Search

У дисертацији су истраживани педагошки ефекти примене елемената Програма „Корак по корак“ у основним школама у Републици Србији. Указано је на стратешке правце развоја образовања у Републици Србији дефинисаних документом, који је 25. октобра 2012. године усвојила Влада Републике Србије, „Стратегија развоја образовања у Србији до 2020. године“, чија је мисија да у XXI веку осигура систем образовања у Републици Србији као основни темељ живота и развоја сваког појединца, друштва и државе заснованог на знању. Посебнo је сагледаван Програм „Корак по корак“, методологијa усмеренa на дете, који се у основним школама Републике Србије реализује у својим елементима од 2003/4. школске године. Основни циљ нашег истраживања је да на основу анкетирања ставовa и мишљењa наставника, родитеља и ученика, тестирања знања ученика и социометријског испитивања утврдимо педагошке ефекте примене елемената Програма „Корак по корак“ у Републици Србији испитивањем когнитивних, социјалних и афективних ефеката. Конкретно, циљ нам је да утврдимо разлике у педагошким ефектима који се остварују у одељењима у којима се примењују елементи Програма „Корак по корак“ у односу на одељења у којима се елементи овог програма не примењују. Поред тога, намера нам је и да испитамо какве су могућности примене Програма „Корак по корак“ у Републици Србији и који су фактори који су подстицали, а који отежавали досадашњу примену овог програма у Републици Србији. Истраживање је спроведено на узорку од 1617 испитаника, од којих је 43 наставника који предају у другом, трећем и четвртом разреду основне школе, 807 ученика из другог, трећег и четвртог разреда основне школе и 767 родитеља тих ученика у осам основних школа из Новог Сада, Селенче, Пивница, Ниша и Београда. Укупан узорак смо поделили у две групе – прву и другу групу. Прву групу су чинили наставници, родитељи ученика и ученици који су у одељењима у којима се примењују елементи Програма „Корак по корак“, а другу групу наставници, родитељи ученика и ученици који су у одељењима у којима се не примењују елементи овог програма. vii Истраживање ефеката Програма „Корак по корак“ је емпиријског карактера и одговара корелационом, неексперименталном нацрту. Истраживање је сложено и састоји се из неколико фаза и одвојених студија, које су спровођене на различитим популацијама, односно узорцима, наставника, ученика основних школа и њихових родитеља. Прва студија се односи на анализу педагошких ефеката наставе на основу процене наставника, ученика и родитеља понуђених тврдњи из упитника, друга студија на постигнућа ученика на тесту знања из предмета Природа и друштво, трећа студија на интерперсоналне односе међу ученицима, а четврта на анализу могућности и факторе спровођења Програма „Корак по корак“ у школама у Републици Србији. Да би се провериле хипотезе и реализовали истраживачки задаци, у истраживању су коришћене, како квантитивне, тако и квалитативне технике прикупљања података. Конкретно, коришћена је анализа садржаја, затим скале процене, тестови знања и социометријски поступак. Испитивање ефеката програма остварено је анкетирањем на основу скале процене, упоређивањем постигнућа ученика на националном тесту и социометријским испитивањем. У првој студији упитником је анкетирано свих 1617 испитаника из узорка. Израђена су три упитника – упитник за наставнике, упитник за ученике и упитник за родитеље. Сваки упитник садржао је двадесет седам тврдњи (девет за когнитивне, девет за социјалне и девет за афективне ефекте) на основу ИССА педагошких стандарда за шест области квалитета (Интеракција; Породица и заједница; Инклузија, различитости деморатске вредности; Праћење, Процењивање и планирање; Стратегије поучавања и Окружење за учење) и омогућио испитивање и упоређивање ставова и мишљења наставника, ученика и родитеља о ефектима овог програма. У оквиру друге студије, упоређивањем постигнућа на националном тесту ученика четвртог разреда који су у одељењима у којима се примењују елементи Програма „Корак по корак“ (прва група) и ученика који су у одељењима у којима се не примењују елементи овог програма (друга група) остварен је увид у когнитивне ефекте на укупном узорку од 391 испитаника. У оквиру треће студије, испитивали смо интерперсоналне везе социометријским испитивањем на укупном узорку од 788 ученика прве и друге групе, а потом смо добијене податке груписали и ставили у функцију закључака о ефектима програма. За испитивање ставова о могућностима прилагођавања примене овог програма постојећим условима у Републици Србији и факторима који подстичу и viii отежавају примену ове методологије, што представља четврту студију, израдили смо два упитника и анкетирали 21 наставника, који су обучени за рад по овој методологији и који дужи низ година примењују елементе Програма „Корак по корак“. На основу података добијених упитницима за наставнике, родитеље и ученике, на основу статистички значајних разлика у постигнућу ученика на тесту знања из предмата Природа и друштво, као и на основу статистички значајних разлика на социометријском испитивању по питању бројности избора ученика закључили смо да је наша општа хипотеза – Педагошки (когнитивни, социјални и афективни) ефекти образовно-васпитног рада су боље процењени од стране наставника, родитеља и ученика, постигнућа ученика на тесту знања су већа и интерперсонални односи имају више позитивних и мање негативних избора међу ученицима у одељењима у којима се примењују елементи Програма „Корак по корак” у односу на наставике, родитеље и ученике у одељењима у којима се елементи овог програма не примењују – делимично потврђена. Када је реч о когнитивним и социјалним доменима, помоћу т-теста на независним узорцима, добијене су статистички значајне разлике, док код афективног домена разлике нису добијене. Такође, ученици који похађају одељења у којима се Програм „Корак по корак“ примењује, имају значајно боље постигнуће на тесту знања из Природе и друштва, као и више међусобних позитивних, а мање негативних избора у оквиру социометријског поступка. На основу свих резултата, може се закључити да су когнитивни и социјални педагошки ефекти квалитетнији у одељењима у којима се примењују елементи Програма „Корак по корак“. Упитницима за наставнике који примењују елементе Програма „Корак по корак“ дошли смо до значајних података о могућностима прилагођавања овог програма условима у Републици Србији, као и о факторима који подстичу и факторима који отежавају примену овог програма. На основу свих резултатa нашег истраживања потврђујемо научну оправданост примене методологија усмерених на дете и процесе учења, као што је то Програм „Корак по корак“, у функцији унапређивања квалитета образовања и васпитања у Републици Србији. U disertaciji su istraživani pedagoški efekti primene elemenata Programa „Korak po korak“ u osnovnim školama u Republici Srbiji. Ukazano je na strateške pravce razvoja obrazovanja u Republici Srbiji definisanih dokumentom, koji je 25. oktobra 2012. godine usvojila Vlada Republike Srbije, „Strategija razvoja obrazovanja u Srbiji do 2020. godine“, čija je misija da u XXI veku osigura sistem obrazovanja u Republici Srbiji kao osnovni temelj života i razvoja svakog pojedinca, društva i države zasnovanog na znanju. Posebno je sagledavan Program „Korak po korak“, metodologija usmerena na dete, koji se u osnovnim školama Republike Srbije realizuje u svojim elementima od 2003/4. školske godine. Osnovni cilj našeg istraživanja je da na osnovu anketiranja stavova i mišljenja nastavnika, roditelja i učenika, testiranja znanja učenika i sociometrijskog ispitivanja utvrdimo pedagoške efekte primene elemenata Programa „Korak po korak“ u Republici Srbiji ispitivanjem kognitivnih, socijalnih i afektivnih efekata. Konkretno, cilj nam je da utvrdimo razlike u pedagoškim efektima koji se ostvaruju u odeljenjima u kojima se primenjuju elementi Programa „Korak po korak“ u odnosu na odeljenja u kojima se elementi ovog programa ne primenjuju. Pored toga, namera nam je i da ispitamo kakve su mogućnosti primene Programa „Korak po korak“ u Republici Srbiji i koji su faktori koji su podsticali, a koji otežavali dosadašnju primenu ovog programa u Republici Srbiji. Istraživanje je sprovedeno na uzorku od 1617 ispitanika, od kojih je 43 nastavnika koji predaju u drugom, trećem i četvrtom razredu osnovne škole, 807 učenika iz drugog, trećeg i četvrtog razreda osnovne škole i 767 roditelja tih učenika u osam osnovnih škola iz Novog Sada, Selenče, Pivnica, Niša i Beograda. Ukupan uzorak smo podelili u dve grupe – prvu i drugu grupu. Prvu grupu su činili nastavnici, roditelji učenika i učenici koji su u odeljenjima u kojima se primenjuju elementi Programa „Korak po korak“, a drugu grupu nastavnici, roditelji učenika i učenici koji su u odeljenjima u kojima se ne primenjuju elementi ovog programa. vii Istraživanje efekata Programa „Korak po korak“ je empirijskog karaktera i odgovara korelacionom, neeksperimentalnom nacrtu. Istraživanje je složeno i sastoji se iz nekoliko faza i odvojenih studija, koje su sprovođene na različitim populacijama, odnosno uzorcima, nastavnika, učenika osnovnih škola i njihovih roditelja. Prva studija se odnosi na analizu pedagoških efekata nastave na osnovu procene nastavnika, učenika i roditelja ponuđenih tvrdnji iz upitnika, druga studija na postignuća učenika na testu znanja iz predmeta Priroda i društvo, treća studija na interpersonalne odnose među učenicima, a četvrta na analizu mogućnosti i faktore sprovođenja Programa „Korak po korak“ u školama u Republici Srbiji. Da bi se proverile hipoteze i realizovali istraživački zadaci, u istraživanju su korišćene, kako kvantitivne, tako i kvalitativne tehnike prikupljanja podataka. Konkretno, korišćena je analiza sadržaja, zatim skale procene, testovi znanja i sociometrijski postupak. Ispitivanje efekata programa ostvareno je anketiranjem na osnovu skale procene, upoređivanjem postignuća učenika na nacionalnom testu i sociometrijskim ispitivanjem. U prvoj studiji upitnikom je anketirano svih 1617 ispitanika iz uzorka. Izrađena su tri upitnika – upitnik za nastavnike, upitnik za učenike i upitnik za roditelje. Svaki upitnik sadržao je dvadeset sedam tvrdnji (devet za kognitivne, devet za socijalne i devet za afektivne efekte) na osnovu ISSA pedagoških standarda za šest oblasti kvaliteta (Interakcija; Porodica i zajednica; Inkluzija, različitosti demoratske vrednosti; Praćenje, Procenjivanje i planiranje; Strategije poučavanja i Okruženje za učenje) i omogućio ispitivanje i upoređivanje stavova i mišljenja nastavnika, učenika i roditelja o efektima ovog programa. U okviru druge studije, upoređivanjem postignuća na nacionalnom testu učenika četvrtog razreda koji su u odeljenjima u kojima se primenjuju elementi Programa „Korak po korak“ (prva grupa) i učenika koji su u odeljenjima u kojima se ne primenjuju elementi ovog programa (druga grupa) ostvaren je uvid u kognitivne efekte na ukupnom uzorku od 391 ispitanika. U okviru treće studije, ispitivali smo interpersonalne veze sociometrijskim ispitivanjem na ukupnom uzorku od 788 učenika prve i druge grupe, a potom smo dobijene podatke grupisali i stavili u funkciju zaključaka o efektima programa. Za ispitivanje stavova o mogućnostima prilagođavanja primene ovog programa postojećim uslovima u Republici Srbiji i faktorima koji podstiču i viii otežavaju primenu ove metodologije, što predstavlja četvrtu studiju, izradili smo dva upitnika i anketirali 21 nastavnika, koji su obučeni za rad po ovoj metodologiji i koji duži niz godina primenjuju elemente Programa „Korak po korak“. Na osnovu podataka dobijenih upitnicima za nastavnike, roditelje i učenike, na osnovu statistički značajnih razlika u postignuću učenika na testu znanja iz predmata Priroda i društvo, kao i na osnovu statistički značajnih razlika na sociometrijskom ispitivanju po pitanju brojnosti izbora učenika zaključili smo da je naša opšta hipoteza – Pedagoški (kognitivni, socijalni i afektivni) efekti obrazovno-vaspitnog rada su bolje procenjeni od strane nastavnika, roditelja i učenika, postignuća učenika na testu znanja su veća i interpersonalni odnosi imaju više pozitivnih i manje negativnih izbora među učenicima u odeljenjima u kojima se primenjuju elementi Programa „Korak po korak” u odnosu na nastavike, roditelje i učenike u odeljenjima u kojima se elementi ovog programa ne primenjuju – delimično potvrđena. Kada je reč o kognitivnim i socijalnim domenima, pomoću t-testa na nezavisnim uzorcima, dobijene su statistički značajne razlike, dok kod afektivnog domena razlike nisu dobijene. Takođe, učenici koji pohađaju odeljenja u kojima se Program „Korak po korak“ primenjuje, imaju značajno bolje postignuće na testu znanja iz Prirode i društva, kao i više međusobnih pozitivnih, a manje negativnih izbora u okviru sociometrijskog postupka. Na osnovu svih rezultata, može se zaključiti da su kognitivni i socijalni pedagoški efekti kvalitetniji u odeljenjima u kojima se primenjuju elementi Programa „Korak po korak“. Upitnicima za nastavnike koji primenjuju elemente Programa „Korak po korak“ došli smo do značajnih podataka o mogućnostima prilagođavanja ovog programa uslovima u Republici Srbiji, kao i o faktorima koji podstiču i faktorima koji otežavaju primenu ovog programa. Na osnovu svih rezultata našeg istraživanja potvrđujemo naučnu opravdanost primene metodologija usmerenih na dete i procese učenja, kao što je to Program „Korak po korak“, u funkciji unapređivanja kvaliteta obrazovanja i vaspitanja u Republici Srbiji. In this dissertation are researched pedagogical effects of implementing new elements of “Step by Step” program in primary schools of the Republic of Serbia. The focus was on strategies and methods in education development in the Republic of Serbia that were defined by the document and carried on by the Government of Serbia on October 25, 2012. The mission of “ Strategy of education development in the Republic of Serbia until 2020.” is to ensure that education system in the Republic of Serbia in 21st century is set as the main foundation based on knowledge in life and growth of each individual, society and state in general. The main focus was primarily on the program “ Step by Step”, a student-centered methodology, which has been carrying on in primary schools of the Republic of Serbia in its core elements since 2003/4. The main goal of our research study is to define pedagogical effects of the new program “ Step by Step” on the basis of surveyed points of views and opinions of teachers, parents and students, testing their knowledge level and doing socio-metric research. In addition, some cognitive, social and affective elements were incorporated in the study as well. Actually, the goal is to determine the differences in pedagogical effects that are realized in “Step by Step” classes in comparison to those classes that do not have elements of this program. Besides, our idea was to explore the options of implementing “Step by Step” program in the Republic of Serbia, which were its most influential factors, and also which factors made the implementation of this program more difficult. The research has been done on the sample of 1617 examinees, 43 of those were teachers of Grades 2, 3 and 4 in primary schools, 807 primary school students of Grades 2,3 and 4 and 767 parents of the students in 8 primary schools from Novi Sad, Selenca, Pivnica , Nis and Belgrade. The overall score was divided into two groups – first and second. First group was made of teachers, parents and students of classes with “Step by Step” program, and the second group was made of parents and students of classes without the elements of this program. The research of effects of “Step by Step” program is of empirical nature and corresponds to correlative, non-experimental scale drawing. It is complex and consists of several phases and separate studies, being done on various populations, that is, samples of teachers, primary school students and their parents. The first study represents the analysis of pedagogical effects of teaching method based on estimate of teachers, students and parents answering multiple choice questions in the survey; second study covers the results of students being tested in Science; third study covers interpersonal relations among students; fourth study covers the analysis of possibilities and implementation factors of “Step by Step” program in schools of the Republic of Serbia. To verify theories and realize research projects, there were certain quantitative and qualitative techniques of collecting data that had been applied. In particular, content analysis, scales of estimate, knowledge tests and socio-metric method were used at this point. Examining the program effects was realized using surveys and scales of estimate as well as comparing students’ results in national testing and socio-metric examination. First study covered the total of 1617 examinees being tested by questionnaire sample. There are three questionnaires – questionnaire for teachers, questionnaire for students and questionnaire for parents. Each questionnaire had 27 statements (nine for cognitive, nine for social and nine for affective effects) according to ISSA pedagogical standards for six quality domains (Interaction, Family and Environment, Inclusion, Differences of Democratic Values, Tracking, Reviewing and Planning, Teaching strategies and Studying surroundings). It enforced the examination and comparison of attitudes and opinions of teachers, students and parents regarding this program. The focus of the second study was comparing results in national testing of Grade four students in classes with elements of“ Step by Step” program (first group) to those students in classes without the elements of this program (second group) thus giving an insight into cognitive effects on the total sample of 391 examinees. The focus of third study was to examine interpersonal relations using socio-metric method on the total sample of 788 students of first and second group. Then, we organized the obtained results and grouped them as conclusions relating to effects of this program. Finally, for the purpose of examining opinions about options of adjusting the implementation of this program to the existing conditions in the Republic of Serbia and presenting factors that make its usage difficult, the fourth study had been introduced that consists of two questionnaires in which 21 teachers were examined who had been trained to use this method and who have been implementing elements of “Step by Step” program in their teaching for many years. Using the data from surveys for teachers, parents and students as well as statistical discrepancies in terms of students’ results on knowledge test from Science and those done based on socio-metric method in terms of number of choices of students, we came to conclusion that our general hypothesis is partially confirmed. It means that pedagogical (cognitive, social and affective) effects of educative and pedagogical work had been estimated better by teachers, parents and students; students’ achievements on knowledge tests are higher and interpersonal relations are more numerous among students in those classes with elements of “Step by Step” program when compared to those teachers, parents and students of classes where elements of this program were not implemented. When it comes to cognitive and social domains, using T-test on independent samples, there are some statistically important differences, whereas those differences were not present with affective domain. Also, those students attending classes where “Step by Step” program has been used achieve considerably better results on knowledge test in Science as well as more interpersonal positive and fewer negative choices within socio-metric method. Based on these results, it can be summarized that cognitive and social pedagogical effects are of better quality in those classes with elements of “Step by Step” program. Using surveys for the teachers who are implementing elements of “Step by Step” program we found out some sort of significant data about possibilities of adjusting this program to the conditions in the Republic of Serbia, as well as those stimulating factors and also factors that make this implementation difficult. The results of this research confirm scientific justification of implementation of methodologies focused on child and teaching processes, such as “Step by Step” program, the function of which is to improve the quality of education and instruction in the Republic of Serbia.

Sprovedena analiza pojedinih problema u kvalitetu u oblasti neformalnog obrazovanja (odraslih) imala je cilj da se ispitaju mogućnosti uvođenja standarda upravljanja kvalitetom, radi njegovog unapređivanja, u tom izdvojenom supsistemu obrazovanja. Traganje za mogućnostima započeto je razmatranjem pojma i funkcija standarda, a nastavljeno predstavljanjem standarda ISO 2990:2010, koji se odnosi na usluge za učenje u neformalnom obrazovanju i obukama, razmatranjem bližih uslova za sticanje statusa javno priznatog organizatora aktivnosti obrazovanja odraslih, upoređivanjem te dve vrste standarda, nakon čega smo se posvetili definicijama, elementima i karakteristikama neformalnog obrazovanja. Uvažavajući neke od osnovnih odrednica neformalnog obrazovanja, a i standarda, ponudili smo nacrt jednog mogućeg konstrukta za uvođenje standarda kvaliteta u neformalno obrazovanje odraslih. The analysis of some issues concerning quality in the area of non-formal adult education was conducted with the aim of questioning the possibilities for introducing in this distinct subsystem of education standards of quality management in order to improve it. The search for possibilities began by considering the very term of standards and its functions, and continued by presenting standards ISO 2990:2010, which relate to learning services in non-formal education and training, by examining closer conditions for obtaining the status of a publicly accredited organizer of adult education activities. These two types of standards were then compared, after which we turned to definitions, elements and characteristics of non-formal education. By acknowledging some of the basic determinants of non-formal education, as well as the standards, we offer a draft of a possible construct for introducing quality standards in non-formal adult education.

Cilj ovog rada je da analitički razmotrimo korišćenje informaciono- komunikacionih tehnologija (IKT) u obrazovanju, da bi obrazovni sistem imao što veću dobit od promišljenog i planskog korišćenja IKT-a. Pokušali smo da pokažemo specifičnost odnosa obrazovanja prema IKT. Mnoge stvari u tom odnosu se prihvataju s puno podrazumevanja, često bez mnogo preispitivanja. Ovde smo izdvojili neka od takvih shvatanja (zabluda) koja doprinose pogrešnom razumevanju odnosa IKT i obrazovanja, a time i ograničenim mogućnostima da se iskoriste potencijali IKT u obrazovanju. U razmatranju IKT u obrazovanju ne postavlja se pitanje treba li koristiti nove tehnologije u nastavi/učenju, već kada, zašto i kako ih koristiti. Da bi se donele ove odluke i na pravi način iskoristio potencijal IKT-a za obrazovne svrhe nužno je dobro razumevanje prirode procesa učenja/nastave. Obrazovanje ne bi trebalo da bude samo kupac ili razboriti korisnik brojnih IKT mogućnosti, već mora pažljivo i osmišljeno transformisati proces nastave/učenja da bi se budući i sadašnji građani spremali za život i rad u okruženju sa znatno promenjenom tehnologijom. Potrebno je da se ciljano uloži još mnogo istraživačkog i teorijskog rada da bismo saznali kako zaista IKT utiče na proces učenja i kako planski iskoristiti taj uticaj da bi se podigao kvalitet obrazovanja. The aim of this paper is to discuss analytically the use of informational communication technologies (ICT) in education so that education system could have greater benefits from its carefully planned use. In this paper we tried to show the specificity of the relations between education and ICT. Many things in that relation are accepted for granted, often without much analyzing. We selected some of typical misconceptions which contribute to erroneous ideas about education and ICT relation resulting in limited opportunities for using up new technologies in education. When analyzing ICT in education there is no room for the question whether to use new technologies in the teaching/ learning process or not, but when, why and how to use them. In order to bring these decisions and use ICT potentials for educational purposes, thorough understanding of the nature of teaching and learning is necessary. Education should not be just a buyer or a prudent user of numerous ICT possibilities but it should carefully and thoughtfully transform the teaching/learning process in order equip future and nowadays citizens with skills necessary for living and working in the environment with significantly changed technology. Much more researching and theoretical work is needed in order to fully understand how ICT really influences the learning process and how to use that influence in order to enhance the quality of education.

U disertaciji su istraživani pedagoški efekti primene elemenata Programa „Korak po korak“ u osnovnim školama u Republici Srbiji. Ukazano je na strateške pravce razvoja obrazovanja u Republici Srbiji definisanih dokumentom, koji je 25. oktobra 2012. godine usvojila Vlada Republike Srbije, „Strategija razvoja obrazovanja u Srbiji do 2020. godine“, čija je misija da u XXI veku osigura sistem obrazovanja u Republici Srbiji kao osnovni temelj života i razvoja svakog pojedinca, društva i države zasnovanog na znanju. Posebno je sagledavan Program „Korak po korak“, metodologija usmerena na dete, koji se u osnovnim školama Republike Srbije realizuje u svojim elementima od 2003/4. školske godine. Osnovni cilj našeg istraživanja je da na osnovu anketiranja stavova i mišljenja nastavnika, roditelja i učenika, testiranja znanja učenika i sociometrijskog ispitivanja utvrdimo pedagoške efekte primene elemenata Programa „Korak po korak“ u Republici Srbiji ispitivanjem kognitivnih, socijalnih i afektivnih efekata. Konkretno, cilj nam je da utvrdimo razlike u pedagoškim efektima koji se ostvaruju u odeljenjima u kojima se primenjuju elementi Programa „Korak po korak“ u odnosu na odeljenja u kojima se elementi ovog programa ne primenjuju. Pored toga, namera nam je i da ispitamo kakve su mogućnosti primene Programa „Korak po korak“ u Republici Srbiji i koji su faktori koji su podsticali, a koji otežavali dosadašnju primenu ovog programa u Republici Srbiji. Istraživanje je sprovedeno na uzorku od 1617 ispitanika, od kojih je 43 nastavnika koji predaju u drugom, trećem i četvrtom razredu osnovne škole, 807 učenika iz drugog, trećeg i četvrtog razreda osnovne škole i 767 roditelja tih učenika u osam osnovnih škola iz Novog Sada, Selenče, Pivnica, Niša i Beograda. Ukupan uzorak smo podelili u dve grupe – prvu i drugu grupu. Prvu grupu su činili nastavnici, roditelji učenika i učenici koji su u odeljenjima u kojima se primenjuju elementi Programa „Korak po korak“, a drugu grupu nastavnici, In this dissertation are researched pedagogical effects of implementing new elements of “Step by Step” program in primary schools of the Republic of Serbia. The focus was on strategies and methods in education development in the Republic of Serbia that were defined by the document and carried on by the Government of Serbia on October 25, 2012. The mission of “ Strategy of education development in the Republic of Serbia until 2020.” is to ensure that education system in the Republic of Serbia in 21st century is set as the main foundation based on knowledge in life and growth of each individual, society and state in general. The main focus was primarily on the program “ Step by Step”, a student-centered methodology, which has been carrying on in primary schools of the Republic of Serbia in its core elements since 2003/4. The main goal of our research study is to define pedagogical effects of the new program “ Step by Step” on the basis of surveyed points of views and opinions of teachers, parents and students, testing their knowledge level and doing socio-metric research. In addition, some cognitive, social and affective elements were incorporated in the study as well. Actually, the goal is to determine the differences in pedagogical effects that are realized in “Step by Step” classes in comparison to those classes that do not have elements of this program. Besides, our idea was to explore the options of implementing “Step by Step” program in the Republic of Serbia, which were its most influential factors, and also which factors made the implementation of this program more difficult. The research has been done on the sample of 1617 examinees, 43 of those were teachers of Grades 2, 3 and 4 in primary schools, 807 primary school students of Grades 2,3 and 4 and 767 parents of the students in 8 primary schools from Novi Sad, Selenca, Pivnica , Nis and Belgrade. The overall score was divided into two groups – first and second. First group was made of teachers, parents and

Od 2000. godine opšte obrazovanje u Srbiji prolazi kroz značajne reformske procese koji su, sasvim očekivano, bili povezani sa brojnim dilemama i diskusijama. Iako je proces reforme nekoliko puta menjao pravac i koncepciju, standardi obrazovnih postignuća učenika bili su deo svih koncepcija. Prvo su razvijeni standardi za kraj osnovnog obrazovanja, zatim standardi za kraj prvog ciklusa osnovnog obrazovanja, a poslednjih nekoliko godina radi se na razvoju standarda za opšte srednje obrazovanje. U ovom radu biće analizirana konceptualna pitanja u vezi sa standardima obrazovnih postignuća, a zatim i proces uvođenja i razvoja standarda obrazovnih postignuća u obrazovni sistem Srbije. U prvom delu rada biće razmatrana sledeća konceptualna pitanja: šta su standardi obrazovnih postignuća, po kojim karakteristikama mogu da se razlikuju, zašto su važni bez obzira na sve razlike između pojedinih vrsta standarda i koja su ključna pitanja koja prate uvođenje standarda u obrazovni sistem. U drugom delu rada biće razmatrano kako su razvijani standardi za osnovno i opšte srednje obrazovanje u Srbiji - šta je bio koncept u osnovi njihovog razvoja, ko je bio uključen u njihov razvoj i koji su bili ključni izazovi tokom tog procesa. U zaključnom delu rada biće formulisana teza da su teškoće u razvoju i primeni standarda odraz problema sa kojima se suočava reforma obrazovanja u celini. Osim toga, biće skicirana i četiri scenarija za dalju sudbinu standarda u obrazovnom sistemu u Srbiji: (a) standardi će poslužiti da učenje i nastava u učionici i školi postanu relevantniji, kvalitetniji i pravedniji, (b) standardi će služiti samo kao osnova za nacionalna testiranja i ispite, (v) standardi će, kao nekadašnji ciljevi, biti samo 'mrtvo slovo" na papiru i (g) standardi će biti ukinuti. Since 2000, general education in Serbia has been passing through significant reform processes, which have been subsequently connected with various dilemmas. Although the reform process has changed its direction and concept for several times, standards of educational achievements, o students have always been a part of all concepts. First, there were standards developed for the end of the primary school education, and in recent few years, the work has been done on standards for general secondary education. In this paper, we are analysing concept issues concerning standards of educational achievements, and then the process of introducing and developing of educational achievements into the educational system of Serbia. In the first part of the paper, the following conceptual issues will be discussed: What are the standards of the educational achievements, what are the characteristics they can differ among themselves, why are they important, regardless the differences between some sorts of standards, which are the key issues following the introducing of standards into the educational system. In the second part of the paper, we are discussing the development of standards of primary and secondary education in Serbia - what would be the concept in the essence of their development, and what would be the key challenge during the process. In the conclusion, we are formulating the statement about the difficulties in application standards as the result of problems, which the educational reform is facing overall. Apart from this, there are going to be four scenarios stated for further development of standards in the educational system of Serbia: (a) the standards will serve for the teaching in the classroom to be more relevant, of a better quality and justifiable (b) standards will serve as the basis for national testing and exams (c) standards will, as former aims, mean nothing, d) standards will be abolished.

Postmodernizam, postmoderna, postmoderno stanje, samo su neki od pojmova sa kojima se teoretičari i praktičari na različitim poljima susreću u velikoj meri. Sa ovim pojmovima, često dolaze dileme diskurs ili stanje, praksa ili pravac, a svakako i još mnogo „ili”. Razumevanje post- modernizma na konkretniji način posmatra se kao ključno, posebno ako se ima u vidu činjenica da postmodernizam sobom nosi velike nejasnoće i dileme. U radu se razmatra postmodern- izam kao pedagoško-andragoški pravac, te implikacije postmodernizma na razvoj kurikuluma. Posebna pažnja posvećena je novim kvalitetima koje postmodernizam unosi u obrazovanje. Postmodernism, postmodern, postmodern condition, are only some of the concepts which theorists and practitioners in various fields encountered in a big way. With these concepts, of- ten comes dilemmas: discourse or condition, practice or course, and certainly some more „or”. It is crutial to understand postmodernism in a more specific way, especially if we bare in mind the fact that postmodernism carriess great uncertainty and doubt. The paper discusses post- modernism as a pedagogical and andragogical movement. Also, the paper discusses the impli- cations of postmodernism in curriculum development. Special attention was paid to the new qualities that postmodernism brings to education.

Rad predstavlja opšti teorijski pristup istraživačkom projektu Kvalitet i modeli obrazovanja kao činilac (kvaliteta) življenja u slobodnom vremenu i komunikacijama odraslih. Osnovna svrha ovog članka je u pokušaju razumevanja sadržaja pojmova i njihovih odnosa kao osnova za dalja teorijska i empirijska ispitivanja. Kvalitetu dokoličarskog i komunikaciono-medijskog obrazovanja pristupa se u kontekstu složene paradigme kvaliteta življenja savremenog čoveka. Najpre se analizira kvalitet obrazovanja kroz prizmu kvaliteta življenja odraslih u slobodnom vremenu. Ustanovljen je kompleksan interakcijski, interferirajući i uzročno-poslednični odnos. Potom se promišlja samoostvarivanje ličnosti kao jedne od dominantnih odlika kvaliteta dokoličarskog obrazovanja. Pokazalo se da se samoostvarenost javlja kao spona između kvalitetnog obrazovanja i kvaliteta življenja u slobodnom vremenu. Treći deo rada posvećen je jednoj od zajedničkih komponenti kvaliteta dokoličarskog i komunikaciono-medijskog obrazovanja – označenost stvarnim i virtuelnim svetom. Posebno se insistira na informaciono-komunikaciono-tehnološkoj i medijskoj pismenosti. One su danas preduslov i neophodan element kvaliteta življenja u svim segmentima, pa i u onom koji nazivamo slobodno vreme. Kao najrelevantnije, najopštije i zajedničke karakteristike kvaliteta dokoličarskog i komunikaciono-medijskog obrazovanja, prepoznate su sledeće: vrednosna obojenost – poželjna preferencija sa kognitivnim, motivacionim i emocionalnim aspektom; razvoj potencijala i samoostvarivanje ličnosti; okvir mogućnog (društveno-kulturna uslovljenost, istoričnost, klasnost i slično, naučnotehnološka, obrazovno-tehnološka, te komunikaciono-tehnološka i medijska uslovljenost, strategijska usmerenost); relativnost i promenljivost; kontinuiranost i trajnost; razvojnost u kvantitativnom i kvalitativnom smislu; različitost po opštosti i uporedivost stepena; označenost stvarnim i virtuelnim svetom. Izdvojene karakteristike međusobno su povezane i kroz svaku se prelamaju ostale. The paper presents a general theoretical approach of the research project Quality and models of education as a factor (of quality) of life in leisure and communications of adults. The main purpose of this paper is an attempt to understand the content of concepts and their relationships as a basis for further theoretical and empirical examination. We approach to the quality of leisure and communication-media education in the context of a complex quality of life paradigm of a modern man. First, we analyze the quality of education through the prism of the quality of life of adults in their leisure. There is to be found complex interactive, interfering and mutual causal relationship. Then, we consider the self-realization of personality as one of the dominant characteristics of the leisure education quality. It is shown how self-realization appears as a link between quality of education and quality of life in leisure. The third part of the paper is devoted to one of the common components of leisure education quality and communications-media education – being labeled by real and virtual world. Special emphasis is put on information-communication-technology and media literacy. They are nowadays a prerequisite and a necessary element of quality of life in all segments, even in the one that we call leisure. As the most relevant, most general and common features of the adult education quality in context of leisure, communications and media, are identified as follows: marked by value – it is desirable preference with cognitive, motivational and emotional aspects; potentials development and self-realization of personality; a possibility framework (social and cultural dependence, historicity, class dependence, etc., scientific and technological, educational, technological and communication technology and media dependence, strategic orientation); relativity and variability; continuity and permanence; developmental aspect in quantitative and qualitative terms; the diversity of the generality and comparability of degrees; marked by real and virtual world. All these general characteristics are interconnected and through each characteristic the others are reflected. UDK 005.6:37(497.11)(082) 371.3(497.11)(082) 371.26/.27(497.11)(082) 371.136(497.11)(082)

Određenje čitalačke pismenosti u PISA studiji, slično kao i u drugim međunarodnim ispitivanjima veštine čitanja, stavlja naglasak na značaj čitanja za aktivnu participaciju u društvu, čime se promoviše sposobnost učenika da kritički razmatra pročitane informacije i koristi ih u različite svrhe. Ispitivanjem se utvrđivalo do koje mere je razvijena čitalačka pismenost petnaestogodišnjaka iz različitih zemalja, da li postoji napredovanje u odnosu na prethodne cikluse testiranja, koliko su razvijene pojedine komponente pismenosti, kao i kakva je raspodela učenika po nivoima čitalačke pismenosti. Uzorak obuhvata mlade čiji je kalendarski uzrast 15 godina, bez obzira na razred u kojem se nalaze u trenutku ispitivanja. Ispitivanje je izvršeno u 190 škola, a ukupno je ispitano 5.523 učenika. Dobijeni podaci pokazuju da je prosečno postignuće učenika iz Srbije u domenu čitalačke pismenosti i dalje ispod proseka u odnosu na postignuće učenika iz OECD zemalja, ali i da su rezultati značajno bolji u odnosu na 2006. godinu. Najveće promene između dva ciklusa testiranja desile su se na nižim nivoima čitalačke pismenosti, što ukazuje na to da je nastava u školama dominantno predavačka i usmerena ka usvajanju akademskih znanja. Ostvareni napredak u prosečnom skoru na skali čitalačke pismenosti može se posmatrati kao rezultat većeg angažovanja i veće motivacije i učenika, i nastavnika, i resornog ministarstva u okviru PISA 2009 studije nego što je to bio slučaj 2006. godine, kao i opštim društvenim kontekstom u kojem su se školovali ispitivani učenici. . The definition of reading literacy in the PISA study, similar to other international studies of reading, emphasizes the importance of reading for active participation in society, thereby promoting the ability of students to critically analyze information and use it for different purposes. The study examined the level of reading literacy in fifteen-year-old students in different countries, whether there was progress compared to previous cycles of testing, the development of the individual literacy components, and the distribution of students by levels of reading literacy. The sample included fifteen-year-old students, regardless of the grade they had attended at the time of testing. The study was conducted in 190 schools, with the total of 5,523 students tested. The data show that the average achievement of students in Serbia in the domain of reading literacy is still below average compared to the achievement of students from OECD countries, but the results were significantly higher when compared to 2006. The most conspicuous change between two cycles of testing occurred at lower achieving levels of reading literacy, which indicates that the dominant way of teaching in schools is through traditional lectures and oriented towards the adoption of academic knowledge. The progress achieved in the average score for reading literacy scale can be seen as a result of greater involvement and greater motivation of students and teachers, the more apparent support of officials in the PISA 2009 study than in 2006 study, as well as a result of substantial changes in general social context in which students were educated. .

Postmodernizam, postmoderna, postmoderno stanje, samo su neki od pojmova sa kojima se teoretičari i praktičari na različitim poljima susreću u velikoj meri. Sa ovim pojmovima, često dolaze dileme diskurs ili stanje, praksa ili pravac, a svakako i još mnogo „ili”. Razumevanje post- modernizma na konkretniji način posmatra se kao ključno, posebno ako se ima u vidu činjenica da postmodernizam sobom nosi velike nejasnoće i dileme. U radu se razmatra postmodern- izam kao pedagoško-andragoški pravac, te implikacije postmodernizma na razvoj kurikuluma. Posebna pažnja posvećena je novim kvalitetima koje postmodernizam unosi u obrazovanje., Postmodernism, postmodern, postmodern condition, are only some of the concepts which theorists and practitioners in various fields encountered in a big way. With these concepts, of- ten comes dilemmas: discourse or condition, practice or course, and certainly some more „or”. It is crutial to understand postmodernism in a more specific way, especially if we bare in mind the fact that postmodernism carriess great uncertainty and doubt. The paper discusses post- modernism as a pedagogical and andragogical movement. Also, the paper discusses the impli- cations of postmodernism in curriculum development. Special attention was paid to the new qualities that postmodernism brings to education.

U radu se sintagma "kvalitet života" razumeva kao zbirni pojam, odnosno zbirno stanje (složaj), u jednom određenom segmentu vremena, dosegnutih položaja na dimenzijama različitih svojstava koje ličnost, pojedinci društvene grupe i društvo vezuju za predmete, pojave, sebe, druge osobe odnose, uloge, aktivnosti i stanja, postavljajući ih u različite relacije, a na osnovu vrednosnih standarda i zadovoljavanja potreba. Nalazi upućuju na zaključak da su kvaliteti pokazatelja kojima je obrazovanje predstavljeno kao nosioci svojstava određenih nivoa, povezani sa pojedinim elementima izdvojenih aspekata kvaliteta života. Sa variranjem kvaliteta indikatora, pre nego o kvalitetu života različitih nivoa, može se govoriti o, prema kvalitetu, različitim životima. Njih karakterišu setovi bitno različitih svojstava, koje, između ostalog, stvaraju i nivoi njihove razvijenosti. Ovakva tendencija odnosi se i na obrazovanje posmatrano kao jedan od aspekata kvaliteta života. In the work of "quality of life" it is understood to include collective concepts or conditions (complexity), in one concrete period to achieve positions and dimensions of different characteristics which link together personality, the individual, social group, and society...

Složenost međuodnosa obrazovanja i kvaliteta moguće je razložiti u (najmanje) tri vida, te govoriti o: ulozi obrazovanja u formiranju određenog kvaliteta; obrazovanju kao ishodištu određenog kvaliteta i kvalitetu u obrazovanju. Posebno i temeljnije razmatranje trećeg vida - kvaliteta u obrazovanju, nameće pitanja mogućnosti i načina zasnivanja sistema kvaliteta u obrazovanju, standarda, kontrole i projektovanja kvaliteta. U radu je predložen jedan način proučavanja i izražavanja kvaliteta vaspitno-obrazovne delatnosti, koji podrazumeva šest koraka. Ovo sagledavanje otpočinje izvođenjem, iz šireg konteksta kvaliteta življenja, određenja kvaliteta obrazovanja, pod kojim se, ovom prilikom, podrazumeva zbirno stanje dosegnutih položaja na dimenzijama različitih svojstava koje ličnost pojedinci, društvene grupe i/ili društvo pridaju različitim aspektima obrazovanja, postavljajući ih u različite relacije, a na osnovu vrednosnih standarda i zadovoljavanja potreba (1. korak). Nakon izdvajanja određenja sledeći korak obuhvata iznalaženje aspekata obrazovanja koji se mogu tražiti na svim nivoima pojavljivanja i u okvirima svih vidova ispoljavanja obrazovnih potreba (2. korak). Iznalaženje aspekata propraćeno je i njihovim odabirom i nadalje izdvajanjem indikatora pojedinih aspekata obrazovanja (3. korak). Za različita svojstva određenih aspekata predstoji razvijanje dimenzija i formiranje njihovih polova (4. korak). Konstruisane dimenzije omogućavaju 'obeležavanje' dosegnutog kvaliteta (5. korak) i projekciju razvoja za određeni vremenski period na dimenziji (6. korak). Skicirani način razvijanja sistema kvaliteta u vaspitanju i obrazovanju ukazuje, s jedne strane, na izuzetnu složenost postavljanja i saznavanja otvorenog pitanja kvaliteta i, s druge strane, na njegovu obuhvatnost u smislu zahteva za angažovanjem na ovom problemu i teoretičara i praktičara u ovoj oblasti. Complexity of the relationship between education and quality can be resolved into (at least) three forms, so that one can speak about the following: role of education in forming of certain quality; education as point of departure of certain quality, and quality in education. Separate and thorough discussion of the third aspect -- quality in education, imposes the questions of possibilities and methods of constructing the system of quality in education, as well as standards, controls, and projecting of quality. In the paper one way of analysis and expressing of quality of educational activities that assumes six steps has been proposed. This insight begins with derivation, from broader context of quality of living, of defining the quality of education, characterized, on this occasion, by the total state of reached positions on dimensions of different qualities that a person individuals, social groups and/or society attribute to different aspects of education, putting them into different relations, based upon valuable standards and fulfilling of needs (first step). After separating of goals the next step includes finding out of aspects of education that can be searched on all levels of manifestation of educational needs (second step). Finding out of aspects is followed by their selection and further separation of indicators of certain aspects of education (third step). For different qualities of certain aspects the developing of dimensions and forming of their poles is imminent (fourth step). The constructed dimensions enable 'marking' of the quality obtained (fifth step) and the projection of development for certain period on the dimension (sixth step). The exposed manner of developing the system of quality in moral education and education points to, on the one hand, extreme complexity of asking and finding out the open question of quality, and on the other hand, on its encompassing in the sense of a request for involving both theoreticians and practical workers in this field.