Search

Niniejsza rozprawa miała dwojaki cel. Pierwszym było stworzenie słownika polskich toponimów Tatr Wysokich (części polskiej i słowackiej) w oparciu o wybrane źródła (przewodniki turystyczne i opisy podróży z lat 1815-2012), drugim zasygnalizowanie wartości zgromadzonego materiału dla badań językoznawczych i kulturowych poprzez podjęcie próby rekonstrukcji sposobu konceptualizacji przestrzeni górskiej, której językowym świadectwem są wybrane tatrzańskie toponimy. Materiał w postaci 4625 nazw własnych został poddany interpretacji semantyczno-motywacyjnej, która mieści się w nurcie badań etnolingwistycznych rozumianych w sposób językoznawczy. Oznacza to, że przedmiotem zainteresowań wspomnianej dziedziny nauki jest odkrywanie zawartych w języku sposobów konceptualizacji świata właściwych członkom danej społeczności. W toku analiz wzięto pod uwagę: tożsamość konceptualizatorów, charakterystykę przedmiotów konceptualizacji oraz procesy, jakie pomiędzy nimi zachodzą, czyli: punkt widzenia (decydujący o sposobie postrzegania przedmiotu), perspektywę, z jakiej jest on obserwowany oraz profilowanie przejawiające się w różnorodności motywacyjnej nazw. This dissertation has had a twofold purpose. The first one has been creating of a dictionary of Polish toponyms of the High Tatra (both Polish and Slovak part) basing on chosen sources (tourists guides and excursion descriptions from years 1815-2012). The second one has been signalising of the gathered materials for linguistic and cultural research by means of reconstruction of the manner of conceptualisation of mountain space which evidence are chosen Tatra toponyms. The material in form of 4625 proper names has undergone a semantic - motivational interpretation which is situated in the stream of ethnolinguistic research understood in a liguistic manner. This means that the subject of interest of the mentioned scientific field is discovery of conceptualisation manners present in language and characteristic for members of a certain society. In the analysys progress several aspects have been taken into consideration: conceptualisator’s identity, characteristic of conceptualisation’s subjects and processes which happen between them, in other words the point of view (deciding about the manner of subject perception), perspective which it is observed from as well as profiling which occurs in the motivational variety of names.

Głównym celem artykułu jest ustalenie tego, w jaki sposób nazwy terenowe utrwalają kulturę materialną i duchową mieszkańców wsi. Podstawę analityczną tekstu stanowi ponad 1000 mikrotoponimów z obszaru gminy Wręczyca Wielka (powiat kłobucki, województwo śląskie), które zgromadzono w latach 2011-2017 podczas prowadzenia eksploracji terenowej. Do analizy materiału włączono również uzasadnienia nazwotwórcze poszczególnych nazw wskazane przez rdzennych mieszkańców wsi. W pierwszej części artykułu omówiono pokrótce przemiany językowo-kulturowe, które rozpoczęły się na obszarach wiejskich po II wojnie światowej i trwają do dziś. Druga część tekstu ma charakter analityczny. Przybliżono w niej sposoby utrwalania treści kulturowych za pośrednictwem mikrotoponimów. Th e main purpose of this article is the attempt of establishing how geographical names sustain material and spiritual culture of inhabitants of the village. Th e analytical basis of the text is more than 1000 microtoponyms from the area of Wręczyca Wielka (Kłobuck, Silesian Province) which were collected from 2011 to 2017 during the geographical exploration. Th e analysis of the inquiring sight also contains explanations of each names pointed by aboriginal inhabitants of the village. In the fi rst part of the article the author shortly presents linguistic-cultural changes which began at the rural area aft er the Second World War and which have lasted to these days. Th e second part of the article is the analytical part. Th e author concentrates on the ways of sustaining cultural content by means of microtoponyms.

This article is devoted to the usefulness of the folk etymology to the determination of semantic motivation of geographical names (microtoponyms). The analysis of an interpretation of origin and meaning of physiographic objects’ names lets the author show characteristic features of folk way of perception of the reality which is unique to members of the linguistic-cultural rural communities. The inquiring material contains 835 microtoponyms with their etymology. The knowledge of these names and their interpretation were confirmed by at least few natives. The linguistic material was collected during the geographical researches from 2011 to 2014 in the area near Wręczyca Wielka next to Klobuck (Silesian Province). The first part of this article is devoted to the theory and the issues connected with the folk etymology. The second part consists the analysis of the names motivated by natural environment, history and culture of the region, possessive relations and other objects location. On the strength of numerous examples the author tries to accentuate the importance of the folk interpretation during the determination of the geographical names’ semantic motivation. These names let the author observe the way of observation and analysis of the rural reality unique to the ‘simple man.’

The article shows and describes names of small rural spaces registered in the 19th century notarial acts from the area of Łuków. There are over 300 units, the names of the so called lands, semantically and structurally varied, excluding the names of waterways that are not represented in the research material. The way of description of these microtoponyms doesn’t leave any doubt that they are proper names being connected with locating and characterizing functions, serving as landmarks in defining the borders of fields, meadows, forests and succession possessions. The material from Łuków reveals the specific concentration of names, including topographic motivation, having the largest share in the creation of these units, followed by possessive and cultural ones. These names are generally, structurally and semantically transparent with reference to the historical names of Mazovia. Wydane z udziałem środków dziekana Wydziału Filologicznego UŁ

The here to fore monographs compiled on the basis of historical material prove how much valuable information can be found in archives. Documentation of materials gathered from the dictionary entitled ‘Nazwy miejscowości w Polsce. Układ a tergo’, ed. by E. Jakus-Borkowa and K. Nowikowa, proves that the collection of acquired names is extremely rich (380 names) and interesting. Half of the collection comprises topographic (Podjaworze, Śródborze, Zagórze) and cultural names (Ołtarze, Podworze, Zatorze). The remaining part of the collection is names registering existence of game and domestic animals (Kozarze, Turze). However, the most interesting group includes eponyms such as: Grzegorze, Łazarze, Niemierze, Samborze / Szymborze and Sławoborze which have a distinct microtoponymic function (former parts of castellany, chapter or a village) located in various parts of Poland (podkarpackie, mazowieckie, podlaskie, warmińsko-mazurskie, kujawskopomorskie) from the 13th to 15th century. Udostępnienie publikacji Wydawnictwa Uniwersytetu Łódzkiego finansowane w ramach projektu „Doskonałość naukowa kluczem do doskonałości kształcenia”. Projekt realizowany jest ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój; nr umowy: POWER.03.05.00-00-Z092/17-00.

This article is the attempt of reconstruction of an image of the world of the rural community written down in the geographical names with the cultural motivation. The microtoponymes analysed in the article were collected in Truskolasy next to Częstochowa and neighbouring villages. Use of the image of the world methodology lets the author establish that microtoponymes motivated by the building, agriculture, industry and legal-property relations commemorate the image of the traditional village. Furthermore, the inhabitants of the village set the names of the objects in the history of their region-it shows up their strong relation with the ‘small fatherland.’

The subject of the article is the flexion of the Polish homonymous names in the masculine. The term “homonyms” means the names of different objects that have the same shape. There are homonyms that have the same form in the nominative, but belong to different paradigms. The homonyms are segregated from the diachronic point of view, considering the sequence of linguistic phenomena over time. Just this episode contributes to the emergence of alternative forms. The homonyms appearance of flexion is rather common, as the homonymyty often occur in the Polish onomastics. For both place names as well as under ordinary nouns in the genitive singular, there are alternative forms. The genitive of homonyms in the masculine singular has two endings: -a and -u. There are three possibilities: the ending -a, the ending -u or alternatively: -a or -u. Regarding the lack of clear criteria we often face the problem of choosing the appropriate ending, for example: Frombork, Fromborka; Lidzbark, Lidzbarka, but Rombark, Rombarku; Tarnobrzeg, Tarnobrzega, but also Tarnobrzegu. Most problems do not just alternative forms for example Borek, Borka//Borku, Turek, Turku//Turka... etc. Toponyms which accept the genitive the ending -a, for example: Aleksandrów, - a; Baranów, -a; Borowiec, -a; Chełmek, -a; Grabnik, -a; Jarocin, -a; Łąck, -a; Zagórz, -a. Nouns ending in -u in the genitive there are substantially less and only a few can be seen as typical of the names with -u, for example: Czarnolas, -u; Gózd, -u; Łęg, -u; Międzychód, -u; Obrąb, -u; Staw, -u. The types of roots endings that take in both the genitive ending -a and -u, cause the biggest problem. They are the names: Brzostek, -a, but also -u; Dębniak, -a // -u; Dworek, -a // -u; Poraj, -a // -u; Szadek, -u // -a; Tarnobrzeg, -a // -u; Turek, -u // -a; Wiatrak, -a // -u; Zalas, -u, but also -a. Usually in most names in the genitive ending occurs -a. Only a small percentage of all names in the masculine gets the ending -u, and among them there is a clear tendency to replaced with the forms ending -u by forms with the ending -a. In the case of homonymous names facilitates not the formal criterion of the user to choose a correct form of the dependent case, particularly in the genitive the formal criterion does not make it easier for the user. In terms of the identical macro and microtoponyms, one should make the choice not only on the basis of knowledge of the flexion of toponyms and appelatives, but one should also know the regional determinants. Udostępnienie publikacji Wydawnictwa Uniwersytetu Łódzkiego finansowane w ramach projektu „Doskonałość naukowa kluczem do doskonałości kształcenia”. Projekt realizowany jest ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój; nr umowy: POWER.03.05.00-00-Z092/17-00.

Possessive is realized in the language in different ways at its numerous levels. Toponymy system of Ukraine represents mainly possessive names which have been formed on the basis of combination of possessive adjective and a noun. Belonging of geographical object was expressed not only by possessives ending in *-jь, *-inъ, *-ovъ/-evъ but also by place names of the other types: -івка (Василівка), -щина (Романівщина), -иха (Юрчиха), -івці (Гринівці), -инці (Кузьминці), -иця (Тарасиця). The ways of expressing possesive (possesivus) at the level of place names and microtoponymy have much in common: it is best revealed in the names ending in *-inъ, *-ovъ/-evъ which are possessives traditionally. Possessive names ending in *-jь remain only at the level of place names due to their archaic character. Possessive is expressed by Genetivus Possessivus at the intermediate stage between appellatives and proper names, that is why Genetivus Possessivus is characteristic of microtoponymy. As to names ending in -івка, -иха, -щина, -иця, these toponyms express possessive (possessivus) only partly, so their functioning on the territory of Ukraine is restricted. Udostępnienie publikacji Wydawnictwa Uniwersytetu Łódzkiego finansowane w ramach projektu „Doskonałość naukowa kluczem do doskonałości kształcenia”. Projekt realizowany jest ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój; nr umowy: POWER.03.05.00-00-Z092/17-00.

The paper attempts to outline the place and function of terrain names (microtoponyms) in the popular, linguistic and cultural image of the world. The sample research material comprises 691 names of physiographic objects in the area of Truskolasy and surrounding villages in the Kłobucki powiat in the Silesian voivodeship. The analysis additionally includes etymological explanations provided by the respondents, and fragments of unofficial conversations between members of the middle and oldest generations of the inhabitants of the investigated region. The text is basically divided into two parts. The first sketches the place of microtoponyms in the spoken language of the natives (the creation of the “cultural archive” of Truskolasy and the neighbouring villages). The second reviews the function of place names in the act of communication. The analysis revealed that the function of identification is primary for microtoponyms. In addition, they can be used as a simple method of characterization, localization, commemoration, and information about the specifcity of the given object.

The aim of the paper is to present some onomastic phenomena of theoretic and formal relations between two onimic categories, chrematonyms and toponyms, especially microtoponyms and macrotoponyms. The author tries to formulate the definitions and to introduce the confrontation in the range of these terms adapted to their functional meaning. Many chrematonyms have the capacity to indicate or to suggest places or some connections with them in natural environment. In that case they are similar in their functioning to the sphere of micro- and macrotoponyms. It is also possible to observe the process of toponymization of certain chrematonyms, e.g. names of mills, mines, gravel pits, buildings, ex-factories etc. Udostępnienie publikacji Wydawnictwa Uniwersytetu Łódzkiego finansowane w ramach projektu „Doskonałość naukowa kluczem do doskonałości kształcenia”. Projekt realizowany jest ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój; nr umowy: POWER.03.05.00-00-Z092/17-00.

Addressed in chapter description of toponymy is a section of research aimed to determine the form and function of toponyms in literature. The study is a micro- and macrotoponymy in Stanisław Pigoń’s diary From Kombornia into the World. Toponymy is presented fairly, but without extensive linguistic arguments. Geographical aspects were given up to function, guiding the diary-literature. Toponyms act primarily in the diary-literature function, and localization and emotional information, crafting the realistic feel of the piece. Spatial perspective of From Kombornia into the World is made up of authentic names only. Numerous macrotoponyms and microtoponyms, referred to by the author in the first chapters, served to highlight the work of local colour, quoted folk form of farms and estates’ naming, based on the popular naming models, emphasize the documentary authenticity. Genetic and linguistic analysis of topographical naming, both quoted and unquoted in toponymic records, exhibits author’s far-reaching attention to the reliable reproduction of extra-linguistic reality Udostępnienie publikacji Wydawnictwa Uniwersytetu Łódzkiego finansowane w ramach projektu „Doskonałość naukowa kluczem do doskonałości kształcenia”. Projekt realizowany jest ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój; nr umowy: POWER.03.05.00-00-Z092/17-00

Przyjmuje się, że na obszarze historycznego Śląska funkcjonowały cztery średniowieczne cmentarze żydowskie (we Wrocławiu, Świdnicy, Legnicy i Nysie) oraz przypuszcza się, że istniał piąty – w Brzegu. Musiały być one wykorzystywane wspólnie przez kilka lub kilkanaście gmin. Były położone jednak w nazbyt dużych odległościach od siebie i nie mogły zaspokajać potrzeb wszystkich śląskich wspólnot. W niniejszym tekście autorka wykreowała istnienie miejsca pochówkowego dla średniowiecznych Żydów z gmin północnego Śląska (z Głogowa, Ścinawy, Góry i Lubina). Jego funkcjonowanie na wyniesieniu terenowym w dolinie rzeki Rudna mogło poprzedzać założenie przyfolwarcznej wsi zwanej Judenberg (wzmiankowana od 1459 r.). Autorka zasugerowała także umiejscowienie cmentarza pod Świdnicą. Średniowieczną metrykę mogą mieć także wytypowane miejsca opodal Strzelina i Piławy, które zaspokajałyby potrzeby kilku pobliskich wspólnot. Wskazane miejsca domniemanych cmentarzy łączy zbieżność mian utrwalonych w mikrotoponimach (Judenberg, Judenwiese), topografia terenu (wzniesienia opodal rzek) i dogodna lokalizacja między kilkoma gminami o średniowiecznej metryce.

Udostępnienie publikacji Wydawnictwa Uniwersytetu Łódzkiego finansowane w ramach projektu „Doskonałość naukowa kluczem do doskonałości kształcenia”. Projekt realizowany jest ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój; nr umowy: POWER.03.05.00-00-Z092/17-00.