Search

The freshwater Lakes IJsselmeer and Markermeer have undergone major shifts in abiotic and biotic conditions in recent decades. Strong reduction in productivity, hab-itat changes, and establishment of invasive species have altered the fish community and conditions for commer-cial fisheries. Fishery on perch (Perca fluviatilis), pike-perch (Sander lucioperca), bream (Abramis brama), roach (Rutilis rutilus), eel (Anguilla anguilla) and smelt (Osmerus eperlanus) has declined severely. New requirements related to implementation of European legislation regarding water quality (Water Framework Directive) nature conservation (Bird- and Habitat Directive) and Eel Regulation set further boundaries to fisheries activities. This stimulated the development of scientific advisory tools to support fisheries manage-ment including broader ecological aspects, such as food reservation for fish-eating birds and impact of migra-tion barriers on survival of silver eel. These aspects are generally captured well as different sources of mortality in population models, which give direct information on the effect of management measures. In addition, eco-logical risk assessments are used to facilitate manage-ment decisions. Het IJsselmeer en Markermeer kennen een geschiedenis van drastische veranderingen in inrichting, waterhuishouding, waterkwaliteit, natuurbeheer en visserij. Deze veranderingen, in combinatie met de Europese eisen aan waterkwaliteit (Kaderrichtlijn Water), natuurbescherming (Natura 2000) en het internationale aalbeheer, drukken zwaarder dan ooit op de visserijmogelijkheden in het gebied. Het betekent ook een aanzienlijke behoefte aan ecologische kennis en nieuw instrumentarium om die kennis in te bedden in de wetenschappelijke advisering voor het visserijbeleid.

In 2011-2013 heeft IMARES als onderaannemer van RAVON, in opdracht van het toenmalige Ministerie van Economie, Landbouw en Innovatie (het hedendaagse Ministerie van Economische Zaken), meegewerkt aan het uitvoeren van analyses om tot een voorstel te komen voor een nieuwe Rode Lijst Vissen. Deze analyses zijn uitgevoerd op basis van een door de Nederlandse overheid vastgestelde methodiek om de mate waarin soorten bedreigd zijn vast te stellen. Hierbij zijn door IMARES 59 zoutwatervissoorten onderzocht die gevangen worden in de wetenschappelijke bemonsteringsprogramma’s IBTS, BTS en DFS. De wetenschappelijke bemonsteringsprogramma’s van IMARES zijn programma’s waarin jaarlijks volgens een vaste methode met boomkortuigen wordt gevist om gegevens te verzamelen over de toestand van Noordzeevisbestanden. Het voorliggende rapport bevat de beschrijving en uitkomst van de analyses zoals uitgevoerd in 2011 en 2012 door IMARES. De tekst is grotendeels in 2011-2013 geschreven, door IMARES en RAVON. Op basis van deze analyses, en de analyses van RAVON (zoetwatersoorten) en stichting ANEMOON en Ecosub (zoutwatersoorten) is een nieuwe Rode Lijst Vissen opgesteld welke sinds 2016 van kracht is.

Het Ministerie van Economische Zaken (EZ) wil komen tot wetenschappelijk onderbouwd duurzaam beheer van snoekbaars, baars, blankvoorn en brasem in het IJsselmeer en Markermeer. Voor alle vier bestanden is de beleidsdoelstelling voor visseizoen 2016/2017 geformuleerd als “een zekere mate van herstel”. Voor het behalen van deze beleidsdoelstelling zijn inspanningsadviezen gevraagd over de staandwantvisserij en de zegenvisserij, gecombineerd voor het IJsselmeer en Markermeer. Dit rapport bevat een primair en, op verzoek van de opdrachtgever, een alternatief advies. Het primaire advies is beschreven in hoofdstuk 1, het alternatieve advies is uitgewerkt in hoofdstukken 2 tot en met 8. Deze adviezen hebben als doelstelling het voorkomen van verdere achtergang van de visbestanden. Voor de doelstelling ‘een zekere mate van herstel’ worden aanvullende adviezen gegeven. Alle drie adviezen zijn samengebracht in hoofdstuk 9.

Het rapport “Toestand Vis en Visserij in de Zoete Rijkswateren” bestaat uit drie verschillende delen: Deel I “Trends”, Deel II “Methoden” en Deel III “Data”. In dit rapport (Deel I) worden (i) de trends in commercieel benutte vissoorten per VBC gebied, (ii) de trends in niet-inheemse vissoorten (exoten) en (iii) de trends in ecologische kwaliteitsratio’s vis gerapporteerd. Hiervoor is gebruik gemaakt van de gegevens die binnen de verschillende vismonitoringsprogramma’s op de Zoete Rijkswateren worden verzameld, aangevuld met gegevens over bv. aanlandingen. In de rapportage zijn trendanalyses voor de verschillende commercieel benutte vissoorten en niet-inheemse vissoorten (exoten) gemaakt aan de hand van de beschikbare monitoringsgegevens. De gegevens van deze monitoringsprogramma’s worden gebruikt als indicatoren voor de ontwikkeling van de bestanden van de geanalyseerde soorten over verschillende tijdsperioden. Het rapport concentreert zich op het weergeven van data en trends.

IMARES geeft visserij-advies (vangst-/inspanningsadvies) voor de schubvisbestanden snoekbaars, baars, blankvoorn en brasem op het IJsselmeer en Markermeer. Gezien de lage kwantiteit en kwaliteit van gegevens over de visbestanden en met name de visserij erop, wordt momenteel het advies gebaseerd op een methodiek binnen het ICES-raamwerk, welke is ontwikkeld voor data-gelimiteerde bestanden (‘DLS’). Het ministerie van Economische Zaken (EZ) wil toewerken naar nauwkeuriger advies en wil de relatie tussen beheer en bestandsontwikkelingen kunnen kwantificeren (Kaderbrief 2015). Dit rapport bevat een overzicht van de mogelijkheden en beperkingen voor verbeteringen in de adviezen. Het tijdsgewricht voor deze ontwikkelingen is met name 2017-2019 maar met een doorkijk naar de jaren erna. Dit rapport beschrijft drie aspecten van het advies voor de schubvisbestanden: (1) langetermijn verbeteringen in de toegepaste modellen, (2) beschrijving van hoe de referentieperiode te kiezen in de komende jaren, en (3) beschrijving van mogelijke problemen rond toestaan van verhuur en verkoop van visserijrechten tussen vergunninghouders in de komende jaren.

In de rapportage zijn trendanalyses voor de verschillende commercieel benutte vissoorten en habitatrichtlijn vissoorten gemaakt aan de hand van de beschikbare monitoringsgegevens. Van acht commercieel benutte vissoorten (aal, baars, blankvoorn, brasem, kolblei, snoekbaars, spiering en bot) is waar mogelijk een trendanalyse uitgevoerd. Omdat in de zoete Rijkswateren de visstand wordt beheerd op visstandbeheercommissie (VBC) niveau (behalve aal), zijn de trendanalyses uitgevoerd per VBC gebied.

Evaluatie van het Nederlandse aalbeheerplan: maatregelen hebben in eerste instantie geleid tot een substantiële verbetering van de overleving tussen de perioden 2005-2007 en 2008-2010 gevolgd door een bescheiden verbetering in overleving tussen de perioden 2008-2010 en 2011-2013; positieve effecten op de aalpopulatie kunnen pas na vele jaren zichtbaar worden en blijven onzeker, omdat de aal pas na vele jaren terug zwemt naar zee om zich voort te planten en omdat niet goed bekend is welke de oorzaken zijn van de achteruitgang in de aalpopulatie.

Het ministerie wil in het kader van de visserijwet en de Kaderrichtlijn Water komen tot wetenschappelijk onderbouwd beheer van de belangrijkste commerciële schubvisbestanden. In 2013 zijn vangstadviezen gegeven voor vier schubvissoorten in het IJsselmeer en Markermeer; snoekbaars, baars, brasem en blankvoorn. In het huidige rapport worden voor het visseizoen 2015/2016 opnieuw vangstadviezen gegeven. De doelstelling is aangescherpt van ‘voorkomen van achteruitgang’ naar ‘herstel’ van de bestanden. Bovendien zijn vanaf juli 2014 sterke vangstbeperkingen voor deze soorten. D

Het rapport “Toestand Vis en Visserij in de Zoete Rijkswateren” bestaat uit drie delen. Dit rapport (Deel II) is een achtergronddocument waarin de gebruikte monitoringsmethodieken in de verschillende vis-monitoringen in de zoete Rijkswateren in detail worden beschreven. Meer informatie over trends en vangsten is te vinden in rapportages Deel I: Trends visbestanden, vangsten en ecologische kwaliteit ratio’s en Deel III: Data).

Sinds 2013 worden al deze monitoringprogramma’s jaarlijks in één rapportage gebundeld. Dit rapport bevat de gebruikte methodieken van de verschillende vis-monitoringsprogramma’s in de zoete Rijkswateren

De visstand bemonsteringen die in opdracht van RWS Waterdienst plaatsvinden maken deel uit van een uitgebreider programma: de Monitoring van de Waterstaatkundige Toestand des Lands (MWTL). In de loop der tijd is uit pragmatische overwegingen de uitvoering en financiering van de visstand bemonsteringen verdeeld over RWS en Min EZ, waarbij grofweg RWS de vismonitoring in de rivieren en delta uitvoert en Min EZ de vismonitoring in het IJsselmeer en Markermeer

Overzicht wordt gepresenteerd van de belangrijkste trends in aal en de aalvisserij in 2012 zoals deze zijn gerapporteerd in het Country Report aan de International Council of Exploration of the Sea Working Group on Eel (ICES WGEEL) in september 2013.

In oktober/november 2014 heeft een monitoring met staand wantnetten plaatsgevonden op het IJsselmeer en Markermeer. De doelstelling van deze monitoring was om een beter beeld te krijgen van de populatie-opbouw van de visbestanden. In het staand wantmonitoringsproject is bemonsterd met staand wantnetten met een breed scala aan maaswijdtes. Zodoende kan een breed scala aan vislengtes bemonsterd worden. In dit rapport staat de uitvoering van de monitoring centraal en wordt een overzicht gegeven van de visinspanning en de vangsten.

Het ministerie van Economische Zaken wil voor de bestanden van snoekbaars, baars, blankvoorn en brasem in het IJsselmeer en Markermeer komen tot wetenschappelijk onderbouwd beheer. In een hieraan voorafgaand rapport (Tien en Miller 2013) zijn potentiële vangstadviezen gegeven voor de vier visbestanden. Op basis van deze informatie is het ministerie van Economische Zaken gekomen tot definitieve vangstadviezen. Met de doelstelling om binnen drie jaar verdere achteruitgang in de bestanden te voorkomen is het advies om drie jaar lang de vangsten terug te brengen naar maximaal 37% voor snoekbaars, 69% voor baars, 12% voor brasem en 53% voor blankvoorn van de vangsten van 2012.

Vangstadviezen vanuit gegeven benadering hebben als doelstelling het voorkomen van (verdere) achteruitgang van een bestand. Een aantal scenario’s is onderzocht en per bestand worden acht mogelijke vangstadviezen gepresenteerd. De analyses wijzen op een verslechterende staat van de vier bestanden en alle adviezen betreffen vangstreducties. Om tot een definitief vangstadvies te komen moet door de opdrachtgever een drietal keuzes worden gemaakt. In een hierop volgend rapport zullen inspannings- en monitoringsadviezen worden gegeven

Evaluatie van het Nederlandse aalbeheerplan: maatregelen hebben geleid tot een substantiële verbetering van de overleving; positieve effecten op de aalpopulatie kunnen pas na vele jaren zichtbaar worden en blijven onzeker, omdat de aal pas na vele jaren terugzwemt naar zee om zich voort te planten en omdat niet goed bekend is welke de oorzaken zijn van de achter-uitgang in de aalpopulatie. Het blijft onzeker of de genomen maatregelen op termijn werkelijk zullen leiden tot een duurzaam verbeterde aalstand, omdat niet zeker is welke factoren de achteruitgang in de aalstand hebben veroorzaakt.

In juni 2008 is in de Voordelta een Bodembeschermingsgebied ingesteld als compensatie voor de aanleg van de Tweede Maasvlakte. Naar verwachting zal de instelling van dit gebied leiden tot een toename van het benthos ter plaatse. De doelstelling van het onderzoek is vast te stellen welke veranderingen er in de periode 2009-2013 zullen optreden in de visgemeenschap. In deze rapportage worden de bevindingen gepresenteerd van de bemonsteringen in het derde jaar na de instelling van het Bodembeschermingsgebied (2008), in het voorjaar van 2011.

Despite the directional selection acting on life-history traits, substantial amounts of standing variation for these traits have frequently been found. This variation may result from balancing selection (e.g., through genetic trade-offs) or from mutation-selection balance. These mechanisms affect allele frequencies in different ways: Under balancing selection alleles are maintained at intermediate frequencies, whereas under mutation-selection balance variation is generated by deleterious mutations and removed by directional selection, which leads to asymmetry in the distribution of allele frequencies. To investigate the importance of these two mechanisms in maintaining heritable variation in oviposition rate of the two-spotted spider mite, we analyzed the response to artificial selection. In three replicate experiments, we selected for higher and lower oviposition rate, compared to control lines. A response to selection only occurred in the downward direction. Selection for lower oviposition rate did not lead to an increase in any other component of fitness, but led to a decline in female juvenile survival. The results suggest standing variation for oviposition rate in this population consists largely of deleterious alleles, as in a mutation-selection balance. Consequently, the standing variation for this trait does not appear to be indicative of its adaptive potential.

Background: Two-spotted spider mites hide against predatory mites in a web of self-produced sticky silk. The proteins invested in this shelter may reduce investment in reproduction. Questions: Do spider mite populations harbor genetic variation for web production, thereby enabling a response to selection by predation? Is adaptation affected by genetic trade-offs with life-history traits? The data were also used to test a central hypothesis in quantitative genetics, that heritability is indicative of the trait’s importance for fitness and is positively correlated with the amount of additive genetic variation across traits. Method: Using a mother-daughter breeding design, the narrow-sense heritability and coefficients of additive genetic and residual variation (CVA and CVR) were determined for web production and six life-history traits. In addition, correlations between heritable traits were examined for genetic trade-offs. Conclusions: Web production exhibited (marginally significant) heritability of 50% and a high CVA. Thus, web production is not a fixed defense-related trait but probably has the potential to evolve. Three life-history traits revealed heritable variation. Genetic trade-off with web production were not found, but could not be excluded either. Using the life-history data, a positive relationship was found between heritability and CVA, which supports the hypothesis that the relationship of traits with fitness influences their amount of heritable variation.

Het onderzoeksprogramma EcoToets heeft tot doel geïntegreerde economische, visserijbiologische en ecologische indicatoren voor beleidsmatig gebruik te ontwikkelen. Het Rijksinstituut voor Kust en Zee (namens Directie Noordzee) en Directie Visserij (LNV) hebben het LEI en RIVO opdracht gegeven een meerjarig onderzoeksprogramma hiervoor op te zetten. In de voorliggende rapportage is fase 3 van het onderzoeksprogramma uitgewerkt met analyses van secundaire indicatoren en graadmeters en de boomkor-AMOEBE.

Gedurende de 20e eeuw is de aalstand sterk verminderd in Nederland en elders in Europa. In deze rapportage wordt bekeken in welke mate de omvang van de Nederlandse leefgebieden van aal veranderd is. Aal leeft zowel in het open water als aan de oever. Er zijn daarom twee deelvragen, namelijk (1) wat zijn de veranderingen in het aantal oevers en (2) in de hoeveelheid wateroppervlakte

De effecten van het introduceren van exoten zijn moeilijk te voorspellen. Ook is het moeilijk uitspraken te doen of effecten te beschrijven in termen van schadelijk, onschadelijk, ongewenst, verarming of verrijking (Carlton, 2002). Onderscheid moet hierbij gemaakt worden tussen ecologische en economische / gezondheidseffecten. Een exoot kan bijvoorbeeld economische voordelen hebben maar zeer schadelijk zijn voor het ecosysteem, zoals de later besproken Japanse oester. De paalworm heeft echter weinig ecologische, maar gigantische economische gevolgen gehad. Hoppe (2002) noemt het een van de meest effectieve en schadelijke exoten.

In het kader van het DGW-project 'Beleidstools KRW' en het stuurboordproject 'Maatregelen Kaderrichtlijn Water' onderzoekt RIZA welke maatregelen mogelijk zijn voor het realiseren van de ecologische doelstellingen van de KRW. In dit specifieke onderdeel van het project wordt gestreefd naar een overzichtelijke set van stuurvariabelen die van invloed zijn op de doelvariabelen in de deelmaatlatten voor vis. Doel van het project is een overzicht te genereren van stuurvariabelen, die in verband kunnen worden gebracht met de doelvariabelen van de deelmaatlatten vis in riviersystemen en het verband tussen stuurvariabelen en doelvariabelen zoveel mogelijk kwantitatief te onderbouwen. Onder doelvariabelen worden specifiek de ontwikkelde (deel)maalatten t.b.v. de KRW bedoeld, waarbij het achterliggende perspectief van het ecologisch functioneren van een systeem voor vis eveneens kan worden betrokken, als blijkt dat de maatlatten hierin nog niet dekkend zijn.

Inventarisatie van visbestanden in zoetwatergebieden

Op dertig locaties in de zoete rijkswateren wordt van de commerciële fuikenvisserij op paling door beroepsvissers een vangstregistratie bijgehouden over het gehele seizoen (april-november). Naast de paling worden van de bijgevangen vissoorten de aantallen en lengtes bepaald. Deze monitoring wordt vanaf 1993 uitgevoerd. Daarnaast worden op vier locaties in de Rijn en Maas met zalmsteken gedurende twee perioden van zes weken (zomer en herfst) specifiek gericht gevist op riviertrekvissen als zalm en zeeforel. Deze monitoring wordt vanaf 1994 uitgevoerd. Tezamen vormen zij de ‘passieve vismonitoring zoete rijkswateren’, die in opdracht van het Ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij en Rijkswaterstaat RIZA wordt uitgevoerd om trends en ontwikkelingen in de visstand te volgen ten behoeve van beheers- en beleidsontwikkeling en evaluatie van getroffen maatregelen.

Ten behoeve van de ontheffingsaanvraag levert het Nederlands Instituut voor Visserijonderzoek in dit rapport gegevens aan, over het voorkomen van beschermde vissoorten in en rondom het gebied van de kabel. Ook worden de effecten van de aanleg en exploitatie van de kabel op deze soorten beoordeeld.