Search

Dit rapport beschrijft de effecten van het dragen van het label Nationaal Park op het bezoek aan natuurgebied Weerribben-Wieden. Uit een panelonderzoek blijkt dat 25% zegt dat het label Nationaal Park een (doorslaggevende) rol heeft gespeeld bij de beslissing om het natuurgebied te bezoeken. Van de Nederlanders zegt 34% gevoelig voor het label ‘Nationaal Park’ te zijn. Een directe invloed op het bezoek aan de Weerribben-Wieden is beperkt. Uit dit onderzoek blijkt dat vooral toeristen de economische waarden van het label Nationaal Park voor de Weerribben-Wieden bepalen en de bewoners vooral de sociaal-emotionele waarden van het label. De economische toegevoegde waarde van het label kan geschat worden tussen de 10% en 40%. De sociaal-emotionele waarden zijn belangrijk voor het vergroten van het ecologisch en economisch belang van een Nationaal Park. Het draagvlak voor het behoud en bescherming van natuurgebieden kan ermee worden vergroot. De affiniteit van mensen die daarvoor nodig is, is in en rond de Weerribben-Wieden aanwezig.

Een groene leefomgeving en economische groei worden steeds minder als tegenpolen gezien. Groen en groei kunnen elkaar versterken. Ondanks de aantrekkelijkheid van dit nieuwe discours, toont het recente verleden veel conflicten tussen traditionele en economische en groene belangen in dit landelijk gebied. Dit artikel past het theoretische onderscheid tussen constructieve en destructieve conflicten toe op drie casussen. Op basis daarvan wordt onderzocht welke rol conflicten kunnen spelen bij het leggen van nieuwe verbindingen tussen landbouw en natuur.

De populatie otters groeit in Nederland. Ook buiten de uitzetgebieden in de Kop van Overijssel en Zuidwest-Friesland worden ze waargenomen. Maar om te weten hoe de otters zich verspreiden, is het nodig dat meer mensen die in de natuur komen, de sporen van de otter herkennen. Kenners geven tips waar u op moet letten.

Met hun natuurterreinen hebben natuurorganisaties potentieel een groot kapitaal in eigendom. Via talloze ecosysteemdiensten kan de samenleving immers de vruchten van al dit natuurlijk kapitaal plukken, denk aan waterzuivering, koolstofopslag, beleving en biomassa. Ondanks hun waardevolle karakter zijn de meeste van die baten gratis, zonder dat daar inkomsten tegenover staan. Onderzoek in de Weerribben-Wieden maakt duidelijk dat een gerichte aanpak nodig is om klinkende munt te slaan uit natuurgebieden.

Nature organisations possess a large amount of natural capital thanks to their nature sites. The value of this capital is extremely important for the organisations themselves and in particular for society as a whole. Natural capital provides numerous ecosystem services from which people benefit, such as water purification, carbon storage, pollination and biomass. The question in this instance is how nature organisations can generate more financial resources from their nature sites in order to maintain and protect their natural capital. After all, although these services are very valuable, most of these benefits are free and do not produce any income. A case study in De Weerribben-Wieden National Park in the north of the Netherlands clearly demonstrates how an area-oriented approach involving innovative revenue models is required if nature sites are to produce sufficient income. That said, without the commitment and a shared sense of urgency from stakeholders in the area, new finance mechanisms that are intended to conserve and the characteristic landscape have little chance of success. In light of this, the challenge for this region is to build a perspective that has the stakeholders’ confidence and that encourages them to cooperate in order to benefit from the opportunities that monetisation offers. Met hun natuurterreinen hebben natuurorganisaties een schat aan natuurlijk kapitaal in eigendom. De waarde van dit kapitaal is van enorm belang – niet alleen voor deze organisaties zelf maar vooral ook voor de maatschappij. Mensen plukken via talloze ecosysteemdiensten, zoals waterzuivering, koolstofopslag, beleving en biomassa, de vruchten van dit natuurlijke kapitaal. Vraag is nu hoe natuurorganisaties meer financiële middelen uit hun natuurterreinen kunnen verkrijgen om daarmee de natuur ook voor de toekomst in stand te houden. Want ondanks hun waardevolle karakter zijn de meeste van die baten gratis, zonder dat daar inkomsten tegenover staan. Onderzoek in de ‘Weerribben-Wieden’ maakt duidelijk dat een gerichte gebiedsaanpak nodig is om via innovatieve verdienmodellen voldoende inkomsten te halen uit natuurgebieden. Maar zonder een gedeelde sense of urgency vanuit de streek om tot een nieuwe financieringsstructuur te komen, waarmee het onderhoud van de natuur en het karakteristieke landschap gefinancierd kan worden, hebben nieuwe verdienmodellen geen kans van slagen. De uitdaging voor de Weerribben-Wieden ligt in het creëren van een perspectief waarin de actoren vertrouwen hebben en dat tot samenwerking uitnodigt om de verzilveringsmogelijkheden van natuur daadwerkelijk te benutten.

The very rare water mite Arrenurus berolinensis is reported for the first time for the Netherlands. The species was found in a peat pit in the province of Overijssel in 2006. Previous records originate from Berlin (1896) and Eastern Prussia (1907), nowadays the Russian enclave Kaliningrad. In addition, the first description of the female is provided, which had not been reported before

Zeer goed onderzochte gebieden blijven verrassingen bieden. Zo is Noordwest- Overijssel is bryologisch grondig onderzocht. Toch kon hier op 20 juni 2006 een nieuwe mossoort voor de Nederlandse flora worden buitgemaakt, en nog wel één met een arctisch-boreaal-montane verspreiding

In 1988 werd in Friesland de laatste otter doodgereden. Kort hierna begon men met voorbereidingen van terugkeer, in juli 2002 ging de herintroductie van start; halverwege het programma is nu de tijd voor een tussenbalans

De afgelopen jaren heeft de Nederlandse otterpopulatie zich sterk uitgebreid. Maar zowel in de uitzetgebieden als in de nieuwe kolonies ontbreekt het vaak aan ottervoorzieningen, waardoor er jaarlijks veel verkeersslachtoffers vallen. Alterra heeft binnen het huidige verspreidingsgebied de knelpuntlocaties geïnventariseerd en een lijst samengesteld met urgente knelpunten die met voorrang zouden moeten worden aangepakt.

Waarnemingen tijdens een autopsie van een doodgereden ottervrouwtje in het Nationaal Park De Weerribben

In juli 2002 werden de eerste otters losgelaten in de Weerribben, in het kader van de herintroductie in Nederland. Dit artikel geeft de onderzoeksresultaten van het volgen (monitoren) van de uitgezette dieren

Jaarlijks wordt in opdracht van het ministerie van Economische Zaken de Nederlandse otterpopulatie genetisch gemonitord. Daarmee wordt een vinger aan de pols gehouden wat betreft de ontwikkeling van de genetische status van de populatie. Deze vorm van monitoring, gebaseerd op DNA-profielen op basis van DNA geïsoleerd uit verse spraints (uitwerpselen), maakt het tevens mogelijk veranderingen in de ruimtelijke verspreiding en de populatieomvang van jaar tot jaar te volgen. De monitoringsronde van 2013/2014 laat zien dat de populatie verder is gegroeid naar een aantal van ca. 140 individuen. Echter, de genetische variatie binnen individuen is sterker afgenomen vergeleken met voorafgaande jaren. Onderdeel van deze monitoring is ook autopsie van dode otters, waarbij wordt gekeken naar de doodsoorzaak en de belangrijkste lichaamskenmerken. Knelpuntlocaties waar otters worden doodgereden worden in beeld gebracht. Er is een sterke toename van het jaarlijkse aantal verkeersslachtoffers. Deze lijkt gelijke tred te houden met de toename van de populatieomvang.

Jaarlijks wordt in opdracht van het ministerie van Economische Zaken de Nederlandse otterpopulatie genetisch gemonitord. Daarmee wordt een vinger aan de pols gehouden wat betreft de ontwikkeling van de genetische status van de populatie. Deze vorm van monitoring, gebaseerd op DNA-profielen op basis van DNA geïsoleerd uit verse spraints (uitwerpselen), maakt het tevens mogelijk veranderingen in de ruimtelijke verspreiding en de populatieomvang van jaar tot jaar te volgen. De monitoringsronde van 2013/2014 laat zien dat de populatie verder is gegroeid naar een aantal van ca. 140 individuen. Echter, de genetische variatie binnen individuen is sterker afgenomen vergeleken met voorafgaande jaren. Onderdeel van deze monitoring is ook autopsie van dode otters, waarbij wordt gekeken naar de doodsoorzaak en de belangrijkste lichaamskenmerken. Knelpuntlocaties waar otters worden doodgereden worden in beeld gebracht. Er is een sterke toename van het jaarlijkse aantal verkeersslachtoffers. Deze lijkt gelijke tred te houden met de toename van de populatieomvang.

Met hun natuurterreinen hebben natuurorganisaties potentieel een groot kapitaal in eigendom. Via talloze ecosysteemdiensten kan de samenleving immers de vruchten van al dit natuurlijk kapitaal plukken, denk aan waterzuivering, koolstofopslag, beleving en biomassa. Ondanks hun waardevolle karakter zijn de meeste van die baten gratis, zonder dat daar inkomsten tegenover staan. Onderzoek in de Weerribben-Wieden maakt duidelijk dat een gerichte aanpak nodig is om klinkende munt te slaan uit natuurgebieden.

Hoe kan met een zo klein mogelijke vangstinspanning 95% zekerheid worden verkregen over de aan- of afwezigheid van een soort in een gebied. Uitleg over de toepassing van de IBN-methode bij het vaststellen van de soortensamenstelling d.m.v. vallenonderzoek in verschillende vegetatietypes van De Wieden en de Weerribben (VZZ-onderzoek 1997)

De afgelopen jaren heeft de Nederlandse otterpopulatie zich sterk uitgebreid. Maar zowel in de uitzetgebieden als in de nieuwe kolonies ontbreekt het vaak aan ottervoorzieningen, waardoor er jaarlijks veel verkeersslachtoffers vallen. Alterra heeft binnen het huidige verspreidingsgebied de knelpuntlocaties geïnventariseerd en een lijst samengesteld met urgente knelpunten die met voorrang zouden moeten worden aangepakt.

Voor veertien graslandpercelen (ca. 30 ha) in de omgeving van Muggenbeet, in het overgangsgebied tussen De Wieden en de Weerribben zijn in opdracht van Natuurmonumenten de potenties voor natte schraallanden onderzocht. Volgens de benadering van de Landschapsleutel is een Landschapsecologische systeemanalyse uitgevoerd. Bestaande regionale en lokale gegevens over geologie, geomorfologie, hydrologie en bodem zijn gecombineerd om een aantal primaire standplaatsen te kunnen onderscheiden. Hierbij is zowel gebruik gemaakt van bestaande gegevens als van nieuwe in het veld verzamelde gegevens en bodemmonsters. Er komen voornamelijk 'Eutrofe, matig basenrijke veengronden' voor met een gunstige vochttoestand en zuurgraad voor de doeltypen Blauwgrasland en Dotterbloemhooiland. Ook de voedselrijkdom, afgemeten aan de fosfaattoestand, is overwegend gunstig. Aanbevelingen zijn gedaan voor verbeteringen in de waterhuishouding en het beheer

Het programma 'Herintroductie van de otter' onder verantwoordelijkheid van het ministerie van EL&I wordt binnenkort formeel beëindigd. De zorg voor de duurzame instandhouding van de geherintroduceerde otterpopulatie wordt overgedragen aan de provincies. In dit rapport wordt de status van de Nederlandse otterpopulatie geëvalueerd. In 2002 is gestart met een herintroductie nadat de soort in ons land uitgestorven was verklaard. De herintroductie is in opdracht van het voormalige ministerie van LNV, nu onderdeel van EL&I, in de periode 2002-2010 intensief met onderzoek begeleid. De resultaten vormden een goede basis om de status van de populatie te evalueren in termen van levensvatbaarheid en risico's van uitsterven. De belangrijkste knelpunten worden geanalyseerd en er worden aanbevelingen gedaan om de kans op duurzaam voortbestaan te vergroten.

Het programma 'Herintroductie van de otter' onder verantwoordelijkheid van het ministerie van EL&I wordt binnenkort formeel beëindigd. De zorg voor de duurzame instandhouding van de geherintroduceerde otterpopulatie wordt overgedragen aan de provincies. In dit rapport wordt de status van de Nederlandse otterpopulatie geëvalueerd. In 2002 is gestart met een herintroductie nadat de soort in ons land uitgestorven was verklaard. De herintroductie is in opdracht van het voormalige ministerie van LNV, nu onderdeel van EL&I, in de periode 2002-2010 intensief met onderzoek begeleid. De resultaten vormden een goede basis om de status van de populatie te evalueren in termen van levensvatbaarheid en risico's van uitsterven. De belangrijkste knelpunten worden geanalyseerd en er worden aanbevelingen gedaan om de kans op duurzaam voortbestaan te vergroten.

Een groene leefomgeving en economische groei worden steeds minder als tegenpolen gezien. Groen en groei kunnen elkaar versterken. Ondanks de aantrekkelijkheid van dit nieuwe discours, toont het recente verleden veel conflicten tussen traditionele en economische en groene belangen in dit landelijk gebied. Dit artikel past het theoretische onderscheid tussen constructieve en destructieve conflicten toe op drie casussen. Op basis daarvan wordt onderzocht welke rol conflicten kunnen spelen bij het leggen van nieuwe verbindingen tussen landbouw en natuur.

De populatie otters groeit in Nederland. Ook buiten de uitzetgebieden in de Kop van Overijssel en Zuidwest-Friesland worden ze waargenomen. Maar om te weten hoe de otters zich verspreiden, is het nodig dat meer mensen die in de natuur komen, de sporen van de otter herkennen. Kenners geven tips waar u op moet letten.

Het leven van een Nederlands ottermannetje valt niet mee. Als je slaagt leef je kort en hevig, slaag je niet dan is het een hard bestaan aan de rand van de Weerribben. Dat blijkt uit genetisch onderzoek van de otterpopulatie in Nationaal park Weerribben-Wieden.

Kwik is een metaal dat door zijn toxische eigenschappen al jaren in de aandacht staat van milieumonitoring. Het metaal werd en wordt gebruikt voor vele toepassingen, en door zowel de natuurlijke als menselijke emissie komt het overal in het milieu voor. De voornaamste bronnen van kwikverontreiniging van water en land bestaan uit atmosferische depositie, aanvoer via zwevend stof in waterstromen en door specifieke industriële bronnen. Meer specifiek wordt ingegaan op die parameters die van invloed kunnen zijn in het beheer van het Zwarte Water en waterbodems in het algemeen

Integrale gebiedsprocessen zijn populair in het landelijk gebied. Ondertussen gaat de sectorale beleidsontwikkeling op nationaal en Europees niveau gewoon door. Dit zorgt voor (nieuwe) afstemmingsproblemen. Dit rapport laat drie praktijkvoorbeelden zien van afstemming tussen bestaande gebiedsprocessen en Natura 2000 en nieuw nationaal natuurbeleid. Dit vraagt om meer onderlinge communicatie en reflectie en communicatie: gebiedspartijen die hun integrale gebiedsplan ter discussie durven te stellen en overheden met oog voor de implementatiepraktijk van sectoraal beleid.

Integrale gebiedsprocessen zijn populair in het landelijk gebied. Ondertussen gaat de sectorale beleidsontwikkeling op nationaal en Europees niveau gewoon door. Dit zorgt voor (nieuwe) afstemmingsproblemen. Dit rapport laat drie praktijkvoorbeelden zien van afstemming tussen bestaande gebiedsprocessen en Natura 2000 en nieuw nationaal natuurbeleid. Dit vraagt om meer onderlinge communicatie en reflectie en communicatie: gebiedspartijen die hun integrale gebiedsplan ter discussie durven te stellen en overheden met oog voor de implementatiepraktijk van sectoraal beleid.

Het leven van een Nederlands ottermannetje valt niet mee. Als je slaagt leef je kort en hevig, slaag je niet dan is het een hard bestaan aan de rand van de Weerribben. Dat blijkt uit genetisch onderzoek van de otterpopulatie in Nationaal park Weerribben-Wieden.

Kwik is een metaal dat door zijn toxische eigenschappen al jaren in de aandacht staat van milieumonitoring. Het metaal werd en wordt gebruikt voor vele toepassingen, en door zowel de natuurlijke als menselijke emissie komt het overal in het milieu voor. De voornaamste bronnen van kwikverontreiniging van water en land bestaan uit atmosferische depositie, aanvoer via zwevend stof in waterstromen en door specifieke industriële bronnen. Meer specifiek wordt ingegaan op die parameters die van invloed kunnen zijn in het beheer van het Zwarte Water en waterbodems in het algemeen

Het doel van deze studie is: (1) vaststellen of aan de hand van gegevens verzameld door waterbeheerders voor KRW-doeleinden uitspraken kunnen worden gedaan over de aanwezigheid van individuele typische soorten (Habitatrichtlijn), doelsoorten (Handboek Natuurdoeltypen) en AS-indicatoren (Aquatisch Supplement) en (2) bepalen hoe groot de monitoringsinspanning moet zijn om aan de hand van deze indicatoren veranderingen in natuurwaarden te kunnnen vastellen. In 2006, 2007 en 2008 zijn op 25 slootlocaties van Goed Ecologisch Potentieel in De Wieden monsters genomen van de macrofaunagemeenschap en opnames gemaakt van de watervegetatie. Ondanks de gunstige ecologische omstandigheden in De Wieden zijn typische soorten en doelsoorten niet of slechts in lage aantallen aangetroffen. Hieruit blijkt dat gegevens verzameld door waterbeheerders niet bruikbaar zijn om uitspraken te doen over de populatieontwikkeling van individuele typische soorten/doelsoorten of over veranderingen in het aantal typische soorten/doelsoorten in een gebied. Voor dit doel zullen nieuwe efficiëntere methoden van monitoring moeten worden ontwikkeld.

Sleutelfactoren en ecosysteemfunctioneren. Dit rapport beschrijft onderzoek dat gedaan is naar mogelijke sleutelfactoren voor aquatisch ecologische kwaliteit in laagveensloten. Het onderzoek is uitgevoerd in vier deelgebieden in de Wieden, die in een gradiënt van sterke beïnvloeding (eutrofiëring) naar een meer natuurlijke situatie lagen. Gedurende het jaar zijn vier meerdaagse zuurstofmetingen per sloot uitgevoerd. Hieruit bleek dat de zuurstofconcentraties vooral aan de bodem erg laag konden worden, ongeacht de mate van eutrofiëring. Oorzaak hiervan was temperatuurstratificatie, die in de meeste sloten gedurende het grootste deel van het jaar zeer frequent optrad. Vervolgonderzoek naar de precieze invloed van deze stratificatie op de macrofauna in de sloot wordt aanbevolen

Van het projectgebied “Veldweg-Reeënweg” in De Wieden was onvoldoende actuele informatie beschikbaar over bodemopbouw, voedselrijkdom van de bovengrond en de waterhuishouding om een ontwerpplan te kunnen opstellen voor inrichting voor de beoogde natuurdoelen. Er is actuele patrooninformatie verzameld over zand- en veendikte en over het grondwaterstandverloop (bodemgeografisch onderzoek). Het gebied moet als geheel als infiltratiegebied beschouwd worden, maar door de instroom van schoon oppervlaktewater met een lithotroof karakter is de verwantschap met zacht grondwater vrijwel overal groot. Via steekproeven in twee deelgebieden bleek dat de gemiddelde fosfaatverzadigingsindex over het algemeen redelijk gunstig is. In het zuidelijk deelgebied is de fosfaattoestand iets gunstiger dan in het noorden. Afgraven van de bovenste 10 cm met het doel de fosfaattoestand te verbeteren zal weinig winst opleveren, omdat de laag hieronder niet veel minder fosfaat bevat. Dieper afgraven is niet wenselijk omdat de standplaats dan te nat wordt en de draagkracht te gering voor het beheer. Als omvormingsbeheer wordt uitmijnen aanbevolen omdat daarmee de gewenste verlaging van de fosfaattoestand aanzienlijk sneller bereikt kan worden dan met verschralen.

Dit rapport beschrijft de kortetermijneffecten en de nulsituatie van een aantal herinrichtingsprojecten in voormalige landbouwgebieden in De Wieden. In de sloten van deze gebieden zijn de waterchemie, macrofyten, diatomeeën en macrofauna gemonitord. De goede ecologische ontwikkeling van de referentiegebieden die 10 jaar geleden heringericht zijn, gaf aan dat de potentie van de her in te richten gebieden hoog ligt. De geplande ontwikkeling van rietmoeras in de her in te richten gebieden kan aquatisch een waardevolle aanvulling geven op de huidige ecologische waarden. De geplande aansluiting van de nog her in te richten gebieden op de boezem, zal een positieve uitwerking hebben op de waterchemie, hoewel hiervoor isolatie ook van belang is. Na herinrichting is het van belang om ecologische doelen langdurig te blijven monitoren, omdat er meestal binnen de eerste paar jaar nog geen stabiele situatie ontstaat.

Voor een drietal gebieden (Kop van Noord-Holland, Zuidwest-Friesland met Noordwest-Overijssel) en Oostelijk Noord-Brabant worden gebiedskarakteristieken beschreven: fysisch-geografische karakterisering, landbouw, natuur, bos, groenblauwe dooradering, intensieve veehouderij (voor Noord-Brabant) en ruimtelijke knelpunten: droogte, wateroverlast, verzilting, kortdurende weersextremen, ziekten en plagen, risico van verandering klimaatzones voor doelsoorten

Naast de otter is de boommarter een zeldzaam en kwetsbaar roofdier dat voorkomt in het Nationaal Park. Het voorkomen van deze zeldzame zoogdiersoorten is een extra reden voor zorgvuldige bescherming van dit gebied. Het is de kunst om bij het beheer een goede balans te vinden tussen de verschillende waarden zoals het leefgebied van een beschermde soort als de boommarter. Een belangrijke en uitdagende opgave voor de terreinbeherende organisaties. Het onderzoek heeft zich met name gericht op het voorkomen van boommarters in het Nationaal Park Weerribben-Wieden en op de knelpunten die er voor deze soort in het gebied bestaan

Van het projectgebied “Veldweg-Reeënweg” in De Wieden was onvoldoende actuele informatie beschikbaar over bodemopbouw, voedselrijkdom van de bovengrond en de waterhuishouding om een ontwerpplan te kunnen opstellen voor inrichting voor de beoogde natuurdoelen. Er is actuele patrooninformatie verzameld over zand- en veendikte en over het grondwaterstandverloop (bodemgeografisch onderzoek). Het gebied moet als geheel als infiltratiegebied beschouwd worden, maar door de instroom van schoon oppervlaktewater met een lithotroof karakter is de verwantschap met zacht grondwater vrijwel overal groot. Via steekproeven in twee deelgebieden bleek dat de gemiddelde fosfaatverzadigingsindex over het algemeen redelijk gunstig is. In het zuidelijk deelgebied is de fosfaattoestand iets gunstiger dan in het noorden. Afgraven van de bovenste 10 cm met het doel de fosfaattoestand te verbeteren zal weinig winst opleveren, omdat de laag hieronder niet veel minder fosfaat bevat. Dieper afgraven is niet wenselijk omdat de standplaats dan te nat wordt en de draagkracht te gering voor het beheer. Als omvormingsbeheer wordt uitmijnen aanbevolen omdat daarmee de gewenste verlaging van de fosfaattoestand aanzienlijk sneller bereikt kan worden dan met verschralen.

Tussen 2002-2008 zijn er 31 otters in Nederland uitgezet nadat de soort rond 1988 is uitgestorven. Inmiddels weet de populatie zich goed staande te houden in de Kop van Overijssel en Zuidwest-Friesland

Dit rapport beschrijft onderzoek naar mogelijke sleutelfactoren voor aquatisch ecologische kwaliteit in laagveensloten. Laagveensloten vertonen in de zomer zeer lage zuurstofconcentraties aan de bodem door het optreden van temperatuurstratificatie. Uit experimenten bleek dat lage zuurstofconcentraties aan de bodem ervoor kunnen zorgen dat dieren naar zuurstofrijkere waterlagen migreren waar ze beter kunnen overleven. Kortdurende zuurstofarme periodes kunnen ook onderin de waterkolom overbrugd worden. Als zuurstofconcentraties als gevolg van een slechte waterkwaliteit langdurig over de hele waterkolom laag zijn, verschuift de macrofaunagemeenschap naar een gemeenschap met meer poly- en alfa-mesosprobe soorten

Naast de otter is de boommarter een zeldzaam en kwetsbaar roofdier dat voorkomt in het Nationaal Park. Het voorkomen van deze zeldzame zoogdiersoorten is een extra reden voor zorgvuldige bescherming van dit gebied. Het is de kunst om bij het beheer een goede balans te vinden tussen de verschillende waarden zoals het leefgebied van een beschermde soort als de boommarter. Een belangrijke en uitdagende opgave voor de terreinbeherende organisaties. Het onderzoek heeft zich met name gericht op het voorkomen van boommarters in het Nationaal Park Weerribben-Wieden en op de knelpunten die er voor deze soort in het gebied bestaan

Sleutelfactoren en ecosysteemfunctioneren. Dit rapport beschrijft onderzoek dat gedaan is naar mogelijke sleutelfactoren voor aquatisch ecologische kwaliteit in laagveensloten. Het onderzoek is uitgevoerd in vier deelgebieden in de Wieden, die in een gradiënt van sterke beïnvloeding (eutrofiëring) naar een meer natuurlijke situatie lagen. Gedurende het jaar zijn vier meerdaagse zuurstofmetingen per sloot uitgevoerd. Hieruit bleek dat de zuurstofconcentraties vooral aan de bodem erg laag konden worden, ongeacht de mate van eutrofiëring. Oorzaak hiervan was temperatuurstratificatie, die in de meeste sloten gedurende het grootste deel van het jaar zeer frequent optrad. Vervolgonderzoek naar de precieze invloed van deze stratificatie op de macrofauna in de sloot wordt aanbevolen

Voor een drietal gebieden (Kop van Noord-Holland, Zuidwest-Friesland met Noordwest-Overijssel) en Oostelijk Noord-Brabant worden gebiedskarakteristieken beschreven: fysisch-geografische karakterisering, landbouw, natuur, bos, groenblauwe dooradering, intensieve veehouderij (voor Noord-Brabant) en ruimtelijke knelpunten: droogte, wateroverlast, verzilting, kortdurende weersextremen, ziekten en plagen, risico van verandering klimaatzones voor doelsoorten

Het doel van deze studie is: (1) vaststellen of aan de hand van gegevens verzameld door waterbeheerders voor KRW-doeleinden uitspraken kunnen worden gedaan over de aanwezigheid van individuele typische soorten (Habitatrichtlijn), doelsoorten (Handboek Natuurdoeltypen) en AS-indicatoren (Aquatisch Supplement) en (2) bepalen hoe groot de monitoringsinspanning moet zijn om aan de hand van deze indicatoren veranderingen in natuurwaarden te kunnnen vastellen. In 2006, 2007 en 2008 zijn op 25 slootlocaties van Goed Ecologisch Potentieel in De Wieden monsters genomen van de macrofaunagemeenschap en opnames gemaakt van de watervegetatie. Ondanks de gunstige ecologische omstandigheden in De Wieden zijn typische soorten en doelsoorten niet of slechts in lage aantallen aangetroffen. Hieruit blijkt dat gegevens verzameld door waterbeheerders niet bruikbaar zijn om uitspraken te doen over de populatieontwikkeling van individuele typische soorten/doelsoorten of over veranderingen in het aantal typische soorten/doelsoorten in een gebied. Voor dit doel zullen nieuwe efficiëntere methoden van monitoring moeten worden ontwikkeld.

Dit rapport beschrijft onderzoek naar mogelijke sleutelfactoren voor aquatisch ecologische kwaliteit in laagveensloten. Laagveensloten vertonen in de zomer zeer lage zuurstofconcentraties aan de bodem door het optreden van temperatuurstratificatie. Uit experimenten bleek dat lage zuurstofconcentraties aan de bodem ervoor kunnen zorgen dat dieren naar zuurstofrijkere waterlagen migreren waar ze beter kunnen overleven. Kortdurende zuurstofarme periodes kunnen ook onderin de waterkolom overbrugd worden. Als zuurstofconcentraties als gevolg van een slechte waterkwaliteit langdurig over de hele waterkolom laag zijn, verschuift de macrofaunagemeenschap naar een gemeenschap met meer poly- en alfa-mesosprobe soorten