Search

Türk edebiyatının önde gelen eserlerinden biri olan Dede Korkut Kitabı'nın cümle yapısı üzerinde değerli çalışmalar yapılmıştır. Bu çalışmalarda kelime gruplarından cümle türlerine, cümleler arasındaki anlam ilişkilerinden anlatım tekniklerine kadar eserin cümle yapısı ile ilgili çeşitli özellikleri ortaya konulmuştur. Bu bildiride Dede Korkut Kitabında geçen çün, çünki, kaçan, ta ki gibi çeşitli cümle başı edatlarıyla kurulmuş birleşik cümle türüne değinilmiş, bu cümle türünün yapısını, anlamını ve işlevini art zamanlı yaklaşımla ele alınmıştır.

At the 16th century, the dictionary have been improved to be an interlinear translation type by creating the turkish provisions as interlinear. The reason for us to choose that topic is that, there is no previously prepared work in the similiar form as the Turkish ahndwriting manuscript. Also it is pointed out that the technique to understand Qur'an by interlinear translation have been applied in a dictionary. The text is also important due its reflection of vocabulary of the 16th century. The diversity that have been used by forming the interlinear provisions and some grammatical phrases in the text are apperaed to be main interest points. Our work consists of three main parts. In the first chapter; After a short introduction, a theoretical section was prepared by a startup from the vocabulary of the 16th century. In the second part, the dictionary is transferred to the translation. In the last section, the alphabetical index of the article headings is given. İÇİNDEKİLER KABUL VE ONAY……………………………………………………………………...İ BİLDİRİM………………………………………………………………………………İİ YAYIMLAMA VE FİKRİ MÜLKİYET HAKLARI BEYANI……………………….İİİ ETİK BEYAN……………………………………………………………………… ... İV ÖZET……………………………………………………………………………………V ABSTRACT……………………………………………………………………………Vİ İÇİNDEKİLER………………………………………………………………………..Vİİ ÖNSÖZ…………………………………………………………………………………İX 1.GİRİŞ………………………………………………………………………………….1 1.1. Kutrub……………………………………………………………………5 1.1.1. Eserleri……………………………………………………………....7 1.2. Kitābü’l-Müs̠elles̠e’nin Hazırlanma…………………………………….7 2. CÜMLESEL YAPILAR………………………………………………………..10 2.1. Kim’li ve Ki’li Yapılar…………………………………………….......11 2.1.1. Kim’li Yapılar………………………………………………………11 2.1.2. Ki’li Yapılar………………………………………………………...14 2.2. Ki ve Dirler Kalıplaşması…………………………………………………15 2.3. Geniş Zaman………………………………………………………………17 2.4. Eylemler……………………………………………………………………18 2.4.1. Bildirme / Haber Kipleri……………………………………………19 2.5. Görülen Geçmiş Zaman…………………………………………………..20 2.6. Olumsuz Cümle …………………………………………………………...26 2.7. Edilgen Yapılı Cümleler…………………………………………………..27 2.8. Birleşik Eylemli Cümleler………………………………………………...29 2.8.1. Bir İsim İle Bir Yardımcı Eylemden Oluşanlar…………………….29 2.8.2. Bir Eylem İle Yardımcı Eylemden…………………………………30 2.8.3. Bir Eylem ve Yardımcı Eylemden Oluşanlar………………...........32 2.8.4. Anlamca Kaynaşmış Birleşik Eylemden Oluşanlar………………...33 2.9. Devrik Ve Kurallı Yapılar………………………………………………..34 2.9.1. Kurallı Yapılar……………………………………………………...34 2.9.2. Devrik Yapılar……………………………………………………...62 2.10. Dirler ve Demek ile Biten Cümleler……………………………………...63 2.11. Açıklayıcı Niteliğindeki Cümleler………………………………………..68 2.12. Ola Eylemiyle Bitenler……………………………………………………69 2.13. Satıraltı Yazım Tekniği…………………………………………………...70 2.13.1. Madde başı Olarak Gine Karşılığı………………………………….72 2.13.2. Maddebaşı Karşılık Olarak m ve f Karşılığı……………………….73 2.13.3. Maddebaşı Karşılık Olarak Cem‘ Karşılığı………………………..74 2.13.4. Maddebaşı Karşılık Olarak mis̠lehu Karşılığı……………………..75 2.13.5. Bablar……………………………………………………………….76 2.13.6. Açıklayıcı Unsurlar…………………………………………………77 2.13.6.1. Açıklayıcı Olarak ya’ni Bağlacının Kullanımı…………………………………………77 2.13.6.2. Açıklayıcı Olarak ey Bağlacının Kullanımı…………….78 2.13.6.3. kim ve ki’li yapılar……………………………………...78 2.14. Devrik Yapılar……………………………………………………………80 2.15. Teknik Açıdan Cümlelerde Farklı Kiplerin Kullanılması ……………..81 2.16. Teknik Bağlamda Cümle Formlarının Satıraltı Çeviri İçindeki Rölü………………………………………………………………………...83 2.17. Bağlamlı Yapılar…………………………………………………..............85 2.18. Ad Durum Ekleri İlgisi……………………………………………………88 2.19. Arapça Çekim Hâlleri…………………………………………….............89 2.20. bit-türki İbaresi……………………………………………………………90 2.21. Eylemsi Kullanımı………………………………………………………...91 2.21.1. Sıfat-Fiil Kullanımı…………………………………………………91 2.21.1.1. -AcAk Sıfat-Fiili ………………………………………..91 2.21.1.2. -mXş Sıfat-Fiili Kullanımı……………………………...93 2.21.1.3. - Ar,- mAz Sıfat-Fiil Kullanımı……………………......94 2.21.1.4. -An Sıfat-Fiil Kullanımı……………………………….95 2.21.2. Görevce Yapım Eki olmasına Rağmen Anlamca Sıfat-fiil Olanalar………………………………………………………........96 2.22. İsim-Fiil Kullanımı………………………………………………………...98 2.23. Deyimlerin Rölü…………………………………………………………...99 2.23.1. Yardımcı Eylemi Değişenler……………………………………...100 2.23.2. Bugün Olmayan Deyimler ………………………………………..101 2.23.3. Mastar Ekiyle Kurulanlar ………………………………………..101 2.23.4. Cümle Formunda Olanlar…………………………………………103 2.24. Ağız Özellikleri ve Ek Değişimi Örnekleri …………………………….103 2.24.1. Ağız Özellikleri…………………………………………………...103 2.24.2. Ek Değişimi Örnekleri……………………………………………106 2.24.2.1. +rek, +raḳ ……………………………………………..106 2.24.2.2. Çokluk Ekinin Kullanımı…………………………….114 2.24.2.3. Yalnız Sözcüğünün Durumu………………………....107 2.24.2.4. İsim Hal Eklerinin Durumu……………………….......108 2.24.2.5. Farklı Diğer Ek Kullanımları…………………………109 2.24.3. Eşitlik ve Küçültme Eki Kullanımı……………………………….110 2.24.4. Arapça Etkisi……………………………………………………..111 2.24.5. ṭ Fonemi…………………………………………………………..112 2.24.6. Söz Başında Ünsüz Düşmesi……………………………………..113 2.24.7. ḳ>ġ, ġ > ḳ değişimleri……………………………………………113 2.24.8. Diğer Ekler………………………………………………….........114 2.25. Devrik Yapılar…………………………………………………………...115 2.26. e Foneminin Yazılışı……………………………………………………..117 2.26.1. Kapalı e (ė) Fonemi……………………………………………….118 2.26.2. Açık e Fonemi…………………………………………………….123 2.27. Eş Anlam………………………………………………………………….124 2.27.1. Eş Anlamsal Yapı Olarak Gine Karşılığı………………….............125 2.27.2. Eş Anlamsal Yapı Olarak …ve… Karşılığı……………………….126 2.27.3. Eş Anlamsal Yapı Olarak ya’ni Karşılığı…………………………127 2.27.4. Eş Anlamsal Yapı Olarak hem hem bağlacı………………………128 2.27.5. Eş Anlamsal Karşılık Olarak Satıraltında Verilen Fakat Bugün Arapçası Türkiye Türkçesi Söz Varlığına Yerleşmiş Sözcükler………………………………………………………….128 2.28. Bağlama Görevli Sözcükler……………………………………………..132 2.28.1. Hem…hem… Bağlacı…………………………………….............132 2.28.2. ya’ni Bağlacı……………………………………………………...136 2.28.3. …ve… Bağlacı……………………………………………………138 2.28.4. dāḫı Bağlacı………………………………………………………141 2.29. Pekiştirme………………………………………………………………...142 2.30. Derecelendirme…………………………………………………………..145 2.31. Karşıtlık…………………………………………………………………..146 2.32. Olumsuzluk………………………………………………………………147 2.32.1. +sXz Yokluk Eki………………………………………………….147 2.32.2. -mA Olumsuzluk Eki …………………………………………….150 2.32.3. yoḳ………………………………………………………………...151 2.32.4. değil…………………………………………………….................152 2.32.5. Anlamca Olumsuzluk……………………………………………..152 2.33. Çatı………………………………………………………………………..153 2.33.1. Edilgen Çatı……………………………………………………....153 2.33.2. İşteşlik……………………………………………………..............160 2.34. İlgi ve İyelik Ekinin Durumu……………………………………………163 2.35. İle’nin Kullanımı…………………………………………………………164 2.36. Sözlükselleşme Ya Da Terimselleşme…………………………………..166 2.37. Akraba Adları……………………………………………………………169 2.38. Hayvan Adları……………………………………………………............172 2.39. İkilemeler…………………………………………………………............177 2.40. Ey Bağlacının Kullanımı…………………………………………...........178 2.41. Soru Hali………………………………………………………………….180 2.42. Yardımcı Eylem Kullanımı……………………………………………...180 2.43. Atıf Yapma……………………………………………………………….181 2.44. Belirsizlik Durumu………………………………………………………181 2.45. Tezlik Fiilleri……………………………………………………………..182 3. KİTĀBÜ’L-MÜS̠ELLES̠E…………………………………………………….183 4. DİZİN…………………………………………………………………………...263 5. KAYNAKÇA…………………………………………………………………...674 6. EK 1. METİN…………………………………………………………………..684 EK 2. ORİJİNALLİK RAPORU……………………………………………..732 EK 3. ETİK KURUL İZİN FORMU…………………………………………733 16.yy’da Türkçe satıraltı oluşturularak sözlüğe satıraltı çeviri niteliği kazandırılmıştır. Bu konuyu seçmemizin sebebi, satıraltı Türkçe el yazması biçimiyle ilgili daha önce hazırlanmış herhangi bir çalışmanın bulunmamasıdır. Ayrıca; daha çok Kur’an-ı Kerim’i anlamak için uygulanan satıraltı çeviri tekniğinin bir sözlükte denenmesi dikkat çekmiştir. Metin 16.yüzyıl sözvarlığı açısından da ayrıca önem taşımaktadır. Satıraltı karşılıklar oluşturulurken kullanılan çeşitlilik ve metinde yer alan bazı gramer parçaları da ilgi çekici olmuştur. Çalışmamız üç ana bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde; kısa bir girişin ardından metindeki 16.yüzyıla ait sözvarlığından hareketle teorik bir bölüm hazırlanmıştır. İkinci bölümde ise sözlük çeviri yazıya aktarılmıştır. Son bölümde ise maddebaşlarının alfabetik dizinine yer verilmiştir.

Yaşayan her varlıkta olduğu gibi değişim; dilin doğasında mevcuttur. Varoluş biçimlerimiz olarak niteleyebileceğimiz dilin geçirdiği değişimleri kayıt altına almak gerekir. Bu çabayı anlamlı kılan şey; toplumu bir arada tutan aidiyet bilincini koruyabilmektir. Dildeki en büyük değişim; bir nesne, kavram ya da düşünceye yönelik yeni üretimler sonucunda gerçekleşir. Yeni üretimler, dildeki yeni türetmeleri beraberinde getirir. Bu hususta karşımıza iki temel kavram çıkmaktadır: yeni öge ve yeni sözcük. Yeni ögeler (neolojizmler), dildeki yeni bir gösteren-gösterilen ilişkisini anlatır ve bu ilişki anlamsal yahut biçimsel olabilir. Yeni sözcükler ise aynı gösterilenin farklı gösterenlerle çeşitli amaçlar (sadeleşmek, özleşmek, standartlaşmak vb.) yahut doğal süreçler (kelimenin eskiyerek kullanım sıklığını yitirmesi vb.) sonucunda tekrar ifade edilmesidir ve bu süreç yalnızca biçimseldir. Her iki kavram da dildeki türetmeler sonucu ortaya çıkar ancak hizmet ettikleri amaç doğrultusunda birbirlerinden ayrılır. Çalışmanın maksadı; 21. yüzyıl Türkçesinin canlı söz varlığı içerisinde bulunan ancak henüz sözlükler tarafından kayıt altına alınmamış olan yeni türetmeleri, bahsi geçen iki kavramın kapsadığı amaçlar doğrultusunda tespit etmek ve bunları sözlüğe kazandırmak, diğer bir deyişle kayıt altına almaktır. Çalışma; yeni öge ve yeni sözcük kavramlarının ayırt edilebilir düzeyde açıklanması, yeni türetmelerin hizmet ettikleri amacın belirlenmesi ve sözlüğe alınma ölçütlerine göre değerlendirilerek Türk Dil Kurumu tarafından hazırlanan Türkçe Sözlük için önerilmesi şeklinde bir yol haritası izlemektedir. Yeni sözcük yahut yeni öge olma özelliği gösteren dildeki bu yeni türetmelerin saptanabilmesi hususunda çalışmanın temel kaynağı olarak Dr. Öğr. Üyesi Bekir Tahir Tahiroğlu, Prof. Dr. Şükrü Halûk Akalın ve Prof. Dr. Bülent Özkan tarafından Ulusal Araştırma Projesi kapsamında hayata geçirilen Türkiye Türkçesi Çevrim İçi Haber Metinlerinde Yeni Sözlerin (Neolojizm) Otomatik Çıkarımı adlı çevrim içi yazılımın veri tabanından yararlanılmıştır. Change, just like in every living creature; it is inherent in language. It is necessary to record the changes of language which we can describe as our forms of existence. What makes this effort meaningful is to protect the sense of belonging that holds society together. The biggest change in language; takes place as a result of new productions for an object, concept or thought. New productions bring new derivations. Two basic concepts emerge in this regard: neologism and new word. Neologisms describe a new signifier-signified relationship in language, and this relation can be semantic or formal. New words, on the other hand, are the re-expression of signified with different signifiers as a result of various purposes or natural processes and this process is only formal. Both concepts are results of derivation, but they are separated from each other with the purpose they serve. The aim of the study is determining new derivations that are in daily vocabulary of 21st century Turkish but have not yet been recorded by dictionaries with the purposes of these two concepts, and bringing them into the dictionary, in other words, to record them. The study follows a map in the form of explaining the concepts of neologisms and new words at a discernible level, determining the purpose of the new derivatives and evaluating them according to the criteria for inclusion in the dictionary and proposing them for the Turkısh Dictionary prepared by the Turkish Language Association. As the main source of the study on determining these new derivations, new words and neologisms, an database of online software program called Türkiye Türkçesi Çevrim İçi Haber Metinlerinde Yeni Sözlerin (Neolojizm) Otomatik Çıkarımı, developed by Dr. Tahir Tahiroğlu, Prof. Dr. Şükrü Halûk Akalın and Prof. Dr. Bülent Özkan as National Research Project, has been used. 112

Bu çalışma,Türk İşaret Dilinde (TİD) kullanılan üç sözcük yapımı yöntemini betimlemeyi amaçlamaktadır. Tezde, ikonik sözcük yapımı başta olmak üzere, ödünçleme ve birleşik sözcük yapım yöntemleri TİD verileriyle örneklendirilmiştir. İşaretler yalnızca sözcük yapım konusunda incelenmiş olup gerektiği yerde sesbilim, biçimbilgisi ve anlambilimle ilgili veriler kullanılmıştır.Bilindiği üzere, TİD ve Türkçe aynı coğrafyada kullanılmaktadır. Bu yüzden tezde yer yer karşılaştırmalı veriler de kullanılmıştır. Ek olarak tezin kaynak dili Türkçe olduğu için, okuyucuların örnekleri daha iyi kavraması adına Türkçe örnekler de verilmiştir.Çalışmada incelenen üç sözcük yapım yöntemi kendi içinde ayrılan alt başlıklara sahiptir. Tezin amacı sözcük yapım yöntemleri açısından TİD'in nasıl bir görünüm sunduğunu özetlemektir. TİD'in üç boyutlu yapısı sayesinde birçok sözcük yapım yöntemi bulunmaktadır. Ancak bu tezde, sadece üç sözcük yapım yöntemi incelenmiştir. Bu yönüyle tez giriş niteliğinde okunmalıdır.Anahtar Sözcükler: Türk İşaret Dili, Sözcük Yapımı, İkonizm, Ödünçleme, Birleştirme This study aims to describe three word formation methods used in Turkish Sign Language (TSL). In the thesis, word formation methods consisting of iconism, borrowing and compound are exemplified by TSL data. Signs discussed were examined only in word making, and only data about phonetics, syntax and semantics were used where necessary.As it is known, TSL and Turkish are used in the same geography. Therefore,comparative data are also used in the thesis. In addition, since the source language of the thesis is Turkish, Turkish examples are given for the better understanding of the samples.The three word formation methods examined in the study have subtitles that are separated in themselves. The aim of the thesis is to summarize how TSL draws in terms of word formation methods. There are many word formation methods at thanks to the three-dimensional structure of TSL. However, in this thesis, only three word formation methods are examined. With this aspect, the thesis should be read as an introduction.Keywords: Turkish Sign Language, Word Formation, Iconicity, Borrowing, Compound 102

Türkiye'nin ekonomik, sosyal, politik ve askerî alanlarda uluslararası öneminin artmasıyla birlikte Türkçenin yabancılara özel amaçlı öğretimi üzerine akademik çalışmaların yapılması bir zorunluluk olmuştur. Bu amaçla tezde yabancılara Türkçenin özel amaçlı öğretimi ve iş Türkçesi öğretimi alanlarına yönelik dünyadaki diğer uygulamalardan hareket ederek kuramsal bilgiler verilmiştir. Özel amaçlı dil öğretiminin tarihçesi, türleri, kurs tasarımı, program türleri, yöntem ve teknikler, materyal tasarımı, söz varlığı, ölçme ve değerlendirme üzerine kuramsal bilgiler verildikten sonra iş dili, iş Türkçesinin türleri ve özellikleri, iş Türkçesinin iletişimsel temel etkinlik alanları ve bunlara bağlı seviyelendirilmiş kazanımlar tanımlanmıştır. Çalışmanın hedef kitlesi iş hayatında Türkçeyi kullanacak yabancı iş adamlarıdır.Gerek yabancı dil olarak Türkçe öğretiminde gerekse yabancılara özel amaçlı Türkçe öğretiminde öğrenicilere öğretilecek söz varlığının ne olacağı ve nasıl belirleneceği son derece önemli bir konudur. Bu amaçla `Yazılı Türkçenin Kelime Sıklığı Sözlüğü`, `Çağdaş Türkçenin Sıklık Sözlüğü` ve `A Frequency Dictionary of Turkish` sözlükleri genel iş sahasına yönelik sözcükler açısından taranarak A1-A2 seviyeleri için iş Türkçesi söz varlığı hazırlanmıştır.Çalışmanın sağladığı kuramsal bilgilerin ve sonuçların yabancılara Türkçenin özel amaçlı öğretimi ve yabancılara iş Türkçesi öğretimine yönelik yapılacak kuramsal ve uygulamalı çalışmalara katkı sağlaması beklenmektedir. Turkey's economic, social, political and military fields has increased its international importance. Therefore, it has been a necessity to carry out academic studies on teaching Turkish for specific purposes for foreigners. For this purpose, theoretical information is given in the field of teaching of Turkish for specific purposes for foreigners and teaching of business Turkish according to other applications in the world.Firstly, history of language for specific purposes, its types, course design, syllabus types, methods and techniques, material design, vocabulary, measurement and evaluation of language teaching for specific purposes are given in the thesis. Afterwards, business language, types and characteristics of business Turkish, main communicative activity areas of business Turkish and related descriptors of language levels are defined. The target group of the study is foreign businessmen who will use Turkish in business life.Both in teaching Turkish as a foreign language and in teaching Turkish for specific purposes for foreigners, it is extremely important to determine what vocabulary will be taught and how to determine it. For this purpose, `Frequency Dictionary of the Written Turkish Word`, `Frequency Dictionary of Contemporary Turkish` and `A Frequency Dictionary of Turkish` were searched in terms of words related to general business field and business Turkish vocabulary was prepared for A1-A2 levels.It is expected that the theoretical knowledge and results provided by the study will contribute to the theoretical and practical studies for teaching Turkish for specific purposes for foreigners and business Turkish for foreigners. 181

The growing multi-cultural social structure in the world has accelerated the language teaching studies at early ages. Studies regarding teaching Turkish at early ages, on the other hand, is unprovided with theoretical foundation in spite of the need felt. Lack of theoretical knowledge on the subject leads to deficiencies in material formation and teaching processes. In this dissertation study, it is aimed to determine a road map and create a sample topic in respect of generating activities based on the skills of listening, speaking, reading and writing in teaching Turkish as a foreign language to young learners and adolescents limited with age groups and the needs of learners. It is expected for this road map which includes factors such as the method and techniques to be used and assessment and evaluation principles to be instructive in teaching Turkish to young learners in a given age range. While the materials, activities, methods and techniques to be used to teach Turkish as a foreign language to young learners are determined, ages, physical, social and cognitive development levels of young learners should be taken into consideration along with their families, cultures and enviroments. Language teaching studies that ignore the above factors will not produce positive results. In this context, basing the applications in respect of teaching Turkish as a foreign language to young learners upon theoretical foundation will ensure the process to produce positive results. Dünyada artan çok kültürlü toplum yapısı erken yaşta dil öğretim çalışmalarına büyük ivme kazandırmıştır. Erken yaşta Türkçe öğretim çalışmaları ise sahada duyulan büyük ihtiyaca rağmen henüz kuramsal altyapıdan yoksundur. Konuyla ilgili kuramsal bilgi azlığı, materyal oluşturma ve öğretim süreçlerinde de eksikliklere yol açmaktadır. Bu tez çalışmasında çocuklara ve ergenlere yabancı dil olarak Türkçenin öğretiminde yaş gruplarına ve öğrenici ihtiyaçlarına göre sınırlandırılmış; dinleme, konuşma, okuma ve yazma becerilerine dayalı etkinliklerin nasıl oluşturulabileceğine dair bir yol haritası ve örnek bir ünite oluşturulması amaçlanmıştır. Kullanılacak yöntem ve teknikler, ölçme-değerlendirme esasları gibi unsurların da dâhil edildiği bu yol haritasının belli bir yaş aralığındaki çocuklara Türkçe öğretiminde yol gösterici olması beklenmektedir. Çocuklara yabancı dil olarak Türkçe öğretimi sahasında kullanılacak materyal, etkinlik, yöntem ve teknikler belirlenirken çocukların yaşlarının, fiziksel, sosyal ve bilişsel gelişim düzeylerinin yanı sıra aile, kültür ve çevrelerinin de göz önünde bulundurulması gerekmektedir. Bunların göz ardı edildiği dil öğretim çalışmaları olumlu sonuçlar vermeyecektir. Bu bağlamda çocuklara yabancı dil olarak Türkçe öğretimi konusunda yapılan uygulamaların kuramsal temellere dayandırılması sürecin daha sağlıklı sonuçlar vermesini sağlayacaktır.

Like the decorative design of a building built by a sculptor, the proverb enriches a language and enhances its beauty. This is an elegant, polished and artistic expression of a proverb, while a group of people came together to expresses in words for a particular message which stays years and generations together. Each linguistic group can boast its own proverbs. When proverbs are not used, the sweetness of a declaration or the strength of a situation cannot be perceived. It is often said that the proverb is a short sentence in common use, which is the expression acquired by experience or observation. Archer Taylor suggested the definition of the proverb as "the wisdom of many people and the intelligence of one." Normally "suggests the cause of an action or a decision on a situation" (Taylor 1949: 902-905). This is one of the commonly accepted definitions of the proverb. Some demonstrations were provided by people on various information obtained with the help of proverbs. At the same time, they are given the pictures of the different states of an individual country by finding the places of these countries, and their historical, political, religious and moral aspects closely related to them. Proverbs therefore allow us to reach a state using the things that they express about themselves for the real importation of their place. This demonstrates the importance and utility of a comparative study of specific place or language proverbs. In our daily lives, we use proverbs or we hear from people who want to make their speech effective. Consciously or unconsciously using proverbs in our discussion, we can convince people and use proverbs helps to clear doubts in our mind regarding any particular situation. Sometimes the proverbs may not be used correctly, but we still cannot leave these proverbs as useless carts of information. In short, proverbs have become a part of our social life and these proverbs cannot be separated from everyday life. Passing through both Turkish and Indian literature, it can be concluded that proverbs are like ornaments in literary life. İf Vedas, Upanishad and all old literary heritage are regarded as the information store of the sanctuaries, we can say "the proverbs are the best way to learn about people's feelings" than any other source. Because language and literature explain the position of a race or the civilization of a nation at an important point, and proverbs are widely considered to identify it. Proverbs are based on long experiences in different areas of people's lives; common thoughts are observations and expressions that come to life as a result, expressed in a concise and creative way. In this study, we discussed different topics regarding to the origin of the Proverb, different form of Proverbs, how Proverbs provides us the valuable long-lost sight of habits and traditions of any culture, the norms and upbringings, socio-political status and personal views of any society. In this study, we compared the proverbs from different categories in Turkish and İndian Language to verify the thought that in spite of different language families both the language has very much impact on each other. Through this study, it is wide open and clear that although both languages proverbs may or may not same on the basis of sentence structure and form but usually cluster with the same intention, meaning, and concept. The figure ıf speeches, Tenses, messages, and attention carries the same pattern through short-form concise and single judgments. This clearly indicates the impact or effect of social interactions on the literature of both the languages. İn spite of different language families this interaction in these languages shows that these two languages are exceptionally alike in many respect not restricted to literature but also in grammar, word formation and syntax. With the help of smilier studies, we can deal with the reflection and impacts of these universally acclaimed historic languages and proverbs are the best perspective to start with. By this, we will be able to understand both civilizations more deeply and clearly. TRANSKRİPSİYON ALFABELERİ ................................ ................................ .................. xiii HINTÇE ................................ ................................ ................................ .............................. xiii GİRİŞ ................................ ................................ ................................ ............................. 1 METODOLOJİ ................................ ................................ ................................ .............. 10 BİRİNCİ BÖLÜM ................................ ................................ ................................ .......... 12 ATASÖZLER HAKKINDA GENEL BİLGİLER ................................ ................................ .... 12 1.1 Atasözleri Tanımı ve Anlamı ................................ ................................ ......................... 12 1.2 Atasözlerinin Sınıflandırılması ................................ ................................ ...................... 15 1.2.1 Basit Yapıdaki Atasözleri ................................ ................................ ....................... 15 1.2.2 Birleşik Yapıdaki Atasözleri ................................ ................................ ................... 17 İKİNCİ BÖLÜM ................................ ................................ ................................ ............ 19 TÜRK VE HİNT ATASÖZLERİNİN KONULARA GÖRE İNCELENMESİ ............................... 19 2.1 Arkadaslık, ................................ ................................ ................................ ................... 19 2.2 Beslenme ................................ ................................ ................................ ..................... 22 2.3 Bilgi ................................ ................................ ................................ .............................. 25 2.4 Dil ................................ ................................ ................................ ................................ . 29 2.5 Durumlar ................................ ................................ ................................ ...................... 33 2.6 Eğitim ................................ ................................ ................................ ........................... 37 2.7 Evrensel Gerçekler ................................ ................................ ................................ ....... 41 2.8 D avranışlar ................................ ................................ ................................ ................... 44 2.8.1 İyi Davranışlar ................................ ................................ ................................ ....... 44 2.8.2 Kötü Davranışlar ................................ ................................ ................................ .... 47 2.9 Kader ................................ ................................ ................................ ............................ 50 2.10 Hata ................................ ................................ ................................ ........................... 53 2.11 Sorumluluk ................................ ................................ ................................ ................. 57 2.12 İklim ile İlgili Türk ve Hintçe Atasözleri ................................ ................................ ....... 60 ÜÇÜNCÜ B Ö LÜM ................................ ................................ ................................ ........ 64 x KARŞILAŞTIRMALI TÜRK VE HİNT ATASÖZLER ................................ ............................ 6 Bir binanın heykeltıraş tarafından yapılan dekoratif tasarımı gibi atasözü bir dili zenginleştirir ve güzelliğini arttırır. Bir grup insan belirli bir mesajı yıllarca ve nesillerce birlikte ifade etmek için kelimelerle ifade ederken, bu zarif, cilalı ve sanatsal ifade bir atasözü haline gelir. Her linguistik grup kendine özgü atasözlerinden övünebilir. Atasözleri kullanılmadığında, bir bildirinin tatlılığı veya bir durumun gücü algılanamaz. Genellikle atasözünün ortak kullanımda kısa bir cümle olduğu söylenir; bu ifade deneyim ya da gözlem yoluyla edinilen ifadedir. Taylor atasözünün tanımını "birçok insanın bilgeliği ve birinin zekası" olarak önerdi. Normalde "bir eylemin nedenini veya bir durumla ilgili bir karar önermektedir" (Taylor 1949: 902-905). Atasözünün yaygın kabul gören tanımlarından biridir. Bazı gösteriler atasözleri yardımıyla elde edilen çeşitli bilgilere insanlar tarafından sağlanmıştır. Aynı zamanda, bu ülkelerin yerlerini ve tarihsel, politik, dini ve manevi yönlerini kendileri ile yakından ilişkilendirerek, bir ülkenin farklı devletlerinin resimlerini veriyorlar. Atasözleri, bu nedenle, yerinin gerçek ithalatı için kendileri hakkında ifade ettikleri şeyleri kullanarak bir devlete erişmemize izin verir. Bu, belirli bir yer veya dil atasözlerinin karşılaştırmalı bir çalışmasının önemini ve faydasını gösterir. Günlük yaşamlarımızda, biz atasözü kullanırız ya da konuşmalarını etkili kılmak isteyen insanlardan duyuruz. Tartışmamızda bilinçli ya da bilinçsiz olarak atasözlerini kullandığımız için insanları ikna edebilir ve belirli bir durumla ilgili aklımda şüpheleri ortadan kaldırmak için atasözleri kullanabiliriz. Bazen atasözleri doğru bir şekilde kullanılamayabilir, ancak hala bu atasözlerini bilgi gereksiz olarak bırakamayız. Kısaca atasözleri sosyal hayatımızın bir parçası haline geldi ve bu atasözleri günlük yaşamdan ayrılamaz. Hem Türk hem de Hint edebiyatından geçtiği için, atasözlerinin edebi hayatta süslemeler gibi olduğu sonucuna varılabilir. Eğer Vedas, Upanishad ve tüm eski edebi miras kutsal alanların bilgi deposu olarak kabul edilirse, "başka kaynaklara kıyasla insanların duygularını öğrenmenin en iyi yolu atasözüdür" diyebiliriz. Dil ve edebiyat, bir ırkın veya bir ulusun medeniyetinin önemli bir noktadaki konumunu açıkladığından ve atasözleri onu tanımlamak için yaygın olarak düşünülür. Atasözleri, insan hayatının farklı alanlarında uzun deneyimler üzerine kuruludur; ortak düşünceler, sonuç olarak, özlü ve yaratıcı bir şekilde ifade edilen gözlem ve ifadelerdir. Bu çalışmada Atasözlerinin kökeni, atasözlerinin farklı biçimleri, Atasözlerinin bize herhangi bir kültürün alışkanlıklarını ve geleneklerini, normlarını ve yetiştiriciliğini, herhangi bir toplumun sosyo-politik durumunu ve kişisel görüşlerini nasıl sağladığı konusunda farklı konuları tartıştık. Bu çalışmada farklı dil ailelerinden gelen atasözleri Türkçeyle Hint Dilinde karşılaştırılarak, farklı dil ailelerine rağmen her iki dilin birbiri üzerinde çok fazla etkisi olduğu düşünülmüştür. Bu çalışma sayesinde, her iki dilde de atasözleri cümle yapısı ve biçimi temelinde aynı olmayabilir ya da olmayabilir, ancak genellikle aynı niyet, anlam ve kavramla kümelenmektedir. Konuşmaların şekli Zamanlar, mesajlar ve dikkat, aynı şekli kısa ve özlü tekli yargılarla taşır. Bu, sosyal etkileşimlerin her iki dilin edebiyatı üzerindeki etkisini veya etkisini açıkça gösterir. Farklı dil ailelerine rağmen, bu dillerdeki bu etkileşim, bu iki dilden literatürle sınırlı değil, aynı zamanda dilbilgisi, sözcük oluşumu ve sözdizimi açısından istisnai olarak birbirine benzediğini göstermektedir. Gülünç çalışmaların yardımıyla, evrensel olarak alkışlanan tarihi dillerin yansımalarını ve etkilerini ele alabiliyoruz ve atasözleri en başında gelen en iyi perspektiftir. Bundan dolayı, her iki uygarlığı da daha derin ve açık bir şekilde anlayabiliyor olacağız.

Türk sözlük biliminin bütün dönemlerinin aydınlatılması açısından ortaya konulan sözlüklerin ayrı ayrı incelenerek hem söz varlıklarının hem de söz varlığının sunuluşunda uygulanan yöntemlerin belirlenmesi gerekmektedir. Bu açıdan 15.yy'a ait olduğu belirlenen Lügat-ı Türkî Arabî Farisî adlı eserin söz varlığının ortaya konulması ve bu söz varlığının sunulmasında uygulanan yöntemlerin açıklanması oldukça yararlı olacaktır.Eserde Türkçe, Arapça ve Farsça sözcükler genel olarak kavram bütünlüğü içerisinde verilmiştir. Söz varlığı ögeleri genelde Arapçadan Türkçeye ya da Farsçadan Türkçeye madde başı yöntemi kullanılarak sıralanmıştır.Eserde kırmızı ve mor renkte ve farklı şekillerde işaretler kullanılarak sözcüklerin kavram alanları ve anlam ayrımları açıkça ortaya konulmuş ve semantik açıdan sözcükler bu işaretler sayesinde kategorize edilerek okuyucuya sunulmuştur.Bu çalışmada eser, söz varlığı, söz yapımı ve sözlükçülük yöntemleri bakımından incelenmiştir. Tüm Türkçe kelimeler söz yapımı açısından incelenmiş ve çalışmanın sonunda da üç farklı dizin verilerek Eski Anadolu Türkçesinin söz varlığına dair veriler ortaya konulmuştur.Anahtar SözcüklerEski Anadolu Türkçesi, Sözlük, Sözlükçülük, Türk Sözlükçülüğü, Lügat, SözYapımı, Dil İncelemesi So as to shed a light onto every period of the Turkish lexicology, each one of the dictionaries created so far have to be analyzed in terms of vocabulary and lexicography methods. In this context, introducing the vocabulary involved, and explaining the methods utilized in presenting the vocabulary in `Lügat-ı Türkî Arabî Farisî`, which is dated to 15th century, shall be quite useful and beneficial.The work consists of Turkish, Arabic and Persian vocabulary in general, within a conceptual unity. The work includes various signs in red and blue colors and in various shapes hence bringing into light the conceptual fields of the words and distinctions in their meanings, meanwhile providing semantical categorization of the words for the reader.İn this study, vocabulary, lexicology, morphology of the work exercised and all Turkish words in terms of morphology were investigated. At the end of the study, three different index given and the data has revealed about the vocabulary of Old Anatolian Turkish.Key WordsOld Anatolian Turkish, Lexicon, Lexicography, Turkish Lexicography,Dictionary, Word-Formation, Grammatical Study 287

Karamanlıca, Türkçe olarak çoğunlukla Grek karakterlere eklemeler yaparak, pi ve sigma üzerine nokta koymak gibi, Grek yazı sistemiyle oluşturulmuş metinlerdir. Bu metinler İstanbul, Venedik, İzmir, Atina, Londra, Selanik, Samsun, Odessa, Trabzon, Leipzig, Bükreş, Basel, Paris gibi çeşitli merkezlerde basılmıştır. Bu çalışmada 19. yüzyılda Grek yazı sistemiyle İstanbul'da basılmış, dünya edebiyatında oldukça popüler bir anlatı olan Yenovefa hikâyesi üzerine dil incelemesi yapılmıştır.Çalışmamız altı bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde Karamanlılar ve Karamanlıca konusu işlenmiş, ikinci bölümde Yenovefa hikâyesi mercek altına alınmış, üçüncü bölümde metnin yazı sistemi incelenmiş, dördüncü bölümde hikâye üzerine dilbilimsel analiz yapılmış, beşinci bölümde 123 sayfalık metin çevriyazısı verilmiş, son bölümde ise dönemin söz varlığını ortaya koymak için dizin-sözlük yapılmıştır.Anahtar SözcüklerKaramanlılar, Karamanlıca, Yenovefa Hikâyesi, Dil İncelemesi Karamanlidika is defined as Turkish texts, written in Greek alphabet that has some distinct features of its own. It modifies Greek alphabet by adding dots on letters such as Pi and sigma. Examples of these texts had been published on variety of areas as Istanbul, Venice, Izmir, Athens, London, Thessaloniki, Samsun, Odessa, Trebizond, Leipzig, Bucharest, Basel and Paris. The main aim of this study is to analyse linguistic course of Genovefa story that was published in 19th century in Istanbul by using Greek alphabet and was famously narrative in world literature. The study consists of six chapters. The origin of Karamanlides and Karamanlidika were discussed in the first chapter. The second chapter explained the story of Genovefa in a detailed way. Orthography of the text was analysed on third chapter whereas the linguistic analysis of the text was given on the fourth chapter. The fifth chapter consisted of a transliteration of the text that covers 123 pages. Final chapter contains a lexical-index that helps us know about vocabulary of the period. KeywordsKaramanlides, Karamanlidika, Genovefa Story, Linguistic Analysis. 751

Karamanlılar Anadolu'da yaşamış, Türkçe konuşmuş ama Türkçeyi Grek harfleriyle yazmış olan Ortodoks Hristiyanlardır. 20. yüzyılın başlarına kadar Anadolu'da yaşamış ve Türkçe konuşup yazmış olan bu Hıristiyan topluluk Lozan Antlaşması'nın Türk- Yunan Ahali Mübadelesi'ne ilişkin maddesi ile 1924 yılında Yunanistan'a gönderilmiştir. Karamanlılar Anadolu'da birçok yazılı eser bırakmışlardır. Çalışmamızda bu eserlerden biri olan 1912'de basılmış Sıhhetin Sırrı adlı kitap incelenmiştir. Öncelikle eserin çevriyazısının yapılıp yazım özelliklerinin incelendiği bu çalışmada, daha sonra eser, ses bilgisi ve yapı bilgisi açısından incelenmiştir. Sonunda da sözlük-dizin kısmı bulunan bu çalışma ile Karamanlı Türkçesinin son dönem özellikleri gösterilmeye çalışılmıştır.Anahtar Sözcükler Karamanlılar, Karamanlıca, Karamanlı Türkçesi, Grek Alfabesi, Dil İncelemesi. The Karamanlides are Orthodox Christians who lived in Anatolia and spoke Turkish, which they wrote by using the Greek letters. These people that lived in Anatolia until the beginning of the twentieth century were sent to Greece in 1924 in accordance with the related article of the Treaty of Lausanne, which is population exchange between Greece and Turkey.The Karamanlides left a lot of written works in Anatolia. In this study, Sıhhetin Sırrı (1912), one of these written works, is analysed in terms of writing and language features.In this study, in which primarily, transcription of the work is exercised, the literary work is analysed in terms of its content, phonetics and morphology. Ultimately, this study at the end of which the grammatical sequence and glossary exist attempts to demonstrate the late characteristics of Karamanli Turkish.Key WordsThe Karamanlides, Karamanli Turkish, Karamanlidika, Greek Alphabet, Grammatical Study. 180

The Karamanlides are Orthodox Christians who lived in Anatolia and spoke Turkish,which they wrote by using the Greek letters. These people that lived in Anatolia until thebeginning of the twentieth century were sent to Greece in 1924 in accordance with therelated article of the Treaty of Lausanne, which is population exchange between Greeceand Turkey.The Karamanlides left a lot of written works in Anatolia. In this study, Sıhhetin Sırrı(1912), one of these written works, is analysed in terms of writing and language features. Karamanlılar Anadolu da yaşamış, Türkçe konuşmuş ama Türkçeyi Grek harfleriyleyazmış olan Ortodoks Hristiyanlardır. 20. yüzyılın başlarına kadar Anadolu da yaşamışve Türkçe konuşup yazmış olan bu Hıristiyan topluluk Lozan Antlaşması nın Türk-Yunan Ahali Mübadelesi ne ilişkin maddesi ile 1924 yılında Yunanistan a gönderilmiştir.Karamanlılar Anadolu da birçok yazılı eser bırakmışlardır. Çalışmamızda bu eserlerdenbiri olan 1912 de basılmış Sıhhetin Sırrı adlı kitap incelenmiştir.

Bu çalışmada Anadolu ağızlarının söz varlığını içeren 12 ciltlik Derleme Sözlüğü'nün çevrim içi sorgulanabilir veri tabanı hazırlanmıştır. Sözlüğün madde başı, tanımlamalarını içeren anlam bölümü, örnek cümlelerin verildiği tanık bölümü, madde başlarının değişkeleri (varyantları) tablosu ve derleme yeri verisini içeren yer tablosu sözlükteki yapı esas alınarak oluşturulmuştur.124.692 adet madde başından oluşan sözlüğün birbiriyle ilişkilendirilmiş veri tabanı modeli sorgu arayüzünde gelişmiş sorgulama seçenekleriyle desteklenmiştir. Anlam tablosundaki eşdizim örüntüleri, kavramsal sorgulama, anlamlarda anahtar sözcükler , sıklık listesi ve en çok derleme yapılan yer bilgisini veren derleme yeri listesi de çıkarılmıştır.Doğal Dil İşlemenin çeşitli uygulama alanları, derlem dil biliminin tanımı, sözlük ve sözlük tekniği kavramları da tanıtılmaya çalışılmıştır. In this thesis, we prepared a database based on Derleme Sözlüğü (Compilatin Dictionary) consisting of 12 volumes including Anatolian dialects vocabulary. Based on dictionary?s structure, several table structures including lemma table that keeps the main words, variation table that keeps the lemmas?s changing form, meaning table that keeps the definitions, sample table that keeps the lemmas usable forms and finally location table that keeps the lemmas?s compilation data have been build.The dictionary consisted 124.692 numbers of lemmas, have been build on relational table structure and also supported by a advanced search capability. In addition to searchable interfaces, based on meaning table, collocational structures and keywords have been extracted. Also, based on location table a location frequency list has been prepared for deep analysis. Thus, this dictionary?s data have been converted to a digital form for futher investigation in Anatolian dialects.Natural language processing and its several application fields and definition of corpus linguistics, dictionary and dictionary making techniques have been outlined for intruduction. 221

TEZ5360 Tez (Doktora) -- Çukurova Üniversitesi, Adana, 2005. Kaynakça (s. 338-342) var. xi, 342 s. ; 30 cm …

ÖZETKIRGIZ TÜRKÇES NDE TASV R F LLERAli TANDoktora Tezi, Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim DalıDanışman: Prof.Dr. Şükrü Halûk AKALINOcak, 2005, XI+188 sayfaBu çalışmada, Kıpçak grubu içerisinde önemli bir yere sahip olan KırgızTürkçesindeki tasvir fiilleri üzerinde durulmuştur. Çalışmamız, dilin anlaminceliklerini ortaya koyması açısından önemli bir yere sahip olan tasvir fiilleri ileilgili, yerli ve yabancı Türkologların görüşlerinin yer aldığı giriş bölümüylebaşlamaktadır.Giriş bölümünden sonra, Kıyamat, Kök Asaba, Teñiri Manas, KaraŞumkar Sıngan Kılıç gibi eserlerle Kırgız Türkçesiyle ilgili dil bilgisi kitaplarındanve sözlüklerden derlenen örneklerin yer aldığı inceleme bölümü gelmektedir. Bubölümde 28 tasvir fiilinin anlamı, tarihi gelişimi, lehçelerdeki durumu vekullanıldığı zarf-fiillere göre kazandığı değişik işlevleri üzerinde durulmuş veKırgız Türkçesindeki tasvir fiilli yapıların anlam ve işlevleri ortaya konulmuştur.nceleme bölümünden sonra ise elde edilen sonuçların tablolarlagösterildiği Değerlendirme ve Sonuç bölümü yer almaktadır.Anahtar Kelimeler: Tasvir Fiilleri, Birleşik Fiiller, Kırgız Türkçesi, TasvirFiillerinin şlevleri. ABSTRACTDESCRIPTIVE VERBS in KYRGIZ TURKISHAli TANPh.D. Thesis, Turkish Language and Literature DepartmentSupervisor: Prof.Dr. Şükrü Halûk AKALINJanuary, 2005, XI+188 sayfaIn this study, it is argued about the descriptive verbs in Kyrgiz Turkish, whichhas an important place in Kipchak group. Our study starts with an introduction partthat contain the opinions of both native and foreigner Turkologists about descriptiveverbs which have an important place as if explains the meaning details of thelanguage.Investigation part which involves the examples gothered from the boks likeKıyamat, kök Asaba, Teniri Manas, kara Şumkar, Sıngan Kılıç and after theIntroduction part. In this part, it is studied about the meaning of 28 desciriptive verbs,their historical progresses their situations in dialects and other functions they ocquirewhen used with adverb moreover, the functions of desciriptive verbs in KyrgizTurkish is stated in this part.After investigation part, Evaluation and Conclusion part in which the resultsare shown in charts comes.Key Words: Descriptive Verbs, Compound Verbs, Kyrgiz Turkish, Functions ofDesciriptive Verbs. 207

TEZ4870 Tez (Yüksek Lisans) -- Çukurova Üniversitesi, Adana, 2003. Kaynakça var. x, (682-376) s. ; 30 cm. …

Bu çalışmada Azerbaycan Türkçesi ve Türkiye Türkçesi sıfatlarının anlam açısından karşılaştırılması üzerinde durulmuştur. Bu amaçla iki sözlük kullanılmıştır. Azerbaycan Türkçesi için Azerbaycan Dilinin İzehli Lüğeti adlı 4 ciltlik çalışmanın Türkiye Türkçesine Seyfettin Altaylı'nın yaptığı Azerbaycan Türkçesi Sözlüğü esas alınmıştır. Türkiye Türkçesi için esas alman sözlük Türk Dil Kurumu'nca 1998'de yayımlanan Türkçe Sözlük'tür. Çalışmada madde başlarını Azerbaycan Türkçesi Sözlüğü'ndeki sıfatlar oluşturmaktadır. Karşılık olarak Türkçe Sözlük'ten verilen sıfatlarla çalışmamız Azerbatcan Türkçesinden Türkiye Türkçesine bir sıfat sözlüğü niteliğini kazanmıştır. Anlam farklılıklarının madde madde verildiği bölümlerden sonra tablolar halinde verilen sayısal verilerle karşılaştırmanın istatistik yönü oluşturulmuştur. Son bölümde de Azerbaycan Türkçesinden Türkiye Türkçesine bir karşılıklar dizini bulunmaktadır.Anahtar Sözcükler : Sıfat, Anlam, Anlambilim, Azerbaycan Türkçesi, Türkiye Türkçesi In this thesis we investigated the dimensions of adjectives between Azerbaijan Turkish and Turkey Turkish in the perspective of comparision. Two dictionary was held to compare the adjectives. One dictionary name is Azerbaycan Dilinin İzehli Lügeti translated into Turkey Turkish in the name of Azerbaycan Türkçesi Sözlüğü translated by Seyfettin Altaylı and other is Türkçe Sözlük published by Turkish Language Institue. The headwords include adjectives of Azerbaijan Turkish. Study has a charecteristic describing the adjectives. Having described the differences of two lexical field of adjectives, tables were given in order to demonstrate the statistics. Last chapter contains indexes of equaivalents.Key words: Adjective, Meaning, Semantics, Azerbaijan Turkish, Turkey Turkish 699

Bu çalışmamızda Kapçak grubu lehçeleri içerisinde önemli bir yere sahip olan Kırgız Türkçesindeki sıfat-fiiller; şekil, anlam ve işlev bakımından incelemeye alınmıştır. Çalışmamız, dilin anlatım ve ifade kabiliyetini ortaya koyma açısından çok önemli görevler üstlenen sıfat-fiillerle ilgili bilgilerin sunulmasıyla ve geçmiş araştırmalarda yer alan tanımlamaların gözden geçirilmesiyle başlamaktadır. Böylece ilk bölümde sıfat-fiil ekleriyle ilgili teorik bilgiler verilerek bilimsel kaynaklardaki farklı bakış açılan gösterilmeye çalışılmıştır. Çalışmamızın sonraki aşamalarında ise çağdaş Kırgız ve Türk edebiyatının önemli simalarından olan Tölögön Kasımbekov, Baydılda Sarnogoyev ve Memduh Şevket Esendal'ın eserlerinden derlenen örnekler kullanılarak sıfat-fiillerin; fiil, isim, sıfat Özellikleri, zarf-fiil ve edat oluşturma kabiliyetleri hakkında ayrıntılı bilgiler verilmeye çalışılmıştır. Bunun yanı sıra Kırgızcadaki sıfat-fiiller ile Türkiye Türkçesindeki sıfat- fiiller arasında önemli ölçüde bulunan şekil, anlam ve işlev benzerlikleri ve farklılıkları tespit edilmeye çalışılmıştır. Türkiye ve Kırgız Türkçesinde bulunan sıfat-fiil eklerinin; şekil, anlam ve işlev açısından ayrıntılı olarak karşılaştırılması, Çağdaş Türk Lehçelerinin karşılaştırmalı dil bilgisi çalışmalarına ve Türkçenin işlevsel dil bilgisinin hazırlanmasına önemli katkı sağlayacaktır. Anahtar Kelimeler: Sıfat-Fiil, Kırgız Türkçesi, Türkiye Türkçesi, Karşılaştırmalı Dil Bilgisi. In is study the participles used in Kyrgyz Turkish, which have an important role among the dialects of Kypchak group languages, were investigated in terms of form, meaning and function. The study starts with the introduction of information about participles and eview of previous studies in the field. Thus, in the first part of the study, different views of scientific resources were discussed by giving theoretical information about participle affixes. In the later parts of the study, we tried to give detailed information about the verb, noun and adjective characteristics of the participles, the ability to form adverbial verb and preposition of the pariciples through using some exsepts from the works of Tölögön Kasımbekov, Baydilda Sarnogoyev and Memduh Şevket Esendal, all three being important contemporary writers of the Kyrgyz and the Turkish Literature. In addition, we tried to determine the similarities and differences in form, meaning and function between the participles in Kyrgyz and Turkish in Turkey. We hope that the defailed investigation of the participles in both Turkish in Turkey and the Kyrgyz Turkish in Kyrgyzstan in terms of meaning and function provides important contribution to comperative grammar studies and to the preparation of descriptire grammar of the Turkish Language. Key words: Participle, Kyrgyz Turkish, Turkish in Turkey, Comperative grammar 398

ÖZET KAZAK TÜRKÇESİNDE ZARF-FİİLLER -Muhtar Evezov'un Tandamah Engimeler Adlı Eseri Üzerinde Bir Çalışma- (Şekil-Anlam-İşlev ve Türkiye Türkçesindeki Karşılıkları) Mustafa TANÇ Doktora Tezi, Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Danışman: Prof. Dr. Şükrü Halûk AKALIN Haziran, 2002, XI + 206 sayfa Bu tezde, Çağdaş Kazak Türkçesindeki zarf-fıil eklerinin Türkiye Türkçesindeki karşılıkları, şekil-anlam-işlev açısından incelenmiştir. Kazak Türkçesi, Kıpçak Grubu Türk Lehçeleri içerisinde önemli bir yere sahiptir. Sovyetler Birliği'nin kurulması ile Kazak Türkleri, kendi konuşma dillerine dayalı bir yazı dili oluşturmuşlardır. Bu sebeple Kazakçanın yazı dili haline gelip, yazılı bir edebiyat oluşturması 20. yüzyılın başlarındadır. Bu dönemde, bir çok Kazak yazarı yetişmiştir. Bu yazarlar arasında en önemlisi ise, Muhtar Evezov'dur. Bu çalışmada, onun Tandamah Engimeler adlı eseri seçilmiştir. Bu eserde geçen zarf-fiil ekleri, konunun daha sağlıklı aydınlatılması açısından mümkün olduğu kadar tarihsel gelişimleri ile birlikte ele alınmıştır. Karşılaştırmalı dil bilim yöntemleri çerçevesinde, Kazak Türkçesindeki şekillerin Türkiye Türkçesindeki bire bir karşılıkları belirlenmiştir. Bu çalışmada, şekil-anlam-işlev bakımından Türkiye Türkçesi ile örtüşen bir çok zarf-fiil eki yanında, Türkiye Türkçesinden çok farklı anlam ve işlevde kullanılan bir çok zarf-fıil eki saptanmıştır. Şekil açısından aynı olan zarf-fıillerin çok çeşitli anlam ve işlevleri ortaya konmuştur. Özellikle, sıfat-fıil ekleri ile hal eklerinin birleşmesi sonucu oluşan bir çok zarf-fıil eki belirlenmiştir. Anahtar sözcükler: Kazak Türkçesi, Zarf-Fiil, Muhtar Evezov ABSTRACT GERUNDİUM IN KAZAKH TURKISH A Study on Muhtar Ewezov's Tandamah Engimeler Morphology, Meaning, Function and Its equivalents in Turkey Turkish Mustafa TANÇ Doctoral Dissertation, Turkish Language and Literature Departmant Supervisor: Prof. Dr. Şükrü Halûk AKALIN June, 2002, XI + 206 pages In this thesis, the equivalents of Modern Kazak Turkish adverb-verb suffixes in Turkey Turkish have been analyzed in respect to structure-meaning-function. The Kazak Turkish has an important place among the Turkic dialects in the Kıpçak Group. After the establishment of the United Russia, The Kazak Turks have formed their own written language based on their spoken language. For this reson, it is at the beginning of the 20th. Century that the Kazak Turkish became a written language and formed a written literature. In this era, there have emerged many Kazak writers. Among then, the most important one is Muhtar Evezov. In this study, his work, Tandamali Engimeler, has been chosen in order to the topic morein this work adverb-verb suffixes have been studied together with their historical backgrounds. In accordance with comparative linguistic methodology, the carrespending structures of the Kazak Turkish with Turkish ones are determined. In this study, in respect to structure-meaning-function, in addition to many adverb-verb suffixes, many adverb-verb with various meanings and functions in Turkish are detected. These adverb-verbs in the structure have various meaning andfunctions. Especially, as a result of combination of adjective- verb suffixes, case markers and many adverb- verb suffixes have appered. Key words: Kazakh Turkish, Gerundium, Muhtar Evezov 215

ÖZET N.N. BABOGLU'NUN `LEGENDANIN İZİ` ADLI ESERİNİN CÜMLE BİLGİSİ YÖNÜNDEN İNCELENMESİ Nadejda KİRLİ Yüksek Lisans Tezi, Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Danışman: Prof. Dr. Şükrü Halûk AKALIN Ocak 2001, 476 sayfa Gagavuzcamn ilgi çekici bir cümle yapısı vardır. Diğer Türk Lehçeleriyle karşılaştırdığımızda Gagavuzcamn cümle dizilişinin devrik olduğunu görürüz. N.N. Baboglu'nun `Legendanın İzi` adlı eserinden yola çıkarak Gagavuz yazı dilinin cümle yapısı özelliklerini incelemeye çalıştık. Eserin asıl metnim Kiril alfabesinden Latin alfabesine çevirdik. Ardından cümleleri fişleyerek cümleleri yapı, anlam, yüklem türü ve öğelerin dizilişi bakımından tasnif ettik. Bu cümle türlerini bütün özellikleriyle ayrıntılı olarak inceledik. Ancak eserimizi Türkiye Türkçesi'ne çevirmedik. Ancak Türkiye Türkçesinde kullanılmayan ya da ses değişikliğine uğramış, farklı anlamlan olan kelimelerden oluşan bir sözlük çalışmanın sonuna eklenmiştir. Cümleleri yapılarına göre basit ve birleşik cümleler olmak üzere iki grupta inceledik. Birleşik cümleleri sırasıyla şartlı birleşik, iç içe birleşik, sıralı birleşik, bağlı birleşik, ani'li/ki'li birleşik ve karmaşık birleşik cümle olarak altı grupta değerlendirdik. Anlam açısından olumlu, olumsuz ve soru cümleleri olarak üç grupta ele aldık.Ill Gagavuz Türkçesi öğelerin dizilişi bakımından diğer Türk Lehçelerine ve Türkiye Türkçesi'ne göre daha fazla devrik cümle içermektedir. Bu özellik de Gagavuzlann çeşitli kültürlerin etkisi altında kalmalarından kaynaklanır. Eserimizde de devrik cümlelerin çok olduğunu görmekteyiz. Devrildiği sadece cümle yapısında değil birleşik fiillerden oluşan yüklemler açısından da inceledik Bu çalışmamızda Gagavuz Türkçesi'ndeki cümle yapışım tüm özellikleriyle ortaya koymaya çalıştık. ANAHTAR SÖZCÜKLER: Gagavuzca, N.N. Baboğlu, Legendanın İzi, Gagavuz Sentaksı, Cümle IV ABSTRACT The Sentectic Analysis of N.N. Baboglu's `Legendanm İzi` Nadejda KİRLİ Ph. D. Thesis, Science and Literature Faculty Turkish Language and Literature Department Supervisor : Prof. Dr. Şükrü Halûk AKALIN January 2001, 476 pages Gagavuz Turkish has an interesting sentence structure. Compared to other Turkish dialects, we see that Gagavuz Turkish has an inverted sentence structure. We tried to analyze the sentence structure of Gagavuz Turkish on the bases of N.N. Baboglu's `Legendanm İzi`. We translated the original text from Cyrillic to Latin. Then, ve classified the sentences according to thier meaning verb, structure and word order by preparing on index card of these sentences. We analized these sentence in details regarding all their characteristics. However, we did not translate our work into Turkey Turkish. Yet, we have added a dictionary. At the back that our stady includes the words which are no longer used at present or phonetically changed and/or have difesent meanings. We analized the sentences in two gpoupsaus simple combined sentences. We evaluated the combined sentences in five groups: conditional sentences, relative clauses, seguenced sentences, subordinate clauses and subjunctive sentences. Interms of meanings, sentences were analized inthree groups: affirmative, negative and guestions.Gagavuz Turkish has more inverted sentences than other Turkish dialects and Turkey Turkish. This choracteristic has occured dueto the influences of various cultures on Gagavuzca. We see that we a lot of inverted sentences are seen in the present work. We analized inversion not only in terms of sentence structure but al so in terms predicate which are formed out of combinaution of verbs. In our study, we tried to put forward the sentence structures of Gagavuz Turkish with all its aspects. KEY WORDS: Gagavuz Turkish, N.N. Baboglu, Legendamn İzi, The Syntax of Gagavuz, Sentence 476

Türkmen edebiyatının sözlü ürünlerinin yer aldığı `Yedigenim Yedi Yıldız` adlı derleme kitabındaki (Aşgabat, 1989) Türkmence Matallan'nı Latin alfabesine çevirmekle işe başladık. Çalışmamız, `Ses Bilgisi`, `Şekil Bilgisi`, `Anlam ve Görev Bakımından Kelimeler` ve `Metin` olmak üzere dört bölümden oluşmuştur, önce Matallar (Bilmeceler) bölümünde yer alan 1 134 bilmeceyi Kiril harflerinden Lâtin kaynaklı Türk alfabesine çevirdik. Daha sonra da Türkiye Türkçesiyle anlamlandırdık. Kelimeleri fişleyip eklerine, köklerine ayırdık. Bu kelimeleri tasnif ettikten sonra ses bilgisi ve şekil bilgisi bakımından değerlendirip incelediğimiz metnin gramerini oluşturduk. İlk üç bölümde, fişlediğimiz kelimeleri ET. deki özelliklerle karşılaştırdık. Karşılaştırmada kaynaklara gidilerek Türkmenceyle olan farklılık ve benzerliklerini belirttik. Anlamını bilmediğimiz kelimeleri koyu yazdık. Bilmecelerdeki kafiye düzenini bozmamak için bazı kelimeleri koyu olarak aynen yazıp anlamını dip not şeklinde verdik. Yapılan bu çalışma sonucunda Türkmen bilmeceleri ile Türk bilmecelerinin anlam olarak birbirine yakın olduğunu gördük. Türkmencede kelimelerin ilk hecesinde bulunan birincil ünlü uygunlukları yazıda gösterilmediğinden bunları tespit etmek için sözlüklere başvurduk. Böylelikle Türkmencenin ses bilgisi ve şekil bilgisi bakımından bir incelemesini, birincil ve ikincil ünlü uzunluklarının da bir değerlendirmesini yaptık. Anahtar Sözcükler: Türkmence, Matal, Bilmece, Türkmen edebiyatı. We started first to translate into Latin alphabet the Matallars in Turkmen language that were in the verbal products in a compilations ` Yedigenim Yedi Yıldız ` ( Aşgabat, 1989) Our work is consisted of 4 sections. ` Phonetics`, `Morphology`, `Words as per meanings and function` and `Text`. First we translated 1 134 riddles that took place in Matallar (riddles) section from Kiril alphabet to Latin originated Turkish alphabet. Later we explained them in Turkish language of Turkey. We filed in cards each word and separated them with their suffix and roots. After having classified them, we evaluated according their `phonetics` and morphology` and formed a grammar of the text that we have studied. In first 3 chapters we compared the filed words with old Turkish language characteristics. With this comparison by going to the source, we pointed out similarities and differences with Turkmen Language. We printed in bold letters the words that we did not understand in order to keep the original rhyme of the riddles. Some words are written in original with bold letters and put the meaning as footnote, After this study we observed that Turkmen riddles and Turkish riddles are close to each other. Since the length of the vowels in first syllable are not shown in writing of Turkmen words, we referred to dictionaries for fixing them. So we studied phonetic and morphology of Turkmen Language and evaluated the length of first and second vowels. Key words : Turkmen language, Matal, Riddle. Turkmen literature. 214

ÖZET GAZİANTEP BARAKLARI AĞZİ Rıza GÜL Doktora Tezi, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Danışman: Prof. Dr. Ş. Halûk AKALIN 1999, XV + 507 sayfa Bu çalışma Gaziantep Barakları ağzının ses bilgisi ve biçim bilgisi özelliklerini tespit etmek ve açıklamak için yapılmıştır. Çalışma `Giriş`, `Ses Bilgisi`, `Biçim Bilgisi`, `Sonuç`, `Metinler` ve `Dizin` bölümlerini kapsamaktadır. Giriş bölümünde, Gaziantep Baraklarının Gaziantep'te yaşayan diğer Türk toplulukları arasındaki yeri; `Barak` kelimesinin etimolojik incelemesi; Gaziantep Baraklarının tarihçesi ve sosyo-kültürel temelleri üzerinde durulmuştur. Ses Bilgisi bölümünde, Gaziantep Barakları ağzında geçen ünlüler, ünsüzler ve bunların özellikleri; ses olayları incelenmiştir. Biçim Bilgisi bölümünde, kelime yapımı, isim ve fiil çekimleri, kelime türleri tek tek ele alınıp incelenmiştir. Sonuç bölümünde, Gaziantep Barakları ağzının temel nitelikleri özet halinde verilmiştir. Metinler bölümünde 1995-1997 yıllarında Gaziantep il merkezi; Nizip, Karkamış ilçe merkezi ve bunlara bağlı köylerden derlenen toplam 46 metin yer almaktadır. Dizin bölümünde, derlenen metinlerin kelime dizin' i bulunmaktadır. Anahtar kelimeler: Ağız araştırması, Anadolu ağızları, Baraklar, Gaziantep, Güney-Doğu Anadolu. II SUMMARY THE DIALECT OF BARAKS IN GAZİANTEP Rıza GÜL Ph.D. Thesis, The Department of Turkish Language and Literature Supervisor: Prof. Dr. Ş. Halûk AKALIN 1999; XV + 507 pages This study was carried out to determine and explain phonological and morphological characteristics of the dialect of Baraks in Gaziantep. The study involves the parts `Introduction`, `Phonology`, `Morphology`, `Conclusion`, `Texts` and `Index`. In the part `Introduction` we dwelt upon the place of Gaziantep Barak among other Turkish communities, the etymological study of the world `Barak`, and the history and socio-cultural basis of Baraks. In the phonology part, the vocals and consonants as well as their characteristic and voice phenomena were investigated. In the morphology part, word building, noun ending and verb conjugations, kinds of word were studied separately. In the part `texts`, there are 46 texts compiled from Gaziantep, Nizip, Karkamtş as well as their villages between the years 1995-1997. In the part `Index`, the list of the texts compiled was included. Keywords: Dialectology, Anatolian Dialects, Baraks, Gaziantep, South-eastern Anatolia. 507

£ ÖZET Türkiye Türkçesi cümle bilgisi özellikleri üzerine yapılan çalışmalarla Türkiye Türkçesi cümlesi, bugün belli bir noktaya ulaşmıştır. Ancak cümle bilgisi alanında yapılan çalışmalarda tanım ve terim farklılıkları olduğu gibi, cümle türleri konusunda da farklı görüşler vardır. Tarihi Türk lehçelerinin cümle yapısı üzerine yapılan çalışmalarsa istenen düzeyde değildir. Biz, bu nedenle Eski Anadolu Türkçesi dönemine ait mensur, çeviri metin bir eser üzerinde birleşik cümleler açısından bir tez çalışması yaptık. Üzerinde çalıştığımız Saltuk-nâme isimli eser, üç ciltten oluşmaktadır. I. cilt üzerine bir cümle çalışması Ş. Haluk Akalın tararından yapıldığı için biz, II. cilt üzerinde birleşik cümleleri yapılan, anlamlan, dizilişleri ve yüklemleri açısından inceledik ve bu cümleleri özelliklerine göre tasnif ettik. Çalışmamıza başlamadan önce cümle ile ilgili olan tüm eserleri taradık. Birbirine yakın olan görüşleri bir arada değerlendirdik. Kendimize göre bir cümle tanımı ve cümle tasnifi belirledik. Bunu yaparken üzerinde cümle çalışması yaptığımız eserdeki cümlelerin yapılarını da dikkate aldık. Birleşik cümle konusundaki düşüncemiz böylece belirgin hâle geldi. Cümle, yargı bildiren ve en az bir çekimli yüklemi bulunan sözcük veya sözcükler dizisinden oluşur. Birleşik cümle ise; içerisinde en az iki yargı, iki çekimli yüklem bulunduran ve bir bütünlük içinde kullanılan cümleler arasında anlam ve şekil ilişkisi bulunan cümlelerden oluşmaktadır. Biz, incelediğimiz eserden de yola çıkarak birleşik cümleleri altı gruba ayırdık. Bu cümlelerden şartlı birleşik cümle, iç içe birleşik cümle ve ki'li birleşik cümle, bir yardımcı cümleyle bir ana cümleden oluşmaktadır. Bağlı birleşik cümle, sıralı birleşik cümle ve karmaşık birleşik cümlede yardımcı cümle ile ana cümle, belirgin bir şekilde birbirinden ayırt edilememektedir. Ki'li birleşik cümlede Türkçenin `Yardımcı cümle başta, ana cümle sonda bulunur.` kuralına aykırı bir kullanım vardır. Bu da ki'li birleşik cümlenin dilimize başka bir dilden geçtiğine kanıt durumundadır. Anahtar Sözcükler l.Dil 2. Cümle 3. Birleşik Cümle 4. Anlam S.Öge SUMMARY Recently, 'Turkey Turkish' sentence has reached a considerable point with the studies carried out on the aspects of the sentence knowledge in Turkey Turkish. But, like there are some differences in the terms and definitions between these studies, there are, also, some different ideas about the sentence types. And, The studies executed on the sentence structure of the Historical Turkish Dialects are not at the desired level. For these reasons, we have carried out a thesis study about the compound sentences in a mensur, translation text that belongs to The Old Anatolian Turkish. The work, called 'Saltuk-name', that we study on consist of three volumes. We analyse the compound sentences, structures, the meanings, word orders and verbs in the 2nd volume and we classified these sentences according to their characteristics. We have analyse the 2nd volume because an sentence study has carried out on the 1st volume by S. Haluk AKALIN. Before starting our study, we reviewed all articles, books, etc related to the sentence. We evaluated the similar ideas together, and determined a definition of the sentence, and a classification of sentence. While making this, we also consider the sentence structures in the work we study on. Thus, our opinion about the compound sentences became clear. A sentence consists of a sequence of words that tell a judgement and have at least one inflected predicate. But a compound sentence consists of at least two judgement, two inflected predicate and it includes meaning and form relation between the sentences that are used in an integrity. We have classified the sentences into six group with starting out of the work we analysed. Among these sentences, the conditional compound sentence, the compound sentence one within the other and the compound sentence with 'ki/ consist of a main and an auxiliary sentence. In the relative compound sentence, the compound sentence arranged in order, and the complex compound sentence the main and the auxiliary sentences cannot be distinguished significantly. In the compound sentence with 'Id', there is an usage contrary to the rule that `the auxiliary sentence exists in the head part, and the main sentence exists in the end part of the sentence.` in Turkish. And this is an evidence for the compound sentence with 'ki's joining in Turkish from another language. The Key Words 1. Language 2. Sentence 3. The compound sentence 4. Meaning 5. Component 473

ÖZET YÜKSEK LİSANS TEZİ MOLDO KILIÇ'IN KAZALDAR'I (Ses Bilgisi ve Şekil Bilgisi İncelemesi - Metin ve Çeviri) Araş. Gör. Ali TAN Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Danışman: Prof. Dr. Ş. Halûk AKALIN Yıl: 1998, Sayfa: 236+10 Kırgız edebiyatının tanınmış kişilerinden biri Moldo Kılıç'tır. Kırgız yazılı edebiyatı Moldo Kılıç'ın Zilzala adlı şiiriyle başlar. Biz bu çalışmada içerisinde Zilzala adlı şiirinin de bulunduğu Moldo Kılıç'ın eserleri üzerinde ses bilgisi ve şekil bilgisi bakımından inceleme yaptık. Çalışmamız; Ses Bilgisi, Şekil Bilgisi, Anlam veya Görev Bakımından Kelimeler ve Metin olmak üzere dört bölümden oluşmaktadır. İlk üç bölümde fişlediğimiz kelimeleri Eski Türkçedeki özelliklerle karşılaştırdık. Farklılık veya benzerlik varsa gösterdik. Dördüncü bölümde ise üzerinde çalışma yaptığımız Kiril harfli Kazaldar adlı eseri Lâtin harflerine çevirdik. Ardından Türkiye Türkçesiyle anlamlandırdık. Metnin sonuna da anlamları uzun olan kelimelerin yer aldığı Sözlük kısmım ekledik. Anahtar Sözcükler: Kırgızca, Moldo Kılıç, Kırgız edebiyatı, Moldo Kılıç'ın Kazalları. ABSTRACT MSc THESIS KAZAL'S OF MOLDO KILIÇ (PHONETICAL, MORPHOLOGICAL STUDIES - TEXT - TRANSLATION) Ali TAN Sub-department of Turkish Language and Literature Institute of Social Sciences University of Çukurova Supervisor: Prof. Dr. Ş. Halûk AKALIN Year: 1998, Pages: 236+13 Moldo Kılıç is a famous poet of Kirgiz literature. Kirgiz literature begins with the poem of Moldo Kiliç. The first literary poem is which belongs to Moldo Kılıç is Zilzala (Eartgquake). In this thesis, I studied on the grammer of Kılıç's poems. Phonetic and morphological structure of Kılıç's poems are investigated in this work. My thesis has four chapters. At the beginning of my investigate, first I wrote all the words one by one to the cards, than I studied on the phonetic of the words by comparing Old Turkish phonetic. Phonetic of the words is investigated at first chapter. The second chapter is morfology of the words. Thirth chapter belogs to the semantic structure. Transliterated poems are in the fourth and the last chapter. I translitarete Moldo Kılıç's poems from Cyrillic alphabet to Turkish alphabet. Glossary becomes Kirgiz words which has long meanins. Key words: Kirgizish, Moldo Kılıç, Kirgiz literature, Kazal's of Moldo Kılıç 253

TEZ3158 Tez (Yüksek Lisans) -- Çukurova Üniversitesi, Adana, 1998. Kaynakça (s. 471-472) var. v, 472 s. ; 30 cm. …

215

TEZ2588 Tez (Yüksek Lisans) -- Çukurova Üniversitesi, Adana, 1996. Kaynakça var. iv, 215 s. ; 30 cm. …

TEZ2511 Tez (Yüksek Lisans) -- Çukurova Üniversitesi, Adana, 1996. Kaynakça (s. 5) var. 164 s. ; 30 cm. …

494

TEZ1720 Tez (Yüksek Lisans) -- Çukurova Üniversitesi, Adana, 1994. Kaynakça (s. 490-494) var. 494 s. ; 30 cm. …

532