Search

IMARES Wageningen UR is studying the long-term development of a number of individual mussel beds in the Dutch part of the Wadden Sea, and trying to identify the characteristics that determine the survival of such beds. The study is being carried out in the context of the WOT theme of ‘Nature Information Infrastructure’. The present report presents the 2014 situation. The annual reports of this multi-year project include interim results with yearly additions. The results of the annual mapping and population survey provide a picture of the development of the mussel beds over a large number of years. The results so far show that the mussel beds tend to gradually decrease in size, coverage and population density after the year in which they come into existence. IMARES Wageningen UR bestudeert de ontwikkeling op de lange termijn van een aantal individuele mosselbanken in de Nederlandse Waddenzee met speciale aandacht voor de eigenschappen die het al dan niet overleven van mosselbanken bepalen. Het onderzoek wordt uitgevoerd in het WOT-thema informatievoorziening Natuur. Dit rapport gaat over de situatie in 2014. Omdat dit een langjarig project is bevatten de jaarlijkse rapportages voorlopige tussenresultaten die elk jaar worden aangevuld. De tussenresultaten vande jaarlijkse kartering en populatiemeting geven een beeld van de ontwikkeling van mosselbanken over een groot aantal jaren. Uit de resultaten tot nu toe blijkt dat de mosselbanken in het algemeen na het jaar van ontstaan langzaam in oppervlakte, bedekkingspercentage en populatiedichtheid achteruit gaan. Op demosselbanken neemt dan het percentage lege schelpen, algen, zeepokken en restgewicht toe in verhouding tot de levende mosselen. De afname in oppervlakte en bedekking wordt af en toe tenietgedaan door een goede broedval, waarna het proces opnieuw begint. Over de jaren ontstaat dus geleidelijk een mosselbank met meerdere jaarklassen en met een gevarieerde gemeenschap. Ondanks de overeenkomsten in algemene ontwikkeling zijn er jaarlijks grote verschillen te zien in de ontwikkeling tussen individuele mosselbanken.Deze verschillen kunnen ontstaan door locatie (en dus blootstellingen aan storm of predatie) of door karakteristieken van de mosselbank (de mate waarin deze bestand is tegen stormen en predatie).

In 2014 zijn op de kwelder van Ameland-Oost de opslibbing en vegetatieontwikkeling gemeten, als onderdeel van de lopende monitoring van de effecten van de bodemdaling door gaswinning. De meting vindt plaats op twee raaien, in totaal bestaande uit 38 permanente kwadraten (pq’s). De observaties over 2014 passen binnen de tot nu toe gemeten trends in maaiveldhoogte en vegetatieontwikkeling als gevolg van de bodemdaling op Ameland en de natuurlijke variatie in opslibbing en vegetatieontwikkeling. De opslibbing was binnen de range van normale waarden. De vegetatieontwikkeling heeft op een aantal plaatsen regressie of veranderingen binnen een zone laten zien. Het grootste deel daarvan is gerelateerd aan pq’s die fluctueren tussen verschillende vegetatiezones of aan fluctuaties in beweidingsdruk en -type. Dat past binnen de natuurlijke jaar-op-jaar variatie van kweldervegetatie.

In deze rapportage worden de oostelijke, buitendijkse delen van de Nederlandse Waddeneilanden behandeld, de zgn. eilandstaarten. Wanneer deze volledig ontwikkeld zijn bestaat ze uit wadplaten, kwelders en duinen. Dit rapport behandelt de geomorfologie, waterhuishouding en vegetatie van eilandstaarten. De ontwikkeling van eilandstaarten is mede van belang voor de functie die ze hebben in de waterveiligheid.

Voor de Noordzeekust van de zuidpunt Texel (nabij Hoornderslag) verbleven in 2013 laat in het voorjaar record aantallen zwarte zee-eenden. In de eerste helft van 2014 werden opnieuw grote aantallen zwarte zee-eenden bij Texel geteld. Een dergelijke situatie kan alleen voortduren wanneer ter plaatse voldoende geschikt voedsel aanwezig is om aan de dagelijkse energiebehoefte van de vogels te voldoen. Wat dit voedsel precies was, kon vanaf de kust niet worden vastgesteld. Hoewel Ensis directus de voornaamste kandidaat was als het stapelvoedsel van de eenden voor de Texelse kust, gezien het recente voorkomen, zijn eerder bewezen functie als belangrijke voedselbron van zee-eenden en vissen en de lange benodigde hannestijden van zee-eenden bij het foerageren op deze prooisoort, gepaard gaand met kleptoparasitisme door meeuwen, zijn andere potentiële prooisoorten in de aanloop naar dit project ook overwogen.

Quantitative habitat mapping and description form the basis for understanding the provisioning of ecosystem services and habitat connectivity, and hence provide an essential underpinning for marine spatial planning, management and conservation. Including patch reef habitats, total hard coral-scape habitat for the St. Eustatius Marine Park amounted to about 19% of the area surveyed and about 475 ha of habitat. Sargassum reef habitat typically occurred at the seaward edge of communities dominated by hard coral growth.

This report presents data on use by seals tracked from the Netherlands of a zone of the North Sea off the east coast of the UK, the East Anglia Zone, where it is proposed to develop offshore windfarms. For this report, three areas of interest are distinguished within the East Anglia Zone: East Anglia THREE Offshore Windfarm (East Anglia THREE); East Anglia FOUR Offshore Windfarm (East Anglia FOUR) and the combined cable corridor for both projects. In the Netherlands, seals have been tracked from two Natura2000 areas: the Wadden Sea to the north and the Delta region to the south. Approval was sought from current clients of IMARES to incorporate data from seal research they have sponsored. All clients supported sharing of the data. Of 273 harbour seals fitted with trackers in the Netherlands between 1998 and 2013, ten came within 20km of an East Anglia area of interest and seven of those entered an area of interest. Of 77 grey seals fitted with trackers in the Netherlands, six came within 20km of an East Anglia area of interest and four of those entered an area of interest. Of the seals that entered an East Anglia area of interest, all but one probably spent >2% of their time-at-sea within that area. The exception was a harbour seal tracked from the Dutch Delta region (Zeeland) in 2007, which spent at least 2% and up to 17% of its time-at-sea within an area of interest.

IMARES Wageningen UR volgt de jaarlijkse ontwikkeling van bodemdieren in de geulen in een voor menselijke activiteiten gesloten gebied (referentiegebied: Schild en Boschwad) en vergelijkt dit met een gebied waar zulke activiteiten wel toegestaan zijn (controlegebied: Zuidoost-Lauwers en Spruit). Om de ontwikkeling van het referentiegebied te volgen, is vóór de instelling van het gebied (2002, 2003 en 2005) de startsituatie wat betreft het voorkomen van bodemdieren vastgesteld. Na de instelling van het referentiegebied (november 2005) worden jaarlijks bemonsteringen uitgevoerd. Prioriteit gaat hierbij uit naar benthische mariene fauna en de bodembedekking in de geul. De basale jaarlijkse bemonstering heeft het karakter van ‘vinger aan de pols’. Om (statistisch) betrouwbare verschillen aan te kunnen tonen tussen gebieden, zijn uitgebreide bemonsteringen een minimale vereiste. Daarom worden de resultaten in de jaarrapportages niet statistisch geanalyseerd en geven zij alleen een basaal beeld van de ontwikkeling in het betreffende jaar. Deze tussenrapportage beslaat de voorlopige resultaten van de basale bemonstering van het jaar 2013. Hierin worden de gegevens van voorgaande jaren aangevuld met de gegevens uit 2013. Trefwoorden: bodemdieren, geulen, Waddenzee, referentiegebied Rottum

IMARES Wageningen UR bestudeert de langetermijnontwikkeling van een twaalftal mosselbanken in de Nederlandse Waddenzee met speciale aandacht voor de eigenschappen die het al dan niet overleven van mosselbanken bepalen. Het onderzoek wordt uitgevoerd in het WOT-thema Informatievoorziening Natuur. Dit rapport gaat over de situatie in 2013. De resultaten van de jaarlijkse kartering en populatiemeting geven een beeld van de ontwikkeling van mosselbanken over een groot aantal jaren. De mosselbanken gaan in het algemeen na het jaar van ontstaan langzaam in oppervlakte, bedekkingspercentage en populatiedichtheid achteruit. Op de mosselbanken neemt dan het percentage lege schelpen, algen, zeepokken en restgewicht toe in verhouding tot de levende mosselen. De afname in oppervlakte en bedekking wordt af en toe tenietgedaan door een goede broedval, waarna het proces opnieuw begint. Over de jaren ontstaat dus geleidelijk een mosselbank met meerdere jaarklassen en met een gevarieerde gemeenschap. Ondanks de overeenkomsten in algemene ontwikkeling zijn er jaarlijks grote verschillen te zien in de ontwikkeling tussen individuele mosselbanken. Deze verschillen kunnen ontstaan door locatie (en dus blootstellingen aan storm of predatie) of door karakteristieken van de mosselbank (de mate waarin deze bestand is tegen stormen en predatie).

Zowel in nationaal als in trilateraal verband geldt als één van de ecologische doelen voor de Waddenzee een zo groot en natuurlijk mogelijk areaal aan kwelders. Actief ingrijpen om bestaande kwelders in stand te houden dient op een zo natuurlijk mogelijke wijze plaats te vinden. In de kwelderwerken en zomerpolders langs Friese en Groninger vastelandskust is een omslag in beheer ingezet richting duurzamer en minder kunstmatig. Langetermijnmonitoring van onder meer de hoogte- en vegetatieontwikkeling begeleidt deze verandering en dient ook om te zien of de meer natuurlijke wijze van beheer zich verdraagt met de effecten van zeespiegelstijging. De resultaten worden jaarlijks op www.waddenzee.nl gepubliceerd en zijn verder onder andere ook input voor de vijfjaarlijkse Quality Status Reports in het kader van de trilaterale samenwerking tussen de Wadddenzee-landen. De Waddenzee is het belangrijkste gebied voor éénjarige pioniervegetaties van Zeekraal. Deze pionierzone is de overgang van wadplaten naar kwelder en beschermt de hoger gelegen kwelderzones. Door opslibbing worden kwelders hoger, waarbij de vegetatie door successie verandert. De vegetatie ontwikkelt zich tijdens dat proces tot een eindstadium of climaxbegroeiing. De biodiversiteit neemt sterk af als een kwelder in zijn eindfase komt door veroudering met als eindstadium een soortenarme vegetatie van Zeekweek. Begreppeling versnelt de veroudering van de kwelderzone. Beweiding stelt de ontwikkeling van een climaxvegetatie uit. De ideale natuurlijke situatie zou cyclische successie zijn, daarbij zijn aangroei en afslag van kwelders in evenwicht. De kwaliteit van kwelders kan worden verbeterd door de variatie aan hoogtezones, geomorfologische vormen (groene stranden, slufters, zandige kwelders, kleiige kwelders) en beheervormen (beweide en onbeweide kwelders) te behouden of te herstellen

Binnen de 12-mijlszone komen diverse biota in relatief hoge dichtheden voor. Toch is er diversiteit binnen deze zone, met de hoogste natuurwaarden op relatief geringe afstand tot de kust (

Met ingang van november 2005 is in navolging van Duitsland en Denemarken een klein deel van de Nederlandse Waddenzee gesloten voor (potentieel) schadelijke menselijke activiteiten. Het betreft een geulsysteem ten zuiden van Rottumerplaat. Doel van deze sluiting is om de ongestoorde ontwikkeling van de natuur in de Waddenzee te kunnen volgen. De droogvallende platen en eilanden rond Rottum genieten reeds langer een hoog beschermingsniveau. Toegang is zeer beperkt, en er wordt al meer dan 20 jaar niet meer op schelpdieren gevist.

De jaarlijkse monitoring van de gewone (Phoca vitulina) en de grijze zeehonden (Halichoerus grypus) in de Waddenzee dient ter ondersteuning van het (internationaal) beheer van en het beleid voor de zeehondenpopulaties. Deze tellingen worden sinds 1960 door IMARES uitgevoerd in opdracht van het ministerie van Economische Zaken. In 2012 werden in de Internationale Waddenzee 26,220 dieren geteld(de gehele Waddenzee populatie). Na correctie voor dieren die in het water zouden zijn tijdens de telvluchten wordt de populatie geschat op 38,500 dieren. In Nederland werden rond 6500 volwassen en iets minder dan 1500 pups op de zandplaten geteld. Sinds 2000 worden ook de grijze zeehonden per vliegtuig geteld. Maximaal werden er tijdens de reguliere monitoring in 2012 3059 grijze zeehonden op de ligplaatsen in de Waddenzee geteld. In de geboorteperiode (december 2011) werden 288 pups geteld. Dit is meer dan 75% van alle grijze zeehonden in de Waddenzee

In dit project wordt de lange termijnontwikkeling van mosselbanken onderzocht. Hiervoor worden door IMARES enkele individuele mosselbanken in detail bestudeerd. Drie mosselbanken worden sinds 1997 gevolgd, één sinds 1998, twee sinds 2002, één sinds 2003 en zeven mosselbanken worden sinds 2006 gevolgd. In deze rapportage wordt de ontwikkeling van deze veertien mosselbanken tot en met 2012 beschreven.

Binnen het Deltaprogramma Waddengebied wordt gezocht naar nieuwe veiligheidsstrategieën in verband met klimaatverandering en zeespiegelstijging. Deze strategieën moeten worden ingepast in het bijzondere ecosysteem van de Wadden. Er bestaan op dit moment veel ideeën over de inzet van biobouwers (ook wel ‘ecosystem engineers’ genoemd) in de waterveiligheid. Deze organismen beïnvloeden hun omgeving en kunnen mogelijk via deze natuurlijke processen bijdragen aan de waterveiligheid. Dit rapport geeft een overzicht van de biobouwers die mogelijk een bijdrage kunnen leveren aan de lange-termijn veiligheidsopgave en het meegroeivermogen van de Waddenzee met zeespiegelstijging, de orde van grootte van hun effecten en de mate van hun inzetbaarheid. De volgende biobouwers zijn onderzocht: mosselen, oesters, Ensis (schelpdierbanken), kweldervormende vegetatie, duinvormende vegetatie, diatomeeën en zeegras.

In dit project is de ontwikkeling van het ecosysteem in een voor menselijke activiteiten gesloten gebied (Referentiegebied) gevolgd en vergeleken met een gebied waar zulke activiteiten wel toegestaan zijn (controle-gebied). Hierbij is vooral gekeken naar benthische mariene fauna en de bodembedekking (schelpengruis) in de geul, maar ook litorale en sublitorale mosselbanken, de zeehondenpopulatie en de vogelvoorkomens zijn meegenomen. Vijf jaar na sluiting van het Referentiegebied is een eerste (statistische) analyse gedaan naar de ontwikkeling in het gebied ten opzichte van het controlegebied. Door de grote variatie tussen monsterpunten binnen een gebied en tussen de jaren en de basale opzet van het huidige monsterprogramma is het niet mogelijk om nu al conclusies te kunnen trekken. Daarnaast worden grote effecten zo kort na sluiting ook nog niet verwacht. Het mogelijke herstel van specifieke of gevoelige soorten kan vele jaren duren. Trefwoorden: Waddenzee, ecosysteem, natuurlijke ontwikkeling, visserij, benthos

In dit project wordt de lange termijnontwikkeling van mosselbanken, en de factoren die het al dan niet overleven van mosselbanken bepalen, onderzocht. Hiervoor worden door IMARES enkele individuele mosselbanken in detail bestudeerd. Drie mosselbanken worden sinds 1997 gevolgd, één sinds 1998, twee sinds 2002, één sinds 2003 en zeven mosselbanken worden sinds 2006 gevolgd. In deze rapportage wordt de ontwikkeling van deze veertien mosselbanken tot en met 2010 beschreven. De meeste mosselbanken uit het project bestaan inmiddels uit mosselen van meerdere jaarklassen. Uit de gegevens die gedurende de jaren zijn verzameld blijkt dat naarmate een mosselbank ouder wordt het percentage levende mosselen langzaam afneemt tot ongeveer 40%. De rest van het oppervlak van de mosselbank bestaat dan uit lege mosselschelpen, ingevangen schelpen van andere soorten, slakken, andere schelpdieren, pokken en macro-algen. De afname in levende mosselen op een mosselbank wordt voornamelijk veroorzaakt door stormen en predatie. Lokale, matige mosselbroedvallen op individuele mosselbanken kunnen de afnemende mosselpopulatie op de korte termijn in stand houden, maar af en toe optredende goede broedvallen zijn nodig voor lange termijnoverleving van een mosselbank. De laatste jaren zijn veel van de onderzochte mosselbanken bedekt geraakt met Japanse oesters. Toch zijn er tussen de oesters nog veel mosselen te vinden en kan gesproken worden van gemengde mosselbanken. De oesters in de mosselbanken lijken in sommige gevallen voor extra stevigheid te zorgen, hoewel er ook delen met oesters verdwijnen tijdens winterstormen.

Het doel van dit project is bij te dragen tot het efficiënt selecteren van geschikte zandwingebieden. De doelstelling is meervoudig. Enerzijds worden kansenkaarten voor schelpdieren in de Nederlandse kustzone opgesteld. Hiervoor wordt de verspreiding van de schelpdieren gekoppeld aan de abiotische gegevens die het voorkomen van bodemdieren kunnen beïnvloeden, zoals waterdiepte, sedimentsamenstelling, voedselbeschikbaarheid en stroomsnelheid. Op basis hiervan kan een model worden opgesteld dat toelaat een kansenkaart op te stellen op basis van de abiotische karakteristieken van een gebied.

Dit WOt-werkdocument is een update van het kwelderboek uit 2001 en gaat ook over de bescherming door de kwelderwerken tegen de Allerheiligenvloed van 2006, over de Kaderrichtlijn Water en over de Sylt Conferentie van 2010. In 2007 verscheen in de WOT IN serie al een deel over Monitoring van kwelders in de Waddenzee, met beheermaatregelen voor alle kwelders (www.waddenzee.nl/Kwelders.1982.0.html). In de publicaties is ook aandacht voor beweiding, vegetatiekaarten, veroudering van de vegetatie, zeegras, grondwerk, ontwatering, en duurzaamheid van de rijshoutdammen.

This report presents the final results of a four-year study of seabird distribution patterns in and around the first offshore wind farm in Dutch North Sea waters. This wind farm, known as OWEZ (Offshore Wind farm Egmond aan Zee) is situated 10 - 18 km off the Dutch mainland coast, northwest of the port of IJmuiden

De Nederlandse overheid heeft in november 2005 ten zuiden van Rottum een referentiegebied ingesteld om te voldoen aan de internationale verplichting dat voldoende grote gebieden in de Waddenzee worden aangewezen waarbinnen geen exploitaties en verstorende activiteiten mogen plaatsvinden. In dit referentiegebied wordt menselijke beïnvloeding met mogelijk negatieve effecten zoveel mogelijk beperkt. Het bestuderen van de ontwikkeling van een dergelijk referentiegebied is noodzakelijk om uitspraken te kunnen doen over de “favourable conservation status” van de rest van de Waddenzee ten aanzien van bepaalde activiteiten. In dit rapport wordt de ontwikkeling van de benthische mariene fauna en de ontwikkeling van enkele litorale mosselbanken, vier jaar na sluiting van het referentiegebied, weergegeven.

This report presenst hotspots of biodiversity for benthos, fish, birds, marine mammals and habitats on the Dutch Continental Shelf. These hotspots are based on a spatial application of biodiversity metrics developed in this study for the GES(Good Environmental Status)-descriptor 1 ‘Biological diversity is maintained’ of the Marine Strategy Framework Directive (MSFD) (EU 2008). The choice of the biodiversity metrics is based on the proposed indicators of biodiversity in the Commission Decision (EU 2010). The purpose of this study is to provide insight in possibilities for spatial protection measures in the framework of the MSFD. This report feeds information and ideas into further work for the MSFD in the Netherlands. IMARES has compiled this report for the Dutch Ministry of Economic Affairs, Agriculture and Innovation (Ministry of EL&I) and the Ministry of Infrastructure and the Environment (I&M).

We surveyed the Frisian Front area in the southern North Sea (4.0-5.5 E 53.4-54.3 N) to determine the distribution of piscivorous seabirds and subsurface pelagic fish during daylight hours. Bird observations were carried out following the one-sided ESAS-protocol. Subsurface pelagic fish distribution was determined by a combination of innovative fishing nets and acoustic sonar. We developed and deployed a surface trawl to fish the upper three metres of the water column. We applied a second surface trawl with a fixed opening of 2.5 metres, equipped with a plankton bottle to determine the distribution of fish larvae and zooplankton. We built and deployed an upside-down towed acoustic sonar to investigate the distribution of fish in the upper five metres of the water column. Results show a correlation between distribution of subsurface pelagic fish and environmental parameters. Overall, we found a very low density of small epipelagic fish suitable as prey for piscivorous seabirds. Prey density was too low to support the number of Lesser Black-backed Gulls in the area. These species seemed to rather forage on the discards from fishing vessels. Common Guillemots were present in relative high numbers, and their distribution did not correlate with the distribution of their prey.

This study was setup to gain an understanding of the possible effects of large-scale development of wind farms in Dutch waters on grey seals (Halichoerus grypus). This should be considered a first step in doing so as up until now relatively little was known about the species in Dutch waters. The study was carried out in the framework of WE@SEA a foundation aimed at acquiring knowledge in the field of offshore wind energy.

The Dutch consortium "NoordzeeWind" operates the first offshore wind farm in Dutch North Sea waters. The park, consisting of 36 turbines on monopiles, is located NW of IJmuiden harbour, some 8 NM off the Dutch mainland coast. Named after the nearest town ashore, the park will be known as "Offshore Wind farm Egmond aan Zee" (OWEZ). A second offshore wind farm has also become operational, the Princess Amalia Windfarm (PAWF). This report deals with distribution patterns of local seabirds in an area of approximately 885 km2 around the OWEZ and PAWF parks

In dit project wordt de langetermijnontwikkeling van mosselbanken, en de factoren die het al dan niet overleven van mosselbanken bepalen, onderzocht. Hiervoor worden door IMARES enkele individuele mosselbanken in detail bestudeerd. Drie mosselbanken worden sinds 1997 gevolgd, één sinds 1998, twee sinds 2002, één sinds 2003 en zeven mosselbanken worden sinds 2006 gevolgd. In deze rapportage wordt de ontwikkeling van deze twaalf mosselbanken tot en met het voorjaar van 2009 beschreven.

Van de biodiversiteit in de Nederlandse zoute wateren is momenteel nog ongeveer 40% aanwezig van de biodiversiteit die zou bestaan in een oorspronkelijke, meer natuurlijke situatie. Deze conclusie is gebaseerd op een grote hoeveelheid gegevens over kenmerkende soorten en eigenschappen van de Nederlandse mariene ecosystemen

A surge in offshore wind farm development is expected across the North Sea in the near future. Site selection for future parks in Dutch waters is in full progress. Navigational safety is of prime importance: wind farms need to be outside major and minor shipping lanes, clearways, harbour approaches and military exercise areas. Apart from technical and economical considerations, nature conservation needs to be taken into account. Several Nature 2000 areas have been assigned in Dutch offshore waters and these are to be kept free from offshore wind farm development.

Groningen Seaports heeft de ambitie om de Eemshaven te ontwikkelen tot een belangrijk energiecentrum onder de naam "Energy Park Eemshaven". Bovendien worden de Eemshaven en de vaargeul naar de Noordzee verruimd en verdiept. Er komen drie soorten zeezoogdieren in het gebied voor. De meest algemene soort is de gewone zeehond, Phoca vitulina; ook worden er grijze zeehonden Halichoerus grypus en bruinvissen Phocoena phocoena in het gebied gezien. In Brasseur (2007) worden leemtes in de beschikbare kennis van de grijze zeehond en de bruinvis geconstateerd, en tevens over de winterverspreiding van de gewone zeehond. Aangezien de ontbrekende kennis noodzakelijk is om te komen tot een gedegen afweging van de mogelijke effecten van de geplande activiteiten wordt verder onderzoek aanbevolen naar: A. De ruimtelijke en temporele spreiding van de drie soorten in het gebied; B. Migratiegedrag van de drie soorten; C. Voor de zeezoogdieren frequentiespecifieke geluidscontouren van de bouwactiviteiten – met en zonder mitigatie.

De Nederlandse overheid heeft in november 2005 een referentiegebied ingesteld om te voldoen aan de internationale verplichting dat voldoende grote gebieden in de Waddenzee worden aangewezen waarbinnen geen exploitaties en verstorende activiteiten mogen plaatsvinden. In dit project wordt de nadruk gelegd op het volgen van de ontwikkeling van het ecosysteem in een voor de visserij gesloten gebied (Schild en Boschwad) en dit te vergelijken met een gebied waar garnalenvisserij zal blijven (Zuidoost Lauwers en Spruit). Om de ontwikkeling van dit ongestoorde gebied te volgen zijn er vóór de instelling van dit gebied bemonsteringen uitgevoerd door IMARES. Na de instelling van het referentiegebied (november 2005) worden jaarlijks bemonsteringen uitgevoerd. In dit rapport wordt een weergave gegeven van de ontwikkelingen in het referentiegebied twee jaar na sluiting

In deze atlas zijn de verspreidingskaarten van bodemdieren, vissen, vogels en zeezoogdieren bij elkaar gebracht in relatie tot de potentieel te beschermen gebieden die door de Nederlandse overheid bij de EU zullen worden aangemeld. Het gaat om twee kustgebieden langs het zuidelijke en noordelijke deel van de Nederlandse kust, het Friese Front, de Klaverbank en de Doggersbank. Deze atlas dient om de ecologische waarden van de te beschermen gebieden in kaart te brengen en als basis voor het formuleren van de instandhoudingsdoelen voor de aangewezen gebieden. Omdat het beheer uiteindelijk zal gaan om de regulatie van menselijke invloeden zijn in deze atlas ook een aantal gebruikskaarten opgenomen. Met deze atlas wordt zo een verdere stap gezet in de richting van een duurzaam beheer en behoud van het mariene ecosysteem

In opdracht van het Planbureau voor de Leefomgeving is een overzicht gemaakt van ruimtelijke en temporele verschillen in de diversiteit van het benthos op het Nederlands Continentaal Plat. Voor de berekeningen werd gebruik gemaakt van de meetgegevens van het landelijke monitoringprogramma MWTL (Monitoring van de Waterstaatkundige Toestand des Lands). In dit rapport zijn de macrobenthos-gegevens van de periode 1991-2005 geanalyseerd. Globaal gezien blijken er in de periode 1991-2005 weinig, hoogstens kleine, veranderingen in de biodiversiteit van de macrobenthische infauna. Fluctuaties in de populatieomvang van een aantal soorten leidden wel tot significante fluctuaties in dominantie, gereflecteerd in de Simpson index.

In verband met het traject volgend op de uitspraak van de Raad van State (dd 27 februari 2008) inzake de vergunningenverlening voor mosselzaadvisserij ontstond bij het ministerie van LNV de vraag naar een overzicht van de mosselvoorkomens en mosselzaadvisserij in voorgaande jaren. In deze rapportage wordt door middel van kaarten van de westelijke Waddenzee een beeld gegeven van de mosselvoorkomens en van de locatie en intensiteit van de mosselzaadvisserijen. Dit overzicht wordt gepresenteerd voor het voorjaars- en najaarsseizoen afzonderlijk, voor de jaren 1997-2007

Nederland kent een aantal gebieden met bijzondere natuurwaarden op zee, die beschreven zijn in het Alterra/RIKZ rapport van Lindeboom et al. (2005). In het Integraal Beheerplan Noordzee 2015 (IBN 2015) (Anonymus 2005) is aangekondigd dat vier van deze gebieden aangemeld zullen worden als Habitatrichtlijngebied in het kader van het Europese Natura 2000 netwerk: (1) de Doggersbank, (2) de Klaverbank, (3) de Noordzeekustzone ten noorden van Bergen en (4) de Vlakte van de Raan bij de Westerscheldemonding. Om gebieden daadwerkelijk de status van Natura 2000 gebied te laten krijgen, moeten allereerst door het ministerie van LNV (directie Kennis) de EU standaardgegevensformulieren ingevuld worden, waarmee de gebieden kunnen worden aangemeld. IMARES is gevraagd een deel van de benodigde gegevens te leveren. In dit rapport zijn deze gegevens verzameld.

Deze atlas is samengesteld met informatie uit verschillende bronnen, en bestaat uit gecombineerde kaarten van luchtfoto’s en geomorfologische informatie. Voor het beleid is het belangrijk dat uit de kaarten op te maken is waar kenmerkende landschapstypen liggen, en dan vooral die typen die in nationale of internationale regelgeving een bepaalde status hebben, zoals de habitattypen uit de EU-habitatrichtlijn, of kenmerken die essentieel zijn voor de kwaliteit van de EU-habitats. Binnen de EU-habitattypen zoals droogvallende wadplaten en kwelders is het mogelijk een verdere onderverdeling te geven op basis van sedimentsamenstelling, dynamiek en successiestadium in de vegetatieontwikkeling

De Nederlandse regering heeft in 2005 een referentiegebied in de Waddenzee ingesteld, waarbinnen geen exploitaties en verstorende activiteiten mogen plaatsvinden. Feitelijk bevindt dat gebied zich ten zuiden van Rottum, waar de schelpenvisserij al tien jaar verboden is. Het project Referentiegebied Rottum richt zich op de ontwikkeling van de benthische mariene fauna. Ook wordt aandacht besteed aan mosselbanken, de zeehondenpopulatie en vogelvoorkomens. In dit rapport de gegevens na één jaar sluiting

In dit project wordt gekeken of Side Scan Sonar een methode zou kunnen zijn om gedetailleerde ontwikkelingen in contouren en structuur (patronen) van individuele mosselbanken en oesterriffen te monitoren. Om de Side Scan sonar beelden te valideren wordt gebruik gemaakt van ground truth en luchtfoto’s. Deze methoden zijn alleen bruikbaar op litorale banken. Voor deze validatie zijn daarom drie litorale mosselbanken en twee litorale oesterriffen bemonsterd op het Balgzand

Zowel in nationaal als in trilateraal verband geldt als één van de ecologische doelen voor de Waddenzee een zo groot en natuurlijk mogelijk areaal aan kwelders. Actief ingrijpen om bestaande kwelders in stand te houden dient op een zo natuurlijk mogelijke wijze te geschieden. In de kwelderwerken en zomerpolders langs het vasteland van de Waddenzee is een omslag in beheer ingezet naar duurzamer en minder kunstmatig. Lange termijn monitoring begeleidt deze verandering en dient ook om te zien of de meer natuurlijke wijze van beheer zich verdraagt met de effecten van zeespiegelstijging. De resultaten worden jaarlijks op www.waddenzee.nl gepubliceerd en dienen als input voor vijfjaarlijkse Quality Status Reports in het kader van de drielanden samenwerking in de Wadddenzee. De Waddenzee is het belangrijkste gebied voor éénjarige pioniervegetaties van Zeekraal. Deze pionierzone is de overgang van wadplaten naar kwelder en beschermt de hoger gelegen kwelderzones. Door opslibbing worden kwelders hoger, waarbij de vegetatie door successie verandert. De vegetatie ontwikkelt zich tijdens dat proces tot een eindstadium of climaxbegroeiing. De biodiversiteit neemt sterk af als een kwelder in zijn eindfase komt door veroudering met als eindstadium een soortenarme vegetatie van Zeekweek. Begreppeling versnelt de veroudering van de kwelderzone. Beweiding stelt de ontwikkeling van een climaxvegetatie uit. De ideale natuurlijke situatie zou cyclische successie zijn, hierbij zijn aangroei en afslag van kwelders in evenwicht. De kwaliteit van kwelders kan worden verbeterd door de variatie aan hoogtezones, geomorfologische vormen (groene stranden, slufters, zandige kwelders, kleiige kwelders) en beheervormen (beweide en onbeweide kwelders) te behouden of te herstellen

In de Waddenzee werd de eerste Japanse oester waargenomen in 1983 bij de haven van Oudeschild, Texel. Rond het begin van de 21ste eeuw werd duidelijk dat de Japanse oester over de gehele Waddenzee voorkomt. Sinds 2002 wordt de ontwikkeling van enkele individuele oesterbanken in de Nederlandse Waddenzee gevolgd. In deze rapportage wordt een beschrijving gegeven van de ontwikkeling van deze individuele oesterbanken tot 2006. Op alle gevolgde locaties zijn op den duur oesterriffen ontstaan met verschillende jaarklassen. Het lijkt erop dat de dichtheden en oppervlakten op sommige locaties niet verder toenemen. Om inzicht te krijgen in groei en afname in dichtheden en oppervlakte van individuele oesterriffen is het van belang de ontwikkelingen van individuele oesterriffen te blijven volgen. Aangezien oesters een voorkeur lijken te hebben om zich op andere oesters te vestigen, is de verwachting dat er zich op meer plekken oesterriffen zullen ontwikkelen. Om inzicht te krijgen in de ontwikkeling van de Japanse oester in de Nederlandse Waddenzee is het van groot belang om een kwantitatieve monitoring op te zetten die speciaal gericht is op het vaststellen van de biomassa en verspreiding van de Japanse oester. Daarnaast is het noodzakelijk het ecologisch belang van dit nieuwe en blijvende habitattype nader te bestuderen

De oesterpopulatie is zodanig uitgebreid dat sinds 2004 in de standaard bemonsteringen naar andere schelpdieren oesters zo vaak worden aangetroffen dat het mogelijk is een gestandaardiseerde database op te zetten op grond waarvan in de toekomst ook kwantitatieve conclusies getrokken kunnen worden over biomassa en populatieontwikkeling. De huidige rapportage moet gezien worden als een eerste aanzet voor een kwantitatieve benadering van biomassa en populatieontwikkeling van de Japanse oester. In combinatie met kwantitatieve gegevens met betrekking tot de ontwikkeling van de Japanse oester in Nederland, bevat dit rapport een analyse over de relatie tussen de ontwikkeling van de Japanse Oester en andere natuurwaarden (andere schelpdieren, vogels) in Nederland en wordt er een advies uitgeschreven voor toekomstige monitoring en voorspellingen van de ontwikkeling van de Japanse oesters.

In de Waddenzee is het belangrijk te weten welke processen verantwoordelijk zijn geweest voor het ontstaan en de ontwikkeling van het systeem, en welke processen het systeem in stand houden. De ecosysteembeschrijving van de Waddenzee gaat daarom in eerste instantie uit van fysische en biologische processen die de ecotopen vormen en in stand houden, aangevuld met processen die verantwoordelijk zijn voor het in stand houden van de populaties van verschillende organismen(groepen). Voor beleid en beheer is het noodzakelijk om goede en actuele kaarten te hebben. Met de mogelijkheden die GIS (Geografsche Informatie Systemen) biedt is het tegenwoordig mogelijk op korte termijn vraagspecifieke kaarten te leveren die gekoppeld zijn aan achterliggende databases