Εισαγωγή Το ενεργητικό και το παθητικό κάπνισμα κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης προκαλούν πλήθος επιπλοκών τόσο στην ίδια τη γυναίκα όσο και στο έμβρυο. Οι επιδράσεις τους έχουν επιπτώσεις και στη μετέπειτα ζωή του παιδιού, καθώς και πλήθος αυτών εκδηλώνονται στην ενήλική του ζωή. Η εγκυμοσύνη παρόλο που είναι μια περίοδος με μεγάλα ποσοστά διακοπής του καπνίσματος - συγκριτικά με τις άλλες περιόδους της ζωής μίας γυναίκας - και παρόλο που υπάρχει αρκετά ισχυρό κίνητρο για τις γυναίκες να διακόψουν το κάπνισμα κατά την περίοδο αυτή, μεγάλο ποσοστό των εγκύων συνεχίζει να καπνίζει σε όλη την διάρκεια της εγκυμοσύνης. Είναι λοιπόν προφανές ότι υπάρχουν αρκετοί επιβαρυντικοί παράγοντες και εμπόδια για τη μη διακοπή του καπνίσματος κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Η πρώιμη ανίχνευση των παραγόντων κινδύνου που συνδέονται με τη μη διακοπή του καπνίσματος κατά την εγκυμοσύνη - παράγοντες όπως κοινωνικοί, οικονομικοί, δημογραφικοί, ψυχολογικοί όπως η καταθλιπτική διάθεση (με την κλίμακα Beck Inventory I-A), βιολογικοί όπως η εξάρτηση από τη νικοτίνη (με την κλίμακα του Fagerstrom), η εξάρτηση από το αλκοόλ (με την κλίμακα AUDIT-C) - συμβάλει στην πρόληψη και μείωση των επιπλοκών και όλων των δυσμενών επιπτώσεων που έχει το κάπνισμα στην εγκυμοσύνη, καθώς και στην υγεία του εμβρύου και του νεογνού. Σκοπός Ο σκοπός της παρούσας διδακτορικής διατριβής ήταν να μελετήσει εκείνους τους ψυχοκοινωνικούς παράγοντες που επιδρούν στην καπνιστική κατάσταση της γυναίκας, κατά την περίοδο της εγκυμοσύνης. Στόχοι της μελέτης ήταν: 1. Να διερευνήσει την επίδραση του βαθμού της εξάρτησης από τη νικοτίνη και την κατανάλωση αλκοόλ στην καπνιστική κατάσταση των γυναικών κατά την εγκυμοσύνη. 2. Να διερευνήσει την επίδραση του βαθμού της εξάρτησης από τη νικοτίνη στην επιτυχία της διακοπής του καπνίσματος στην εγκυμοσύνη. 3. Να διερευνήσει την επίδραση της καταθλιπτικής διάθεσης στην καπνιστική κατάσταση των γυναικών κατά την εγκυμοσύνη. 4. Να διερευνηθούν οι παράγοντες, οι οποίοι σχετίζονται με τη νόσο του καπνίσματος και την καπνιστική κατάσταση κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. 5. Να διερευνηθούν οι παράγοντες οι οποίοι επηρεάζουν τις γνώσεις και τις απόψεις των εγκύων γυναικών σχετικά με τη νόσο του καπνίσματος. Μεθοδολογία Ο πληθυσμός του δείγματος αποτελούνταν από 1100 έγκυες γυναίκες. Οι γυναίκες αυτές, είτε παρακολουθούνταν, είτε νοσηλεύονταν, είτε πραγματοποιούσαν κάποια εξέταση σχετικά με την εγκυμοσύνη τους ή στο πλαίσιο του προγεννητικό έλεγχου, στα τρία νοσοκομεία/μαιευτήρια των Αθηνών που επιλέχθησαν. Δόθηκε ειδική άδεια από την επιτροπή ηθικής για τη διεξαγωγή της έρευνας και από τα τρία νοσοκομεία/μαιευτήρια. Η έρευνα βασίστηκε στη συμπλήρωση ενός ερωτηματολογίου, το οποίο διανεμήθηκε τυχαία και το οποίο δημιουργήθηκε και χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά για τη συγκεκριμένη μελέτη. Στο συγκεκριμένο ερωτηματολόγιο ενσωματώθηκαν επίσης τρεις αυτοσυμπληρούμενες κλίμακες με σκοπό να αξιολογηθεί η εξάρτηση από τη νικοτίνη, η χρήση αλκοόλ και η καταθλιπτική συμπτωματολογία κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Οι εν λόγω τρεις κλίμακες είναι οι ακόλουθες: 1. Το ερωτηματολόγιο AUDIT-C. Κλίμακα εκτίμησης της κατανάλωσης αλκοόλ κατά την εγκυμοσύνη. 2. Το ερωτηματολόγιο Beck (B.D.I) I-A. Κλίμακα μέτρησης της καταθλιπτικής συμπτωματολογίας Beck. Χρησιμοποιήθηκε το ερωτηματολόγιο τύπου Α, γυναικεία μορφή. 3. Το ερωτηματολόγιο Fagerstrom (FTND). Κλίμακα εξάρτησης από τη νικοτίνη. Προκειμένου για τη διασφάλιση της εγκυρότητας του περιεχομένου του ερωτηματολογίου μελετήθηκαν οι σχετικές έρευνες και προέκυψε με βάση τη διεθνή βιβλιογραφία μια τράπεζα ερωτήσεων. Η στατιστική ανάλυση των δεδομένων έγινε με το στατιστικό πρόγραμμα για τις κοινωνικές επιστήμες IBM-SPSS 24 (Statistical Package for Social Sciences). Οι στατιστικές δοκιμασίες που επιλέχθηκαν για τον έλεγχο της στατιστικής σημαντικότητας των μεταβλητών της έρευνας είναι οι ακόλουθες: η δοκιμασία x2, η δοκιμασία student’s t-test, η δοκιμασία ANOVA, η ανάλυση γραμμικής παλινδρόμησης, η ανάλυση συσχετίσεων μεταξύ δυο μεταβλητών και η διερευνητική παραγοντική ανάλυση κυρίων συνιστωσών. Παράλληλα, για τον έλεγχο της κανονικότητας διεξήχθη η δοκιμασία των Kolmogorov-Smirnov, όπως επίσης χρησιμοποιήθηκε και ο συντελεστής Cronbach’s alpha. Αποτελέσματα Τα αποτελέσματα καταδεικνύουν υψηλή συσχέτιση μεταξύ της καταθλιπτικής διάθεσης, της εξάρτησης από τη νικοτίνη και της καπνιστικής κατάστασης κατά την εγκυμοσύνη μετά την μελέτη της κλίμακας Beck Inventory I-A και της κλίμακας εξάρτησης από τη νικοτίνη του Fagerstrom. Η λογιστική γραμμική παλινδρόμηση ανέδειξε επίσης ένα μοντέλο πρόβλεψης της καπνιστικής κατάστασης κατά την εγκυμοσύνη που εξηγεί παράλληλα και το υψηλό ποσοστό (17,55%) των εγκύων καπνιστριών που συνέχισαν να καπνίζουν καθ’ όλη την εγκυμοσύνη. Οι κυριότεροι προβλεπτικοί παράγοντες για την καπνιστική κατάσταση προέκυψε πως είναι οι εξής ψυχοκοινωνικοί παράγοντες: η καταθλιπτική διάθεση, η εξάρτηση από τη νικοτίνη, η στήριξη από το σύντροφο και την οικογένεια στην προσπάθεια διακοπής του καπνίσματος, το κάπνισμα προ εγκυμοσύνης καθώς και παράγοντες όπως το μέρος που καταναλώνει η έγκυος τα περισσότερα τσιγάρα, η επιθυμία της να επισκεφθεί ένα κέντρο διακοπής του καπνίσματος, το ωράριο εργασίας της, ο τρόπος με τον οποίο παίρνει πληροφορίες σχετικά με το κάπνισμα και τέλος η εμφάνιση άμεσων επιπτώσεων στην εγκυμοσύνη λόγω του καπνίσματος. Επίσης παρατηρήθηκε ότι το 46,73% των γυναικών δήλωσαν καπνίστριες στην αρχή της εγκυμοσύνης, ενώ το 17,55% συνέχισε να καπνίζει σε όλη την εγκυμοσύνη. Οι κυριότερες πηγές παθητικού καπνίσματος αναφέρουν οι συμμετέχουσες ότι είναι οι χώροι εστίασης (79,5%), ο κοινωνικός τους περίγυρος (39,8%), ο σύντροφος (28,8%), καθώς και το εργασιακό περιβάλλον (21%). Υπήρξε στατιστικά σημαντική διαφορά (p=0,015) στα ποσοστά μεταβολής της καπνιστικής κατάστασης στην εγκυμοσύνη μεταξύ των ηλικιακών ομάδων των γυναικών. Συγκεκριμένα οι γυναίκες οι οποίες ανήκαν στη ηλικιακή ομάδα 16-20, φάνηκε πως συνέχισαν να καπνίζουν σε όλη τη διάρκεια της εγκυμοσύνης σε ποσοστό 45,5%. Το x2 test έδειξε ότι όσο περισσότερες ήταν οι κυήσεις των γυναικών, τόσο μικρότερο ήταν το ποσοστό διακοπής του καπνίσματος (p