Search

این مقاله به بررسی مـؤلفه‌های نظریه زبان‌شناسان‌شناختی با رویکردی متفاوت در سه شعر شفیعی کدکنی می‌پردازد. بررسی شناخت این گزاره‌ها در چهارچوب نظریه جورج لیکاف و جانسون صورت می‌گیرد که در این چهارچوب در چند بحث طرح‌واره‌ها، استعاره شناختی، فردیت استعاره و موتیف‌های آن به تحلیل شناختی متن پرداخته می‌شود. با خوانش این نوع نقد، ازلحاظ نگاشت نظام و جریان زبان‌شناسی‌شناختی به جهان فکری و ترسیم ساختار شعر شاعر می‌توان دست‌یافت. این پژوهش نشان می دهد، چگونه عناصر زبانی و برجستگی‌های زبان و طرح‌واره‌ها و استعاره‌های جهت‌گیرانه که مبانی‌شناختیان است، می‌توانند میان فرم و محتوا و باور نویسنده و زبان خودکار ارتباط قائل شوند و ثابت شود که تشابه و همسان سازی نمونه های این نظریه در بحث طرح‌واره ها و استعاره‌ها در این سه شعر شفیعی کدکنی آشکار است و می‌توان دریافت که فرم این سه شعر، با جریانات فرمالیسم که از خروجی مبانی زبان‌شناسی‌شناختی است تناسب و هم سویی قابل توجهی دارد. شواهد نشان‌دهنده آن است که علاوه بر حضور استعاره جهت‌گیرانه و طرح‌واره‌های مختلف در شعر شفیعی، اتفاق چند طرح‌واره و استعاره بر یک متن مشابه نیز ایجادشده است و استعاره‌ها علاوه بر نوگرایی در جریان متن، تن به ایدئولوژی مشخص نداده‌اند. در این پژوهش به استخراج نمونه‌ها و شاهد مثال‌های مطابق با این مفهوم از اشعار شفیعی کدکنی مبادرت ورزیده می‌شود. این مقاله با روش توصیفی و تحلیلی انجام شده است.

اگر بخواهیم انواع استفاده‌هایی را که گویندگان و نویسندگان مسلمان –و بویژه ایرانی- از قرآن مجید و احادیث معصومان بیان‌ کرده‌اند ذکر کنیم، باید یک دوره بدیع و معانی و بیان تألیف کنیم، زیراکه تقریباً هیچ‌یک از مباحث معانی و بیان و صنایع لفظی و معنوی بدیع را نمی‌توان یاد کرد که علمای ادب تازی و پارسی برای آن مبحث، مثالی از قرآن مجید و حدیث رسول اکرم(ص) و سخنان امامان معصوم ذکر نکرده باشند. شاعران و نویسندگان صاحب‌نام ادب فارسی، توفیق داشته‌اند که پاره‌ای از تراوشات ذهنی و فکری خود را به‌صورت تلمیح، اشاره، اقتباس و... به کلام وحی آراسته و تبرک نموده و با‌این‌شیوه آن آثار را ماندگار کنند. بی‌شک راز جاودانگی زبان ‌و‌ ادب ‌فارسی هم در پیوند با معانی ازلی و نغز قرآن است. قرآن، این کتاب آسمانی، بر آراستگی سخن شاعران افزوده و آن را زیبا و پر‌معناتر کرده‌است. امیرخسرو دهلوی(651-725ه.ق) پر‌آوازه‌ترین شاعر پارسی‌‌گوی هند است که بازتاب قرآن در دیوانش بسیار چشمگیر است. او مناصب مهم حکومتی نیز در دربار شاعران و امیران هند داشته‌است و از جمله کسانی بود که به سلسلة چشتیه وابسته‌بود و از جوانی به خدمت نظام‌الدین اولیاء که در‌آن زمان از مشایخ نامدار دهلی بود پیوست. او آثار منظوم و منثور فراوانی به زبان فارسی، در سرزمین هند، از خود به یادگار نهاده‌است، که در‌این آثار علاوه‌بر نمایش زیبایی‌های زبان فارسی، به آیات و اشارات قرآنی و احادیث نبوی نیز پرداخته‌است. در‌این پژوهش سعی بر‌آن است که بازتاب آیات قرآن در دیوان امیرخسرو دهلوی نشان داده شود.

شگردهای زبانی و بلاغی حافظ در شعر، موجب شده‌است تا مخاطبان در مواجهه با شعر او، مناسب با سطح و میزان عواطف، احساسات و آگاهی و دانش خویش از لایه‌های زبانی و معنایی واژگان و ارتباط و پیوند هنری و محتوایی آن‌ها، تفاسیر و معناهای متعدد و متفاوتی را از شعر او بیرون بکشند و از‌این طریق به خوشایندی و لذت هنری بیشتری دست یابند. بی‌تردید، خود حافظ، با آگاهی و اشرافی شگرف که بر زبان و ظرفیت‌های گوناگون آن داشته‌است، در گزینش و هم‌نشین‌نمودن واژه‌ها بر‌اساس پیوندهای هنری و معنایی آن‌ها، نقش داشته‌است؛ با‌این‌همه و بر‌اساس نظریة مرگ مؤلف، در بسیاری موارد، نقش خوانندة شعر، در کشف و استخراج لایه‌های معنایی و زبانی واژه‌ها و پیوندهای سنجیده و استوار موسیقیایی آن‌ها، انکارناپذیر است. ازجمله پژوهشگران بزرگی که در‌زمینة حافظ، شعر، زبان و اندیشۀ او مطالعات دقیق، عمیق و گسترده‌ای را در‌‌پیش‌گرفته و آثار ارزشمندی را دراین حوزۀ دشوار، به جامعۀ ادبی و علمی تقدیم نموده‌است، سیدمحمد راستگو است که آثار تألیفی و تحقیقی او همواره راهگشای محققان و علاقه‌مندان حوزۀ سخنوری و به‌ویژه حافظ‌پژوهی و حافظ‌شناسی بوده و هست. این مقاله کوشش دارد تا ضمن تأیید توضیحات و مطالب راستگو ذیل ابیات که در‌پیوند با شگردهای هنری حافظ آورده شده‌است، نکات و مطالب دیگری نیز در‌جهت تکمیل و تبیین ظرفیت‌های بیشتر هنری شعر حافظ و به‌ویژه ابیات موردنظر، مطرح نماید. روش پژوهش، اسنادی است.

Literature develops with the development of cultures, taking something from society and giving it something; Whenever we read literary texts, we see a stage of creativity and renewal in them due to the development of societies and cultures in which the writer lives. Literature developed in the Abbasid era more than the previous eras, and the writers created a bit of creativity in it, and they renewed the poetic purposes and its contents. Abu Nawas, as a poet again, was born in Ahwaz during the Abbasid era, got acquainted with different cultures, and created in his poems what we do not see among previous poets. We see something of creativity in the poetic image and the meanings that are revealed

Copyright of Arabic Language & Literature is the property of Republic of Iraq Ministry of Higher Education & Scientific Research (MOHESR) and its content may not be copied or emailed to multiple sites or posted to a listserv without the copyright holder's express written permission. However, users may print, download, or email articles for individual use. This abstract may be abridged. No warranty is given about the accuracy of the copy. Users should refer to the original published version of the material for the full abstract. (Copyright applies to all Abstracts.)