Search

It appears that the extreme weather events (1) heavy rainfall, (2) heatwaves, and (3) prolonged periods of drought are significant drivers impacting functional soil quality. The key indicators for soil health concerning weather extremes and sustainable agricultural production are (1) aggregate size and stability, (2) earthworm density and species composition, and (3) microbial biomass, specifically mycorrhiza, fungi-to-bacteria ratio. To mitigate the adverse effects of extreme weather conditions, farmers in the Netherlands have positive experiences with the application of organic matter as a preventive management measure. Internationally, covering bare soil with mulch is seen as a promising preventive measure, yet it is scarcely implemented in the Netherlands., Het lijkt erop dat met name piekbuien, hittegolven en lange perioden van droogte extreme weersgebeurtenissen zijn die een grote impact hebben op de functionele bodemkwaliteit. De belangrijkste sleutelindicatoren voor bodemgezondheid in relatie tot weersextremen en een duurzame agrarische productie zijn (1) aggregaat-grootte en -stabiliteit, (2) regenwormendichtheid en soortensamenstelling en (3) microbiële biomassa met expliciet mycorrhiza, schimmel-bacteriënratio. Voor het beperken van de negatieve gevolgen van extreme weerscondities hebben boeren in Nederland positieve ervaringen met het toedienen van organische stof als preventieve beheermaatregel. In het buitenland wordt het bedekt houden van de onbeteelde bodem met strooisel gezien als kansrijke preventieve maatregel, maar wordt in Nederland nog nauwelijks toegepast.

This report describes the results of the analyses underlying the vision “Green Metropolitan Region 2120”: a spatial vision for the future Green Metropolitan Region Arnhem-Nijmegen that is based on the carrying capacity and characteristics of the natural system. The literature study describes future developments for the themes climate change, river regime, nature, agriculture, housing, mobility, energy and economy. A landscape analysis has provided insight into the characteristics of the soil and water system in the region. The results of this analysis have been bundled in a map describing the main landscape types in the region. The map is accompanied by a SWOT analysis that summarizes the most important strengths, weaknesses, opportunities and threats of the soil and water system of the various landscape types., Deze rapportage beschrijft de resultaten van de analyses die ten grondslag liggen aan de visie ‘Groene Metropoolregio 2120’: een ruimtelijk toekomstbeeld voor de Groene Metropoolregio Arnhem-Nijmegen, gebaseerd op de draagkracht en kenmerken van het natuurlijke systeem. De literatuurstudie behandelt toekomstige ontwikkelingen voor de thema’s klimaatverandering, rivierregime, natuur, landbouw, wonen, mobiliteit, energie en economie. Middels een landschapsanalyse is inzicht verkregen in de karakteristieken van bodem, ondergrond en watersysteem in de regio. De resultaten hiervan zijn gebundeld in een landschappelijke typering van de regio met daarbij een SWOT-analyse die de belangrijkste huidige kwaliteiten, knelpunten, kansen en risico’s van het bodem- en watersysteem van de onderscheiden deelgebieden samenvat.

Nature-based solutions (NbS) are promising in contributing to societal goals such as food security and combatting and adapting to climate change. However, existing assessment approaches of nature and biodiversity lack a clear connection to food systems and food system outcomes such as food security and food system resilience. We propose a new methodology to assess benefits and costs of NbS in food systems from a social and an economic perspective that can be used by researchers, NGOs and governments. The approach includes 3 steps: -1. Theory of Change, - 2. Food system framework and - 3. Extended stakeholders analysis including distribution of benefits and costs. The approach is tested in two case studies from Ghana using information on workshops, focus group discussions and interviews with stakeholders.-The case study results indicate that rainwater harvesting for irrigation (RWHI) and the Modified Taungya System (MTS) positively affect food security because of increased production, but both examples have negative impacts as well.

Klimaatadaptatie in de landbouw kent meerdere vormen en mogelijkheden. In dit rapport is verkend in hoeverre klimaatadaptatie gerealiseerd kan worden door rassenkeuze, teeltmaatregelen en het telen van alternatieve gewassen. Dat is gedaan door experts te raadplegen, rassenproef-data te benutten van WUR Open Teelten en door praktijkkennis en ervaringen te verzamelen. Om een goede analyse te kunnen maken, is eerst gekeken of de kwetsbaarheden van de huidige gewassen al voldoende in beeld zijn. Voor mais was dat nog niet zo, en dat is in dit onderzoek gedaan. Daaruit komt naar voren dat mais last kan gaan krijgen van nattere omstandigheden (zaai, oogst bemoeilijkt) terwijl hogere temperaturen de groei kunnen bevorderen, vooral in het voorjaar. Droogte heeft met name een effect op de gewasproductie en kwaliteit van de mais. Voor de gewassen wintertarwe, zomertarwe en mais is een rassenanalyse gedaan op basis van de rassenproeven. Hieruit is de productie per ras vergeleken en is verkend in hoeverre er verschillen optreden bij neerslagtekorten. Voor wintertarwe is geen verband gevonden. Bij zomertarwe zijn wat verschillen in productie per ras onder droge omstandigheden te zien, maar is het verband niet heel sterk. Bij mais wel: hoe groter het neerslag tekort, hoe lager de productie. De gegevens van de rassenproeven in Overijssel tonen dat de productie met 1 ton per hectare daalt per 50mm extra neerslagtekort. Ook doen bepaalde rassen het relatief beter dan anderen onder droge omstandigheden. Aanpassingen in de aardappelteelt kunnen helpen om het gewas hoogproductief en weerbaar te maken tegen klimaatverandering. Drempels tussen aardappelruggen kan water dat valt laten infiltreren, zodat het later beschikbaar is voor de plant. Hitte kan bestreden worden door te koelen met sprinkler installaties of het aanleggen van bredere ruggen, zodat de warmte langer wegblijft van de knollen. De verkende opties bieden op korte (teeltmaatregelen in aardappelteelt, rassenkeuze mais) of la

De rapportage is een verslag van de inventarisatie van de stand van zaken van de uitvoering van het LNV actieprogramma klimaatadaptatie landbouw tot en met 2021. De vraag is in hoeverre er een beeld is van de risico’s, knelpunten en kansen van klimaatverandering voor de landbouw. In het onderzoeksproject heeft een inventarisatie plaatsgevonden vanuit het kennisdomein en vanuit de praktijk. Binnen het kennisdomein is inzicht in de risico’s en knelpunten vrijwel compleet. In de praktijk van landbouw en beleid is het beeld vergevorderd als het gaat om het watervraagstuk. Ook is er groeiende aandacht voor de bodem. Minder aandacht is besteed aan de risico’s en knelpunten voor de verschillende agrarische productiesystemen. In beide sporen is nog beperkt inzicht in de kansen en daaraan gekoppelde nieuwe perspectieven voor de landbouw.

Dit rapport beschrijft de brede effecten van bodemmaatregelen voor een duurzaam bodembeheer. Hiervoor zijn de maatregelen uit de systeemproeven van de Publiek Private Samenwerking (PPS) Beter Bodembeheer eerst kwalitatief en vervolgens deels kwantitatief geanalyseerd met toepassing van een ontwikkeld framework. Het framework dat ontwikkeld is richt zicht op de volgende drie facetten van bodembeheer en maatregelen. - Bodemkwaliteitsaspecten: organische stof, fysische-, chemische- en biologischebodemkwaliteit, grotendeels afgeleid uit de Bodemindicatoren voor Landbouwgronden Nederland (BLN-indicatorset), - Bodemfuncties: productiviteit, waterregulatie- en zuivering, recycling van nutriënten, koolstofvastlegging, habitat voor biodiversiteit (volgens de Landmark-systematiek), - Toepasbaarheidsaspecten van maatregelen: benodigde kennis en kunde, bedrijfsresultaat en arbeid, machine vereisten, toepasbaar en geschikt areaal. Doel van dit onderzoek is om een compleet beeld te krijgen van hoe maatregelen bijdragen aan duurzaam bodembeheer en hoe er van uit dit beeld boodschappen en adviezen voor de praktijk opgesteld kunnen worden. Dit onderzoek draagt hiermee bij aan de doelstelling in het Nationaal Programma Landbouwbodems waarin beoogd wordt dat alle landbouwbodems in Nederland in 2030 duurzaam beheerd worden. De kwalitatieve analyse van een zestal maatregelcategorieën is gedaan op alle drie de facetten. Deze maatregelcategorieën zijn: gereduceerde grondbewerking, organische stofaanvoer, groenbemesters, bemesting, grondontsmetting, en combinaties van maatregelen. De analyse resulteert in een wisselend beeld. Positieve, negatieve en neutrale effecten van maatregelen zijn aangetroffen binnen maatregelcategorieën en grondsoorten. Daarnaast zijn een aantal effecten nog onzekerheden of onbekend. De analyse brengt diverse win-wins en trade-offs tussen aspecten naar voren. De kwantitatieve verdieping is vervolgens uitgevoerd voor bodemfuncties en toepasbaarheidsaspecten bij

Deze notitie is bedoeld als achtergrondstuk voor beleidsmakers, betrokkenen bij experimenteergebieden en andere stakeholders die aan de slag zijn met de ontwikkeling van Kritische Prestatie Indicatoren (KPI’s) voor duurzame kringlooplandbouw. De notitie biedt een gezamenlijk kader voor deze ontwikkeling. Een gezamenlijk kader is belangrijk doordat aan de vergader- en keukentafels verschillende beelden en verwachtingen ontstaan over de ontwikkeling van een KPI-systematiek voor kringlooplandbouw, wat de samenwerking in de weg kan staan. Deze notitie geeft daarom richting aan de verdere ontwikkeling en toepassing van een KPI-systematiek voor kringlooplandbouw.

Nederland zal de komende jaren, aanvullend op de stikstofaanpak, ook forse stappen moeten zetten op de terreinen van waterkwaliteit (Kaderrichtlijn Water; Nitraatrichtlijn) en klimaat (EU Green Deal). Daarom heeft het ministerie van LNV, samen met Directoraat Generaal Stikstof (DGS) en het ministerie van Financiën, PBL, RIVM en WUR verzocht om twee varianten van een toekomstige stikstofaanpak nader te analyseren. Daarbij gaat het om een variant die primair gericht is op stikstofreductie, de ‘stikstofvariant’, en een ‘integrale variant’, waarbij ook de samenhang met andere opgaves, in het bijzonder die voor klimaat en water in beeld wordt gebracht. WUR heeft in dit rapport een kwalitatieve analyse uitgevoerd van effecten van maatregelen uit de dossiers stikstof, waterkwaliteit en klimaat op de emissies van ammoniak, methaan, lachgas en CO2 en op de uit- en afspoeling van stikstof en fosfaat. Daarnaast heeft WUR de betekenis van een integrale gebiedsgerichte aanpak nader in beeld gebracht aan de hand van drie voorbeeldgebieden: melkveehouderij in het veenweidegebied, intensieve landbouw op zandgronden en grondgebonden landbouw op zandgronden.

De droge zomers van 2018, 2019 en 2020 hebben de noodzaak en mogelijkheid voor beregenen benadrukt. Daarnaast wordt de kans op droge zomers door klimaatverandering groter. In dit rapport worden de kosten van drie irrigatiesystemen vergeleken, namelijk de haspel, druppelirrigatie, peilgestuurde drainage. Per systeem worden de vaste en de variabele kosten aangegeven in een worst en best case scenario. Ongeacht het scenario blijkt druppelirrigatie het systeem met de hoogste kosten, voortkomend uit het jaarlijks opnieuw moeten leggen en aanschaffen van de druppelslangen. Het waterverbruik bij druppelirrigatie is wel lager dan ten opzichte van de haspel. Samengestelde peilgestuurde drainage en de haspel liggen qua kosten dicht bij elkaar. Daarnaast zijn de kosten uiteengezet voor de opslag van zoetwater in de ondergrond. Dit systeem is kostbaar, maar biedt wel een zoetwaterbron in droge tijden, en kan goed gecombineerd worden met druppelirrigatie. De effecten van de verschillende irrigatiesystemen op de gewasopbrengst zijn in dit rapport niet behandeld. Suggestie voor volgend onderzoek is om de effecten van ieder systeem op deze gewasopbrengsten in beeld te brengen en deze af te zetten tegen de kosten.

Met betrokkenen en experts uit de Veenkoloniën zijn een aantal boerderijvarianten besproken die kunnen bijdragen aan een meer klimaatbestendige akkerbouw. Vervolgens zijn enkele varianten die kansrijk worden geacht verder geanalyseerd en uitgewerkt. Voor deze varianten is een economische doorrekening en een inschatting van de effecten op broeikasgasemissie gemaakt. Op die manier kunnen varianten vergeleken worden op beide criteria, waardoor trade-offs in beeld gebracht kunnen worden. De geanalyseerde en uitgewerkte varianten zijn: de energieboerderij, met focus op zonnepanelen; de groenblauwe boerderij, waar aandacht is voor het dooraderen van het bedrijf met water en natuur; de circulaire boerderij, waar permanent grasland en/of een extensief beheer pakket een mogelijkheid is; de vezelboerderij met focus op natte teelten waarvan de producten input zijn voor de vezelindustrie; de eiwitboerderij om de veenkoloniën de eiwitschuur van Nederland te maken; en tot slot de internetboerderij, waarin met technologie de watersituatie van percelen wordt geoptimaliseerd voor gewassen en veenbehoud.

Er zijn drie nieuwe voorbeeldbedrijven in de open teelten uitgewerkt doormiddel van het toepassen van de ontwikkelde klimaatstresstest methodiek. Naast de twee reeds bestaande uitwerkingen uit 2019 (Noordelijk pootgoedbedrijf en een Zuidoostelijk zand bedrijf), zijn nu de klimaatrisico’s voor akkerbouwbedrijven in de Noordoostpolder, de Veenkoloniën en Zeeland uitgewerkt. Op deze manier zijn er voor deze vijf grote akkerbouwregio’s een stresstest beschikbaar, die aanzet tot bewustwording en het nadenken over adaptatiemaatregelen. In alle drie de nieuwe uitwerkingen komt naar voren dat het bedrijfsrisico gaat toenemen en onder het WH klimaatscenario voor 2050 het meeste. Aardappel en ui blijken kwetsbare gewassen te zijn voor de toename van de geselecteerde klimaatfactoren, terwijl suikerbiet en granen weinig toenemende risico’s van klimaatverandering zullen gaan ervaren. De nieuwe uitwerkingen hebben tevens geleid tot aanscherpingen in de methodiek en de gebruikte input data, zoals de frequenties van klimaatfactoren vanuit de KNMI klimaatscenario’s. Het is ook duidelijk geworden dat een review van de geselecteerde klimaatfactoren en hun impacts nodig is, om zo nog herkenbaardere uitwerkingen te maken.

Landbouwkundig gebruik van veen en moerige gronden leidt tot de uitstoot van broeikasgassen doordat veen oxideert. Dat gebeurt als de veenpakketten boven de grondwaterstand liggen. Tezamen stoten veen en moerige gronden in Nederland rond de zes megaton CO2 equivalenten per jaar uit. Binnen het Klimaatakkoord hebben alle sectoren, ook de landbouw, een opgave toegekend gekregen om een emissiereductie te realiseren. Veen en moerige gronden hebben de opgave om vanaf 2030 één megaton CO2 equivalenten minder uit te stoten per jaar. Dit rapport focust zich op mogelijkheden om bij te dragen aan de emissiereductie doelstelling van veen en moerige gronden die akkerbouwmatig gebruikt worden. Hierbij wordt er gefocust op de Veenkoloniën, waar veenpakketten in variabele diktes voorkomen en akkerbouw het gangbare landgebruik is, met bijbehorende grote ontwateringsdiepte. Dat leidt op plekken waar veel veen voorkomt tot een flinke bodemdaling van 1 a 2 cm per jaar. Dat resulteert in toenemende hoogteverschillen binnen percelen; de zandkoppen dalen niet mee, en de veenputten dalen juist steeds meer. Dit veroorzaakt droogte schade aan gewassen in droge tijden op de hoge plekken, en natschade in de lage plekken tijdens natte periodes. Het waterschap staat voor de beslissing voor de inrichting van het toekomstig watersysteem. Blijft akkerbouwmatig landgebruik, met bijbehorende lage waterstanden mogelijk? Of kunnen er andere vormen van landbouw plaatsvinden, waardoor er geen grote investeringen in het watersysteem gedaan hoeven te worden. Dit onderzoek draagt bij aan deze discussie. Er is in literatuur onderzoek gedaan naar maatregelen die de CO2 emissies van veengronden kunnen reduceren. Maatregelen zoals het onderwerken van veen en infiltratiedrainage zouden het huidige akkerbouw systeem in stand kunnen houden en tegelijkertijd een reductie van emissies realiseren. Er zijn ook maatregelen gevonden waarbij de functie akkerbouw wordt gewijzigd naar grasland, natte teelten of natte n

In 2019 is gewerkt aan het opstellen van boerderijvarianten die passen binnen een circulaire en klimaat neutrale maatschappij. Om meer handen en voeten te geven aan de opgestelde boerderijvarianten is er nu een nadere uitwerking en verfijning uitgevoerd. Er zijn zes boerderijvarianten uitgewerkt op broeikasbasemissies en verdiencapaciteit per hectare. Gedurende het proces werd duidelijk dat enkele varianten of maatregelen uit de verkenning van 2019 niet realistisch gezien worden. Deze zijn daarom niet in de boerderij-analyses meegenomen. De volgende zes boerderijvarianten zijn op beide criteria (economie en broeikasgasemissies) beoordeeld en vergeleken met de referentie situatie in het gebied: De Eiwitboerderij, de groenblauwe boerderij, de energieboerderij, de circulaire boerderij, de vezelboerderij en de internetboerderij. Deze varianten zijn afgezet ten opzichte van de referentie situatie; akkerbouw met lage grondwaterstanden tussen de 120-160 cm onder maaiveld, waar zetmeelaardappelen, suikerbieten en zomergerst worden geteeld. De dikkere veenpakketten op deze bedrijven emitteren met de huidige lage grondwaterstanden veel broeikasgassen door de oxidatie van het veen. Doelstellingen vanuit het klimaatakkoord richten zich erop deze uitstoot te verminderen. Dit rapport presenteert inschattingen van mogelijk te realiseren emissiereducties door de toepassing van de boerderijvarianten op deze dikke veenpakketten. Veel varianten passen een ander gewas of maatregel toe op 20% van het bedrijf, omdat aangenomen is dat 20% van het oppervlakte van het bedrijf dikke veenlagen bevat. Daarnaast zijn economische cijfers zijn verzameld voor de verschillende maatregelen en alternatieve gewassen. Deze zijn uitgewerkt op saldo niveau per hectare per jaar en vervolgens toegepast in boerderijvarianten. Uit deze analyse blijkt dat de energie boerderij met zonnepanelen in vaste constructie en een verhoogd waterpeil op 20% van het bedrijf het best scoren op zowel economisch perspectief

De nota Gezonde Groei Duurzame Oogst (2013-2023) richt zich op het verduurzamen van de gewasbescherming, waarin het behoud van het economisch perspectief van telers centraal staat. Dit rapport toont de resultaten van de economische analyse van de akkerbouw, vollegrondsgroente, fruit, bloembollen, boomkwekerij en glastuinbouw in de tussenevaluatie van de nota. Uit deze analyse blijkt uit een aantal casussen dat Nederlandse telers in de meeste gevallen hogere kosten of meer schade hebben als gevolg van het gevoerde beleid op gewasbeschermingsmiddelen en teeltvoorschriften over de periode 2010-2016. Daarnaast hebben Nederlandse telers in 2016 vaker een concurrentie nadeel dan een voordeel ten opzichte van Belgische, Franse, Duitse of Engelse telers als gevolg van verschillen in de toegelaten middelen per land. Dat komt met name doordat vrijstellingen van middelen nationaal en niet op Europees niveau gegeven kunnen worden. Belanghebbende herkennen het gevonden resultaten enigszins. Ze hadden verwacht dat het beleid in economisch termen grotere negatievere gevolgen gehad zou hebben voor Nederlandse telers.

In het concept kringlooplandbouw is de veehouderij niet weg te denken. Dieren vervullen een essentiële functie door reststromen te verwaarden. De nutriënten uit hun mest kunnen weer benut worden in de plantaardige productie. De productie van dierlijke producten en de daaraan gerelateerde productie van mest ligt onder een vergrootglas vanuit meerdere maatschappelijke doelen; de beslag op land en grondstoffen, de concentratie van veehouderij, het hergebruik van nutriënten uit mest, klimaatopgaves en milieuproblemen. Historisch is de veehouderij nauw verbonden met de plaats waar mensen wonen, waardoor de vraag boven komt hoe mensen en dieren verspreid zijn over de planeet.Nederland is een extreem voorbeeld van een gebied waar veel mensen en veel dieren op een klein oppervlak in een vruchtbare delta samen leven. Dat is voor een deel te verklaren door Von-Thunens economisch-geografische model: dagverse producten als zuivel worden dicht bij de stad geproduceerd. Daarnaast speelt de goede infrastructuur (zeehavens) en beschikbare kennis een belangrijke rol voor een efficiënt veehouderij systeem. De combinatie van veel dieren en veel mensen dicht op elkaar brengt ook problemen met zich mee. Deze verkennende studie richt zich op de ophoping van nutriënten (met als voorbeeld fosforstromen) en presenteert twee extreme denkrichtingen die oplossing kunnen bieden, waaruit duidelijk wordt dat er bij kringlooplandbouw het menselijke-afval systeem niet los gezien kan worden van het landbouwproductie systeem.De veehouderij bij steden in Delta’s worden gevoed door importen van veevoer vanuit andere gebieden, door ons als Graanschuren betiteld. Dit zijn uitgestrekte graan of soja producerende regio’s, die dunbevolkt zijn. De veehouderij ontbreekt in deze gebieden. Er is een forse stroom van nutriënten van de Graanschuren naar de Delta’s; die resulteert in uitputting van nutriënten in de graanschuur, en een ophoping van nutriënten in de Delta. De Delta’s exporteren, naast eigen consumpt

De nota Gezonde Groei Duurzame Oogst (2013-2023) richt zich op het verduurzamen van de gewasbescherming, waarin het behoud van het economisch perspectief van telers centraal staat. Dit rapport toont de resultaten van de knelpunten analyse over de periode 2010-2016 van de akkerbouw, vollegrondsgroente, uitgangsmaterialen, glastuinbouw, fruitteelt, bloembollen en boomkwekerij in de tussenevaluatie van de nota. Uit deze analyse blijkt dat het aantal knelpunten in algemene zin toeneemt, maar er grote variaties bestaan door de wijze van verzamelen en registreren van de knelpunten. In dit rapport is gebruikt gemaakt van de Dringend Vereist Gewasbescherming (DVG), artikel 38 en prioriteit 1 problemen geïdentificeerd door de Coördinatoren Effectief Middelenpakket (CEMP). De gestelde doelen van knelpunten reductie zoals genoemd in de nota worden naar verwachting niet gehaald.