Search

Het verspreidingsgebied van natte heiden is in omvang min of meer gelijk gebleven sinds de laatste ontginningen. De kwaliteit blijft echter een dalende trend vertonen door de inwerking van stikstofdepositie en verdroging. Tegelijkertijd zijn er veelbelovende resultaten geboekt door nieuwe vormen van herstelbeheer. OBN heeft daarvoor de kennisbasis ontwikkeld. In dit artikel worden de daaruit voortvloeiende inzichten uiteen gezet en worden uitdagingen voor de toekomst geschetst.

Op de Reijerscamp bij Wolfheze zijn de effectiviteit van bodemtransplantaties en het uitstrooien van maaisel voor het ontwikkelen van heide en heischraal grasland op een voormalig landbouwgebied vergeleken. Deze natuurherstelmaatregelen zijn toegepast en getest in gebieden waar de toplaag van de bodem (de voormalige bouwvoor) is afgegraven en in niet-afgegraven gebieden. Wat zijn de resultaten van dit experiment en welke meerwaarde levert bodemtransplantatie voor natuurontwikkeling op?

Deze keer de schijnwerpers op vier andere kuddes Veluwse heideschapen.Die van Ede begrazen al heel lang de Ginkelse en Ederhei. De huidige herders, Aart en Henk van den Brandhof, hebben inrespectievelijk de jaren ‘80 en ‘90 de kuddes overgenomen van hunvader Bart. De kudde van Epe-Heerde begraast al meer dan vijftigjaar de Renderklipen. Bij de oprichting van de kudde van Rheden inde jaren zestig speelde de eigenares van het landgoed Heuvel eenbelangrijke rol.

Herders en heide blijven de gemoederen bezig houden. Dit voorjaar verscheen naar aanleiding van de motie Jacobi het Alterra rapport ‘Wie stuurt de herder?’ Centraal daarin staat de penibele positie van herders: ze worden structureel onderbetaald en er zijn te veel ‘dakloze’ kuddes. Dit is nog wel op te lossen. Ingewikkelder zijn de maatschappelijke opgaven: beheer voor bredere maatschappelijke doelstellingen en het vergroten van mogelijkheden voor burgerparticipatie.

Begrazing als beheervorm wordt breed toegepast in heidegebieden om op een betaalbare manier openheid van het landschap en variatie in levensgemeenschappen te handhaven. De wijze van uitvoering luistert daarbij nauw, maar goede inzichten in de effecten van graasdruk op insecten ontbraken tot nu toe. Dit artikel geeft de resultaten van een veldonderzoek naar de invloed van begrazingsintensiteit op de soortenrijkdom van sprinkhanen, Heidecicade, vlinders, zweefvliegen, bijen en mieren in Noord-Brabantse heideterreinen.

In deze studie is bekeken welke veranderingen zijn opgetreden in plantengemeenschappen. De gegevens uit de Landelijke Vegetatie Databank (LVD) zijn gebruikt om trends in de soortensamenstelling van bepaalde plantengemeenschappen op te sporen. Vervolgens zijn deze trends gerelateerd aan veranderingen in de temperatuur. Hierdoor krijgen we inzicht in de kwetsbaarheid van de onderzochte plantengemeenschappen (en desbetreffende ecosystemen) voor klimaatverandering. De LVD bestaat momenteel uit meer dan 630.000 gedigitaliseerde vegetatieopnamen, gemaakt in de periode 1930-2012. De verandering in de soortensamenstelling van een aantal plantengemeenschappen is geanalyseerd voor de periode 1930-2010

Een verkennend onderzoek naar de positie en betekenis van traditioneel werkende herders in de Nederlandse samenleving. Aan de hand van interviews, een workshop en modelberekeningen is een beeld gevormd van de financiële positie van de herders in de sector, van de knelpunten en van de betekenis die de herders hebben voor natuur en cultuurhistorie. De analyse wijst uit dat de traditioneel werkende herders een maatschappelijke meerwaarde leveren die wordt ondergewaardeerd. Er worden diverse oplossingsrichtingen aangedragen en aanbevelingen gedaan voor een structurele herziening van het huidige systeem met korte termijn contracten.

Herders en heide blijven de gemoederen bezig houden. Dit voorjaar verscheen naar aanleiding van de motie Jacobi het Alterra rapport ‘Wie stuurt de herder?’ Centraal daarin staat de penibele positie van herders: ze worden structureel onderbetaald en er zijn te veel ‘dakloze’ kuddes. Dit is nog wel op te lossen. Ingewikkelder zijn de maatschappelijke opgaven: beheer voor bredere maatschappelijke doelstellingen en het vergroten van mogelijkheden voor burgerparticipatie.

Het verspreidingsgebied van natte heiden is in omvang min of meer gelijk gebleven sinds de laatste ontginningen. De kwaliteit blijft echter een dalende trend vertonen door de inwerking van stikstofdepositie en verdroging. Tegelijkertijd zijn er veelbelovende resultaten geboekt door nieuwe vormen van herstelbeheer. OBN heeft daarvoor de kennisbasis ontwikkeld. In dit artikel worden de daaruit voortvloeiende inzichten uiteen gezet en worden uitdagingen voor de toekomst geschetst.

Een verkennend onderzoek naar de positie en betekenis van traditioneel werkende herders in de Nederlandse samenleving. Aan de hand van interviews, een workshop en modelberekeningen is een beeld gevormd van de financiële positie van de herders in de sector, van de knelpunten en van de betekenis die de herders hebben voor natuur en cultuurhistorie. De analyse wijst uit dat de traditioneel werkende herders een maatschappelijke meerwaarde leveren die wordt ondergewaardeerd. Er worden diverse oplossingsrichtingen aangedragen en aanbevelingen gedaan voor een structurele herziening van het huidige systeem met korte termijn contracten.

De Manderheide in Noordoost-Twente is onderdeel van het Natura 2000-gebied Springendal – Dal van de Mosbeek. Dit rapport presenteert een plan voor het herstel van de Manderheide in het kader van het Programma Aanpak Stikstof, met name gericht op habitattype Droge heiden (H4030) in de context van een goed functionerend heidelandschap. Als uitgangspunten gelden: 1) herstel op landschapsschaal door koppeling van voedselarme en voedselrijkere terreindelen, 2) ontsnippering van leefgebieden, 3) inpassing van cultuurhistorische elementen en 3) vorming van een robuust en beheerbaar heideareaal. Deze punten worden nader uitgewerkt tot zes randvoorwaarden: reserveren van bufferzones, instellen van integrale begrazing, plaatselijk ontwikkelen van eikenbos, betrekken van cultuurhistorische waarden, omvormen van bos naar heide op relatief rijke bodem en ontsnipperen van oude en nieuwe heide, inclusief extensieve akkers, tot een open heidelandschap. De beschouwde oppervlakte is ca. 220 ha, waarvan ca. 75 ha volgens plan zou moeten worden omgevormd. Hierdoor ontstaat ca. 145 ha aaneengesloten heidelandschap.

Het huidige beheer van droge heideterreinen is vooral ingegeven door veronderstellingen over historisch landgebruik en de angst voor vergrassing als gevolg van stikstofdepositie. Dit beheer leidt echter in onvoldoende mate tot het behoud van de biodiversiteit van heideterreinen. Daarom is een nieuwe benadering van het beheer nodig om heide als leefgebied van soorten van het bos- en heidelandschap te herstellen. Op basis van recent onderzoek presenteren we hier nieuwe inzichten in de oorzaken van ecologische knelpunten in heideterreinen en doen op grond hiervan aanbevelingen voor beheer en inrichting.

Droge heischrale graslanden zijn zeer gevoelig voor verzuring en vermesting als gevolg van atmosferische depositie van zwavel- en stikstofverbindingen. De stikstofdepositie neemt de laatste jaren iets af, maar tegelijk blijken stikstofaccumulatie en verzuring in de bodem van grotere betekenis te zijn dan eerst gedacht. Dit blijkt zelfs reden te zijn om de ‘critial loads’ of kritische depositiewaarden bij te stellen, zoals onlangs in Europees verband is gebeurd. De auteurs wijzen er daarbij op dat ook bij verdergaande, noodzakelijke verlaging van de stikstofdepositie aanvullende herstelmaatregelen nodig zullen zijn voor behoud of herstel van droge heischrale graslanden

De afgelopen decennia is er in de meeste heideterreinen in ons land op grote en kleinere schaal geplagd. Doel hiervan is het terugzetten van vergrassing en het afvoeren van voedingsstoffen mede afkomstig uit atmosferische depositie. Oude heide op een lange tijd ongestoorde bodem is nu zo schaars geworden

Uitkomsten van ons onderzoek tonen aan dat behoud van 'paarse heide' op de relatief voedselrijke moderpodzolen (merendeel van de glaciale gronden van pleistoceen Nederland) alleen bij zeer intensief beheer mogelijk is. Plaggen van vergraste heiden blijkt hier maar korte tijd effect te hebben en kan op langere termijn bezien zelfs averechts uitwerken, doordat bij het plaggen steeds rijkere bodemlagen worden aangesneden. Dit onderzoek heeft dankbaar gebruik gemaakt van het dertig jaar lang in stand houden van de onderzoekslocaties

De loopkever Harpalus griseus staat bekend als zeldzaam in Nederland. Recentelijk zijn er echter relatief veel waarnemingen gedaan met behulp van bodemvallen, maar ook met zogenaamde raamvallen en op licht. Naast waarnemingen van heide- en stuifzandgebieden op de Veluwe, is de soort ook opvallend vaak waargenomen in enkele agrarische en ruderale gebieden rond Wageningen. Het aantal waarnemingen lijkt dus toe te nemen. Daarentegen lijkt het areaal van deze soort in Nederland juist in oppervlak af te nemen. Als gevolg van de effecten van verschillende verzamelmethoden is het vrijwel onmogelijk om voor deze soort een trend vast te stellen. Zeer waarschijnlijk geldt dit in meer of minder mate voor alle loopkevers

In 2014 is een vegetatiekartering uitgevoerd van Het Nationale Park De Hoge Veluwe uitgaande van een luchtfoto-interpretatie uit 2013 en kleurenfoto’s uit 2010. Het Park bestaat voor ruim 30% uit Natura 2000-habitattypen, verdeeld over 12 typen en draagt belangrijk bij aan oppervlakten habitattype van de Veluwe, met name voor Zandverstuivingen (848 ha), Stuifzandheiden (270 ha), Zure vennen en Heideveentjes (16 ha), Vochtige heiden (27 ha), Heischrale graslanden (189 ha) en Oude eikenbossen (240 ha). Ten opzichte van de kartering in 2007 zijn er op hoofdlijnen de volgende ontwikkelingen: de oppervlakte zandverstuivingen is met maximaal 10% afgenomen, vooral door successie naar Stuifzandheiden; Stuifzandheiden zijn afgenomen ten gunste van Droge heiden; de oppervlakte Heischrale graslanden is praktisch gelijk gebleven; vergrassing met Pijpenstrootje is voortgeschreden; de oppervlakten Vochtige heiden en Zure vennen zijn niet wezenlijk veranderd; habitattype Zwakgebufferde vennen is nieuw onderscheiden met een zeer klein oppervlakte; de oppervlakte Heideveentjes is toegenomen door betere inventarisatie; Jeneverbesstruwelen en Oude eikenbossen zijn in oppervlakte gelijk gebleven; het weinig voorkomende type Beuken-eikenbossen met hulst is uitgebreid met een deel dat in 2007 ten onrechte niet was onderscheiden. De vegetatietypen zijn toegekend aan 11 natuurbeheertypen waarvan N16.01 Droog bos met productie 48% van de oppervlakte inneemt, gevolgd door N01.01 Droge heide met 22% en N07.02 Zandverstuiving met 14%. De overige typen beslaan elk minder dan 5% van de oppervlakte. Vooralsnog is alleen het landschapsbeheertype L01.07 Lanen onderscheiden.

Deze keer de schijnwerpers op vier andere kuddes Veluwse heideschapen.Die van Ede begrazen al heel lang de Ginkelse en Ederhei. De huidige herders, Aart en Henk van den Brandhof, hebben inrespectievelijk de jaren ‘80 en ‘90 de kuddes overgenomen van hunvader Bart. De kudde van Epe-Heerde begraast al meer dan vijftigjaar de Renderklipen. Bij de oprichting van de kudde van Rheden inde jaren zestig speelde de eigenares van het landgoed Heuvel eenbelangrijke rol.

In het terrein is een gedetailleerd veldbodemkundig onderzoek verricht. Er zijn bodemmonsters gestoken en geanalyseerd. Uit het gedetailleerde bodemecologisch onderzoek blijkt dat de huidige stabiele staat van het grasland vooral samenhangt met de eigenschappen van de humus-houdende, biotisch actieve bovengrond. Op grond van gedetailleerd veldonderzoek zijn een bodem- en fysiotopen kaart vervaardigd die een goed overzicht geven van de ecopedologische geschiktheid van het gebied voor instandhouding en ontwikkeling van heischraal grasland. Door uitgebreide analyse van bodemmonsters is inzicht verkregen in de zuur-, basen- en nutriëntenhuishouding van de verschillende standplaatsen en daarmee hun geschiktheid voor behoud en uitbreiding van het heischrale grasland.

Op de Reijerscamp bij Wolfheze zijn de effectiviteit van bodemtransplantaties en het uitstrooien van maaisel voor het ontwikkelen van heide en heischraal grasland op een voormalig landbouwgebied vergeleken. Deze natuurherstelmaatregelen zijn toegepast en getest in gebieden waar de toplaag van de bodem (de voormalige bouwvoor) is afgegraven en in niet-afgegraven gebieden. Wat zijn de resultaten van dit experiment en welke meerwaarde levert bodemtransplantatie voor natuurontwikkeling op?

In het terrein is een gedetailleerd veldbodemkundig onderzoek verricht. Er zijn bodemmonsters gestoken en geanalyseerd. Uit het gedetailleerde bodemecologisch onderzoek blijkt dat de huidige stabiele staat van het grasland vooral samenhangt met de eigenschappen van de humus-houdende, biotisch actieve bovengrond. Op grond van gedetailleerd veldonderzoek zijn een bodem- en fysiotopen kaart vervaardigd die een goed overzicht geven van de ecopedologische geschiktheid van het gebied voor instandhouding en ontwikkeling van heischraal grasland. Door uitgebreide analyse van bodemmonsters is inzicht verkregen in de zuur-, basen- en nutriëntenhuishouding van de verschillende standplaatsen en daarmee hun geschiktheid voor behoud en uitbreiding van het heischrale grasland.

In 2014 is een vegetatiekartering uitgevoerd van Het Nationale Park De Hoge Veluwe uitgaande van een luchtfoto-interpretatie uit 2013 en kleurenfoto’s uit 2010. Het Park bestaat voor ruim 30% uit Natura 2000-habitattypen, verdeeld over 12 typen en draagt belangrijk bij aan oppervlakten habitattype van de Veluwe, met name voor Zandverstuivingen (848 ha), Stuifzandheiden (270 ha), Zure vennen en Heideveentjes (16 ha), Vochtige heiden (27 ha), Heischrale graslanden (189 ha) en Oude eikenbossen (240 ha). Ten opzichte van de kartering in 2007 zijn er op hoofdlijnen de volgende ontwikkelingen: de oppervlakte zandverstuivingen is met maximaal 10% afgenomen, vooral door successie naar Stuifzandheiden; Stuifzandheiden zijn afgenomen ten gunste van Droge heiden; de oppervlakte Heischrale graslanden is praktisch gelijk gebleven; vergrassing met Pijpenstrootje is voortgeschreden; de oppervlakten Vochtige heiden en Zure vennen zijn niet wezenlijk veranderd; habitattype Zwakgebufferde vennen is nieuw onderscheiden met een zeer klein oppervlakte; de oppervlakte Heideveentjes is toegenomen door betere inventarisatie; Jeneverbesstruwelen en Oude eikenbossen zijn in oppervlakte gelijk gebleven; het weinig voorkomende type Beuken-eikenbossen met hulst is uitgebreid met een deel dat in 2007 ten onrechte niet was onderscheiden. De vegetatietypen zijn toegekend aan 11 natuurbeheertypen waarvan N16.01 Droog bos met productie 48% van de oppervlakte inneemt, gevolgd door N01.01 Droge heide met 22% en N07.02 Zandverstuiving met 14%. De overige typen beslaan elk minder dan 5% van de oppervlakte. Vooralsnog is alleen het landschapsbeheertype L01.07 Lanen onderscheiden.

Wegen doorsnijden vaak allerlei gebieden, waaronder natuurgebieden. Hierdoor kunnen er geïsoleerde populaties aan beide zijden van een weg ontstaan. Wanneer deze populaties te klein zijn, dreigt genetische verarming en tenslotte uitsterven. De barrièrewerking van een weg is echter niet voor alle diersoorten gelijk. Zo willen of kunnen bepaalde, vaak kleinere diersoorten de verharde weg niet betreden of worden bij toch oversteken doodgereden. In dit onderzoek worden de effecten van de Hoogeveenseweg, die midden door het natuurontwikkelingsgebied in Mantingerveld loopt, besproken

Dit artikel geeft resultaten van veldonderzoek op militaire terreinen op de Veluwe (Oldebroek, Doornspijk). Het blijkt, dat er sprake is van verjonging van jeneverbessen in heidevegetaties

Met behulp van simulatiemodellen SMART, SUMO en NTM heeft Alterra onderzoek gedaan naar de ontwikkeling van de biodiversiteit in bossen en heide op arme zandgronden, bij bepaalde combinaties van beheer en abiotische condities. Er zijn twee scenario's van milieukwaliteit doorgerekend, namelijk gelijkblijvende en dalende atmosferische depositie (verzuring) en stikstof (eutrofiëring). Bij het beheer is uitgegaan van wel of geen begrazing. Als maten voor biodiversiteit zijn gebruikt de 'potentiële natuurwaarde' (de kans op rode-lijstsoorten), de kans op het voorkomen van een aantal vegetatietypen, en de variatie in bosstructuur

Uitleg over minimum levensvatbare populaties in relatie tot de habitatgrootte, metapopulaties en het belang van de ruimtelijke configuratie van versnipperd habitat voor de duurzame aanwezigheid van soorten, ruimtelijke analysetechnieken en kennissystemen voor het clusteren van leefgebieden tot netwerken en het bepalen van de draagkracht van netwerken (LARCH: LandschapsAnalyse en Regels voor de Configuratie van Habitats), en het belang van nauwkeurige verspreidingsgegevens (actueel en historisch) hierbij. Als voorbeeld onderzoeken naar verspreiding en habitat(netwerken) van roerdomp en adder, en ruimtelijke analyses voor de samenhang van heide, stuifzand en duin, en het effect van wegen op de duurzame aanwezigheid van de zandhagedis op de Utrechtse Heuvelrug

Until recently, Gampsocleis glabra was considered to be extinct in The Netherlands since 1987. In 1999, this species was found in large accounts at the military firing range Oldebroek in the province of Gelderland. Gampsocleis glabra seems to prefer open heath (Genisto-Callunetum danthonietosum) and grassland communities (Galia hercynici-Festucetum ovinae) with a low moss abundance. On the Oldebroekse Heide the vegetation is burnt periodically, with a cyclus of 8 years. It is remarkable that on the Lüneburger Heide (Niedersachsen, Germany) the vegetation is burnt on a large scale too. This is the only other site where G. glabra survived in northwestern Europe.