Search

Sampsa Vilhunen leidt een afwisselend leven. Bij het Finse Wereld Natuurfonds (WWF) is hij directeur mariene en zoetwatergebieden en als politiek beïnvloeder regelde hij dat het verwijderen van overbodige dammen in rivieren in het Finse regeerakkoord kwam. Daarnaast is hij mede-presentator van een hengelsportprogramma, vliegvisser en dj. We spreken hem op de internationale Free Flow conferentie over het verwijderen van dammen dat in april plaatsvond in Groningen.

In congresgebouw De Oosterpoort in Groningen kwamen in april van dit jaar vijfhonderd onderzoekers, beleidsmakers en ondernemers uit alle delen van Europa samen voor de Free Flow Conference over het verwijderen van dammen die rivieren belemmeren om vrijuit te stromen. Ze deelden informatie en successen, maar ook zorgen.

Wat doe je als de ernstig bedreigde rivierprik en de bever in elkaars vaarwater zitten? Moet je ingrijpen of laat je de natuur op z’n beloop? En als je kiest voor ingrijpen, hoe pak je dat aan?

Beheer van stadswateren is een vak apart. Sportvisserij Groningen Drenthe helpt door middel van een cursus, ambtenaren van de gemeente Groningen bij het schoon en gevarieerd houden van de wateren in hun stad: “Ik had niet veel met vissen. Dat is nu wel veranderd.” Vijvers, grachten en andere wateren vervullen een belangrijke functie in een stad. Ze hebben belevingswaarde, bieden ruimte voor recreatie en het leggen van sociale contacten, geven kansen voor biodiversiteit en brengen de natuur de stad in. Soms kunnen ze zich zelfs ontwikkelen tot een ‘vispareltje’; een goed toegankelijk viswater waar je ook nog wat leuks kunt vangen. Dat vereist goed beheer en daar wil het nog wel eens aan schorten.

Het lawaai van drilboren en betonscharen hoort niet thuis in onze binnenwateren. Toch luistert Herman Wanningen – van de World Fish Migration Foundation (WFMF) – er graag naar: “Ook in 2022 zijn er in Europa weer meer barrières voor migrerende vissen gesloopt.”

Het Waddengebied staat bekend als het laatste stukje grote wildernis van Nederland. Het zou een leefgebied moeten zijn voor een rijke variatie aan leven – in alle soorten en maten. Maar waarom zwemmen er dan zo weinig grote vissen en hoe krijg je die terug?

Nederland werkt hard aan het opheffen van obstakels voor trekvissen in de binnenwateren. De aansluiting naar de zee blijft echter een zorgenkindje, terwijl veel trekvissen ook daaraan behoefte hebben. Bij het Lauwersmeer lijkt het te gaan lukken, al blijven vissen nog vaak buiten beeld.

Al twintig jaar, sinds 2002, brengt Peter van Puijenbroek van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) in kaart wat er voor migrerende vissen verandert in de Nederlandse binnenwateren. Het gaat voorzichtig de goede kant op, zegt hij.

Dertig jaar geleden was de Westerwoldse Aa een rechtgetrokken watergang vol met obstakels die de vistrek belemmerden. Na een flinke opknapbeurt is het oorspronkelijke beeksysteem nu weer vanaf zee tot bijna aan de bron vrij optrekbaar voor vis – een unieke situatie in Nederland.

Het klimaat verandert en dat betekent dat we steeds vaker met (extreem) droge zomers te maken krijgen. Beken, sloten, vijvers en uiterwaarden vallen dan droog waardoor vissen in acute nood kunnen raken. Ook forse hoosbuien kunnen vissen problemen bezorgen. Gelukkig is er nu de Visambulance die in zo’n situatie te hulp schiet.

Stadsvijvers kunnen prachtig viswater opleveren, maar hoe houd je water en bodem schoon en het waterleven gevarieerd? Waterbeheerders en basisscholieren in Groningen en Drenthe volgen een cursus om het te leren. “Zelf een onderzoek uitvoeren en iets concreets doen met de resultaten, dát onthouden leerlingen.”

Rivieren bevrijden. Zo noemt Herman Wanningen, directeur en grondlegger van de World Fish Migration Foundation (WFMF), de steeds vaker opduikende plannen om overbodige dammen te verwijderen en daarmee rivieren en trekvissen weer de ruimte te geven. De WFMF kreeg er een flinke donatie voor van de Postcodeloterij.

Woekerende waterplanten kunnen een bedreiging voor het onderwaterleven vormen. Ecoloog Roelf Pot onderzocht in het Drentse Oranjekanaal hoe je die woekering het best kunt tegengaan.

Nederland kampt al drie jaar met droogte en ook het afgelopen voorjaar regende het maar mondjesmaat. Beken, rivieren en kanalen vielen (bijna) droog en je hoeft geen expert te zijn om te begrijpen dat vissen daarvan schade ondervinden. Hoe groot is die schade en wat doen we ertegen?

Wat weten we van de gevaren die trekvissen tijdens hun vaak verre reizen moeten trotseren? Heel weinig eigenlijk. Toch is die kennis nodig om ze effectief te kunnen beschermen. Swimway-projecten brengen de reisroutes van trekvissen in kaart, inclusief alle obstakels die ze onderweg tegenkomen.

Migrerende vissen hebben het moeilijk. Voortdurend botsen ze op tegen dammen, stuwen, sluizen en andere obstakels. Nadat er zo’n twintig jaar geleden aandacht kwam voor hun problematiek en in Nederland de eerste vispassages werden gebouwd, volgde in 2014 de oprichting van WFMF, de stichting die wereldwijd steun biedt bij het omzeilen of opruimen van dergelijke obstakels. Wat is er sindsdien bereikt?

Ecoloog Gordon O’Brien voelde zich een roepende in de woestijn toen hij in zijn geboorteland Zuid-Afrika opkwam voor de belangen van migrerende vissen. Rivieren zijn in Zuid-Afrika vooral leveranciers van water voor menselijk gebruik en soms een makkelijke manier om afval te lozen. Dat er ook vissen zwemmen, weegt minder zwaar.

Tien jaar geleden, in 2006, werd bij Haren gemaal Meerweg in gebruik genomen. Meerweg was het eerste visvriendelijke gemaal van Nederland, een gemaal waar vissen konden passeren zonder dat ze werden onthoofd, platgedrukt of afgeschraapt. Het moest een voorbeeld zijn voor de rest van het land. Maar is dat ook gelukt?

Het leven van migrerende vissen is in de afgelopen jaren een stukje gemakkelijker geworden. Obstakels zoals dammen en stuwen die hun weg stroomopwaarts belemmerden zijn passeerbaar gemaakt en soms zelfs helemaal opgeruimd. De weg de andere kant op, richting zee, blijft gevaarlijk of zelfs dodelijk. Tijdens de Fish Markt 2016 in Roermond zochten Europese vismigratie-experts naar oplossingen, met name naar verbeteringen aan waterkrachtcentrales.

Het is een wereldwijd probleem: hoe meer dammen, dijken, sluizen en stuwen we bouwen, hoe moeilijker het voor vissen wordt om te migreren. Deskundigen op het gebied van vismigratie kwamen daarom eind juni massaal naar Groningen voor Fish Passage 2015, een internationale conferentie over het begaanbaar houden van rivieren voor migrerende vissen.

Dankzij de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW) investeert Nederland tot 2015 voor ongeveer 100 miljoen euro aan maatregelen om vissen weer vrij te kunnen laten migreren tussen de zee en hun paaigebieden in brongebieden van rivieren en beken. Voor het ministerie van Infrastructuur en Milieu was dat aanleiding om de ontwikkelingen tegen het licht te houden.

Vissen gedijen het best in vrijheid. Hoe meer ruimte ze krijgen om hun eigen weg te kiezen door beken, sloten, kanalen en meren, hoe beter het is: voor de vis zelf, voor andere diersoorten en uiteindelijk ook voor mensen. Dat is tenminste de theorie.

Een bijzondere vismigratierivier moet de Afsluitdijk passeerbaar maken voor trekvissen. De plannen verkeren in een vergevorderd stadium, maar er zijn nog genoeg vragen om te beantwoorden. Om hoeveel vis gaat het bijvoorbeeld en hoe lok je die het best de nieuw aangelegde rivier in?