Search

Snijmais is door zijn hoge opbrengst en voederkwaliteit een belangrijk gewas in de melkveehouderij. In vergelijking met permanente gewassen, zoals grasland, heeft de teeltwijze echter een keerzijde, waaronder stikstofuitspoeling en een lagere bodemkwaliteit en biodiversiteit. Een hybride systeem waarbij mais in een permanent gewas wordt gezaaid, kan mogelijk de teelt verduurzamen – al kan een ondergewas sterk concurreren met de mais om bodemvocht, leert de ervaring. In dit artikel de onderzoeksresultaten van een meerjarige proef op zandgrond, gefinancierd door meerdere publiek-private projecten (pps).

De intensieve bodembewerking en het gebrek aan jaarronde bodembedekking in bouwland, zoals bij de teelt van snijmais, leiden vaak tot een vermindering van bodemkwaliteit, vooral op zandgronden. Een langjarig onderzoek (2012-2019), uitgevoerd door het Louis Bolk Instituut en Wageningen Plant Research Open Teelten, richtte zich op de effecten van verminderde grondbewerking en teelt van rogge-erwten als wintergewas, op de bodemkwaliteit en de opbrengst van snijmais.

De belangrijkste opgaves in de huidige en toekomstige landbouwpraktijk in gedraineerde veenweidegebieden zijn naast grasproductie en bodemdaling ook het leveren van ecosysteemdiensten waaronder biodiversiteit, waterkwaliteit, klimaatadaptatie. Het verminderen van nutriëntenverliezen door de benutting van meststoffen te optimaliseren is hier een onderdeel van. Het gebruik van meststoffen rijk aan organische stof wordt gezien als een praktische maatregel om de levering van meerdere ecosysteemdiensten in agrarische graslanden te ondersteunen. In een zoektocht naar alternatieve koolstofrijke meststoffen bleek de dikke fractie die wordt geproduceerd door drijfmestscheidingstechnieken een interessante optie te zijn.

In een zogenoemde incubatieproef is onderzocht hoeveel ammoniak en broeikasgas emitteert uit drijfmest en de fracties daarvan, als die direct op de stalvloer gescheiden worden en vervolgens al of niet worden aangezuurd, bijvoorbeeld door melasse toe te voegen. Dit levert voor dikke fractie geen verdere emissiereductie op, maar lijkt voor de dunne fractie een biologisch alternatief met potentie.

In Nederland zijn grote gebieden met veengrond gedraineerd ten behoeve van landbouw. Door een verlaagd grondwaterpeil breekt langzaam de organische stof uit het veen in de bovengrond af en hebben we te maken met bodemdaling en CO2-emissie. Tot nu toe werden oplossingen vooral gezocht in (grond)waterpeilverhogingen en drainagemaatregelen. Een nieuwe onderzoeksrichting kijkt naar mogelijke bodemaanpassingen. Eén van deze mogelijke maatregelen is het verrijken van veen met een kleine hoeveelheid klei om zo de afbraak te remmen. Met deze maatregel ontstaat mogelijk een nieuw perspectief dat niet rechtstreeks aan (grond)waterbeheer is gekoppeld.

Voor het maatschappelijk draagvlak is het van belang dat de teelt van mais schoner en biodiverser wordt. In een tweejarige proef op zandgrond, gefinancierd door de Provincie Drenthe en de Europese Unie (POP3), is gekeken naar effecten op maisproductie, voederwaarde, bodemkwaliteit en biodiversiteit in chemievrije maisteelt met niet-kerende grondbewerking na grasland. De resultaten van deze proef staan in dit artikel.

Het loslaten van chemie in de maisteelt opent mogelijkheden voor meer biodiversiteit. In een tweejarig project gefinancierd door Provincie Friesland en de Europese Unie (POP3) is gekeken naar effecten op maisproductie, bodem en biodiversiteit van chemievrije teelt met gebruik van onkruidonderdrukkende ondergewassen en andere technieken.

Veehouders in het veenweidegebied ondervinden de laatste jaren veel problemen met een korrelige bodem die geen vocht meer absorbeert en waar het gras slecht groeit tijdens droge periodes. Dit fenomeen van waterafstotendheid in ontwaterde veengronden wordt al sinds 80 jaar gerapporteerd, maar wordt door de droge en hete zomers, kenmerkend van de afgelopen jaren, versterkt.

OSP staat voor ondergrondse strokenploeg. Met deze machine wordt in de rij en onder de zode geploegd vóór mais in de rij wordt gezaaid, in dit specifieke onderzoek op grasland. Proeven met de OSP werden gedaan in 2018 en 2019 in Drenthe. Het N-leverend vermogen van een graslandperceel lijkt bepalend voor de noodzaak tot bemesting om met de OSP dezelfde maisopbrengst te kunnen halen als met spitten.

Klei inspoelen als maatregel voor verminderen van bodemdaling? Een ‘dressing’ van kleibagger die CO2 uitstoot van veenweidenbodems vermindert? Het idee van kleibagger als vruchtbare bodemverbeteraar is al eeuwenoud en werd in de 16e eeuw regelmatig toegepast. Biedt dat nu weer perspectief?

Om de stikstofbenutting van sorghum te bepalen is een proef opgezet met twee sorghumrassen en mais als referentie. Van sorghum bestaan verschillende soorten waaronder een graansoort (Sorghum bicolor) en een grassoort (Sorghum sudanese). Over het algemeen worden de rassen of hybrides die neigen naar Sorghum bicolor gebruikt voor zetmeelproductie en de hybrides die neigen naar Sorghum sudanese voor structuurrijk voer.

De droogtetolerantie en ziekteresistentie van sorghum maken het gewas steeds geschikter voor teelt en gebruik als ruwvoer in Nederland. Het gewas is echter nog niet uitontwikkeld. Veredelaars zetten elk jaar stappen om betere sorghumrassen te ontwikkelen voor Nederland. Zo wordt momenteel gezocht naar rassen die in het Nederlandse klimaat opbrengst combineren met een redelijk zetmeelgehalte en een goede verteringscoëfficiënt.

In het project Carbon Valley zijn Brabantse agrariërs van Het Groene Woud, de Duinboeren en Agro As de Peel aan de slag met organische stofmanagement. Hiervoor is een set van maatregelen opgesteld. In deze set is de aanpassing van het landgebruik op bedrijfsniveau de basis. Daarnaast worden maatregelen benoemd om op gras- en bouwland de afbraak te verminderen en aanvoer van organische stof te verhogen.

Een niet-kerende grondbewerking vermindert de afbraak van organische stof en vertraagt de schade aan bodemleven. Met name de teelt van mais op zand in vruchtwisseling met grasland en grasklaver lijkt hiervan te kunnen profiteren.

En de boer hij ploegde voort. Algemeen wordt aangenomen dat ploegen noodzakelijk is om de bodem geschikt te maken voor een optimale gewasproductie. Maar ploegen versnelt de afbraak van organische stof en verandert het bodemleven. In deze bijdrage worden ervaringen met acht veldexperimenten gebruikt om effecten op biodiversiteit en gerelateerde bodemecosysteemdiensten in te schatten. Welke lessen kunnen we leren, en kan de landbouw ook zonder ploegen?

Vat krijgen op veenmineralisatie en remmen van bodemdaling zijn steeds dringender nodig vanuit het perspectief van onderhoud van infrastructuur, verandering van klimaat en verlies van biodiversiteit. De complexiteit van het vraagstuk eist een integrale aanpak. Vertrekpunt is het huidige verdienmodel in veenweidegebied, de melkveehouderij.

De Agrarische Natuur- en Landschapsvereniging (ANV) ‘De Utrechtse Venen’ had de vraag of de dikke fractie van gescheiden drijfmest ruige mest kan vervangen in weidevogelgebieden. In het kader van het project ‘Bodemindicatoren voor duurzaam bodemgebruik in de veenweiden’ hebben het Louis Bolk Instituut en het Veenweiden Innovatiecentrum effecten van mestsoorten op voedselvoorziening voor weidevogels onderzocht.

Uit onderzoek in 2010 blijkt dat het gemeten stikstofleverend vermogen van veengraslanden varieert tussen 170 en 340 kg N per ha, en dat de verhouding tussen calcium (Ca) en magnesium (Mg) in de bodem hier een belangrijke voorspeller voor is. In het kader van het project ‘Bodemindicatoren voor duurzaam bodemgebruik in de veenweiden’ hebben het Louis Bolk Instituut, het Veenweiden Innovatiecentrum en WUR-Alterra onderzocht of er ook een oorzakelijk verband is tussen de Ca/Mg-verhouding en het stikstofleverend vermogen. Verschillende calcium- en magnesiummeststoffen zijn hiervoor getoetst.

Agrarische natuurverenigingen, natuurbeherende organisaties, beleidsmakers, boeren, waterschappen en honderden vrijwilligers zetten zich ieder jaar in om weidevogels in het Nederlandse landschap te beschermen. Door het maaien uit te stellen, nesten te tellen en te beschermen en speciale weidevogelgebieden aan te wijzen worden onder meer de grutto, de kievit, de scholekster en de goudplevier gekoesterd. Desondanks blijft het aantal weidevogels in Nederland dalen. Maar hoe staat het eigenlijk met het voedselaanbod voor deze vogels? Want dat is natuurlijk hun eerste levensbehoefte. Kan de achteruitgang van de weidevogels beter begrepen worden als helder is hoeveel voedsel beschikbaar is?

In het project Bufferboeren testen agrarische ondernemers samen met waterbeheerders maatregelen voor droogtegevoelige gronden. Eén van de deelnemende veehouders was geïnteresseerd in het telen van sorghum als alternatief voor snijmais. Dit leidde tot contact met een veredelaar van sorghum in Nederland. Zijn zuivere lijnen zijn afgelopen jaar vergeleken met commercieel beschikbare sorghumrassen in Europa.

Tot 2010 was de strokenteelt bij mais nog een vrij onbekend fenomeen: alleen opgepakt door onderzoekers (Louis Bolk Instituut en Wageningen UR), één loonwerker en gedragen door veehouder Henk Pol in Drenthe, de ontwikkelaar van de strokenfrees. In 2011 startte het Louis Bolk Instituut het landelijke demoproject ‘Maisteelt in Stroken’. Inmiddels draait er een tiental machines, goed voor 1.000 hectare strokenmais (2013), van Zeeuws-Vlaanderen tot Friesland. Niet alleen op klei en veen, maar ook op zand. Het aantal loonwerkers met een strokenfrees groeit dit jaar verder. De resultaten en ervaringen van twee jaar onderzoek naar maisopbrengsten en bodemkwaliteit op verschillende locaties worden in dit artikel samengevat.

Regenwormen zijn belangrijk op een melkveebedrijf voor de afbraak van organische stof, het beschikbaar maken van nutriënten, behoud van bodemstructuur, waterinfiltratie, beworteling en uiteindelijke gewasopbrengst. Vooral pendelende wormen hebben unieke functies, maar zijn heel gevoelig voor een intensieve en/of kerende grondbewerking door hun levenswijze, in permanente gangen, en hun behoefte aan strooisel als voedsel. Als de melkveehouderij beter gebruik wil maken van de pendelaars is de vraag wat het belangrijkste knelpunt is: grondbewerking of een gebrek aan voedsel en bescherming. Resultaten van een proef naar het effect op regenwormen worden besproken.

Veenweidegebieden hebben te maken met bodemdaling en uitstoot van broeikasgassen als gevolg van veenoxidatie. Dit proces wordt versterkt door aerobe omstandigheden in de bodem bij lage slootwater- en grondwaterpeilen, vooral in de zomer. Het gebruik van onderwaterdrains kan bodemdaling verminderen door een verhoogde infiltratie van water uit de sloot naar de veenweidebodem, waardoor grondwaterstanden tijdens droge perioden minder diep zakken.

De veenweiden in westelijk Nederland hebben als primair doel grasproductie, en zijn deels ook belangrijk voor natuur, in het bijzonder weidevogels. Hoer verhoudt dit zich met andere ecosysteemdiensten zoals waterberging, behoud van veenbodems en het terugdringen van broeikasgasemissies? Dit is verkend in het project 'Indicatoren voor duurzaam bodemgebruik in de veenweiden'.

De veenweiden in westelijk Nederland hebben als primair doel grasproductie, en zijn deels ook belangrijk voor natuur, in het bijzonder weidevogels. Hoer verhoudt dit zich met andere ecosysteemdiensten zoals waterberging, behoud van veenbodems en het terugdringen van broeikasgasemissies? Dit is verkend in het project 'Indicatoren voor duurzaam bodemgebruik in de veenweiden'.

In 2012 is een onderzoek gestart naar het voorkomen van pendelende regenwormen onder grasland en de ‘best practices’ voor behoud en stimulering van deze groep wormen. In dit artikel worden de functies en de aanwezigheid van deze regenworm in Nederlandse graslanden beschreven.

Door de strengere bemestingsgebruiksnormen wordt bodemkwaliteit nog belangrijker. Voor een melkveehouder is een eerste stap zich bewust te worden van de variatie in grasproductie op zijn percelen en de mogelijkheden om dit door middel van indicatoren te kunnen inschatten. Een tweede stap is het opstellen van maatregelen om de bodemkwaliteit te verbeteren, leidend tot een verhoogde grasproductie en nutriëntenbenutting.

Melkveehouder Jan Ketelaars uit Heeswijk-Dinther (NB) heeft afgelopen zomer water geïnfiltreerd in zijn drainagesysteem op een gedeelte van zijn land. Vanuit het project Bufferboeren zijn metingen gedaan aan de grondwaterstand.

Draagkracht is een belangrijke functie van de bodem om de grasproductie van het land te kunnen benutten. Uit het SKB-onderzoeksproject ‘Duurzaam Bodemgebruik Veenweide’ en het praktijknetwerk ‘Goede Bodem op Veen Boert Beter’ blijkt dat een goede draagkracht niet altijd samengaat met de beste bodemstructuur of vice versa. In dit artikel staan enkele bevindingen op een rij die mogelijk aanknopingspunten geven voor een beter begrip en management.

Het mogelijk dalen van de grondwaterstand door een intensivering van de drinkwaterwinning heeft agrariërs en Brabant Water bij elkaar gebracht in het project Bufferboeren. Het project is een zoektocht naar maatregelen om effecten van verdroging te reduceren. Naast het beter vasthouden van water door het verhogen van het gehalte aan organische stof in de bodem, wordt gewerkt aan verbetering van de beworteling van grasland. Beworteling heeft in deze een dubbele functie: een diepere beworteling kan beter water uit diepere bodemlagen benutten, maar verhoogt tevens het organische stofgehalte van de bodem, wat gunstig is voor het vochtvasthoudende vermogen.

Engels raaigras is, niet voor niets, veelgebruikt. Het combineert een hoge productie met een hoge verteerbaarheid en is geschikt voor zowel begrazing als maaien. Maar met de beperkingen rond bemesting en beregening lijkt Engels raaigras niet altijd de beste keuze. Grassoorten, zoals kropaar en rietzwenkgras, lijken dan minstens zo geschikt. Welke grassoort of welk mengsel is eigenlijk het meest waardevol?

Het effect van een diepere en dichtere beworteling van gras op de N- en P-opname werd onderzocht in een potexperiment. De resultaten laten zien dat een diepere beworteling een positief effect op de N-opname kan hebben. Ook blijkt dat het zaaien van een andere grassoort dan Engels raaigras kan leiden tot een hogere P-opname bij eenzelfde N-opname.

In dit rapport zijn ervaringen van geitenhouders met homeopathische middelen verwerkt en op basis daarvan conclusies getrokken. De auteurs maken een voorbehoud bij de algemene toepasbaarheid van de resultaten. Gezien het individuele karakter van homeopathische behandelingen geeft het succes van de ene geitenhouder met een bepaald middel geen garantie voor dezelfde resultaten op een ander bedrijf.

Leren uit ervaring in de praktijk door patroonherkenning: een voorbeeld over uierontsteking en homeopathie.