Search

YÖK Tez No: 682973 Yeraltı madencilik faaliyetleri, içerisinde birçok tehlike ve riski barındırdığından dolayı burada çalışanlar her an çeşitli iş kazası ve meslek hastalıklarıyla yüzleşmektedirler. Çalışanları bu tehlike ve risklerden korumanın en önemli yollarından birisi de kişisel koruyucu donanımlardır. Ancak çalışanların çeşitli sebeplerden ötürü zaman zaman kişisel koruyucu donanımları kullanmadıkları bilinmektir. Bu durumda olası iş kazaları, çalışanlar üzerinde çok ciddi biçimde yaralanmalara, kalıcı hastalıklara ve hatta ölümlere sebebiyet verebilir. Bunların önlenebilmesi için risk analizleri yapılmalı ve çalışanların iş sağlığı ve güvenliği farkındalıkları arttırılmalıdır. Bu tez çalışmasında, Gümüşhane ilinde faaliyet gösteren bir yeraltı maden işletmesinde çalışanların çalışma esnasında kişisel koruyucu donanımları kullanmadıklarında ortaya çıkabilecek risk ve tehlikeler L-tipi matris risk analiz yöntemiyle incelenmiştir. Aynı zamanda yeraltı çalışanlarının iş sağlığı ve güvenliği bilgisi ile kişisel koruyucu donanım kullanma algısını belirlemek üzere bir anket çalışması yapılmıştır. Anket sonucunda elde edilen veriler istatistiksel olarak değerlendirilip grafiksel gösterimlerle sunulmuştur. Bazı ikili değişkenler arasındaki ilişkiyi tespit edebilmek için SPSS 23.0 paket programı kullanılarak Ki-Kare testi ile analiz edilmiş ve anlamlılık düzeyi p

Bu çalışmada kiremit bünyelerin fiziksel, mekanik ve ısıl özelliklerinin iyileştirilmesine çalışılmıştır. Bu amaçla yapılan deneysel çalışmalar dört aşamada yürütülmüştür. Deneylerin ilk aşamasında kiremit bünyelere yoğrulma suyu olarak borlu su kullanımının etkileri araştırılmıştır. Bu deneylerde yoğrulma suyu olarak; şebeke suyu, %1, %2 ve %3 oranlarında borik asit içeren borlu sular ve Emet Kolemanit Tesisi Espey atık barajından alınan borlu atık su kullanılmıştır. Belirlenen oranlarda kil ve %25 oranında yoğrulma suları ile karıştırılan çamurlar şekillendirilip kurutulduktan sonra 1000ºC, 1050ºC, 1100ºC ve 1150ºC sıcaklıklarda sinterlenmiştir. Deneylerin ikinci aşamasında kiremit kiline fosfat katkısının etkileri araştırılmıştır. Bu amaçla kiremit kiline %5, %10, %15 ve %20 oranlarında fosfat ilave edilerek yeni kiremit bünyeler hazırlanmıştır. Deneylerin üçüncü aşamasında ise ikinci aşamada seçilen fosfat ve kiremit kili karışımına (%95 kiremit kili+%5 fosfat) yine borlu sular ilave edilmiş ve bu bünyelerde borun etkisi araştırılmıştır. Deneylerin dördüncü ve son aşamasında ise 1., 2. ve 3. deney aşamalarından elde edilen tüm kiremit bünyeler, fabrikada Hoffman fırında sinterlenmiştir. Böylece laboratuvar ve fabrika şartları arasındaki farklılıklar belirlenmiştir. Her aşamada elde edilen bünyelerin toplu küçülme, pişme mukavemeti, su emme, porozite ve renk ölçümleri yapılarak sonuçlar değerlendirilmiştir. Deneyler sonucunda optimum sonuçların elde edildiği bünyeler 1100ºC'de 60 dakika sinterlenen KB2 ve B2 bünyeleri olarak saptanmıştır. KB2 bünyesinin kırılma yükü TS EN 1304 standartında belirtilen minimum değerin yaklaşık % 60'ı kadar, B2 bünyesininki ise yaklaşık %75'i kadar daha fazla elde edilmiştir. Su emme değerleri ise sınır değerlerin altında saptanmıştır., In this study, it was attempted to improve physical, mechanical and thermal properties of the tile bodies. The experiments for this purpose were conducted in four stages. In the first stage, the effect of boron containing water as mixing water to tile bodies was investigated. In this experiments, tap water, boron containing water at various concentrations such as 1%, 2% and 3% boric acid and also boron containing waste water taken from Espey Waste Ponds of Emet Colemanite Mine was used. Tile muds comprised of known amount of clay components and mixing water at a ratio of 25% were dried and then sintered at 1000ºC, 1050ºC, 1100ºC and 1150ºC. In the second stage of the experiments, the effect of phosphate addition to tile clay was investigated. The new tile bodies were prepared by adding phosphate at various ratios such as %5, %10, %15 and %20 to tile clays. In the third stage, the selected body of phosphate and clay blends (95% tile clay + 5% phosphate) was mixed with boron containing water and the effects were investigated. In the forth and the final stage of the experiments, all the tile bodies obtained from the first, second and third stages were sintered in a Hoffman type of industrial kiln. The measurement of total shrinkage, fired strength, water absorption, porosity and colour for each tile body were made and the results were evaluated The optimum values were obtained from the bodies coded as KB2 and B2 which were sintered at 1100ºC for 60 minutes. The failure loads of KB2 and B2 coded bodies were found to be approximately 60% and 75% higher than those of given by the Turkish Standard of TS EN 1304, respectively. On the other hand, water absorption values were found to be lower than the threshold values.

Düzleştirilmiş Brezilyan Disk geometrileri (DBD), yükleme uçlarından basma yüklerine maruz bırakıldı. Çekme gerilmelerinin disk numunelerinin merkezinde endirekt olarak gelişmesi sağlandı. Çatlaklar kontrollü bir şekilde oluşturulduktan sonra, çatlakların stabil ilerleme durumuna geçene kadar stabil olmayan çatlak ilerleme modunda yüklenmesi sağlandı. Bu aşamada kaydedilen yükler açılma modu çatlak tokluğu değerlerinin hesaplanması için kullanıldı. Numune büyüklüğünün Gölbaşı andezitinin mod I çatlak tokluğununa etkisi numune çapları değiştirilerek araştırıldı. Çatlak tokluğu üzerindeki sınır etkisi numunelerin düzleştirilmiş yükleme uçları farklı genişliklerde olacak şekilde işlenerek incelendi. Çeşitli boyutlardaki DBD geometrilerinin mod I gerilme şiddeti faktörlerini hesaplamak için ABAQUS sonlu eleman programı ile sayısal modellemeler yapılmıştır. Nümerik sonuçların değerlendirilmesi ile yükleme açısı cinsinden iki farklı denklem geliştirilmiştir; biri kritik boyutsuz çatlak uzunluğunu hesaplamak için, diğeri ise maksimum boyutsuz gerilme yoğunluğu faktörünü belirlemek için kullanılır. DBD geometrisi için boyut etkisini incelemek amacıyla, çatlak tokluğu testleri farklı boyutlardaki Gölbaşı andezit numuneleri üzerinde gerçekleştirilmiştir. Numune çapları 54 mm, 75 mm, 100 mm ve 125 mm olup; yükleme açıları 16° ila 42° arasında değişmektedir. Numunelerin kalınlık/çap oranı ?/? tüm çatlak tokluğu testlerinde 0.6 civarında sabit tutulmuştur. Gölbaşı andezitinin ortalama mod I çatlak tokluğu değerleri 54 mm, 75 mm, 100 mm ve 125 mm numune çapları için sırasıyla 2.03±0.20 MPa√?, 2.33±0.13 MPa√?, 2.85±0.16 MPa√?, 3.26±0.39 MPa√? olarak bulunmuştur. Test sonuçları numune çapı arttıkça mod I çatlak tokluğunun da arttığını gösterdi. Sayısal Modelleme, Mod I Çatlak Tokluğu Deneyi, Düzleştirilmiş Brazilyan Disk Yöntemi, Düzleştirilmiş Brazilyan Disk Geometrisi, Boyut Etkisi 204

Günümüzde, altın fiyatlarının artmasıyla, Türkiye'deki arama faaliyetleri artış göstermiştir. Bu artışa bağlı olarak, açılan altın madenlerinin sayısı gün geçtikçe artmış olup, altın üretimi büyük bir hız kazanmıştır. Bunların sonucu olarak da düşük tenörlü altın madenlerinin de işletilmeye başlanması gündeme gelmiştir. Düşük tenörlü veya yüksek tenörlü altın madenlerinin işletilebilmesi, birçok kimyasal prosesinin uygulanması ile mümkün olmaktadır.Bu çalışma Kütahya'nın Tavşanlı ilçesinin Balıköy mevkiinden, örnekler alınarak yapılmıştır. İlk olarak mineralojiyi belirlemek amacıyla, numuneler mineralojik-petrografik analiz için, MTA laboratuvarlarına gönderilmiştir. Laboratuvar sonuçlarına göre, altının yoğun olarak bulunduğu tane boyut aralıkları -1000+500, -500+300 ve -212+106 mikron olarak tespit edilmiştir. Bölgeye ait olan düşük tenörlü altın rezervinin liç testlerindeki davranışlarını incelemek için, 2 farklı laboratuvar testi uygulanarak bunların karşılaştırılması yapılmıştır. Bu testler kolon ve tank liç testleri olup, farklı tane boyutları için incelemeler yapılmıştır. -20 mm ve -12,5 mm kırma tane boyutu için kolon testleri uygulanmış olup, -0,075 mm için tank liç testleri uygulanmıştır. Uygulanan liç testlerinde NaCN kullanılmış olup, pH düzenleyici olarak Ca(OH)₂ (sönmüş sanayi kireci) tercih edilmiştir. Farklı tane boyutlarında gerçekleştirilen testlerin sonucunda her iki kimyasal için, tüketim değerleri hesaplanmış olup, karşılaştırmaları yapılmıştır. Bu araştırma sonucunda düşük tenörlü altın cevheri için elde edilen altın kazanım oranları hesaplanmış olup, maksimum altın verimi -0,075 mm tane boyutunda gerçekleşmiştir. Yapılan bu araştırma sonucunda, düşük tenörlü cevher için, farklı testlerdeki liç davranışları incelenmiş ve uygulanacak altın kazanım prosesi için uygun yöntemler önerilmiştir.Anahtar Kelimeler: Altın Cevheri, Kolon Liçi, Tank Liçi, NaCN, Ca(OH)₂, Verim. Today, with the rise of gold prices, exploration activities in Turkey have increased. As a result of this increase, the number of gold mines opened has increased day by day, and gold production has gained a great speed. As a result of these, the start of the operation of low-grade gold mines has also come to the agenda. The operation of low-grade or high-grade gold mines is made possible by the application of many chemical processes.This study was conducted by taking samples from Balıköy area of Tavşanlı District of Kütahya. Firstly, samples were sent to MTA laboratories for mineralogical-petrographic analysis in order to determine mineralogy. According to the laboratory results, the particle size ranges of which gold is heavily present were determined as -1000+500, -500+300 and -212+106 µm. In order to study the behavior of low-grade gold reserves belonging to the region in leaching tests, 2 different laboratory tests were applied and these were compared. These tests were column and tank leaching tests and examinations were carried out for different particle sizes. Column tests were applied for -20 mm and -12.5 mm breaking particle size and tank leaching tests were applied for -0.075 mm. NaCN was used in the leaching tests and Ca(OH)₂ (slaked lime) was preferred as the pH regulator. As a result of tests performed in different particle sizes, consumption values for both chemicals were calculated and comparisons were made. As a result of this research, gold recovery rates for low-grade gold ore were calculated and the maximum gold yield was realized at a particle size of -0.075 mm. As a result of this research, leaching behavior in different tests for low-grade ore was examined and appropriate methods were proposed for the gold acquisition process to be applied.Keywords: Gold Ore, Column Leaching, Tank Leaching, NaCN, Ca(OH)₂, Recovery. 117

Düz çentikli disk eğme örneği geometrisinin, boyuttan bağımsız mod I kırılma tokluğunu bulma potansiyeli vardır, çünkü üç noktalı eğilme ile yüklenen diskin kalınlığı arttırılabilir. Kalınlığın arttırılması ve bükülmenin yükleme aralığının azaltılması, çentik ucundaki şiddetli eğilme hareketini azaltır ve çatlak ucunda ve önünde saf çekme modu gerilme durumuna ulaşılabilir. Dairesel disk geometrisinin (SNDB) sayısal modellenmesi ile stres yoğunluk faktörlerini hesaplamak için 3D sonlu eleman programı (ABAQUS) kullanılmıştır. Modelleme prosedürü ve stres yoğunluğu hesaplama çalışmaları, kare plakanın ve yarı dairesel eğim geometrilerinin üç nokta eğilme yükleri altında 3D modellenmesi ve SIF sonuçlarının bu iki geometrinin ilgili analitik çözümleriyle karşılaştırılmasıyla doğrulanmıştır. Düz çentikli dairesel plaka tipi disk ve yarı dairesel disk andezit kaya örnekleri üzerinde çekme modu kırılma tokluğu testleri yapılmıştır. Testler üç noktalı eğilme yükleri altında gerçekleştirilmiştir. a/R = 0.20'lik bir çatlak uzunluğu / yarıçap oranı sağlayan 0.5 mm genişliğinde çentikler bir testere ile numunelere işlenmiştir. Mod I kırılma tokluğu testleri, 50 mm ve 60 mm kalınlıktaki düz çentikli disk eğme (SNDB) disk örneklerinde gerçekleştirilmiştir. Yükleme açıklıkları S/R = 0.40 ila 0.90 arasında açıklık / yarıçap oranlarına karşılık gelen 40 mm ila 90 mm arasında değişmiştir. Aynı a/R ve S/R konfigürasyonları kullanılarak, karşılaştırma amacıyla ISRM tarafından önerilen yarı dairesel eğme (SCB) çekirdek numune geometrisi ile üç noktalı eğme testleri yapılmıştır. SCB testleri önerildiği gibi 50 mm kalınlığında gerçekleştirilmiştir. Her iki test serisinde Ankara Gölbaşı Andezit kayaç tipi kullanılmıştır. Ankara Gölbaşı Andezit Mod I kırılma tokluğu değerleri 60 mm ve 50 mm kalınlığında SNDB test numuneleri için sırasıyla KIc=1.39 ???√? and KIc=1.23 ???√? olarak bulunmuştur. Buna karşılık, SCB numunesi ile yapılan testlerde mod I kırılma tokluğu değeri KIc=0.93 ???√? olarak bulunmuştur. SNDB ve SCB numuneleri için azalan açıklık uzunluğu ile KIc artışı önemli bir gözlemdir. Başka bir gözlem, SNDB için artan numune kalınlığı ile mod I kırılma tokluğu değerinin artmasıdır. Mevcut test verileri üzerindeki uyumlu eğri atama işleminin bir sonucu olarak, boyuttan bağımsız kırılma tokluğu değeri 1.53 ???√? olarak gözlenmiştir. Straight notched disk bending specimen geometry has a potential to find size independent mode I fracture toughness, since the thickness of the disk loaded by threepoint bending can be increased. Increasing the thickness and decreasing the loading span of bending reduces the severe bending action at the notch tip and a pure tensile mode stress state can be achieved at and ahead of the crack tip. 3D finite element program (ABAQUS) was used for computing the stress intensity factors by numerical modeling of circular disk geometry (SNDB). Modeling procedure and stress intensity computation work were verified by 3D modeling of square plate and semi-circular bend geometries under three-point bending loads and comparing the SIF results to the relevant analytical solutions of these two geometries. Tensile mode fracture toughness tests were conducted on notched circular plate type disk and semi-circular disk andesite rock specimens. Tests were carried out under three-point bending loads. 0.5 mm wide notches providing a crack length/radius ratio of a/R=0.20 were machined to the specimens by a saw. Mode I fracture toughness tests were performed on straight notched disk bending (SNDB) disk specimens of thicknesses 50 mm and 60 mm. Loading spans were varied between 40 mm and 90 mm corresponding to span/radius ratios of S/R=0.40 to 0.90. Using the same a/R and S/R configurations, three-point bend tests were conducted with the ISRM suggested semi-circular bending (SCB) core specimen geometry for comparison purposes. SCB tests were conducted with 50 mm thickness as suggested. Ankara Gölbaşı Andesite rock type was used in both test series. Mode I fracture toughness values of Ankara Gölbaşı Andesite were found as KIc=1.39 ???√? and KIc=1.23 ???√? for 60 mm and 50 mm thickness SNDB test specimens, respectively. In comparison, mode I fracture toughness value was found as KIc=0.93 ???√? for the tests with SCB specimen. The significant observation is KIc increases with decreasing span length for SNDB and SCB specimens. Another observation is the mode I fracture toughness value increases with increasing specimen thickness for SNDB. A tendency to the size independent fracture toughness value of 1.53 ???√? was observed as the result of the curve fitting process on the available test data. 167

Yeraltı maden işletmelerinde havalandırma; hem çalışanların sağlıklı çalışma koşullarında olmaları hem de ihtiyaç duyulan makinelerin güvenli ve uzun ömürlü çalışmaları için yapılan en önemli operasyondur. Çalışanlar için solunabilir hava tedariki, ortamdaki patlama riskinin ve toz konsantrasyonunun kontrol altında tutulması, kullanılan çalışma yöntemine göre çalışanların fiziki faaliyetleri de dikkate alınarak çalışma şartlarına uygun hava özelliklerinin sağlanması için sürekli havalandırma zorunludur. Yeraltında havalandırma; çalışma ortamının güvenliği için ocak sıcaklığını optimum seviyeye ayarlamak, zararlı gazların konsantrasyonunu yönetmeliklerle belirlenmiş değerler altında tutmak ve ocaktan tahliyesini sağlamak, çalışan personel ve makineler için gereken oksijen derişikliği yüksek temiz havayı temin etmek için yapılmaktadır.Bu çalışmada örnek bir kömür madeni 3 boyutlu olarak tasarlanmış, tüm kesit alanları ölçülmüş ve kömür üretim panoları incelenmiş, minimum ve maksimum hava hızları Maden Emniyet Tüzüğü'nce belirlenen sınır değerler içinde tutulmuş ve her bir noktadaki temiz hava miktarı bulunmuştur. Örnek maden işletmesinde ortaya çıkabilecek boğucu, zehirli, patlayıcı özellikteki tüm gazların emniyet sınır değerlerine detaylı olarak yer verilmiştir. Tehlikeli gazların derişime göre, insan sağlığı üzerindeki etkileri ile patlama riskleri detaylı olarak ele alınmıştır. Havanın kirlenme derecesi; kömürün oksijen ile reaksiyona girme potansiyeline, içerdiği gaz miktarına, uygulanan üretim yöntemine doğrudan bağlıdır.Maden havasını kirleten en önemli diğer unsurlar da kömür ve taş tozlarıdır. Yeraltı madenciliğinde hazırlık, üretim, doldurma, boşaltma, kırma, eleme ve nakliye çalışmaları sırasında cevher ve yan taşın özelliklerine bağlı olarak toz oluşmaktadır. Kömür tozu konsantrasyonuna bağlı patlama riskleri ile taş tozlarının sağlık üzerindeki olumsuz etkileri ve alınabilecek önlemler detaylı incelenmiştir.Örnek kömür madeninde öncelikle üretim hattı tüm yönleriyle ele alınmış ve pano uzunlukları ve ayak genişliklerine göre üretim yöntemleri açıklanmıştır. Maden içerisinde kömür nakliyatı vagon ve ray sistemi ile yapılmaktadır. Kömür damarı kalınlığına göre kesitler değişim göstermektedir. Uzun ayak sistemi ile kömür üretimi yapılmakta, başyukarılardan kömürün eğim sayesinde akması ve vagonlara doldurularak yerüstü eleme sistemine gönderilmesi sağlanmaktadır. Tüm bu çalışmalar süresince yeraltında çalışan tüm işçilere gerekli temiz havayı sağlamak adına havalandırma planlaması yapılmalıdır.Yeraltı madenleri için gerekli hava miktarı tayini yapılırken 5 yöntem ön plana çıkmıştır. Bunlar, işçi sayısına göre hava miktarının belirlenmesi, günlük üretime göre hava miktarı hesabı, maden içerisinde yayılan gazların hacmine göre hava miktarı tayini, ocaktaki toz oluşumuna göre hava miktarı hesabı ve patlayıcı miktarına bağlı hava miktarı hesabıdır. Sketch Up programı yardımı ile tasarlanan maden haritası VENTSIM programına aktarılmış, farklı kesit alanları, çeşitli çalışma koşulları ve toz konsantrasyonları dikkate alınarak optimum temiz hava hesaplamaları yapılmıştır. Ventilation in underground mining; this is the most important operation for the employees to be in healthy working conditions and for the safe and long-lasting operation of the required machines. Continuous ventilation is essential for breathable air supply for the employees, the risk of explosion in the environment and the concentration of dust under control, according to the working method used by taking into account the physical activities of the employees to ensure proper air conditions. Underground ventilation, for the safety of the working environment, the temperature of the mine is adjusted to the optimum level, to keep the concentration of harmful gases under the values determined by the regulations and to discharge from the mine, to provide the high oxygen fresh air required for the working employee and machines.In this direction, the sample coal mine was designed in 3 dimensions, all cross-sectional areas were measured, the minimum and maximum air velocities were determined within the limit values determined by Mines Safety Regulation and the amount of fresh air at each point was found.The safety limit values of all the gases with explosive, toxic and explosive properties that may occur in the sample mining facility are detailed. According to the concentration, the effects of hazardous gases on human health and explosion risks are discussed in detail. The degree of air pollution; it directly depends on the potential of coal to react with oxygen, the amount of gas it contains, the method of production applied.The other most important elements polluting the mine air are coal and stone dust. During the preparation, production, filling, unloading, crushing, screening and transportation works in underground mining, dust is formed depending on the properties of the ore and side stone. Explosion risks due to coal dust concentration, negative effects of stone powders on health and precautions to be taken are examined in detail.Coal transport within the mine is carried out by coal wagon and rail system. The sections vary according to the thickness of the coal core. Coal production is carried out with the long foot system and coal is flowing through the slopes and filled into the wagons and sent to the surface sieving system. During all these works, ventilation planning was carried out to provide the necessary fresh air to all workers working underground.There are both stone and coal dust and many harmful gases in mine. Therefore, when calculating the need for clean air, both the dust concentration and the harmful gas emission must be calculated. In addition, the use of explosives should be examined. The degree of air pollution; it depends on the potential of the ore to react with oxygen, the amount of gas contained in the ore, the mine extraction method applied, the amount of air sent to the underground networks, the type of machinery used in the quarry and the dimensions of the working area.While determining the amount of air required for underground mines, 5 methods came to the fore. These are air quantity calculation according to the use of workers, air quantity according to daily production, determination of air volume according to the volume of gases emitted in the mine, air account calculation according to dust formation in the quarry and air account calculation based on the amount of explosives.While the air requirement is calculated by the number of workers working underground, the different physical conditions of the workers are classified according to ASHRAE standards. Workers working on the preparations of the gallery and supporting the fortification by lifting both the digging shovel and the mining pole and doing hard work almost without interruption as Group 1, workers working in the upstairs and producing coal with the help of digging shovels or by the help of marticipers as Group 2 and crane workers, wagons and hook and loop workers, who deal with a wagon shipment on average every three minutes with a relatively mild physical activity compared to other employees are classified as Group 3.If methane is considered as the most dangerous gas in the hearth air, air velocity control should be made according to the stratification condition in the ceiling sections. The lowering of the air velocity in the gallery wall and the increase of the methane gas, whose density is low compared to the air, towards the ceiling of the excavation cavity causes high concentration of methane in these regions. Air requirement is calculated by the methane concentration. Lastly air requirement is calculated by the dust concentration. There is a dry hole drilling operation in the mining facility in the preparatory gallery works, which continue between -1300 and -1260 levels. Drilling is done in 3 different heads above. Between levels -1385 and -1365, the rear of the pig roof is made upside down.In classical calculation methods, the friction coefficient is calculated for each tunnel based on the tunnel cross-section area and its surroundings and tunnel length, and then the required fresh air for the mine is tried to be found. However, this is both laborious and difficult to update.In our country, recycled or advanced longwall method is applied in underground coal enterprises in general. In these methods, a single-entry turning 'U' type ventilation system is used, fresh air enters the panel from the material gallery, and the contaminated air gets out of the transportation route and is connected to the main ventilation gallery.Although there is no limit on the maximum air velocity in longwalls in underground coal mines, air speed should not exceed 8 m/s on main airways, inclined and straight roads and should not be less than 0.5 m/s in any case. High air speed negatively affects worker health and the quarry climate. As a general rule, it is recommended that the settled dust swirl with increasing air velocity and keep it within the limits of 1-3 m/s and not exceed 4 m/s, in case of the possibility of mixing in the mine air again.The VENTSIM program calculates the air flows for each gallery using the Kirchoff Laws in its complex mine structure. The mine map, which was designed with the help of Sketch Up program, was transferred to the VENTSIM program and optimum clean air calculations were made by taking into consideration different cross-sectional areas, various working conditions and dust concentrations. Computer aided ventilation analysis is of great importance for all closed businesses in terms of both worker health and safety and accident risks. In this way, material losses are prevented by design and calculations. Effective planning is essential to prevent deaths due to insufficient air and hazardous gases. 117

Bu çalışmada, Siirt Madenköy maden sahasında açılan üretim kuyusunda yapılan; delme-patlatma, nakliye, tahkimat, havalandırma ve drenaj faaliyetlerinin toplam kuyu açma maliyetine etkisi incelenmiştir. Kuyu kazısında iki farklı patlatma paterni uygulanmış olup, bu paternlerin kuyu açma performansı açısından karşılaştırılması yapılmıştır.İkinci patlatma paterninde delik sayısı ve patlayıcı madde tüketimi önemli ölçüde azaltılmıştır. Bununla birlikte ikinci patlatma paterninde delme-patlatma maliyeti % 54 oranında düşürülmüştür, ilerleme hızı arttırılmış ve daha düzgün kuyu kesiti elde edilmiştir. Delme-patlatma faaliyetlerinin toplam maliyetteki oranı ise %3'ten %2'ye indirgenmiştir. In this study, the effect of drilling-blasting, transportation, fortification, ventilation and drainage works on the total cost of drilling the production shaft at Siirt-Madenköy mining site. Two different blasting patterns were applied during shaft drilling and the performance of these patterns on drilling was compared.Number of holes and explosive material usage were significantly reduced in the second blasting pattern. Furthermore, drilling-blasting costs were reduced by 54 % in the second blasting pattern, the acceleration speed was increased and a better shaft section was achieved. The ratio of drilling-blasting works in the total costs was reduced from 3 % to 2 %. 68

Bu çalışmada, Türkiye Taşkömürü Kurumu (TTK), Karadon Müessesesi Karadon İşletmesi Acılık damarından (-360/-460) ve Gelik İşletmesi Kurul damarından (-160/-260) kömür, tavan ve taban taşı örnekleri alınmış ve kendiliğinden yanma deneyleri gerçekleştirilmiştir. Deneyler tasarlanırken deney koşullarının bir uzunayak göçük bölgesindeki koşulları temsil etmesine çalışılmıştır. Ayaklardan alınan kömür örnekleri ve tavan-taban taşı örnekleri kullanılarak göçük bölgesinin laboratuvar ortamında modellenmesine çalışılmıştır. Çalışma kapsamında gerçekleştirilen deneysel çalışmalar, Zonguldak Bülent Ecevit Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, ZEDEM (Zonguldak Endüstri Destekleme Merkezi) Kömür Oksidasyonu ve Havalandırma Laboratuvarı'nda gerçekleştirilmiştir. Kendiliğinden yanma deneylerinde kullanılan deney seti bir reaktör, ona bağlı bir termoçift, kömür sıcaklığının kaydedilmesi için bir dijital termometre, reaktöre hava sağlayacak bir mini pompa, akış miktarını ayarlamak için bir akış ölçer ve sıcaklık kontrollü bir fırından oluşmaktadır.Laboratuvarda yapılacak deneylerin bir uzunayak arkasındaki göçük bölgesini temsil edebilmesi amacıyla kömür örnekleri -2,36+1,70mm, -1,70+1,00 mm, -1,00+0,50 mm, -0,50+0,075 mm ve -0,075 mm olmak üzere beş farklı boyut gurubunda hazırlanmıştır. Bunun yanı sıra alınan taban taşı örnekleri +4,75 mm boyutunda, tavan taşı örnekleri ise -1,00+0,50 mm, -0,50+0,075 mm ve -0,075 mm boyutlarında hazırlanmıştır. Hazırlanan taban taşı, kömür ve tavan taşı örnekleri paslanmaz krom-nikel reaktör içerisine; reaktör tabanına 25 gr taban taşı, üzerine farklı boyutlarda kömür örneği ve en üste farklı boyutlarda kömür ve tavan taşı karışımı olacak şekilde yerleştirilmiş ve deneyler gerçekleştirilmiştir. Deneyler sırasında reaktörün içine yerleştirildiği sıcaklık kontrollü fırının sıcaklık artış hızı tek boyutlu kömür örnekleri için 15°C/saat, karışım kömür örnekleri için ise 30°C/saat olarak ayarlanmıştır. Deneyler sonucunda genel itibariyle Gelik İşletmesi Kurul damarına ait örneklerin Karadon İşletmesi Acılık damarına ait örneklere göre kendiliğinden yanma açısından daha aktif olduğu söylenebilir. Kurul damarına ait örneklerle yapılan deneylerde bulunan kesişim noktası sıcaklıkları 228-241°C arasındayken, Acılık örnekleri ile yapılan deneylerde bulunan kesişim noktası sıcaklıkları 229-243°C arasındadır. Kurul damarı örnekleri ile gerçekleştirilen kendiliğinden yanma deneylerinin beş tanesinde, Acılık damarı örnekleri için gerçekleştirilen deneylerin ise altı tanesinde kesişim noktası sıcaklıkları tespit edilememiş dolayısıyla FCC indeks değerleri de hesaplanamamıştır. Kurul damarı örnekleri için hesaplanan FCC indeksleri 1,02-2,16 dak-1 arasında değişim göstermiş olup bu değerler Acılık damarı örnekleri için 1,13-2,05 dak-1 arasında bulunmuştur. Tane boyutunun deneylerde en etkili parametre olduğu düşünülmektedir. Deney sonuçları incelendiğinde -0,075 mm, -0,50+0,075 mm ve -1,00+0,50 mm boyut guruplarının daha yüksek miktarlarda kullanıldığı deneylerde kömür sıcaklığı fırın sıcaklığını kesmiş olduğu açıkça görülmektedir. Fırın sıcaklığındaki artış hızının da deney sonuçlarında etkili olduğu söylenebilir. Sıcaklık artış hızının 30°C/saat olarak ayarlandığı deneylerde kömür örneklerinin 110°C-220°C arasındaki ortalama sıcaklık artışları 15°C/saat ile kıyaslandığında 2 kattan fazla artmıştır. Ayrıca, fırın sıcaklık artış hızının 30°C/saat olduğu deneylerde hesaplanan FCC indekslerinin de iki kattan fazla arttığı gözlenmiştir. Her ne kadar tüm deneylerde kömür örnekleri için hesaplanan FCC değerleri bu kömürlerin kendiliğinden yanmaya hiç yatkın olmadığını (FCC hesaplanamayan deneyler) ya da yatkınlıklarının `düşük` (0-5 dak-1 aralığında) olduğunu işaret ediyor olsa da bu sonuç kömürlerin kendiliğinden yanmayacağı şeklinde yorumlanmamalıdır. Zira, uygun şartlar ve yeterli zaman olması durumlarında tüm kömürlerin kendiliğinden yanma riskine sahip olduğu bir gerçektir. Bu durum FCC değeri hesaplanmayan deneylerdeki kömür sıcaklık profillerinden açık şekilde anlaşılmaktadır. In this study, coal and rock samples were taken from the mines of the two collieries of Turkish Hardcoal Enterprise, Karadon Mine Acılık (-360/-460) and Gelik Mine Kurul seams (-160/-260) and spontaneous combustion tests were performed. Tests were designed so that they represent the conditions in goaf of a longwall. It was attempted to model the goaf area using the coal samples as well as rock samples taken from the roof and the floor. The experimental studies conducted within the context of this research were performed in Coal Oxidation and Conditioning Laboratory of the Faculty of Engineering at Zonguldak Bülent Ecevit University. The test set which was used during the experiment consists of a reactor, a thermocouple attached to the reactor, a digital thermometer to record the temperature of the coal, a small pump to supply air to the reactor, a flow meter to adjust the flow rate and a temperature controlled oven.In order to be tests to represent the goaf area behind a longwall, the coal samples were prepared and classified into five different particle size groups as -2,36+1,70mm, -1,70+1,00 mm, -1,00+0,50 mm, -0,50+0,075 mm and -0,075mm. Moreover, the rock samples taken from the floor was classified into +4,75 mm size group while the samples taken from the roof were classified into three different size groups as -1,00+0,50 mm, -0,50+0,075 mm and -0,075 mm. The coal and the rock samples prepared were placed into the chromium-nickel reactor to perform the spontaneous combustion tests in a way that the 25 g of floor rock sample is put on the bottom, coal in different size groups over it and coal and rock sample mixtures in different size groups on the top. During the tests rate of temperature rise in the oven was set to 15°C/min for single coal samples at the middle while it was set to 30°C for the mixtures of different sizes of coal.Crossing point temperatures found in the tests performed with Kurul seam samples changed between 228 and 241 °C while they were found between 229 and 243°C for the tests performed with Acılık seam samples. Crossin point temperatures were not observed for some of the tests (five for Kurul samples and six for Acılık samples) and thus related FCC values could not be calculated. The FCC index values were found between 1,02 and 2,16 min-1 for Kurul samples and 1,13-2,05 min-1 for Acılık samples.In general, the results showed that the samples taken from the Gelik Mine Kurul seam were more active than those taken from the Karadon Mine Acılık seam in terms of spontaneous combustion tendency. It is considered that the effect of particle size is the most effective parameter in the tests. As the test results are examined it is clearly seen that coal temperature crossed the oven temperature for the tests where coals having particle sizes of -0,075 mm, -0,50+0,075 mm and -1,00+0,50 mm were used more. It can be said that rate of temperature rise of the oven is also effective on the results. In tests where the rate of temperature rise in the oven is set to 30°C/h, the average temperature rise of coal samples between 110 °C and 220 °C was almost two times more than that of coal samples in tests where the rate of temperature rise in the oven is 15°C/h.Even though all the FCC index values calculated for the coal samples indicates that the liability of coal samples to spontaneous combustion is either low (0< FCC

Ülkemiz linyit kaynakları yönünden zengin olmakla birlikte, kömürlerin kalite probleminden dolayı kullanımı kısıtlıdır. Bu kısıtlamanın sebebi kömürlerin içerdiği yüksek kül, kükürt ve nem içeriğinden kaynaklanmaktadır. Kömürün yapısında yer alan bu safsızlıklar özellikle linyitlerin kullanım alanlarında çevresel problemlere neden olmaktadır. Bu kapsam dahilinde, mevcut çalışmada linyitlerin kalitesinin artırılmasına yönelik olarak Çan Bölgesi linyitleri ile flotasyon deneyleri yapılmıştır. Taneciklerin flotasyon sırasında oluşan kabarcığa yapışabilmesi için parçacıkların hava kabarcıkları ile çarpışması gerekir. Küçük tane boyutları için flotasyon performansı yüksektir ancak toplamda kabarcıklara yapışan tanecik miktarı düşüktür. Büyük taneciklerin ise kabarcıklarla çarpışma olasılığı yüksektir. Bu durumda kabarcıkları köpüğe aktarmak zordur. Tane boyutundaki küçülmeye uygun olarak, kabarcık çapı azalmalıdır. Bu çalışma esas olarak, çeşitli tuzların, özellikle de tuz flotasyonunda kullanılanların (KCl, NaCl, CaCl2, MgCl2) varlığında farklı tuz konsantrasyonlarına dayanarak flotasyon hücresinde meydana gelen kabarcıkların sayısını ve boyutunu belirlemek ve bu tuzların varlığında gazyağının flotasyon verimine olan etkilerini saptamak için yapılmıştır. Çan linyit kömürü ile yapılan flotasyon deneylerinde de linyitin flotasyon kabiliyetinin oldukça düşük olduğu görülmüştür. Linyit kömürünün flotasyon yöntemi ile yüzdürülebilirliğini artırma amacıyla son yıllarda özellikle bitümlü kömürlerin zenginleştirilmesinde pozitif etkinin görüldüğü tuzlu su ortamında flotasyon tekniği uygulanarak linyit flotasyonu yapılmıştır. Flotasyon deneylerinde tuz olarak NaCl, KCl, CaCl2 ve MgCl2 kullanılarak farklı tuz konsantrasyonlarında (10-2 – 10-1 – 5x10-1 ve 1 Molar) hazırlanan tuz çözeltileriyle, farklı bir flotasyon reaktifi kullanılmaksızın flotasyon deneyleri yapılmıştır. Tuzlarla yapılan flotasyon deneyleri sonrasında CaCl2>MgCl2>NaCl>KCl şeklinde yüzen ürün miktarında bir artış olduğu görülmüştür. Çift değerlikli tuzlarla hazırlanan tuzlu su ortamında linyit tek değerlikli tuzlarla hazırlanan tuz su ortamına göre daha iyi flotasyon davranışı sergilemiş ve flotasyon verimleride daha yüksek elde edilmiştir. Flotasyon deneyleri bu tuzların 1 Molar çözeltilerinde gazyağının farklı miktarları (200 g/t, 600 g/t, 1000 g/t, 1400 g/t, 2000 g/t) eklenerek tekrar edilmiş, gazyağının tuzlu ortamda linyit flotasyonuna çift değerlikli tuzlarda verimi arttırdığı saptanmıştır. Although our country is rich in lignite resources, its use is limited due to the quality problem. The reason for this restriction is due to the high ash, sulfur and moisture content of the coals. These impurities in the structure of coal cause environmental problems, especially in the areas of lignite use. Within this scope, flotation experiments were carried out with lignites of Çan Region in order to improve the quality of lignites in the present study. In order for the particles to adhere to the bubble formed during flotation, the particles must collide with the air bubbles. The flotation performance is high for small grain sizes, but the total amount of particles adhering to the bubbles is low. Large particles are likely to collide with bubbles. In this case, it is difficult to transfer the bubbles to the foam. In accordance with the reduction in grain size, the bubble diameter should be reduced. This study was conducted mainly to determine the number and size of bubbles in the flotation cell based on different salt concentrations in the presence of various salts, especially those used in salt flotation (KCl, NaCl, CaCl2, MgCl2), and to determine the effects of kerosene on flotation efficiency in the presence of these salts. Flotation experiments with Çan lignite showed that the lignite flotation ability was very low. In order to increase the floatability of lignite coal by flotation method, lignite flotation has been performed by applying flotation technique in salty water environment where positive effect has been observed especially in the enrichment of bituminous coal in recent years. In the flotation experiments, flotation experiments were performed with salt solutions prepared at different salt concentrations (102 - 10-1 - 5x10-1 and 1 Molar) using NaCl, KCl, CaCl2 and MgCl2 as the salt, without using a different flotation reagent. After flotation experiments with salts, it was observed that there was an increase in the amount of floating product in the form of CaCl2>MgCl2>NaCl>KCl. In the saline medium prepared with divalent salts, lignite showed better flotation behavior than salty water medium prepared with univalent salts and flotation yields were higher. Flotation experiments were repeated by adding different amounts of kerosene (200 g / t, 600 g / t, 1000 g / t, 1400 g / t, 2000 g / t) in 1 molar solutions of these salts. 73

TEZ12922 Tez (Doktora) -- Çukurova Üniversitesi, Adana, 2020. Kaynakça (s. 207-215) var. XXV, 225 s. :_res. (bzs. rnk.), tablo ;_29 cm. Bu çalışmada; Çan (TKİ), Çanakkale bölgesinden alınmış yüksek kül-kükürt içerikli (%36,29 kül ve %7,02 S) linyit kömüründen piritik ve organik kükürdün uzaklaştırılması amacıyla fiziksel (ağır ortamda yıkama), kimyasal (hümik asit) ve biyolojik (Acidithiobacillus ferrooxidans, Leptospirillum ferrooxidans ve Pseudomonas putida bakterileri) liç yöntemleri uygulanmıştır. Deneysel çalışma üç temel aşamadan oluşmaktadır. Bunlar; (i) belirli tane boyutlarında sınıflandırılmış tüvanan kömür numunelerine ağır ortamda yıkama işlemi uygulanmış, (ii) ağır ortamda yıkanan temiz kömürlere atmosferik basınçta kolon liçibiyoliçi deneyleri yapılmış ve (iii) son olarak da bu yöntemlerin kombinasyonları uygulanmıştır. Çan (Çanakkale) linyit kömürlerine ağır ortamda (1,6 g/cm3) yıkama sonrası (-10+0,5 mm, %16,46 kül ve %6,14 S) sırasıyla kimyasal ve biyolojik kükürt uzaklaştırma işlemleri uygulanarak %4,40 kül ve %2,09 S içeren temiz kömür elde edilmiştir. In this study, physical (heavy media washing), chemical (humic acid) and biological (Acidithiobacillus ferrooxidans, Leptospirillum ferrooxidans and Pseudomonas putida) leaching methods were applied for removing of pyritic and organic sulfur from a high ash-sulfur content (36.29% ash and 7.02% S) lignite coal taken from Çan (Turkish Coal Enterprises (TKI), Çanakkale) region. The experimental study contained three main stages as (i) heavy media washing process was applied to raw coal samples classified in certain grain sizes, (ii) column leaching&bioleaching experiments at atmospheric pressure were performed on clean coals obtained from sink-float tests and (iii) finally, combination use of these methods. After washing (1.6 g/cm3, heavy media), chemical and biological leaching of Çan (Çanakkale) lignite coals (-10+0.5 mm, 16.46% ash and 6.14% S), a clean coal with 4.40% ash and 2.09% S content was obtained.

Patlatma işlemleri madencilik faaliyetlerinde rutin bir iş olarak yürütülmektedir. Madencilik çalışmalarının etkili bir şekilde yapılabilmesi iyi bir patlatma tasarımını gerektirmektedir. Öte yandan söz konusu patlatma işlemlerinin gerçekleşmesinden sorumlu teknik elemanın unvanının ne olacağı ile ilgili tam bir netlik bulunmamaktadır. Bu tezin amacı patlatmalı kazı işlemlerinden sorumlu kişilerin unvanları ile ilgili belirsizliklerin giderilmesine yardımcı olmaktır. Bu amaca yönelik olarak öncelikle patlatma tasarımını etkileyen parametreler, patlatmanın çevresel etkileri, patlayıcı maddelerin depolanması, taşınması ve kullanımı ile ilgili literatür bilgisi verilmiştir. Konu ile ilgili bazı tüzükler de irdelenmiştir. Son olarak ise patlatmadan sorumlu kişi veya kişilerin sorumluluk alanlarına değinilmiştir. Patlatma işlemlerini yapan ateşleyici ile patlatma tasarımından sorumlu olan uzman mühendis arasındaki fark ve görevler ortaya konulmaya çalışılmıştır. Bu kapsamda patlatma tasarımından sorumlu olan kişi veya kişilerin kimler olabileceği ile ilgili çıkarımlar yapılmıştır. Ayrıca, patlatma öncesi ve sonrası alınması gereken önlemlere de bu tez kapsamında değinilmiştir. Blasting operations are carried out as routine work in mining activities. Effective mining operations require a good blasting design. On the other hand, it is not clear what the title of the technical person responsible for the blasting operations will be. The aim of this thesis to help eliminate the ambiguities regarding the titles of the persons responsible for the blasting excavations. For this purpose, literature information has been given about parameters affecting blasting design, environmental effects of blasting, storage, transportation and use of explosive materials. Some statutes related to the subject have also been examined. Finally, the area of responsibility of the person or persons responsible for the blasting is addressed. The tasks and difference between the blaster and the expert engineer responsible for the blasting design were tried to be determined. In this context, inferences have been made about who may be the person or persons responsible for the blasting design. In addition, the measures to be taken before and after blasting operations are mentioned within the scope of this thesis. 78

Bu çalışmada, Arguvan-Parçikan (Malatya) kömür sahasından temin edilen nispeten düşük kaliteli linyit kullanılarak hümik maddelerin ekstraksiyonu araştırılmıştır. Ekstraksiyon deneylerinde Kaliforniya Gıda ve Tarım Bölümü (CDFA) yöntemi uygulanmıştır. En yüksek hümik asit veriminin elde edildiği ideal liç koşulları: alkali konsantrasyonu 0,5 M, çözelti/katı oranı 20 mL/g, liç sıcaklığı 75 °C, liç süresi 4 saat olarak belirlenmiştir. Ekstraksiyon deneylerinde farklı tane boyutlarında sınıflandırılmış tüvenan kömür (yıkanmamış kömür) ile yüzdürme batırma testi kullanılarak elde edilmiş farklı yoğunluk aralığındaki yıkanmış kömürler kullanılmıştır. Her bir kömür numunesi NaOH, KOH ve Na4P2O7 kullanılarak hazırlanmış alkali ekstraksiyon çözeltilerinde ayrı ayrı liç edilmiştir. Daha sonra liç çözeltisinden hümik asit çöktürülerek kömür örneklerinin % hümik asit verimi belirlenmiştir. En yüksek hümik asit verimine ise Na4P2O7 liçi sonucunda ulaşılmıştır. Ayrıca elde edilen hümik asitlerin element analizi ve FTIR spektrumları incelenerek karakterize edilmiştir.Elde edilen bulgulara göre, tüvenan kömür için en yüksek hümik asit verimine -4,75+2,36 mm tane boyut aralığındaki kömürün liçi ile ulaşılmıştır. Diğer taraftan -10+4,75 mm boyut aralığındaki tüvenan kömürün en yüksek hümik asit verimi %13,13 iken; aynı boyuttaki kömürün yıkanması ile elde edilen 1,5-1,6 g/cm3 yoğunluk aralığındaki kömürün liçi ile hümik asit verimi artış göstererek %16,23 seviyesine çıkarılabilmiştir. Böylece kömür yıkamanın hümik asit ekstraksiyonu üzerine olumlu bir etki gösterdiği sonucuna varılmıştır.ANAHTAR KELİMELER: Linyit, kömür yıkama, alkali liç, hümik asit, elementel analiz, FTIR In this study, the extraction of humic substances from low-quality lignite samples obtained from Arguvan (Malatya) coal deposit was investigated by the California Department of Food and Agriculture (CDFA) method. The ideal conditions, in which the highest yield of humic acid was obtained, were found to be alkaline concentration 0.5 M, liquid/solid ratio 20 mL/g, leaching temperature 75 °C, leaching time 4 hour. In leaching experiments, raw coal (i.e. unwashed coal) sieved in different particle size and washed coals with different specific gravities obtained from float-sink test were used. Each coal sample was individually leached in alkaline media prepared using NaOH, KOH and Na4P2O7. Then, % humic acid of coal samples was determined by precipitation of humic acid from leach solution. In addition, the highest humic acid yield was achieved as x result of Na4P2O7 leaching. The humic acids obtained from leaching tests were characterized by elemental analysis and FTIR spectrometry.According to the experimental results, the highest humic acid yield for raw coal was reached by leaching of coal in the particle size of -4.75+2.36 mm. However. When the highest humic acid yield was 13.13% for raw coal in the particle size of-10 + 4.75 mm, humic acid yield of washed coal in the specific gravity of 1.5-1.6 g/cm3 obtained from the same size coal increased to 16.23%. Finally, it was concluded that coal washing had a positive effect on humic acid extraction.KEYWORDS: Lignite, coal washing, alkaline leaching, humic acid, elemental analysis, FTIR 93

Madencilikte politik risk analizi çalışması sonucunda, gelişen ve küreselleşen dünyada ülkelerin uluslararası madencilik yatırımları için politik risklerinin, öznel değerlendirmeler ve kişisel görüşler yerine, nümerik olarak anlaşılabilir şekilde açıklanması amaçlanmıştır.Madencilik yatırımlarının maden yataklarının bulunduğu yerde yapılması, maden yataklarının bulunduğu yerde çıkarılması zorunluluğu vardır. Ayrıca maden işletmeleri uzun ömürlüdür ve yüksek maliyetli yatırımlar gerektirmektedir. Bu yüzden, maden yatağının bulunduğu coğrafyada bulunan politik riskler, madencilik sektörü için önemli belirsizlikler içerebildiği için, önemli bir risk kaynağıdır. Madencilikte politik risk üzerine çeşitli çalışmalar yapılmış ise de, bu çalışmalar genellikle politik riski önlemeye yönelik adımlar şeklinde gerçekleşmiştir.Bu çalışmada, çeşitli uluslararası kuruluşların verileri baz alınarak, farklı ülkelerin madencilikte politik risk analizi yapılmıştır. Risk analizi için Monte Carlo benzetim yöntemi uygulanmıştır. Bu çalışma, bu konuda bu kapsamda yapılan ilk çalışma özelliği göstermektedir.Anahtar Kelimeler: Madencilik, politik risk, risk analizi, risk faktörü. As a result of studying the political risk analysis in mining, it is aimed to explain the political risks of countries in a developing and globalizing world for international mining investments in a numerically understandable way instead of subjective assessments and personal opinions.Mining investments must be made at the location of the mineral deposits and the mineral deposits must be extracted at the location of the deposits. In addition, mining enterprises are long-lasting ventures and they require high-cost investments. Therefore, political risks in the geography where the deposit is located may be an important source of risk as they may contain significant uncertainties for the mining sector. Although various studies have been conducted on political risk in mining, these studies have generally been conducted as steps to prevent political risk.In this study, political risk analysis in mining of different countries has been made based on the data of various international organizations. Monte Carlo simulation method was used for risk analysis. This study is the first in this subject and in this scope.Keywords: Mining, political risk, risk analysis, risk factor. 80

Madencilik, piyasada metallere, endüstriyel minerallere, kömüre veya doğal taşlara olan talebin bir sonucu olarak, kaynağın bulunduğu yerde yapılması zorunlu olan bir mühendislik faaliyetidir. Bunun yanında, diğer tüm endüstriyel faaliyetlerde de olduğu gibi madencilik de yapılacağı çevrede olumlu ve olumsuz çevresel etkilere sahiptir. Madencilik projelerinin çevresel etkilerinin neler olabileceği hem işletme projesinin hazırlanması aşamasında hem de çevresel etki değerlendirmesi aşamasında değerlendirilir ve değerlendirmelerin sonucuna göre işletmenin başlayıp başlamayacağına karar verilir. Bu aşamalarda projeler daha fazlaca teknik olarak değerlendirilir ve olası somut etkiler açıklanıp, alınacak önlemler sıralanır. Oysa madencilik faaliyetleriyle bozulan çevrenin maliyetinin değerlendirmesi genelde yapılmaz ve proje çevre maliyetleri kabaca bir maliyet olarak hesaba katılır. Oysa proje çevre maliyetleri aslında bir madencilik faaliyetinin mali bakımdan gerçekten de kazançlı olup olmayacağına karar verilmesinde etkili olabilmektedir. Bu tezde, hesaplanmış bir rezerve sahip bir kalker ocağı ve buna bağlı olarak belirlenmiş bir kapasitede çalışacak olan bir kırma-eleme tesisi (agrega tesisi)proje çevre maliyetlerinin hesaplanmasına örnek olmak üzere seçilmiştir. Projenin yatırım maliyet unsurları yanında çevre maliyet unsurları da ayrıntılı olarak belirlenmiş ve her iki maliyet de muhasebeleştirilmiştir. Ekonomik değerlendirme yöntemleriyle elde edilen hesaplama sonuçlarına göre, madencilik için düşünülen yatırım tutarının başka bir yatırım aracında (örneğin döviz) değerlendirilmesi de dahil olmak üzere, proje sahasının madencilik için kullanılması ya da sahanın doğal çevre olarak bırakılması tercihleri net biçimde ortaya konulmuştur. Mining is an engineering activity that must be carried out at the place where the resource is located as a result of the demand for metals, industrial minerals, coal or natural stones in the market.In addition, as in all other industrial activities, mining has positive and negative environmental effects in the environment it will be performed.The environmental impacts of mining projects are evaluated both in the preparation of the mining project and in the environmental impact assessment phase, and it is decided whether or not the mining activity will start according to the results of the evaluations.At these stages, projects are evaluated more technically and possible acceptable effects are explained and measures to be taken are listed.Assessment of the cost of the environment deteriorated by mining activities is generally not made and project environmental costs are roughly considered as a cost.However, project environmental costs can actually be effective in deciding whether a mining activity will actually be profitable financially.In this thesis, a limestone quarry with a calculated reserve and a crushing-screening plant (aggregate plant) that will operate at a specified capacity are selected as an example of the calculation of the project environmental costs.In addition to the investment cost elements of the project, environmental cost elements were determined in detail and both costs were accounted for. According to the calculation results obtained with the economic evaluation methods, the preferences of using the project site for mining or leaving the site as a natural environment, including the evaluation of the investment amount considered for mining in another investment tool (e.g. foreign currency), are clearly revealed. 72

Kömür madenciliğinin yapılmasını zorlaştıran etkenlerden biriside kömürün kendiliğinden yanma olayıdır. Çeşitli parametreler içeren kendiliğinden yanma işlemi, sadece yeraltı madenciliğinde değil açık işletmelerde, depolarda ve kömürün uzun mesafeli kara ve deniz yoluyla naklinde de görülmektedir. Ocaklarda iş güvenliğini büyük ölçüde tehdit eden bu olayın, can kaybı ve insan sağlığını bozucu etkileri bulunmaktadır. İşletmelerde ise ekonomik kayıplar ile birlikte üretim kayıplarına da yol açmaktadır. Geri dönüşü olmayan zararlara sebebiyet vermemesi için iyi bir planlama ve denetim gerektiren ciddi bir konudur. Kömürlerin kendiliğinden yanması bünyesel, çevresel ve üretim yöntemlerine bağlı olarak gelişmektedir. Kendiliğinden yanmanın açtığı sorunları ortadan kaldırmak için kömürlerin kendiliğinden yanma durumlarının önceden tespit edilerek sınıflandırılması gerekmektedir. Bu çalışmada Işıklar ocağı, İmbat Madencilik ve Demir Export Eynez ocaklarından alınan numunelerle Soma Bölgesi kömürlerinin kendiliğinden yanmaya yatkınlıkları genel olarak tespit edilmeye çalışılmıştır. Kesişim noktası metodu kullanılarak, ocaktan alınan 10'ar adet numuneyle toplam 30 adet deney yapılmıştır. Numunelerin kimyasal analizleri de yaptırılmış ve Soma Bölgesi kömürlerinin kendiliğinden yanma risk değerleri tespit edilmeye çalışılmıştır. Elde edilen değerlere bakılarak Soma Bölgesi kömürlerinin kendiliğinden yanmaya "yüksek" yatkınlıkta olduğu tespit edilmiştir., One of the factors that make coal mining difficult is the spontaneous combustion of coal. Spontaneous combustion including various parameters is not only met in underground mining, but also in surface mining, stockyards and long-distance transport of coal by land and sea. This event, which threatened the occupational safety in mines, has effects of causing loss of lives and defecting human health. In mining enterprises, it causes production losses along with economic losses. It is a serious matter that requires good planning and supervision in order not to cause irreversible damages. Spontaneous combustion of coals develops depending on internal, environmental factors and production methods. In order to eliminate the problems caused by spontaneous combustion, the spontaneous combustion conditions of coals must be determined and classified beforehand. In this study, spontaneous combustion tendencies of Soma Region coals were generally determined with samples taken from Işıklar Colliery, İmbat Mining and Eynez Colliery of Demir Export. Using the crossing point method, a total of 30 experiments were carried out with 10 samples taken from each colliery. Chemical analyzes of the samples were also carried out and the risk of spontaneous combustion of the Soma Region coals was determined. Based on the values obtained, it has been determined that the coals of the Soma Region have a "high" tendency to spontaneously combustion.

Madencilik, ilk çağlardan bu yana en tehlikeli işlerden biri olmuştur. Gerek maden kazaları gerekse madenlerde çalışan işçilerin yakalandıkları meslek hastalıkları neticesinde pek çok madenci hayatını kaybetmiştir. Bu çalışmada bakır madeninde çalışan işçilerin maruziyetleri neticesinde vücutlarındaki ağır metal birikimlerini ve bunu etkileyen faktörleri belirlemek amacıyla yapılmıştır. 2008-2017 yılları arasında bakır madeninde çalışan tüm işçilerin kan tahlillerinde bulunan ağır metalleri ve oranları incelenmiştir. 10 yıllık süreçte yapılan toplam 1621 kan tahlili sonucu tüm çalışanların kanlarındaki bakır oranları incelenmiştir. Maden işçilerinin kanlarındaki bakır miktarı dijital ortamına aktarılarak, yıl, yaş grubu, çalışma süresi, çalışma sahası ve birimi olarak incelenmiştir. Sonuçlar MATLAB 2018 program kullanılarak değerler analiz edilmiştir.Yapılan bu çalışmada, deneyimsiz işçilerde kandaki bakır miktarının Dünya Sağlık Örgütü'nün belirlediği 140 µgr/dL değerini diğer çalışanlara göre daha fazla aştığı tespit edilmiştir. Kandaki bakır oranlarının aynı zamanda 31-40 yaş aralığındaki işçilerde de yükseldiği, bu maruziyet süresine bağlı olabileceği sonucu bulunmuştur.Bu çalışmada ortaya çıkan bir diğer sonuç, yer altı çalışanlarının kanlarındaki bakır birikiminin yer üstünde çalışanlara oranla çok daha yüksek olduğudur. Anahtar Kelimeler: Bakır, ağır metal, Wilson hastalığı, bakır madeni2019, 71 sayfaBilim Kodu: 2.069 Abstract: Mining has been one of the most dangerous job since early ages. Many miners lost their lives as a result of both mine accidents and occupational diseases caught by underground mine workers.The aim of this study is to determine the heavy metal accumulation in the body and the factors affecting it as a result of exposures of the copper mine workers. Between 2008 and 2017, the heavy metals detected in the blood tests of all workers working in the copper mine and heavy metal ratios were examined. After a total of 1621 blood tests results performed over a 10-year period, copper concentrations in the blood of all employees were examined. The amount of copper in the blood of the mine workers was transferred to the computer and analyzed as a factor of year, age group, working time, working area and working unit. The results were analyzed using by MATLAB 2018 program.In this study, it was found that the amount of copper in the blood of inexperienced workers exceeded the limit value of 140 µgr/dL which was determined by the World Health Organization (WHO) and higher than the other workers. It has been found that the copper concentration in the blood is the highest among the workers who are 31-40 years old group depending on long exposure period.Another result obtained from this study is that the copper concentraiton in the blood of underground workers is much higher than other workers.Keywords: Copper, heavy metal, Wilson's disease, copper mineYear, 2019. Pages: 71Science Code: 2.069 84

Bu çalışmada; maden mühendisliği eğitimi alan öğrencilere klasik öğretimin yanında sanal gerçeklik teknolojilerini de kullanarak, hem öğrenmelerini kolaylaştırmak hem de kavrama hızlarını artırma yolu araştırılmıştır. Öğrencilerin yeteneklerini sanal gerçeklik uygulamaları yoluyla geliştirmek ve konuları görsellik yardımıyla daha iyi kavramalarını sağlamak amaçlanmıştır. Bu tez çalışması kapsamında, madenlerde YTB (Yükle-Taşı-Boşalt) ve vagon nakliyat sistemlerine ek olarak, paletli delik delme makinasının çalışma prensipleri, ortam değişikliklerine göre farklı seçimlerinin nasıl yapıldığı ile ilgili bilgiler sanal gerçeklik ortamında verilmeye çalışılmıştır. Sanal gerçeklik gözlüğü takan kullanıcının sanal bir ortamdaki eğitiminde, anılan nakliyat sistemlerine ve delme makinasına ilişkin önemli detaylarını etkileşimli bilgi kutuları yardımıyla öğrenmeleri hedeflenmiştir. Kullanıcının sanal gerçeklik gözlüğü yardımıyla örnek bir maden sahasında dolaşımı için, sanal bir yeraltı maden ocağına ait galeri, tahkimat, üretim alanı, nakliyat ve üretim sistemlerine ait görsel modellemeleri, Unity3D programında tasarlanmıştır. Bu tez çalışması ile maden mühendisliği öğrencilerinin bir yeraltı ocağına ilişkin bazı temel bilgiler sanal gerçeklik ortamında kazandırılması sağlanmaya çalışılmıştır. In this study; In addition to classical education to mining engineering students, the way to both facilitate their learning and increase their comprehension speeds has been investigated by using virtual reality technologies. It is aimed to improve students' abilities and to understand the subjects better by using visual reality through virtual reality applications. In this thesis, besides the LHD (Load-Haul-Dump) and wagon transportation systems in mines, information about the working principles of the crawler hole drilling machine and how to make different choices according to the changes in the conditions has been tried to be given in a virtual reality environment. In the training of the user wearing virtual reality glasses in a virtual environment, it is aimed to learn the important details of the mentioned transportation systems and drilling machine with the help of interactive information boxes. Visual models of the drift, ground supporting, production area, transportation and production systems of a virtual underground mine are designed in order to enable user to navigate in a sample mine through virtual reality helmet in the Unity3D. With this thesis, mining engineering students are tried to gain some basic information about an underground pit in a virtual reality environment.

Dünya doğal taş rezervinin yaklaşık %40’ına sahip olan ülkemizde mermer ocaklarının ve işletmelerinin sayısı günden güne artış göstermektedir. Dünyanın en zengin mermer yataklarının bulunduğu Alp-Himalaya dağları kuşağında yer alan Türkiye, sektörde söz sahibi bir konumdadır. Ülkemiz, 2019 yılında yaklaşık 1.864 milyar dolarlık doğal taş ihracatı yaparak dünyada ilk sırada yer almıştır. Bu ihracat potansiyelinden anlaşılacağı gibi, ülkemizde faaliyet gösteren ocakların tam kapasiteyle çalışarak bu talepleri karşılayabilmesi gerekmektedir. Talep edilen blok üretim miktarlarının zamanında yetiştirilebilmesi de ancak iyi bir iş organizasyonun ve üretim planlamasının sağlanmasıyla mümkün olabilmektedir. Bu nedenle; mermer, traverten gibi doğal taş üretimi yapılan bir açık işletmede blokların ne kadar zamanda kesilebileceğinin önceden tahmin edilebilmesi, iç ve dış piyasadan talep edilen blokların zamanında karşılanması ile ilgili oldukça önemli bilgiler verecektir. Bu amaçla, Bilecik ili Söğüt ilçesinde faaliyet gösteren ve Gökyar firmasına ait bir açık ocakta çalışan elmas tel kesme makinalarının kesme performansları 3 yıl süreyle takip edilmiştir. Elmas tel kesme makinalarının kesme performansını etkileyen parametreler; kayaç türü, elmas tel kesme makinasının gücü, kesim türü ve operatör becerisi olarak sıralanabilir. Bu parametrelerden bazıları kesin bir değerle ifade edilebilirken bazı parametreler ise dilsel olarak ifade edilebilmektedir. Dilsel ifadelerin bir tahmin modelinde kullanılması için litaratürde yararlanılan en yaygın yöntem bulanık mantık yöntemidir. Bu çalışmada, mermer ve traverten olmak üzere 2 doğal taş grubundan elde edilen elmas tel kesme hızı verileri ve kesme hızını etkileyen parametrelere ait saha gözlemleri kullanılarak Mamdani algoritmasını kullanan bir bulanık model oluşturulmuştur. Oluşturulan bulanık mantık tabanlı tahmin modeli kullanılarak, hangi tür kayaçta hangi makina ve operatörle nasıl bir kesim performansı gerçekleşebileceğini önceden belirleyebilmek mümkün hale gelmiştir. Buradan elde edilecek sonuçlar da, mermer ya da traverten ocaklarında yapılacak olan blok üretimlerinin iş-zaman çizelgesine uygun olup olamayacağının belirlenmesinde kullanılabilecektir The number of marble quarries and enterprises in our country, which has approximately 40% of the world natural stone reserve, is increasing day by day. Located in the world’s richest resources of marble found that the Alpine-Himalayan mountain belt, Turkey is in a position to have a say in the industry. In 2019, our country ranked first in the world by exporting natural stone worth approximately $ 1.864 billion. As can be seen from this export potential, the quarries operating in our country should be able to meet these demands by working at full capacity. The timely production of the desired block production amounts is possible only by providing a good work organization and production planning. Therefore; in a quarry where natural stone production such as marble and travertine is produced, predicting how long the blocks can be cut will provide important information about the timely producing of the blocks requested from the domestic and foreign markets. For this purpose, the cutting performances of the diamond wire cutting machines operating in an open pit belonging to Gökyar Marble Company operating in Söğüt district of Bilecik were followed for 3 years. It can be said that; parameters affecting the cutting performance of diamond wire cutting machines; rock type, power of diamond wire cutting machine, cutting type and operator skill. Some of these parameters can be expressed with a crisp value, while some parameters can be expressed in linguistic form. Fuzzy logic is the most common method used in the literature to use linguistic expressions in a prediction model. In this study, a fuzzy model using Mamdani algorithm has been constructed by using field data of diamond wire cutting speed data obtained from two natural stone groups, marble and travertine, and field observations. By using the fuzzy logic-based estimation model, it has become possible to determine in advance which kind of cutting performance can be realized with which machine and operator. The results obtained here can be used to determine whether the block productions to be made in marble or travertine quarries are suitable for the work-time schedule

Türkiye, iş kazaları özellikle maden kazaları konusunda dünyada üst sıralarda yer almaktadır. Maden sektöründe meydana gelen kazaların en temel sebepleri arasında, hiç şüphesiz çalışanların iş güvenliği ve sağlığı hususunda arzu edilen düzeyde bilgi ve donanıma sahip olmaması, kaza riskini asgariye indirecek ya da ortadan kaldıracak yeterli birikime sahip olmamaları bulunmaktadır. Maden sektöründe iş görenlerin iş sağlığı ve güvenliği farkındalıklarının yeterince gelişmemesinden kaynaklı meydana gelen kazaların çoğunlukta olması, bu sektördeki uygulamaların incelenmesini önemli kılmaktadır. Bu bağlamda bu çalışma perlit maden işletmelerinde iş görenlerin iş sağlığı ve güvenliği algı düzeylerini tespit etmek amacıyla yapılmıştır. Bu maksatla, Türkiye geneli Perlit Maden işletmeleri çalışanlarının iş sağlığı ve güvenliğine yönelik bilgi düzeyleri belirlenmeye çalışılmıştır. Tarama modelinde tasarlanan bu araştırmanın evrenini, Perlit maden işletmelerinde çalışanlar oluşturmaktadır. Araştırmanın örneklemi ise basit tesadüfi yöntemle seçilen, 200 gönüllü katılımcıdan oluşmaktadır. Araştırmada, katılımcıların iş sağlığı ve güvenliğine yönelik algı düzeylerini tespit etmek amacıyla `İş Sağlığı ve Güvenliği Uygulamaları Performans Değerlendirme Ölçeği` kullanılarak 200 gönüllü katılımcıdan veri toplanmıştır. 200 gönüllü katılımcıdan elde edilen bu veriler SPSS programıyla analize tabi tutulmuştur. Yapılan analizler sonucunda, Perlit maden işletmelerinde çalışan işçilerin iş sağlığı ve iş güvenliğine yönelik algılarının yüksek düzeyde olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca, demografik özelliklere göre perlit maden işletmelerindeki çalışanların iş sağlığı ve iş güvenliğine yönelik algı düzeylerinin farklılık gösterdiği tespit edilmiştir. Araştırma sonucunda elde edilen bu bulgular ışığında, çalışanlara iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerinin uygulamalı olarak eksiksiz bir şekilde verilmesi ve iş görenlerin iş sağlığı ve güvenliğine dair farkındalıkları hizmet içi eğitimlerle arttırılması önerilmektedir. Turkey is located in the upper row in the world for mining work accidents. One of the main reasons for accidents in the mining sector is undoubtedly that the employees do not have the desired level of knowledge and equipment on occupational safety and health, and that they do not have sufficient accumulation to minimize or eliminate the risk of accidents. The fact that the accidents occurring due to insufficient development of occupational health and safety awareness of the employees in the mining sector makes it important to examine the practices in this sector. In this context, this study was carried out in order to determine occupational health and safety perception levels of perlite mining enterprises. To this end, knowledge of occupational health and safety for the general Perlite Mine employees have been determined. The universe of this study, which was designed in the survey model, consists of the workers in Perlite mining enterprises. The sample of the study consisted of 200 volunteer participants selected by simple random method. In this research, data were collected from 200 volunteer participants by using Occupational Health and Safety Practices Assessment Scale `in order to determine the perception levels of the participants regarding occupational health and safety. The data obtained from 200 volunteer participants were analyzed with SPSS program.As a result of the analyzes, it was found that the perceptions of workers working in Perlite mining enterprises in terms of workers' health and safety were high. In addition, according to demographic characteristics, it was found that perlite mining enterprises employees' perception of worker health and safety differed. In the light of these findings, it is recommended that occupational health and safety trainings are given in a practical manner and that the awareness of employees on occupational health and safety is increased with in-service trainings. 70

Madenci ve kadın kelimeleri pek yan yana gelmez. Araştırmamla birlikte aslında uzun zamandır var olan fakat görünmez olan bu ilişkiyi ortaya çıkarmaya çalışarak, sektörde çalışan kadınların deneyimlerini öğrenmeye ve görünür kılmaya çalıştım. Araştırma, madenci kadınların Türkiye'deki tarihsel geçmişlerini emek tarihi üzerinden ortaya çıkarmanın yanında, sektörde çalışan kadınların, erkek baskın bir sektörde kadın olarak neler deneyimlediklerini ortaya çıkarmak için yapılmıştır. Patriarkal-kapitalist sermaye yapısının, kadın emeğine olan yaklaşımı, sektördeki kadınların deneyimleri incelenerek, madencilik sektörünün ve ülkedeki düzenlemelerin eril yapıları analiz edilmiştir. Mining industry is generally perceived as an area in which women are not involded. On the contrary, I would like to make women visible in mining industry by learning and illuminating women experiences who have worked in the industry as worker and engineer. The research has also aimed to find the histroical roots of miner women in Turkey as well as to discover what they have been experiencing. The patriarchal-capitalist capital structure's approach to women's labor is examined in terms of women's experiences through highlighting the masculine structures of the mining sector and the legal regulations in the country. 96

Bu çalışmada yapı ve inşaat sektörlerinin vazgeçilmez bir tercihi olan ve dünyanın en büyük rezervlerine sahip ülkelerden biri olduğumuz doğaltaşlar ele alınmıştır. Yaşadığımız çevrede estetiklik ve modernlik sağlayan doğaltaşlara gösterilen ilgi ve talep doğrultusunda doğaltaş üretimi bir hayli artmıştır. Bununla beraberde doğaltaşlar üzerinde yapılan çalışmalara verilen önemde artmıştır. Ülkemizde doğaltaş sekötrünün üstün yönü ithalata bağımlılığın düşük olmasından dolayı ulusal ekonomiye katkısı çok büyüktür. Doğaltaşların ocaktan çıkarılmasından mamül ürün hale gelmesine kadar geçen sürede ihtal ara ürün kullanımı çok azdır. Doğaltaş ihracatımızın neredeyse yarısı işlenmiş ürünler olduğu düşünüldüğünde bu doğaltaşlara verilen önemin anlaşılması daha net olacaktır.Doğaltaşlar yerkabuğunun derinliklerinde bulunan ve yüksek sıcaklıkta erimiş silikat bilişiklerinden oluşur. Bu doğaltaşlarin farklı derinliklerde olmasıdan veya yeryüzünde farklı şekilde gözlendiklerinden farklı özellikler sergilerler.En geniş kullanım alanı inşaat sektörü olan doğaltaşlar güzel sanatlar alanı ve dekorasyon amaçlı olarakda kullanılmaktadır. Doğaltaşlar değişik mekanik ve fiziksel özelliklere sahip olduğundan hangi doğaltaşın hangi amaçla kullanılacağı konusu büyük önem taşımaktadır. Mekanik ve fiziksel özelliklerine göre uygun mekanlarda usulüne göre kullanılması her türlü işlevselliği arttıracaktır. Bu özellikler inşaat ve maden mühendisliğindeki kaya ve zemin kazı yönteminin doğru seçilmesinde de önemli rol oynamaktadır. Doğaltaşların mekanik özellikleri çeşitli deneylerin sonucunda belirlenebilmekte olup belirlenen özellikler doğaltaşları değerlendirirken dikkate alınmaktadır. Bu çalışmanın amacı bazı doğaltaşlara uygulanan farklı statik yükleme hızlarındaki değişimleri mekanik özelliklerine etkilerini ortaya koymaktır. Çalışma sırasında yapılan deneyler ve analizler sonucunda bu doğal taşlara ait fiziksel ve mekanik özelliklerinin değişimi sayısallaştırılmış birbirleri arasındaki ilişkileri araştırılmıştır. Daha sonra araştırma sonucu ortaya çıkan sonuçlar paylaşılmıştır.Çalışma kapsamında çeşitli bölgelere ait 7 farklı doğaltaş türü kullanılmıştır. Kullanılan doğaltaşlar Bilecik ilinden Silkar firmasından gelen aksaray yaylak graniti, ankara füme graniti, Marmara adasıdan Etimer firmasından gelen ekvator mermeri, snow wihte mermeri ve yine Silkar firmasının farklı ocaklarından gelen myra beige'i, prince beige'i ve dark olive kireçtaşlarıdır. Toplamda çalışmada kullanılan taşların ikisi granit, ikisi mermer, üçü kireçtaşıdır. Numune olarak kullanılan doğaltaşların fiziksel ve mekanik özellikleri belirlenirken İstanbul Teknik Üniversitesi Maden Fakültesi Kaya Mekaniği ve Doğal Taşlar Yapı Taşları Labrotuvarında yer alan cihazlar kullanılmıştır. Bu çalışmada kayaçların fiziksel özelliklerinin belirlenmesinde fiziksel deney olarak tanımlanan su emme, sonik hız, yoğunluk hesabı deneyleri yapılmıştır. Doğaltaşların mekanik özelliklerinin belirlenmesinde ise mekanik deneyler olarak tanımlanan dolaylı çekme dayanımı, tek eksenli deformabilite deneyi, nokta yükü dayanım indeksi, tek eksenli basma dayanımı, shore sertliği ve schmidt çekici deneyleri uluslararası standartlara ve literatüre uygun olarak yapılmış ve analiz edilmiştir.Sonik hız deneyinde her numuneden 5 farklı örnek üzerinde deney gerçekleştirilerek Vp, Vs, dinamik elastisite modülü ve poisson oranları ile makaslama modülü hesaplanıp elde edilen ortalama sonuçlar çalışmada paylaşılmıştır.Fiziksel deneylerden olan su emme deneyi ve yoğunluk deneyi için her doğaltaştan 3'er farklı numune üzerinde deney yapılarak her 3 örneğin sonuçları ayrı ayrı paylaşılıp kuru ağırlıkları, suya doygun ağırlıkları, suyun içindeki ağırlıkları ve su emme yüzdeleri belirlenip yoğunluk değerleri hesaplanarak ortalama değerleri sonuçlar kısmına yazılmıştır.İnşaat sektöründe kullanımı kolay olmasından dolayı çok sık kullanılan ve doğaltaşların mekanik özelliklerini belirlemede yardımcı olan schmidt çekici deneyi için standartlara uygun olarak 3 farklı prosedürde karot alınmadan her doğaltaş için yapılmış ve ortalama değerleri paylaşılmıştır. Nokta yük dayanımı deneyinde ise her farklı doğaltaştan 10' ar örnek üzerinde işlem yapılmış, kırılma yükleri ve düzeltme faktörü ile elde edilen Is(50) değeri sonuçları hesaplanarak tablolar halinde deney sonuçları altında paylaşılmıştır.Bu çalışmada doğaltaşlar için yapılan tek eksenli basınç dayanımı deneyi ve dolaylı çekme dayanımı deneyinde uygulanan farklı yükleme hızlarının kayaçların yapısı kaynaklı oluşan çatlaklara, düzensizliklere ve tabakalara bağlı olarak aynı kayaçta mekanik özellik değerlerinin farklı çıkmasına neden olmuştur. Tutarlılığı arttırmak ve destekleyici sonuçlar ortaya koymak amacı ile elde edilen sonuçların sayısıllaştırılması ve birbirleri arasındaki ilişkileri araştırılırken &63.2 olasıklı yenilme olasılığının hesaplanmasında iki parametreli Weibull dağılımı kullanılmıştır.Çalışmada büyük bir titizlikle yapılan tek eksenli basınç dayanımı deneyinde (UCS) her bir doğaltaş için ortalama 54 mm çapında ortalama 120 mm boyunda 20' şer tane örnek alınarak 0.055, 0.011, 0.0055 ve 0.0011 (mm/s) yükleme hızlarında deney gerçekleştirilmiştir. Her doğaltaş için farklı hızlardaki basma dayanım sonuçları ve elastisite modülü değerlerinin karşılaştırılması grafik olarak verilmiştir. Bunun yanında yine her doğaltaş için ayrı ayrı Weibull grafiği ve Weibull dağılım parametreleri paylaşılarak sonuçların birbiri arasındaki ilişkisi değerlendirilmiş ve yorumlanmıştır.Doğaltaşların mekanik özelliklerinin belirlenmesinde büyük öneme sahip olan dolaylı çekme dayanımı deneyinde (BTS) ise herbir doğaltaş için ortalama 54 mm çapında, ortalama 30 mm boyunda 40'ar tane örnek alınarak 0.011, 0.0055, 0.00275, 0.0011 (mm/s) yükleme hızlarında deney gerçekleştirilmiştir. Deney sonucunda elde edilen veriler olarak her doğaltaş çeşiti için farklı hızdaki çekme dayanımın değerleri, Weibull dağılımı değerleri ve Weibull parametreleri çizelge ve grafik şeklinde paylaşılmıştır. Elde edilen bu veriler değerlendirilerek sonuçlar kısmında paylaşılmıştır.Bu deneyler sonucunda elde edilen veriler sayesinde, kayaçlara uygulanan deformasyon hızlarındaki farklılıkların kayaçların dayanımlarına ve elastisite modüllerine etki ettiği gözlemlenmiştir. Yükleme hızı arttıkça taşların dayanımı ve elastisite modülü artmaktadır. Buradan çıkarım yapılacak olursa yükleme hızı ile dayanım ve elastisite modülü arasında doğru orantılı bir ilişki vardır. Elde edilen bu veriler değerlendirilerek sonuçlar kısmında paylaşılmıştır.Doğal taşlara uygulanan yükleme hızının düşük olduğu durumlarda yükleme esnasında kayaç üzerindeki mikro çatlaklar kayaç içinde yayılarak kayaç dayanımını azaltmaktadır. Öte yandan kayaç üzerinde bulunan çatlakların yüksek hızlı yüklemelerde yayılmak için zaman bulamaması sayesinde kayacın dayanımı artarak lineer bir şekilde yük alması mümkün olmaktadır.Doğaltaşların mekanik ve fiziksel özelliklerinin daha net anlaşılabilmesi için çeşitli doğaltaşlar üzerinde daha sık aralıklı farklı hızlarda deneylerin yapılaması önerilmektedir. In this study, natural stones which are an indispensable choice of construction and construction sectors and which we are one of the countries with the largest reserves in the world, are discussed. Natural stone production has increased considerably in line with the interest and demand for natural stones that provide aesthetics and modernity in our environment. However, the importance given to the studies on natural stones has increased.The superior aspect of the natural stone sector in our country is its contribution to the national economy due to the low dependence on imports. From the quarrying of natural stones to the finished product, the use of imported intermediates is very small. Considering that almost half of our natural stone exports are processed products, it will be clear to understand the importance given to these natural stones.Natural stones are composed of silicate cognates which are found in the depths of the earth's crust and melted at high temperatures. The natural stones, which are the most widely used in the construction sector, are used for fine arts and decoration purposes.Since natural stones have different mechanical and physical properties, it is of great importance to decide which natural stone will be used for what purpose. Proper use in suitable spaces according to mechanical and physical properties will increase all kinds of functionality. These features also play an important role in the correct selection of rock and soil excavation methods in civil and mining engineering. The mechanical properties of natural stones can be determined as a result of various experiments and these properties are taken into consideration when evaluating natural stones.The aim of this study is to determine the effects of changes in different static loading rates on the mechanical properties of some natural stones. As a result of the experiments and analyzes carried out during the study, the changes of physical and mechanical properties of these natural stones have been digitized and the relationships among each other have been investigated. Then the results of the research were shared.Seven different types of natural stone were used in the study. The natural stones used are Aksaray plateau granite from Silkar company in Bilecik, smoked granite from Ankara, equator marble from Etimer company from Marmara island, snow wihte marble and myra beige'i, prince beige'i and dark olive limestones from different quarries of Silkar company. In total, two stones used in the study are granite, two are marble and three are limestone.The physical and mechanical properties of the natural stones used as samples were determined by the devices in the Rock Mechanics and Natural Stones Building Blocks Laboratory of Istanbul Technical University Faculty of Mines. In this study, water absorption, sonic velocity and density calculation experiments, which are defined as physical experiments, have been performed in determination of physical properties of rocks. In the determination of mechanical properties of natural stones, indirect tensile strength, uniaxial deformability test, point load strength index, uniaxial compressive strength, shore hardness and schmidt hammer tests, which are defined as mechanical tests, were performed and analyzed in accordance with international standards and literature.In the sonic velocity test, Vp, Vs, dynamic modulus of elasticity, shear modulus and shear modulus were calculated and the average results were shared in the study.For the water absorption test and density test, which are physical tests, the results of each 3 samples were shared separately and the dry weight, water saturated weight, weight in water and water absorption percentages were determined and density values were calculated and the mean values were written into the results part. .Since it is easy to use in the construction sector, it is widely used and it helps to determine the mechanical properties of natural stones. For schmidt hammer test, 3 different procedures were made for each natural stone without coring and average values were shared.In the point load strength test, 10 samples from each different natural nature were processed and the Is (50) value obtained by the fracture loads and correction factor were calculated and shared under the test results in tables.In this study, uniaxial compressive strength test and indirect tensile strength test performed for natural stones caused different loading rates due to cracks, irregularities and layers caused by the structure of the rocks. Two-parameter Weibull distribution was used to quantify the results obtained in order to increase consistency and supportive results and to calculate the probable probability of defeat % 63.2.In the study, uniaxial compressive strength test (UCS) was carried out with great care and 20 'pieces with average diameter of 120 mm and 54 mm diameter were taken for each natural stone and the loading rates were 0.055, 0.011, 0.0055 and 0.0011 (mm / s). Comparison of compressive strength results and elasticity modulus values at different speeds for each natural stone is given graphically. In addition, Weibull graph and Weibull distribution parameters were shared separately for each natural stone and the relationship between the results was evaluated and interpreted.In the indirect tensile strength test (BTS), which is of great importance in the determination of the mechanical properties of natural stones, 40 specimens with average diameter of 54 mm, average length of 30 mm were taken for each natural stone and 0.011, 0.0055, 0.00275, 0.0011 (mm / s) loading rates were performed. . As a result of the experiment, tensile strength values, Weibull distribution values and Weibull parameters for different natural stone types were shared as tables and graphs. These data were evaluated and shared in the results section.As a result of the data obtained from these experiments, it was observed that the differences in the deformation rates applied to the rocks affect the strength and elasticity modules of the rocks. As the loading speed increases, the strength and elasticity modulus of the stones increase. There is a direct correlation between the loading speed and the modulus of strength and elasticity. These data were evaluated and shared in the results section.In cases where the loading speed applied to natural stones is low, micro cracks on the rock are spread in the rock during loading and this reduces the strength of the rock. On the other hand, due to the fact that the cracks on the rock do not have time to spread in high speed loads, it is possible to increase the strength of the rock and take the load in a linear way.In order to understand the mechanical and physical properties of natural stones, it is recommended to conduct experiments on various natural stones at more frequent intervals at different speeds. 111

Bu çalışmada, üç farklı kökenli (magmatik, metamorfik ve sedimanter) kayaçta farklı çevresel koşulların (kuru, doygun, donmuş,termal şok ve termal yaşlandırma) bazı fiziko-mekanik özelliklere ve kırılma tokluğu değerlerine etkilerinin belirlenmesi amaçlanmıştır.Tez çalışmasının ilk aşamasında kayaçların doğal durumdaki fiziksel, kimyasal, mekanik, mineralojik ve petrografik özellikleri tayin edilmiştir. İkinci aşamada kayaçlar koşulları önceden belirlenen çevresel koşullara belirli sürelerde maruz bırakılarak yaşlandırılmış ve kayaçlar üzerinde bazı fiziko-mekanik testler (tek eksenli basınç dayanımı, nokta yükleme dayanımı, Brazilian çekme dayanımı, Schmidt sertlik, ultrasonik dalga hızı) ile yarı dairesel eğilme dayanımı tekniği uygulanarak kırılma tokluğu deneyleri gerçekleştirilmiştir. Üçüncü aşamada, basit, çoklu regresyon analizleri ve yapay sinir ağı modellemeleri kullanılarak fiziko-mekanik özelliklerden kırılma tokluğu değerlerini tahmin edecek modeller geliştirilmiştir.Kayaçların fiziko-mekanik özelliklerini en çok zayıflatan ortam koşulunun termal şok uygulaması olduğu belirlenmiştir. Donmuş koşulda ise kayaçların fiziko-mekanik özelliklerinde ve kırılma tokluğu değerlerinde artış gözlenmiştir. Geliştirilen basit regresyon modellerinde nokta yükleme dayanımı ve Brazilian çekme dayanımının kırılma tokluğunu en iyi tahminleyen mekanik özellik olduğu R2 değerlerinin 0.97'nin üzerinde olmasından anlaşılmıştır. Modellerin performansları RMSE, MAE ve MAPE değerleri ile kontrol edildiğinde % 10'un altında olduğundan başarılı kabul edilmiştir.Anahtar Kelimeler: Kaya mekaniği, kırılma tokluğu, kırılma enerjisi, çevresel koşul, yarı dairesel eğilme testi, tek eksenli basınç dayanımı In this study, it was aimed to determine the effects of different environmental conditions (dry, saturated, frozen, thermal shock and thermal aging) on some physico-mechanical properties and fracture toughness values of rocks from three different origins (i.e, magmatic, metamorphic and sedimentary).In the first stage, the physical, chemical, mechanical, mineralogical and petrographic properties of rocks were determined. In the second stage, the rocks are aged by exposing them to pre-determined environmental conditions for a certain period of time and then, some physico-mechanical tests (uniaxial compressive strength, point load strength, Brazilian tensile strength, Schmidt hardness, ultrasonic wave velocity) and semi-circular bending strength were applied on the aged rocks. In the third stage, models were developed to predict fracture toughness values from physico-mechanical properties using simple, multiple regression analysis and artificial neural network modeling.It was determined that the thermal shocking was the most weakening application among environmental conditions for physico-mechanical properties of rocks. In frozen condition it was observed that physico-mechanical properties and fracture toughness values of rocks increased. In the improved simple regression models, point load strength and Brazilian tensile strength were the best estimated mechanical properties of the fracture toughness as the R2 values greater than 0.97 were obtained. The performance of the models was considered successful because of below 10 when it is controlled with RMSE, MAE, MAPE values.Keywords: Rock mechanic, fracture toughness, fracture energy, environmental condition, semi-circular bending test, uniaxial compressive strength 268

Daha sonra doldurulacaktır Daha sonra doldurulacaktır 0

Bu çalışmanın konusu, İnönü Üniversitesi Maden Mühendisliği Bölümü'ndebulunan laboratuvarların risk analizi üzerine örnek bir uygulamadır. Gözlem yoluylave tecrübeler doğrultusunda tespit edilen tehlikeler Fine-Kinney risk analiz metoduyardımıyla birer risk sınıflaması içerisine alınarak risk analizi yapılmıştır ve dahasonra bu risklerin derecelerinin düşürülmesi amacıyla bazı öneriler sunulmuştur.Ayrıca bölümde bulunan bazı makinelerin gürültü ölçümleri alınarak bu makinelerinbulunduğu alanın gürültü haritası çıkarılmıştır. Risk analizi verilerine göre Cevher Hazırlama/Zenginleştirme Laboratuvarlarındaesaslı risk sınıfında olduğu tespit edilen tehlikeler makine ve ekipmanlardan kaynaklıelektriksel problemler ile kimyasalların oluşturduğu tehlikelerden meydanagelmektedir. Maden İşletme Bilimsel Araştırma Laboratuvarı ve Kaya MekaniğiLaboratuvarında önemli risk sınıfında olduğu tespit edilen tehlikeler makine teçhizatların yetkili eleman gözetiminde kullanılmaması, kırma işlemlerinde kullanılanmakine-ekipmanlardan, gürültü, elektriksel problemler ve kesici alet/ekipmanlardankaynaklanan tehlikelerden meydana gelmektedir. Gürültü düzeyi ölçümlerindelaboratuvar alanı içerisinde en yüksek gürültü düzeyinin yaklaşık 100 dB(A) ile LosAngeles Aşındırma Cihazı, en düşük gürültü düzeyi ise yaklaşık 70 dB(A) ile ElekSallama Cihazında ölçülmüştür. The subject of this study is a sample application on risk analysis of laboratories inthe Department of Mining Engineering of Inönü University. Risks idenmtified throughobservation and in line with experience risk analysis was carried out by using the Fine-Kinney risk analysis method into a risk classification and then some recommendationswere made to reduce the degree of these risks. In addition, noise measurements ofsome of the machines in the section were taken and a noise map of the area wherethese machines are located was taken. According to risk analysis data, hazards determined to be in the essential risk classin Mineral Processing / Enrichment Laboratories consist of electrical problems causedby machinery and equipment, and the hazards caused by chemicals. The hazardsdetermined to be of significant risk class in the Mining Enterprise Scientific ResearchLaboratory and Rock Mechanics Laboratory are not being used under the supervisionof the authorized personnel of the machinery-equipment, the dangers arising from themachinery-equipment used in crushing operations, noise, electrical problems andcutting tools / equipment. In noise level measurements, the highest noise level wasmeasured in the Los Angeles Abrasion Device with approximately 100 dB (A) in thelaboratory area and the lowest noise level was measured in the Sieve Shaker withapproximately 70 dB (A). 122

İş sağlığı ve Güvenliğinin (İSG) asıl amacı iş yerindeki çalışma şartları sonucu oluşan bütüntehlikeleri ve sağlığa etki eden riskleri azaltarak, kabul edilebilir risk düzeyine getirmektir.Önemi giderek artan İş Sağlığı ve güvenliğini risk yönetimi oluşturmaktadır. Risk yönetimi, işsağlığı ve güvenliğiyle ilgili kararlar alan yönetici kişilere yardımcı olarak sistematik biryaklaşımda bulunmaktadır. Ayrıca teknik olarak değerlendirmeler yapmayı ve oluşturulanyöntemleri sürecin içerisine katarak karar vermeyi sağlamaktadır.Risk yönetiminin temelini yapılan risk değerlendirme çalışmaları oluşturmaktadır. Riskdeğerlendirme faaliyetleri işverene; tehlikelerin belirlenmesi, risklerin önceden tespiti yapılaraktedbirlerin alınmasını sağlamaktadır. Bu sayede kayıpların ve kazaların önüne geçerek üretimdeverim ve kalitenin artmasına yardımcı olmaktadır. Çoğu sektörlerde risk değerlendirmeninönemi anlaşılmış olup yöneticiler tarafından sıkça uygulanan bir yöntem haline gelmiştir.Mevzuatta yapılan son düzenlemelere göre, işletmelerde risk değerlendirmesi yapmak zorunluhale getirilmiştir. `6331 sayılı İSG kanunu` kapsamında çıkarılan Risk DeğerlendirmeYönetmeliği'nde işletmelerin risk değerlendirmesini nasıl yapacağını ve yaparken nelere dikkatetmesi gerektiğini anlatmıştır.Bu çalışmada risk analizleri, kalitatif (nitel, sözel), kantitatif (nicel, sayısal) ve Karma riskdeğerlendirme teknikleri olarak 3 bölümde incelenmiş ve bu analizlerin içinden Fine Kinneyrisk analizi seçilerek örnek bir risk değerlendirme çalışması yapılmıştır.Fine kinney Risk analizi yöntemi, risk değerlendirmelerinde en yaygın olarak kullanılanyöntemdir. Çalışma ortamındaki riskin gerçekleşme olasılığı, tehlikeye maruz kalma sıklığı vetehlikenin geçekleşmesi durumunda oraya çıkabilecek şiddet derecesi gibi üç faktördeğerlendirilmektedir. Bu değerlendirmeler için numerik skalalar oluşturulmuştur. Bu üçfaktörlerin çarpılmasıyla risk skoru hesaplanmaktadır. Risk skoru sonucuna göre, oluşturulmuşnumerik skalalardan riskin önemi değerlendirilmektedir. The main purpose of Occupational Health and Safety (OHS) is to reduce all kinds of hazardsand health risks arising from working conditions in the workplaces and to reduce them to anacceptable risk level. Risk management forms the basis of the increasingly important OHS. Riskmanagement offers a structured systematic approach to managers who take decisions regardingOHS issues and provides the power to make preventive-based decisions by including manytechnical evaluations and methods into the process.The risk assessment forms the basis of risk management. Risk assessment gives many benefitsto the employer for identifying hazards, identifying risks in advance such as preventing possibleaccidents by taking precautions, reducing losses, increasing quality and efficiency inproduction, and being ready for emergencies. Therefore, risk assessment and management hasbecome an indispensable element of the sectors today.In addition, with the latest regulations made in the legislation, risk assessment has been made alegal obligation in enterprises. In the OHS Risk Assessment Regulation, which was issuedwithin the scope of the OHS Law No. 6331, how to evaluate the risk assessment in a business isexplained.In this study, risk assessments were analyzed in 3 sections as qualitative (verbal), quantitative(numerical) and mixed risk assessment techniques, and a risk assessment study was selected bychoosing Fine Kinney risk analysis among these analyzes.Fine Kinney Risk analysis method is one of the systematic methods commonly used in riskassessment. A risk measurement value is obtained by evaluating three factors such as theprobability of occurrence of a risk, the frequency of exposure to hazard and the degree ofseverity it will result from. Numerical scales were created for these factors and a risk score wasestimated from the product of three factors. A numerical scale was created for the calculatedrisk score and the importance of the risk was evaluated according to this scale. 108

Madencilik faaliyetleri ülkemizde olduğu gibi dünya çapında da yer altı kaynaklarına yönelik hem enerji üretimi hem de hammadde gereksinimi nedeniyle yoğunlaşmaktadır. Bu sebepten ötürü, sanayinin artan hammadde talebinin karşılanması amacıyla madencilikte yeni kaynak arayışları sürekli olarak devam etmektedir. Madencilik faaliyetlerinin temel olarak gerçekleştirildiği yeraltı ve yer üstü işletmelerinde kaya mekaniği önemli bir paya sahiptir. Günümüzde kaya mekaniği deneylerinde kullanılan, örneğin tek eksenli basma dayanımı deneylerin de, cihaz ve ekipmanların ilk çatlak oluşma anını algılama yetenekleri oldukça düşüktür. Bu nedenle, deney sırasında kayıt altına alınan veriler incelenerek bazı çıkarımlar yapılmak zorunda kalınmaktadır. Ancak bu çıkarımlar, ilk çatlak oluşum anına dair güvenilir ve hassas bir görsel veriyle desteklenememektedir. Buna ilişkin olarak, bu tez çalışmasında farklı tip kaya örneklerinin tek eksenli basınç deneyleri sırasında yenilme davranışları termal kamera ile izlenmiştir. Bu sayede, söz konusu tez çalışmasının kaya mekaniği literatüründeki güncel çalışmalardan birisi olarak literatüre büyük ölçüde katkıda bulunacağı öngörülmektedir. Yenilme anındaki sıcaklık artışı andesite ve gnays-şist numuneleri için sırasıyla 4.45 ℃ ve 9.58 ℃ olarak tespit edilmiştir. Bu nedenle, UCS değerindeki artış ile birlikte daha yüksek sıcaklık artışı görülmüştür. Ayrıca, mermer numunelerinde deney sırasınca sıcaklık değerinin düştüğü görülmüştür. Sıcaklık düşüşündeki değer yaklaşık olarak 0.5-0.6 ℃ civarında görülmüştür. Örnekteki sıcaklık değişi ışınım enerjisi salınımına neden olmaktadır. Yapılan porozite deneyleri sonucunda, gözeneklilik oranındaki artış ile birlikte enerji salınımının da 17.72 kJ'dan 107.81kJ'a kadar yükseldiği görülmüştür. Mining activities concentrate on the production of underground resources for energy generation and raw material requirements worldwide, as it is also the case in Turkey. For this reason, the exploration of new resources proceeds consistently to meet the increasing raw material demand of the industry. Rock mechanics has a vital role in underground mining and surface mining. At present, the devices and instruments used in rock mechanics laboratory testing, for example, uniaxial compressive strength test, have inferior sensing capability of the initial formation of cracks. Therefore, some inferences must be made by analyzing the data collected during tests. However, this effort cannot be supported with crucial and reliable visual data at the initial crack formation. Regarding this, in this thesis study, the failure behavior of different types of rock specimens was analyzed by a thermal camera during uniaxial compressive strength tests. Hence, this thesis study is expected to become one of the current studies in rock mechanics literature. Therefore, it is foreseen that this subject will make a significant contribution to literature. The experiment results show that gneiss-schist specimens have greater uniaxial compressive strength values than andesite samples. Temperature increase at the failure moment was detected as 4.45 ℃ and 9.58 ℃ for andesite and gneiss-schist specimens, respectively. Higher temperature increase was observed with respect to UCS value. Besides, a temperature decrease was recorded during marble specimens. The amount of temperature decrease was detected about 0.5-0.6 ℃. The temperature change at the specimen causes the radiation energy release. As a result of the porosity tests, it was observed that increase in the porosity rate is parallel to higher radiation energy released, from 17.72 kJ to 107.81 kJ. 175

Son yıllarda hızla artan dünya altın üretiminde, siyanürleme en yaygın üretimyöntemidir. Ayrıca, dikkate değer oranda da halen amalgamlama yöntemi dekullanılmaktadır. Cıva (Hg), siyanürleme işleminde çözünerek çevresel ve ekonomik açıdanbirçok olumsuzluklara neden olmaktadır. Bu sebeple; siyanür çözeltilerinden Hggideriminde, seçimli, hızlı ve düşük maliyetli ayırma yöntemlerinin araştırılması ve kararlıhale getirilmesi önem kazanmıştır.Bu çalışmada, öncelikle çöktürmede kullanılacak reaktif türü belirlenerek reaktifkonsantrasyonu, süre, pH, sıcaklık gibi parametrelerin Hg giderimi üzerine etkisiaraştırılmıştır. İşlem sonucunda elde edilen ürünler karakterize edilmiştir. Ayrıca,amalgamlama atığının siyanürleme çözeltisine, işleminin uygulanabilirliği test edilmiştir.Çalışma sonucunda; çöktürücü dozajı, pH ve sıcaklığın çöktürücü türüne bağlı olarakHg uzaklaştırma veriminde oldukça etkili olduğu belirlenmiştir. Au, gümüş (Ag) ve bakırın(Cu), Hg uzaklaştırma verimini etkilemediği ve ksantat ile herhangi bir çökelekoluşturmadığı tespit edilmiştir. En iyi sonuç, potasyum etil ksantat (KEX) ile elde edilmişve Hg konsantrasyonu %99,9 verimle 10000 ppb'den 5 ppb'ye indirilmiştir. Çökelek olarakkararlılığı yüksek metazinober (-HgS)'in oluştuğu belirlenmiştir. Amalgamlama atığınınsiyanürleme çözeltisinden 8,1x10-5 mol KEX kullanılarak %99 verimle Hg miktarı 9539ppb'den 101 ppb'ye düşürülebilmiştir. Sonuç olarak siyanürleme çözeltilerinden Hg'ninksantatlar ile seçimli olarak yüksek verimle uzaklaştırılaştırılmasının mümkün olduğubelirlenmiştir. In the world , cyanidation is the most common method for gold production which hasincreased rapidly in recent years. In addition, a remarkable method of amalgamation is stillused. Mercury (Hg) dissolves in the cyanidation process and causes many environmentaland economic problems. Therefore; searching that selective and low cost separation methodsof Hg from cyanide solutions and stabilization of Hg have become important.In this study, firstly, the type of reagent to be used in precipitation was determined andthe effect of parameters such as reagent concentration, duration, pH, temperature on Hgremoval was investigated. The products obtained as a result of the process are characterized.Also, the applicability of the process to the cyanidation solution of amalgaming waste hasbeen tested.In the results of working; precipitator dosage, pH and temperature were determined tobe highly effective in Hg removal efficiency depending on the precipitator type. It has beendetermined that Au, silver (Ag) and copper (Cu) do not affect Hg removal efficiency and donot form any precipitate with xanthate. The best result was obtained with potassium ethylxanthate (KEX) and the Hg concentration was reduced from 10000 ppb to 5 ppb in 99.9%yield. It has been determined that highly stable metazinober (H-HgS) is formed asprecipitate. The concentration of Hg in cyanidation solution of amalgaming waste wasreduced from 9539 ppb to 101 ppb in 99% yield by using 8.1x10-5 mol KEX. As a result, ithas been determined that it is possible to remove Hg from cyanide solutions with xantatesselectively with high efficiency. 179

Bu çalışmada, Artvin, Yusufeli bölgesinin düşük tenörlü altın cevherinin flotasyon yöntemi ile zenginleştirilmesi olanakları araştırılmıştır. Mineralojik analizlere göre cevher, tipik bir epitermal altın yatağı olarak tanımlanmaktadır ve 1,40 g/t Au, %0,20 Cu, %5,20 Fe ve %1,40 S içermektedir. Flotasyon deneyleri, Loesche GmbH tarafından valsli dik değirmende kuru olarak öğütülmüş temsili cevher örneği üzerinde gerçekleştirilmiştir. Deneysel çalışmalar, kaba flotasyon, açık devre ve kapalı devre flotasyon deneylerinden oluşmaktadır. Kaba flotasyon deneylerinde, P80 tane boyutu, pH, köpürtücü dozajı, toplayıcı tipi ve dozajı, flotasyon süresi, pH ayarlayıcı, Eh ve koşullandırma süresinin Au, Cu, Fe ve S tenör ve verimlerindeki etkileri irdelenmiştir. Sonrasında, kaba flotasyon deneyleri ile belirlenen parametrelerin nihai konsantrenin verim ve tenör değerlerinde göstereceği etkileri araştırmak amacıyla iki temizleme kademesinden oluşan açık devre flotasyon deneyleri gerçekleştirilmiştir. Bu deneylerde de temizleme kademelerinde altın ve bakırın verim ve tenör değerlerini önemli ölçüde etkileyebileceği düşünülen, tane boyutu, pH, koşullandırma süresi, toplayıcısız flotasyon ve flotasyon süreleri parametrelerinin etkileri incelenmiştir. Son olarak açık devre flotasyonu ile pekiştirilen şartlarda, bir kapalı devre flotasyon deneyi gerçekleştirilerek, belirlenen şartların uygulanabilirliği, süpürme kademesinin de ilavesi ile elde edilebilecek nihai tenör ve verim değerlerinin araştırılması sağlanmıştır. Deneysel çalışmalar, Au ve Cu’nun toplayıcısız flotasyon ile seçimli olarak yüzdürülebileceğini göstermektedir. Benzer olarak, yüksek Au ve Cu seçimliliğinin, kısa koşullandırma ve kısa flotasyon süreleri ile toplayıcılı olarak da sağlanabileceği tespit edilmiştir. Bu bulgular, sülfürlü minerallerin yaş öğütmesinde meydana gelen ve flotasyonun seçimliliğine negatif etki eden galvanik etkileşimlerin, kuru öğütme sayesinde tamamen veya kısmen ortadan kaldırılması ile açıklanabileceği sonucuna varılmıştır In this study, flotation possibilities of a low grade gold ore from Artvin Yusufeli region were investigated. According to the mineralogical analyzes, ore is defined as a typical high-sulphidation epithermal gold ore, containing 1,40 g/t Au, 0,20% Cu, 5,20% Fe and 1,40% S. Bench scale flotation experiments were carried out with the representative samples of the ore, which were previously dry ground at Loesche GmbH by vertical roller mill. Experimental studies consist of rougher flotation, open circuit and locked cycle flotation tests. In rougher flotation tests, the effects of flotation parameters such as P80 size, pH, frother dosage, collector dosage and type, flotation times, pH modifier, Eh and conditioning times were investigated in terms of Au, Cu, Fe and S recoveries and grades. Following that, in order to investigate the effects of the parameters determined by rougher flotation tests on the recoveries and grades of the final concentrate, open circuit flotation tests consisting of two cleaning stages were carried out. In these tests, the effects of grain size, pH conditioning time, collectorless flotation and flotation times parameters, which are thought to affect significantly the recovery and grade values of gold and copper in cleaning stages, were studied. Finally, in conditions strengthened by open circuit flotation tests, a locked cycle flotation test was carried out by adding the scavenger stage, to investigate applicability of the specified conditions and grade and recovery values of the final concentrate. Experimental studies revealed that, Au and Cu could be floated selectively without a collector. Similarly, it was found that high Au and Cu selectivity could also be obtained with short conditioning and short flotation times with the collector as well. It was concluded that, these findings can be explained with the galvanic interactions which affects selectivity negatively during the wet grinding, which were partially or completely eliminated by the dry grinding

Kaya delme ve kesme teknolojisi son yüzyılda hızla gelişmiştir. Ancak, çok sert kayaçların delinmesi ve kesilmesinde düşük ilerleme hızı ve yüksek matkap ve keski aşınması gibi problemler bulunmaktadır. Çok sert kayaçların delinmesi veya kesilmesi esnasında ilerleme hızını arttırmak ve aşınmayı azaltmak amacıyla, son zamanlarda mikrodalga destekli kaya parçalama gibi bazı yenilikçi yöntemler üzerinde yapılan çalışmalar dikkat çekmektedir. Mikrodalgaya maruz bırakmanın magmatik kayaçların mekanik özellikleri üzerinde etkileri konusunda yapılan çalışmalar yeni ve sınırlıdır. Bu nedenle, bu alanda araştırılacak birçok eksiklik bulunmaktadır. Bu tez çalışmasında, mikrodalgaya maruz bırakmanın magmatik kayaçların mekanik özellikleri üzerindeki etkileri araştırılmıştır. Bu çalışmada, 6 adet granit, 2 adet siyenit ve 1 adet gabro olmak üzere toplamda 9 farklı magmatik kayaca 6 kW' a kadar mikrodalga enerjisi uygulanmıştır. Öncelikle, deneylerde kullanılan her kayacın ince kesiti hazırlanmış ve mineral içerik ve yüzdeleri belirlenmiştir. Sonra tek eksenli basınç (UCS) ve Brazilian çekme dayanımı (BTS), yoğunluk, porozite ve ultrasonik dalga hızı ölçümleri yapılmıştır. Daha sonra, dayanım deneyleri için hazırlanmış 600'den fazla numune mikrodalgaya maruz bırakılmıştır. Mikrodalga enerjisi 60 s'den 420 s'ye kadar farklı sürelerle; 1 kW, 2 kW ve 6 kW güçlerde uygulanmıştır. Ardından mikrodalgaya maruz bırakılmış numuneler üzerinde sıcakken dayanım deneyleri yapılmıştır. Her numunenin yüzey sıcaklığı mikrodalgaya maruz bırakılmadan ve fırından çıkarıldıktan hemen sonra infrared (kızılötesi) termometre ile ölçülmüştür. Sonuçlar değerlendirildiğinde, kayaç dayanımının genellikle artan mikrodalga gücü ve maruz bırakma süresiyle arttığı görülmüştür. Mikrodalgaya maruz bırakılan ve test edilen her kayacın ısınma derecesi ve dayanım kaybı değişen mineral içeriğinden dolayı farklıdır. Uygulanan mikrodalga gücü, maruz bırakma süresi ve mineral içeriğine bağlı olarak bazı numunelerde çatlamalar ve ergimeler görülmüştür. Granitlerin UCS değerleri genellikle 200 ℃ ve BTS değerleri genellikle 100 ℃'den sonra düşmüştür. Metalik mineral içeriği veya yüksek oranda mikrodalgayı soğuran mineralden dolayı 100 ℃'nin altında siyenit ve gabro numunelerinin dayanımlarında önemli kayıplar gözlenmiştir. Sonuç olarak; uygulanan mikrodalga gücü, maruz bırakma süresi ve mineral içeriğine bağlı olarak magmatik kayaçların dayanımını önemli derecede etkilediği söylenebilir. Rock drilling and cutting technology has developed rapidly in the last century. However, there are problems in drilling and cutting very hard rocks such as low penetration rate and high wear rate of cutting tools. In order to increase the advance rate and reduce wear during drilling or cutting of very hard rocks, recent studies on some innovative methods such as microwave assisted rock breakage has been drawing attention. Studies on the effects of microwave exposure on the mechanical properties of igneous rocks are new and limited. Therefore, there are many gaps to be investigated in this area. In this thesis, the effects of microwave treatment were investigated on the strength of igneous rocks.In this study, microwave energy up to 6 kW was applied to 9 different magmatic rocks such as; 6 granite, 2 syenite and 1 gabbro. First, thin sections of each rock used in the experiments were prepared and the mineral contents and percentages were determined. Then, the uniaxial compressive strength (UCS) and the Brazilian tensile strength (BTS), density, porosity, and ultrasonic wave velocity tests were carried out. After that, more than 600 samples were exposed to microwave energy. The microwave treatment was applied at 1 kW, 2 kW, and 6 kW powers for the durations ranging from 60 s to 420 s. The surface temperature of each specimen was measured with an infrared gun before the microwave irradiation and immediately after removing the sample from the oven.The evaluation of the results show that the rock strength decreases generally with increasing microwave power and exposure duration. The strength losses and the heating degrees are different for each tested rock type illuminated by microwave power because of the different the mineral content. crackings and meltings were observed on some samples depending on the applied microwave power, the exposure duration, and the mineral content. The UCS and the BTS values of granites decreased usually after 200 ℃ and 100 ℃, respectively. The significant losses in the strength of syenite and gabbro samples were generally observed below 100 ℃ due to their metallic mineral contents or high amount of microwave absorber minerals. Concluding remark is that microwave treatment affects strongly the strength of igneous rocks depending on the applied power, the exposure time, and mineralogy. 116

Yeraltı madenciliğinde kuyu yerinin, sağlam formasyonlar içerisinde ve cevher bloğuna yakın konumda seçilmesine dikkat edilir. Uygun kuyu yerinin belirlenmesinde sahada yapılan jeoteknik sondajlar önemli rol oynamaktadır. Daha sonraki aşama ise uygun kuyu açma yönteminin belirlenmesidir. Klasik kuyu açma yöntemi; delme-patlatma, nakliyat ve tahkimat gibi ana aşamalarından oluşmaktadır. Bu çalışma kapsamında Siirt Madenköy maden sahasında açılan üretim kuyusu; delme, patlatma, nakliyat, tahkimat, havalandırma ve drenaj çalışmaları teknik açıdan incelenmiştir. Kuyu açma kazısında uygulanan iki patlatma paterninin performansı karşılaştırılmıştır. 1. paternin özgül şarjı 2.65 kg/m3 olurken 2. paternde özgül şarj 1.88 kg/m3 olarak patlayıcı sarfiyatı yaklaşık oranında düşürülmüştür. İkinci delme paterni ile delik sayısı ve patlayıcı madde sarfiyatı azaltılmış, kuyu ilerleme hızı arttırılmıştır. Bununla birlikte, daha düzgün kuyu kesiti elde edilmiştir. İkinci patlatma paternininin kuyunun tamamında uygulanmasının sakıncalı olduğu belirtilmiş olup, formasyon özelliklerine bağlı olarak paterninin düzenlenmesi gerektiğinin önemi vurgulanmıştır., In underground mining, it is observed for the place of the shaft to be within solid formations and be close to ore block. Geotechnical drillings in the site play a significant role in determining the proper place for the shaft. The next stage is to determine the proper shaft drilling method. The classical shaft drilling method consists of main stages such as drilling–blasting, transportation and fortification. In this study, the production shaft drilled in Siirt Madenköy mine site was technically evaluated in terms of drilling, blasting, transportation, fortification, ventilation and drainage works. The performance of two blasting patterns applied in shaft drilling were compared. The specific charge of the 1st pattern was 2.65 kg/m3 while the specific charge in the 2nd pattern was 1.88 kg/m3; therefore, explosive waste was approximately reduced. The number of holes and explosive waste were decreased with the second drilling pattern and the drilling pace was increased. Furthermore, a more proper well section was acquired. It was stated that it was undesirable to apply the second blasting pattern to whole of the shaft and the importance of adjusting the pattern according to the formation properties was stressed.

Dünyadaki en zengin mermer yataklarının bulunduğu Alp kuşağında yer alan Türkiye, 5,1 milyar m3 –13,9 milyar ton muhtemel mermer rezervine sahiptir. Bu değer 15 milyar m3 olduğu tahmin edilen dünya rezerv toplamının %33'üne karşılık gelmektedir. Türk doğal taş sektörü; çeşit ve rezerv zenginliği, sektör deneyimi, ham madde bolluğu, deniz ulaşımında nakliye kolaylığı, dinamik sektör yapısı, kullanılan yeni teknolojiler ve geniş renk skalası ile dünya doğal taş piyasasında önemli bir yere sahiptir.Türkiye'de toplam 2072 adet mermer ocağı bulunmaktadır. Bu ocaklardan 1200 adedi bej mermer, 296 adedi beyaz (kristal) mermer, 45 adedi siyah mermer, 80 adedi renkli mermer, 380 adedi traverten ve 71 adedi ise oniks mermerdir.Bu Çalışmada Türkiye'deki bej mermer ocaklarının bölgelere ayrılarak birbirleriyle ekonomik anlamda karşılaştırılması yapılarak ekonomik yatırım için ideal bej bölgelerinin belirlenmesinde etkili olan şartlar üzerinde araştırmalar yapılacaktır.Geçmişten günümüze Türkiye Doğal taş sektöründe önemli üretimler yapmış Isparta, Burdur, Bursa, Kastamonu, Bilecik, Adıyaman, Mersin, Diyarbakır, Eskişehir, Antalya, Amasya illerinde üretim faaliyeti göstermiş ve göstermeye devam eden ocakların da tamamına yakın bej mermerlerden oluşmaktadır.Ülkemizde, doğal taş üretiminin tamamına yakın kısmı özel sektör tarafından yapılmaktadır. Mermer sektörü; 2013 yılında ihracat rekoru kırarak, 1988 yılında 14.4 milyon dolar olan doğal taş ihracatını, 2,2 milyar dolara çıkarmıştır.Türkiye'nin ismini dünyaya duyurmuş olan mermerlerden Ottoman, Burdur Beji, Sofita, Bursa Açık Beji, Amasya Regal ve Klasik Beji, Diyarbakır Trump Beji gibi mermerlerin de hepsi ticari anlamda bej olarak sınıflandırılmaktadır. Ayrıca diğer sektörlerdeki kullanımı ile bej mermerler geniş bir kullanım alanı sunmaktadır.Bu çalışmada;•Bej mermer yatakları ve işletilen bej mermer ocaklarının güncel üretim ve satış analizi.•Geçmişten günümüze kadar olan bej mermer bölgeleri ve ekonomik katkıları.•Bölgesel bej üretimleri, blok verimlilikleri ve buna bağlı olarak mermer pazarındaki ekonomik verileri.•Son 3 yıldaki mermer üretim, ihracat ve ithalat verileri ile bej mermerin güncel üretim ve mermer pazarındaki yeri.•Fizikomekanik özelliklerine bağlı bej mermerlerin yapı, inşaat işlerinde ve diğer sektörlerdeki kullanım alanları.•Bej mermer yatırım projeleri için teknik ve ekonomik açıdan güncel öneriler yer alacaktır.•AHP yöntemi ile bölgelerin ekonomik analiz araştırılması yapılacaktır.Bu çalışma sonucunda;•Türkiye Bej mermer ocaklarının verimlilikleri.•Verimliliklerine bağlı olarak ekonomik katkısı.•Bej mermerlerin tercih edilme sebepleri.•Fizikomekanik özelliklerine bağlı kullanım alanları.•Sektörel kullanım alanları,önemi ve ekonomik katkılarından bahsedilecektir.•AHP yöntemi ile bölgelerin birbiriyle karşılaştırılmaları yapılacaktır. Located in the Alpine zone it found that the richest marble deposits in the world, Turkey has the potential marble reserves of 5.1 billion m3 of -13.9 billion tons. This value corresponds to 33% of the world reserve which is estimated to be 15 billion m3. Turkish natural stone industry; It has an important place in the world natural stone market with its variety and reserve richness, sector experience, abundance of raw materials, ease of shipping in sea transportation, dynamic sector structure, new technologies and wide color scale. There are marble quarries in Turkey in 2072. 1200 of these quarries are beige marble, 296 white (crystal) marble, 45 black marble, 80 colored marble, 380 travertine and 71 onyx marble. This research study to determine the ideal acting on the conditions of beige for economic investments made economic sense to compare with each divided into regions of beige marble quarry in Turkey will be made. From past to present, Turkey has made significant production in the natural stone industry Isparta, Burdur, Bursa, Kastamonu, Istanbul, Adiyaman, Mersin, Diyarbakir, Eskisehir, Antalya, Amasya showed manufacturing activity in the province and the furnace continues to show that it is composed of close beige marble to all. In our country, almost all of the natural stone production is made by the private sector. Marble industry; By breaking an export record in 2013, it increased its natural stone exports from 14.4 million dollars in 1988 to 2.2 billion dollars. Turkey's name is announced to the world marble from the Ottoman, Burdur Beige, Sofita, Bursa Beige, Amasya Regal and Classic Beige, Diyarbakir Trump also of marble like Beji all of which are classified as beige commercial sense. In addition, beige marbles offer a wide usage area with their use in other sectors. In this study; • Current production and sales analysis of beige marble beds and operated beige marble quarries. • Beige marble regions from past to present and their economic contributions. • Regional beige productions, block productivity and accordingly economic data in the marble market. • The current production and position of beige marble in the marble market with the marble production, export and import data for the last 3 years. • Usage areas of beige marbles depending on their physicomechanical properties in building, construction works and other sectors. • There will be technically and economically up-to-date proposals for beige marble investment projects. • Economic analysis of the regions will be researched with AHP method. As a result of this study; • efficiency of beige marble quarry in Turkey. • Economic contribution depending on their efficiency. • Reasons for choosing beige marbles. • Usage areas depending on physicomechanical properties. • Sectoral usage areas, importance and economic contributions will be mentioned. • Regions will be compared with each other using AHP method.

Madenler özelliği itibarıyla bünyesinde birçok riski barındıran alanlardır. Bu nedenle, madenlerde çalışan işçiler her zaman iş kazası ve meslek hastalıkları tehlikelerine maruz kalmışlardır. Madenlerin bu denli tehlikeli olması maden işçilerini koruyucu hukuki düzenlemelerin yapılmasına zemin hazırlamıştır. Bu çalışmada, maden işçilerinin çalışma koşulları, maden işçilerinin karşılaştıkları tehlikeler, madenlerde yaşanan kazaların maden işçilerine ve yakınlarına etkileri, maden işçilerinin maruz kaldıkları meslek hastalıkları Uluslararası Çalışma Örgütü düzenlemeleri kapsamında ele alınmıştır. Ayrıca, maden işçilerinin karşılaştıkları iş kazaları ve meslek hastalıkları, bu vakaların yaşanmasında ihmali olan yetkililerin hukuki sorumlulukları değerlendirilmiştir. Bu doğrultuda, maden işçileri açısından iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili olarak ülkemizde ve karşılaştırmalı hukukta yapılan hukuki düzenlemeler ve bu düzenlemelerin uygulamaya yansıyıp yansımadığı çeşitli veriler eşliğinde incelenmiştir. Üç bölümden oluşan çalışmanın ilk bölümünde uluslararası düzenlemelerde maden işçilerinin görünümü ve bu düzenlemelerin ulusal mevzuatımıza yansıması ele alınmıştır. İkinci bölümde ülkemizde maden işçilerinin çalışma koşulları ve iş hukuku mevzuatında maden işçilerine yönelik yapılan kanuni düzenlemeler incelenmiştir. Son bölümde maden işçilerinin iş kazası ve meslek hastalıklarına maruz kalmaları durumunda sağlanan hukuki güvenceler ele alınmıştır.Çalışma, Uluslararası Çalışma Örgütü sözleşmeleri ve diğer uluslararası düzenlemeler baz alınarak hazırlanmıştır. Konuya ilişkin önemli düzenlemeler incelenerek, ulusal mevzuatımızda yapılan hukuki düzenlemeler ele alınmıştır. Ülkemizde maden işçilerine yönelik yapılan kanuni düzenlemeler büyük ölçüde uluslararası düzenlemelerle uyumlu bir şekilde hazırlanmıştır. Ancak, uygulamada birtakım sorunlar görülmüştür. Anahtar Kelimeler: Maden, Maden İşçisi, Madencilik, İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği, Yeraltı Madenciliği, İş Kazası ve Meslek Hastalıkları Mines are areas that contain many risks in their nature. For this reason workers who work in mines have been exposed occupational accidents occupational diseases. The fact that the mines are so dangerous has laid the gorundwork for the protection of the miners. In this study, the working conditions of mining workers, the hazards encountered by miners, the effects of mining accidents on miners and their relatives, the occupational diseases to which miners are subjected are covered by the International Labor Organization. In addition legal responsibilities of miners occupational accidents and occupational diseases and negligence of these cases have been assessed. In this respect legal arrangements made in our country and in comparative law in relation to Occupational Health and Work Safety in terms of mining workers, and whether these regulations are reflected implementation are examined in the context of various deta. In the first part of the three-part work, the appearance of miners in international regulations an the reflaction of their national legislation are discussed. In the secound part, the legal arrangements for mining workers are examined in the working conditions of mining workers and labor law legistation in our country. In the last part, the legal guarantees provided in case of mining workers exposure to occupational accidents and occupational diseases are discussed.The study was based on International Labor Organization conventions and other international regulations. Important regulatory ıssues have been examined and legal arrangements in our national legistation have been discussed. The statutory regulations for mining workers in our country have been prepared in accordence with majer international regulations. However, there have been some problems in pratice. 263

Tools used for training in the mining industry have been changing with the development of technology. Traditional training tools such as written lecture notes and presentations have been being replaced by virtual reality (VR) applications and simulations which are relatively better at providing a better transferred information retention rate. Serious games, which are used for educational purposes in different fields around the world, have started to become an important tool as well. Although there are many simulations developed for mining, the number of serious games developed in the sector is fewer compared to the number of simulations. In this thesis, a virtual reality based serious game that can be used for mining education has been developed. After the necessary modelling and animations procedures were done using 3ds Max software, a virtual rock mechanics laboratory was prepared using Unity game engine. A uniaxial compressive strength test module and a hazard identification module which requires the hazards placed in the virtual lab to be identified and addressed using risk assessment steps were developed. In addition, using a 3D model of a mine and photographs taken from the mine, a virtual mine model was prepared within Unity environment and a navigable virtual mine environment was developed. Also, the method for creating virtual reality supported serious games using Unity game engine with the purpose of mine site identification, OHS training and improving hazard awareness in Turkey is presented. As a result of the study, it has been demonstrated that a small team of developers including field experts could develop serious games that could be used for different purposes in mining by using current and free software and models. It has also been demonstrated that the modules developed with the Unity game engine can be easily used in other virtual environments and thus other serious games can be developed quickly. Benefiting from the virtual reality support of Unity game engine, it has been shown that serious games developed can be easily used with VR support. Madencilikte endüstrisinde verilen eğitimler için kullanılan araçlar, teknolojinin gelişmesiyle birlikte değişim eğilimine girmiştir. Geleneksel eğitim araçları olan yazılı kaynakların ve ders şeklindeki sunumların yerini, aktarılan bilgilerin daha kalıcı olmasına olanak sağlayan sanal gerçeklik (SG – virtual reality) uygulamaları ve benzetimler almaya başlamıştır. Dünyada farklı alanlarda eğitim amaçlı olarak kullanılan ciddi oyunlar (serious games) da önemli bir araç olarak bu noktada öne çıkmaya başlamıştır. Madencilik ile ilgili geliştirilen çok sayıda benzetim olmasına rağmen, sektör ile ilgili geliştirilmiş ciddi oyun sayısı benzetim sayılarıyla karşılaştırıldığında daha azdır. Bu çalışma kapsamında, madencilikte eğitim amacıyla kullanılabilecek sanal gerçeklik tabanlı bir ciddi oyun geliştirilmiştir. Gerekli modelleme ve animasyon işlemleri 3ds Max yazılımı ile yapıldıktan sonra, dijital oyun motoru Unity kullanılarak sanal bir kaya mekaniği laboratuvarı içerisinde gerçekleştirilebilecek bir tek eksenli basınç deneyi modülü ve bu ortam içerisinde tanımlanıp çözümlenmesi gereken bazı tehlikelerin yer aldığı bir tehlike tanımlama modülü hazırlanmıştır. Ek olarak, bir madenin 3 boyutlu (3B) modeli ve madenden alınan fotoğraflar kullanılarak Unity ortamı içerisinde sanal bir maden modeli oluşturularak, içerisinde gezilebilir bir sanal maden ortamı geliştirilmiştir. Ayrıca Türkiye madenlerinde ocakların tanınması, iş sağlığı ve güvenliği (İSG) eğitimlerinin verilmesi ve tehlike farkındalığı kavramlarının geliştirilmesi için kolay bir şekilde SG destekli ciddi oyunlar yaratılmasının yöntemi sunulmuştur. Çalışmalar sonucunda, güncel yazılımlar ve modeller kullanılarak, küçük bir geliştirici ekibi ile madencilikte farklı amaçlar için kullanılabilecek ciddi oyunlar geliştirilebileceği görülmüştür. Unity oyun motoru tercihi sayesinde geliştirilen modüllerin başka sanal ortamlar içerisinde de kullanılabileceği ve bu sayede hızlı bir şekilde başka ciddi oyunlar geliştirilebileceği de ortaya koyulmuştur. Unity oyun motorunun sanal gerçeklik desteğinden yararlanılarak, geliştirilen ciddi oyunların kolay bir şekilde SG desteği ile kullanılabileceği görülmüştür.

Bu çalışmada Berdiga Formasyonuna (Düzköy-Trabzon) ait kireç taşlarından elde edilen kırılmış malzemenin agrega olarak kullanılabilirliği araştırılmıştır. Bu amaçla elde edilen kırılmış malzemeye beton agregalarına yönelik standartlarda tanımlanan deneyler uygulanmıştır. Deneylerden elde edilen sonuçlar ile agrega standartlarındaki değerler karşılaştırılmıştır. Karşılaştırma sonucunda betonda kullanılması öngörülen tez konusu agregalarla yapılacak betonların kalitesinin belirlenebilmesi amacıyla, bulunan agrega özelliklerinden faydalanılarak beton karışım hesapları yapılmış ve deneme betonları dökülmüştür. Üretilen betonların 7 ve 28 günlük basınç dayanımları üzerinden kıyaslama yapılarak sonuca varılmıştır. Beton üretimi için herhangi bir beton sınıfı hedeflenmeden sekiz farklı karışım hesabı yapılarak üretilen deneme betonlarında, agreganın kullanım alanı bulacağı Karadeniz Bölgesinde yaygın olarak kullanılan iki farklı çimento ve üç faklı beton katkısı kullanılmıştır. Ayrıca bir karışımda beton çökme değeri de farklı olarak seçilerek deneme betonları dökülmüştür. Böylelikle farklı çimento ve katkı türlerinin beton dayanımına etkisinin yanında slamp (taze beton çökme değeri) değerinin de beton dayanımı üzerindeki etkisi görülmüştür. Agrega deneylerinden elde edilen değerler ile beton basınç dayanım sonuçları değerlendirildiğinde mevcut agregaların betonda kullanılabilecek özellikte olduğu sonucuna varılmıştır. In this study, the usability of crushed material obtained from limestone of Berdiga Formation (Düzköy-Trabzon) was investigated. For this purpose, the crushed material was subjected to the tests defined in the standards for concrete aggregates. The results obtained from the experiments were compared with the values in aggregate standards. As a result of the comparison, in order to determine the quality of concrete including the aggregates mentioned in thesis, concrete mixture calculations were evaluated by using aggregate properties and concrete samples were poured. It is concluded by comparing 7 and 28 days compressive strength of the poured concrete samples.Two different cement and three diffrerent concrete admixtures, which are widely used in the Black Sea Region where aggregates will be used, were applied in the concrete samples, produced by making eight differen mixture calculations without targeting any concrete class for concrete production. Additionally, the concrete sedimentation value was also selected differently in a mixture for test. Thus, besides the effect of different cement and admixture types on concrete strength, the effect of slamp (fresh concrete collapse value) value on concrete strength was also observed. When the values obtained from the aggregate tests and the compressive strength results of the concrete were evaluated, it is concluded that the aggregates can be used in concrete. 119

Alkali-silika reaksiyonu (ASR), beton agregalarında yer alan reaktif silis (opal, çört, kalsedon ve kuvars gibi) ile betonun boşluklarında çözelti halde bulunan çoğunlukla çimento kaynaklı olan alkaliler (sodyum oksit ve potasyum oksit) arasında oluşan reaksiyondur. Geçmişten günümüze beton yapıların dayanıklılığını etkileyen önemli bir faktördür. Bu reaksiyon, betonda nem etkisiyle genleşen alkali-silis jelinin oluşmasına neden olur ve genleşme sonucu meydana gelen çekme gerilmeleri çatlamaya yol açar. Sonucunda betonarme yapı elemanının zaman içerisinde bozulup, işlevini yitirmesine sebep olmaktadır. Bu nedenle, beton içeriğinin yaklaşık olarak %70'ini oluşturan agreganın özelliklerinin iyi bilinmesi ve agregada var olan serbest silis içerikli zararlı minerallerin tespit edilmesi gerekmektedir. Bu tez çalışmasının amacı, agrega özelliklerinin betonda alkali silika reaksiyonu üzerindeki etkisini araştırmaktır. Bu amaca yönelik olarak, hızlandırılmış harç çubuğu yöntemi yapılmış ve kayaçlar ASR yönünden araştırılmıştır. Bazalt, kuvarsit ve kil taşı ASR yönünden riskli bulunmuştur. Mineralojik, kimyasal ve SEM (Taramalı Elektron Mikroskobu) analizleri ile olası ASR etkisi belirlenmeye çalışılmıştır. ASR yönünden zararlı örneklerin SEM analizinde iğnemsi mikro yapıların geliştiği görülmüştür. Kimyasal analiz sonuçları da hızlandırılmış harç çubuğu yöntemi sonuçlarını desteklemiştir. Alkali silica reaction (ASR) is a concrete durability problem whereby certain forms of silica in aggregates react in high alkaline pore solutions in concrete to form a reaction product that expands in the presence of moisture. It is an important factor affecting the durability of concrete structures from past to present. This reaction causes the formation of alkaline-silica gel in the concrete with the effect of moisture, and tensile stresses resulting from expansion lead to cracking. As a result, the structure of the reinforced concrete structure in time, causing the loss of function. Therefore, it is necessary to know the properties of the aggregate which constitutes approximately 70% of the concrete content and to detect harmful minerals with free silica present in the aggregate. The aim of this thesis is to investigate the effect of aggregate properties on alkaline silica reaction in concrete. For this purpose, accelerated mortar bar method test was carried out and the rocks were investigated for ASR. Basalt, quartzite and clay stone were found to be risky in terms of ASR. Mineralogical, chemical and SEM (Scanning Electron Microscopy) analyzes were used to determine the possible effects of ASR. In the SEM analysis of the harmful samples interms of the ASR, acicular microstructures were observed to develop. The results of the chemical analysis also supported the results of the accelerated mortar bar method. 68

Petrol ve doğal gaz endüstrilerinde, sondaj kuyusu dayanıksızlığı önemli bir problem teşkil etmektedir. Uyarılan bölgesel gerilme, etrafındaki kayaçların dayanımını aşarsa sondaj kuyusu etrafında kayaç yenilmeleri meydana gelir. Sondaj kuyusu kesmeleri ve uyarılmış sondaj çatlakları, yatay gerilme yönelmesinin önemli göstergeleridir. Sondaj kuyusu kesmeleri, kuyu etrafındaki gerilmelerin kuyu duvarlarındaki basma dayanımını aşmasıyla, kuyu kesitinde meydana gelen gerilme kaynaklı genişlemelerdir. Uyarılmış sondaj çatlakları ise kuyu etrafındaki gerilme konsantrasyonunun kuyu duvarlarındaki çekme dayanımını aşmasıyla meydana gelmektedir. Bu çalışmada, Ankara Kazan bölgesinde bulunan çözelti madenciliği sahasının arazi yatay gerilme değerlerini ve yönelimini tayin etmek için Mikro Formasyon Görüntüleme günlüğü (MFG) uygulandı. Sondaj kuyusu kesmelerini ve uyarılmış sondaj çatlaklarını belirlemek ve ayırt etmek için kullanılan Mikro Formasyon Görüntüleme günlüğü analiz edildi. Kuyu boyunca bulunan formasyonların mekanik özelliklerini belirlemek için laboratuvar ve arazi çalışmaları yapıldı. Arazide yapılan kaçak testleri, asgari yatay gerilmeyi belirlemek için analiz edildi. Ayrıca, sayısal program modelleri sondaj kuyusu kesmelerine ve uyarılmış sondaj çatlaklarına benzetilerek, çeşitli dairesel kuyu kesitlerinin sayısal analizleri FLAC programları kullanılarak yapıldı. Modellemelerde, yatay arazi gerilme girdileri iterasyon yapılarak kuyu etrafındaki yenilmelere ulaşılana kadar denendi. Son olarak, her iki analitik ve sayısal yöntemleri kullanarak, kuyu etrafındaki yatay gerilmelerin büyüklüğü ve yönelimi belirlendi. Wellbore instability is a major problem in the oil and gas industry. Rock failures occur around the borehole when the induced local stresses exceed the rock strength. Borehole breakouts and drilling-induced fractures (DIFs) are important indicators of horizontal stress orientation. Borehole breakouts are stress-induced enlargements of the wellbore cross-section which occurs when the stresses around the borehole exceed the compressive strength of the borehole wall. DIFs are created when the stresses concentrated around a borehole exceed tensile strength of the wellbore wall. In this study, a Formation Micro Imager (FMI) log which was carried out for a solution mining project in Kazan district of Ankara was used to determine the in-situ horizontal stress magnitude and orientation determination of the site. The FMI log was analyzed to determine and differentiate the DIFs and breakouts. Laboratory and field studies were carried out to determine the mechanical properties of the formations that the well was passing through. Leak-off tests from the field studies were analyzed to determine minimum horizontal stress magnitude. Later numerical analyses of various circular cross-sections of the borehole was done using FLAC to mimic the DIFs and breakouts. An iterative in-situ horizontal stress inputs were tried in the models until matching the failures around the borehole. Later, the orientation and magnitude of the horizontal stresses around the borehole was determined using both analytical and numerical methods. 138

Patlatma, madencilik başta olmak üzere sert kayaçların parçalanmasında kullanılan ekonomik bir kazı yöntemidir. Patlatma ile yapılan bir kazı çalışmasında verimlilik büyük önem taşımaktadır. Patlatma verimliliği, istenilen tane boyut dağılımının elde edilmesiyle ve çevresel etkilerin olabildiğince düşük seviyede tutulmasıyla ölçülmektedir.Parçalanmanın istenilen düzeyde olmasının kayacın yükleme, nakliye ve kırma işlemlerinde olumlu etkisi olduğu gibi, bu aşamalarda kullanılan makinelerin bakım masraflarında da olumlu etkisi bulunmaktadır. Patlatma kaynaklı çevresel etkiler yer sarsıntısı, hava şoku, kaya fırlaması ve toz oluşumu olarak sıralanabilir. Çevresel etkiler, kontrolsüz patlatmalardaki aşırı patlatma enerjisinin bir sonucudur. Çevresel etkilerin minimum düzeyde tutulması kontrollü ve verimli bir patlatma ile mümkündür.Çevresel etkilerin en başında gelen yer sarsıntısının kontrol altına alınması özellikle yerleşim yerlerine yakın bölgelerdeki maden ocakları için büyük önem arz etmektedir. Aşırı yer sarsıntısı çevredeki yapılara zarar verdiği gibi bölge halkını da rahatsız etmektedir. Aynı zamanda ocak içerisinde istenmeyen geri çatlaklara sebep olması nedeniyle işletme içinde sorunlara sebep olmaktadır. İstenmeyen çatlaklar yer altı sularında yön değişimine de sebep olarak bölge ekolojisini olumsuz yönde etkileyebilmektedir. Yer sarsıntısının önceden tahmin edilmesi ile patlatma tasarımı güncellenebilir ve istenmeyen boyuttaki yer sarsıntılarının önüne geçilebilmektedir.Tez kapsamındaki saha çalışmaları Oyak Beton Çerkeşli Agrega İşletmesinde gerçekleştirilmiştir. İlk aşamada çalışma sahasının jeolojisi ve üretim faaliyetleri hakkında bilgi verilmiştir. Kullanılan patlayıcılar, ateşleme sistemleri ve özellikleri anlatılmıştır. İşletmede uygulanan genel patlatma tasarımı patlatma simülasyon programı ile modellenmiş ve zaman konturları, anlık şarj miktarı, parçalanacak kayaç hacmi ve patlayıcı enerji dağılımı incelenmiştir. Kullanılan titreşim ve hava şoku ölçüm cihazı hakkında bilgi verilmiştir.Titreşim tahmin modeli oluşturmak için sahadan toplamda 66 adet titreşim ölçüm verisi alınmıştır. Bu verilerden rastgele seçilmiş olan 44 veri ile titreşim tahmin modelleri kurulmuş, geriye kalan 22 veri bağımsız test verisi olarak kullanılmıştır.Oyak Beton Çerkeşli Agrega İşletmesinde patlatma kaynaklı yer sarsıntılarının önceden tahmini için, ölçekli mesafe konseptine dayanarak yer sarsıntısı tahmin denklemleri oluşturulmuştur. Ayrıca çok değişkenli regresyon analizi kullanılarak patlatma tasarım parametrelerini de içeren bir tahmin denklemi geliştirilmiştir. Son aşamada, çok değişkenli regresyon analizinin çıktıları esas alınarak, ileri beslemeli geri yayılımlı bir yapay sinir ağı modeli kurulmuştur. Geliştirilen modellerin tahmin kapasiteleri incelenmiş, detaylı hata analizleri yapılmıştır. Hata analizinde ortalama hata, ortalama yüzde hata, simetrik hata ve ölçekli hata kullanılmıştır. Modellerin yüksek titreşim tahminlerinde ve düşük titreşim tahminlerindeki kapasiteleri incelenmiştir. En iyi tahmin modelinin en düşük hata payı ile yapay sinir ağı ile oluşturulan model olduğuna karar verilmiştir. Blasting is an economical excavation method used for breaking of hard rocks, mainly in mining activities. When the main rock and side rock characteristics are suitable for underground mining activities, drilling and blasting applications is used in the progression of production and preparation galleries, sublevel cavings and creating many underground structures. In surface mining activities, blasting applications are widely used for excavation of the overburden and ore.The first step in mining activities is to decide the method of excavation. The first step in blasting method is to decide the design of blasting operation. Several factors should be taken into consideration in preparing the blasting design, such as desired fragment size, geology of the region, the structures in the nearby area, ground vibration caused by blasting and air shock waves. In surface mining; in front of the bench, there should be a free face for rock movement during detonation.Blast design parameters are calculated by empirical formulas and must be updated based on the expereince of blasting engineer. Basic blast design parameters can be sorted as burden (B), distance between holes (S), hole length (L), bench height (H), sub drilling (U), stemming height (T), hole diameter and specific charge (PF).Efficiency is very important for an excavation operation by blasting. Blasting efficiency is measured by achieving the desired fragment size distribution and keeping environmental effects as low as possible. The optimum rock fragmentation has a positive effect on the loading process, transportation operations and crushing processes of the rock as well as the maintenance costs of the machines used in these stages.Blast induced environmental effects can be sorted as ground vibration, air blast, fly rock and dust. Environmental effects are the result of excessive blast energy occuring during detonation. Minimization of environmental effects is possible by controlled blasting operation.The most important environmental effect of blasting is ground vibrations. Vibrations that move in the rock block with surface and body waves reach very long distances. Incorrect blast design, insufficient stemming height and unsuitable stemming material cause air shock waves.Ground vibration, which is the most important environmental effects is of great importance especially for mines located near to residential areas. Excessive ground vibration damages to the surrounding buildings as well as disturbing the people of the region. At the same time, it causes problems in the quarry due to the undesired back break in the bench. By predicting ground vibration, the blast design can be updated and undesirable ground vibration can be prevented.Field studies within the scope of the thesis were carried out at Oyak Beton Çerkeşli Aggregate Quarry. As a first stage, the geological formation and the production operations in the quarry are expressed. Explosives types, initiation systems and their specifications are described. The blast pattern applied in the quarry was modeled and examined by a blast simulation software. The specifications of the blasting seismograph used to measure ground vibration is explained.A total of 66 vibration measurement data were obtained from the field to create a vibration estimation model. The vibration prediction models were established by using 44 randomly selected data, and the remaining 22 data were kept as test data. All the developed models created by same blast database. The validation of models were performed under equal terms.The prediction models based on scale distance, multiple regression analysis and artificial neural networks were developed in order to predict blast induced ground vibration at Oyak Beton Çerkeşli Aggregate Quarry. It is very difficult to determine the behavior of ground vibrations due to the variation in the rock mass properties and geological structure of study area. Several researchers have developed different empirical models to estimate ground vibration by using statistical techniques. Most of the models rely on scaled distance concept. All the scaled distance equations were considered for the Çerkeşli Quarry. The scale distance based models were analyzed according to their correlation coefficients, coefficient of determinations. Additonaly, a vigorous validation was performed.In the multivariate regression analysis, design parameters burden, spacing, bench height, stemming, subdrilling, powder factor, charge weight per hole and vibration measurement distance were selected as independent variables. Peak particle velocity (PPV), which is the value to be estimated, was chosen as the dependent variable. Stepwise regression was used to determine the dominant parameters on the occurance of ground vibration. In stepwise regression analysis, regression was performed step by step. Firstly, the independent variable, which has the highest correlation coefficient with particle velocity, is included in the regression. Then the parameter with the highest partial correlation with the particle velocity from the remaining independent variables was included in the regression by checking the first independent variable. This process continues in steps and the coefficient of determination of the regression (R2) is increased with each added independent variable. The stepwise regression was completed when there was no increase in the coefficient of determination by addition of a new independent variable to the regression. It was determined that the effective blast design parameters on the occurrence of vibrations are measurement distance (D), charge weight per delay (W), Bench height (H) and Burden (B). In this study, 66 blast-induced vibration data were collected. Fourty four vibration data were used to create artifical neural nerwork (ANN) model. The 44 data is divided into 3 groups as training data (70%), test data (15%) and validation data (15%). Data were splitted into groups randomly. For each input set, an output set has been created. The parameters are D, W, H and B selected by stepwise regression as input data. Target data is the peak particle velocity (PPV). A network was created using the Matlab nntool function.Different numbers of neurons and layers were tried. Four neurons in the input layer, 10 neurons in the hidden layer and 1 neuron in the output layer gave the best estimation results.The feed-forward back-propagation network type has been used in the model training because of its success in the estimation of nonlinear equations. Trainlm has been chosen because of the fastest back-propagation algorithm. The Trainlm function updates the weight and bias values according to the Levenberg-Marquardt optimization. Learngdm has been selected as a learning function because it allows training of a large number of input data. Model performance was measured with the mean square error (MSE). Tansig function is selected as transfer function. Then the artificial neural network model is trained.Estimation results obtained from prediction models were compared using various error metrics. As a result, the best vibration prediction model was decided for the quarry. The error metrics used to evaluate ground vibration estimations are grouped as absolute error, percentage error, symmetric error and scale error. Absolute errors and Percent errors are widely used in the mining literature. All the error criteria have different advantages and disadvantages. Therefore, the error criteria must be considered together.In this study, Variance Accounted For, determination coefficient and standard error of estimation were also considered to compare the models. In addition, the number of tests blasts, which was predicted with an error less than 2 mm/s, was examined.It is easy to use the absolute error because it gives directly error size. The percentage error is easy to interpret because it refers to the error as a percentage. It is found that the symmetric error and scale error criteria can be used efficiently in estimating ground vibrations. The scaled error was decreased to 0.26 for ANN, indicating the success of the model. Correlation and R2 values indicate the relationship between measured and estimated values. These values should not be used alone without considering error criteria.The smallest error values were obtained for artificial neural network model. ANN provided best error values for the 14 out of 15 error metrics. The coefficient of determination (R2) between measured vibration values and ANN predictions is higher than 0.90. Artificial neural network was found to be the best predictor model for estimation of ground vibration in Çerkeşli Quarry. 101

Habitat yok olması ve parçalanmanın yaşandığı bir alanın memeli faunası benzer habitattaki diğer alanlara göre daha düşük olması beklenmektedir. Bu hipotezinden yola çıkılarak, Burdur ilinde özellikle habitat yok olması ve parçalanmasının yaşandığı mermer ocakları alanı ile yakınındaki benzer habitattaki bozulmamış alanların memeli faunası toplam 240 km2 lik alanda bir yıllık fotokapan çalışması yöntemiyle bu hipotez test edilmiş ve mermer ocaklarının memeli faunasına etkileri araştırılmıştır. Toplam 20 adet fotokapan ile 4.734 fotokapan gün gözlemi sonucunda, 12 memeli türüne ait, 16.995 adet kayıt değerlendirilmiştir. Çalışmanın hedef türleri, kurt (Canis lupus), çakal (Canis aureus), tilki (Vulpes vulpes), vaşak ( Lynx lynx), yaban domuzu (Sus scrofa) ve yabani tavşan (Lepus europaeus) olarak belirlenmiştir. Habitat yok olması ve parçalanmanın olduğu mermer ocakları alanı ile doğal alanın hedef türler açısından karşılaştırılması sonucunda, kurt ve tilkinin kayıt sayısı bakımından istatistiksel olarak kontrol alanında daha fazla olması ve her ne kadar istatistiksel olarak anlamlı bir fark olmasa da yaban domuzu ve vaşağın da kontrol alanında daha fazla kayıt sayısına sahip olması tezin hipotezini doğrulamaktadır. İnsan aktivitelerinin olduğu bölgelerde daha fazla olduğu bilinen çakal ve yabani tavşanın, istatistiksel olarak mermer ocakları alanında daha fazla olması tezin hipotezini her tür için geçerli kılmamıştır. Sonuç olarak mermer ocaklarından kaynaklı habitat yok olması ve parçalanmasının memeli türlerini olumsuz yönde etkilediği tespit edilmiştir. The area where has habitat fragmentation and loss is expected to be lower mammalian fauna than in the other areas of similar habitat. Based on this hypothesis, the mammal fauna of the marble quarries area where the habitat fragmentation and loss are experienced and the similar habitats in the nearby habitat were compared with the phototrap method in total 240 km2 area and the effects of the marblequarries on the mammal fauna were investigated.As a result of 20 phototrap cameras and 4,734 phototrap.days observations, 16,995 records of 12 mammal species were recorded in the study area. The target species of the study were determined as wolf (Canis lupus), jackal (Canis aureus), fox (Vulpes vulpes), lynx (Lynx lynx), wild boar (Sus scrofa) and hare (Lepus europaeus).As a result of the comparison of the natural control area and marble quarry area where habitat fragmentation and loss occurs with the target species in the quarry area the wolf and fox were statistically higher in the control area in terms of the number of records, and although there was no statistically significant difference, wild boar and lynx were also higher numbers in the control area. The more records confirm our hypothesis of the thesis.The fact that the jackal, which is known to be more in the regions where human activities are present and hare are statistically higher in the area of marble quarries did not validate the hypothesis of the thesis for all species. As a result, habitat fragmentation and loss from marble quarries have been found to adversely affect mammal species. 97

Bu çalışmada, İstanbul Yeni Havalimanı inşaatında toprak işleri kapsamında yapılan patlatmalı kazı işlerine ait sahada alınan titreşim ölçümlerinin, söz konusu bölgelere yakın zemin etüt verileri ile olan korelasyonu Yapay Sinir Ağları (YSA) yöntemi kullanılarak değerlendirilmiş ve isabetli titreşim tahmini yapılması amaçlanmıştır. Çalışma sonucunda, girdi verilerinin çok fazla olması ve hepsinin lineer olmaması gibi sebepler ile regresyon analizi ile çok isabetli sonuçlar alınamayan patlatma kaynaklı titreşim tahmini, son zamanlarda sıklıkla kullanılan Yapay Sinir Ağları (YSA) yöntemi ile yapılmış ve %93.4'lük korelasyona sahip ağ ile yapılan tahminlerin, araziden elde edilen kayıtlar ile, genel itibariyle uyumluluk gösterdiği anlaşılmıştır. Uygulama pratikliği açısından ve özellikle istatiksel analiz konusuna hakim olunmasa dahi temel analizleri yapma açısından sağladığı kolaylıklar değerlendirildiğinde araştırmacılar için faydalı bir yöntem olacağı düşünülmektedir. In this thesis, the vibration measurements that are recorded from the excavation blastings in the construction of Istanbul New Airport are correlated with the geotechnical data that is obtained from the site investigation carried out in the vicinity of the aforementioned blastings.Due to the excessive amount of input data and the fact that they are not all linear, vibration estimations by means of Regression Analysis does not yield very accurate esitmations. In this study Artificial Neural Network (ANN) method which is being used widely in recent years has been utilised to estimate vibrations and with a network of %93,4 correlation it is found that vibration estimations and in situ vibration measurements are in general compatible with each other.It is thought that it will be a useful method for researchers in terms of practicality of application and especially due to the fact that it proves to be an easy method especially since it can be used even if one has very basic knowledge about statistical analysis. 85

Although sulfide minerals generally are easy to recover by flotation, surface oxidation can cause significant impact on flotation performance. Some measures can be taken to prevent the ores from oxidizing at the mine sites prior to flotation, but the oxidation is inevitable during the mining operations. In the literature, many studies have been done to reduce the negative effect of oxidation. It has been observed that these studies have different effects on the ores and affect the flotation performance to different degrees. Gediktepe ore deposit is composed of two main zones as oxide and sulphide. In this thesis, composite ore of sulphide zone was studied. The composite ore contains four different ore formations (massive pyrite, massive pyrite-magnetite, disseminated sulfur, enriched). In this study, the effect of oxidation on flotation performance of Gediktepe Cu-Zn composite ore was determined. The representative sample, which was approximately 100 kg for use in the experiments, was kept open in the core boxes for a long time. The degree of oxidation of the ore was determined by EDTA test. Cu-Zn selective flotation test was applied to the sample under the condition determined as the base condition of Gediktepe ore. According to this condition, surface oxidation decreased the mineral selectivity in Cu flotation. In the base condition of flotation test, Cu rougher recovery was 82,85% while Zn recovery was 90,25% in the Cu flotation section. High grade Cu concentrate could not be obtained in cleaning circuits due to high recovery Zn minerals in Cu circuit,. In the Zn circuit, there was not enough floating material and Zn could not be obtained as a concentrate. Different methods have been studied to mitigate the selectivity problem of the ore due to oxidation. Tests were carried out at different dosages of Na2S and MBS used as depressants in the grinding circuit and optimum dosages were determined. The surface cleaning effect of the mineral surfaces of the ultrasonic bath was determined by EDTA test. Before flotation, high speed conditioning and sulfidization tests were performed. The best results in terms of flotation performance were obtained by using high speed conditioning and sulfidization together. Under the best determined flotation condition, in Cu circuit, Cu rougher concentrate was obtained with 73.71% recovery and Zn recovery in the Cu circuit was reduced to 47,41%. At the end of 3 stage cleaning, the grade of Cu concentrate increased to 26,14%. In the Zn circuit, the Zn rougher concentrate was obtained with 41,47% recovery and Zn concentrate was obtained with 31,39% Zn grade. ÖZET ii ABSTRACT ii TEŞEKKÜR ii İÇİNDEKİLER DİZİNİ ii ŞEKİLLER DİZİNİ ii ÇİZELGELER DİZİNİ ii SİMGELER VE KISALTMALAR ii 1. GİRİŞ 2 2. GENEL BİLGİLER 2 2.1. Flotasyon 2 2.2. Flotasyon Reaktifleri 2 2.2.1. Toplayıcılar 2 2.2.2. Köpürtücüler 2 2.2.3. Kontrol reaktifleri 2 2.2.3.1. pH Reaktifleri 2 2.2.3.2. Dağıtıcılar: 2 2.2.3.3. Canlandırıcılar: 2 2.2.3.4. Bastırıcılar 2 2.3. Sülfürlü Minerallerin Flotasyonu 2 2.3.1. Sülfürlü Minerallerin Flotasyonunda Oksitlenmenin Önemi 2 2.4. Sülfürlü Mineral Yüzeylerinden Oksitlenme Ürünlerinin Uzaklaştırılması 2 2.4.1. Ultrasonik ile Yüzey Temizleme 2 2.4.2. Yüksek Hızda Kondisyonlama 2 2.4.3. Sülfürleme ile Mineral Yüzeylerinin Temizlenmesi 2 3. MALZEME VE DENEYSEL YÖNTEM 2 3.1. Malzeme 2 3.2. Deneysel Yöntem 2 3.2.1. EDTA Testleri 2 3.2.2. Öğütme Süresinin Belirlenmesi 2 3.2.3. Flotasyon Testleri 2 4. DENEYSEL SONUÇLAR VE TARTIŞMA 2 4.1. Oksitlenme Derecesinin Etkisi 2 4.2. Öğütmede Sodyum Sülfür (Na2S) Dozajının Etkisi 2 4.2.1. Öğütmede Sodyum Sülfür (Na2S) Dozajının Verime Etkisi 2 4.2.2. Öğütmede Sodyum Sülfür Dozajının Seçimliliğe Etkisi 2 4.3. Öğütmede Sodyum Metabisülfit (MBS) Dozajının Etkisi 2 4.3.1. Öğütmede Sodyum Metabisülfit (MBS) Dozajının Verime Etkisi 2 4.3.2. Öğütmede Sodyum Metabisülfit (MBS) Dozajının Seçimliliğe Etkisi 2 4.4. Ultrasonik Banyo İle Yüzey Temizlemenin Etkisi 2 4.5. Flotasyon Öncesinde Yüksek Hızda Kondisyonlama Etkisi 2 4.6. Flotasyon Öncesinde Sodyum Sülfür İle Sülfüdizasyonun Etkisi 2 4.6.1. Yüksek Hızda Kondisyonlama Sırasında Sülfüdizasyonun Etkisi 2 4.6.2. Yüksek Hızda Kondisyonlama Sonrasında Sülfüdizasyonun Etkisi 2 4.7. Flotasyon Öncesi Sülfüdizasyonda Sodyum Sülfür Dozajının Etkisi 2 4.8. Kademeli Bastırıcı Etkisi 2 4.9. İnce Öğütme Etkisi 2 4.10. Açık Devre Flotasyon Testleri 2 5. SONUÇLAR VE ÖNERİLER 2 KAYNAKÇA 2 EK 1- DENEYLERİN ÖZET TABLOSU 2 EK 2- FLOTASYON TESTLERİ 2 EK 3- TEZ ÇALIŞMASI ORJİNALLİK RAPORU 2 ÖZGEÇMİŞ 2 Sülfürlü cevherlerin flotasyon ile zenginleştirilmeleri genellikle kolay olmakla birlikte, yüzey oksidasyonu flotasyon performansının önemli derecede değişmesine neden olabilmektedir. Cevherlerin, flotasyon öncesinde maden sahalarında oksitlenmemesi için birtakım önlemler alınabilmesine rağmen, oksidasyon madencilik işlemleri süresince kaçınılmaz olarak gerçekleşmektedir. Literatürde, oksitlenmenin olumsuz etkisini azaltmaya yönelik birçok çalışma yapılmıştır. Bu çalışmaların, cevherlere farklı şekilde etkisinin olduğu ve flotasyon performansını farklı ölçülerde etkilediği görülmüştür. Gediktepe cevher yatağı oksitli ve sülfürlü olarak iki ana bölgeden oluşmaktadır. Bu tez çalışmasında sülfürlü zonun kompozit cevheri ile çalışılmıştır. Kompozit cevheri dört farklı cevher oluşumu (masif pirit, masif pirit-manyetit, dissemine sülfür, ikincil bakır mineralleri açısından zengin zon) içermektedir. Bu çalışmada, oksitlenmenin Gediktepe Cu-Zn kompozit cevherinin flotasyon performansı üzerine etkisi ortaya konulmuştur. Deneylerde kullanmak için yaklaşık 100 kg olan temsili numune uzun süre üzeri açık şekilde karot sandıklarında bekletilmiştir. Cevherin oksitlenme derecesi EDTA testi ile ortaya konulmuştur. Bekletilen numuneye, Gediktepe cevherinin baz koşulu olarak belirlenen koşulda Cu-Zn seçimli flotasyon testi yapılmıştır, bu koşula göre yüzey oksitlenmesinin Cu flotasyonunda, mineral seçimliliğini azalttığı görülmüştür. Yapılan baz koşul flotasyon testinde Cu devresinde, Cu kaba verimi %82,85 olurken Zn verimi %90.25 olmuştur. Zn mineralinin Cu devresinde yüzmesine bağlı olarak, temizleme devrelerinde yüksek tenörlü Cu konsantresi elde edilememiştir. Zn devresinde ise yüzen malzeme olmamış ve Zn konsantre olarak elde edilememiştir. Cevherin oksitlenmeden kaynaklı seçimlilik problemini azaltmak için farklı yöntemler üzerinde çalışılmıştır. Öğütme devresinde bastırıcı olarak kullanılan Na2S ve MBS’nin farklı dozajlarında testler yapılmış, optimum dozajlar belirlenmiştir. Ultrasonik banyonun mineral yüzeylerini yüzey temizleme etkisi, EDTA testi ile belirlenmiştir. Flotasyon öncesinde yüksek hızda kondisyonlama ve sülfürleme ile testler yapılmıştır. Flotasyon performansı açısından en iyi sonuç, yüksek hızda kondisyonlama ve sülfürlemenin birlikte kullanılmasıyla elde edilmiştir. Belirlenen en iyi flotasyon koşulunda, Cu devresinde, Cu kaba konsantresi %73,71 verim ile elde edilirken, Cu devresinde yüzen Zn verimi %47.41’e düşürülmüştür. 3 kademe temizleme sonunda ise Cu konsantresi tenörü %26,14’e yükseltilmiştir. Zn devresinde ise Zn kaba konsantresi %41,47 verim ile alınmış olup, 3 kademe temizleme sonrası %31.39 tenör ile Zn konsantresi elde edilebilmiştir.

TEZ11579 Tez (Doktora) -- Çukurova Üniversitesi, Adana, 2019. Kaynakça (s. 257-269) var. xxxii, 337 s. : res. (bzs. rnk.), tablo ; 29 cm. Bu çalışmada, patlatma faaliyetleri sonucunda elde edilen yığının ortalama parça boyut dağılımının mevcut kaya kütlesi özelliklerine ve patlatma tasarım parametrelerine bağlı olarak değişimleri araştırılmıştır. Çalışma üç temel aşamadan oluşmaktadır. İlk aşamada Adana Çimento Türk A.Ş. Çaldağı ve Soda Sanayi A.Ş. Karadiken hammadde sahalarında gerçekleştirilen atımlar incelenmiş; incelenen atımların yerinde blok boyutu WipJoint yazılımı ve patlatma sonrası yığının parça boyut dağılımı ise WipFrag yazılımı ile belirlenmiştir. İkinci aşamada her atımdan alınan kayaçların özelliklerini belirlemek amacıyla laboratuvar deneyleri yapılmıştır. Son olarak ortalama tane boyutu ile kayaç özellikleri ve patlatma parametreleri arasındaki ilişkiler regresyon analizleri ile değerlendirilmiştir. Bu analizler sonucunda ortalama tane boyutu ile kayaçların fiziksel ve mekanik özellikleri arasında istatistiksel bir ilişkinin olduğu belirlenmiştir. Çalışma sonunda ise tek yönlü varyans analizi (ANOVA) ile çalışma sahalarındaki bölgesel değişimler ve parçalanma indeksi kullanılarak etkin patlatma bölgeleri belirlenmiştir. In this study, the changes in the mean particle size distribution of the mass obtained as a result of blasting activities depending on the existing rock mass properties and blasting design parameters were investigated. The study consists of three basic stages. In the first stage, at the raw material sites of Adana Çimento Türk Inc. Çaldağı and Soda Sanayi Inc. Karadiken were investigated, the block size of the analyzed beats was determined by WipJoint software and fragment size distribution of the post-blast mass was determined by WipFrag software. In the second stage, laboratory experiments were conducted to determine the properties of the rocks taken from each shot. Finally, the relationship between mean particle size and rock properties and blasting parameters were evaluated by regression analysis. This result of these analyzes, it was determined that there was a statistical relationship between the mean particle size and the physical and mechanical properties of the rocks. At the end of the study, one way variance analysis (ANOVA) was used to define the effective blasting zones by using regional changes and fragmentation index in the study areas.

Döşeme ve kaplamada kullanılan doğal taşların dayanıklılığını belirlemek için değişik deneyler yapılmaktadır. Bu deneyler genel olarak uzun dönem atmosferik koşullarda ve hızlandırılmış laboratuvar testleri olmak üzere iki durumda yapılmaktadır. Taşların dayanımını etkileyen atmosferik faktörlerin başlıcaları ısıtma-soğuma, ıslatma-kuruma ve donma-çözülme gibi gece-gündüz ısı farkı ve mevsimsel değişimlerdir. Taşların yaşlandırma çevrimleri öncesi ve her 5 ila 10 çevrim periyotlarında tahribatsız ve tahribatlı birçok dayanım testleri yapılmakta, taşların fiziksel ve mekanik özelliklerindeki değişimler belirlenerek dayanıklılığı araştırılmaktadır. Bu çalışmada Sivas Cumhuriyet Üniversitesi kampüsü kaldırımlarına geçen yıl döşenen andezit taşları üzerinde ıslatma-kurutma, ısıtma soğutma ve donma çözülme gibi bir dizi hızlandırma testleri gerçekleştirilmiştir. Bu yaşlandırma testlerinin etkilerini belirlemek üzere her 5 veya 10 çevrim sonrası numunelerin ultrasonic P-dalga hızı, Equotip ve Shore sertlik değerleri ile Resonance tester cihazı ile Elastisite modülü değerleri ölçülmüştür. Yapılan değerlendirmeler sonucunda andezit numunelerinin hızlandırılmış yaşlandırma testleri sonucu dayanım özelliklerinin azaldığı en fazla etkilenmenin donma-çözülme çevrimleri sonrasında olduğu görülmüştür. Ayrıca ıslak durumdaki numunelerin P dalga hızlarının kuru numunelerinkine göre daha azaldığı tespit edilmiştir. Various tests are carried out to determine the durability of the natural stones used in flooring and covering. In general, these experiments are carried out in two conditions: long-term atmospheric conditions and accelerated laboratory tests. The most important atmospheric factors affecting the strength of the stones are day-night temperature difference and seasonal changes such as heating-cooling, wetting-drying and freezing-thawing. Many non-destructive and destructive durability tests are performed before and during every 5 to 10 cycle periods of the stones. In this study, a series of acceleration tests such as weting-drying, heating-cooling and freze-thaw were carried out on the pavement andesite stones of Sivas Cumhuriyet University campus pavements. To determine the effects of these aging tests, the values of the Ultrasonic P-wave velocity, Equotip and Shore hardness values and the Resonance tester and the Elasticity values of the samples were measured. As a result of the evaluations, it was seen that the most affected effect of andesite samples as a result of accelerated aging tests decreased after freezing and thawing cycles. It was also found that the P wave velocities of the wet samples were lower than the dry samples. 50

Madencilik, büyük ekipmanlar kullanıldığı için yüzlerce milyon dolarlık yatırım gerektiren sermaye-yoğun bir endüstridir. Bu yatırımların içerisinde en büyük bölümü hem sabit hem de işletme giderleri %60'lara varan toplamıyla yükleme ve taşıma sistemi oluşturmaktadır. Günümüzde yükleyici ve taşıma sistemlerinden en yaygın olarak kullanılanlarından bir tanesi ekskavatör ve kamyon sistemleridir. Yükleyicinin yapmış olduğu iş; basamakta gevşetilmiş malzemeyi kepçesinin içerisine tam olarak doldurup yanına yaklaşan kamyonun damperine boşaltmaktır. Kamyonlar ise bu malzemeyi içeriğine bağlı olarak önceden belirlenmiş yerlere taşımak ve kasayı boşaltarak bu döngüyü tekrarlamaktan ibarettir. Bu sistemin yaygın olarak kullanılmasının nedenleri çalışma esnekliği, basitliği, koşullara göre uyumluluğu ve sistemin herhangi bir elemanının arızalanmasında işine devam edebilme kabiliyetidir.Madenin ömrü boyunca malzeme yükleme ve taşıma sistemlerinin belirli aralıklarla yenilenmesi gerekmektedir. Bu yenilenmeye neden olan sebepler arasında maden işlerinin sürekli çalışmasından oluşan makine yıpranması, malzemenin fiziksel özelliklerinden ve maden yollarının etkisinden doğan makine arızalanmaları yer almaktadır. Kazı ve taşıma sisteminde ekipman seçme işlemi zorlu bir problemdir. Bunun nedenleri arasında seçilecek olan ekskavatör ve kamyon türlerinin madenin bilinemeyecek derece karmaşık doğası yer almaktadır. Maden yollarının özellikleri, ekipman kullanım oranları, hava şartları, ilerleyen madenlerde artan döküm sahası mesafesi, gibi değişken parametreler her maden ocağına uygun uygulanabilir kesin çözüm üreten bir ekipman türü seçim yönteminin oluşturulmasını kısıtlamaktadır. Ekipman seçme probleminin ana amacı yıllık belirlenmiş olan kazı miktarını en uygun şekilde gerçekleştirebilecek türde, sayıda ve kapasitede ikili sistemi belirleyip, bunu gerçekleştirebilecek sistemin toplam giderinin en düşük olmasıdır. Ekskavatör iş miktarı kazı hedefine ulaşmak için bilinmesi gereken bir parametredir. Ekskavatör iş miktarının belirlenmesi gerekli olan ekskavatör sayısını direk planlanan kazı miktarına bölünmesi ile bulunmaktadır. Bu değişken kepçe hacmi ile doğru orantılı olarak artmaktadır. Kepçe hacminin artması gerekli olan ekskavatör sayının azalmasına ve doğrudan kazı miktarını belirlemede en önemli değişkendir. Bir diğer değişken ise ekskavatör döngü süresidir ve kepçe hacmi ile doğru orantılı olarak artmaktadır. Daha sonra, kullanılacak kamyonun iş miktarını ve sayısını belirlemek için ekskavatör verileri ile beraber, sahadaki mesafeler ve bunlara bağlı kamyon döngü süresi yer almaktadır. Kamyon döngü süresi genellikle altı adet evre içermektedir. Bunlar sırası ile yükleme alanında; bekleme, yükleme, dolu gidiş ve döküm sahasında; bekleme, boşaltma ve boş dönüştür. Bu veriler hem kesinlik hem de sabitlik olarak doğası gereği bütün maden ömrü için sabit değildir, değişkenlik içermektedir. Bunların nedenleri arasında maden yolu dirençleri, yol sürtünme katsayıları, yol eğimi, lastiğe gelen yuvarlanma direnci, kamyon operatör tecrübesi, hava koşulları ve öngörülmesi güç beklenmedik afetler yer almaktadır. Ancak maden sahasında gerçekleştirilen zaman ölçüm analizleri ve sahadaki yol durumunun incelenmesi daha gerçekçi kamyon iş miktarına ulaşmaya ve buna bağlı gerekli olan kamyon sayısını belirlemekte hataya daha az yer vermektedir.Ekipman seçiminde günümüze kadar pratik çözümler sunmuş bazı yaklaşımlar maden literatüründe yer almaktadır. Bunlar arasında en yaygın olan yöntemler ise matematiksel programlama, simülasyon ve sezgisel yöntemlerdir. İlk yöntem olan matematiksel programlama bir amaç fonksiyonu oluşturularak bunu bazı kısıtlar ile sınırlandırıp, en optimum çözümü elde etmeyi amaçlamaktadır. Bu yöntemde amaç fonksiyonu genellikle işletme giderlerimi azaltmayı hedeflemektedir. Bunun için oluşturulan fonksiyonlar her bir kombinasyon için irdelenerek kısıtlar gereğince çözümü verebilecek en optimum seçime ulaşmayı elde eder. Kısıtlar arasında genellikle ekskavatör kullanılabilirliği, yıllık üretim hedefi, kamyon ile ekskavatör eşleşmesi, her iki ekipmanında boş durma zamanlarını azaltmak, ekskavatör çalışma yerini belirleme, kamyon yönlendirme olasılıklarını çözümleme gibi kısıtlar yer almaktadır. Bir diğer yöntem ise simülasyon programlarını kullanarak gerçek maden operasyonlarını bilgisayar ortamında taklit etmektir. Bunun için gerekli olan süreçlerden bir tanesi değişkenliği olan parametrelerin olasılıksal yoğunluk fonksiyonlarını elde etmek ve sistemin akış sürecini doğru olarak belirtmektir. Eğer süreci ve verileri doğru olarak girilmesi gerçekleştirilirse, o maden sahasına uygun olası senaryolar bilgisayar ortamında değerlendirilerek en uygun çözümü ulaşmayı sağlayıp kararları daha etkili vermeyi kolaylaştırmaktadır. Burada en yaygın kullanılan yöntem ekskavatör – kamyon sistemini için ayrık olaylı simülasyon tekniğidir. Her bir olay ayrık olarak tanımlanarak bir akış döngüsü oluşturulur ve değişkenlerin örneğin yükleme süresi, dolu gidiş süresi, ekipman iş miktarı gibi sisteme olasılık yoğunluk fonksiyonu olarak eklenir. Daha sonra sistemin kullanımı ve verimi olası senaryolar ile karşılaştırılır. Bir diğer yöntem ise sezgisel olarak ekipman seçimini yapmaktır. Burada öncelikli olarak ekskavatör iş miktarı belirlenir ve sayısı hesaplanır. Daha sonra kamyon iş miktarı ekskavatöre bağlı olarak belirlenerek gerekli olan sayı bulunur. Ekskavatör ve kamyonun en uygun birlikte çalışılabilirliği eşleşme faktörü ile hesap edilmektedir. Bu faktörün bir olması en uygun birlikteliği, birden düşük olması ekskavatörün boşta kalma süresinin artmasına ve birden büyük olması ise kamyonların kuyrukta bekleme süresinin artmasına neden olmaktadır.Ekipman giderlerinin belirlenmesi için yaşam döngüsü süresi yöntemi kullanılmaktadır. Burada giderler iki tür olarak görülmektedir. Bunlardan satın alma ile oluşan amortisman, faiz, vergi, sigortalama sabit giderleri, diğeri ise operasyon ile zamanla değişkenlik gösteren tamir-bakım, yakıt, yağ, lastik, elektrik ve operatör ücretlerinden oluşmaktadır. Amortisman, ekipmanların, aşınma, yıpranma veya eskime payını ifade etmektedir. İşletmeler kullanmak üzere aldığı maddi duran varlıkları normal şartlarda bir yıldan daha uzun sürelerde kullanırlar. Bu nedenle, maddi duran varlıkların ekonomik ömrü boyunca gider yazılması gerekir. Bu değer sabit lineer ilk satın alma değeri ile hesaplanmıştır. Faiz gideri ise yıllık yüzde 10 miktar kullanılarak hesap edilmiştir. Diğer satın alma türleri ise yıllık amortisman giderinin küçük yüzdelik kısmı ile çarpılarak hesap edilmiştir. Operasyon giderleri ekipmanın satın alınmasında sonra ekipmanın iş yapabilmesi için harcanması gereken zorunluluklardır. TKI sahasının mevcut ekipmanların operasyon giderleri gerçek veriler kullanılarak hesap edilmiştir. Önerilen ekipmanların operasyon giderleri ise yine eski başka maden sahalarının giderlerini kullanılarak yapılmıştır. Bu giderlerin ekskavatör ve kamyon sayıları ile çarpılarak kazı miktarına bölünmesi ile oluşan birim gider ekipman seçiminde bir kıyas olarak kullanılmaktadır.Bu çalışma kapsamında, TKİ ELİ Soma Eynez aynasında hali hazırda çalışan halatlı ekskavatör ve dekapaj kamyonlarının performans analizi yapılmıştır. Bunun için yukarıda bahsedilen geleneksel yöntem kullanılmıştır. Geleneksel yöntem formülleri Python programı kullanılarak bir genel kod yazılmıştır. Kodun içeriğinde ekskavatör ve kamyon teknik bilgilerini içeren bir veri tabanından gerekli bilgiler aktarılmıştır. Bu bilgiler sayesinde ekskavatör iş miktarı, gerekli olan ekskavatör miktarı, kepçe sayısı, kamyon döngü süresi, kamyon saatlik iş miktarı, gerekli olan kamyon sayısı ve uyum faktörü yer almaktadır. Ekipman birim gider hesabı da ayrıca kodun içerisinde yer almaktadır. Buradaki birim giderin belirlenmesi için satın alım giderleri ve işletme giderleri içermektedir. Formüller için gerekli olan veriler maden bilgilerinden ve sahada yapılan zaman ölçüm çalışmalarından elde edilmiştir. Maden sahasının ekipman değiştirmesinin altında yatan iki tane neden vardır. Bunlardan bir tanesi mevcut ekipmanların yirmi beş yıldan fazla süredir çalışmalarını gerçekleştirmeleri ve olumsuz hava koşullarında mevcut ekipmanların maden yollarında yaşadıkları problemlerden ötürü işi bırakma zorunda kalmalarıdır. Bu yüzden bu çalışma ile daha küçük kapasiteye sahip farklı ekskavatör ve kamyon sistemleri ile gerekli olan kazı işlemini yapabilecek sistemler karşılaştırılmıştır. Burada önerilen iki adet ekskavatör ve iki adet kamyon sistemi verileri gerçek maden sahalarından elde edilmiştir. Hesaplamalar için yine farklı bir Python kodu yazılarak, mevcut ekipman ile önerilen sistem karşılaştırılmıştır. Mevcut sistemde dekapaj işlemini en uygun olarak 3 adet ekskavatör ve 20 adet kamyon gerekli olduğu hesap edilmiş ve sistemin uyum faktörünün mükemmele yakın olduğu bulunmuştur. Önerilen ekipman sistemi için ise 7 adet ekskavatör ve 27 adet kamyona ihtiyaç olduğu hesap edilmiş ve sistemin uyum faktörünün birden düşük çıkmaktadır. Bu durum sistemdeki ekskavatörün bekleme süresinin artmasına neden olacaktır ancak kamyonların verimi yüzde yüze ulaşmaktadır. Ayrıyeten, maden ekipmanlarının sayısının artmasına rağmen birim üretim gideri %18 oranında azalma göstermektedir. Sonuç olarak etkili ve etkin dekapaj işlemini devam ettirmek için madenin eski ekipmanları önerilen sistem ile değişikliğe gitmesi hem mevcut ekipmanların olumsuz havalarda işi bırakma problemini çözecek hem de aynı işi daha düşük maliyet ile gerçekleştirebilmesini sağlayacaktır. Mining is a capital-intensive industry that requires hundreds of million-dollar investment in large equipment. Mine loaders and trucks are the most important mining equipment for material loading and hauling. The equipment selection of overburden removal is a complex problem that have been studied to come up with a robust solution strategy. An overview of the current studies reveals that heuristic method used in the selection of fleet can still be used to get good results of size and number of shovel and truck system. Also, life cycle costing technique can be used to determine the unit production of system including ownership and operational costs.This thesis aims to replace the current shovel-truck system working at TKI ELI Soma Eynez section for the overburden removal with a new smaller size in capacity mining equipment. For this reason, heuristic method approach formula has coded using Python with achieving desired annual production target with minimum unit cost of possible shovel-truck matching. Firstly, current mine system performance has investigated using real field data including cycle time of both shovels and truck in their processes, then a pre-defined suitable shovel-truck type information has gathered. After that, proposed mine fleet productivities, required numbers, matching factors, and unit cost results are obtained from the code. A comparison of current and proposed system has done using the result of heuristic method. Based on the result, smaller in capacity fleet can save up to 18% of unit cost even though total quantity of new system (7 number of shovels and 27 numbers of dump trucks) is higher than the current system (3 number of shovels and 20 number of dump trucks). As a conclusion, the current system can effectively and efficiently be replaced with proposed system in order to reduce the unit production cost and maintaining the annual stripping target. 95

Yeraltı kömür madenciliğinde, üretim faaliyetlerinin yapıldığı ayaklara hizmet sağlayan ana galerilerin duraylığı, düzenli üretim, nakliyat ve havalandırmanın sağlanması açısından önemlidir. Kaya kütlesi sınıflama sistemleri, tasarım hedefleri ve sahanın jeolojisi de dikkate alınarak, ana galeriler için gözleme dayanan yararlı tasarım araçlarıdır. SFH Madencilik ana nakliyat galerisinde açıklık duraylığının incelenmesi ve yapısal sınıflandırma başlıklı bu tez çalışmasında ikinci bölümde, kaya malzemesi ve kütlesi kavramı açıklanıp, kömür madenlerinde uygulanmakta olan bazı kaya kütlesi sınıflama sistemleri tanıtılmıştır. Ayrıca, mevcut kaya kütlesi sınıflama sistemlerinde yer alan değiştirgeler (dayanım, süreksizlik, su vb.) incelenip Zonguldak kömür havzasında ve tez çalışması kapsamında incelenmekte olan SFH Madencilik sahasında uygulanabilirlik açısından değerlendirilmiştir. Üçüncü bölümde, SFH Madencilik işletme sahası, yöntemi ve iş güvenliği uygulamaları hakkında bilgiler verilmiştir. Dördüncü bölümde; SFH Madencilik ana nakliyat galerisinde yerinde gözlemler ve yapısal sınıflandırma çalışmaları yer almakta olup ayrıntılı değerlendirmeler yapılmıştır. Gözlem ve incelemeler sonucunda elde edilen verilerle oluşturulan yapısal bölge sınıflamalarında, Marinos ve Hoek (2001) tarafından önerilen heterojen ve tabakalı kaya kütlesi koşulları için GSI abağı taşkömürü madeni için ilave düzenlemeler yapılarak kullanılmıştır. Genel olarak değerlendirildiğinde ilgili GSI abağının taşkömürü madenlerinde yapısal bölgelerin sınıflandırılmasında kullanılabileceği kanıtlanmıştır. In underground coal mining, the stability of the main galleries that provide service to longwalls where production activities are carried out is important in order to ensure regular production, transportation and ventilation. Rock mass classification systems are useful design tools based on observation for the main galleries, taking into account the design objectives and the geology of the site. In this thesis titled investigation of opening stability and structural classification in the main transport galleries of SFH Mining, the terms of rock material and mass are explained and some rock mass classification systems applied in coal mines are introduced in the second chapter. In addition, the parameters (strength, discontinuity, water, etc.) in the existing rock mass classification systems have been examined and evaluated in terms of applicability in the Zonguldak coal basin and SFH Mining field which is being examined within the scope of the thesis. In the third chapter, information about SFH Mining site, method and occupational safety applications are given. In the structural region classifications which were obtained from the insitu observations and investigations, additional arrangements were made according to hard coal mine conditions to GSI chart for heterogeneous and layered rock mass conditions proposed by Marinos and Hoek (2001). In general, it has been proved that the relevant GSI chart can be used in the classification of structural regions in hard coal mines. 145

Bu çalışmada, Malatya-Pütürge pirofillit cevherinin, asidik liç yöntemiyle alümina üretimi için zenginleştirilerek aktifleştirilmesi olanakları araştırılmıştır.Başlıca kuvars, pirofillit, kaolinit, muskovitten oluşan ve %72,92 SiO2 ile %20,64 Al2O3 içeriğine sahip pirofillit cevherinin, alümina içeriğini arttırmak amacıyla, flotasyon ve aşındırmalı yıkama yöntemleriyle zenginleştirme çalışmaları yapılmış ve %27,44 Al2O3, %64,11 SiO2 içeriğine sahip aşındırmalı yıkama konsantresi ile %28,05 Al2O3, %64,37 SiO2 içeriğine sahip flotasyon konsantresi elde edilmiştir.Konsantre cevherlerin asit çözeltisi içindeki çözünürlüğünü arttırmak amacıyla aktifleştirilmesi için mekanik ve termal yöntemler kullanılmıştır. Konsantre cevherler, mekanik aktivasyon için 10-60 dk arasında aşırı öğütülmüş, termal aktivasyon için ise 800-1100 ºC aralığındaki sıcaklıklarda kalsine edilmiştir.Aktifleştirilmiş cevherler, içerisindeki alüminyumun çözeltiye alınması amacıyla 4 M HCl ile kaynama sıcaklığında 24 saat özütlenmiştir. Deneysel aşamalarda elde edilen katı ve sıvı ürünlerin tanımlanmasında ICP-MS, XRD ve FAAS analiz yöntemleri kullanılmıştır.Yapılan tez çalışmasında, aşındırmalı yıkama yöntemi ile zenginleştirilen cevherin 60 dk aşırı öğütümesi sonucunda, %92,62 verimle, alüminyum çözeltiye alınmıştır. Sonuç olarak, mekanik aktivasyonun liç veriminin artmasına etkisi, termal aktivasyona göre daha yüksek olduğu tespit edilmiştir. In this study, the possibilities of the activation of Malatya-Pütürge pyrophyllite ore for alumina production by acidic leaching method were investigated.In order to increase the alumina content of the pyrophyllite ore consisting of quartz, pyrophyllite, kaolinite and muscovite with 72.92% SiO2 and 20.64% Al2O3, enrichment studies were performed with flotation and attrition-scrubbing methods. A flotation concentrate with 28.05% Al2O3 and 64.37% SiO2 content and were obtained an attrition scrubbing concentrate with 27.44% Al2O3 and 64.11% SiO2 content.Mechanical and thermal methods were used for the activation of the concentrated ores in acid solution in order to increase their solubility. Concentrated ores were intensively milled for mechanical activation for 10-60 minutes and calcined at temperatures between 800-1100 ºC for thermal activation.The activated ores were leached for 24 hours at boiling temperature with 4 M HCl to transfer the aluminum into the solution.ICP-MS, XRD and FAAS analysis methods were used to identify the solid and liquid products obtained in the experimental stages.In the thesis study, as a result of grinding of the ore enriched with attrition-scrubbing method for 60 minutes, it was taken into aluminum solution in 92.62% recovery. As a result, the effect of mechanical activation on the increase of leaching efficiency was found to be higher than thermal activation. 127

Mermer blokların kesilmesinde çeşitli testereler kullanılmaktadır. Yaygın olarak kullanılanlardan birisi dairesel testerelerdir. Elmas soketler mermer ve diğer doğal taşların kesme işleminde kullanılan kesici uç takımlardır. Mermer ve granit gibi doğal taşların kesiminde kullanılan elmas soketler değişik metaller kullanılarak toz metalurjisi tekniği ile üretilmektedir. Bu tez çalışmasında madencilik sektöründe kullanılan ve atıl duruma gelmiş kesici uçlardan metallerin (Ag, Co, Cu) farklı reaktif sistemlerinde (HNO3, H2SO4-NaNO3, NH4OH) liçi ile geri kazanımı olanakları araştırılmıştır. Yapılan nitrik asit liçi çalışmalarında, kobalt ve demirin hızlı şekilde çözündüğü bakır ve gümüşün ise liç koşullarına da bağlı olarak daha uzun sürelerde çözündüğü görülmüştür. Elde edilen deneysel sonuçlar gümüşün çözünürlüğünün bakıra göre daha düşük olduğunu göstermiştir. Bakır ve gümüşün daha yüksek oranda çözünmesi için daha kuvvetli bir oksitleyici ortamın gerekli olduğu belirlenmiştir. Oksitleyici olarak sodyum nitratın kullanıldığı (NaNO3) H2SO4-NaNO3 liçinde nitrik asit liçi ile benzer sonuçlara ulaşılmıştır. Amonyak liçi testlerinde çalışılan parametrelerin metallerin kazanımına ayırt edici bir etkisinin olmadığı görülmüştür. Elde edilen sonuçlar, uygun liç parametreleri seçilerek atık kesici uçlardan metallerin geri kazanılabileceğini göstermiştir.Anahtar Kelimeler: Mermer, Elmas Kesici Uç, Geri Kazanım, Liç, Nitrik Asit. Various sawing machinery are used for cutting marble blocks. Among these, industrially the most widely used are circular saws. Diamond sockets are the cutting tools used in cutting natural stones. Diamond sockets used in the cutting of natural stones such as marble and granite are produced by powder metallurgy from a combination of different metals. In this thesis, recovery of metals (Ag, Co, Cu), from waste diamond sochet used in the mining industry, was investigated by leaching in various reagent systems (HNO3, H2SO4-NaNO3, NH4OH). In the nitric acid leaching tests, cobalt and iron were found to dissolve rapidly compared with slow and limited dissolition of copper and silver under the leaching conditions tested. The experimental results also showed that leaching of silver is even slower than that of copper. For improving the leaching of these metals, stronger oxidizing environments appered to be required. Similar results to those in nitric acid leaching were also obtained in H2SO4-NaNO3 leaching where sodium nitrate was used as the oxidant (NaNO3). Ammonia leaching tests showed no discernable effects of the studied parameters on the recovery of metals. The results obtained indicate that metals can be effectively recovered from waste scraps by selecting appropriate leaching conditions.Key Words: Marble, Cutting Tools, Recovery, Leach, Nitric Acid. 96

İlerleyen teknoloji ile birlikte enerji ve ulaşım alanında tünel açma çalışmaları hızlanmış ve verimli sonuçlar elde edilmiştir. Bilindiği üzere inşaat ve maden işleri en tehlikeil iş kolları olarak kabul edilmektedir. Tünel işlerini inşaat ve madenin birleştiği nokta olarak kabul edersek iş sağlığı ve güvenliği açısından çok riskli sınıfındadır.Yapılan bu tez çalışmasında Kargı Hidroelektrik Santrali Tünel inşaatı projesinde risk değerlendirme çalışmalarına yer verilmiş olup olası riskler değerlendirilmiştir. Bu çalışma sırasında L Tipi Matsi risk değerlendirmesi kullanılmıştır. Risklerin ve tehlikelerin yönetilmesi ile ilgili önlemler belirtilmiştir. In the improving Technologies tunnelling works gets faster in energy and transportation field. As known construction and mining works can be accepted as the most dangerous profession. Tunnelling works are the combination of mining and construction which can be classified as most hazardous works.In this study risks assessed of Kargı Hydropower Plant Tunnel construction and possible risks are evaluated. L Type Matrix used for risk assessment. Precautions defined about risks and hazard management. 164

Tez çalışması kapsamında Bursa/Orhaneli'nde faaliyet göstermekte olan krоmit zеnginlеştirmе tеsisi аtıklаrdan mevcut tesis olanaklarının iyileştirilmesi ile satılabilir kromit konsantresi kazanımı amaçlanmıştır. Çalışmalar öncesinde öncelikle artık depolama sahasının fiziksel ve kimyasal özelliklerinin belirlenmesi amacıyla artık sahasından alınan tеmsili numunеlеrin öncе tаnе bоyut dağılımı vе % Cr2О3 içerikleri bеlirlеnmiş, sonrasında zеnginlеştirmе tesisi iyileştirme çalışmaları yapılmıştır.Tesis iyileştirme sonuçlarına göre % 3.25-4.25 Cr2О3 içerikli artıklardan yaklaşık % 20 verim ile satılabilir (≥% 42 Cr2О3 içerikli) kromit konsantresi elde edilmiştir. Tasarım ve imalatı gerçekleştirilen Wilfley tipi sallantılı masa test düzeneği kullanılarak -.0500 mm boyutlu kromit zenginleştirme tesisi artıklarından kromit veriminin daha artırılması amacı ile farklı sallantılı masa ileri-geri hareket hızı (devir), genlik, eğim, pülp yoğunluğu, besleme miktarı ve yıkama su miktarı vb. değişkenlerde zenginleştirme işlemleri gerçekleştirilmiştir.Uyarlanmış sallantılı masa kullanımı ile gerçekleştirilen çalışmalar sonucunda; 320 dev/dk hız, 1° eğim, 13 mm genlik, 1300 gr/lt pülp yoğunluğu, 700 – 800 kg/saat besleme miktarı ve 7 ton/saat yıkama suyu miktarında tesis koşullarında çalışmakta olan 1.-2. kat sallantılı masa gruplarının kromit kazanma verimleri yaklaşık % 8'den % 27'ye, 3. kat sallantılı masa gruplarının verimleri ise yaklaşık % 18'den, % 37' ye çıkarılmıştır. Tesis genel veriminin ise yaklaşık olarak % 20'den ≥% 40'a çıkabileceği de yapılan deneysel çalışmalar ile belirlenmiştir. Ayrıca tez kapsamında belirlenen ideal koşullarda kromit kazanımına besleme tane boyutunun etkisi de, dar tane boyut aralığında sınıflandırılmış numunelerin kullanımı ile belirlenmiştir Within the scope of the thesis, it was aimed to obtain chromite recovery from the tailing of an existing processing plant operated in Bursa/Orhaneli by optimization. Prior to the experimental studies, firstly, the size distribution and % Cr2О3 of the samples collected from the tailing landfill was determined in order to characterize the physical and chemical properties of the tailing and following to that, the optimization of the processing plant was done considering the findings determined.According to the results obtained by the plant optimization precess, a salable (≥ 42% Cr2О3) chromite concentrate was obtained from the tailing containing 3.25-4.25 % Cr2О3 with a recovery of approximately 20 %. In order to increase the chromite recovery from chromite processing plant tailing having -0.500 mm size, the experimental tests were carried out by using the Wilfley type shaking table, a test device which was designed and produced based on the research, depending on the variables such as different shaking table forward-backward movement speed (rev), amplitude, slope, pulp density, feed amount and washing water amount.According to the results obtained by the use of adapted Wilfley type shaking table with the ideal parameters: 320 rpm, 1° inclinations, 13 mm amplitude, 1300 gram/liter pulp density, 700-800 kg/hour feed rate and 7 ton/hour washing water amount, the chromite recovery by the existing processing plant shaking tables located at 1st - 2nd floor increased from about 8 % to over 27 %, and the chromite recovery by the shaking tables located at the 3rd floor increased from 18 % to 37 %. It was determined by the experimental studies that the overall chromite recovery of the processing plant could increase from about 20 % to ≥ 40 %. In addition, under the ideal conditions determined within the scope of the thesis, the effect of particle size on the chromite recovery was also determined by the use of closely sized feed samples. 73

Sanayinin büyümesi ve teknolojinin gelişmesiyle, günümüzde hammaddeye olan ihtiyaç artmıştır. Bu hammadde talebinin karşılanması için cevherin, açık işletmeden en verimli şekilde alınabilmesi gerekmektedir. Dekapaj miktarının az, şev açılarının ise yüksek tutulduğu bir açık işletme basitçe en verimli şartlar altında çalışıyor demektir. Ancak yüksek şev açıları, şev stabilitesi problemlerini de beraberinde getirmektedir. Madenin ekonomik şartlar altında işletilmesi için şev duraylılığı etütleri ve tasarım planlama için toplanan veriler, bu aşamada büyük bir öneme sahiptir. Uygun tasarım ve boyutlandırma için işletme sahasının jeolojik-jeofizik özellikleri tanımlanmalı, süreksizlikleri belirlenmeli ve yeraltı suyu durumu iyi bir şekilde ortaya koyulmalıdır. Bu çalışma kapsamında yeraltı suyu seviyesindeki değişimlerin şev duraylılığına etkileri sayısal modelleme yöntemleri ile zamana bağlı akış çözümlemeleri yapılarak araştırılmıştır. With the growth of industry and the development of technology, the need for raw materials has increased. In order to meet this raw material demand, the ore must be mined from the open pits in the most efficient way. An open pit with high slope angle leading to a reduced overburden removal, is simply considered to be an efficient operation. However, high slope angles bring about slope stability problems. The data collected for slope stability studies and design planning for the operation of the mine under economic conditions is of great importance at this stage. The geological-geophysical characteristics of the operation area should be defined for proper design and dimensioning, discontinuities should be determined and the groundwater situation should be well established. In this study, the effects of changes in groundwater level on slope stability were investigated by using time dependent flow analysis with numerical modeling methods. 111

Bu çalışmanın amacı; kontrollü patlatma uygulamaları sonucunda elde edilen cevher veya pasa yığınlarının kamera görüntülerinden açık kodlu olan ImageJ versiyon 1.52a yazılımı kullanılarak tane boyut dağılımlarını hızlı bir şekilde tahmin edebilme imkanı sağlamak için madenciliğe uygun bir işlem sırası belirlenebilmesidir. Bu amaç doğrultusunda, ImageJ versiyon 1.52a yazılımı ile daha önceden laboratuvarda elek analizi yapılmış referans görüntü üzerinde bir işlem sırası geliştirilmiştir Geliştirilen bu işlem Adana'nın Karaisalı bölgesinde bulunan kireçtaşı ocağında uygulanmış ve patlatmanın verim analizi gerçekleştirilmiştir. Sonuç olarak yığındaki taneciklerin %50'sinin 25 mm'den daha küçük boyutlu olduğu anlaşılmış olup Kırma-eleme tesisinden çıkan nihai ürünün %50'sinin boyutunun 5 mm'den küçük olması istenilmektedir. Bu durumda kırma-eleme tesisi öncesinde elde edilen ürünün tane boyutunun 5 kat düşürülmesi gerektiği anlaşılmıştır. The aim of this study is to determine a suitable mining sequence ores or mine dumps obtained from controlled blasting applications, in order to quickly estimate particle size distributions by using open source Image version 1.52a software. In accordance with this purpose; A sequence of operations was developed with ImageJ version 1.52a on the reference image, which was made with sieve analysis previously in the laboratory. This developed process has been applied in limestone quarry in Karaisalı region of Adana and efficiency of blasting has been analyzed. As a result, it is understood that 50% of the particles in the heap before crushing process are smaller than 25 mm and it is desirable that 50% of the final product exiting the crushing-screening plant are less than 5 mm in size. In this case the grain size of obtained product has to be reduced 5 times in the crushing-screening plant. 78