ÖZET Bu tezde, on dokuzuncu yüzyılın son çeyreğinde ürün vermiş iki Osmanlı yazan olan Ahmet Mithat Efendi (1 844-1912) ve Beşir Fuat'ın (1 852-1887) edebî gerçekçiliğe yaklaşımları konu üzerine yazmış oldukları yazı ve mektuplar üzerinde yoğunlaşılarak incelenmiştir. Bugüne kadar Türk romanında gerçekçiliğin gelişimi genellikle yazarların romanları değerlendirilerek ele alınmıştır. Bununla birlikte, gerçekçiliğin Osmanlı yazarları tarafından nasıl yorumlandığını anlayabilmek için onların bu konuda yazmış oldukları yazılara da değinilmesi gerekmektedir. Bu amaçla, zıt görüşleri savunan Ahmet Mithat Efendi ve Beşir Fuat'ın dönemin çeşitli gazetelerinde yer alan yazılan ve mektuplan üzerinde durulmuştur. Tezde, Ahmet Mithat Efendi'nin gerçekçiliği hem estetik hem de estetik dışı gerekçelerle reddettiği, bununla birlikte, `gerçeğe benzerlik` kavramını kullanarak bir romanın hayal ürünü de olsa gerçeğe benzemesi gerektiğini savunduğu gözlenmiştir. Ahmet Mithat'ın gerçekçiliğe yaklaşımının bir diğer önemli boyutunun ise onu uyarlamak, yerelleştirmek ve Osmanlı koşullarına uydurmak olduğu saptanmıştır. Beşir Fuat'ın gerçekçiliğe yaklaşımının ise Ahmet Mithat'ın yaklaşımına karşıt olduğu belirlenmiştir. Romantizmi, divan edebiyatını, edebiyatın `hayaH'e dayalı olmasını eleştiren Beşir Fuat'ın edebiyatçıdan bir tarihçi ya da sosyolog gibi çalışmasını istemesi ve edebiyatın dilinin süssüz, anlaşılır olmasını istemesi de onun gerçekçilik anlayışının belirlenen özellikleri arasındadır. Çalışmanın sonunda, on dokuzuncu yüzyıl sonu Osmanlı edebiyatında tek bir gerçekçilik yorumundan söz edilemeyeceği sonucuna varılmıştır. Aynca, dönemin yazarlannm Fransız gerçekçiliğini taklit etmekle yetinmeyip onu dönüştürmeye çalıştıkları da varılan sonuçlar arasındadır. anahtar sözcükler: Ahmet Mithat Efendi, Beşir Fuat, gerçekçilik, doğalcılık m ABSTRACT Realism According to Ahmet Mithat Efendi and Beşir Fuat The aim of this thesis is to explore the approaches to literary realism of Ahmet Mithat Efendi (1 844-1912) and Beşir Fuat (1 852-1 887) by focusing on their articles and letters on the subject. It is usual to study the development of realism in Turkish literature by only taking the novels into account. However, articles are a valuable source of information in order to understand how realism was interpreted by Ottoman writers. The texts focused on in this thesis are the newspaper articles and letters of Ahmet Mithat Efendi and Beşir Fuat, who developed opposing views on realism. These articles and letters were mostly published during the 1880s and 1890s. Ahmet Mithat Efendi rejected realism both on aesthetic and non-aesthetic grounds. Yet, it has also been noted that he used the concept of `verisimilitude` and asserted that a novel should seem to be true even if it was imaginary. One other important aspect of Ahmet Mithat' s interpretation of realism is his effort to appropriate and adapt it to the Ottoman context. On the other hand, it has been indicated that Beşir Fuat's approach to literary realism is just the opposite of Ahmet Mithat' s. Beşir Fuat, who criticizes romanticism, classical Ottoman poetry and the role of imagination in literature underlines the necessity that a writer should work like a historian or a sociologist. He is also against elaborate language and states that the primary aim of the literary language is to transmit ideas to the reader in a clear and exact way. It has been concluded that there is not only one interpretation of realism in Ottoman literature at the end of the nineteenth century. The fact that the writers of the period did not simply imitate their French contemporaries and tried to transform their conception of realism is also within the conclusions that have been reached. keywords: Ahmet Mithat Efendi, Beşir Fuat, realism, naturalism iv 134