Search

İslâm Dini’nde ilme ve âlime değer verilmesi, âlimin nitelikli kimse olmasını gerektirmekte-dir. Bilginin, iyiliğe, doğruluğa hizmet etmesini sağlamak için de ilim adamının bazı temel değerleri taşıması zaruridir. Bu yazıda ilim adamında bulunması gereken vasıflar, büyük hadîs âlimi İmam Buhârî’nin el-Câmi‘u’s-sahîh adlı eserinin İlim Bölümü’nden istifade edile-rek tespit edilmiştir. Buhârî’nin İlim Bölümü’nde yer verdiği hadîslere ve bâb başlıklarına dayalı olan inceleme, sınırlı verilere göre yapılsa da Buhârî’nin âyet ve hadîslerden hüküm çıkarma kabiliyeti ile birçok sonuca ulaşılmasını sağlamış ve üç ana başlık altında toplanabi-lecek esaslar tespit edilmiştir. Bunlar, ilim adamının hayatının her safhasında bulunması bek-lenen temel nitelikler; öğrenim ve öğretim hayatında dikkat etmesi gereken prensipler; ilme bakışında, yaklaşımındaki ölçüler ve çalışmalarında gözetmesi gereken hususlardır. İslâm Dini’nin kaynak eserlerinden birine göre belirlenen vasıfların, aslında evrensel olduğu, gerçe-ğin peşinden giden bütün ilim yolcularına ışık tuttuğu da görülmektedir.

Mevlid, medeniyet unsurları içinde toplumun mânevî değerlerine en fazla hizmet eden mües-seselerden biridir. Hz. Peygamber’i, toplumun her kesiminde gündemde tutması ile benzeri bulunmayan bir faaliyettir. Bununla birlikte mevlid yapmanın dine uygunluğu konusunda farklı görüşlerin bulunması, olumlu tesirlerinin iyi değerlendirilmediğini göstermektedir. Bu yazıda, mevlidin konumu ve önemi üzerinde durulmuş, dine uygun olup olmadığı meselesi incelenmiştir. Yazının başlangıcında mevlid metni ve kutlamaları hakkında genel bilgi veril-miştir. Daha sonra mevlide, bid’at hükmünün verilmesi konusuna temas edilmiştir. Ardından mevlid yapmanın, dine uygun olduğuna asıl/dayanak kabul edilebilecek naslar zikredilmiştir. Mevlidin, fert ve topluma sağladığı faydalara yer verilmiş ve mevlid karşıtı olanların itirazla-rının, sosyal gerçekler açısından isabetli olmadığı kanaatine varılmıştır.

Müşriklere karşı yapılan bir seriyyede, Müslüman oldukları bilinmediği için hatâen öldürü-len kimseler olmuş, Hz. Peygamber durumu öğrendiğinde, Müslümanlar’ın müşrik beldesin-de onlarla birarada yaşamasını onaylamadığını belirtmiş ve iki ayrı dinî kimlikteki toplulu-ğun birlikte olmalarını doğru bulmadığını ifade etmiştir. Bu yazıda, hadîsin metni izah edil-dikten sonra hadîs, konuyla ilgili âyetlerden ve hadîslerden istifade edilerek Müslüman kim-liğini oluşturmak ve korumak açısından tahlîl edilmiştir. Gayr-i müslimlerin Müslümanlara bakışı, Müslümanların yabancı bir ülkede yaşamalarnın sakıncaları ile hicret etmenin gereği üzerinde durulmuş ve Hz. Peygamber’in tavrı tespit edilmeye çalışılmıştır.

Bu çalışma, /Makâsıdın Sünnetteki Yeri ve HadisleriAnlamadaki Rolü” başlığı ile “Fehmu’l-hadîsi’n-Nebevî fî Dav’i’l-makâsıdi’ş-şerîa” AdlıSempozyum’da (Cemiyyetu’l-hadisi’ş-şerîf ve İhyâi’t-turâs ve âl-i Beyt Üniversitesi, Ürdün)sunulmak için hazırlanmıştır.

Beyhakî, Cüveynî’nin yazmaya başladığı bir kitabın bazı kısımlarını okuyunca tenkitmektubu yazmıştır. Cüveynî, hadisleri esas alarak bir fıkıh kitabı yazmaya niyetlendiğini belirtmiş;ancak Beyhakî, onun kitabına aldığı bazı hadislerde yanıldığını, zayıf hadiskullandığını söylemiş ve hadislerle delil getirirken nelere dikkat edilmesi gerektiğini izahetmiştir. Mektup, Cüveynî’ye ulaşınca Beyhakî’ye hak vermiş ve kitabı tamamlamaktan vazgeçmiştir.Bu mektup, hadis ve fıkıh ilmine dair faydalı bilgiler içermesinin yanında hicrîbeşinci yüzyılda yazılmış ilmî mektup örneğini görmemizi sağlamakta ve o dönemin ilimdünyasını ve âlimlerin tavırlarını yansıtmakta bir ölçü vermektedir.

İslâm’da, Kur’an ve Sünnet birlikte kaynak olarak kabul edilmiştir. Sünnetin dindekikonumu, sünnetin kaynağı meselesini incelemeyi gerektirmektedir. Âyet ve hadislerde, sünnetinvahiyle ilgili olduğunu gösteren pek çok ifade mevcuttur. Delillere göre sünnetin birkısmı vahiy kaynaklı, geriye kalanı da vahyin onayından geçmiştir. Dinin tebliğinin sadeceKur’ân-ı Kerîm vasıtasıyla yapılmadığı bir gerçektir. Allah Teâlâ, dinini farklı yollar ile peygamberinebildirmiştir. Sünnetin vahye dayandırılması, Kur’an’ın hayata geçirilmesi ve peygamberlikgörevi gibi pek çok ayrı sebepten dolayı da gerekli ve tabiî bir durumdur.

İstanbul'da uluslararası, hakemli ve akademik bir dergi olarak altı ayda bir yayımlanması hedeflenen Hadis Tetkikleri Dergisi'nin ilk sayısı 2003 yılında neşredildi.

391

132

Hz. Peygamber’in hanımları Kur’ân-ı Kerim’de “Ümmehâtü’l-mü’minîn” vasfıyla anılan saygın bir konuma sahiplerdir. Hz. Peygamber’in ev halini en iyi bilen kimseler olmaları yanı sıra hayatın her alanında nasıl davranılması gerektiğini bizzat Allah Resûlü’nden öğrenen bu güzide hanımlar, Hz. Peygamber’in vefatından sonra sahâbe ve tâbiînin dini öğrenmede sıkça başvurduğu kimseler olmuşlardır. Bu çalışmada Hz. Peygamber’in hanımlarının hayatı ve hadis rivayeti ele alınmıştır. Sahâbe hayatını konu alan eserlerden yararlanılarak Hz. Peygamber’in hanımlarının hayatı ve naklettikleri hadis sayıları, çalışmanın Birinci Bölümü’nde sunulmuştur. İkinci Bölüm’de ise rivayet sayısı en fazla olan hanımdan başlanarak Ahmed b. Hanbel’in el-Müsned adlı eserinde kaydedilen hadisleri incelenmiş, râvilerinin nitelikleri ve kullandıkları sigalar tespit edilerek Hz. Peygamber’in hanımlarının hangi vesilelerle hadis rivayet ettiği incelenmiştir. En çok hadisi bulunan ve tezin sınırlılığı sebebiyle çalışmanın dışında tutulan Hz. Âişe’den sonra sırasıyla Hz. Ümmü Seleme, Hz. Meymûne, Hz. Ümmü Habîbe, Hz. Hafsa, Hz. Cüveyriye, Hz. Safiyye, Hz. Zeyneb bint Cahş ve Hz. Sevde’nin hadis rivayeti bulunmaktadır. Hz. Peygamber’in hanımları, kendilerine yöneltilen sorulara cevap verme, yanlış uygulamaları düzeltme, fetva verme ve dini vecibeleri yerine getirme gibi daha çok hayatın içinden doğal bir saikle ve ihtiyaç sebebiyle hadis rivayet etmişlerdir. Bunun yanı sıra başta ibadetler ve aile hayatıyla ilgili olmak üzere pek çok rivayet Ümmühâtü’l-mü’minîn tarafından ortak nakledilmiştir. The wives of the Prophet Muhammad have respected position in the Qur’an, they were referred as “Ummuhat al-mu’minin”. In addition to being the people who knew Prophet’s home situation the best, these distinguished women who learned how to behave in every aspect of life from the Messenger of Allah. After the death of the Prophet, they were people who were frequently consulted by the companions and followers in learning religion. In the second part of the paper, starting from the lady with most narrations, Ahmad b. Hanbal’s hadith recorded in his work al-Musnad were examined, qualities of narrators and the ways to receive hadith they used were determined has been examined on which occasions the wives of the Prophet narrated hadiths. After Aishah bint Abi Bakr, who had the most hadiths and was excluded from the study because of the limitation of the theis, respectively consist of Umm Salama, Maymuna bint al-Harith, Umm Habiba, Hafsa bint Umar, Juwayriya bint al-Harith, Safiyya bint Huyayy, Zaynab bint Jahsh, Sawda bint Zam’ah’s hadith narration the wives of the Prophet narrated hadiths with a natural reasons and reasons of necessity, such as answering the questions directed to them, correcting wrong practices, giving fatwas and fulfilling religious obligations. In addition to this, many narrations, especially about worship and family life, were shared by Ummuhat al-mu’minin.

Hicrî I. yüzyılın sonları ve II. yüzyılın başlarına tekabül eden dönem, pek çok açıdan oldukça kritik bir öneme sahiptir. Zira bu dönem, siyasi ve fikrî ayrılıkların yaşandığı ve İslâmî ilimlerin teşekkül etmeye başladığı bir dönem olmasının yanında, özel olarak Hadis ilmiyle alakalı pek çok önemli gelişmelerin de yaşandığı bir dönemdir. “Tâbiîn devri” olarak bilinen bu dönemin öne çıkan âlimlerinden biri de Sâlim b. Abdullah b. Ömer’dir (ö. 106/725). İslâm Devleti’nin üçüncü halifesi Ömer b. el-Hattâb’ın torunu, meşhur sahâbî Abdullah b. Ömer’in oğlu olması dolayısıyla toplum meselelerinden haberdar olmuş, ailedeki ilmi tevarüs etmiş, ilme olan merakının da katkısıyla pek çok ilim dalında söz sahibi olacak kadar yetkinlik kazanmıştır. En çok hadis rivayet eden sahâbîlerden biri olan babasının en yakın talebesi olarak hadis ilminde devrinin öne çıkan isimlerinden biri olmuş, “silsiletü’z-zeheb/altın sened” denilen ve hadis rivayetinde sıhhat bakımından en üst düzeyde görülen isnad zincirlerinden birinin ravisi olarak görülmüştür. Çok hadis nakletmesinin yanı sıra düzenlediği ilim meclisinde kendi devrinde ortaya çıkan yeni sorunlara çözüm bulmaya gayret etmiş, “Medine’nin en önemli yedi fakihinden biri” şeklinde değerlendirilerek fıkıh ilminde devrinin öne çıkan isimlerinden biri olmuştur. Hem halkın hem yöneticilerin kendisine danıştığı saygın bir konumda bulunmuştur.Bu çalışmada tâbiîn döneminin seçkin ve çok yönlü bir âlimi olarak Sâlim b. Abdullah’ın hayatı ve ilmî kişiliği ele alınmış, bilhassa hadis ilminde sahip olduğu mevki merkeze alınarak, rivayet ettiği hadislerin çeşitli açılardan nitelikleri ve hadis rivayet metotları tespit edilmiştir. Bunun yanı sıra fıkhî görüşleri analiz edilmiş ve hadis bilgisinin fıkhına ne derece etki ettiği belirlenmeye çalışılmıştır. Böylece Sâlim b. Abdullah’ı kendi döneminde öne çıkaran vasıfların neler olduğunun belirlenmesi amaçlanmıştır. The period which corresponds to the end of the hijri I. century and the beginning of the II. century, has a critical importance in many respects. Because this period is a period in which political and intellectual differences were experienced and Islamic sciences began to form, as well as many important developments related to the science of Hadith in particular. One of the prominent scholars of this period, known as the “Tābi’in (successors) era”, is Sālim ibn Abd-Allah b. Umar (d. 106/725). He is the grandson of Umar b. al-Khattab, who third caliph of the Islamic State, and the son of famous companion Abd-Allah b. Umar. Thus, he became aware of social issues, inherited the knowledge in the family, and with the contribution of his interest in science, he gained enough competence to have a say in many branches of science. As the closest student of his father, who was one of the companions who narrated the most hadiths, he became one of the prominent names of his era in the science of hadith, and was seen as the narrator of one of the chains of isnad, which is called “Hadith al-Silsilah al-Dhahab/ Hadith of the Golden Chain” and seen at the highest level in terms of soundness in the hadith transmission. In addition to transmitting many hadiths, he tried to find solutions to the new problems that arose in his time in the scientific assembly he organized, and was evaluated as “one of the seven most important jurists (fuqahā) of Medina” and became one of the prominent names of his time in the science of fiqh. He was in a respectable position where both the public and the administrators consulted him.In this study, as a distinguished and versatile scholar of the Tābi’in period, Sālim ibn Abd-Allah’s life and scientific personality were discussed, and the characteristics of the hadiths he narrated from various aspects and hadith transmission methods were determined, especially by focusing on his position in the science of hadith. In addition to this, his views on fiqh were analyzed and it was tried to determine to what extent the knowledge of hadith affects his fiqh. Thus, it is aimed to determine what are the features that make Sālim ibn Abd-Allah stand out in his own period.

Ricâl ilmi, “hadis ilminin yarısı” olarak nitelenmiştir. Ricâl ilminin konusu hadislerin isnâdında yer alan râvilerin kimlik bilgisi ve güvenilirlik durumlarıdır. Râvi kimlik bilgisi ise; isim, künye, lakap, nesep bilgisine dayanmaktadır. Râvileri tespit etmede gösterilen çabalar, râvi kimliklerine dair gerekli her bilginin zamanla hadis ilmi altında ayrı birer türe dönüşmesini sağlamıştır. İsim ve künye bilgisi de bu türlerden biridir. Künye sahibi râvilerin tanıtıldığı künye türünün ilk örnekleri, hicrî II-III. yüzyıllarda kaleme alınmıştır. Dûlâbî’nin el-Künâ ve’l-esmâ adlı eseri de bu türün ilk örneklerindendir. Ebû Bişr ed-Dûlâbî (v. 310/923), bir hadis ve tarih âlimidir. Mesleği verrâklık ile tanınan Dûlâbî, eserlerin tasnifi dolayısıyla âlimler tarafından takdir edilmiştir. el-Künâ ve’l-esmâ’sında bu takdirin sebepleri anlaşılmaktadır. Şöyle ki el-Künâ ve’l-esmâ, çok yönlü bir tasnife sahiptir. Giriş bölümünde Hz. Peygamber’in künyesi ile künyelenmek konusu işlenmiştir. Daha sonra sahâbeden künye sahibi olanlar verilmiştir. Sahâbe bölümünden sonra tâbiûn ve sonrasındaki künye sahibi râviler birlikte ele alınmıştır. Her iki bölümde de râvilerin künyeleri belirtilirken rivâyetlere yer verilmiştir. Rivâyetlerde, râvilerin naklettiği hadisler ve râvilerin künye bilgilerinin yanısıra onları ayırt edecek diğer bilgiler de bulunmaktadır. Özellikle ikinci bölümünde bazı râvilerin cerh-ta’dîl açısından değerlendirmesi yapılmıştır. el-Künâ ve’l-esmâ, künye bilgisi veren kitapların yanı sıra sahâbe bilgisi ve cerh-ta’dîl kitapları başta olmak üzere hadis ilminin çoğu alanına kaynaklık eden kapsamlı bir eserdir. Ilmi’r-Rijâl is described as the half of the science of hadith. This knowledge is about identifications of narrators and their trustworthies. Identifications of narrators are based on informations about their names, paidonymics/teknonymies, nick names. By over working on identifying the narrators, each knowledges about their identifications had become a sub-branch in the science of hadith. The sub-branch named as asmâ wa qunâ is one of them. Prototypes of this sub-branch which presents narrators who have teknonymy were written in the years of hijri II./III. centuries. al-Qunâ wa al-Asmâ written by Abû Bishr ad-Dûlâbî (v. 310/923) is one of these prototypes.Dûlâbî is a scholar in the science of hadith and history. He was famous for his occupation named as warrâk. The regimentation of his works was appreciated by the scholars. Owing to al-Qunâ wa al-Asmâ, the reasons of his appreciation is comprehended. This work was regimanted in a versatile way. In its introduction, the teknonymy/qunya of the Prophet (p.b.u.h.) and the issue about having His (p.b.u.h.) teknonymy have been explained. Then, firstly ones among the companions who have paidonymic/qunya and secondly ones in the generations after companions who have qunya have been introduced. In these two sections, their paidonymics or other descriptions about their identities have been clarified by their narrations or by the narrations about them. In the second section, some narrators were discredited or accredited for their trustworthies. Thusly, al-Qunâ wa al-Asmâ is a resource for works about not only asmâ wa qunâ but also many other sub-branches of the science of hadith.

Fedâle b. Ubeyd'in hayatı ve rivâyetleri hakkındaki bu çalışma iki Bölüm'den ve Sonuç kısmından oluşmaktadır. Birinci Bölüm'de Fedâle b. Ubeyd'in ismi, nesebi, ailesi, Müslüman oluşu ve katıldığı savaşlar olmak üzere hayatı hakkında bilgi verilmiş ve hadîs ilmindeki yeri incelenmiştir. İkinci Bölüm'de ise bizzât Resûlullah'tan (s.a.) naklettiği hadîsler ile mevkûf rivâyetleri, konularına göre tasnif edilerek tercüme edilmiştir. Rivâyetlerin isnâd şemaları hazırlanarak hadîslerin sıhhat değerlendirmeleri yapılmıştır. Râvilerin ilk geçtikleri yerlerde künyeleri, nesepleri, hocaları ve talebeleri hakkında bilgiler verilmiş, cerh-ta'dil açısından durumları nakledilmiştir. Sonuç bölümünde ise Fedâle b. Ubeyd'in hadîs ilmindeki yeri değerlendirilerek ulaşılan görüşler aktarılmıştır. This study is about Fadâla b. Ubaid's life and his narrations. It consists of two Chapters and Conclusion. The First Chapter contains information about his name, descendants, family, religious life, including the wars he participated in, as well as his authority in the science of hadith. The Second Chapter classifies, translates, and analyzes the traditions that he directly narrated from the Prophet. It also draws isnad diagrams and offers explanation about the soundness of hadiths. Furthermore, it provides brief information on transmitters' names, hometowns, teachers and students, and reliability when they first occur in isnads. The Conclusion Chapter evaluates Fadâla b. Ubaid's authority in the science of the hadith and summarizies the dissertation's findings. 200

İslam Dini'nde bilginin kaynaklarından biri olan haber, konumu sebebiyle çeşitli yönleriyle ele alınmıştır. Haber, hadîs ilminin yanı sıra kelâm ve fıkıh ilimlerinde de incelenmiş temel konulardandır. Hadîs musannifleri içinde sadece Buhârî, Sahîh'nde, haberin tartışmalı kısmı olan haber-i vâhide değinmiştir. Çağdaşlarından farklı olarak haber-i vâhid konusunu müstakil olarak ele alan Buhârî, Kitâbu ahbâri'l-âhâd adlı bir bölümde altı bâb ve yirmi bir hadîs üzerinden haber-i vâhidin dinin pek çok sahasında hüccet oluşunu ispat etmiştir.Kelâm ve fıkıh sahasında mesele edilen haber, muhaddisler tarafından da onların usûlü dikkate alınarak işlenmiştir. Bununla birlikte kelâmî yaklaşımdan farklı çizgide görüşler de beyân edilerek, ehl-i hadîsin habere bakış açısı diğerlerinden ayrılmıştır.Buhârî'nin haber-i vâhide bakış açısını, bu konudaki delillerini ve diğer âlimlerle ortak veya farklı yönlerini tespit etmeyi hedefleyen bu çalışmada, ilk olarak haber konusu ele alınmıştır. Bu çerçevede haber-i vâhid hakkındaki görüşlere yer verilmiştir. Buhârî'nin konuyu ele alış yöntemi ile diğer muhaddislerin yöntemleri karşılaştırılmış; böylelikle usûlleri arasındaki ilişkiler açıklanmıştır.Araştırmada haber-i vâhidi, tek kişinin haberi olarak tanımlayan Buhârî'nin Sahîh'indeki, Ahbâru'l-âhâd adlı bölüm merkeze alınarak görüşünü delillendirme biçimi incelenmiştir. Buhârî'nin naklettiği rivâyetlerin; haber-i vâhid savunusu için hüccet oluşları, hangi konular hakkında nakledildikleri ve haber-i vâhidi kabul şartları tetkik edilmiştir. Buhârî'nin tercihiyle uyum gösteren Kütüb-i Sitte rivâyetleriyle de konular tahlil edilmiştir. Hz. Peygamber'in (s.a.) ve sahâbîlerin haber-i vâhid yaklaşımını esas alan Buhârî, görüşlerini bu örneklere dayandırmıştır. Haber-i vâhidin dini tebliğ aracı olması bakımından îman, nübüvvet, ibadet, muâmelât, ahkâm, edeb ve devlet işleri gibi pek çok meselede delil alındığını ortaya koymuştur. Ayrıca onu, haber-i vâhidi müstakil olarak incelemeye yönelten mezheplerin hangileri olduğu tartışılmıştır. The khabar, which is one of the sources of knowledge in Islamic religion, has been handled in various aspects in terms of position. In addition to hadith, khabar is one of the main topics studied in kalam and fiqh. Among the sorters of hadith, only Bukhari touched in his Sahih on khabar al-wahid which is the controversial part of khabar. Unlike his contemporaries, Bukhari, who dealt with khabar al-wahid independently, proved that in a chapter called Kitab al-Akhbar al-Ahad there were six bâb and twenty-one hadiths and khabar al-wahid became a proof in many areas of religion.Khabar which was discussed in the field of kalam and fiqh was also taken into consideration by the narrators of hadith with their methods. On the other hand, the point of view of the Ahl al-hadith was seperated from the others by declaring opinions in a different way from the kalamic approach.In this study, which aims to determine the points of view of Bukhari, their views on this subject and their common or different aspects with other scholars, the subject of the khabar was first discussed. In this context, opinions about khabar al-wahid are given. Bukhari's methods of dealing with the subject and the methods of other muhaddis is compared; thus, the relations between the methods are explained.In the research, the way of verifying his opinion was taken by taking the center named al-Akhbar al-Ahad in the Sahih of Bukhari, who described the khabar al-wahid as the khabar of one person. The narrations of Bukhari were examined in terms of evidence for the defense for khabar al-wahid, the issues about which they were transferred and the conditions of acceptance of khabar al-wahid. The subjects were analyzed in the light of Kutub-i Sitte reports which was compatible with the preference of Bukhari. Based on the khabar al-wahid approach of the Prophet (pbuh) and the companions, Bukhari has attributed his views on these examples. He was convinced that as a means of religious communication khabar al-wahid was received in many issues such as faith, prophethood, worship, transactions, judgements, manners and state affairs. In addition, it was argued that the sects which led to the examination of the khabar al-wahid separately. 146

Çalışma giriş ve üç bölümden oluşmaktadır. Giriş kısmında çalışmanın yöntemi, araştırmanın sınırları, kaynaklar, araştırmanın konusu ve amacı belirtilmiştir. Birinci bölümde iki musannifin yaşadığı h. II ve III asırlardaki siyâsî, ilmî durum ve sosyal hayat genel olarak anlatılmıştır. Musanniflerin hayatı, ilmî şahsiyeti, hadîs ilmindeki yeri ve hoca talebe ilişkisi de bu bölümde ele alınmıştır. İkinci bölümde İbn Ebî Şeybe'nin el-Musannef'inin kısaca tanıtımı yapılmış ve el-Musannef'teki Edeb bölümü ele alınmıştır. Aynı şekilde İbn Ebî Şeybe'nin müstakil Kitâbü'l-Edeb'i incelenmiştir. Devamında Edeb bölümü ile Kitâbü'l-Edeb'in bâblar, isnad, metin ve muhtevâ açısından mukayesesi yapılmıştır. Aynı uygulama Buhârî'nin Sahîh'i, Sahîh'teki Edeb bölümü ve el-Edebü'l-müfred'i üzerinde yapılmıştır. Devamında Edeb bölümüyle el-Edebü'l-müfred bâblar, isnad, metin ve muhtevâ açısında mukayeseye edilmiştir.Üçüncü bölümde Kitâbü'l-Edeb ile el-Edebü'l-müfred'in bâblar, isnad, metin ve muhteva açısından karşılaştırılmıştır. Eserlerin farklı hacimde olması dolayısıyla mukayesede Kitâbü'l-Edeb esas alınmıştır. Mukayese ağırlıklı olarak iki musannifin benzer mevzuları ele alırken uyguladığı metotlar üzerinde yapılmıştır.Anahtar Kelimeler İbn Ebî Şeybe, Buhârî, Edeb, Hadîs, el-Musannef, Kitâbü'l-Edeb,el-Câmiu's-Sahîh, el-Edebü'l-müfred This study includes an introduction and three chapters. The method, sources, subject, aim and limits of the study is presented in the introduction. Political, social and scientific (educational) situation of the second and third century after hegira is explained in the first chapter because both of the authors lived during these centuries. Life, scientific career, student- teacher relations of them is also explained in this chapter in addition to their position in the science of hadith.Ibn Abı Shaybah's al-Musannaf is shortly explained in the second chapter and the chapter of al-Adab in al-Musannaf is analyzed. Similarly, Ibn Abı Shaybah's seperate book, Kitâbu'l-Adab, is also analyzed. The chapter of al-Adab is compared to Kitâbu'l-Adab according to babs (chapters), sanad (chain), matn (text) and content after that. The same process is also applied to Bukhari's al-Sahih, the chapter of al-Adab of al-Sahih and al-Adab al-Mufrad.Kitâbu'l-Adab and al-Adab al-Mufrad is compared according to babs (chapters), sanad (chain), matn (text) and content after that. Because al-Adab al-Mufrad has much more pages than Kitâbu'l-Adab, it has been accepted as the basic book and Kitâbu'l-Adab has been compared with it. Differences and similarities in both of these authors' methodology while evaluating similar subjects are shown.Key Words : Ibn Abi Shaybah, Bukhâri, Adab, Hadîth, al-Musannaf, Kitâbu'l-Adab, AlJami'Al-Sahih, Al-Adab Al-Mufrad. 270

ÖZETBu çalışmada Hadîs-i Şeriflerin doğru anlaşılmasına katkı sağlayağı, ayrıca hadislerde zikredilen yer isimlerinin tarihi ve manevî değerlerinin korunmasına yardım edeceği düşüncesiyle Sahîh-i Buhârî esas alınarak hadislerde geçen yer isimleri incelenmiştir. Kırk beşi “Mekke ve Çevresi”, elli dokuzu “Medine ve Çevresi”, geri kalan elli beşi “Diğer Bölgeler” başlığı altında olmak üzere toplam yüz elli dokuz yer ismi tespit edilip incelemeye tâbî tutulmuştur. İncelenilen bu yer isimlerinin bazısında Hz. Peygamber bizzat bulunmuş, oraya uğramış, orada gazâ etmiştir veya Rasûlullah (s.a.) döneminde orada bir olay gerçekleşmiştir. Bir kısmı ise Hz. Peygamber’in bizzat bulunmadığı fakat bahsettiği yerlerdir. Hz. Peygamber zikrettiği bazı yerlerin de fazileti olduğunu haber vermiştir. Hadislerde geçen bazı yerlere ise Hz. Peygamber ashâbtan birini göndermiş veya mektup yollamıştır. Diğer bazı yerler ise başka herhangi bir sebeple hadiste zikredilmiştir.ABSTRACTIn this work, place names mentioned in Hadiths have been analyzed by centering around Sahîh-i Buhârî with the consideration that they would contribute to an accurate interpreting of Hadiths, besides helping the preservation of historical and spiritual values of place names cited in Hadiths. A total of a hundred fifty nine place names consisting of forty five as “Mecca and the Vicinity,” fifty nine as “Medina and the Vicinity” and the rest fifty five under the title of “Other Regions” have been evaluated. In some of these examined places, the Prophet Mohammed was present in person; stopped by there; fought in jihad; or an incident occurred there during the Prophet’s period. Some of them are the places the Prophet was not present in person but he spoke of. The Prophet informed some of the places he mentioned are of virtue. The Prophet sent away a person from the Ashab or sent a letter to some places cited in Hadlths. Some other places were cited for any other reason.

İslam dininin hayata geçirilmesi hususunda, Hz. Peygamber'in (s.a.) sözlerinin ve uygulamalarının çok önemli bir yeri vardır. Bu bağlamda bize sorumluluğumuzu hatırlatan, birey ve toplum olarak mutlu olmamız için neleri yapmamamızı gösteren hadislerden biri de araştırmamızın konusunu teşkil eden ?Helâk edici yedi şey? hadisidir.Çalışmamızı dört ana bölümde ele aldık: Birinci bölümde araştırmamızın konusu olan helâk kavramı üzerinde durulmuştur.İkinci bölümde Kur'ân-ı Kerîm ve hadislerde helâk kavramı toplum ve fert çerçevesinde kısaca anlatılmış daha sonra helâk çeşitleri hakkında bilgi verilmiştir. Üçüncü bölümde hadisimizin tahric ve tahkîki ile sened ve metninin değerlendirilmesi yapılmaktadır. Ulaşabildiğimiz bütün kaynaklardaki rivâyetler kronolojik bir usül çerçevesinde tetkik edilmiştir. Bu kaynaklar da Kütüb-i sitte'deki rivâyetler ve diğer hadis kitaplarındaki rivâyetler şeklinde iki ayrı başlık altında incelenmiştir. Rivâyetlerin metinleri, tercümeleri ve sened şemaları verildikten sonra her râvi kısaca tanıtılmıştır. Daha sonra hadisin senedinin tahlil ve tenkidi yapılmıştır. Ardından hadisin metninin tahlil ve tenkidi yapılmış ve rivâyetler arası metin farklılıkları üzerinde durulmuştur.Dördüncü bölümde helâk edici yedi şey hadisinin muhtevası hakkında bilgi verilmiştir. Sonuç bölümünde ise konu hakkında varılan kanaatler özetlenmiştir. The Prophet Muhammad?s sayings and practices are essential as an ideal example of Islamic religion. One of the hadiths which reminds us our duties and which explain the necessary things for the individual and social happiness is the hadith of ?seven things which lead to ruin? Our topic is examined in four chapters. In the first chapter, the term helak (ruin or collapse) is examined.In the second chapter, the term helâk is examined in the light of Qur?an and hadiths. Both individual and social aspects of this term are explained in this chapter. The types of helâk is also explained in this chapter. In the third chapter, the hadith about the helâk is examined in detail from a methodological perspective. All the narrative records are discussed in a chronological order. These narratives are examined under two headings: the narratives in Kütüb-i Sitte (the Six Books) and the narratives in other hadith books. Firstly, the text, the translation and the chain of transmitters are given. Then, each râvî (transmitter of a hadith) is briefly introduced. Then, the text of hadith is discussed. The differences between the narratives is also explained in this chapter. In the fourth chapter, the content of the hadith ?seven things which lead to ruin? is explained in detail. In the conclusion part, a brief summary and analysis of the subject is made. 206

Rivâyetin gerçek mahiyetini, şartlarını, çeşitlerini, hükümlerini, râvilerin durumlarını ve taşıması gereken özellikleri, rivâyet edebiyat çeşitlerini ve bütün bu konularla ilgili olarak hadîs âlimlerinin kullandığı ıstılahları inceleyen ilim dalı şeklinde tarif edilen hadîs usulünün prensipleri ortaya konulurken muhaddislerin bir takım yöntemler benimsediği bilinmektedir. Bu yöntemlerin en belirgini oluşturulan usûl prensipleri için ayet ve hadislerin delil olarak kullanımıdır. Muhaddisler, Kur'ân'ı Kerim ve Sünnetin zengin ve derin muhtevasından müstağni kalmaları mümkün olmadığı için, usûl kaidelerini tespit ederken gerek âyet gerekse de hadîsleri delil olarak kullanmışlardır. Doğrudan hadîs usûlü konusuyla ilgili olan âyet ve hadîsler, ilk hadîs usûlü müellifleri olarak kabul edilen Râmhürmüzî, Hâkim ve Hatîb'in eserlerine daha çok yansıdığı görülmektedir. Araştırmamız mezkûr müelliflerin konumuzla ilgili zikrettikleri rivayetlerin tespit, tahlil ve değerlendirmesinden ibarettir The Methodology of the Science of Hadith is defined to the be the science that investigates into the nature of reports on the authority of the Prophet, their specific conditions, varieties, status and the conditions of reporters, the properties required of them, the varieties of Hadith literature, and the terminology specific to this science. It is well known that Hadith scholars adopted methods specific to their subject-matter. For the methods concerning the principles of Hadith methodology, they identify supporting evidence from the Qur?an and the Prophetic traditions. Since Hadith scholars could not remain indifferent to the Qur?anic verses or the Prophetic sayings, they paid special attention to these religious sources when developing their methodology. Râmhurmuzî?s, Hâkim?s and Hatîb?s works?as these authors are among the primary authorities in Hadith methodology?feature many Qur?anic verses and Prophetic sayings in this regard. The M.A. thesis at your hand is dedicated to the identification, analysis and examination of the reports concerning the Hadith methodology in the above-mentioned works. 281

Araştırma Giriş ve iki bölümden oluşmaktadır. Girişte Dârimî'nin hayatı ve kişiliği ile birlikte Sünen isimli eseri ve bu eserin Mukaddime'si tanıtılmıştır. Birinci bölümde Dârimî'nin Hz. Peygamber'i nasıl anladığı naklettiği rivayetler üzerinden tetkik edilmiştir. Bu anlamda Hz. Peygamber'in peygamberliğine delil olarak naklettiği rivayetlere ve O'nun (s.a.) üstünlüğünü ifade ettiğini bildirdiği rivayetlere bu bölümde değinilmiştir. İkinci bölümde ise hadis ilmine göre rivayetlerin güvenilirliği/sağlamlığı tetkik edilmiştir. The research consists of two sections. The life and personality of Darimi and his book named Sunan of Darimi and also the preface of this book have been given in the Introduction. It was scrutinized that how Darimi understood prophet (Peace be upon him) and how he transferred the narrations in the first section. Meanwhile, the narrations showing his prophecy and superiority were dealt with in this section. The reliability/authenticity of narrations according to science of hadis were investigated in section two. 168

DÂRİMÎ’NİN PEYGAMBER ANLAYIŞI(Sünen’inin Mukaddimesi Çerçevesinde)Araştırma Giriş ve iki bölümden oluşmaktadır. Girişte Dârimî’nin hayatı ve kişiliği ile birlikte Sünen isimli eseri ve bu eserin Mukaddime’si tanıtılmıştır. Birinci bölümde Dârimî’nin Hz. Peygamber’i nasıl anladığı naklettiği rivayetler üzerinden tetkik edilmiştir. Bu anlamda Hz. Peygamber’in peygamberliğine delil olarak naklettiği rivayetlere ve O’nun (s.a.) üstünlüğünü ifade ettiğini bildirdiği rivayetlere bu bölümde değinilmiştir. İkinci bölümde ise hadis ilmine göre rivayetlerin güvenilirliği/sağlamlığı tetkik edilmiştir. ABSTRACTDARIMI’S COMPREHENSION FOR PROPHET(In the Frame of Muqaddimah of His Sunan)The thesis consists of two sections. The life and personality of Darimi and his book named Sunan of Darimi and also the preface of this book have been given in the Introduction. It was scrutinized that how Darimi understood Prophet (Peace be upon him) and how he transferred the narrations in the first section. Meanwhile, the narrations showing his prophecy and superiority were dealt with in this section. The reliability/authenticity of narrations according to science of hadith were investigated in section two.

ÖZETGÜNLER İLE İLGİLİ HADİSLERHz. Muhammed haftanın günleri, özel günler ve hicri aylar hakkında bazı değerlendirmelerde bulunmuş, bu vakitlerde gerçekleşen önemli olayları haber vermiş ve özellikle bazı günlerin faziletine vurgu yapmıştır. Bununla birlikte Onun günler ile ilgili emir, tavsiye ve yasakları bulunmaktadır. Bu emir ve yasakların ardındaki sebebin tespiti ile günlerin birey ve toplum hayatındaki önemi daha iyi anlaşılacaktır. Nitekim, bilim adamlarının güneş ve ayın hareketleri, dolayısıyla günler ile ilgili yaptıkları araştırmalar, Hz. Peygamber’in söylediği sözlerle aynı doğrultudadır. Bu çalışmada, günler hakkında kaynaklarda yer alan hadisler araştırılarak belli başlıklar halinde sunulmuş, gerekli görülen yerlerde hadisler ile müspet ilmin birleştiği konulara temas edilmiştir. Ayrıca Müslümanların İslam dininde kutsal sayılan günleri değerlendirdikleri takdirde elde edecekleri mükâfatlar anlatılmıştır. ABSTRACTHADİTHS ABOUT DAYSProphet Mohammed made some evaluations about the days of the week, some private days of the year and the hegira months. He also talked about some important events that happened in these days and he especially emphasized the virtues of these important days. In addition to that, there have been some orders recommeds and prohibitions of him related to these days. If we determine the reasons for these orders, recommends and prohibitions, it will be easier to understand the importance of these days in term of individual life and social life. As a matter of fact, a lot of researches done by scientists, about the movement of the Sun and the movement of the Moon, confirm the sayings and the actions of the Prophet Mohammed, too. İn this study hadiths about the days were investigated from some sources, they were collected and presented under some main topics and the subjects supported by both hadiths and the possitive sciences were described. İn addition, how much rewards that a Muslim can gain if he or she spends these days, that are accepted as “The Holy Days” by the Religion of İslam, at the best way were explained.

Halku ef‘âli’l-ibâd, Buhârî'nin kelâmî meseleler üzerine kaleme almış olduğu eseridir. Buhârî bu eserinde, İslam düşünce tarihinde, kültür mirasımıza etki yapan en önemli olaylardan birisi olan Mihne sürecinin temelini teşkil eden “Halku'l-Kur'ân” meselesine yer verir. Ve bu süreçte çağdaşı olan isimlerin, halku’l Kur'ân’a dair görüşlerine yer vererek, Buhârî, insanın fiillerinin, tıpkı insanın kendisi gibi Allah’a tarafından yaratıldığını ispata çalışır. Bu, tüm ehl-i sünnet âlimlerine ait olan görüştür. Buhârî Halku ef‘âli’l-ibâd adlı eserinde Kur'ân ve Sünnet’ten deliller getirerek temellendirdiği ehl-i sünnet’in görüşünü bizlere sunmaktadır. Bu eser işlediği konuları bakımından bir kelâm eseri, kullandığı delilleri bakımından ise bir hadîs eseridir. Anahtar kelimeler: Buhârî, Ehl-i sünnet, hadîs, kelâm, fiilHalku ef‘âli’l-ibâd, mentions about kelâmî topics which is Bukhârî’s writen work. In this work Bukhârî gives place for matter of “Khalku’l-Kur’ân” which is in the basis of “Mihne” process that is most considerable event, effecting our cultural heritage in Islamic thought history. In this process, with the same point of view of those period’s companions, Bukhârî demonstrates that deed of humans is created by Allah as he had created human physically. All of ehl-i Sunnah’s scholars are sharing the same opinion. Bukhârî proves this ehl-i sunnah’s opinion, with the evidences which is brought from Kur’ân and Sunnah. This book is in the matter of topics work of kelâm but in the matter of proves it is a work of hadith. Key words: Bukhârî, Ehli Sunnah, Hadith, Kelâm, Activity

Hz. Peygamber'in Kur'ân-ı Kerîm ışığında takip ettiği teşrî siyaseti incelendiğindebunun içerisinde zaman, mekan, durum ve şahıs unsurlarının önemli bir yer teşkil ettiğikolaylıkla fark edilebilir. Resûlullah'ın, bir konuda hüküm verirken, muhatap olduğu şahıslarıihmal etmediğinin göstergelerinden biri, sünnette şahsa özel nitelikli bazı uygulamaların vâridolmasıdır. Sünnetteki uygulama örneklerinin, kendilerinden hüküm çıkarmada istifadeedilmesi açısından, genel ve şahsa özel şeklinde kategorik bir ayrımı mevcut olmamaklabirlikte, kaynaklarımızda belirli uygulamalar hakkında ?kişiye özel ruhsat? ve ?kişiye özeluygulama? kayıtlarının mevcut olduğu görülmektedir. İşte bu tezin konusu, Resûlullah'ınsünnetinde vârid olup da şahsa özel olarak nitelendirilen bir takım uygulamalardır. As it is looked upon the `tesri? policy of Prophet Muhammed in the light of Kur?ân-ıKerîm; it can be easily revealed that the components of space, time, condition and individualdo have a significant position. An indication of the fact that Prophet does not ignoreindividuals while making a judgment on a particular topic is the existence of individualspecificapplications seen in Sunna. Although there is no such categorical distinction asgeneral or individual in Sunna practices, as they are made use of in law-making process, inour resources the markings of `individual-specific permission? and `individual-specificapplication? can be seen. Eventually, the topic of this thesis is the applications existing in`sunna? of Prophet marked as individual-specific. 105

ÖZETHz. Peygamber’in Kur'ân-ı Kerîm ışığında takip ettiği teşrî siyaseti incelendiğinde bunun içerisinde zaman, mekan, durum ve şahıs unsurlarının önemli bir yer teşkil ettiği kolaylıkla fark edilebilir. Resûlullah’ın, bir konuda hüküm verirken, muhatap olduğu şahısları ihmal etmediğinin göstergelerinden biri, sünnette şahsa özel nitelikli bazı uygulamaların vârid olmasıdır. Sünnetteki uygulama örneklerinin, kendilerinden hüküm çıkarmada istifade edilmesi açısından, genel ve şahsa özel şeklinde kategorik bir ayrımı mevcut olmamakla birlikte, kaynaklarımızda belirli uygulamalar hakkında “kişiye özel ruhsat” ve “kişiye özel uygulama” kayıtlarının mevcut olduğu görülmektedir. İşte bu tezin konusu, Resûlullah’ın sünnetinde vârid olup da şahsa özel olarak nitelendirilen bir takım uygulamalardır. SUMMARYAs it is looked upon the ‘tesri’ policy of Prophet Muhammed in the light of Kur’ân-ı Kerîm; it can be easily revealed that the components of space, time, condition and individual do have a significant position. An indication of the fact that Prophet does not ignore individuals while making a judgment on a particular topic is the existence of individual-specific applications seen in Sunna. Although there is no such categorical distinction as general or individual in Sunna practices, as they are made use of in law-making process, in our resources the markings of ‘individual-specific permission’ and ‘individual-specific application’ can be seen. Eventually, the topic of this thesis is the applications existing in ‘sunna’ of Prophet marked as individual-specific.