Search

Steeds meer inkomen van bedrijven komt uit nevenactiviteiten en naar verwachting spelen neveninkomsten over tien jaar een nog veel grotere rol. Van boerderijverkoop tot en met natuurbeheer: er zijn veel verschill ende mogelijkheden, met elk hun voor- en nadelen. De boerin is vaak de drijvende kracht achter de verbreding.

Als kind wilde Karen Sepp-Bongers geen boerin worden. Maar als dertiger kwam de ommezwaai; met haar man Robert en vader Piet ontwikkelt ze een natuurinclusief bedrijf met akkerbouw, natuur, ingeschaard vee en, als alle plannen doorgaan, wat kleine woningen om te verhuren.

Mens, dier en omgeving staan centraal op het Duitse bedrijf van de familie Meilink. De melkveehouders houden 220 koeien, hebben een maisdoolhof en organiseren kinderfeestjes. Het sociale aspect leverde samen met focus op diergezondheid en -welzijn prijzen op.

Rietvelden in het Vlaamse buitengebied kunnen reeds op een beperkte oppervlakte een meerwaarde creëren. Mits een doordachte aanpak kan hun aanleg op heel wat bedrijven gebeuren zonder rendementsverlies en met bijkomende voordelen voor de landbouwer.

Niet gehinderd door enige achtergrond in de landbouw begonnen Jaap Fris en Niels Moshagen in mei 2022 met boeren op Erve Kiekebos in Empe. Het doel? Gezond voedsel voor iedereen met oog voor natuur, biodiversiteit en omgeving.

Dit globale communicatieplan hoort bij de pilot Eemvallei, om met een integrale gebiedsgerichte aanpak aan een beter verdienmodel voor de boer te werken. Onder meer door een betere verbinding tussen boer en burger tot stand te brengen en aan een gestapeld model te werken voor beloning van natuurherstel, –beheer en een extra waarde voor zijn product.

Let's talk about transition! Bij de Wageningen Universiteit loopt sinds 2019 het onderzoeksproject Changing Together, waaraan 34 initiatieven meedoen die de transitie willen versnellen naar een circulaire bio-economie, een economie die gebaseerd is op hernieuwbare grondstoffen en waarin kringlopen zoveel mogelijk worden gesloten. Eén zo’n initiatief kan niet het hele systeem veranderen, maar verschillende initiatieven samen kunnen dit wel. In het onderzoeksproject Changing Together werken onderzoekers samen met de praktijk om te leren wat ervoor zorgt dat een initiatief nog duurzamer wordt, krachtiger, zich verder verbreedt of zich juist verspreidt. In deze tweede aflevering nemen we een kijkje bij het Testlab Tiny House & Bos, een initiatief van Guido Enthoven. Het idee is simpel: door nieuwe natuur te combineren met wonen, creëer je een nieuw verdienmodel, bijvoorbeeld voor boeren. Maar waar komt de eerste showcase van de grond? Sandra van Kampen praat erover met Guido Enthoven en met Jeroen Kruit, onderzoeker aan de Wageningen Universiteit.

“Van origine zijn we een glastuinbouw bedrijf, maar we hebben de afgelopen tijd ingezet op verbreding, en dit houdt eigenlijk nergens op voor ons.” Zo omschrijft Alfons zijn bedrijf Aldo B.V., dat is opgezet door zijn opa. Uiteindelijk hebben Alfons en Henriëtte, naast de kas, 4,5 hectare land omgetoverd tot een waar biodivers paradijs met onder andere een voedselbos, agroforestry en een kippenkar.

Monique: "We vinden het leuk als andere boeren kunnen leren over onze bedrijfsvoering. Bijvoorbeeld door te kijken naar jouw kostprijs. En hoe kan ook jij natuurinclusief werken? Ik wil je inspireren weer baas te worden van je eigen bedrijf."

Boy: "We hebben ons verdienmodel op geheel eigen wijze vormgegeven. Om dat te laten zien zijn we demo-bedrijf geworden. Wie weet kunnen we elkaar inspireren."

De komende drie jaar laten boeren Joost, Boy en Monique aan anderen zien wat ze hebben geleerd in hun reis naar duurzaam boeren én duurzaam verdienen.

Joost: "Duurzaam boeren begint wel echt met duurzaam verdienen. We moeten bijvoorbeeld investeren in een nieuwe stal waarin we een ander mestsysteem hebben zodat we de bodem kunnen verbeteren."

Met het onthaastingsconcept van Slow Cabins wil de Antwerpse ondernemer Xavier Leclair boeren naar eigen zeggen ondersteuning bieden bij de transitie naar natuurinclusieve landbouw. Het gaat om een vorm van plattelandstoerisme waarbij kleine, verplaatsbare eco cabins tijdelijk op perceelsranden en bufferzones van landbouwgronden dichtbij natuur worden geplaatst. Inmiddels telt het Vlaamse platteland zo’n 20 tijdelijke woningen. Het bedrijf werkt samen met boeren die hiermee alternatieve inkomsten kunnen genereren.

Zorgboer Joost Stroomer (39) uit het Noord-Hollandse Oterleek maakt zijn zorgboerderij zo aaibaar mogelijk. Vanwege het maatschappelijke aspect, maar hij ziet hiermee ook kansen voor een beloningssysteem voor meer biodiversiteit. De ondernemer maakt zijn bedrijf toekomstbestendig met de mix van melkveehouderij, zorg en landverhuur.

Janine Keller - den Dunnen en Paul den Dunnen runnen agrarisch familiebedrijf BIO In de Polder met biologische akkerbouw, stieren, zoogkoeien, walnotenteelt en camping.

In this video we will meet young farmer Doetie Trinks. She will tell us more about her small scale goat farm. She processes her goat milk to produce raw goat milk products.

Freek van Leeuwen laat zich niet vangen in termen als 'natuurinclusief', 'biologisch' of 'kringloop'. Hij doet wat hij denkt dat goed is voor zijn bedrijf en omgeving. En dan loop je tegen regels aan die (nog) niet zijn aangepast aan de huidige tijd.

Johannes Regelink en zijn vrouw Joanne Malotaux nemen het melkveebedrijf over van zijn ooms Tonnie en Garrit en gooien het roer om. Het wordt de start van Burgerboerderij De Patrijs, een gemengd agro-ecologisch bedrijf genoemd naar de vogel die ze weer willen terug laten keren in het landschap rond Vorden.

Andries Visser van Wageningen University & Research was coördinator van het LNV-onderzoeksprogramma Multifunctionele landbouw. Hij constateert dat de multifunctionele boerderij zowel door ‘traditionele’ boeren als door mensen van buiten wordt omarmd.

Joanne Malotaux en Johannes Regelink willen een gangbare melkveehouderij in Vorden omvormen tot Burgerboerderij De Patrijs. Een natuurinclusief, ecologisch bedrijf dat zij rendabel willen maken door lokale verkoop in verslokalen.

BD Grondbeheer is een stichting die zich focust op het aankopen van grond, om deze vervolgens te verpachten aan boeren. Mits deze werken volgens Biodynamische-principes, want die B en D staan niet voor de sier in de naam.

Twee keer rijd ik voorbij het landbouwbedrijf van de familie D’Hooghe voor ik door heb dat het adres wél klopt. In tegenstelling tot de meeste landbouwbedrijven, ligt dit melkveebedrijf niet aan een landweg, maar vlak naast de plaatselijke lagere school. Een locatie die heel wat beperkingen inhoudt, maar die vooral ook kansen biedt, meent Pieter D'Hooghe.

Toen Mark Vanlommel in 2001 het ouderlijk bedrijf overnam en zich toelegde op het kweken van Belgisch witblauw en schapen, had hij niet kunnen voorzien dat zijn professionele carrière een tiental jaar later een heel andere wending zou nemen. Toen toenmalig Vlaams minister van Dierenwelzijn Ben Weyts in 2015 het verbod op onverdoofd slachten op tijdelijke slachtvloeren aankondigde, stortte het bedrijf van Mark in elkaar. Zijn grootste inkomen haalde hij uit de verkoop van schapen voor het Offerfeest, en dat viel in een klap weg. Vanuit die tegenslag groeide een nieuw idee: groenteteelt in een zelfpluktuin. Dit jaar zal CSA-zelfpluktuin Het Groentegenot voor het vijfde seizoen oogsten.

Toen leerbedrijf Warmonderhof zich 26 jaar geleden in Dronten vestigde, werd met veel scepsis gekeken naar het streven zelfvoorzienend te zijn. Inmiddels staat kringlooplandbouw volop in de belangstelling en is het tijd om de balans op te maken. De plantaardige productie op Warmonderhof is hoog en lijkt gewaarborgd door toenemende binding en afnemende uitspoeling. De dierlijke productie is echter laag en niet CO2-neutraal. Toch realiseert Warmonderhof meer winst dan het gemiddelde akkerbouw- en melkveebedrijf.

Jan van den Broek runt samen met zijn vrouw en zoon Boerderij ’t Schop. Samen hebben ze tachtig tot negentig koeien, beheren ze honderd tot honderdvijftig hectare natuurgebied en een halve hectare aan groentetuin. Ook hebben ze een biologische boerderijwinkel aan huis en worden er rondleidingen en kookworkshops op het erf gegeven.

Zoals een insteek voor een verhaal haar plaats en ‘hoek’ zoekt, zo zochten de startende varkenshouders Stan Gloudemans en Josse Haarhuis twee jaar geleden naar locaties om hun kleinschalige varkenshouderij op te zetten. Ze kwamen onder andere terecht op Landgoed Zuylenstein. En dat geldt ook voor dit verhaal.

Samen met haar man runt Saskia een biologische boerderij, Hoeve Kazan. In haar winkeltje verkoopt zij biologisch rund- en lamsvlees direct aan de consument. Ook verhuurt zij de boerderij als plek voor vergaderingen en kookt zij ook voor de deelnemers met producten uit de streek. Wie wil, kan een rondleiding op de boerderij krijgen. Saskia hoopt hiermee bezoekers te kunnen inspireren, maar leert ook van hen. Door te praten met elkaar ontstaat een relatie, waardoor mensen elkaar gaan vertrouwen. Dit geldt ook voor boeren en andere belangrijke partijen binnen de voedselketen die met elkaar in gesprek gaan.

De omzet in de multifunctionele landbouw in Nederland is tussen 2013 en 2018 bijna verdubbeld tot 887 miljoen euro. Dit blijkt uit recent onderzoek van Wageningen University & Research in de reeks ‘Kijk op multifunctionele landbouw’ in opdracht van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit.

Dit is het verhaal van Jan Duijndam. Hij is veehouder en ondernemer op Hoeve Biesland, een biologisch-dynamische boerderij in de Randstad waar vlees, brood, rauwe melk en groenten geproduceerd worden. Er is een boerderijwinkel met streekproducten, er wordt arbeidsmatige dagbesteding aangeboden, er wordt aan horeca geleverd en ze zijn actief in landschapsbeheer.

De 20-jarige Maureen Van Ginhoven houdt sinds kort 54.000 vrije uitloop hennen op het familiebedrijf in het Vlaamse Ravels. Bij de dagelijkse werkzaamheden krijgt ze hulp van verstandelijk gehandicapten. „Met kippen en een zorgboerderij komen mijn beide passies samen. Bovendien passen vrije-uitloophennen perfect naast ons akkerbouwbedrijf”, stelt Van Ginhoven.

Bovenin Flevoland ligt het landgoed Roggebotstaete. Voor 1957 was dit een zandbank in zee, daarna werd het onderdeel van het nieuwe land van Flevoland. De eerste bestemming van de grond was een boomkwekerij. In 2005 werd het verbouwd tot een landgoed met aandacht voor natuur. Sinds 2012 is het landgoed in handen van Stichting Landgoed Roggebotstaete. Het doel van de stichting is om van het landgoed een inspirerende plek te maken waar mensen kunnen ervaren en leren hoe mens, natuur en dier elkaar versterken. Zodat ze dit in hun eigen leven toe kunnen passen.

Een jaar na de lancering van de website www.bioacademy.nl groeit het aanbod workshops, cursussen en trainingen. Het doel blijft ambitieus: een platform dat mensen inspireert en verbindt. Op de inspiratiedag treffen de partners elkaar op het landgoed Kraaybeekerhof. Hoofdspreker is Peter Erik Ywema, oud-directeur Sustainable Agriculture Initiative Platform en actief als consultant duurzaamheidsvraagstukken. Hoe kijkt hij naar de biologische sector?

Dirk Govaerts: "Door mijn eigen ervaring bij het werken op de boerderij van Widar weet ik dat lage input kringlooplandbouw werkt, juist omdat ik daar zoveel als mogelijk naar streef."

Dit rapport doet verslag van de uitkomsten van tien jaar uitvoering van Boeren voor Natuur op vier boerenbedrijven in Zuid-Holland en Overijssel. Daarnaast gaat het rapport in op de vraag wat nodig is voor een bredere toepassing.

Aan de slag met verbrede landbouw - Kansen voor land- en tuinbouw? - Kamperen op de boerderij - Bella & Rosita : zoveel meer dan ijsjes - Varkens van de stal naar de consument - Ravotten op de boerderij

Vanaf de tweede helft van de 20ste eeuw is de huidige trend ontstaan waarin de landbouw zich richt op schaalvergroting en specialisatie. Tegenhanger van deze ontwikkeling is de toepassing van multifunctionele landbouw. Het doel van deze thesis is de beweegredenen achter deze vorm van landbouw inzichtelijk te maken. Dit is aan de hand van een case study gedaan waarin Kwekerij Siem Munster centraal staat. Dit bedrijf beweegt zich tegen de trend in door zich te richten op multifunctionele landbouw.

Het rapport ‘sociaal ondernemerschap in de zorglandbouw’ is voort gekomen uit de vraag van twee sociale ondernemingen: Stichting BREM en Stichting 4PK. Beide initiatiefnemers hebben de ambitie mensen met een grote afstand tot de arbeidsmarkt te helpen re-integreren. Zij doen dat door de inzet van mensen bij het verbouwen van gewassen in stadslandbouwprojecten. De afgelopen jaren is het aantal sociale ondernemingen in de (stads)landbouw toegenomen. Sociale ondernemingen zijn zelfstandige ondernemingen die een product of dienst leveren en daarmee primair of expliciet een maatschappelijk doel nastreven (SER, 2015). De financiële doelstelling van deze ondernemingen staat ten dienste van het primaire maatschappelijke doel.

Fokker, zorgboer, landbouwgids, natuurbeheerder, campinguitbater, winkelbediende , cre ateur. Op het bedrijf ‘van ’t Zandeind’ zijn ze van vele markten thuis. En dat op een doordachte manier. Jos Huijbregts: ‘Met alleen fokken van witblauwen was het einde verhaal. We moesten professioneel verbreden om te overleven.’

Steeds meer mensen hebben belangstelling voor een vakantie op het platteland. Daar liggen kansen voor agrarische ondernemers. Maar hoe vind je mensen die op jouw bedrijf willen verblijven en misschien nog wel belangrijker: hoe zorg je ervoor dat ze terugkomen? Wageningen University & Research heeft hier onderzoek naar gedaan en komt met een aantal praktische handvatten.