Search

Aan de zuidkant van de Hollandse IJssel, tegenover de stad Gouda ligt de Stolwijkersluis. Een buurtschap met loodsen, waterzuivering, drukke dijk en een historische sluis. Het biedt tevens uitzicht op het uitgestrekte veenweidelandschap van de Krimpenerwaard. Onderzoekers Wageningen Universiteit namen het initiatief tot een toekomstscenario voor de sluis, gekoppeld aan een gebiedsontwikkeling voor polders en buurtschap. Met steun van het Stimuleringsfonds voor Architectuur is een project opgestart waarbij cultuurhistorische waarden van het gebied richting gaven aan dit ontwerp van een uitvoeringsgerichte visie op ontwikkeling van de zuidelijke stadsrand van Gouda

Er zijn plannen om in zes van de tien spuikokers van het spuisluiscomplex van Kornwerderzand in totaal 18 Tocardo getijturbines turbines te installeren. Deze turbines zullen energie winnen uit de sterke stroming die bij het spuien van overtollig water vanuit het IJsselmeer naar de Waddenzee in de spuikokers ontstaat. Deze turbines vormen door potentieel botsingsgevaar en verstoring mogelijk een risico voor vissen, vogels en zeezoogdieren en zouden wellicht een verandering in het habitat teweeg kunnen brengen. De risico’s en belemmeringen voor vissen worden groter ingeschat dan die voor vogels en zeezoogdieren. Sterfte (direct) door de turbines kan zowel stroomopwaarts als stroomafwaarts optreden door fenomenen als: botsing met de bladen en structuren, drukverschillen, cavitatie, turbulentie en ‘shear stress’. In stroomopwaartse richting vormen de turbines voor de sterkere zwemmers, zalm, zeeforel, zeeprik, rivierprik, fint en houting een risico of belemmering.

Er zijn plannen om in zes van de tien spuikokers van het spuisluiscomplex van Kornwerderzand in totaal 18 Tocardo getijturbines turbines te installeren. Deze turbines zullen energie winnen uit de sterke stroming die bij het spuien van overtollig water vanuit het IJsselmeer naar de Waddenzee in de spuikokers ontstaat. Deze turbines vormen door potentieel botsingsgevaar en verstoring mogelijk een risico voor vissen, vogels en zeezoogdieren en zouden wellicht een verandering in het habitat teweeg kunnen brengen. De risico’s en belemmeringen voor vissen worden groter ingeschat dan die voor vogels en zeezoogdieren. Sterfte (direct) door de turbines kan zowel stroomopwaarts als stroomafwaarts optreden door fenomenen als: botsing met de bladen en structuren, drukverschillen, cavitatie, turbulentie en ‘shear stress’. In stroomopwaartse richting vormen de turbines voor de sterkere zwemmers, zalm, zeeforel, zeeprik, rivierprik, fint en houting een risico of belemmering.

Het onderzoek van voorliggende rapportage is bedoeld als aanvulling op de reguliere Wettelijke Onderzoeks Taken (WOT) monitoring diadrome vis bij Kornwerderzand. Dit aanvullende onderzoek is een onderdeel van meerdere onderzoeken voorafgaand aan de besluitvorming van de ‘VismigratieRivier’ te Kornwerderzand. Er is een inschatting gemaakt van het jaarlijkse aanbod voor de soorten: zalm, bot(larve), spiering, driedoornige stekelbaars, glasaal, fint, houting, rivierprik, zeeforel en zeeprik.

Het onderzoek van voorliggende rapportage is bedoeld als aanvulling op de reguliere Wettelijke Onderzoeks Taken (WOT) monitoring diadrome vis bij Kornwerderzand. Dit aanvullende onderzoek is een onderdeel van meerdere onderzoeken voorafgaand aan de besluitvorming van de ‘VismigratieRivier’ te Kornwerderzand. Er is een inschatting gemaakt van het jaarlijkse aanbod voor de soorten: zalm, bot(larve), spiering, driedoornige stekelbaars, glasaal, fint, houting, rivierprik, zeeforel en zeeprik.

In dit rapport wordt ingegaan op de vraag naar het effect van respectievelijk 30 en 50 m3/s zoetwaterafvoer van het Krammer-Volkerak door de Krammersluizen naar de Oosterschelde op de schelpdiercultuur en de visserij in de Noordelijke tak van de Oosterschelde. De mogelijk mitigerende werking van het gebruik van de Flakkeese spuisluis op zoutgehalte en verticale menging vereist nadere studie omdat er thans geen kwantitatieve voorspellingen beschikbaar zijn van het te verwachten zoutgehalte en de menging; het is wel waarschijnlijk dat spui van zout water uit het Grevelingenmeer door de Flakkeese spuisluis positief zal uitwerken op het zoutgehalte en de verticale menging in de Noordelijke tak. Het doorspoelwater wordt normaliter afgevoerd via de Bathse Spuisluis naar de Westerschelde, maar bestrijding van de zoutlast voor het VZM kan effectiever gebeuren via de Krammersluizen.

De sluiting van de 32 km lange Afsluitdijk in 1932 heeft grote gevolgen gehad voor de migratie van vis tussen de Zuiderzee en de aangrenzende rivieren. Waar eerst een natuurlijke overgang bestond van zoet en zout water, is nu een harde scheiding tussen het IJsselmeer en de Waddenzee ontstaan. Jaarlijks bieden zich, afhankelijk van de soort, enkele tientallen tot honderden miljoenen vissen aan bij het spuicomplex bij Kornwerderzand. Deze vissen willen tijdens hun stroomopwaartse migratie het IJsselmeer bereiken richting paai of opgroeigebieden, maar de Afsluitdijk vormt een barrière en veroorzaakt daarmee vertraging en of blokkering tijdens de stroomopwaartse migratie. Om deze reden zijn er plannen om een vispassage of een VismigratieRivier (VMR) te bouwen naast het spuicomplex te Kornwerderzand met als doel om de ecologische barrière, die de Afsluitdijk voor trekvissen vormt, te verzachten. Deze rapportage gaat in op de ruimtelijke verspreidingsdynamiek van kleine vis (driedoornige stekelbaars, spiering, botlarven en glasaal), het zoekgedrag en passagesucces van grotere vis (houting, zeeprik en zeeforel) en de aanwezigheid van diadrome vis buiten de spuikom.

Het doel van dit onderzoek is om de interpretatie van de fuikvangsten die sinds 2001 worden uitgevoerd bij Kornwerderzand te verbeteren. Fuik vangsten zijn altijd een resultante van aanbod van vis en gedrag, met als gevolg dat dezelfde resultaten een verschillend onderliggend patroon in visgedrag en voorkomen van vis kunnen hebben. Voorafgaand aan het onderzoek zijn twee vragen geformuleerd: Worden er in de fuikvangsten terugvangsten gedaan van individuele vissen? Op welke schaal vindt er rondzwem-/zoekgedrag van rivierprik plaats?

Het doel van dit onderzoek is om de interpretatie van de fuikvangsten die sinds 2001 worden uitgevoerd bij Kornwerderzand te verbeteren. Fuik vangsten zijn altijd een resultante van aanbod van vis en gedrag, met als gevolg dat dezelfde resultaten een verschillend onderliggend patroon in visgedrag en voorkomen van vis kunnen hebben. Voorafgaand aan het onderzoek zijn twee vragen geformuleerd: Worden er in de fuikvangsten terugvangsten gedaan van individuele vissen? Op welke schaal vindt er rondzwem-/zoekgedrag van rivierprik plaats?

In dit rapport wordt ingegaan op de vraag naar het effect van respectievelijk 30 en 50 m3/s zoetwaterafvoer van het Krammer-Volkerak door de Krammersluizen naar de Oosterschelde op de schelpdiercultuur en de visserij in de Noordelijke tak van de Oosterschelde. De mogelijk mitigerende werking van het gebruik van de Flakkeese spuisluis op zoutgehalte en verticale menging vereist nadere studie omdat er thans geen kwantitatieve voorspellingen beschikbaar zijn van het te verwachten zoutgehalte en de menging; het is wel waarschijnlijk dat spui van zout water uit het Grevelingenmeer door de Flakkeese spuisluis positief zal uitwerken op het zoutgehalte en de verticale menging in de Noordelijke tak. Het doorspoelwater wordt normaliter afgevoerd via de Bathse Spuisluis naar de Westerschelde, maar bestrijding van de zoutlast voor het VZM kan effectiever gebeuren via de Krammersluizen.

De sluiting van de 32 km lange Afsluitdijk in 1932 heeft grote gevolgen gehad voor de migratie van vis tussen de Zuiderzee en de aangrenzende rivieren. Waar eerst een natuurlijke overgang bestond van zoet en zout water, is nu een harde scheiding tussen het IJsselmeer en de Waddenzee ontstaan. Jaarlijks bieden zich, afhankelijk van de soort, enkele tientallen tot honderden miljoenen vissen aan bij het spuicomplex bij Kornwerderzand. Deze vissen willen tijdens hun stroomopwaartse migratie het IJsselmeer bereiken richting paai of opgroeigebieden, maar de Afsluitdijk vormt een barrière en veroorzaakt daarmee vertraging en of blokkering tijdens de stroomopwaartse migratie. Om deze reden zijn er plannen om een vispassage of een VismigratieRivier (VMR) te bouwen naast het spuicomplex te Kornwerderzand met als doel om de ecologische barrière, die de Afsluitdijk voor trekvissen vormt, te verzachten. Deze rapportage gaat in op de ruimtelijke verspreidingsdynamiek van kleine vis (driedoornige stekelbaars, spiering, botlarven en glasaal), het zoekgedrag en passagesucces van grotere vis (houting, zeeprik en zeeforel) en de aanwezigheid van diadrome vis buiten de spuikom.

In het najaar van 2011 en het voor- en najaar van 2012 zijn bij de spuisluizen nabij Lelystad gedurende 11 dagen opnames van vissen gemaakt met een akoestische camera: de DIDSON. De opnames zijn bij geopende stand van de spuisluizen gemaakt om inzicht te krijgen in het migratiegedrag van vis door de spuisluizen. Op basis van de resultaten van deze studie kan worden geconcludeerd dat vissen de spuikokers gebruiken om van het ene naar het andere meer te komen. De resultaten duiden zowel op gerichte migratie als dispersie.

De grote sluiscomplexen in het Amsterdam-Rijnkanaal (Bernardsluizen, Irenesluizen, Beatrixsluizen) worden intensief door de beroepsscheepvaart gebruikt. Omdat vismigratie afhankelijk is van passagemogelijkheden bij het reguliere schutbeheer, is het wenselijk om inzicht te krijgen in de mate waarin vissen bij het reguliere beheer via de schutkolken weten te passeren. Gebruik is gemaakt van een sonar camera, die onderwateropnames kan maken van vismigratie

De grote sluiscomplexen in het Amsterdam-Rijnkanaal (Bernardsluizen, Irenesluizen, Beatrixsluizen) worden intensief door de beroepsscheepvaart gebruikt. Omdat vismigratie afhankelijk is van passagemogelijkheden bij het reguliere schutbeheer, is het wenselijk om inzicht te krijgen in de mate waarin vissen bij het reguliere beheer via de schutkolken weten te passeren. Gebruik is gemaakt van een sonar camera, die onderwateropnames kan maken van vismigratie

In het najaar van 2011 en het voor- en najaar van 2012 zijn bij de spuisluizen nabij Lelystad gedurende 11 dagen opnames van vissen gemaakt met een akoestische camera: de DIDSON. De opnames zijn bij geopende stand van de spuisluizen gemaakt om inzicht te krijgen in het migratiegedrag van vis door de spuisluizen. Op basis van de resultaten van deze studie kan worden geconcludeerd dat vissen de spuikokers gebruiken om van het ene naar het andere meer te komen. De resultaten duiden zowel op gerichte migratie als dispersie.

Om de sterfte van uittrekkende schieraal in het gemaal van IJmuiden in het Noordzeekanaal te verminderen heeft Rijkswaterstaat Noord-Holland een meerjarig en multidisciplinair onderzoek uitgezet om effectieve maatregelen te kunnen nemen en te testen op effectiviteit.

Aanleiding voor deze studie is het synergieproject Ouwenaar-Haarrijn in de provincie Utrecht. In de projectbeschrijving zijn maatregelen opgenomen voor de Kader Richtlijn Water. Eén van de voorgestelde maatregelen is het ontsluiten van de huidige geïsoleerd gelegen schraallanden genaamd Wielrevelt voor zoetwatervissen. In dit gebied kan dan met verhoging van de grondwaterstand meer open water worden gerealiseerd. Met rijke slootvegetaties en natte ruigten kan dit gebied uitstekend als paaiplaats voor vissen in de Haarrijn of de Ouwenaar worden gebruikt. Vereniging Natuurmonumenten heeft echter aangegeven dat zij de isolatie van de schraallanden (hooilanden) in Wielrevelt voor andere natuurwaarden wil behouden en niet wil openstellen en afgraven voor vissen c.q. KRW-doelen. Alterra is door provincie Utrecht gevraagd om een visanalyse uit te voeren voor het synergieproject Ouwenaar-Haarrijn, waarin de mogelijkheden worden onderzocht om de schraallanden in hun isolement te behouden en ook tegemoet te kunnen komen aan de KRW-doelen voor zoetwatervissen.

Het Noordzeekanaal is een belangrijke uittrekroute voor schieraal. Om succesvol de zee te bereiken moet het schutsluizen-, spuisluis- en maalcomplex bij IJmuiden worden gepasseerd. Schieraal die via het gemaal (met 260 m3/s het grootste van Europa) migreert loopt kans op dodelijke schade. Om een inschatting te maken van het schadelijke effect van het gemaal op de uittrek van schieraal en op welke wijze deze verminderd zou kunnen worden, is gedurende 2007-2011 multidisciplinair onderzoek uitgevoerd door verschillende onderzoeksinstellingen. In deze rapportage wordt een integratie en evaluatie van deze onderzoeken uitgevoerd, waarbij de nadruk ligt op beperking van de schade aan schieraal door het gemaal en het identificeren van ontbrekende kennis.

Naar aanleiding van het kabinetsvoornemen om het Kierbesluit in te trekken heeft Rijkswaterstaat de opdracht gekregen om te verkennen welke andere mogelijkheden er zijn om alsnog te voldoen aan de internationale afspraken over vismigratie. Ondanks het brede zoekgebied en de maatregelen die zijn onderzocht, is tijdens de expertbijeenkomst geen van de routes buiten het Haringvliet, vanuit populatieperspectief van met name de zalm en (in mindere mate) de zeeforel, voldoende sterk gebleken. Het merendeel (tweederde van de jonge zalm) migreert momenteel via het Haringvliet naar de Noordzee

Het Noordzeekanaal is een belangrijke uittrekroute voor schieraal. Om succesvol de zee te bereiken moet het schutsluizen-, spuisluis- en maalcomplex bij IJmuiden worden gepasseerd. Schieraal die via het gemaal (met 260 m3/s het grootste van Europa) migreert loopt kans op dodelijke schade. Om een inschatting te maken van het schadelijke effect van het gemaal op de uittrek van schieraal en op welke wijze deze verminderd zou kunnen worden, is gedurende 2007-2011 multidisciplinair onderzoek uitgevoerd door verschillende onderzoeksinstellingen. In deze rapportage wordt een integratie en evaluatie van deze onderzoeken uitgevoerd, waarbij de nadruk ligt op beperking van de schade aan schieraal door het gemaal en het identificeren van ontbrekende kennis.

Om de sterfte van uittrekkende schieraal in het gemaal van IJmuiden in het Noordzeekanaal te verminderen heeft Rijkswaterstaat Noord-Holland een meerjarig en multidisciplinair onderzoek uitgezet om effectieve maatregelen te kunnen nemen en te testen op effectiviteit.

Een berekening is gemaakt van opbrengstderving als gevolg van zilt water in Zuidwest-Nederland. Een zout Volkerak-Zoommeer met enige begeleidende maatregelen van 70% zoutreductie bij de Volkeraksluizen en de inlaten bij Beneden-Sas en Dintelsas is zowel voor Noordwest-Brabant als voor Tholen-St. Philipsland nadelig, namelijk voor beide gebieden ruimt 5 miljoen euro. De totale jaarlijkse directe nadelige effecten voor de agrarische sector bedraagt naar schatting ruim 34 miljoen euro. Daarnaast zijn er nog de effecten van lagere grondprijzen als gevolg van verminderde gewasopbrengsten.

Schieraal die vanuit het Haringvliet naar zee wil trekken wordt potentieel belemmerd door de Haringvlietdam, omdat de spuisluizen in deze dam slechts gedurende een deel van de tijd open staan en alleen dan vrije migratie naar zee toestaan. In opdracht van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselveiligheid, Directie Agroketens en Visserij (LNV-AKV) worden in deze rapportage de uittrekmogelijkheden van schieraal vanuit het Haringvliet via de spuisluizen onderzocht aan de hand van bestaande gegevensbestanden.

Schieraal die vanuit het Haringvliet naar zee wil trekken wordt potentieel belemmerd door de Haringvlietdam, omdat de spuisluizen in deze dam slechts gedurende een deel van de tijd open staan en alleen dan vrije migratie naar zee toestaan. In opdracht van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselveiligheid, Directie Agroketens en Visserij (LNV-AKV) worden in deze rapportage de uittrekmogelijkheden van schieraal vanuit het Haringvliet via de spuisluizen onderzocht aan de hand van bestaande gegevensbestanden.

Een berekening is gemaakt van opbrengstderving als gevolg van zilt water in Zuidwest-Nederland. Een zout Volkerak-Zoommeer met enige begeleidende maatregelen van 70% zoutreductie bij de Volkeraksluizen en de inlaten bij Beneden-Sas en Dintelsas is zowel voor Noordwest-Brabant als voor Tholen-St. Philipsland nadelig, namelijk voor beide gebieden ruimt 5 miljoen euro. De totale jaarlijkse directe nadelige effecten voor de agrarische sector bedraagt naar schatting ruim 34 miljoen euro. Daarnaast zijn er nog de effecten van lagere grondprijzen als gevolg van verminderde gewasopbrengsten.

Het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit heeft IMARES opdracht verleend te onderzoeken of “het instellen van een visserijvrije zone rond kunstwerken (inclusief zoet/zout overgangen) kan bijdragen aan de bescherming van zalm, zeeforel en andere trekvissen zoals paling”. Hiertoe heeft IMARES literatuuronderzoek verricht en een analyse uitgevoerd van reeds beschikbare gegevens.

Het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit heeft IMARES opdracht verleend te onderzoeken of “het instellen van een visserijvrije zone rond kunstwerken (inclusief zoet/zout overgangen) kan bijdragen aan de bescherming van zalm, zeeforel en andere trekvissen zoals paling”. Hiertoe heeft IMARES literatuuronderzoek verricht en een analyse uitgevoerd van reeds beschikbare gegevens.