transplantacioni klinički farmaceuti stoga imaju važnu ulogu u multidisciplinarnom transplantacionom timu (1). VIII Kongres farmaceuta Srbije sa međunarodnim učešćem, 12-15.10.2022. Beograd

SI: IFCC WorldLab 2022

Benigna hiperplazija prostate (BHP) predstavlja nekancerozno uvećanje prostate povezano sa simptomima donjeg urinarnog trakta i spada u najčešća oboljenja starijih muškaraca. Kako su u ovom dobu uobičajeni komorbiditeti, pre svega kardiovaskularna (KVS) oboljenja, može se očekivati veliki broj klinički značajnih interakcija lekova. Svrha ove studije bila je analiza učestalosti i vrste potencijalnih interakcija u terapiji starijih pacijenata sa BHP i KVS oboljenjem. Sprovedeno retrospektivno istraživanje uključilo je 93 muškaraca starijih od 65 godina, obolelih od BHP i hipertenzije ili nekog KVS oboljenja. Podaci o pacijentima su prikupljani iz medicinske dokumentacije. Potencijalne interakcije su identifikovane i procenjivane korišćenjem Lexicomp® elektronske baze podataka. Deskriptivna analiza je obavljena u programu Microsoft ® Office Excel 2010. Prosečna starost ispitanika iznosila je 75,3±6,05. Broj lekova u terapiji bio je u rasponu od 2 do 13. Pet ili više lekova primenjivalo je 72,04% pacijenata. Detektovano je ukupno 509 interakcija, od kojih čak 467 spada u klinički značajne (C, D, X). Najveći broj identifikovanih interakcija pripada klasi C (85,46%), dok je 4,91% iz klase D, a samo 1,38% iz klase X. U okviru klase X, koja ukazuje da treba izbegavati istovremenu primenu kombinacije lekova, najčešće se javljala interakcija između dva α-blokatora. Zabeleženo je 412 farmakodinamskih i 47 farmakokinetičkih interakcija. Dvojni mehanizam je detektovan kod 29 interakcija, a 21 se odvijao nepoznatim mehanizmom. Rezultati studije upućuju da uključivanje farmaceuta u praćenje pacijenata sa BHP može biti korisno, imajući u vidu značajan broj identifikovanih klinički značajnih interakcija. Benign prostatic hyperplasia (BPH) represents a non-cancerous prostate enlargement associated with lower urinary tract symptoms and is one of the most common diseases in older men. As comorbidities, primarily cardiovascular diseases (CVD) are common in this age group, a great number of clinically significant drug interactions can be expected. The aim of this research was to estimate the frequency and type of potential interactions in the treatment of elderly with BPH and CVD. A retrospective study included 93 men aged over 65 with BPH and hypertension or CVD. Patients’ data were collected from medical records. Potential interactions were identified and assessed using the Lexicomp ® database. Descriptive analysis was performed in Microsoft® Office Excel 2010. Patients’ average age was 75.3±6.05. The number of drugs in therapy ranged from 2 to 13. Five or more drugs were used by 72.04% of the patients. A total of 509 interactions were detected, of which 467 are clinically significant (C, D, X). Most interactions belonged to category C (85.46%), while 4.91% belonged to class D, and only 1.38% to class X. Within class X, which indicates that concomitant use of drugs should be avoided, the interaction between the two α-blockers was most frequent. 412 pharmacodynamic and 47 pharmacokinetic interactions were identified. The dual mechanism was detected in 29 interactions, while for 21 the mechanism was unknown. The obtained results suggest the involvement of pharmacists in the monitoring of patients with BPH may be useful, given the great proportion of identified clinically significant interactions. VIII Kongres farmaceuta Srbije sa međunarodnim učešćem, 12-15.10.2022, Beograd

Tacrolimus is an immunosuppressant used to prevent graft rejection after liver transplantation. The narrow therapeutic range and great variability in pharmacokinetics indicate the need for therapy individualization. The aim of the study was to develop and validate the base pharmacokinetic model of tacrolimus using data collected during therapeutic drug monitoring. The study included 29 liver transplant recipients followed up at Clinic for Gastroenterology and Hepatology, Clinical Center of Serbia. Using the NONMEM® program, we analyzed tacrolimus concentrations (Ctrough) measured in whole blood (260). Pharmacokinetics have been described as one-compartment model with first- order absorption and elimination. Internal validation was performed using graphical assessment, bootstrap method and visual predictive check (VPC). Typical value of oral clearance (CL/F) was 30.4 L/h, while value of oral volume of distribution was 5770 L. The value of the absorption rate constant was fixed at 4.48 h-1 . Interindividual variability was best described by the exponential model, and residual by the additive model. Interindividual variability for CL/F was 38.2%. Individual predicted concentrations (IPRED) showed better agreement with the measured values than population predicted values (PRED). Conditional weighted residuals (CWRES vs PRED, CWRES vs TIME) were mostly between -2 and +2 standard deviations. The parameters obtained by bootstrap analysis do not deviate significantly from the model. Median, 5th and 95th percentiles in the VPC method mostly were within the simulated 95% confidence interval. The obtained population pharmacokinetic model, after additional optimization, can be used for individualization of the tacrolimus dosing regimen in the population of liver transplant recipients. Takrolimus je imunosupresiv koji se primenjuje za prevenciju odbacivanja grafta nakon transplantacije jetre. Uzak terapijski opseg i velika varijabilnost u farmakokinetici ukazuju na neophodnost individualizacije terapije. Cilj istraživanja bio je razvoj i validacija osnovnog farmakokinetičkog modela takrolimusa baziranog na podacima prikupljenim tokom terapijskog praćenja leka. Studija je uključila 29 pacijenata sa transplantiranom jetrom, praćenih na Klinici za gastroenterologiju i hepatologiju, Kliničkog centra Srbije. Primenom NONMEM® programa analizirane su koncentracije takrolimusa izmerene u punoj krvi (260), neposredno pre primene jutarnje doze (Ctrough). Farmakokinetika je opisana jednoprostornim modelom sa resorpcijom i eliminacijom prvog reda. Interna validacija je vršena primenom grafičke metode procene, metode umnožavanja podataka (bootstrap) i vizuelne prediktivne provere (VPC). Procenjena tipična vrednost oralnog klirensa (CL/F) iznosila je 30,4 L/h, dok je vrednost oralnog volumena distribucije bila 5770 L. Vrednost konstante brzine resorpcije je fiksirana na 4,48 h-1 . Interindividualna varijabilnost je najbolje opisana eksponencijalnim modelom, a rezidualna aditivnim modelom. Zabeležena je interindividualna varijabilnost za CL/F od 38,2%. Predviđene individualne koncentracije (IPRED) pokazuju bolje slaganje sa izmerenim vrednostima, nego populacione predviđene vrednosti (PRED). Uslovni težinski reziduali (CWRES vs PRED, CWRES vs TIME) su većinom raspoređeni između -2 i +2 standardne devijacije. Parametri dobijeni bootstrap analizom ne odstupaju značajno od modela, dok su vrednosti medijane, 5. i 95. percentila u VPC metodi uglavnom bile u okviru simuliranih 95% intervala pouzdanosti. Dobijeni populacioni farmakokinetički model, može se nakon dodatne optimizacije, primeniti u svrhu individualizacije režima doziranja takrolimusa u populaciji pacijenata sa transplantiranom jetrom. VIII Kongres farmaceuta Srbije sa međunarodnim učešćem, 12-15.10.2022. Beograd

Lečenje astme i hronične opstruktivne bolesti pluća (HOBP) zahteva optimalnu upotrebu inhalatora. Farmaceuti imaju značajnu ulogu u edukaciji pacijenata o pravilnoj upotrebi inhalatora, uključujuć i inhalatore za suvi prašak (eng. Dry Powder Inhalers, DPI). Cilj studije je bio da se procene i uporede veštine demonstracije farmaceuta za DPI pre i posle edukacije. U studiju su uključeni samo farmaceuti bez prethodne obuke za pravilnu upotrebu inhalatora. Skor farmaceuta je procenjen na početku i nakon obuke za pravilnu upotrebu 5 tipova DPI. Učesnici su dobijali 1 poen za svaki od četiri pravilno izvedenih koraka. Statistička analiza je izvršena korišćenjem SPSS programa (verzija 25). Wilcoxon test je korišćen za poređenje rezultata pre i posle edukacije. Prosečan skor nakon obuke bio je 3,8±0,57 za sve tipove DPI. Uočena je statistički značajna razlika (p

Takrolimus je imunosupresiv koji se primenjuje za prevenciju odbacivanja grafta nakon transplantacije jetre. Uzak terapijski opseg i velika varijabilnost u farmakokinetici ukazuju na neophodnost individualizacije terapije. Cilj istraživanja bio je razvoj i validacija osnovnog farmakokinetičkog modela takrolimusa baziranog na podacima prikupljenim tokom terapijskog praćenja leka. Studija je uključila 29 pacijenata sa transplantiranom jetrom, praćenih na Klinici za gastroenterologiju i hepatologiju, Kliničkog centra Srbije. Primenom NONMEM® programa analizirane su koncentracije takrolimusa izmerene u punoj krvi (260), neposredno pre primene jutarnje doze (Ctrough). Farmakokinetika je opisana jednoprostornim modelom sa resorpcijom i eliminacijom prvog reda. Interna validacija je vršena primenom grafičke metode procene, metode umnožavanja podataka (bootstrap) i vizuelne prediktivne provere (VPC). Procenjena tipična vrednost oralnog klirensa (CL/F) iznosila je 30,4 L/h, dok je vrednost oralnog volumena distribucije bila 5770 L. Vrednost konstante brzine resorpcije je fiksirana na 4,48 h-1 . Interindividualna varijabilnost je najbolje opisana eksponencijalnim modelom, a rezidualna aditivnim modelom. Zabeležena je interindividualna varijabilnost za CL/F od 38,2%. Predviđene individualne koncentracije (IPRED) pokazuju bolje slaganje sa izmerenim vrednostima, nego populacione predviđene vrednosti (PRED). Uslovni težinski reziduali (CWRES vs PRED, CWRES vs TIME) su većinom raspoređeni između -2 i +2 standardne devijacije. Parametri dobijeni bootstrap analizom ne odstupaju značajno od modela, dok su vrednosti medijane, 5. i 95. percentila u VPC metodi uglavnom bile u okviru simuliranih 95% intervala pouzdanosti. Dobijeni populacioni farmakokinetički model, može se nakon dodatne optimizacije, primeniti u svrhu individualizacije režima doziranja takrolimusa u populaciji pacijenata sa transplantiranom jetrom. Tacrolimus is an immunosuppressant used to prevent graft rejection after liver transplantation. The narrow therapeutic range and great variability in pharmacokinetics indicate the need for therapy individualization. The aim of the study was to develop and validate the base pharmacokinetic model of tacrolimus using data collected during therapeutic drug monitoring. The study included 29 liver transplant recipients followed up at Clinic for Gastroenterology and Hepatology, Clinical Center of Serbia. Using the NONMEM® program, we analyzed tacrolimus concentrations (Ctrough) measured in whole blood (260). Pharmacokinetics have been described as one-compartment model with first- order absorption and elimination. Internal validation was performed using graphical assessment, bootstrap method and visual predictive check (VPC). Typical value of oral clearance (CL/F) was 30.4 L/h, while value of oral volume of distribution was 5770 L. The value of the absorption rate constant was fixed at 4.48 h-1 . Interindividual variability was best described by the exponential model, and residual by the additive model. Interindividual variability for CL/F was 38.2%. Individual predicted concentrations (IPRED) showed better agreement with the measured values than population predicted values (PRED). Conditional weighted residuals (CWRES vs PRED, CWRES vs TIME) were mostly between -2 and +2 standard deviations. The parameters obtained by bootstrap analysis do not deviate significantly from the model. Median, 5th and 95th percentiles in the VPC method mostly were within the simulated 95% confidence interval. The obtained population pharmacokinetic model, after additional optimization, can be used for individualization of the tacrolimus dosing regimen in the population of liver transplant recipients. VIII Kongres farmaceuta Srbije sa međunarodnim učešćém, 12-15.10.2022, Beograd

Astma predstavlja veliko globalno opterećenje jer se uprkos dostupnoj terapiji beleže loši zdravstveni i socio-ekonomski ishodi. Cilj ovog rada je analiza primenjene terapije i koterapije kod pacijenata obolelih od astme i identifikacija terapijskih problema. Sprovedena opservaciona studija je uključila 57 odraslih pacijenata sa astmom, oba pola. Podaci su prikupljani tokom 2016. godine u javnim apotekama, popunjavanjem upitnika. Deskriptivna analiza je izvršena u programu Microsoft ® Office Excel 2010. Prosečna starost iznosila je 49,7±17,4 godina, 38,6% činili su muškarci. Kratkodelujuće beta-2 agoniste primenjivalo je 36,8% pacijenata, dugodelujuće beta-2 agoniste 8,8%, inhalacione kortikosteroide 28,1%, dok je kombinovane preparate upotrebljavalo 73,7%. Više od 50% koristilo je inhalacione antiholinergike, a primećena je upotreba teofilina/aminofilina kod 31,6%, što nije u saglasnosti sa smernicama za terapiju astme usled slabe efikasnosti, odnosno lošeg bezbednosnog profila. Takođe, ovaj rezultat može ukazati na to da pacijenti ne prihvataju inhalacionu terapiju zbog zahtevnijeg načina primene ili zbog više cene lekova. Od pridruženih komorbiditeta, najčešći su bili alergijski rinitis, gojaznost, hipertenzija i gastroezofagealna refluksna bolest. Potencijalno neadekvatna koterapija uključivala je beta- blokatore (21,1%), inhibitore angiotenzin-konvertujućeg enzima (28,1%), acetilsalicilnu kiselinu/nesteroidne antiinflamatorne lekove (21,1% i 29,8%) čija primena može precipitirati pogoršanje astme. Obeshrabrujuće je da su 26,3% pacijenata pušači, 35,1% ne zna koji su okidači za njihovu bolest, a samo 1 pacijent koristi astma akcioni plan. Rezultati ukazuju na veću zastupljenost terapije koja odgovara težim stadijumima astme, što može ukazivati na lošiju kontrolu bolesti i lošije ishode. Uočava se potreba za uvođenjem usluga farmaceutske zdravstvene zaštite i boljom edukacijom pacijenata o astmi. Asthma represents a serious global burden because, despite available therapy, poor health and socio-economic outcomes are reported. The aim of this paper is to analyse treatment in patients with asthma and to identify drug-related problems. An observational study included 57 adult asthma patients of both genders. Data were collected in community pharmacies during 2016, by filling out questionnaires. Descriptive analysis was performed in Microsoft® Office Excel 2010. Respondents’ average age was 49.7±17.4, 38.6% were men. Patients used short-acting (36.8%) and long-acting beta-2 agonists (8.8%), inhaled corticosteroids (28.1%) and combined preparations (73.7%). More than 50% of patients used inhaled anticholinergics, while theophylline was used in 31.6%, which is in discordance with the asthma guidelines, due to poor efficacy and safety profile. Also, this may indicate that patients do not accept inhalation therapy because of demanding technique or higher cost. Allergic rhinitis, obesity, hypertension, and gastroesophageal reflux disease were the most common comorbidities. Potentially inadequate co-therapy included beta-blockers (21.1%), angiotensin-converting enzyme inhibitors (28.1%), aspirin/nonsteroidal antiinflamatory drugs (21.1% and 29.8%), which may worsen asthma. It is discouraging that 26.3% of patients were smokers, 35.1% did not know the triggers for asthma, and only 1 patient used the asthma action plan. The results show a higher prevalence of therapy appropriate for severe asthma stages, which implies poor disease control and poor outcomes. There is a need for the implementation of pharmaceutical care services and better education of patients with asthma. VIII Kongres farmaceuta Srbije sa međunarodnim učešćem, 12-15.10.2022, Beograd

Primena benzodiazepina kod starijih pacijenata povezana je sa brojnim neželjenim ishodima, poput povećanog rizika od pada, fraktura, troškova u zdravstvenom sistemu, pa čak i smrtnih ishoda. Cilj rada bio je određivanje učestalosti primene benzodiazepina kod pacijenata starosti ≥65 godina, i procena povezanosti njihove primene sa karakteristikama pacijenata. Podaci su prikupljeni prospektivno u javnim apotekama primenom upitnika koji su obuhvatili demografske, kliničke i karakteristike terapije pacijenta. Obrada rezultata izvršena je primenom softvera SPSS (ver. 25). U istraživanju je učestvovalo 287 pacijenata, prosečne starosti 72,2±5,8 godina (ukupan opseg 65-91). Prosečan broj lekova po pacijentu iznosio je 7,6±2,2 (4-18), dok je prosečan broj indikacija iznosio 4,5±1,7 (1-11). Ukupna zastupljenost benzodiazepina iznosila je 28,9%, od čega su dugodelujući bili primenjivani kod 24.0%, a kratkodelujući kod 5,2% pacijenata. Najčešće primenjivan lek iz ove grupe bio je bromazepam (17,1%), potom diazepam (7.0%), lorazepam (3,8%) i alprazolam (1,4%). U grupi pacijenata starosti 65-69 godina prevalenca primene benzodiazepina iznosila je 29,3%, 70-74 godina 33,7%, 75-80 godina 23,3% i kod starijih od 80 godina 24.0%. Primena benzodiazepina bila je statistički značajno češća kod pacijenata sa dijagnozom anksioznosti, drugog mentalnog oboljenja, ali i primenom bisfosfonata, analgetika ili biljnog leka ekstrakta lista Ginko biloba (p

Kako glavobolje predstavljaju jedno od najčešćih onesposobljavajućih stanja u svetu, 1 a mogu se lečiti lekovima koji se izdaju bez recepta, uloga farmaceuta u zbrinjavanju ovih pacijenata prepoznata je kao veoma značajna. Cilj istraživanja bio je da se ispitaju percepcije farmaceuta u primarnoj zdravstvenoj zaštiti o pružanju usluge pacijentima, kao i o sprovedenoj edukaciji specijalizovanoj ka glavoboljama. Podaci su prikupljani putem ankete, prilagođene prema prethodnom radu2 i obrađeni u programima SPSS i Microsoft Excel. Popunjavanju ankete pristupilo je 43 farmaceuta iz primarne zdravstvene zaštite (90,7% žene, raspon godina 27-64). Provera pouzdanosti ankete potvrđena je upotrebom Cronbach- ovog testa (αB = 0,727; αC = 0,880). Najveći broj anketiranih farmaceuta smatra da pažljivo sluša pacijente sa glavoboljom (65% uvek, 27,9% često), interakcije uvek proverava čak 44,7%, dok o pravilnoj primeni leka njih 86,04% uvek posavetuje pacijenta. Međutim, 34,88% prijavljuje da nikada ne kontaktira lekare ukoliko je lek skup, ne refundira se ili izaziva neželjenu reakciju koja ograničava primenu, a 32,55% samo ponekad to učini. Većina farmaceuta smatra da je edukacija korisna za bolje razumevanje pacijenata i savetovanje o glavoboljama (97,67-100%), dok nešto manji procenat (93,02%) smatra da je edukacija korisna da lakše prepoznaju pacijenta sa migrenom i upute ga lekaru. Percepcija većine farmaceuta je da savetuje pacijente o terapiji glavobolje i bez prethodne edukacije, ali da bi uz edukaciju usluga koju pružaju bila kompletnija. Rezultati studije upućuju da buduće edukacije treba fokusirati na unapređenje komunikacije sa lekarima. Since headaches represent one of the most common disabling conditions in the world1 and can be treated with over-the-counter drugs, the role of pharmacists in caring for these patients has been recognized as very important. The research aim was to review primary health care pharmacists’ perception regarding patient service they provide and the conducted education devoted to headaches. Data were collected through a survey adapted from the published article 2 and analysed in SPSS and Microsoft Excel. The survey was completed by 43 primary health care pharmacists (90.7% women, age 27-64). The survey reliability was verified using the Cronbach’s test (αB = 0.727; αC = 0.880). Most of the surveyed pharmacists believe that they listen carefully to patients with headaches (65% always, 27.9% often), 44.7% always check interactions, while 86.04% always advise the patient on proper drug administration. However, 34.88% report that they never contact doctors if the drug is expensive, not reimbursable or causes an adverse reaction that limits its use, and 32.55% only sometimes do so. Most pharmacists believe education was useful to better understand patients and counsel them about headaches (97.67-100%), while a slightly smaller percentage (93.02%) thinks it helped them learn to identify a migraine patient and refer him to a doctor. The perception of most pharmacists is that they advise patients on headache treatment even without prior education, but after it, the service would be more complete. The study results indicate that future education should focus on improving communication with doctors. VIII Kongres farmaceuta Srbije sa međunarodnim učešćem, 12-15.10.2022. Beograd

Uverenja pacijenata mogu značajno uticati na stepen adherence i ishode terapije hroničnih oboljenja. Cilj istraživanja bila je procena negativnih stavova (zabrinutosti) odraslih pacijenata prema primeni terapije u lečenju astme i hronične opstruktivne bolesti pluća (HOBP). Upitnik je obuhvatio demografske, podatke o terapiji, podatke o kontroli bolesti (modified Medical Research Council–mMRC u HOBP, i Asthma Control Test–ACT u astmi), i stavovima u pogledu zabrinutosti (Beliefs about Medicines Questionnaire-BMQ). Korišćena je petostepena Likertova skala (1-uopšte se ne slažem, do 5–u potpunosti se slažem). Analiza je izvršena primenom SPSS softvera (ver. 27). Istraživanjem je obuhvaćeno 145 pacijenata, 80 sa HOBP (55,2%) i 65 sa astmom (44,8%). Adekvatna kontrola bolesti zabeležena je kod 42% (45% mMRC

Hronična opstruktivna bolest pluća (HOBP) je oboljenje sa visokom prevalencom koje karakteriše progresivna, ireverzibilna opstrukcija disajnih puteva često udružena sa pojačanim inflamatornim odgovorom. Simptomi dispneje, kašlja i umora mogu negativno uticati na kvalitet života obolelih. HOBP je često udružen sa drugim hroničnim bolestima što doprinosi njegovom morbiditetu i mortalitetu. Cilj ovog istraživanja je procena terapije u lečenju HOBP i pridruženih komorbiditeta. Sprovedena je opservaciona studija koja je uključila pacijente koji su dolazili u javne apoteke da preuzmu lek na recept za lečenje HOBP. Podaci o pacijentima su prikupljeni popunjavanjem upitnika. Deskriptivna analiza urađena je u programu Microsoft ® Office Excel 2010. U istraživanje je uključeno 82 ispitanika, od kojih su brojniji bili muškarci (56,1%). Prosečna starost ispitanika iznosila je 66,1±10,6, sa prosečnim trajanjem bolesti 10,2±3,8 godina. Najveći broj (89%) primenjivao je kombinovane inhalacione preparate (antiholinergik+β-agonista), antiholinergik 46,3%, salbutamol 24,4%, teofilin/aminofilin 26,9%, inhalacioni kortikosteroid 11.0%, antibiotike 14,6% i oralne kortikosteroide 4,9%. Čak 97,6% pacijenata imao je pridruženu hroničnu bolest - broj komorbiditeta po pacijentu 1-5. U 73,8% slučajeva je u pitanju hipertenzija, 21,3% imalo je astmu, i 12,2% dijabetes ili srčanu slabost. Primenom mMRC (modified Medical Research Council) skale za procenu dispneje, vrednosti ≥2 imalo je 53,7% ispitanika što ukazuje na slabo kontrolisanu bolest. Skoro četvrtina pacijenata bila je hospitalizovana zbog egzacerbacije (23,2%), 53,7% vakcinisano protiv gripa, a samo 3,7% protiv pneumokoka. Oko trećina ispitanika bili su pušači (35,4%). Uzimajući u obzir zastupljenost komorbiditeta u ovoj populaciji i složenost terapije, savetovanje i praćenje od strane farmaceuta moglo bi značajno doprineti sprečavanju potencijalnih terapijskih problema. Chronic obstructive pulmonary disease (COPD) is a highly prevalent disease characterized by progressive, irreversible airway obstruction often associated with increased inflammatory response. Symptoms including dyspnea, cough and fatigue can negatively affect patients’ quality of life. COPD is often associated with other chronic diseases that contribute to its morbidity and mortality. The aim of this research was to evaluate the therapy of COPD and comorbidities. An observational study included patients with a prescription for COPD medications. Patients’ data were collected by completing questionnaires in the community pharmacies. Descriptive analysis was performed in Microsoft® Office Excel 2010. Among 82 participants most of them were men (56.1%). Participants’ average age was 66.1±10.6 with an average disease duration of 10.2±3.8 years. Most participants (89%) used combined inhalation preparations (anticholinergic+β-agonist), anticholinergic 46.3%, salbutamol 24.4%, theophylline/aminophylline 26.9%, inhaled corticosteroid 11.0%, antibiotics 14.6% and oral corticosteroids 4.9%. Additional chronic disease was present in 97.6% of patients, with 1-5 comorbidities per patient. The majority of patients also had hypertension 73.8%, 21.3% asthma and 12.2% diabetes or heart failure. Using the mMRC (modified Medical Research Council) scale for the assessment of dyspnea, 53.7% had a score ≥2, indicating a poorly controlled disease. Almost a quarter of patients were hospitalized for exacerbation (23.2%), 53.7% were vaccinated against influenza, only 3.7% against pneumococcus and about a third were smokers (35.4%). Given the prevalence of comorbidities in this population and the complexity of therapy, counseling and monitoring by pharmacists could make a significant contribution to preventing potential drug-related problems. VIII Kongres farmaceuta Srbije sa međunarodnim učešćem, 12-15.10.2022, Beograd

Циљ докторске дисертације био је да се идентифукују параметри који се могу користити у диференцијацији између симплекс стеатоза и NASH-a, те да се истражи ефекат и процени безбедност комбиноване терапије метформином и пентоксифилином у NASH-у. Проучаван је степен адхеренце у испитиваној популацији. Укупан број пацијената укључених у студију био је 148. Креиран је модел који је укључио 4 варијабле идентификоване као статистички значајне (HOMA-IR, мокраћну киселину, феритин и ALT) назван HUFA индекс. Забележена је површина испод оперативне криве 0,94 за предложени модел, сензитивност 70,3%, специфичност 95,1%, позитивна предиктивна вредност 83,1% и негативна предиктивна вредност 90,0%, за детекцију NASH-а. Спроведена је терапија метформином и пентоксифилином у NASH кохорти у трајању од 6 месеци, док је група симплекс стеатоза служила као контролна. Забележено је смањење вредности медијане мокраћне киселине у серуму за 51μmol/L, калцијума за 0,27 mmol/L, повећање магнезијума за 0,11 mmol/L. Побољшана је инсулинска резистенција кроз смањење HOMA-IR за 1,3. Уочено је значајно смањење медијане ALT за 24,0 IU/L, AST за 9,1 IU/L и GGT за 10,8 IU/L. Нежељене реакције током примене терапије су описане као благе и пролазне. Процена адхеренце извршена је Morisky скалом: у групи симплекс стеатоза било је 58% адхерентних у погледу њихове хроничне терапије, док је у NASH-у висок степен адхеренце уочен код 85% пацијената. Применом SMAQ скале добијени су нижи проценти адхерентних у обе групе (42,3% vs 76,2%). HUFA индекс се показао значајним за рану детекцију некроинфламације у NAFLD-у. Комбинована терапија у NASH-у је довела до побољшања биохемијских параметара. Детектован проценат неадхерентних пацијената омогућава правовремену интервенцију у сврху постизања бољих исхода лечења... differentiate simple steatosis from NASH and to explore efficacy and safety of metformin/pentoxifylline combined treatment in NASH. Level of adherence was also evaluated. Total number of patients included in the study was 148. A proposed model named HUFA index included 4 variables (HOMA-IR, serum Uric acid, Ferritin and ALT) that were shown to be statisticaly significant. An area under receiving operating curve of 0.94 was noted for the NASH detection model, with sensitivity of 70.3%, specificity of 95.1%, positive predicitive value of 83.1% and negative predicitive value of 90.0%. Metformin and pentoxifylline were introduced in NASH cohort for 6 month, while simple steatosis cohort served as control. Decrease in median value of uric acid and calcium was observed (51μmol/L and 0.27 mmol/L, respectively). Magnesium increased for 0.11 mmol/L. Insulin resistance improved as HOMA-IR reduced for 1.3. Decrease in median value of hepatic enzymes (ALT, AST, GGT) was detected: 24.0 IU/L, 9.1 IU/L and 10.8 IU/L, respectively. Adverse drug reaction that emerged were described as mild and transient. Adherence was evaluated using Morisky scale. In simple steatosis group only 58% of patients were adherent to their chronic treatment, while NASH cohort showed optimal adherence in 85% of cases. When SMAQ scale was used, lower percentage of adherence was detected in both cohorts (42,3% vs 76,2%). HUFA index is important for early detection of necroinflammation in NAFLD. Studied therapy showed improvement of biochemical parameters. Identification of nonadherent patients is important for timely intervention and consequently better treatment outcomes.

IV Kongres Gastroenterologa Srbije, Beograd, 08 - 09. Novembar 2019

Prema podacima Svetske zdravstvene organizacije, dijabetes melitus ubraja se među četiri najčešće hronične nezarazne bolesti, Procenjuje se da u svetu boluje 422 miliona ljudi, sa prevalencom od 8,5%, što odgovara populaciji evropskog kontinenta. Broj obolelih od dijabetesa pokazuje trend rasta i poprima razmere globalne epidemije. Značajni troškovi koji se generišu u zdravstvenim sistemima takođe pokazuju tendenciju porasta Pacijenti sa dijabetesom imaju dva puta veći rizik da dožive moždani udar u određenim starosnim grupama; dijabetes je vodeći uzrok nastanka hronične bolesti bubrega; među vodećim je uzrocima oštećenja vida i slepila u razvijenim zemljama; amputacija donjih ekstremiteta je deset puta češća među pacijentima sa dijabetesom; rizik od tuberkuloze tri puta veći u ovoj populaciji. Pacijenti sa dijabetesom zahtevaju 2-3 puta veće izdvajanje resursa u zdravstvenom sistemu, nego što je to slučaj sa pacijentima bez ove bolesti, koje može iznositi do 15% ukupnog budžeta fonda za zdravstveno osiguranje. Zbog starenja populacije, najveći porast navedenih troškova očekuje se u zemljama sa niskim i srednjim dohotkom. Pacijenti sa dijabetesom najčešće se zbrinjavaju u ustanovama sekundarnog i tercijarnog nivoa zdravstvene zaštite, i to kada se pojavio neki akutni događaj ili su se već razvile komplikacije bolesti. Kako bi se omogućila rana detekcija i pravovremena terapija, zbrinjavanje hroničnih nezaraznih bolesti treba ojačati i integrisati u primarnu zdravstvenu zaštitu. Centralnu strategiju prepoznatu na svetskom nivou predstavlja proširenje paketa usluga primarne zdravstvene zaštite koje bi uključile ključne intervencije za zbrinjavanje ovih pacijenata. U zemljama sa niskim i srednjim dohotkom, kojima pripadaju i države Balkana, najbolja troškovna efektivnost i izvodljivost dokazana je za sledeće intervencije: kontrola krvnog pritiska, kontrola glikemije i nega stopala.” U zemljama regiona opterećenje dijabetesom je značajno: svrstan je među prvih pet vodećih uzroka smrti u ukupnoj populaciji, i u svim zemljama prati rastući trend. Zbog toga je usvojena Strategija za prevenciju i kontrolu hroničnih nezaraznih bolesti, koja je uvrstila dijabetes kao jedan od pet zdravstvenih problema u fokusu. Kao dokument od nacionalnog značaja, strategija je posvećena unapređenju zdravlja stanovništva, kroz smanjenje obolevanja i umiranja, poboljšanja kvaliteta života i smanjenja invalidnosti. Strategija, odnosno Akcioni plan za prevenciju i kontrolu hroničnih nezaraznih bolesti, usvojeni su u svim zemljama regiona: u Republici Srpskoj (2003.), Crnoj Gori (2008.), Srbiji (2009.), Hrvatskoj (akcioni plan za period 2015-2020), i Federaciji Bosne i Hercegovine (akcioni plan za period 2019.-2025.). U Hrvatskoj je dijabetes 4. Vodeći uzrok smrti (što čini 4,4%), gde je evidentiran broj od preko 304 000 pacijenata u Registru osoba sa šećernom bolešću. U Federaciji Bosne i Hercegovine, endokrina i metabolička oboljenja sa poremećajima u ishrani rangirana su takođe kao 4. Vodeći uzrok smrti (6%). Prema evidenciji na osnovu ambulantno-polikliničkih podataka, registrovano je 76.808 slučajeva dijabetesa, što je rastući trend, ali se smatra nizom procenom od realne situacije. Tačni podaci o broju obolelih u Federaciji Bosne i Hercegovine ne postoje, pošto još uvek nije uspostavljen registar za dijabetes. U primarnoj zdravstvenoj zaštiti u Crnoj Gori registrovano je 23.278 poseta zbog dijabetesa u 2016. Godini. Sa procenjenom prevalencom dijabetesa od 12% na osnovu nacionalnog registra, Crna Gora svrstana je u sam evropski vrh po broju oboljevanja. Prema proceni Instituta za javno zdravlje Srbije i Registra za dijabetes, od dijabetesa boluje približno 600.000 osoba ili 8,5% odraslog stanovništva, dok je rangiran kao treći vodeći uzrok smrtnosti u Republici Srbiji. Što se tiče Republike Srpske, podaci o obolevanju prate se putem prijava od strane lekara primarne zdravstvene zaštite. Procenjena prevalenca od 5,2% u 2017. Godini smatra se da je niža od realne (6-8%), i posledica je tadašnje nepotpune instalacije softvera za unos podataka u Registar obolelih. Rezultati istraživanja u primarnoj zdravstvenoj zaštiti ukazuju na neadekvatnu kontrolu glikemije i drugih kardiovaskularnih faktora rizika u populaciji dijabetičara: ciljna vrednost glikoziliranog hemoglobina (HbAic) postignuta je tek kod 50% pacijenata, kontrola lipida takođe kod oko 50% pacijenata, dok 50-62% pacijenata nisu dostigli ciljnu vrednost krvnog pritiska (1012) Štaviše, tek je 13% pacijenata dostiglo željenu vrednost sva tri parametra (HbAs, lipidni profil i krvni pritisak) [12] Veoma značajan faktor koji doprinosi suboptimalnim ishodima terapije jeste nizak stepen adherence. Zadovoljavajući stepen adherence prema lekovima za kontrolu glikemije (definisan kao ≥ 80%) pokazan je kod 38,5-93,1% pacijenata. Iznos participacije, prisustvo depresije, i primena lekova više od dva puta dnevno identifikovani su kao značajni prediktori niskog stepena adherence. Veći broj studija potvrdio je povezanost visokog stepena adherence sa boljom kontrolom dijabetesa, manjim brojem hospitalizacija i nižim troškovima.(14) Procenjuje se da oko 85% pacijenata preuzme u apoteci prvi put propisan lek za kontrolu dijabetesa, a procenat je čak i manji za insulin, nego za oralne antidijabetike. Drugi značajan problem je perzistencija, jer je pokazano da oko 50% pacijenata samoinicijativno smanji dozu ili prestane sa primenom leka nakon prve godine. Specifičnost preparata insulina i nepoznavanje njihovog načina primene osnovni je uzrok problema sa niskim stepenom adherence i perzistencije. Podaci iz regiona potvrđuju navedene rezultate. Prema podacima iz Registra, u Hrvatskoj je regulacija glikemije bila dobra (HbA

ACCP 2018 Virtual Poster Symposium May 23–24, 2018

Following solid organ transplantation, the patient's management includes the provision of immunosuppressive therapy to the recipient. All kidney transplant recipients require lifelong immunosuppression. Regardless the improving survival following solid organ transplantation, post-transplant complications such as the development of malignancy due to immunosuppression remain to be an issue. One of the most common malignancies encountered in the post-solid organ transplant is lymphoproliferative disorder likely developed as a consequence of immunosuppression. We report a case of plasma cell type lymphoma in the ileocecal region of a 45-year-old male kidney transplant patient who was on a tacrolimus-based regimen for ten years. Although literature data indicate differently localized lymphoma as an adverse reaction to the long term use of tacrolimus, to our knowledge, this is the first described case of lymphoma in the ileocecal region. Serious adverse drug reactions and potential toxicity of tacrolimus emphasize the importance of finding the optimal balance between effective drug concentration and the risk associated with its use. Nakon transplantacije organa, pacijenti primaoci organa se stavljaju na režim imunosupresivne terapije, a u primalaca bubrega ta terapija je doživotna. Bez obzira na poboljšanje preživljavanja nakon transplantacije organa, brojne su komplikacije koje se mogu javiti nakon transplantacije, a razvoj maligniteta usled imunosupresije nastavlja da bude značajan problem. Jedan od najčešćih tipova maligniteta koji se sreće kod ovakvih pacijenata je limfoproliferativni poremećaj koji se verovatno razvija kao posledica pomenute imunosupresije. Opisan je slučaj limfoma u ileocekalnoj regiji u 45-godišnjeg muškarca sa transplantiranim bubregom, koji je bio na imunosupresivnoj terapiji zasnovanoj na takrolimusu, tokom 10 godina. Literaturni podaci ukazuju na drugačiju lokalizaciju limfoma kao neželjene reakcije nakon dugoročnog korišćenja takrolimusa, pa je prema našim saznanjima, ovo jedinstven slučaj razvoja limfoma u ileocekalnoj regiji. Ozbiljne neželjene reakcije i toksični potencijal takrolimusa naglašavaju značaj pronalaženja optimalnog balansa između efektivne koncentracije leka i rizika vezanih za njegovu upotrebu.

s 8th working conference of the pharmaceutical care network Europe, 6–8 February 2013, Berlin, Germany

Introduction: Insufficient patient knowledge about asthma treatment and inappropriate inhalation techniques contribute to treatment failure. The aim of this study was to investigate the impact of a pharmaceutical care service for asthma patients on improving knowledge about drug purpose and adverse reactions as well as appropriate inhalation technique. Material and methods: Asthma patients with no previous pharmaceutical care (PC) counseling participated in the study, conducted in Pharmacy 'Šabac' during january-april 2010. Data were collected about purpose of drugs, adverse reactions and inhalation technique. During january-april 2013 the investigation was repeated with patients who were offered PC priorly which comprised verbal and written education about purpose of drugs, adverse reactions and inhalation technique. Results: The first group consisted of 128 and the second of 65 patients, with the same average age (56 years). Patients who were offered PC had better knowledge of drug purpose in asthma treatment (91.4-94.0% vs 62.6-75.0%, p lt 0.01) and increased number of adverse reactions (16.0-17.2% vs 3.7-7.5%). Following PC, inhalation technique improved significantly (70.8% vs 38.3% of patients, p lt 0.001) and the average number of mistakes during inhalation decreased (1.33 vs 0.43, p lt 0.001). Conclusion: Asthma patients have insufficient knowledge about their treatment and often use inhalers inappropriately. Pharmacists, by providing PC can contribute significantly to efficient and safe asthma treatment. Uvod: Nedovoljno znanje pacijenata obolelih od astme o savremenoj terapiji i pravilnom načinu njene primene znatno može doprineti neuspehu terapije. Cilj ovog istraživanja bio je ispitivanje doprinosa farmaceutske zdravstvene zaštite (FZZ) edukaciji pacijenata sa astmom, s posebnim osvrtom na pravilnu primenu inhalacione terapije. Materijal i metode: U ispitivanju, sprovedenom u Apoteci 'Šabac' u periodu od januara do aprila 2010. godine, učestvovali su pacijenti sa astmom, kojima prethodno nije pružena FZZ. Prikupljeni su podaci o pacijentima, terapiji koju koriste, neželjenim reakcijama i načinu primene inhalacionih preparata. U periodu od januara do aprila 2013. godine istraživanje je ponovljeno sa pacijentima kojima je prethodno pružena FZZ, koja je obuhvatala pisanu i usmenu edukaciju o nameni lekova, neželjenim reakcijama i pravilnoj tehnici inhalacije. Rezultati: U prvoj grupi je bilo 128, u drugoj 65 pacijenata iste prosečne starosti (56 godina). Pacijenti kojima je pružena FZZ pokazali su bolje znanje o primeni lekova u terapiji astme (91,4-94,0% naspram 62,6-75,0%, p lt 0,01) i povećan je broj neželjenih reakcija (16,0­17,2% naspram 3,7-7,5%). Nakon pružene FZZ, značajno je poboljšana pravilna primena inhalacionih preparata (70,8% naspram 38,3% p lt 0,001) i smanjen je prosečan broj grešaka prilikom inhalacije (1,33 prema 0,43, p lt 0,001). Zaključak: Pacijenti sa astmom nemaju potrebno znanje o inhalacionoj terapiji i često greše u tehnici inhalacije. Farmaceuti, pružanjem usluge FZZ, mogu dati značajan doprinos efikasnoj i bezbednoj terapiji pacijenata sa astmom.