Search

Bu çalışmada, İbnü'l-Arabi adının İslam ve Osmanlı tasavvuftarihinde özel bir anlama sahip olduğu tarikatlardan biriolan Nakşibendi geleneğindeki yerinin incelenmesi amaçlanmaktadır.Öncelikle, bir tarikatın geleneğinde İbnü'l-Arabi'yedair görüşlerin değişmeyen tek bir çizgi takip etmediğini unutmamalıyız.İlk dönem Nakşibendileri İbnü'l-Arabi'ye ilgi vehayranlık duyarken Sirhindi İbnü'l-Arabi'ye eleştirel yaklaşımıile dikkat çekti. Aslında, Sirhindi-Mektubôt-vahdet-i şühüd ileİbnü'l-Arabi-Fızsds-vahdet-i vücüd arasındaki çelişki her zamanzannedildiği kadar derin değildi ve xıx. yüzyılda hızlı birbiçimde İslam dünyasını etkisi altına alan Halidi örnekleriİbnü'l-Arabi adının Nakşibendi çevrelerinde hala unutulmadığınıgösteriyordu.

1826' da Bektaşi tarikatı resmen kapatıldı. Ancak tarikatvarlığını 1925' e kadar yarı resmi bir nitelikte sürdürmeyi başardı.Bu çalışmada, kapatılma sonrasında tarikat içindekigruplar, bunların meşruiyet iddiaları ile yönetimin tavrının ilişkilerene şekilde yansıdığı soıusu ele alınmaya çalışılmıştır.Özellikle Hacı Bektaş Dergahı, baba ve çelebi/er ile Nakşişeyhler arasında sert meşruiyet ve iktidar mücadelelerinin yaşandığıbir merkezdir. Osmanlı yönetiminin, resmen yasakladığı tarikatın mensuplarıyla ilişkilerinin devam etmesi tarikatıntamamen yer altına çekilmesini engelledi. Diğer taraftan, kendilerineyapılan çok sayıda başvuıuya rağmen Bektaşi gruplardanbirini resmen tanımayı kabul etmediler. Çünkü hangi tarafseçilirse seçilsin sorunların sona ermemesinden ve hatta taraflararasındaki rekabetin artarak yeni sorunlar çıkarmasındankorkulması çok muhtemeldir. Bektaşilerin içinde bulunduklarıdurum da var olan yapıyı değiştirecek güce ve etkiye sahip olmaktanuzaktır.

Çelik çerçeveler son yıllarda inşa edilen modern konstrüksiyonlar arasında depreme dayanıklılığı ve mimari tasarımlarda esneklik sağlaması açısından yaygın olarak kullanılan yapı sistemleri olarak dikkat çekmektedir. Pratikte çelik çerçevelerin analiz ve tasarımında iki tür kiriş-kolon bağlantısı göz önüne alınmaktadır. Bu bağlantıların tam rijit veya tam mafsallı olduğu kabul edilmektedir. Tam rijit birleşimlerde çerçevenin şekil değiştirmesi esnasında kiriş-kolon arasında göreceli dönmenin olmadığı bu sebeple kirişten kolona moment aktarıldığı varsayılır. Mafsallı birleşimlerde, tam rijit bağlantı kabulünün aksine elemanlar arasında dönme engelinin olmadığı ve bunun sonucu olarak da kirişten kolona moment aktarımının mümkün olmadığı kabul edilir. Yapılan deneysel çalışmalarda bağlantıların bu iki sınır durum arasında davrandığı ortaya çıkmıştır. Yani yarı-rijit birleşimler çerçevenin şekil değiştirmesi esnasında dönme yaparken, az da olsa kirişten kolona moment aktarım kapasitesine sahiptirler. Bu tez çalışmasında rijit ve yarı-rijit bağlı birleşimlerin yapı sistemleri üzerindeki etkisini incelemek amaçlanmıştır. Birinci ve ikinci bölümde; düğüm noktaları rijit bağlı çerçeveler ile yarı-rijit bağlı çerçevelerin analiz ve boyutlandırma esasları açıklanmış ve pratikte uygulanan belli başlı yarı-rijit kolon-kiriş birleşim türleri tanıtılmıştır. Üçüncü bölümde LRFD-AISC ye göre kiriş uç levhalı kiriş-kolon bağlantısının boyutlandırılma esasları açıklanarak sayısal örnek verilmiştir. Dördüncü bölümde matris-deplasman yönteminin kiriş-kolon bağlantılarını yarı rijit alarak analiz yapabilmesi için gerekli düzenlemeler açıklanmıştır. Beşinci bölümde sonlu elemanlar yöntemi ile ANSYS paket programının açıklanması, altıncı bölümde ise üç katlı-iki açıklıklı, dört katlı-dört açıklıklı ve altı katlı-iki açıklıklı çerçeveler göz önüne alınarak bunlar rijit bağlı ve yarı rijit bağlı olarak analiz edilmiş ve bir düğüm noktasına gelen iç kuvvetler bulunmuştur. Bu kuvvetler altında kiriş-kolon birleşimi LRFD-AISC şartnamesine göre tasarlanmıştır. Tasarımlar rijit ve yarı-rijit olarak analiz edilip bir bulona gelen maksimum normal kuvvet, maksimum kesme kuvveti, bulon çapı ve sayısı, levha kalınlıkları ve uzunluklarının karşılaştırılması yapılmıştır. Karşılaştırmalarda yarı rijit davranış kabulünün çok daha ekonomik sonuçlar verdiği görülmüştür.Anahtar Kelimeler :çelik çerçeveler, yarı-rijit çelik kiriş-kolon bağlantılar, sonlu elemanlar yöntemi, matris-deplasman yöntemi, uç levhalı kiriş-kolon birleşimi. Steel frames attract attention as construction systems used widely in terms of providing flexibility in architectural designs and earthquake-proofing among modern constructions built in recent years. In practice, two types of beam-column connections are taken into account in analyzing and designing steel frames. These connections are full rigid or full pinned. It is assumed that in full rigid connection there is no relative rotation between beam and column in the course of deformation of the frame; therefore moment is transferred from beam to column. It is accepted that in pinned connections, on the contrary of full rigid, there is no obstacles against rotation among units and therefore it is not possible to transfer moment from the beam to column. Experimental studies reveal that connections behave between these two extreme situations. As semi-rigid connections rotate in the course of deformation of the frame, they have the capacity to transfer moment from beam to column at the least. In this thesis, it is aimed to analyze the effect of rigid and semi-rigid joints on construction systems. In the first and second chapters, the analyzing and sizing principles of rigid connection frames and semi-rigid connection frames have been explained and main types of semi-rigid beam-column connections used in practice have been introduced. In the third chapter, the sizing principles of beam-column joint with end-plate according to LRFD-AISC specifications have been explained and numerical samples have been given. In the forth chapter, it is explained which regulations are necessary for the matrix-displacement method to be able to analyze beam-column joints as semi-rigid. In the fifth chapter, the ANSYS package has been explained with the finite element method. In the sixth chapter, three storey-two bay, four storey-four bay and six storey-two bay frames have been analyzed as rigid and semi-rigid and internal forces accumulated in a nodal point have been found. The beam-column joint has been designed under these forces according to the LRFD-AISC specification. The designs have been analyzed as rigid and semi-rigid and maximum normal force in a bolt, maximum shear force, bolt diameter and number, plate thickness and length have been compared. In the comparisons, it is understood that semi-rigid behavioral patterns yield more economical results.Key Words : steel frames, semi-rigid beam to column steel connections, finite element method, matrix-displacement method, beam to column connection with end plate 128

ÖZET İslâmiyetten önce Arap toplumunda mevcut asalet olgusunu yansıtan seyyid ve şerif unvanları İslâmiyetten sonra da toplum içinde bir nüfuza sahip olan Hz. Peygamber soyu için kullanılmıştır. Tarihî olarak müslüman toplumların kabul ettiği söz konusu kan asaletinin ortaya çıkışında bir yandan İslâm öncesi sosyal yapı diğer yandan da İslâmî dönemde hilâfet meselesi etrafında yoğunlaşan mücadele ve tartışmalar etkili olmuştur. Osmanlı devleti de ilk dönemlerden itibaren ülkesine gelen seyyidler ve şerifleri büyük bir saygıyla kabul etmiş, onları bir takım imtiyazlarla donatmıştır. Toplum içinde özel bir yere sahip olan seyyidler ve şeriflerin imtiyazları bilhassa hukukî, kültürel ve iktisadî alanlarda açıkça teşhis edilebilir. Osmanlı devletinin hukukî yapısında seyyidler ve şerifler yasalar karşısında eşit olmakla beraber toplumdaki saygınlıklarına uygun olarak uygulamada ve cezalandırılmalarında bir takım ayrıcalıklara sahip olmuşlardır. Bunların iktisadî açıdan imtiyazları ise vazife tayini ve bir takım vergilerden muafiyet olarak özetlenebilir. Seyyidlik ve şerifliğin belki de en çok vurgulandığı alan sûfî çevrelerdir. Bundan başka, halk kültürü seviyesinde Ehl-i Beyt üyelerinin üstünlüğü düşüncesinin egemen olduğu diğer iki alan aşiretler ve Aleviliktir. Seyyidler ve şeriflerin esasen soylarının gerektirdiği iltifata mazhar oldukları söylenebilir. Fakat yönetimin seyyid ve müteseyyidleri (sahte seyyidlik) yakından izlediği ve toplum huzurunu bozucu hareketlerine müsamaha etmediği de bilinmektedir. Böylesine önemli bir grubun üyesi olmanın sağlayacağı maddî ve manevî imtiyazlar, Osmanlı toplumunda da daha önceleri olduğu gibi müteseyyidlik olgusunu geliştirmiştir. Müteseyyidlerin sayısının hızla artışı ise, yönetim ve halk açısından bazı sorunları beraberinde getirmiştir. Böylece, seyyidler ve şerifler ileyönetim arasındaki ilişkilerin düzenlenmesi diğer İslâm devletlerinde olduğu gibi Osmanlıda da bir müesseseyi yani nakîbü'l-eşrâflığı zorunlu kılmıştır. Ancak, bu kurum vasıtasıyla alınan tedbirler dahi müteseyyidlerin sayısının artışını engelleyememiştir. Ill SUMMARY The terms of seyyid and şerif, that reflect the concept of royalty in the early Islamic Arabic society, have also been on use after Islam for the family of the Prophet which has very important influence on the society. On one hand, the social structure before Islam and on the other hand the struggle and the discussions that are concentrated around the khaliphate problem were all historically influencial at the apperance of the blood royalty in question that is accepted in the Islamic society. Since the early periods, the Ottoman State accepted the seyyids and serifs with great respect and addorned them with some privileges. The privileges of the seyyids and serifs who have a special position in the society, can be noticed especially on the juristical, cultural and economic fields. Although the seyyids and serifs are equal interms of laws in the juristical structure of the Ottoman State, they had some privileges in the execution and punishment processes paralel to their prestige. Their economic privileges can be summarized as job appointment and exemption from some of the taxes. Probably the area in which the concepts of seyyid and şerif is mostly emphisized is the sufi milieus. More over, on the level of folk culture the areas that the idea of the superiority of the Ehl-i Beyt is dominant, are the tribes and Alevi community. In principle it can be said that the seyyids and serifs are worthy of the compliments that their race requires. But it is also known that the administration was closely persecuting the seyyids and muteseyyids (false seyyids) and was not tolerant to the activities which were against the peace of the community. As it had been before, the economic and spiritual privilleges that are obtained by being a member of such an important group, caused the spread of the phenomenon of muteseyyidlik (false seyyidship) in the Ottoman society too. On the other hand the increase in theIV number of the muteseyyids brought forth some problems for the administration and the people. Thus, the arrangement of the relations between the administration and the seyyid and muteseyyids required an organisation namely the institution of nakM'l- eşrâf as it was seen in the other Islamic countries. But even the precautions that were taken by this institution was not able to hinder the increase in the number of the muteseyyids. 178

ÖZET Arap yarımadasında İslâm'dan önce var olan ve asalet olgusuyla bağlantılı seyy-id ve Şerif terimleri, İslami dönemde de Peygamber soyunun kazandığı yan kutsal mevkiin bir ifadesi olarak yaşamaya devam etmiştir. Bu süreklilik ise, İslâm öncesi gelenek ve toplumsal tabakalaşmaya yansıması şeklinde ortaya çıkmıştır. Peygamber ile ilk defa dînî olduğu kadar siyasî bir birlik içine de giren göçebe Araplar Peygamberin ölümüyle tam bir krizin içine düştüler. İlk iki halîfe zamanında bu beklenmedik şok atlatıldıysa da sancılar kendini üçüncü halîfe devrinde göstermekte gecikmedi. Hz. Ali ve daha sonra oğlu Hasan ile, bu ikisinden çok daha önemli olarak Hüseyin'in hilâfet mücadelesi sırasında ölümü sonrasında, halkın hafızasına derin bir şekilde yerleşmiş olan hilâfetin Ali soyuna ait olduğu görüşü, gerek Emeviler gerekse Abbasîler devrinde halkın çoğunluğu içinde güçlenmiştir. Durum, bizzat Ali soy undan gelen veya onlar adına hareket edenler tarafından isyanlar çıkarılmasıyla, siyasî sahnede zaman zaman vahim bir görünüş almış, Emevî ve Abbasî iktidarının sert tutum ve bastırma yöntemleri bu soya karşı, halkın sevgi ve saygısını arttırmıştır. Ayrıca, Peygamber'e duyulan özlem ve sadakatla birlikte, sosyal ve iktisadî zorlukların tabanda yarattığı hoşnutsuzluk seyyid zümresinin doğuşu için gerekli temelleri sağlamıştır. Türklerin seyyidler ile tanışmaları ise, Abbasîler devrinde, bunların uzak vilâyetlere ve bu arada Orta Asya'ya kadar uzanmaları neticesinde vuku bulmuştur. Bu bağlantı Karahanlılar başta olmak üzere, bütün Türk devletlerinde ve Anadolu Selçukluları'nda devam etmiştir. Buradan Osmanlı Devleti seyyidlik kurumunu dev ralmıştır. Osmanlı Devleti, daha ilk devirlerinden itibaren ülkesine gelen seyyidleri büyük bir saygıyla kabul etmiş ve bir takım imtiyazlarla donatmıştır. Bunun en tipik göstergesi, seyyidler'in çeşitli vergilerden muaf olmaları yanında, özellikle hukuk alanında sahip oldukları bazı imtiyazlardır. Bizzat teoride olmamakla beraber, uygu lamada rastlanan bu imtiyazlar, seyyidler'in, Osmanlı Devleti'nde sahip oldukları yerin belirlenmesinde son derece önemlidir.Nitekim, şeyhülislâmlık, vezirlik gibi yüksek mevkilerden, esnaf tabakasına varıncaya kadar geniş bir skalada yeralan seyyidler, statü ölçütüne göre yapılacak bir Osmanlı toplumsal tabakalaşmasında müstesna bir yere sahiptir. Osmanlı toplumunda, Sünnî ve Alevî olmak üzere farklı iki kesimde bulunan seyyidler, ortak bir seyyid kimliğinin birleştiriciliği altında, uğraştıkları meslek ve bulundukları sosyal çevreye göre, farklı roller de üstlenerek Osmanlı toplumun kültürel yapısına ayrı bir renk katmışlardır. Böylesine önemli olan bir zümreye katılmanın sağlayacağı ekonomik ve sosyal imtiyazların halk katında farkedilmesi ise, devletin tüm çabalarına rağmen, zümreye hariçten katılanların hızla artması sonucunu doğurmuştur. Böylece imparatorluk çapındaki genel bir çöküşün yansıması niteliğinde, seyyid zümresi hızla kabarmış ve bu durum bir süre sonra devletin ve gerçek seyyidlerin aleyhine işlemekte gecikme miştir. Bu karmaşayı önlemek, Nakibül-eşraflık kurumuna düşmüştür. Seyyidler 'in ilk defa ne zaman ve hangi sebeplerle nakibü'l-eşraflık kurumu altında organize oldukları tam olarak bilinmemekle beraber, bunun, Orta-Doğu İslâm devletlerinde devlet eliyle gerçekleştirildiği görülmektedir. Osmanlı Devletinde Yıldırım Bayezid zamanında kurulup, ilgasına kadar sürecek olan bu kurum ile, İmparatorluk dahilindeki tüm seyyidler toplanıyor, böylece seyyidlerin devletle ve birbirleriyle olan ilişkileri düzenleniyordu. Ill SUMMARY The terms of seyyid and şerif, existent in the Arabia peninsula before Islam and having connotations of nobility, survived into the Islamic period and denoted the sanctified place of the Prophet Muhammad's descedants. This continutiy showed it self in the form of the reflection of pre-Islamic traditions and social structure as well as the struggle for Caliphate upon social stratification. Nomadic Arabs, who, for the first time, established a religious as well as politi cal union with the Prophet, fell into a deep crisis after his death. Even though this un expected shock was overcome during the reigns of the first two caliphs, its pains showed themselves in the time of the third caliph. The claim of the Caliphate being the right of Ali's descendants, which took root in popular memory after the death of Ali, the fourth caliph, of his sons Hasan, and particularly Hüseyin, during the struggle for Caliphate, became stronger among the people in the Umayyad and Abbasid periods. Due to the rebellions led by either Ali's descendants or others acting in their name, this struggle, from time to time, took a critical appearance in the political field, and the harsh and oppresive policy of the Umayyads and Abbasids resulted in an increase of popular respect for this family. Besides, the yearning for and loyalty to the prophet, as well as a popular discontent caused by social and economic difficulties, provided the necessary ground for the emergence of the seyyids as a social group. As for the acquaintance of the Turks with seyyids, this happened as a result of the fact that seyyids reached remote provinces and Central Asia in the Abbasid peri od. This contact starting with the Karahanids, continued in the contemporary Turkish states including Anatolian Seljukids. The Ottomans took over the seyyid institution from this tradition. From the very begining, the Ottomans welcomed the seyyids coming into their lands, showed them great respect and gave them various privileges. The most typical indicators of this, besides their exemption from taxation, are some privileges they en joyed in legal field. These privileges, though not in theory but existed in practice, are extremely important in determining the place of seyyids in the Ottoman State.IV As a matter of fact, the seyyids, occupying a wide range of positions in state ap paratus such as şeyhülislamlık and vizierate, and taking part in all sectors of social life such as trade, had an exceptional place in a model of Ottoman social stratifica tion based upon status. The seyyids, taking part in two distinct sectors of the Ottoman society, Sunm and Alevî, and under the uniting role of a common seyyid identity, added a different colour to the cultural life of the Ottoman society by undertaking various roles ac cording to their occupations and social environment. The fact that people become aware of the economic and social privileges to be attained by joining such a distinguished group inevitably resulted in a rapid increase in the number of persons claiming to be seyyids, despite all the efforts of the govern ment against such a developmentThus, as a sign of a general decline throughout the Empire, the seyyid group rapidly expanded and this, in turn, soon became disadvan tageous for both the state and seyyids. The task of preventing this confusion became incumbent upon the institution of nakîbüH-eşrâf. Although we do not exactly know when and for what reasons seyyids were orga nized under the institution of naktbWl-esraflik, it seems that it was formed by the state as was the case in all previous Middle-Eastern Islamic States. In the Ottoman State, through this institution, which was founded in the reign of Yıldırım Bayezıd, all seyyids living within the boundaries of the Empire were brought together and the relations between them and the state, as well as their inter nal affairs, were organized. 79