Search

Postmodern akım her alanda büyük değişimlerin yaşanmasına neden olmuştur. Edebiyatta da bu değişimin derin izlerini hem şekilsel hem de içerik olarak görmekteyiz. Postmodern yapıtlarda dil, kimi yerde söz dizimi kurallarına aykırı bir şekilde kullanılabilir. Postmodern romanlarda geleneksel kuralların dışına çıkılarak yapılan bu kuralsızlık eylemi aslında postmodernizmin başlıca ilkesidir. Klasik roman yapısının yıkıldığı bu eserlerde söz dizimi de gerek kelime grupları gerek cümle çeşitleri gerek cümle öğeleri farklı bir görünüş sergileyip bu akımdan payına düşeni alır. Bu çalışmamızda Süreyyya Evren’in postmodern romanlarından “Postmodern Bir Kız Sevdim ve Ur Lokantası” adlı eserlerinde görülen bazı söz dizimsel tespitler üzerinde durulmaktadır. Bu alanda yapılan çalışmalara farklılık, özgünlük ve postmodern romanın her alanda olduğu gibi söz dizimi açısından oluşturduğu gelenek dışı eğilime dair örneklere de metinde yer verilmektedir. Süreyya Evren’in eserlerinde postmodern edebiyatın hemen hemen bütün özellikleri görülmektedir. Bu özelliklerden biri de bilinçli bir tercih olarak yazarın dilde sergilediği aykırı tutumdur. Özellikle ironik anlatımın yoğun olduğu pastij ve parodilerde bu tutum, birçok örnekte görülmektedir. Bunun bilinçli bir tercih olduğu, yazım kurallarına aykırı bir şekilde yazılan sözcüklerin kullanıldığı bağlamdan anlaşılmaktadır. Bütün bunlar postmodernizme uygun bir tavrın göstergeleridir. Eserlerden hareketle tespit edilen özellikler örneklerle gösterilmiş, en doğru biçimde izah edilmeye çalışılmıştır. Makalemizin sonuç bölümünde elde edilen bulgular genel hatlarıyla değerlendirilip açıklanmıştır.

Dictionaries,which are part of the cultural fabric of societies, are important sources ofreference for the existence of a language. At the same time, it is the sourceworks that reflect the words of the society, the accumulation of knowledge,dreams and thoughts. It is certain that all the people who speak and writer thelanguage contribute to these important works which require expertise withpreparation technique and which includes more than one expert.Dictionariesvary according to the purposes they are prepared, the qualities they carry, andthe groups they target. From this dictionaries prepared in different ways, evenin the dictionaries prepared for the same purpose and target audience is seen differents.Dictionariesare important works that indicate the vocabulary of a whole or a certain periodof a language and the spellings, phrases, genres and meanings of these wordswith other elements. Among these important works, the Turkish Dictionaryprepared by the Turkish Language Association, Misalli the Great TurkishDictionary is works to be mentioned. In our study, in these dictionaries, it isemphasized that words of substances head or substances inside such as writing,speaking, genre, and meaning and based on these characteristics are trying toput forward their differences., Toplumlarınkültürel dokularının bir parçası olan sözlükler bir dilin söz varlığınınkaydedildiği önemli başvuru kaynaklarıdır. Aynı zamanda toplumun geçmiştengetirdiği birikim, hayal ve düşüncelerinin vücut bulmuş olduğu sözcüklerinyansıtıldığı kaynak eserlerdir. Hazırlanış tekniğiyle uzmanlık isteyen ve çoğuzaman birden fazla uzmanın yer aldığı bu önemli eserlerde dili konuşan ve yazangelmiş geçmiş herkesin katkısı olduğu da muhakkaktır.Sözlüklerhazırlanış amaçlarına, taşıdıkları niteliklere ve hedefledikleri kitlelere göredeğişmekte ve bunlara göre düzenlenmektedirler. Farklı yöntemlerle hazırlananbu sözlüklerden aynı amaç ve hedef kitleye yönelik hazırlanan sözlüklerde bilefarklılar görülmektedir.Sözlükler,bir dilin bütün ya da belli bir dönemine ait sözcükleri ile bu sözcüklerindiğer öğelerle kurdukları söz öbeklerinin yazılış, söyleyiş, tür ve anlamlarınıgösteren, önemli eserlerdir. Bu önemli eserler arasında Türk Dil Kurumutarafından hazırlanan Türkçe Sözlük ile Misalli Büyük Türkçe Sözlükzikredilmesi gereken eserlerdendir. Çalışmamızda bu sözlüklerde madde başı yada madde içi olarak yer alan sözcüklerin yazım, söyleyiş, tür, anlamlandırmagibi özellikleri üzerinde durulmakta ve bu özelliklerden hareketle aralarındakifarklılıklar ortaya konulmaya çalışılmaktadır.

Konusu altın, gümüş gibi madenler ile zümrüt, yakut gibi değerli taşların yapımı olan "HaõÀ KitÀb-ı äanÀyiè-i Òafiyye" adlı eserin yazarı ve yazılış tarihi belli değildir. Tek nüshasını tespit edebildiğimiz eser, on sekiz fasıldan oluşmaktadır. Değerli olmayan maddelerden değerli maden ve taşların elde edilmeye çalışıldığı eserde, elde edilen maden ve taşların gerçek olduğu iddia edilmektedir. Dolaysıyla konusu ve içeri itibariyle gerek bilim tarihi için gerekse de dönemin sanayi anlayışını göstermesi bakımından dikkate değer olan eser, içerdiği terimler yönüyle de Türkçenin bu alanla ilgili söz varlığını göstermesi bakımından ayrı bir değere sahiptir. Çalışmamızda ilk olarak eserle ilgili genel bilgiler verilmekte, daha sonra metnin başlıca dil özellikleri üzerinde durulmaktadır. Metnin çeviri yazıya aktarılması ve gramatikal dizinin oluşturulması ile ilgili yöntemler hakkında da bilgi verildikten sonra, çeviri yazının yapıldığı metin bölümü gelmekte ve çalışmamız gramatikal dizin ile tamamlanmaktadır, The subject of the manuscript is about of mines as gold and silver and construction of precious stones such as ruby, emerald. The author of “HaõÀ KitÀb-ı äanÀyiè-i Òafiyye” and his writing date are unknown. The work we can identify of one copy is composed of eighteen chapters. It is alleged that the mine and stones obtained are real, in the work of trying to obtain precious metals and stones from nonprecious materials. Therefore, subject and content requirements as well as for the history of science is also noteworthy in reflecting the period's understanding of the industry. The terms it contains have an important value in terms of showing the Turkic language about this area. In our work, we first give general information about the text, then the main language features of the text are emphasized. After given information about the methods of translating the text and creating the grammatical index, the part of the text that the translation is written comes and then a grammatical index. Our work is complemented by a grammatical index

Bir dilin tarih içindeki gelişimini tam olarak ortaya koyabilmek için mutlaka o dilin çeşitli alanlarında yazılmış değişik dönemlerine ait metinlerini incelemek gerekir. Bu nedenle de tez konusu olarak seçtiğimiz eserin farklı alanlarla ilgili konuları içermesi Türk Dili?nin bu alanlardaki kelime dağarcığını ve işleyişini göstermesi bakımından önemlidir. Ayrıca Farsçadan Türkçeye tercüme edilen eser Farsça kelimelerin Türkçe karşılıklarını göstermesi bakımından ayrı bir değere sahiptir. Bunun yanı sıra eserin birden fazla nüshasının bulunması ve bu nüshaların farklı zamanlarda istinsah edilmesi eserin ne kadar çok okunduğunu ve yayıldığını gösterir ki bu da eserin önemini arttırmaktadır.Bitlis Hanlığı döneminde 17. yüzyılda Abdal Hanın emri ile Farsçadan Türkçeye tercüme edilen eser, değerli taşların yapılması, panzehir hazırlanması, çeşitli silah yapımı ve cinsel gücü artırıcı ilaç yapımı gibi birçok farklı konuyu içermektedir. Eserle ilgili tespit ettiğimiz on dokuz nüshanın tamamı harekesizdir. Bu nüshalardan on sekizinin dijital kopyasını temin edebilirken, Bosna-Hersekte bulunan bir nüshanın kopyasını temin edemedik. Tespit ettiğimiz nüshalar içinde en sağlam nüsha Millet Kütüphanesinin Ali Emiri koleksiyonunda yer alan H. 1108 tarihli nüshadır. Metin çalışmamızda bu nüshayı esas aldık. Çalışmamız Giriş, Dil Özellikleri, Metin, Dizin, Sonuç ve Kaynaklar? bölümlerinden oluşmaktadır.Giriş bölümünde Mecmÿèatüéã-äanÀyiè?nin adı ve yazılış amacı, konusu ve bölümleri, metin incelemesinde uygulanan yöntemler, eserin Türkçe nüshaları ile yazarı ve mütercimi hakkında bilgi içermektedir. Daha sonra metnin yazım, ses ve biçim yönleriyle ele alınıp incelendiği Dil Özellikleri bölümü gelmektedir. Üçüncü bölümde esas aldığımız nüshanın çeviri yazısının yapıldığı Metin bölümü yer almaktadır. Bu bölümde esas aldığımız nüshada eksik ya da yanlış olan kelime veya ifadeler diğer nüshalardan tamamlanıp düzeltildi. Dizin bölümünde metnin gramatikal dizini verildi. Dizinde geçen kelime veya tamlamaların anlamları metne bağlı olarak verildi. Bu sayede metnin sözlüğü de oluşturulmuş oldu. Bu bölümün sonunda ayrıca özel adlar dizini de yer almaktadır. Çalışma metin incelemesinde elde edilen bulguların yer aldığı Sonuç ile yararlanılan kaynakların verildiği Kaynaklar bölümü ile sona ermektedir. If one wishes to give a complete account of the development of a language throughout history it is imperative to study texts written in variant areas of this language, which belong to different periods. This lends particular significance to the text that we have chosen as the topic of our thesis. It includes topics belonging to different areas and therefore shows the repertoire and function of the Turkish language in these areas. Moreover, the work has been translated from Persian into Turkish, which gives it further value because it reveals the Turkish equivalents of Persian words. Lastly the work is extant in more than one copy and the different copies were produced at different times, which is equally important because it shows how often it was read and how far it was disseminated. Translated from Persian into Turkish at the command of Abdal Khan in the Khanate of Bitlis in the seventeenth century, the work contains many different topics such as the manufacture of precious stones, the preparation of antidotes, the making of various weapons and the preparation of drugs that improve sexual performance. All nineteen copies of this work that we have been able to find are without vowel marks. With the exception of one manuscript in Bosnia-Herzegovina digital copies could be obtained. The soundest of the copies, which we have found, is a copy dated to H. 1108, which is held in the Ali Emiri collection of the National Library. In our study we have taken this text as our base. Our study consists of the sections ?Introduction, Special Linguistic Features, Text, Index, Conclusion and Sources?. The introduction contains information about the name ?Mecmÿèatüéã-äanÀyiè?, the aim of its composition, its topic and sections, the methods applied in the study of the text, the Turkish copies of the work, its author and its translator. Then follows the section ?Special Linguistic Features? where the text is studied in regard of its orthographic, phonological and morphological characteristics.The third section, under the title ?Text?, contains a transcription of our base copy. In this section words and expressions that are missing or misspelt in our base copy are completed and corrected.In the section titled ?Index? a grammatical index of the text is given. The meanings of words and word groups found in the index are given as they are found in the text. This section ends with an index of personal names.The study ends with a ?Conclusion?, which contains our findings from the analysis of the text, and with the section ?Sources?, which lists the sources that have been used. 542

164 ÖZET Dilbilim kurucusu F. Saussure'den bu yana Prag Okulu, L. Hjelmslev, Kopenhag Okulu, Amerikan Okulu ve söz dizimini üretici - dönüşümsel dil bilgisi içinde inceleyen dilbilimcisi Noam Chomsy dilin öğelerini ve işleyişini kesin ve açık bir biçimde betimlemeye ve tanımlamaya çalışmışlardır. Türk dili araştırmalarında ise bilim adamları son yıllarda dilbilim araştırmalarına yönelmiş, ancak bu çalışmalar, söz diziminden çok, ses bilgisi ve biçim bilgisi ile ilgili olmuştur. Türk dili araştırmalarında söz dizimi ile ilgili çalışmaların azlığı bu konuyla ilgili yapılan çalışmalarda nasıl bir yol izleneceği ve nasıl bir sınıflandırma yapılacağı konusunda görüş ayrılıklarına neden olmaktadır. Bu nedenle dilbilimi çalışmalarında önemli bir yere sahip olan söz dizimi çalışmalarına ihtiyaç olduğu muhakkaktır. Bu çalışmada Mehmet EROĞLU'nun Everest yayınlarından çıkmış 324 sayfalık `Issızlığın Ortası` ve 428 sayfalık `Yüz: 1981` adlı romanları söz dizimi açısından incelenmiştir. Çalışma `Giriş` bölümü de dahil olmak üzere toplam dört bölümden oluşmaktadır. Her bölümün başmda o bölümün konusuyla ilgili teorik alt yapısı oluşturulduktan sonra pratik uygulamasıyla ilgili örnek çözümlemeleri verilmiştir. Giriş bölümünde araştırmanın amacı, önemi, sınırlılıkları ve araştırmada uygulanan yöntem anlatılmaktadır. Cümle konusunun işlendiği birinci bölümde, cümleler türleri ve öğeleri yönünden incelendi. Cümle türleri; yapı, anlam, öğelerin dizilişi ve yüklemlerine göre ele alınırken; cümlenin öğeleri de yapı, görev ve bunları oluşturan kelime gruplarına göre incelendi. Kelime grupları adlı ikinci bölüm, kelime gruplarının tür ve yapı yönünden incelendiği bölümdür.165 Çalışma, sırasıyla elde edilen bilgileri içeren `Sonuç`, faydalanılan kaynakların verildiği `Kaynaklar`, Mehmet Eroğlu'nun biyografisi ve incelediğimiz `Issızlığın Ortası` ve `Yüz: 1981` adlı romanların özetinin bulunduğu `Ekler` adlı bölümlerle sona ermiştir. 166 ABSTRACT Prag School, L. Hjelmslev, Kopenhag School, American Seool and the linguist, Noam Chomsky, who examines the syntax in reflexive grammar have tried to describe and define the components and function of the language in a an absolute and obvious style since linguistic founder, F. Saussure. As for the study o the Turish Language, scientists have been tend to the lignguistic studies for the last years but these ones have become related to the phonetics and morphology rather than syntax The scarcity of teh syntax studies in a study of the Turkish language causes difference of opinien concerning how to pursue the xay and calssify about the researches. Taht' s wyh, it was obvious that syntax researches xich xere so important xere to be made in linguistic studies In this study the novels of Mehmet Eroğlu, in Everest Edition 324 pages, `Issızlığın Ortası` and 428 pages `Yüz: 1981` have been examined by teh syntax structure. The study consists of four sections in adalition to `introduction`. After theorical background have been made related to the subject The pratical phases have been illustrated in every part. The aim, importance, restrictions of the study and the xay of practice are told in `introduction` part sentences were examined in terms of types and components in the first part of the sentence structune. The componeents of sentence were studied xith instruction, function and the pharases whereas the types of sentence xere dealt xith instruction, meaning, arrangements of components predicates. The phrases in the second part, were the section of studies of the phrases in terms of tpe and construction. `Conclusion` and `Sources` xhich have been got in order: It comes to an end by the biographey of Mehmet Eroğlu and the novels `Issızlığın Ortası` and `Yüz: 1981` with the parts of the abstract in `Appendix`. 182

Bilge Karasu' nun `Gece` adlı romanının söz dizimsel yönden incelendiği çalışmada, çıkış noktasını yapısalcılık temelinden alan, `üretici-dönüşümsel dilbilgisi` nin de şekillendirdiği bir söz dizimi anlayışı oluşturmuştur. Yargılı ve yargısız anlatımlar olarak bilinen cümle, cümle türleri, ögeleri ve kelime grupları çalışmaya ilişkin ana bölümleri oluşturmuştur. Bunun sonucunda ortaya çıkan cümle çeşitleri, cümle ögeleri ve kelime grupları yapı yönünden -metin odaklı- uygun ana ve alt başlıklara ayrılmış, inceleme metni üzerinden örneklendirilmiştir. Bilge Karasu' nun Türk Edebiyatındaki yerinin önemi, Türkçe üzerindeki hâkimiyeti, dili kullanma becerileri ve dil hassasiyetiyle de ilgilidir. Bu durum onun yapıtlarında önemli bir dilsel çalışma malzemesi yaratmaktadır. Dilsel çalışmaların en önemli malzemesinin yine dilin kendisi olduğunu düşündüğümüzde Bilge Karasu'nun Amerika'da `Pegasus` ödülünü alan `Gece` adlı romanı bu anlamda verimli bir inceleme ve çalışma metni sunmuştur. In this study, in which we examined Bilge Karasu's novel Gece from a syntactic point of view, we have formed the starting point from a syntactic understanding based on structuralism, which is also shapedby `transformational-generative grammar`.Sentence, sentence types, arguments and word groups, which are known as judged and non-judged expressions, formed the main sections of thestudy. As a result of this, we tried to split them appropriate main topic and subheadings these are exemplified through there view text of the sentences types, sentence arguments and word groups that emerged in terms of structure. Bilge Karasu, who has an important role in Turkish literature, has an important language content with his mastery on the Turkish language and his ability touse the language, in his works. This creates an important linguistic material in her works. When we think that language is the most important content of linguistic studies, Bilge Karasu'snovel Gece, which won the Pegasus Prize in America, provides with an efficient researching and working text. 139