Search

RIVM rapport:Vibrio-bacteriën komen van nature in zout en brak oppervlaktewater voor. Er zijn veel Vibrio-soorten, die verschillende gezondheidsklachten kunnen veroorzaken. Mensen kunnen infecties met Vibrio oplopen door te zwemmen in besmet oppervlaktewater. Ze krijgen dan vooral oor- en wondinfecties door Vibrio alginolyticus. Mensen kunnen ook infecties oplopen door schelpdieren te eten, zoals oesters. Als daar Vibrio parahaemolyticus in zitten, krijgen ze vooral maagdarmklachten. Uit eerder onderzoek van het RIVM in 2009–2012 bleek dat er verschillende Vibrio-soorten zaten in Nederlands zwemwater en in Nederland gekweekte schelpdieren. Bekend is dat het aantal Vibrio-bacteriën in water toeneemt bij hogere watertemperaturen (18 tot 25 graden Celsius). Hierdoor komen er naar verwachting in de toekomst door klimaatverandering meer Vibrio-bacteriën in het oppervlaktewater. Om te onderzoeken of dat gaat gebeuren, heeft het RIVM het eerdere onderzoek in 2019–2021 herhaald. Daaruit bleek dat het aantal Vibrio-bacteriën nu nog niet is gestegen. De watertemperatuur verschilde tussen 2009 en 2021 wat per jaar, maar werd per saldo niet steeds hoger. Op alle zwemlocaties zijn dezelfde Vibrio-soorten gevonden als in het eerdere onderzoek. Dat was ook zo op de meeste schelpdierkweeklocaties en in de meeste opgeviste schelpdieren. Net als in het vorige onderzoek kwam Vibrio alginolyticus het meest voor, gevolgd door Vibrio parahaemolyticus. De aantallen bacteriën waren ook ongeveer hetzelfde. Voor de toekomst (2030 en 2050) zijn de aantallen Vibrio-bacteriën berekend voor verschillende klimaatscenario’s. Als het water warmer wordt, zullen de aantallen in zwemwater en schelpdieren toenemen. Omdat de bacteriën van nature in zout en brak water zitten, is deze stijging niet te voorkomen. Het is daarom belangrijk dat zwemwaterbeheerders mensen zo nodig informeren over de risico’s bij zwemmen in zeewater. Ook moeten mensen zich bewust zijn van de risico’s die ze lopen bij het eten van rauwe oest, Vibrio bacteria naturally occur in salt and brackish surface water. There are many Vibrio species, all of which can cause various health problems. People can contract Vibrio infections by swimming in contaminated surface water. In this case, they mainly contract ear and wound infections due to Vibrio alginolyticus. People can also become infected by eating shellfish, such as oysters. Consumption of shellfish that contain Vibrio parahaemolyticus typically leads to gastrointestinal symptoms. Previous research by RIVM in 2009–2012 showed that various Vibrio species were present in Dutch bathing water and in shellfish produced in the Netherlands. It is known that the number of Vibrio bacteria in water increases at higher water temperatures (18–25 °C). That is why climate change is expected to result in more Vibrio bacteria in surface water in the future. To investigate whether this is likely to happen, RIVM repeated the previous study in 2019–2021. The findings showed that the amount of Vibrio bacteria had not yet increased. Water temperatures varied somewhat over the years between 2009 and 2021, but did not increase overall. The same Vibrio species were found at all bathing sites as in the previous study. This was also the case at most shellfish production sites and in most shellfish harvested. As in the previous study, Vibrio alginolyticus was the most common strain, followed by Vibrio parahaemolyticus. The bacteria counts were about the same as well. RIVM calculated the number of Vibrio bacteria for different climate scenarios in the future (2030 and 2050). If the water gets warmer, the bacteria counts in bathing water and shellfish will increase. Because the bacteria are naturally present in salt and brackish water, this increase cannot be prevented. That is why it is important for managers of bathing water sites to inform people about the risks of swimming in the sea, when necessary. People should also be aware of the risks of eating raw oysters. Now and in the fut

RIVM rapport:In het algemeen komen door landbouw weinig resistente bacteriën in oppervlaktewater, zoals sloten en rivieren. Toch kunnen op sommige momenten en plaatsen grote hoeveelheden resistente bacteriën in het water terechtkomen. Dat hangt af van de hoeveelheid regen en het type landbouwactiviteit. Vooral in gemeenten met veel leghennen zijn vaker en meer resistente bacteriën in het oppervlaktewater aangetroffen dan in gemeenten met minder leghennen. De aanwezigheid van andere dieren dan leghennen of het uitrijden van mest blijken geen merkbare invloed te hebben. Lozingen van rioolwater hebben meer effect op het aantal resistente bacteriën dan landbouwactiviteiten. Dit blijkt uit onderzoek van het RIVM. Resistente bacteriën kunnen in de bodem terechtkomen vanuit de ontlasting van landbouwhuisdieren. Dat kan gebeuren wanneer de mest over het land wordt verspreid of de stallen worden schoongemaakt. Het kan ook via de uitwerpselen van dieren in de wei, zoals koeien en schapen, of van vrije uitloopdieren, zoals leghennen. Door regen kunnen de bacteriën vanuit de bodem in het oppervlaktewater terechtkomen. Hoe meer regenwater, hoe meer dat gebeurt. Rioolwater wordt op oppervlaktewater geloosd nadat rioolwaterzuiveringsinstallaties (RWZI's) het hebben gezuiverd. Als er heel veel regen valt, is er te veel rioolwater en wordt een deel van het rioolwater ongezuiverd geloosd. Eerder RIVM-onderzoek toonde aan dat lozingen van zowel gezuiverd als ongezuiverd rioolwater de aantallen resistente bacteriën in het oppervlakteater vergroten. Dit keer zijn 51 wateren in landbouwgebied, verspreid over Nederland, onderzocht. In deze wateren komt geen rioolwater, waardoor de invloed van landbouw goed kon worden onderzocht. Elke maand zijn twee soorten resistente bacteriën (de ESBL-producerende E. coli en de AmpC-producerende E. coli) gemeten. Deze aantallen zijn gecombineerd met gegevens over het aantal dieren in het gebied en de hoeveelheid mest die over het land is uitgereden. Ook is gekeken n, Generally speaking, not many resistant bacteria end up in surface water such as ditches and rivers as a result of agricultural activities. However, large quantities of resistant bacteria can end up in such waters at certain times and certain locations. This depends on the quantity of rainfall and type of agricultural activity. In particular, resistant bacteria were found in surface water of municipalities with large numbers of laying hens. The presence of other animals or the spreading of manure on agricultural land does not have any noticeable effect. Discharges of sewage water have more effect on the number of resistant bacteria than do agricultural activities. This was the conclusion of a study carried out by RIVM (National Institute for Public Health and the Environment). Resistant bacteria can end up in the soil via the faeces of domestic farm animals. This can take place when the manure is spread out over the land or the stalls are cleaned out. It can also take place via the faeces of animals on pasture land, such as cows and sheep, or of free-range animals such as laying hens. Via the rain, the bacteria can then be transported from the soil into the surface water. The more rainfall there is, the more this happens. Sewage water is discharged into surface water after it has been treated in sewage water treatment plants. However, if heavy rainfall occurs, there is too much sewage water and a part of the sewage water is discharged without being treated. A previous RIVM study showed that discharges of treated as well as untreated sewage water lead to an increase in the numbers of resistant bacteria in the surface water. For the present study, 51 waters were investigated, located in agricultural areas throughout the Netherlands. No sewage water is discharged into these waters, so that the influence of agriculture can be investigated effectively here. Each month, two types of resistant bacteria (the ESBL producing E. coli and the AmpC producing E. coli) were measure

RIVM rapport:De bestaande regelgeving voor de kwaliteit van zwemwater wordt herzien en wordt op termijn onderdeel van de Omgevingswet. Voor verschillende typen zwembaden, waaronder zwemvijvers, hebben experts voorgesteld aan welke eisen de waterkwaliteit zou moeten voldoen en welke analysemethoden gebruikt moeten worden om dit te bepalen. Er zijn in Nederland echter weinig waterkwaliteitsgegevens van zwemvijvers beschikbaar die de voorgestelde normstelling onderbouwen. Als input hiervoor heeft het RIVM daarom getoetst of de microbiologische waterkwaliteit in vier semi-openbare zwemvijvers voldeed aan de voorgestelde nieuwe eisen. Zwemvijvers zijn kunstmatig aangelegde ecosystemen om in te zwemmen waarin de omstandigheden van natuurlijke wateren zijn nagebootst. Het water in zwemvijvers staat niet in contact met de onderliggende aarde, bijvoorbeeld doordat een laag zeil of beton is aangebracht. Het water wordt geheel of grotendeels biologisch gezuiverd, bijvoorbeeld door plantenfilters. In tegenstelling tot in zwembaden wordt geen chloor gebruikt. De waterkwaliteit wordt beoordeeld door te controleren of er bepaalde bacteriën in zitten. Daarnaast worden een aantal fysisch-chemische kenmerken onderzocht, zoals zuurgraad, temperatuur, kleur en geur. In de onderzochte zwemvijvers waren de concentraties van de bacteriën Escherichia coli, intestinale enterococcen en Pseudomonas aeruginosa laag. Slechts een enkele keer zijn de kwaliteitseisen voor deze micro-organismen niet gehaald. Wel waren in alle zwemvijvers de concentraties van de bacterie Staphylococcus aureus hoog en is de kwaliteitseis hiervoor (afwezig in 100 milliliter) in 90 procent van de monsters niet gehaald. Aan de kwaliteitseisen voor de fysisch-chemische parameters is bijna altijd voldaan. De voorgestelde methoden om de aanwezigheid van E. coli en P. aeruginosa te onderzoeken bleken niet goed geschikt om zwemvijverwater te analyseren. Het is nodig om de methoden aan te passen of nader te onde, The current regulation for the quality of bathing water will be revised and eventually become part of the Environmental Act. For various types of swimming pools, including swimming ponds, experts have suggested which requirements the water quality should meet and which methods for analysis should be used. In the Netherlands, however, few water quality data from swimming ponds are available to underpin the proposed standards. As input for this, RIVM has therefore tested whether the microbiological water quality in four semi-public swimming ponds met the proposed new requirements. Swimming ponds are artificial ecosystems for bathing in which the conditions of natural waters have been imitated. The water in swimming ponds is not in contact with the underlying earth, for example because a layer of rubber foil or concrete has been applied. The water is completely or largely biologically purified, for example by plant filters. Unlike chlorinated swimming pools, no chlorine is used. The water quality is assessed by checking whether it contains certain bacteria. In addition, a number of physical-chemical characteristics are investigated, such as acidity, temperature, color and odor. In the swimming ponds studied, the concentrations of the bacteria Escherichia coli, intestinal enterococci and Pseudomonas aeruginosa were low. Only a few times, the quality requirements for these micro-organisms have not been met. However, in all swimming ponds the concentrations of the bacterium Staphylococcus aureus were high and the quality requirement for S. aureus (absent in 100 milliliters) was not met in 90 percent of the samples. The quality requirements for the physical-chemical parameters were almost always met. The proposed methods to investigate the presence of E. coli and P. aeruginosa were not well suited for analyzing swimming pond water. It is necessary to adjust or further investigate the methods. It is also desirable to investigate whether the norm v

The project AGRIMAR investigates recycling of fresh tile drainage water (TDW) via managed aquifer recharge (MAR) technology for agricultural purposes to secure water availability. Here, the TDW is collected for storage in brackish aquifers creating a fresh water ‘bubble’ in the subsurface which gives farmers access to sufficient fresh water to irrigate their crops even in times of drought. The TDW may contain plant pathogens which could be present in the recycled water. To prevent the spread of crop diseases, the removal of selected plant pathogens during aquifer soil passage will be analysed. We focus on three plant pathogenic bacteria of high economic importance, namely Ralstonia solanacearum, Dickeya solani and Pectobacterium carotovorum. As a first experimental approach, we will study the survival of the selected plant pathogens under different representative aquifer conditions. Subsequently, their fate during soil passage is investigated in column experiments and finally in a MAR pilot field site in the Netherlands. The inactivation processes will be described in a mathematical model to compare the model predictions with the experimental results. We will present the outline of the research approach and the first results of batch and column experiments on the fate of these plant pathogens under representative subsurface conditions., Sanitary Engineering

The project AGRIMAR investigates recycling of fresh tile drainage water (TDW) via managed aquifer recharge (MAR) technology for agricultural purposes to secure water availability. Here, the TDW is collected for storage in brackish aquifers creating a fresh water ‘bubble’ in the subsurface which gives farmers access to sufficient fresh water to irrigate their crops even in times of drought. The TDW may contain plant pathogens which could be present in the recycled water. To prevent the spread of crop diseases, the removal of selected plant pathogens during aquifer soil passage will be analysed. We focus on three plant pathogenic bacteria of high economic importance, namely Ralstonia solanacearum, Dickeya solani and Pectobacterium carotovorum. As a first experimental approach, we will study the survival of the selected plant pathogens under different representative aquifer conditions. Subsequently, their fate during soil passage is investigated in column experiments and finally in a MAR pilot field site in the Netherlands. The inactivation processes will be described in a mathematical model to compare the model predictions with the experimental results. We will present the outline of the research approach and the first results of batch and column experiments on the fate of these plant pathogens under representative subsurface conditions., Sanitary Engineering

RIVM rapport:De zorg voor de kwaliteit van het grondwater valt nu onder de Wet bodembescherming, maar gaat in de toekomst deel uitmaken van de Omgevingswet. Vanwege deze overgang worden de regels voor het beheer van de grondwaterkwaliteit op termijn herzien. Het RIVM presenteert daarom een aantal opties voor de herziening van het beoordelingskader. Ze zijn bedoeld als inhoudelijke bijdrage voor discussie en voor toekomstige besluitvorming. De opties betreffen een actualisatie en vereenvoudiging van het normenkader en de aansluiting bij de doelen en verplichtingen van de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW). Ook is geconstateerd dat de stoffenlijsten voor normen van aanpalende milieudomeinen, zoals voor bodem en oppervlaktewater, onderling verschillen en meer synergie daarin gewenst is. Een belangrijke optie is om meer aandacht te geven aan de beoordeling van de kwaliteit van grondwater in de gebieden waar drinkwater wordt gewonnen. Onderdeel van de voorgestelde kwaliteitsbeoordeling is het model GRADE (Groundwater Risk Assessment near Drinking water Extractions) dat het risico van een verontreiniging voor de winning van drinkwater berekent. Dit model is momenteel in ontwikkeling en houdt rekening met de kwaliteitseisen die aan de winning van grondwater worden gesteld en de mate waarin stoffen worden verdund en afgebroken in het grondwater. Dit kan een oplossing bieden voor de huidige problematiek in grondwaterbeschermingsgebieden, die wordt veroorzaakt door het verschil tussen normen voor grondwater nabij winningen en normen voor de aanpak van grondwaterverontreiniging vanuit bodembeheer. Aanbevolen wordt om de verschillende opties samen met de betrokken overheden uit te werken en het GRADE-model verder te ontwikkelen en te valideren., Ensuring the quality of groundwater is currently part of the remit of the Soil Protection Act, but in future will come under the Environment and Planning Act. Because of this transition, the rules relating to the management of the quality of groundwater are being reviewed. The National Institute for Public Health and the Environment is therefore presenting a number of options for the revision of the assessment framework. They are intended as a contribution towards the discussion and towards future decision making. The options involve a modernisation and simplification of the framework of standards and are more closely in keeping with the aims and obligations of the European Water Framework Directive. It has also been noted that the lists of substances for standards of adjacent environmental fields, such as for soil and surface water, are not consistent and that therefore greater synergy is needed in these areas. An important option is to focus more strongly on the assessment of the quality of groundwater in areas where drinking water is extracted. Part of the proposed quality assessment is the GRADE (Groundwater Risk Assessment near Drinking Water Extractions) model, which calculates the risk of contamination when extracting drinking water. The model, which is currently under development, takes account of the quality requirements relating to the extraction of drinking water, and the degree to which substances are diluted and degradated in the groundwater. This represents a possible solution to the current problems in groundwater protection areas that arise as a result of the differences between the standards that apply to groundwater near extraction areas and those applied by soil management bodies when tackling groundwater contamination. It is recommended that the various options be examined in greater detail in partnership with the relevant government bodies, and that the GRADE model be developed further and validated.

RIVM rapport:Ultrafiltratie (UF) is een techniek waarmee micro-organismen met behulp van zeer fijnmazige filters uit water kunnen worden verwijderd. Door ultrafiltratie op te nemen als onderdeel van een afvalwaterzuivering worden de aantallen virussen en bacteriën in afvalwater tenminste een miljoen keer verlaagd. Dit blijkt uit onderzoek van het RIVM dat in opdracht van het waterschap Regge en Dinkel en producent Pentair X-flow is uitgevoerd. Schoner afvalwater na ultrafiltratie: In dit onderzoek zijn de aantallen virussen en bacteriën in ongezuiverd afvalwater vergeleken met het afvalwater van de rioolwaterzuiveringsinstallaties te Glanerbrug en Hengelo dat met een UF-filter is behandeld. In het behandelde afvalwater (UF-permeaat) zijn lage aantallen bacterien aangetroffen en konden ziekteverwekkende virussen niet meer worden aangetoond. Lozing UF-permeaat geen nadelige gezondheidseffecten: Vervolgens is onderzocht of een eventuele lozing van het UF-permeaat op het water van de nabijgelegen Voskampvijver (Enschede) gezondheidseffecten veroorzaakt voor kinderen die daarin zwemmen. Deze effecten zijn geschat op basis van de concentraties virussen en bacteriën in het UF-permeaat en in de Voskampvijver. De risico's blijken afhankelijk te zijn van het type microorganisme. Het risico op een infectie door een blootstelling aan entero- en rotavirussen in de vijver, al dan niet aangevuld met UF-permeaat, is zeer klein. Het risico op een infectie door de Campylobacter-bacterie is echter hoog vanwege de hoge aantallen Campylobacter in de Voskampvijver. Deze bacteriën zijn waarschijnlijk afkomstig van uitwerpselen van vogels en staan dus los van de kwaliteit van het UF-permeaat. Op basis van het risico op infectie met Campylobacter wordt zwemmen afgeraden., Ultrafiltration (UF) is a filtration technique in which a liquid is forced through a semipermeable membrane with a very small pore size in order to remove suspended particles, including micro-organisms. When used as part of a wastewater treatment system, UF reduces the concentrations of viruses and bacteria in wastewater by at least one million-fold. This is the conclusion of a study commissioned by the Regge en Dinkel Water Board and conducted by the RIVM. Cleaner wastewater by UF: In this study, the concentrations of viruses and bacteria in untreated and UFtreated wastewater of the wastewater treatment plants at Glanerbrug and Hengelo were compared. In the UF-treated wastewater (permeate), only low concentrations of bacteria were detected, and pathogenic viruses were not be detected at all. Discharge of UF-treated wastewater has no adverse effects on human health: The health effects of an eventual discharge of UF-treated wastewater from the treatment plants into a nearby pond (Voskampvijver; Enschede) were estimated by determining the concentrations of viruses and bacteria in both the UF-treated wastewater and the pond water. Depending on the type of micro-organism, the potential health risks to a child swimming in the pond, recharged or not with UFtreated wastewater, varied from very low to high. The risk of infection due to exposure to enteroviruses or rotaviruses is estimated to be very low. However, due to the presence of high numbers of Campylobacter bacteria in the Voskampvijver, probably originating from bird droppings, the infection risk from exposure to Campylobacter is high. Therefore, swimming in the pond should be discouraged because of the risk of infection due to Campylobacter.

RIVM rapport:Het RIVM heeft ontwikkelingen geinventariseerd die in de toekomst van belang kunnen zijn voor Nederlandse beleidsmakers op het gebied van drinkwater en het toezicht daarop. Opdrachtgever voor de inventarisatie is het ministerie van VROM. De doorvertaling van deze aandachtspunten naar eventueel nieuw beleid of beleidswijzigingen, is een vervolgstap die door de rijksoverheid samen met de drinkwaterbedrijven en overige betrokken stakeholders dient te worden vormgegeven. De ontwikkelingen zijn onder vier thema's gerubriceerd: microbiologie, microverontreinigingen, drinkwaterbronnen en ten slotte chemische waterkwaliteit en sensoren. Een voorbeeld van een microbiologisch aandachtspunt is de aanwezigheid van antibioticaresistente bacterien in Nederlands oppervlaktewater. Tijdens verkennend onderzoek zijn antibioticaresistente bacterien aangetoond in Rijn en Maas, alsmede enkele kleine riviertjes in veeteeltrijk gebied in Brabant. Het risico van humane blootstelling hieraan, bijvoorbeeld bij recreatie in oppervlaktewater, alsmede de bijdrage van humane gezondheidszorg en veeteelt aan de emissies hiervan, zijn niet goed bekend. Bij het thema microverontreinigingen is een aandachtspunt de aanwezigheid van nieuwe chemische stoffen (emerging contaminants) in het oppervlaktewater. Er is nog weinig inzicht in de mogelijke effecten voor de gezondheid van mens of dier, wanneer combinaties van dergelijke stoffen aanwezig zijn in het water. Een voorbeeld van een ontwikkeling bij het thema drinkwaterbronnen, is het gebruik van brak grondwater als alternatieve drinkwaterbron. Enkele proefprojecten zullen de komende jaren informatie genereren over de technische en financiele haalbaarheid van het gebruik van brak water als grondstof voor drinkwater, alsmede de beleidsontwikkeling hieromtrent. Bij het thema chemische waterkwaliteit en sensoren is het de verwachting dat over enkele jaren sensoren beschikbaar komen die kunnen worden ingezet om de drinkwaterkwaliteit continu te monitoren en, The RIVM has made an inventory of developments that may be relevant for Dutch policymakers in the field of drinking water policy and enforcement. The inventory was commissioned by the Ministry of Housing, Spatial Planning and the Environment (VROM). The eventual translation of these points of interest into policy proposals or policy changes is a subsequent step and should be given form through active collaboration between national government, drinking water companies and relevant stakeholders. The developments are categorized into four themes: microbiology, micropollutants, drinking water sources and chemical water quality and sensors. An example of a point of interest within the microbiology theme is the occurrence of antibiotic-resistant bacteria in Dutch surface waters. Preliminary surveys have revealed the presence of antibiotic-resistant bacteria in the Rhine and Maas river system as well as in a number of small rivers in cattle and dairy farm areas in Brabant. As yet unknown are the public health risk due to exposure to these bacteria through, for example, recreational activities involving surface water contact and the contribution of the public health sector and animal husbandry on the emissions of these bacteria. Within the theme micropollutants, the occurrence of new chemical substances (emerging contaminants) in water is a point of interest. There is currently little insight into the possible health effects - on both humans and animals - of combined exposure when multiple substances are present in the water system. An example of a development within the theme drinking water sources is the possible use of brackish groundwater as an alternative drinking water source. Preliminary studies in the next few years will provide more information on the technical and financial feasibility of such an approach as well as on policy developments around this theme. With respect to the theme chemical water quality and sensors, the expectation is that within the span of a f

RIVM rapport:Een rekenmodel werd ontwikkeld om de verwijdering van micro-organismen door langzame zandfiltratie, een belangrijke zuiveringstap in de drinkwaterbereiding, te voorspellen onder verschillende bedrijfscondities. Deze bedrijfscondities zijn filtratiesnelheid, temperatuur, korrelgrootte en de Schmutzdecke, een slijmlaag op de zandfilters. De condities kunnen varieren afhankelijk van benodigde productiecapaciteit, weersomstandigheden en het drinkwaterbedrijf. Inzicht in de effecten van deze bedrijfscondities is van belang bij de vertaling tussen bedrijven of van literatuurgegevens naar bedrijf en daardoor ook van belang voor de wettelijk verplichte kwantitatieve microbiologische risicoschattingen. Het model werd ontwikkeld op grond van meetgegevens van voorgaand onderzoek op proefinstallatieschaal. De processen die de verwijdering van micro-organismen door langzame zandfiltratie bepalen, zijn hechting en zeefwerking. Ook het effect van de Schmutzdecke werd geevalueerd. De mate van hechting van een micro-organisme aan het zand is locatiespecifiek. Het model werd vervolgens gebruikt om de verwijdering van bacteriofaag MS2, E. coli en Cryptosporidium bij de vier drinkwaterbedrijven voor de voor deze bedrijven relevante bedrijfscondities te voorspellen en op basis daarvan onderzoeksvoorstellen op proefinstallatieschaal te formuleren om het model te valideren., A mathematical model was developed to predict removal of microorganisms by slow sand filtration, an important treatment in the production of drinking water, under a variety of conditions. These conditions are filtration rate, temperature, grain size and the Schmutzdecke, a slime layer on top of the sand filters. These conditions may vary dependent on required production capacity, weather conditions and the drinking water utility. Insight into the effects of these conditions matter for the translation of data between drinking water utilities and of literature data to utilities and are therefore also of importance for the legally obligated quantitative microbiological risk assessments. The model was developed using experimental data from previous research on pilot plant scale. The processes that determine removal of microorganisms by slow sand filtrations are attachment and straining. Also the effect of the Schmutzdecke was evaluated. The extent of attachment of microorganisms to sand appeared to be utility-specific. The model was applied to predict removal by slow sand filtration of bacteriophage MS2, E. coli and Cryptosporidium for four drinking water utilities under their relevant process conditions and to use these prediction to formulate research proposals on pilot plant scale in order to validate the model.

RIVM rapport:De meeste Nederlandse drinkwaterbedrijven blijken over voldoende meetgegevens te beschikken om het risico op een infectie door consumptie van ongekookt water te kunnen schatten. Dit blijkt uit onderzoek van het RIVM en de drinkwaterbedrijven in opdracht van de VROM-Inspectie. Sinds 2006 moeten drinkwaterbedrijven aantonen dat de drinkwaterkwaliteit voldoet aan een nieuwe veiligheidsnorm. Deze norm houdt in dat virussen, bacterien en parasieten in zulke lage concentraties aanwezig zijn dat minder dan een op de tienduizend personen per jaar een infectie oploopt door consumptie van ongekookt drinkwater. Om dit te kunnen aantonen worden de aantallen zogenoemde indexpathogenen in het drinkwater geschat, die representatief zijn voor ziekteverwekkende virussen (enterovirussen), bacterien (Campylobacter) en parasieten (Cryptosporidium en Giardia). Vervolgens kan met behulp van een zogeheten kwantitatieve microbiologische risicoanalyse (QMRA) geschat worden of aan het infectierisico wordt voldaan. De Nederlandse drinkwaterbedrijven verzamelden hiertoe historische meetgegevens in dossiers voor de regionale VROM-inspecteurs. Het RIVM beoordeelde deze dossiers en voerde een voorlopige QMRA uit. Van de veertien locaties met oppervlaktewater als bron voldeden er acht aan de risico-eis voor enterovirus. Van vijf locaties was onbekend of ze voldeden omdat metingen ontbraken; voor een locatie werd onvoldoende aangetoond of aan de risico-eis werd voldaan. Voor Campylobacter voldeden negen locaties aan de risico-eis, voor twee locaties werd onvoldoende aangetoond of aan de risico-eis werd voldaan en drie locaties voldeden niet. Voor Cryptosporidium en Giardia voldeden negen locaties aan de risico-eis, voor drie locaties werd dit onvoldoende aangetoond en twee locaties voldeden niet. Van de grondwaterwinningen werden 39 van de 197 (20 procent) als (mogelijk) kwetsbaar gerapporteerd. Naar aanleiding van risico-inventarisatie zijn maatregelen genomen om de winputten beter te beschermen t, Based on historic data from drinking water companies in the Netherlands, in most cases a complete infectious risk assessment could be performed for the consumption of uncooked drinking water. According to Dutch legislation, the concentrations of the so-called index pathogens - enteroviruses, Campylobacter, Cryptosporidium and Giardia - in drinking water should be low enough not to exceed an infection risk of one person per ten thousand per annum. Using the numbers of index pathogens in the source waters for drinking water production and the reduction by treatment processes, a quantitative microbial risk assessment (QMRA) can be performed to assess whether the risk requirement are met. To this end, drinking water companies in the Netherlands collected historic data in records that were sent to the Regional Environmental Inspectorate. The National Institute for Public Health and the Environment (RIVM) evaluated these records and performed an provisional QMRA. Of the fourteen drinking water production locations that use surface water as their source, eight locations met the risk requirement for enteroviruses, nine for Campylobacter, nine for Cryptosporidium and nine for Giardia. For five locations it was unknown whether or not the risk requirement for enteroviruses had been met due to a lack of measurements and for one location the risk requirement was insufficiently demonstrated. For Campylobacter the risk requirement was insufficiently demonstrated in two locations and not met in three locations. For Cryptosporidium and Giardia the risk requirement was insufficiently demonstrated in two locations and not met in three locations. For Cryptosporidium and Giardia the risk requirement was insufficiently demonstrated in three locations and not met in two locations. Of a total of 197 groundwater production locations, 39 (20%) were reported as possibly vulnerable to contamination. A risk inventory of the groundwater wells resulted in the formulation and implementation of mea

RIVM rapport:Het RIVM heeft samen met Kiwa Research en de waterleidingbedrijven Duinwaterbedrijf Zuid-Holland en Waternet gemeten hoe goed ziekteverwekkende wateroverdraagbare micro-organismen worden verwijderd door langzame zandfiltratie, een veel toegepaste techniek in de drinkwaterbereiding. Ongeveer een op de honderd virussen, een op de tienduizend bacterien en minder dan een op de honderdduizend parasitaire protozoa komt nog door de zandfilters. Dit zijn belangrijke gegevens voor de wettelijk verplichte schattingen van risicos op infectie door ziekteverwekkende micro-organismen na drinkwaterconsumptie. Langzame zandfiltratie, een van de laatste stappen in de drinkwaterzuivering, zeeft micro-organismen uit het water. De micro-organismen blijven achter omdat ze niet door porien tussen de zandkorrels passen (zeving) of doordat ze aan zandkorrels hechten. De verwijdering van virussen en bacterien is onderzocht in proefinstallatiefilters, die van protozoa in het laboratorium met kleine zandkolommen. Uit het onderzoek blijkt dat voor bacterien en protozoa zeving effectiever is dan voor de veel kleinere virussen. De concentratie van de micro-organismen in het toegevoerde water is niet van invloed. Ook de effecten van temperatuur en Schmutzdecke zijn onderzocht. De Schmutzdecke is een slijmlaag, die zich langzaam vormt op het zandfilter. Als de Schmutzdecke het zandfilter teveel verstopt, wordt deze afgeschraapt. Bij 9 - 12 graden C heeft de Schmutzdecke geen effect op verwijdering van virussen, maar bacterien worden met Schmutzdecke honderd keer meer verwijderd dan zonder. Bij 14 - 15 graden C worden alle micro-organismen ongeveer tien keer meer verwijderd dan bij 9 - 12 graden C. Na afschrapen is de werking van de Schmutzdecke binnen 53 dagen hersteld. Tenslotte wijst het onderzoek uit dat het zand van de twee onderzochte waterleidingbedrijven nagenoeg even werkzaam is., The removal of waterborne microorganisms by slow sand filtration, regularly applied in Dutch drinking water production as one of the last treatments in drinking water production, was determined. About one per hundred viruses, one per ten thousand bacteria and less than one per hundred thousand parasitic protozoa pass the sand filters. These estimates for removal of pathogens by slow sand filtration constitute some of the critical parameters for the production of safe drinking water as determined by quantitative microbiological risk assessment required by Dutch law. By slow sand filtration, microorganisms are retained because they are not able to pass pores between the sand grains (straining), and by attachment to sand grains. Removal of viruses and bacteria was investigated in pilot plants and that of protozoa in the laboratory with small sand columns. Bacteria and protozoa (1 - 6 mu-m) are strained more effectively than the much smaller viruses (0.02 - 0.2 mu-m). The concentration of the microorganisms in the feeding water of the slow sand filters does not affect removal efficiency. Effects of temperature and the Schmutzdecke were also studied. The Schmutzdecke is a slime layer that gradually forms on top of the sand filter. In operation the Schmutzdecke is scraped off when it clogs the filter too much. At 9 - 12 degrees C, scraping does not affect virus removal, but bacteria are removed a hundred times more when a Schmutzdecke is present than when it is absent. At 14 - 16 degrees C, all microorganisms are removed ten times more than at 9 - 12 degrees C. After scraping off, the efficacy of the Schmutzdecke was restored within 53 days. Finally, it was found that the sand of the two drinking water companies was almost equally effective.

RIVM rapport:To improve the protection of the groundwater quality, policy should be more focused on local conditions, such as soil and groundwater. To increase this focus RIVM has proposed a generic framework for a groundwater protection policy that can be elaborated for each site in an area dossier. This dossier contains all relevant information on what measures can be developed on the basis of the desired effects. In the effort to achieve more uniformity and effectiveness in the Dutch groundwater protection policy, the Ministry of Housing, Spatial Planning and the Environment (VROM) is planning to derive a guidance document on groundwater protection. On commission of VROM, RIVM has elaborated several components to be used in describing policy, such as the risks of contamination with pathogens, the use of pesticides, the use of energy storage systems and actions on old contaminations. Additionally, RIVM has charted the legal demands set down by the new Water Framework Directive for the protection of industrial (private) abstractions for human consumption, such as the production of soda., Om de kwaliteit van het grondwater beter te kunnen beschermen moet het beleid meer worden toegespitst op lokale omstandigheden, zoals de natuurlijke opbouw van de bodem. Daarom pleit het RIVM voor het opstellen van een algemeen geldend kader voor grondwaterbeschermingsbeleid, dat per locatie nader kan worden uitgewerkt in een gebiedsdossier. Een gebiedsdossier bevat alle relevante informatie op basis waarvan een pakket maatregelen wordt ontwikkeld, gebaseerd op de gewenste effecten. Om meer uniformiteit en effectiviteit in het grondwaterbeschermingsbeleid te brengen is VROM van plan om in de komende jaren een Leidraad Grondwaterbescherming op te stellen. Het RIVM heeft in opdracht van het Ministerie van VROM een aantal van deze lacunes uitgewerkt, zoals de risico's van microbiologische besmetting, het gebruik van pesticiden, het toepassen van bodemenergiesystemen en het omgaan met van oudsher ontstane bodemverontreinigingen. Daarnaast heeft het instituut de juridische consequenties in beeld gebracht van de invoering van de Europese Kaderrichtlijn Water voor de bescherming van industriele grondwateronttrekkingen voor menselijke consumptie, zoals de productie van frisdranken.

RIVM rapport:Op grond van literatuurgegevens werden voor kippen en mensen dagelijkse infectierisico's door H5N1-vogelgriepvirus door consumptie van besmet drinkwater geschat voor Nederland. Een zeer infectieus virus en minder dan 4 log10 drinkwaterzuivering (redelijk inefficient) kunnen leiden tot een hoog infectierisico (meer dan 1%) voor pluimveebedrijven met meer dan tienduizend kippen. Goed gezuiverd drinkwater (8 log10) leidt tot een verwaarloosbaar infectierisico voor individuele kippen en mensen. Aangenomen werd dat een enkele geinfecteerde eend H5N1-virus uitscheidde in oppervlaktewater, dat werd ingenomen voor drinkwaterproductie en leidde tot consumptie van besmet drinkwater door een kip of mens. Bij 8 log10 drinkwaterzuivering is het geschatte dagelijkse infectierisico voor een individuele kip laag, namelijk 10ˆ-15-10ˆ-10. Dit weerspiegelt de grote onzekerheden in virusuitscheiding en infectiviteit (10ˆ-5-1). Desondanks, kunnen de 2000 pluimveebedrijven met meer dan tienduizend kippen (74% van alle Nederlandse pluimveebedrijven) een hoog risico (meer dan 1%) lopen indien het virus zeer infectieus en de drinkwaterzuivering minder dan 4 log10 is. Uitgaande van een lage virusinfectiviteit (10ˆ-5) werd het gemiddelde dagelijkse infectierisico voor de mens door drinkwaterconsumptie geschat op 2 x 10ˆ-12, wat zeer laag is, en door oppervlaktewaterrecreatie op 10ˆ-8. Hoewel het H5N1-vogelgriepvirus voor mensen vermoedelijk minder infectieus is dan voor kippen, is efficiente drinkwaterzuivering ook voor de mens van groot belang. Efficiente en robuuste drinkwaterzuivering kan worden vastgesteld aan de hand van de in Nederland reeds wettelijk opgelegde risicoanalyse voor enterovirussen en in waterveiligheidsplannen., Using literature data, daily infection risks of chickens and humans with H5N1 avian influenza virus (AIV) by drinking water consumption were estimated for the Netherlands. A highly infectious virus and less than 4 log10 drinking water treatment (reasonably inefficient) may lead to a high infection risk (more than 1%) of poultry farms with more than 10 000 chickens. Well treated drinking water (8 log10) leads to a negligible infection risk of individual chickens or humans. It was assumed that a single infected duck was shedding H5N1 AIV in surface water used for drinking water production, after treatment resulting in consumption of contaminated water by chickens or humans. At 8 log10 treatment, the estimated daily infection risk of an individual chicken is low, 10ˆ-15-10ˆ-10, reflecting the large uncertainties in viruses shedding and infectivity (10ˆ-5-1). Nevertheless, the 2000 farms with more than 10000 chickens (74% of all Dutch farms), may run a high risk (more than 1%) if the virus is highly infectious and treatment is less than 4 log10. Assuming a low virus infectivity (10ˆ-5), the average daily infection risk for humans by consumption of contaminated drinking water was estimated as low as 2 x 10ˆ-12, and by surface water recreation as low as 10ˆ-8. Although H5N1 AIV is presumably less infectious for humans than chickens, efficient drinking water treatment is also of utmost importance for humans and may be determined by risk analysis for enteroviruses already required by Dutch law and warranted by water safety plans.

RIVM rapport:Based on estimated quantities of water that are swallowed by sport divers during diving, it was calculated that sport divers may run a high risk of infection (a few up to tens of percents) by pathogenic microorganisms in fecally contaminated surface water. Protective diving suits and masks are recommended as they reduce the exposure of the skin and the amount of water that is being swallowed. It is assumed that divers are more frequent and intensive in contact with water, that in addition is not under the regulation of bathing water guidelines. Therefore, divers are more exposed to pathogens in the surface water than bathers and run a higher risk of infection. Sport divers who are member of the Dutch Divers Union (approximately 26000 members) were approached to fill in an questionnaire on the internet with questions about diving and health complaints. In total 482 divers replied. It was estimated that the average yearly ingested volume of water by diving in open sea amounts to 18 ml, in coastal waters 116 ml, in recreational fresh waters 231 ml and in circulation pools 338 ml. On the basis of these volumes it was estimated that the risk of infection by pathogens in fecally contaminated water may be as high as a few up to tens of percents, even in a single dive. The ingested volume of water per dive with a full face mask is ten times lower than with an ordinary diving mask. Only 20% of the divers reported to have had none of the health complaints. More than half of the divers reported ear complaints, about 40% reported diarrhoea, 30% respiratory complaints, 27% skin complaints, 27% nausea, 17% vomiting and 14% eye complaints., Op grond van geschatte hoeveelheden water, die sportduikers inslikken tijdens duiken, werd berekend dat zij een hoge kans (enkele tot tientallen procenten) lopen op infectie door ziekteverwekkende micro-organismen in fecaal verontreinigd oppervlaktewater. Beschermende kleding en volgelaatsmaskers zijn aanbevolen, omdat ze de blootstelling van de huid aan het water en de hoeveelheden ingeslikt water reduceren. Verondersteld wordt dat duikers vaker en intensiever dan zwemmers contact hebben met water, dat bovendien niet onder de zwemwaterrichtlijn valt, waardoor duikers meer aan ziekteverwekkende micro-organismen in oppervlaktewater kunnen worden blootgesteld en derhalve een hoger gezondheidsrisico lopen. Sportduikers die lid zijn van de Nederlandse Onderwatersport Bond (ongeveer 26000 leden) werden benaderd om via het internet een enquete in te vullen met vragen over het duiken en gezondheidsklachten, waarop 482 duikers reageerden. Berekend werd dat het gemiddelde jaarlijks ingeslikte volume water door duiken in open zee 18 ml, in kustwater 116 ml, in recreatiewater 231 ml en in zwembaden 338 ml bedroeg. Op basis daarvan werd geschat dat de risico's op infectie door ziekteverwekkende micro-organismen in fecaal verontreinigd water enkele tot tientallen procenten hoog kunnen zijn, zelfs per enkele duik. Het ingeslikte volume water per duik met een volgelaatsmasker is tien keer lager dan met een gewoon duikmasker. Slechts 20% van de duikers meldde geen enkele van de gevraagde gezondheidsklachten te hebben gehad. Meer dan de helft van de duikers meldde oorklachten, ongeveer 40% meldde diarree, 30% luchtwegklachten, 27% huidklachten, 27% misselijkheid, 17% braken en 14% oogklachten.

RIVM rapport:Om ondiepe grondwaterwinningen zonder afdekkende lagen voldoende te beschermen tegen virusbesmetting zijn beschermingsgebieden met verblijftijden van het grondwater van 1 tot 2 jaar (206 - 418 m) nodig. In dat geval wordt met 95%-zekerheid de infectiekans van 10-4 per persoon per jaar door consumptie van dit water niet overschreden. Dit impliceert dat de huidige richtlijn van 60 dagen voor de bescherming van Nederlandse grondwaterwinningen onvoldoende bescherming biedt. Dit werd in deze studie geconcludeerd waarbij besmetting van het grondwater met virussen uit een lekkende rioolpijp werd gesimuleerd voor een selectie van ondiepe grondwaterwinningen zonder afdekkende lagen. De grootte van het beschermingsgebied wordt vooral bepaald door virusinactivatie en hechting van virussen aan grond. Vooralsnog is onduidelijk in hoeverre de aanwezigheid van een onverzadigde zone en de aanwezigheid van hechtingsplaatsen voor virussen aan grond bijdragen aan de bescherming van grondwaterwinningen. Een kleiner beschermingsgebied dan hier berekend is acceptabel als aangetoond of aannemelijk kan worden gemaakt dat de winning eigenschappen heeft die leiden tot een verkleinde kans op virusbesmetting., In order to protect the groundwater wells in shallow unconfined aquifers against contamination with viruses protection zones a travel time of 1 to 2 years (206 - 418 m) is needed by which a probability of infection of 10-4 per person per year will not be exceeded at the 95%-certainty level. This implies that the current guideline of 60 days travel time for protection of groundwater wells in The Netherlands provides insufficient protection. This was concluded in this study where contamination of groundwater with viruses from a leaking sewer was simulated for a selection of shallow unconfined aquifers. The size of the protection zone is mainly determined by virus inactivation and attachment of viuses to soil. Sofar, it is unclear to what extent the presence of an unsaturated zone and the presence of attachment sites for viruses in the soil may contribute to the protection of groundwater wells. A smaller protection zone may be acceptable, if it can be shown or a reasonable case can be made that the well has properties leading to a reduced probability of virus contamination.

RIVM rapport:Berekend werd dat beroepsduikers een hoge kans lopen op infectie door ziekteverwekkende micro-organismen in oppervlaktewater dat sterk fecaal verontreinigd is door vogels en afvalwaterlozingen. Aanbevolen wordt derhalve om in dergelijk water een duikershelm te dragen. Het onderhavige onderzoek had als doel om de blootstelling aan ziekteverwekkende micro-organismen in oppervlaktewater bij beroepsduikers te schatten. Daartoe werd een enquete naar 25 bedrijven met 233 beroepsduikers verzonden, waarop 35 duikers reageerden. Geschat werd dat, afhankelijk van het type water, beroepsduikers gemiddeld 4,8 tot 12 ml water per duik en 24 tot 240 ml water per jaar inslikken. Ze slikken meer in tijdens duiken in zout dan in zoet water. Geschat werd dat daardoor tenminste een per honderdduizend duikers per jaar het risico loopt op een infectie door wateroverdraagbare ziekteverwekkende micro-organismen. Dit is weliswaar laag, maar dit infectierisico kan in sterk fecaal verontreinigd water tientallen tot honderdtallen hoger zijn. Er werd een sterke aanwijzing gevonden dat veel minder water wordt ingeslikt bij het gebruik van een duikershelm dan van een bandmasker of scuba-uitrusting., It was calculated that professional divers may run a high risk of infection by pathogenic microorganisms in surface water with heavy faecal contamination by birds and sewage discharges. It is therefore recommended to wear a diving helmet in such water. The current study aimed to investigate the exposure of professional divers to pathogenic microorganisms in surface water. An inquiry was sent to 25 companies with 233 divers, to which 35 divers replied. It was estimated that depending on the type of water professional divers swallow 4.8 to 12 ml of water per dive and 24 to 240 ml of water per year. More water is swallowed during diving in seawater than in fresh water. It was estimated that consequently at least one of a hundred thousand divers per year runs the risk of infection by waterborne pathogenic microorganisms. Although this risk of infection is low, it may be tens to hundreds of times higher in heavy faecally contaminated water. A strong indication was found that much less water was swallowed when wearing a diving helmet in stead of scuba gear or a mask.

RIVM rapport:Nederlandse waterleidingbedrijven zijn verplicht om te berekenen of als gevolg van consumptie van drinkwater infectie met Cryptosporidium of Giardia kan optreden. De kans hierop moet kleiner dan een infectie per 10000 personen per jaar zijn. De berekening (risicoanalyse) wordt gebaseerd op de aantallen van deze parasieten in het onbehandelde water en de mate waarin de parasieten door zuivering uit het water verwijderd worden. De aantallen parasieten in drinkwater zijn meestal erg laag, waardoor het niet mogelijk is ze direct in het drinkwater aan te tonen. Om overschatting van de kans op infectie te voorkomen, moeten deze aantallen en het rendement van de detectiemethode zo nauwkeurig mogelijk vastgesteld worden. De detectiemethode voor Cryptosporidium en Giardia in water is ingewikkeld en meestal is het rendement laag en variabel. RIVM en Kiwa hebben een protocol ontwikkeld voor gestandaardiseerde en optimale bepaling van het rendement om de variatie te verkleinen en de opbrengst te verhogen. Beide instituten hebben dit protocol gebruikt bij een serie rendementsmetingen. Het gezamenlijk gemiddeld rendement voor Giardia bedroeg 9,5 %. Voor Cryptosporidium mochten de gegevens niet samengevoegd worden; het gemiddelde rendement voor RIVM bedroeg 27 % en voor Kiwa 34 %. Factoren die specifiek zijn voor een bepaald watertype kunnen het rendement beinvloeden, daarom moet van verschillende locaties (en dus watertypen) een set rendementsgegevens opgebouwd worden en kunnen gegevens niet zomaar samengevoegd worden. Hoewel de verbeteringen gering waren, wordt het protocol voor gestandaardiseerde uitvoering van rendementsbepalingen als nuttig en bruikbaar beschouwd., Dutch drinking water legislation requires drinking water companies to perform a quantitative risk assessment for Cryptosporidium and Giardia. The risk of infection through consumption of drinking water should be below one infection in 10,000 persons per year. Risk assessment is based on the number of Cryptosporidium and Giardia detected in the raw water and the elimination capacity of the drinking water treatment processes. This is because concentrations in the drinking water are usually below the limit of detection of the method used. To avoid overestimation of the risk of infection it is important to enumerate (oo)cysts and to determine (oo)cyst recovery as precisely as possible. The detection method for Cryptosporidium and Giardia in water is complex and hampered by a variable, and usually low, recovery. RIVM and Kiwa have developed a protocol for the standardised performance of recovery experiments to reduce variability and to increase recovery. Both institutes performed a series of recovery experiments using this protocol. Data analyses resulted in a pooled average recovery for Giardia of 9.5 % . Cryptosporidium data could not be pooled due to significant differences between the two laboratories; for RIVM the average recovery was 27 % and for Kiwa it was 34 %. Site specific water quality factors may influence (oo)cyst recovery and therefore site specific recovery databases should be built up. They can only be added to the existing database after proving that no significant differences between sites exist. Although standardised performance of recovery tests only resulted in marginal improvements in (oo)cyst recovery and at the moment means to establish further improvements are lacking, the protocol is considered useful and applicable.

RIVM rapport:In dit onderzoek, dat verkennend van aard is, is een poging gedaan om het relatieve belang van transmissieroutes voor Campylobacter te bepalen, door de humane blootstelling via elk van deze routes te schatten. Er werden 31 routes beschouwd, waarvan 19 via voedsel, 9 via direct contact (bijv. huisdieren) en 3 via water (bijv. zwemmen). De berekeningsmethode voor het aantal ingenomen campylobacters was eenvoudig; voor voedsel was dit bijv. het product van de hoeveelheid ingenomen voedsel, de fractie besmet voedsel, de Campylobacter concentratie en de fractie overleving na verhitting. De onzekerheid van de puntschattingen van de parameters werd beschreven met verdelingsdichtheden. Veel parameters waren moeilijk te schatten vanwege gebrek aan gegevens. Uitspraken over verschillen tussen transmissieroutes zijn slechts in beperkte mate mogelijk vanwege de grote onzekerheden van de geschatte blootstellingen. De direct contact routes kinderboerderijdieren en boerderijdieren vertonen een hoge blootstelling; zwemmen in recreatiewater is een belangrijke water route. Rauw voedsel (bijv. rauwe melk, rauwe kip) veroorzaakt ook een hoge blootstelling, gewoonlijk hoger dan verhit voedsel. De gesommeerde blootstelling via water, voedsel en direct contact is respectievelijk 0,0015, 0,050 en 0,084 campylobacters per persoon per dag. De model parameters die het meest bepalend zijn voor de model output en daarmee belangrijk om verder te onderzoeken, zijn de consumptie van rauw voedsel voor voedsel routes, de hoeveelheid ingenomen feces voor direct contact routes en de waterzuivering voor water routes., In this exploratory investigation for determining the relative importance of transmission routes for Campylobacter, we estimated human exposure via each transmission route. Thirty-one routes were considered, of which 19 occur via ingestion of food, 9 via direct contact (e.g. pet animals) and 3 via water (e.g. swimming). The method used for calculating the number of ingested campylobacters was simple. For foods, for example, this is the product of the following parameters: the amount of food ingested per person per day, for the total population; the fraction of contaminated food in the shops; the Campylobacter concentration in contaminated food in the shops; the fraction surviving after heating. The uncertainty in the point estimates for the parameters was considered using probability distributions. The estimation of many parameters was difficult due to lack of data. Statements on differences between transmission routes are only possible to a limited extent due to the large uncertainties of the estimated exposures. The direct contact routes children's farms animals and farm animals show high exposure. Swimming in recreational water is an important water route. Raw foods (e.g. raw milk, raw chicken) also cause high exposure, usually higher than heated foods. The exposure via water, food and direct contact adds up to 0.0015, 0.050 and 0.084 campylobacters per person per day, respectively. The model parameters that most strongly determine the model output - consumption of raw food for food routes, amount of ingested faeces for direct contact routes and water purification for water routes - are important to investigate further.

RIVM rapport:Mond- en klauwzeer (MKZ) is een virale ziekte onder gedomesticeerde en wilde evenhoevige dieren. Het doel van deze studie was het schatten van de kans op infectie van melkkoeien door het drinken van met MKZ-virus besmet oppervlaktewater door illegale melklozingen. De volgende literatuurgegevens werden verzameld: MKZ-virus afsterving in waterige milieus, MKZ-virusconcentraties in melk, verdunning van de geloosde melk in rioolwater, virusverwijdering door afvalwaterzuivering, verdunning van afvalwater in oppervlaktewater, waterconsumptie van koeien, gemiddelde grootte van een kudde koeien en dosis respons gegevens voor ingeslikt MKZ-virus door runderen. Geconcludeerd kan worden dat illegale en ongecontroleerde lozingen van besmette melk in het rioolwatersysteem binnen een dag tot hoge infectiekansen kunnen leiden voor vee van bedrijven op 6 tot 50 km afstand van de plaats van lozing in het oppervlaktewater. Dit onderstreept de huidige regels die een dergelijke lozing verbieden en benadrukt de noodzaak van stringente controle tijdens een MKZ-uitbraak., Foot-and-mouth disease (FMD) is a viral disease of domesticated and wild cloven-hoofed animals. The objective of this study was to determine the probability of infecting dairy cows that were drinking FMD virus contaminated surface water due to illegal discharges of contaminated milk. The following data were collected from literature: FMD virus inactivation in aqueous environments, FMD virus concentrations in milk, dilution in sewage water, virus removal by sewage treatment, dilution in surface water, water consumption of cows, size of a herd in a meadow and dose response data for ingested FMD virus by cattle. It was concluded that illegal and uncontrolled discharges of contaminated milk into the sewerage system may lead to high probabilities of infecting other cattle within one day at 6 to 50 km distance of the location of discharge. This clearly underlines current measures that prohibit such discharges and also asks for strict control.

RIVM rapport:Foot-and-mouth disease (FMD) is a viral disease of domesticated and wild cloven-hoofed animals. The objective of this study was to determine the probability of infecting dairy cows that were drinking FMD virus contaminated surface water due to illegal discharges of contaminated milk. The following data were collected from literature: FMD virus inactivation in aqueous environments, FMD virus concentrations in milk, dilution in sewage water, virus removal by sewage treatment, dilution in surface water, water consumption of cows, size of a herd in a meadow and dose response data for ingested FMD virus by cattle. It was concluded that illegal and uncontrolled discharges of contaminated milk into the sewerage system may lead to high probabilities of infecting other cattle within one day at 6 to 50 km distance of the location of discharge. This clearly underlines current measures that prohibit such discharges and also asks for strict control., Mond- en klauwzeer (MKZ) is een virale ziekte onder gedomesticeerde en wilde evenhoevige dieren. Het doel van deze studie was het schatten van de kans op infectie van melkkoeien door het drinken van met MKZ-virus besmet oppervlaktewater door illegale melklozingen. De volgende literatuurgegevens werden verzameld: MKZ-virus afsterving in waterige milieus, MKZ-virusconcentraties in melk, verdunning van de geloosde melk in rioolwater, virusverwijdering door afvalwaterzuivering, verdunning van afvalwater in oppervlaktewater, waterconsumptie van koeien, gemiddelde grootte van een kudde koeien en dosis respons gegevens voor ingeslikt MKZ-virus door runderen. Geconcludeerd kan worden dat illegale en ongecontroleerde lozingen van besmette melk in het rioolwatersysteem binnen een dag tot hoge infectiekansen kunnen leiden voor vee van bedrijven op 6 tot 50 km afstand van de plaats van lozing in het oppervlaktewater. Dit onderstreept de huidige regels die een dergelijke lozing verbieden en benadrukt de noodzaak van stringente controle tijdens een MKZ-uitbraak.

RIVM rapport:Het doel van deze definitiestudie is sturing van toekomstig onderzoek door de modelleringsgroep van het Microbiologisch Laboratorium voor Gezondheidsbescherming (MGB), dat deel is van het RIVM. De missiestatement van de groep is: kwantitatieve schattingen van het volksgezondheidsrisico van pathogene micro-organismen in water, voedsel en dieren. Kerntaken zijn: ontwikkelen en toepassen van wiskundige modellen; verwerven en integreren van systeemkennis en gegevens; participeren in experimenteel en observationeel onderzoek; adviseren van beleidsmakers over de effectiviteit van risicoreducerende maatregelen. Het onderzoeksgebied is onderverdeeld in vijf onderzoeksvelden: Dier, Voedsel, Water / Land, Mens en Volksgezondheid. Inhoud en verdere aanpak van deze velden wordt beschreven. Ter co6rdinatie van deze onderzoeksvelden werden afspraken gemaakt over grenzen en interacties tussen deze velden. Het modelleringswerk binnen het MGB maakt onlosmakelijk deel uit van de laboratoriumstrategie van integrale risico-bepaling, met als einddoel effectmodellering op individu- en populatieniveau. De belangrijkste modelleringsonderwerpen van het recente verleden (bacteri6le zo6nosen, protozoa en virussen in water, dosis-respons relaties en effecten op de volksgezondheid) zullen gehandhaafd worden waarbij er naar gestreefd wordt om het aantal te onderzoeken micro-organismen te beperken. Modelleringstechnieken kunnen niet a priori gekozen worden, omdat deze bepaald worden door de precieze vraagstelling en de databeschikbaarheid. Stochastische en mechanistische modellen hebben de voorkeur. De informatiebehoefte wordt beschreven per onderzoeksveld. Dit bevestigt dat modellering een informatie-intensieve activiteit is die multidisciplinair aangepakt moet worden., This definition study was set up to guide future research by the modelling group of the Microbiological Laboratory for Health Protection (MGB) at the National Institute of Public Health and the Environment in the Netherlands. The mission of the group is to make quantitative estimations of the public health risk of pathogenic micro-organisms in water, food and animals. Primary tasks are to develop and apply mathematical models, obtain and integrate system knowledge and data, participate in experimental and observational research and advise policy makers on the effectiveness of risk-reducing measures. The research was spread over five research fields: Animal, Food, Water & Land, Man and Public Health. Research fields are described, along with future approaches to them and will be coordinated on the basis of agreements on limits to and interactions between these fields. Modelling is an essential component of the overall MGB strategy of integrated risk assessment with effect modelling at individual and population level as an endpoint. The major modelling research areas of the recent past (bacterial zoonoses, protozoa and viruses in water, dose response and public health effects) will be maintained, while attempting to limit the number of micro-organisms to be investigated. Modelling techniques cannot be chosen a priori, as these will be determined by the specific research objective and data availability. Stochastic and mechanistic models are preferred. The information needs are described per research field and modelling is comfirmed as an information-intensive activity with a multidisciplinary approach.

RIVM rapport:In dit rapport worden de resultaten weergegeven van het onderzoek verricht naar de mogelijkheden van de (toekomstige) inzet van regionale oppervlaktewateren voor de drinkwatervoorziening. Tevens is onderzoek verricht naar huidige en mogelijk toekomstige gezondheidsrisico's verbonden aan het huidige gebruik van regionaal oppervlaktewater voor de drinkwaterbereiding. Voor het onderzoek zijn negen regionale watersystemen geselecteerd en onderzocht op een aantal relevante aspecten: kwaliteit, kwantiteit, risico's en effecten. Met behulp van kaarten zijn deze aspecten voor elk onderzocht watersysteem zichtbaar gemaakt. Door inventarisatie van de aspecten is getracht de geschiktheid van de wateren aan te geven als mogelijke bron voor de drinkwaterproductie. Met behulp van de ketenbenadering van emissie van stoffen en micro-organismen in het milieu tot en met de concentratie in drinkwater zijn voor een aantal bestrijdingsmiddelen, zware metalen en micro-organismen de huidige en mogelijk toekomstige gezondheidsrisico's bepaald. Om inzicht te kunnen verwerven in het effect van de drinkwaterbereiding op de (toekomstige) drinkwaterkwaliteit zijn twee bestaande zuiveringen en de 'eenvoudige zuivering' doorgerekend. Gezondheidsrisico's zijn bepaald door de concentraties in drinkwater te vergelijken met drinkwaternormen en gezondheidskundige risicogrenzen. Geconcludeerd kan worden dat bestrijdingsmiddelen en zware metalen nauwelijks een bedreiging vormen voor de drinkwaterkwaliteit. Voor de micro-organismen is 'eenvoudige zuivering' onvoldoende om te kunnen garanderen dat het drinkwater voldoet aan de gezondheidskundige risicogrenzen. Bodempassage en ozonisatie zijn effectieve verwijderingsprocessen om micro-biologisch 'veilig' drinkwater te kunnen garanderen. Het aspect kwantiteit speelt een belangrijke rol bij waterwinning, waardoor slechts enkele van de onderzochte wateren werkelijk geschikt worden bevonden als bron voor de productie van drinkwater. Bij enkele van deze watersy, In this report results are given of the investigation of the possibilities of using regional surface waters for the production of drinking water. Present and possible future health risks related to the current use of regional surface water for the production of drinking water were also investigated. For the assessment, water from nine regional water systems was selected and tested for relevant aspects and classified into several categories: quantity, quality, risks and effects. All aspects investigated for each selected regional water system were illustrated with maps. After investigation the aspects were listed to show the possibilities of using regional waters for the production of drinking water. A modelling rather than a measuring method was chosen for a number of pesticides, heavy metals and micro-organisms to determine the present and possible future health risks employing a logical approach, i.e. proceeding from emission of these substances and micro-organisms in the environment up to and including the concentration in drinking water. Possible health risks were determined by comparing the resulting concentrations in drinking water to the maximum levels for the substances and micro-organisms concerned. This approach was applied to two current purification schemes and the hypothetical 'simple purification scheme'. The highest health risks were concluded to be caused by the micro-organisms rather than by heavy metals or pesticides. Particularly the 'simple purification scheme' will be inadequate in guaranteeing drinking water that will comply with the maximum health risk levels of the pathogenic micro-organisms. Quantity was concluded to be the most important factor and therefore only several of the selected regional waters are really suitable for the production of drinking water. For some of these water systems it will be possible to combine water collection with nature development. The use of household and industrial water may be the solution to small-scale pr

RIVM rapport:In dit rapport worden alle meetgegevens van enterovirussen in oppervlaktewater, welke dient als grondstof voor de drinkwaterbereiding, samengevat voor de periode 1978 þ 1996. De meeste metingen hebben plaatsgehad in het stroomgebied van de grote rivieren in midden Nederland , gedurende de winterperiode. Gedurende deze periode bereiken de concentraties hun maximale waarden. De enterovirusconcentratie was in de grote rivieren gemiddeld 0,4 tot 3 per liter met een maximum van 13 per liter. In de overige grote oppervlaktewateren (IJsselmeer, Haringvliet, Drentsche Aa) was de concentratie gemiddeld 0,014 tot 0,022 per liter en maximaal 0,45 per liter. Uitgaande van een maximaal toelaatbare concentratie van 1,83 x 10-7 virussen per liter in drinkwater (infectierisico van 10-4 per persoon per jaar) kan een indicatie voor de benodigde verwijdering voor de bereiding van drinkwater worden afgeleid. Deze bedraagt voor oppervlaktewater uit het stroomgebied van de grote rivieren, gemiddeld 6-7 logeenheden en maximaal 8 logeenheden. Voor de bedrijven die gebruik maken van overig oppervlaktewater als bron is de benodigde verwijdering gemiddeld 5 en maximaal 6 logeenheden., This report summarises all measured enterovirus concentrations in surface waters, which are used as source for drinking water production, for the period 1978-1996. Most of these measurements were performed in the large rivers during the winter period, when concentrations reach maximum levels. In the large rivers enterovirus concentrations were on average 0.4-3.0 per litre, reaching a maximum of 13 per litre. In other large surface waters (IJsselmeer, Haringvliet, Drentsche Aa) concentrations were on average 0.014-0.022 per litre, reaching a maximum of 0.45 per litre. An indication of the treatment required to produce safe drinking water from surface water can be derived assuming a maximum allowable concentration of 1.83 x 10-7 viruses per litre in drinking water (risk of infection of 10-4 per person per year). The required treatment was on average 6-7 log units, with a maximum of 8 log units for surface water from the large rivers. For other surface waters the required treatment amounted to 5 log units on average and 6 at maximum.

RIVM rapport:Onderzoek is verricht naar de mogelijke toekomstige gezondheidsrisico's verbonden aan een toename in het gebruik van oppervlaktewater als bron voor drinkwater. Voor een aantal bestrijdingsmiddelen, zware metalen, micro-organismen en desinfectiebijproducten zijn de toekomstige gezondheidsrisico's bepaald met behulp van de ketenbenadering van emissie van deze stoffen en micro-organismen in het milieu tot en met de concentratie in drinkwater. Om inzicht te krijgen in het effect van de drinkwaterbereiding op de (toekomstige) drinkwaterkwaliteit zijn diverse zuiveringsmethoden doorgerekend. Geconcludeerd kan worden dat de kwaliteit van het oppervlaktewater met als functie drinkwater voor de beschouwde bestrijdingsmiddelen in zeer lichte mate zal verbeteren tot 2015, daarentegen zal er voor de zware metalen en micro-oganismen nauwelijks een verandering optreden tot 2020. Stoffen (bestrijdingsmiddelen en zware metalen) vormen nauwelijks een bedreiging voor de drinkwaterkwaliteit. Verwijdering van micro-organismen vereist een uitgebreide zuivering, waarbij een zuivering gebaseerd op bodempassage met gesloten terugwinning de meest gewenste methode is. Als alternatief kunnen technieken als membraanfiltratie en chemische desinfectie worden toegepast. De hoeveelheid gevormde desinfectiebijproducten overschrijdt in veel gevallen de desbetreffende risicogrenzen. Dit rapport geeft een momentopname van de kwaliteitsaspecten van een aantal zuiveringstypen volgens het 'worst-case' scenario. Het geeft aan welke factoren (stoffen/micro-organismen en zuiveringsstappen), gelet op de ontwikkeling van de ruwwaterkwaliteit, in de toekomst een rol zouden kunnen gaan spelen., This report documents how future health risks related to an increase in the use of surface water for the production of drinking water have been examined. For a number of pesticides, heavy metals, micro-organisms and disinfection by-products, possible future health risks are determined using the logical approach from the emission of these substances and micro-organisms in the environment up to and including the concentration in drinking water. To gain some insight into the effect of the drinking-water production on (future) drinking-water quality several purification methods were calculated. It may be concluded that the quality of the surface water used for the production of drinking water will improve slightly up to 2020 for pesticides, while for the heavy metals and mic-organisms, hardly any change will occur in the surface-water quality in the same period. Substances (pesticides and heavy metals) barely form a threat to the drinking-water quality. Removal of micro-organisms requires extensive purification, with soil infiltration (with closed extraction) being the most preferable method in the purification scheme. Technical solutions such as membrane filtration and possibly chemical disinfection can also be used. Toxic disinfection by-products exceed the maximum risk levels many times over. This report gives a shapshot view of the aspects on quality of several purification methods according to the 'worst-case' scenario and indicates. The report gives notice of what factors (substances/micro-organisms and purification steps) related to the development of the unclean water quality, considering development of the unclean water quality, might be important in the future.

RIVM rapport:Er werd een model ontwikkeld dat de zuivering van drinkwater simuleert binnen de beschikbare model- en informatiesysteemomgeving van het RIVM. Dit rapport geeft de methode en de resultaten van een selectie van zuiveringsstappen en stoffen die in het model worden beschouwd. Het model bestaat uit een overall-structuur welke onafhankelijke modules bevat die de zuiveringsstappen representeren. Alle zuiveringsstappen worden gemodelleerd op een simpele empirische manier (gebaseerd op meetgegevens) ; een selectie van de stappen wordt tevens gemodelleerd op basis van relevante proceskennis De mogelijkheden om de betrouwbaarheid van het modelresultaat te bepalen worden nog onderzocht. Het model wordt geprogrammeerd in een MATLAB/SIMULINK omgeving van de PC., Within the framework of the models and information systems now available at the RIVM, a model programmed in the MATLABSimulink Environment (PC) is being developed to simulate the treatment of drinking water. This report gives the method used and results obtained in selecting treatment steps and substances to be considered in the model. The model's overall structure will contain interchangeable modules, which represent treatment steps. All treatment steps will be modelled in a simple empirical way (based on measurements) ; a selection of the steps will also be modelled on the basis of knowledge of the relevant processes. Possibilities for determining the reliability of modelled results have yet to be considered.

RIVM rapport:Onderzocht is welke gezondheidsrisico's verbonden zijn aan het gebruik van oppervlaktewater als bron voor drinkwater. Hiervoor is gebruik gemaakt van een 'ketenbenadering', enerzijds omdat daarmee (zowel chemische als microbiologische) analytische beperkingen kunnen worden omzeild, anderzijds omdat hiermee beter inzicht te verkrijgen is in het effect van mogelijke maatregelen op een bepaald punt in de keten, nu of in de toekomst (prognose). De benadering is toegepast op drie anorganische microverontreinigingen, zes bestrijdingsmiddelen, drie desinfectiebijproducten en drie pathogene micro-organismen. Van deze stoffen en micro-organismen zijn eerst de emissies berekend. Daarna is op een aantal bestaande innamepunten voor de drinkwatervoorziening uit oppervlaktewater berekend wat het effect van de drinkwaterbereiding is op de concentraties. Ook de desinfectiebijproducten zijn in beschouwing genomen. Hierbij is gekeken naar zowel een viertal bestaande zuiveringssystemen als een hypothetische 'eenvoudige' zuivering. De resulterende concentraties in drinkwater zijn vergeleken met de, op gezondheidskundige overwegingen gebaseerde, maximaal gewenste concentraties. Waar mogelijk werden risico's berekend. Bij bepaalde typen zuiveringen leken de risico's van micro-organismen en desinfectiebijproducten hoger te zijn dan gewenst, zowel bij de bestaande als bij de 'eenvoudige' zuivering. Anorganische microverontreinigingen en bestrijdingsmiddelen komen volgens de berekeningen nergens in ongewenst hoge concentraties voor, zelfs niet bij de 'eenvoudige' zuivering. Geconcludeerd is dat de ketenbenadering goed werkt, zij het dat er (niet altijd kwantificeerbare) onzekerheden verbonden zijn aan de uitkomsten en de koppelingen tussen modellen en databases steeds handmatig gelegd moesten worden., This study was carried out to assess the health risks associated with the use of surface water as a source of drinking water in the Netherlands. A modelling rather than a measuring approach was used on 3 heavy metals, 6 pesticides, 3 desinfection by-products and 3 pathogenic micro-organisms. The entire 'chain' consisted of modelling emissions to the environment, modelling the spread of the compound/organism in the environment and, finally, modelling the drinking-water treatment. Where possible, the resulting concentrations in drinking water were converted to risks. These were then compared to (occasionally provisional) standards or guidelines. This approach was applied to four drinking-water treatment plants in the Netherlands as well as to a hypothetical 'simple treatment' (the latter important for Dutch surface-water policy). The highest health risks were concluded to be caused by pathogenic micro-organisms and desinfection by-products rather than by heavy metals or pesticides. In some existing cases, as well as in the hypothetical 'simple treatment' case, these risks are probably higher than desired.

RIVM rapport:In een kwantitatieve beschrijving van de emissie en verspreiding van Cryptosporidium, Giardia en enterovirussen in de Nederlandse oppervlaktewateren met behulp van emissie- en verspreidingsmodellen zijn concentraties van genoemde pathogenen geschat. De emissies werden met PROMISE gemodelleerd, uitgaande van gemiddelde concentraties in ongezuiverd afvalwater en gemiddelde verwijdering bij afvalwaterzuivering. De emissie van Cryptosporidium was grotendeels afkomstig van gezuiverde lozingen (84%), terwijl emissie van Giardia en enterovirussen grotendeels afkomstig was van ongezuiverde lozingen (respectievelijk 82% en 69%). Verspreiding in het oppervlaktewater werd berekend met WATNAT met voor Cryptosporidium een constante inactivatie-snelheid en voor Giardia en enterovirussen een temperatuurafhankelijke inactivatie-snelheid. Op verschillende locaties in de grote rivieren was er een goede overeenstemming tussen gemeten en berekende concentraties van de protozoa. Voor enterovirussen was dit op vrijwel alle locaties het geval. Volgens de schattingen had echter de buitenlandse aanvoer van pathogene micro-organismen een overheersende invloed op de concentraties in het oppervlaktewater van de grote rivieren. De concentraties protozoa vanuit Duitsland waren in orde van grootte gelijk aan die vanuit Belgie, hetgeen een indicatie is voor de aanwezigheid van andere emissiebronnen dan huishoudelijk afvalwater, zoals uit- en afspoeling van mest van landbouwhuisdieren. De benodigde verwijderingen van Cryptosporidium, Giardia en enterovirussen voor de bereiding van drinkwater werden geschat op 5 tot 8 logeenheden. Deze modellering vormt de basis voor berekening van de blootstelling aan deze micro-organismen ten gevolge van het gebruik van oppervlaktewater voor recreatie en drinkwater. In combinatie met dosis-response relaties kunnen gezondheidsrisico's worden geschat. Deze modellen kunnen ook worden toegepast om de effecten van maatregelen te kwantificeren en om volgens bepaalde sce, A quantitative description is presented on the emissions and distribution of the pathogens mentioned through domestic waste water. The emissions were modelled with PROMISE based on average concentrations in untreated wastewater and the average removal by sewage treatment. Emission of Cryptosporidium originated largely from discharges of treated wastewater (84%), whilst emission of Giardia and enteroviruses came for the larger part from discharges of untreated wastewater (respectively 82% and 69%). Distribution in surface waters was calculated with WATNAT assuming a constant inactivation rate of Cryptosporidium and a temperature dependent inactivation rate for Giardia and enteroviruses. At several locations in the large rivers actual measured and calculated concentrations of the protozoa were similar. For enteroviruses this was the case at almost all locations. It was, however, estimated that discharges from abroad were the major source for the occurrence of these pathogens in the large rivers. The concentrations of protozoa coming from Germany were of similar level as those coming from Belgium, which indicate at the existence of other sources of emission than domestic wastewater, such as run-off of animal manure from land. The required treatment of Cryptosporidium, Giardia and enteroviruses for the production of drinking water were estimated to be 5 to 8 log units. Concentrations of pathogens in surface waters on a national scale could be estimated with models, which form the basis for calculation of exposure to these micro-organisms due to water recreation and drinking water consumption. Combined with dose-response relations health risks can be estimated. These models can also be applied to quantify the effects of measures and to make prognoses on the quality of surface waters and the related health risks according to certain scenario's.

RIVM rapport:In de zomer van 1994 was er, met name in de provincie Gelderland, een zwemwatergerelateerde epidemie van otitis externa, veroorzaakt door aanwezigheid van Pseudomonas aeruginosa in de recreatieplassen. Teneinde een incidentieschatting van gezondheidsklachten, en in het bijzonder otitis externa, na zwemmen in oppervlaktewater te kunnen geven is in augustus 1994 een cohortstudie uitgevoerd onder deelnemers aan een zwemwedstrijd in recreatiegebied Bussloo (Gelderland) en een groep niet zwemmende controles. Van het zwemwater in Bussloo was bekend dat er daags voor de wedstrijd P. aeruginosa aanwezig was. De plas voldeed wel aan de richtlijnen van het Besluit Hygiene en Veiligheid Zwemwatergelegenheden (BHVZ). Tijdens de wedstrijd is de microbiele verontreiniging van het zwemwater gemeten en gedurende de twee weken na de wedstrijd hebben zwemmers en niet-zwemmers een vragenlijst ingevuld. De geometrisch gemiddelde P. aeruginosa-concentratie tijdens de wedstrijd was 8 kvp (kolonievormende partikels)/l (95%-b.i. 0-58 kvp/l). De faecale verontreiniging van het water was gering. Aan het onderzoek hebben 112 zwemmers deelgenomen, dit is 25% van de deelnemers aan de zwemwedstrijd. Van 46 niet-zwemmers is informatie ontvangen. De groepen zwemmers en niet-zwemmers bleken onderling niet goed vergelijkbaar te zijn: zwemmers waren jonger, beter getraind, hadden meer gezwommen in de periode rond de wedstrijd en hadden meer last van huidklachten (eczeem) en minder van algemene klachten (migraine) dan niet-zwemmers. Oorklachten in de twee weken na de wedstrijd kwamen alleen voor bij zwemmers ; luchtweg-, huid-, en oogklachten in de week na de wedstrijd kwamen relatief meer voor bij zwemmers; maag-darmklachten en algemene klachten kwamen meer voor bij niet-zwemmers. Geen van deze verschillen was significant. Zes personen raadpleegden voor de klachten de huisarts of gebruikten medicijnen. Hoewel de risicoschattingen niet significant zijn en de groepen niet goed vergelijkbaar waren, wijz, In the summer of 1994 a swimming water-related outbreak of otitis externa occurred, mainly in the Province of Gelderland. The outbreak was caused by the presence of Pseudomonas aeruginosa in fresh water lakes, used for recreational purposes. A prospective cohort study was conducted among participants of a swimming race in a fresh water lake, containing Pseudomonas aeruginosa and among controls who had not taken part in this race, in August 1994. The goal was to estimate the incidence of health complaints, especially otitis externa. The swimming water met the Dutch water quality standards. The microbiological contamination was measured during the match. In the two weeks following the match, swimmers and non-swimmers completed a questionnaire. 112 swimmers took part in the survey (25% of the contestants in the match) and 46 non-swimmers. The groups of swimmers and non-swimmers turned out to be different: swimmers were younger, better trained, had swam more in the past two weeks and suffered from more skin complaints (eczema) but less general complaints (migraine). The geometric mean concentration of Pseudomonas aeruginosa was 8 cfp (colony forming particles) per litre and faecal contamination was low. Ear complaints in the two weeks after the race occurred among swimmers only ; respiratory-, skin- and eye complaints in the week after the race were reported more frequently by swimmers than by non-swimmers ; gastro-intestinal illness, as well as fever and headache was more frequent among non-swimmers. None of these differences reached statistical significance. Although the risk estimates are not statistically significant and the groups are not entirely comparable, the results suggest a possible risk for earcomplaints after taking part in the race and possibly also an increased risk for respiratory, skin and eye complaints. This research shows that a large study population is needed to study health complaints in relation to swimming water, because of the low incidence of

RIVM rapport:De haalbaarheid van de produktie en de verzending van referentiemonsters van F-specifieke RNA-bacteriofaag MS2 werd onderzocht. Een getitreerde suspensie van MS2 werd diep ingevroren verzonden naar 32 verschillende laboratoria verspreid over de hele wereld en geanalyseerd in vier opeenvolgende ringonderzoeken (trials) met tussenpozen van drie maanden. Analyse van de produktie-batch door het organiserende laboratorium voordat verzending plaatsvond gaf aan dat de fagen in het referentiematieriaal random verdeeld waren. De resultaten van de deelnemende laboratoria gaven een random verdeling binnen flesjes aan. Daarentegen werd vaak overdispersie tussen flesjes gevonden. Aangetoond werd dat de resultaten van flesjes van verschillende dozen en voor verschillende trials significant verschillend waren binnen een aantal laboratoria. Stabiliteit van het referentiemateriaal kon redelijkerwijze worden verondersteld op grond van de resultaten met een andere bereiding van MS2, welke perfect stabiel was in een periode van meer dan een jaar. De experimentele omstandigheden waren niet geheel onder controle bij verschillende laboratoria, hetgeen sterke aanwijzingen geeft dat de bepaling van F-specifieke RNA-bacteriofagen volgens ISO 10705-1 (1995) beter gestandaardiseerd dient te worden., An interlaboratory study was performed to investigate the feasibility of producing and distributing reference samples of F-specific RNA-bacteriophage MS2. A titrated suspension of MS2 was distributed deep-frozen to 32 different laboratories throughout the world and analysed in four subsequent trials at approximately 3 month intervals. Analysis of the production batch by the organising laboratory before distribution indicated that the phages in the reference material were randomly distributed. The data from the participating laboratories indicated random distribution within vials. However, overdispersion between vials was found quite often. It was shown that the results for vials from different boxes and for different trials were significantly different within several laboratories. Stability of the reference material could reasonably be assumed in view of the results with a different preparation of MS2 that was shown to be perfectly stable for more than a year in one laboratory. Experimental conditions were not completely under control in several laboratories strongly indicating that the enumeration technique of F-specific RNA-bacteriophages according to ISO 10705-1 (1995) needs further standardisation.

RIVM rapport:In de warme zomer van 1994 werden huisartsen in de Achterhoek geconfronteerd met een groot aantal klachten van ontsteking van de uitwendige gehoorgang (otitis externa). De klachten werden in verband gebracht met zwemmen in een bepaalde recratieplas in de regio. Deze suggestie werd ondersteund door het feit dat zowel uit het oor van de patienten als uit het water de bacterie Pseudomonas aeruginosa gekweekt kon worden. Er zijn, in nauwe samenwerking met de GGD Regio Achterhoek en de Provincie Gelderland, een drietal onderzoeken uitgevoerd naar de vraag of otitis externa inderdaad verband hielden met zwemmen in de recreatieplassen, of het voorkomen van de bacterie P. aeruginosa werd bevorderd door de hoge temperaturen, en of de normen voor zwemwater voldoende bescherming bieden tegen otitis externa. Aan het onderzoek werd tevens deelgenomen door alle huisartsen en gemeenten in de regio, de Streeklaboratoria te Arnhem en Enschede en de Waterleiding Maatschappij Gelderland. In dit rapport worden de drie onderzoeken beschreven. In een patient-controle onderzoek werden de risico's van zwemmen en andere factoren zoals voorafgaande oorklachten vergeleken voor patienten en een zorgvuldig daarbij gezochte groep van gezonde controles. Ook werd nagegaan welke micro-organismen uit de oren van patienten en controles konden worden gekweekt. In een laboratoriumonderzoek werd de groei van P. aeruginosa in water uit recreatieplassen als functie van de temperatuur bestudeerd. Ook werd een onderzoek uitgevoerd naar het voorkomen van P. aeruginosa in recreatieplassen in de maanden augustus en september in relatie tot de waterkwaliteit en de temperatuur. Het patient-controle onderzoek werd uitgevoerd met 98 patienten en 149 controles. Van de patienten had 96% oorpijn ; ook gehoorverlies en jeuk in de oren werd door meer dan 50% van de patienten gerapporteerd. Na vier weken had nog 14% van de patienten last van gehoorverlies. Ruim 50% van de patienten bezocht twee of meer malen de huisarts, In the warm summer of 1994, an outbreak occurred of otitis externa in the Achterhoek, an area in the eastern part of the Netherlands. Bathing in recreational fresh water lakes containing Pseudomonas aeruginosa was suspected to have caused the outbreak. Three studies were started in close collaboration with the District Health Authority Regio Achterhoek and the Provence of Gelderland. It was investigated whether the outbreak was due to bathing in recreational fresh waters (1), whether the growth of P. aeruginosa was related to water temperature (2) and whether the occurrence of P. aeruginosa in the lakes was related to water quality and water temperatures (3). A matched case-control study was carried out to investigate the first question. Cases were contacted through general practitioners in the area Achterhoek, and controls were selected randomly from the municipality registries. 98 cases with acute otitis externa and 149 controls matched for age, sex and place of residence were included in the study. They were interviewed for swimming history in the previous two weeks, and for possible confounding factors associated with otitis externa. Ear swabs of cases and controls were cultured for P. aeruginosa and all lakes in the area were investigated for P. aeruginosa. To answer the second question, the growth of P. aeruginosa was studied in relation to different water temperatures in vitro, and the occurrence of P. aeruginosa was studied in relation to water quality and water temperatures in eight fresh water lakes during August and September 1994 to answer the third question. 96% of the cases reported earache, and more than 50% reported itching and hearing loss. After four weeks of follow-up, 14% of the cases still had hearing loss. More than 50% consulted a general practitioner more than once. Otitis externa was strongly associated with swimming in recreational fresh water lakes in the previous two weeks (odds ratio 15.5 ; 95% CI 4.9-49.2, compared to non-swimming). The

RIVM rapport:De huidige bescherming van waterwingebieden in Nederland is gebaseerd op de aanname dat een verblijftijd van 60 dagen van met pathogene micro-organismen besmet grondwater voldoende is voor een zodanige afbraak van de aanwezige kiemen, dat er geen gevaren voor de volksgezondheid resulteren (CBW, 1980). In de Verenigde Staten heeft de Environmental Protection Agency (USEPA) een regelgeving ontwikkeld om grondwaterwinningen die kwetsbaar zijn voor besmetting met virussen te identificeren, de zogenaamde "Ground Water Disinfection Rule" (GWDR, 1992). Uitgangspunt hierbij is dat een winning voldoende beschermd is als er voldoende natuurlijke desinfectie heeft plaatsgevonden zodat de maximaal toelaatbare virusconcentratie van 2 x 10-7 pvp/l op de plaats van winning niet wordt overschreden. Volgens de GWDR zijn daartoe afhankelijk van de mate van virusinactivatie verblijftijden van het grondwater van 9 tot 24 maanden nodig, wat veel langer is dan de in Nederland gehanteerde verblijftijd van 60 dagen. De benodigde verblijftijden volgens de GWDR zijn mogelijk nog onderschat (Yates, 1993). Gezien de beperkte onderbouwing van een beschermingszone van 60 dagen verblijftijd, maar ook gezien de onzekerheden in de desinfectiecriteria volgens de GWDR is nader onderzoek van de kwetsbaarheid van de Nederlandse grondwaterwinningen voor besmetting met virussen nodig. In dit rapport wordt voorgesteld hoe dit onderzoek kan worden uitgevoerd. Er zal een keuze gemaakt worden uit een aantal freatische winningen, die in stedelijk gebied liggen. Hierbij zullen lekkende rioleringen in de verzadigde zone gesimuleerd worden waaruit virus vrijkomt met een initiele concentratie van 10x4 pvp/l. Met behulp van het Landelijk Grondwater Model (LGM ; Kovar et al., 1992) de in de USA ontwikkelde modelprogramma's VIRALT (Park et al., 1992 en 1994a) en CANVAS (Park et al., 1994b) en andere beschikbare programma's zal voor deze winningssituaties de doorbraak van virus bij de winningen worden berekend. De be, Protection policy of ground water supplies in the Netherlands is currently based on the assumption that a travel time of 60 days of the ground water to the well head is sufficient for reducing pathogenic micro-organisms to levels that do not lead to unacceptable public health risk (CBW, 1980). In the United States the Environmental Protection Agency (USEPA) has developed the Ground Water Disinfection Rule (GWDR, 1992) that gives guidance for determining whether a ground water system is at risk from virus contamination. Protection is sufficient if through natural disinfection the level of the maximum allowable virus concentration of 2 x 10-7 pfp/l at the wellhead is not exceeded. According to the GWR a ground water travel time of 9 to 24 months is needed, depending on the rate of virus inactivation. This is much longer than the travel time of 60 days currently applied in the Netherlands. Moreover, the travel fimes given as natural disinfection citeria in the GWDR are possibly underestimated (Yates, 1993). In view of both the limited scientific basis for the travel time of 60 days used in the Netherlands and of the uncertainties in the disinfection criteria according to the GWDR, further investigations of the vulnerability of Dutch ground water supplies to virus contaminations is necessary. In this report the following investigation is proposed: some phreatic wells situated in urban areas will be selected. At these sites leaking sewage pipes in the saturated zone that are releasing viruses at an initial concentration of 10x4 pfp/l will be simulated. With the use of the "Landelijk Grondwater Model" (LGM ; Kovar et al., 1992), VIRALT (Park et al., 1992 en 1994a), CANVAS (Park et al., 1994b) and other modeling programs virus breakthrough at the well will be calculated. The calculations will be based on the same viral transport equation (Yates et al., 1991) for all modeling programs. In the Netherlands a provisional point of view of a maximum allowable average virus conce

RIVM rapport:Voor de vaststelling van de gezondheidsrisico's ten gevolge van de blootstelling aan oppervlaktewater met als functies recreatiewater en grondstof voor drinkwatervoorziening zijn de concentraties van virussen en parasitaire protozoa relevanter dan die van indicatororganismen voor faecale verontreiniging, vanwege hun hoge resistentie in waterzuiveringsprocessen, hun persistentie in het milieu en hun infectiviteit. Het hier beschreven onderzoek is een eerste verkenning om de emissie van pathogene micro-organismen naar en de verspreiding in het oppervlaktewater kwantitatief te beschrijven. De emissie via huishoudelijk afvalwater is met behulp van PROMISE gemodelleerd. Voor de berekening van de emissie werd een constante emissiefactor voor enterovirussen van 2,4 x 10.7 pvp/inwoner en jaar (plaquevormende partikels per inwoner en jaar) gebruikt. Deze is afgeleid van een gemiddelde enterovirusconcentratie van 200 pvp/l in ongezuiverd afvalwater. Tevens is een gemiddelde verwijdering bij RWZI's van 1,7 logeenheden (zuiveringsefficientie van 98%) aangenomen. Beide getallen zijn gebaseerd op een enkele serie metingen aan de proefinstallatie van de TU te Delft in 1985/86. Volgens de schattingen is de totale emissie in de periode 1970 tot en met 1990 ongeveer met een factor 6 afgenomen. Desondanks resteert nog een aanzienlijke belasting van ongeveer 4,1 x 10.12 pvp/jaar, welke grotendeels wordt veroorzaakt door ongezuiverde lozingen (inclusief overstort): deze maakt in 1990 slechts 9% uit van het totale volume aan afvalwater, maar gebaseerd op een reductie van enterovirus door biologische zuivering van 98% komt 82% van de enterovirussen via de ongezuiverde route op het oppervlaktewater. Verdere reductie van de emissie van enterovirussen naar het oppervlaktewater kan vanaf 1990 effectief worden bewerkstelligd door verdere terugdringing van ongezuiverde lozingen. Dit kan door toename van het aantal aansluitingen van huishoudens op RWZI's, verdere afname van de fractie mechanisch, The use of models developed for the emission (PROMISE) and dispersion (WATNAT) of substances to surface water is explored for the quantitative description of the emission and dispersion of enteroviruses to surface water. Modelling of the emission gave the contribution of the discharge of enteroviruses by treated and untreated domestic wastewater. According to the calculations the emission of enteroviruses can effectively be reduced by further reduction of direct discharge. To recommend measurements for improvement of watewater treatment data about the efficiency of the removal of enteroviruses are insufficiently available. Modelling of the dispersion of enteroviruses in surface water gave concentrations of enteroviruses that were very similar to measured concentrations in the large rivers. However, the calculations are still too uncertain to be able to draw conclusions concerning the quality of water for recreational purposes or for the drinking water supply. The modelling can be improved by measuring concentrations of enteroviruses in the Meuse at Eysden, in the Rhine at Lobith, in raw sewage and after wastewater treatment.

RIVM rapport:72 water samples from 22 different recreational sites in the Netherlands were investigated in 1989 and 1990 for enteric viruses, F-specific RNA bacteriophages, Salmonella, Campylobacter and conventional faecal indicator bacteria (thermotolerant coliforms and faecal streptococci). Results were compared with Dutch and EC guidelines for bathing water quality and possible relationships between different groups of microorganisms were analyzed. Enteroviruses were detected in numbers > 1 PFU/10 1 (EC guideline value) in 7/72 samples (9.7%), all influenced by discharges of secondary efffluent. In one of these samples, the number of enteroviruses was > 1 PFU/1 (Dutch guideline value). The numbers of enteroviruses were correlated with thermotolerant coliforms and FRNA-phages. Occurrence of Salmonella and Campylobacter did not correlate with any of the other microorganisms.

RIVM rapport:RIVM supported four laboratories with the introduction of the enumeration of F-specific RNA-bacteriophages. Six trials were organized to gain sufficient experience and to acquire comparable results between the participating laboratories. The following conclusions were drawn: - To achieve good and consistent results the technique should be applied regularly (preferably weekly). - The condition of host WG49 needs to be standardized by controlling density, growth rate, plasmid-segregation (kanamycine-sensitivity and resistance to nalidixic acid). - The laboratory-test according to Weiss et al. showed that all participants had acquired an acceptable technical level with the enumeration of FRNA-phages. The ideal case of plaque counts following a Poisson distribution was approximated with a pure culture of phage MS2. - Also it was shown that there was a high level of linearity in the range of 5 to 200 pfu per plate. - Differences between laboratories and whithin laboratories from time to time can remain limited to the optimal values for repeatability and reproducibility of 1.4-1.8 by performing the technique frequently, by standardizing the condition of host WG49, by using agar of optimal gelstrength, by using controlled media and by using standard samples of MS2. These values can however be much larger for other types of samples. - It is recommended for optimization to experiment with different agars and different agar-concentrations.

RIVM rapport:The hygienic aspects of some commonly used materials for filtration of swimming pool water as well as their effect on the microbiological quality of the filtrate and the pool water were investigated. All filtermedia were found to be colonized by high numbers of bacteria. If chlorine was removed by media such as activated carbon and Hydro-anthracit, there was no inactivation of bacteria washed from the filter and additional measures can be necessary to guarantee the microbial safety of the pool water.

RIVM rapport:Door 8 externe laboratoria werden 133 buitenbaden en 340 binnenbaden onderzocht op aanwezigheid van Pseudomonas aeruginosa. Het betrof circulatiebaden, die periodiek volgens de eisen van het Besluit Hygiene en Veiligheid Zwemgelegenheden (BHVZ) werden gecontroleerd. Pseudomonas aeruginosa bleek slechts incidenteel voor te komen. Een concentratie vrij beschikbaar chloor groter dan 2 mg/l bij gebruik van cyanuurzuur en groter dan 0,5 mg/l zonder gebruik van cyanuurzuur bleken voldoende veiligheid te bieden tegen de aanwezigheid van Pseudomonas aeruginosa. Aanbevolen wordt geen meetverplichting voor Pseudomonas aeruginosa in circulatiebaden in te stellen, maar wel een norm of een streefwaarde, namelijk "niet aantoonbaar in 100 ml". Tevens wordt aanbevolen de ondergrens voor de concentratie vrij beschikbaar chloor te stellen op 0,5 mg/l, onafhankelijk van de pH. Ook wordt aanbevolen de nu geldende eis aan bacterien van de coligroep te laten vallen.

RIVM rapport:N.a.v. het voornemen om de werkingssfeer van de Wet Hygiene en Veiligheid Zwemgelegenheden uit te breiden tot onder andere hydrotherapie-baden in instellingen voor de intramurale gezondheidszorg, werd met een onderzoek naar de waterbehandeling en hygiene in deze baden aangevangen. De eerste fase van dit onderzoek bestond uit een schriftelijke enquete onder 745 instellingen in de gezondheidszorg. De respons bedroeg 79%, en er werden gegevens ontvangen van 537 baden. Deze konden worden onderverdeeld in een aantal typen, waarbij tevens bleek dat de waterbehandeling varieerde met het type bad. In relatief kleine individueel gebruikte baden als whirlpools, deelbaden, deltabaden en ongeveer 1/3 van de vlinderbaden wordt het water na elk gebruik ververst. In deze baden vindt meestal ook geen waterbehandeling of controle van de waterkwaliteit plaats ; in uitzonderingsgevallen wordt een desinfectiemiddel toegepast. In grotere baden als oefenbaden, loopbaden en ongeveer 2/3 van de vlinderbaden wordt het water hergebruikt, al dan niet met periodieke volledige verversing. In deze baden wordt meestal ook enige vorm van waterbehandeling toegepast, varierend van uitsluitend toediening van een desinfectans tot een min of meer complete waterbehandeling zoals die gebruikelijk is in openbare zwembaden.

RIVM rapport:Naar aanleiding van het voornemen om de werkingssfeer van de Wet Hygiene en Veiligheid Zweminrichtingen uit te breiden tot onder andere therapiebaden, is een onderzoek gestart naar de waterbehandeling en kwaliteit in deze baden. In dit verslag zijn de resultaten van fase 2 van het onderzoek weergegeven. Het onderzoek bestond uit een fysisch/chemisch en microbiologisch onderzoek in een beperkt aantal therapie-baden. Tevens werd uitgebreid aandacht besteed aan de waterbehandeling en de controle op de waterkwaliteit. Het doel van het onderzoek is het signaleren van eventuele praktijkproblemen en nagaan in hoeverre de waterbehandelingssystemen en de waterkwaliteit in therapiebaden voldoen aan de normen, zoals geformuleerd voor bassins van categorie A in het Besluit Hygiene en Veiligheid Zwemgelegenheden (BHVZ). Eveneens is bekeken of het huidige normenstelsel van het BHVZ toereikend is voor therapiebaden. Groep I: Bassins, waarin het water die door meerdere personen tegelijk of na elkaar gebruikt wordt. Groep II: Individueel gebruikte bassins die na ieder gebruik volledig worden ververst.

RIVM rapport:Dit rapport bevat de meetresultaten van rapportnummer 148606002.