Search

In de afgelopen twee jaar heeft ‘Koeien & Kansen’ aandacht besteed aan de verbetering van de teelt van een vanggewas na de oogst van mais, een belangrijk aspect van de ruwvoerteelt op melkveebedrijven. Er is geëxperimenteerd met tegelijkzaai, onderzaai en nazaai. Dit artikel geeft een overzicht van de voor- en nadelen van de verschillende werkwijzes.

Door de aanscherping van bemestingswetgeving en richtlijnen voor biologische landbouw in Nederland worden groenbemesters steeds belangrijker. Bijvoorbeeld als vanggewas voor stikstof gedurende het groeiseizoen en in het najaar. Maar ook de voordelen ten aanzien van structuurbehoud van boven- en ondergrond worden steeds meer erkend. In het buitenland zet men groenbemesters ook in als 'game crop': een schuilplaats voor wild.

In de afgelopen twee jaar heeft ‘Koeien & Kansen’ aandacht besteed aan de verbetering van de teelt van een vanggewas na de oogst van mais, een belangrijk aspect van de ruwvoerteelt op melkveebedrijven. Er is geëxperimenteerd met tegelijkzaai, onderzaai en nazaai. Dit artikel geeft een overzicht van de voor- en nadelen van de verschillende werkwijzes.

De maisteelt in Nederland kent grote en kleine zorgen. Dat zei Brigitte Kroonen van Praktijkonderzoek Plant & Omgeving (PPO) van Wageningen UR op de themadag ‘Van Beslisboom Snijmais naar een Ruwvoerplatform’ in Hengelo, Gelderland. Eén van de grote zorgen is de mestwetgeving: bemesting van mais op zand- en lössgrond in Zuid(oost)-Nederland wordt lastig.

Om uitspoeling van nutriënten na oogst van de snijmaïs te beperken en de bodemkwaliteit op peil te houden is een goed vanggewas nodig. Veelal wordt een vanggewas gezaaid na de maïsoogst. Dat is eigenlijk te laat omdat er dan weinig groeizame dagen zijn, waardoor er nauwelijks groene bodembedekking ontstaat

In 2008 is in Friesland het project van start gegaan rondom de optimalisatie en de introductie van de teelt van “Landschapsmaïs”. Landschapsmaïs is de naam die is gekozen voor een kort type maïs (maximaal 1.80-2.00m) dat tevens een kort groeiseizoen heeft. Ten opzichte van de meer massale gangbare snijmaïsrassen heeft landschapsmaïs door deze specifieke eigenschappen enkele grote voordelen. De kortere plantlengte zorgt voor een meer open landschap, wat zeker in het Friese open weidegebied landschappelijk zijn waarde heeft. Maar ook elders in Nederland kan dit in specifieke gevallen zijn waarde hebben. Daarnaast heeft kortere maïs over het algemeen een hogere voederwaarde. Wat tot uitdrukking komt in een hoger drogestofgehalte, een hogere VEM/kgdrogestof en een hoger zetmeelgehalte. Het kortere groeiseizoen zorgt er voor dat dit type maïs later gezaaid of vroeger geoogst kan worden, waardoor er mogelijkheden ontstaan voor een meer duurzame maïsteelt. Een betere ecologische duurzaamheid zal zich uiteindelijk vertalen in een betere bodemkwaliteit en minder verliezen naar de omgeving. Met de aangescherpte gebruiksnormen voor stikstof en fosfaat en de achteruitgang in bodemkwaliteit is dit ook van belang voor de economische duurzaamheid van de maïsteelt in Nederland. Tegenover de voordelen staat echter ook een groot nadeel. De kortere, minder massale maïs met een korter groeiseizoen blijft in opbrengst achter bij de gangbare maïstypen. Door optimalisatie van de teeltwijze van landschapsmaïs is het echter mogelijk het opbrengstverschil te verkleinen. Belangrijke factoren hierbij zijn het ras, het plantaantal en de plantverdeling. Daarnaast biedt het kortere groeiseizoen de mogelijkheid van een vóór- of nateelt, waarvan ook een opbrengst verkregen kan worden. Tot slot biedt de kortere plantlengte meer mogelijkheden voor het telen van maïs in mengteelt met andere gewassen.

Het precieze, optimale inwerkmoment hangt (naast de weersinvloed) verder af van de C/N!verhouding van het vanggewas. Bij een lage C/N!verhouding komt de stikstof na inwerken sneller vrij dan bij een hoge C/N- verhouding. De veronderstelling is dat dan beter iets later kan worden ingewerkt om het risico van N-verlies voordat het volggewas het kan opnemen, te minimaliseren. Bij hoge C/N!verhouding komt de stikstof langzamer vrij en kan wellicht beter wat eerder worden ingewerkt om ervoor te zorgen dat er zoveel mogelijk stikstof vrijkomt die nog door het volggewas maïs kan worden benut. Om deze veronderstelling te toetsen, is in 2010-2011 een veldproef uitgevoerd op zuidoostelijk zandgrond met als doel de relatie tussen optimaal inwerktijdstip in het voorjaar en C/N-verhouding nader te onderzoeken en om na te gaan of de C/N-verhouding zou kunnen worden gerelateerd aan uiterlijke kenmerken van het vanggewas.

Het precieze, optimale inwerkmoment hangt (naast de weersinvloed) verder af van de C/N!verhouding van het vanggewas. Bij een lage C/N!verhouding komt de stikstof na inwerken sneller vrij dan bij een hoge C/N- verhouding. De veronderstelling is dat dan beter iets later kan worden ingewerkt om het risico van N-verlies voordat het volggewas het kan opnemen, te minimaliseren. Bij hoge C/N!verhouding komt de stikstof langzamer vrij en kan wellicht beter wat eerder worden ingewerkt om ervoor te zorgen dat er zoveel mogelijk stikstof vrijkomt die nog door het volggewas maïs kan worden benut. Om deze veronderstelling te toetsen, is in 2010-2011 een veldproef uitgevoerd op zuidoostelijk zandgrond met als doel de relatie tussen optimaal inwerktijdstip in het voorjaar en C/N-verhouding nader te onderzoeken en om na te gaan of de C/N-verhouding zou kunnen worden gerelateerd aan uiterlijke kenmerken van het vanggewas.

In 2008 is in Friesland het project van start gegaan rondom de optimalisatie en de introductie van de teelt van “Landschapsmaïs”. Landschapsmaïs is de naam die is gekozen voor een kort type maïs (maximaal 1.80-2.00m) dat tevens een kort groeiseizoen heeft. Ten opzichte van de meer massale gangbare snijmaïsrassen heeft landschapsmaïs door deze specifieke eigenschappen enkele grote voordelen. De kortere plantlengte zorgt voor een meer open landschap, wat zeker in het Friese open weidegebied landschappelijk zijn waarde heeft. Maar ook elders in Nederland kan dit in specifieke gevallen zijn waarde hebben. Daarnaast heeft kortere maïs over het algemeen een hogere voederwaarde. Wat tot uitdrukking komt in een hoger drogestofgehalte, een hogere VEM/kgdrogestof en een hoger zetmeelgehalte. Het kortere groeiseizoen zorgt er voor dat dit type maïs later gezaaid of vroeger geoogst kan worden, waardoor er mogelijkheden ontstaan voor een meer duurzame maïsteelt. Een betere ecologische duurzaamheid zal zich uiteindelijk vertalen in een betere bodemkwaliteit en minder verliezen naar de omgeving. Met de aangescherpte gebruiksnormen voor stikstof en fosfaat en de achteruitgang in bodemkwaliteit is dit ook van belang voor de economische duurzaamheid van de maïsteelt in Nederland. Tegenover de voordelen staat echter ook een groot nadeel. De kortere, minder massale maïs met een korter groeiseizoen blijft in opbrengst achter bij de gangbare maïstypen. Door optimalisatie van de teeltwijze van landschapsmaïs is het echter mogelijk het opbrengstverschil te verkleinen. Belangrijke factoren hierbij zijn het ras, het plantaantal en de plantverdeling. Daarnaast biedt het kortere groeiseizoen de mogelijkheid van een vóór- of nateelt, waarvan ook een opbrengst verkregen kan worden. Tot slot biedt de kortere plantlengte meer mogelijkheden voor het telen van maïs in mengteelt met andere gewassen.

Het telen van een onbemeste groenbemester als stikstofvanggewas na de hoofdteelt, is een na-oogst-maatregel die de nitraatuitspoeling kan verminderen. Het vanggewas neemt de reststikstof op uit de bodem, die is achtergelaten door het hoofdgewas en de stikstof die in de nazomer en herfst mineraliseert. Het optimale inwerktijdstip in het voorjaar hangt (naast weersinvloed) mede af van het N-gehalte in de droge stof c.q. de C/N-verhouding. Bij een hoog N-gehalte (lage C/N-verhouding) mineraliseert de stikstof na inwerken sneller dan bij een laag N-gehalte (hoge C/N-verhouding) en ligt het optimale inwerktijdstip waarschijnlijk later. Het verdient aanbeveling om de relatie tussen optimaal inwerktijdstip in het voorjaar en C/N-verhouding nader te bestuderen in het uit te voeren veldonderzoek

In de biologische boomteelt is onkruidbeheersing een kostbare zaak. Een levende en geslaagde groene grondbedekking verdringt het onkruid, levert stikstof en vergroot de overlevingskans van natuurlijke vijanden. In een proef met najaarszaai in bos- en haagplantsoen zijn enkele varianten getoetst.

PPO is verrast door de uitkomsten van het onderzoek naar landschapsmaïs. Door de 1.75 meter lange maïs meer als graan te zaaien en na vier maanden te oogsten, zijn mooie opbrengsten haalbaar. Het lijkt vooral interessant in combinatie met een groenbemester/vanggewas winterroggen en -erwten, goed voor een extra oogst eind mei

Door de aanscherping van bemestingswetgeving en richtlijnen voor biologische landbouw in Nederland worden groenbemesters steeds belangrijker. Bijvoorbeeld als vanggewas voor stikstof gedurende het groeiseizoen en in het najaar. Maar ook de voordelen ten aanzien van structuurbehoud van boven- en ondergrond worden steeds meer erkend. In het buitenland zet men groenbemesters ook in als 'game crop': een schuilplaats voor wild.

Het telen van een onbemeste groenbemester als stikstofvanggewas na de hoofdteelt, is een na-oogst-maatregel die de nitraatuitspoeling kan verminderen. Het vanggewas neemt de reststikstof op uit de bodem, die is achtergelaten door het hoofdgewas en de stikstof die in de nazomer en herfst mineraliseert. Het optimale inwerktijdstip in het voorjaar hangt (naast weersinvloed) mede af van het N-gehalte in de droge stof c.q. de C/N-verhouding. Bij een hoog N-gehalte (lage C/N-verhouding) mineraliseert de stikstof na inwerken sneller dan bij een laag N-gehalte (hoge C/N-verhouding) en ligt het optimale inwerktijdstip waarschijnlijk later. Het verdient aanbeveling om de relatie tussen optimaal inwerktijdstip in het voorjaar en C/N-verhouding nader te bestuderen in het uit te voeren veldonderzoek

Onderzoek naar het effect van vanggewassen op de inperking van drift naar het oppervlaktewater

Veel landbouwgewassen zijn eenjarige teelten in een roulerend bouwplan. Insectenplagen moeten dus elk voorjaar opnieuw hun voorkeursgewassen opsporen en koloniseren. De meeste plaaginsecten bereiken vliegend de nieuwe percelen waar zij een gewas koloniseren. De keuze van plaaginsecten om in een bepaald gewas te landen wordt door een complex van factoren bepaald. In dit document wordt een overzicht gegeven van de literatuur over maatregelen om de verspreiding van plaaginsecten naar nieuwe gewassen of binnen bestaande teelten te beperken. Niet zozeer door landschapselementen, maar door fysieke barrières (biobarrières), het toepassen van vanggewassen, het combineren van twee gewassen. Bij het vaststellen van een effectief maatregelenpakket op het bedrijf zal steeds kritisch gekeken moeten worden naar de (economische en bedrijfsmatige) haalbaarheid van verschillende maatregelen

taliaans raaigras als onderzaai legt meer stikstof vast dan Italiaans raaigras en rogge toegepast als najaarszaai. Afhankelijk van het systeem, gewastype en bemestingsniveau van de maïs, kan de vastlegging echter aanzienlijk variëren. Italiaansraaigras als onderzaai legde 25 kg stikstof per ha vast. Bij de najaarszaai was dit 56 tot 80% minder. Dit blijkt uit onderzoek op Koeien & Kansen-bedrijven uitgevoerd in opdracht van het ministerie van LNV en productschap zuivel (PZ).

Veel landbouwgewassen zijn eenjarige teelten in een roulerend bouwplan. Insectenplagen moeten dus elk voorjaar opnieuw hun voorkeursgewassen opsporen en koloniseren. De meeste plaaginsecten bereiken vliegend de nieuwe percelen waar zij een gewas koloniseren. De keuze van plaaginsecten om in een bepaald gewas te landen wordt door een complex van factoren bepaald. In dit document wordt een overzicht gegeven van de literatuur over maatregelen om de verspreiding van plaaginsecten naar nieuwe gewassen of binnen bestaande teelten te beperken. Niet zozeer door landschapselementen, maar door fysieke barrières (biobarrières), het toepassen van vanggewassen, het combineren van twee gewassen. Bij het vaststellen van een effectief maatregelenpakket op het bedrijf zal steeds kritisch gekeken moeten worden naar de (economische en bedrijfsmatige) haalbaarheid van verschillende maatregelen

Sinds 2006 heeft de overheid de teelt van groenbemesters na de oogst van maïs op zand- en lössgrond verplicht gesteld. De groenbemesters moeten geteeld worden als vanggewas voor stikstof, om de nitraatuitspoeling na de teelt van maïs te beperken. Momenteel zijn als stikstofvanggewas de volgende gewassen toegelaten: winterrogge, grassen, bladkool en bladrammenas. Vanuit de praktijk worden er veel vragen gesteld over andere gewassen die eventueel als stikstofvanggewas na maïs zouden kunnen dienen. Vooral wintertarwe, wintergerst en triticale worden in dit verband veelvuldig genoemd. Daarnaast is er veel behoefte aan informatie over de enkele jaren geleden in Nederland geïntroduceerde groenbemester Avena strigosa (ook wel bekend als “Japanse haver”). Avena strigosa vermeerdert wortellesieaaltjes niet en daarmee onderscheidt deze groenbemester zich gunstig van andere veel geteelde groenbemesters. Voor een goede beoordeling van de huidige en van de potentiële stikstofvanggewassen, is nagegaan welke teeltkundige en nematologische informatie er van deze gewassen beschikbaar is en vervolgens zijn de gewassen op deze aspecten met elkaar vergeleken. Daarnaast is aangegeven welk onderzoek bij de verschillende gewassen nodig is om meer betrouwbare informatie te verkrijgen bij een teelt als stikstofvanggewas na maïs

Bij bemesting volgens de gebruiksnormen zijn de nitraatconcentraties onder maïsland nog vaak hoger dan de EU-norm van 50 mg per liter in grondwater. Vooral de eerste twee jaren na het ploegen van meerjarig grasland kan de nitraatuitspoeling onder maïsland hoog zijn. Vanggewassen zijn bedoeld om de nitraatuitspoeling te beperken. Maar dan moet je ze niet bemesten.

Sinds 2006 heeft de overheid de teelt van groenbemesters na de oogst van maïs op zand- en lössgrond verplicht gesteld. De groenbemesters moeten geteeld worden als vanggewas voor stikstof, om de nitraatuitspoeling na de teelt van maïs te beperken. Momenteel zijn als stikstofvanggewas de volgende gewassen toegelaten: winterrogge, grassen, bladkool en bladrammenas. Vanuit de praktijk worden er veel vragen gesteld over andere gewassen die eventueel als stikstofvanggewas na maïs zouden kunnen dienen. Vooral wintertarwe, wintergerst en triticale worden in dit verband veelvuldig genoemd. Daarnaast is er veel behoefte aan informatie over de enkele jaren geleden in Nederland geïntroduceerde groenbemester Avena strigosa (ook wel bekend als “Japanse haver”). Avena strigosa vermeerdert wortellesieaaltjes niet en daarmee onderscheidt deze groenbemester zich gunstig van andere veel geteelde groenbemesters. Voor een goede beoordeling van de huidige en van de potentiële stikstofvanggewassen, is nagegaan welke teeltkundige en nematologische informatie er van deze gewassen beschikbaar is en vervolgens zijn de gewassen op deze aspecten met elkaar vergeleken. Daarnaast is aangegeven welk onderzoek bij de verschillende gewassen nodig is om meer betrouwbare informatie te verkrijgen bij een teelt als stikstofvanggewas na maïs

taliaans raaigras als onderzaai legt meer stikstof vast dan Italiaans raaigras en rogge toegepast als najaarszaai. Afhankelijk van het systeem, gewastype en bemestingsniveau van de maïs, kan de vastlegging echter aanzienlijk variëren. Italiaansraaigras als onderzaai legde 25 kg stikstof per ha vast. Bij de najaarszaai was dit 56 tot 80% minder. Dit blijkt uit onderzoek op Koeien & Kansen-bedrijven uitgevoerd in opdracht van het ministerie van LNV en productschap zuivel (PZ).

Bij bemesting volgens de gebruiksnormen zijn de nitraatconcentraties onder maïsland nog vaak hoger dan de EU-norm van 50 mg per liter in grondwater. Vooral de eerste twee jaren na het ploegen van meerjarig grasland kan de nitraatuitspoeling onder maïsland hoog zijn. Vanggewassen zijn bedoeld om de nitraatuitspoeling te beperken. Maar dan moet je ze niet bemesten.

Stikstof kan aan gewassen worden toegediend in de vorm van dierlijke mest en door de teelt van vlinderbloemigen. De toegediende stikstof wordt slechts ten dele door de gewassen opgenomen. Verlies van resterende stikstof is te voorkomen of te beperken door de teelt van vanggewassen na de hoofdteelt. Naast deze rol in het mineralenmanagement dragen vanggewassen bij aan bodemstructuur en erosiepreventie en beperken ze onnodige milieuverliezen. Of de inzet van vanggewassen effectief is hangt vooral af van het teeltsucces

Door de verscherpte mestwetgeving is het steeds belangrijker geworden om efficiënt met metststoffen om te springen. Daarnaast noodzaakt de Kaderrichtlijn Water de sector tot maatregelen om tot een betere waterkwaliteit te komen. Uit PPO-onderzoek is gebleken dat met wintergroene vanggewassen de uitspoeling van stikstof tijdens de wintermaanden behoorlijk te beperken is.

Stikstof kan aan gewassen worden toegediend in de vorm van dierlijke mest en door de teelt van vlinderbloemigen. De toegediende stikstof wordt slechts ten dele door de gewassen opgenomen. Verlies van resterende stikstof is te voorkomen of te beperken door de teelt van vanggewassen na de hoofdteelt. Naast deze rol in het mineralenmanagement dragen vanggewassen bij aan bodemstructuur en erosiepreventie en beperken ze onnodige milieuverliezen. Of de inzet van vanggewassen effectief is hangt vooral af van het teeltsucces

Functionele agrodiversiteit betekent omstandigheden creëren om de populatie van en verscheidenheid aan natuurlijke vijanden te vergroten. Die vijanden helpen mee om insecten te beheersen, bijvoorbeeld in spruitkool, onder het motto 'meer aanvallers voor een maximale verdediging'

PPO en Agrifirm zijn via een enquête onder een aantal telers nagegaan hoe men de teelt heeft uitgevoerd en welke teeltproblemen zich hebben voorgedaan. Daarnaast hebben telers suggesties gedaan voor verbetering van de regelgeving

PPO en Agrifirm zijn via een enquête onder een aantal telers nagegaan hoe men de teelt heeft uitgevoerd en welke teeltproblemen zich hebben voorgedaan. Daarnaast hebben telers suggesties gedaan voor verbetering van de regelgeving