Bu çalışmamızda Çankırı Sancağı'nın 1789 ilâ 1839 arasında idarî, sosyal ve iktisadî durumu incelenmeye gayret edilmiştir. Çalışmamız sırasında temel kaynak olarak, belirtilen döneme ait Çankırı Şer'iyye Sicilleri'nden istifade edilmiştir. Bunun yanında Başbakanlık Osmanlı Arşivi'nde mevcut muhtelif tasniflerdeki belgeler ile Vakıflar Genel Müdürlüğü'ndeki bazı vakfiye kayıtlan, çalışmadaki temel, ilk elden kaynaklar olarak zikredilmelidir. Bütün bu adı geçen arşiv kaynakları ile beraber konu hakkında bugüne kadar yazılmış telif veya tercüme eserlerin de katkılarıyla bahsedilen dönemin Çankırı'sı belirtilen hususiyetleri ile ortaya konulmaya çalışılmıştır. Bu araştırma giriş kısmını müteakip üç bölümden oluşmaktadır. Giriş kısmında Çankırı'nın coğrafi durumu ve tarihçesi ele alınmıştır. Buna ilaveten metodolojik bir girişle incelediğimiz arşiv kaynaklan ve basılı eserlerin bir tahlili yapılmıştır. I. Bölüm' de, 1789-1839 yıllan arasında Çankırı'nın idarî vaziyeti incelenmiştir. Burada Çankırı'nın idarî bakımdan Anadolu eyaletindeki yeri, sancak olarak geçirdiği değişimler, idarî taksimat açısından büyük birimlerden başlayıp köylere kadar inen bilgi ve değerlendirmeler verilmiştir. Bilahare Çarıkın Sancağı'ndaki yöneticiler ehl-i.örf ve ulema olarak iki grupta incelenmiştir. II. Bölüm' de ise bahsedilen dönemde Çankırı'nın şehir özellikleri, mahalleleri, nüfusu, aile yapısı, bulundurduğu vakıf eserleri yanında asayiş durumu, sosyal durum üst başlığı altında değerlendirilmiştir. III. Bölümde, bölgenin iktisadî yapısı ele alınmıştır. Özellikle kadı sicilleri ve Başbakanlık Arşivi belgeleri ekseninde Çankırı'nın mukataaları, toprak durumu, alman vergiler, para değeri, fiyatlar ve bölgede faaliyet gösteren esnaf gruplarının ortaya çıkarılmasına çaba harcanmıştır. Çalışmada, mazisi Hattilere kadar giden Çankırı'nın özellikle ilk ve ortaçağlarda İpek yolunun mühim bir kavşak noktası olması hasebiyle önemli bir şehir haline geldiği, ancak incelediğimiz dönemde giderek önemini yitiren bir görüntü arz ettiği müşahade edilmektedir, İsfendiyaroğlu Kasım Bey'in 1464'teki vefatıyla OsmanlıII toprağı olan Çankırı'nın Anadolu eyaletine bağlı bir sancak hüviyeti uzun seneler devam etti. Sancak olarak günümüzdeki sınırlarından daha geniş bir sahaya yayılan Çankırı, çalıştığımız dönemde genellikle arpalık veya malikâne olarak bazen de Ankara sancağı ile birleştirilerek bir mutasarrıfın uhdesine verilmiştir. Bilhassa idari ve sosyal karışıklıkların yaşandığı 19. yüzyıl başlarında Çankırı'da önemli denilebilecek bir ayanlık mücadelesi yaşanmıştı. Bu mücadele sırasında ayanlarla beraber olan yöredeki idareciler halka karşı zulümlerini giderek artmışlardır. Devletin içinde bulunduğu ekonomik ve askeri çöküntü, halka yansımış, vergiler ağırlaştırılmış, üstüne üstlük kapısız ve dağlı eşkıyanın tasallut ve zulmü altında kalan halk çaresizlikten ne yapacağım bilemez duruma gelmiştir. Bu dönemde özellikle Çankırı, bağlı kazaları Koçhisar ve Tosya, mühim sayılabilecek pamuklu ve kıl kumaş hammaddesinin üretildiği bir merkez konumundadır. Buralarda imal edilen tiftik ve pamuk ipliği genelde sof imal edilen bir merkez olan Ankara'ya gönderilmek üzere devletçe satın alınmaktaydı. Buna ilaveten deri, tuz, kahve ve tütün mukataaları devletin sancaktan elde ettiği önemli gelir kaynaklarından olarak zikredilmelidir. Ancak belirttiğimiz gibi Çankırı, 19. yüzyılda iktisadî olarak önemini kaybetmiş ve vasat bir Anadolu merkezi haline dönüşmüştür. 19. yüzyılın başlarında Çankırı nüfusunun kahir ekseriyetini Müslümanlar oluşturmaktaydı. %1 veya daha düşük yüzdelerle ifade edilen gayr-i Müslim nüfusun çoğunluğu Rumlar ve Ermenilerden müteşekkildi. Sancakta 16. yüzyıl verileriyle karşılaştırıldığında bu dönemde önemli bir nüfus artışı meydana gelmemiştir. Bunun da sebebini üretim tüketim ilişkilerinde azalan bir seyre bağlamak sanıyoruz yanlış olmaz. This study is related to the investigation of administrative, social and economic situation of Çankırı Province between 1789 and 1839. The main source used in the study was the city records kept during above mentioned period.. Apart from these the documents present in the Ottoman archives of prime ministry under various classifications and some foundations records in the Foundations Office were some of the primary sources used. Çankırı province at that time was intensively investigated by the use of all these sources and other original or translated works. The study contains three main chapters after the introduction.The introduction part deals with the geographical location and history of Çarıkın province together with the analysis of the sources and the printed work mentioned above. The first chapter is devoted to the administrative situation of Çankırı province between 1789 andl839 the changes it passed through as a province and the administrative distribution started from the bigger units to villages. The administrative staff was divided into two groups as `ehl-i örf` and `ulema` (wise people). The second chapter is related to urbanization, population, family structure the foundation works of Çankırı in this period. The security of the province was examined under a sub topic of social situation. The third chapter deals with the economic structure of the region. There were special attempts exerted in order to enlighten the court records, land distribution, taxes collected, prices and tradesman organizations active in the area. The study revealed that the history of the province goes back to Hatties and the city was an important junction of the Silk route in first and Middle Ages however it gradually lost its importance in the period investigated. As a result of the demise of İsfendiyaroğlu Kasım Beg in 1464 the Çankırı became an Ottoman land and it continued to be a province of the Anatolia state of the empire for many years. Çankırı which used to cover larger areas then its current borders was affiliated to the Ankara province as an sub province during the period studied. At the beginning ofIV 19 century when the social turmoil prevailed there was an important struggle for power in the province. The administrators who ganged up with the landlords of the region increased the oppression on the people. The economic and military degradation in the state was reflected upon the people by the increase in taxes and assaults of the armed bands. He people became absolutely powerless. In this period certain towns of Çankırı province such as Koçhisar and Tosya have become important centers for the production of textile raw materials. The angora and cotton thread produced in the province was used to be purchased by the state to be sent to Ankara, the important textile center of the time. In addition of this the province was producing leather, salt, coffee and tobacco. However the province lost its economical importance at the beginning of the 19 century and became an ordinary Anatolian town. The majority of the population of the province was constituted by the Muslims at the beginning of the 19th century. The ratio of he non Muslims merely reached tol% which was mainly formed by the Greeks and the Armenians. Compared with the demographic data of 16th century there was no increase in population during that period. This may be attributed to decreasing trend in consumption production relations. 290