Search

Veel Nederlandse vennen zijn aangewezen als Natura 2000-gebied. Met de afname van verzurende en vermestende depositie en de ontwikkeling van effectieve herstelstrategieën zijn de perspectieven voor een duurzaam behoud van deze vennen de afgelopen decennia toegenomen. Voor stikstof worden de kritische depositiewaarden echter nog altijd ruim overschreden. Aan de hand van experimenteel onderzoek hebben we onderzocht welke droogvalregimes onder welke omstandigheden ingezet kunnen worden om de stikstofbelasting van vennen te reduceren en gelijktijdig fosfaat vast te leggen.

De biodiversiteit in vennen, ondiepe wateren op de zandgronden, wordt sterk bepaald door de lage concentraties aan voedingsstoffen (fosfor, stikstof en kooldioxide) en bufferstoffen (bicarbonaat). Door ontrafeling van de mechanismen achter deze schaarste, is het mogelijk gebleken een groot deel van de soortenrijkdom te herstellen die door verzuring, vermesting en verdroging was verdwenen. In dit artikel bespreken we de sturende factoren.

Is het werkelijk noodzakelijk dat de stijghoogte onder heideveentjes gedurende een deel van het jaar tot in de veenbasis reikt, zoals sommigen beweren? Treedt er anders verdroging van en zelfs scheurvorming in de onderkant van de veenbasis op? Met modelsimulaties onderzoeken wij deze veronderstellingen en laten wij zien dat deze opvattingen, die bij veel natuurbeheerders leven, toch enigszins genuanceerd moeten worden.

In 2014 moesten de provincies een concept ontwerp-Natuurbeheerplan 2016 opstellen. De provincie geeft daarin aan wat ze waar wil bereiken. Alterra heeft de provincie Noord-Brabant hierbij geholpen. In de provincie Noord-Brabant was al enorm veel kennis over agrarisch natuurbeheer. De vraag was vooral hoe je die kennis bij de nieuwe spelers krijgt en hoe je het nieuwe natuurbeheerplan formuleert zodat het voldoet aan de eisen die de stelselherziening stelt. Passend binnen het ‘korset’ van de agrarische natuurtypen en het nationaal doelenkader. Het is een gezamenlijke zoektocht geworden met een handreiking voor de collectieven als resultaat. Dit is ‘maatwerk voor Noord-Brabant’.

In de afgelopen jaren is de wereld van de amfibieën regelmatig opgeschrikt door uitbraken van dodelijke infectieziektes. Ook Nederland en de provincie Limburg zijn niet ontsnapt aan dit verschijnsel. Infectieziekten bij amfibieën kunnen worden veroorzaakt door virussen, bacteriën, schimmels en parasieten. Of een ziekteverwekker (pathogeen) ook daadwerkelijk ziekte veroorzaakt is afhankelijk van het samenspel van omgeving, gastheer en pathogeen. In 2010 is voor het eerst een uitbraak van een ranavirus aangetoond bij groene kikkers in Drenthe. Onlangs is ontdekt dat ook in Limburg amfibieënpopulaties door het ranavirus zijn aangetast. Een langs de Geleenbeek aangelegde poel bevatte een hoog aantal verminkte kikkervisjes. Het is bekend dat het virus zich snel kan verspreiden. Aanleiding voor Staatsbosbeheer het gebied voor mensen te sluiten.

Faunavoorzieningen aanleggen is vaak een hele klus. Helaas is met de aanleg nog niet gegarandeerd dat bijvoorbeeld padden en kikkers een veilige oversteek hebben bij een weg. Daarom is het goed om bij de aanleg meteen ook al een beheer- en onderhoudsplan te maken. Relatief eenvoudige voorzieningen voor padden en kikkers, zullen zonder onderhoud namelijk binnen enkele jaren nutteloos blijken.

De reptielenhabitat op het Gagelveld in Nationaal Park De Meinweg verslechterde in de periode 1995-2001 aanzienlijk als gevolg van verdroging en overbegrazing. Gedurende een periode van herstel (2002-2006) nadat de begrazing was stopgezet, ontstond weer een dichte, vrijwel gesloten vegetatie in dit deelgebied, dat vanaf 2006 met een grote diversiteit aan maatregelen wordt beheerd. Vooral de adder reageerde uitstekend op de veranderingen.

Droogval is een natuurlijk proces in veel wateren, maar tevens is het een extreme ingreep in het watersysteem. De meeste verbetermaatregelen zijn gericht op de verandering van een chemische variabele met daarbij doorgaans een kleine wijziging van een fysische variabele. Bij droogval is echter sprake van de meest radicale ingreep in een aquatisch systeem die maar denkbaar is, namelijk het ontbreken van water. Zowel fysisch, chemisch als biologisch wordt het watersysteem op de kop gezet. Als maatregel staat deze ingreep dus op een geheel ander niveau dan de andere verbetermaatregelen. Wat kunnen we bereiken met Tijdelijke Droogval? Hoe kan dit de waterkwaliteit verbeteren? STOWA heeft op vier locaties proeven gehouden. In deze film zien we wat het resultaat is.

Tussen 1997 en 2013 heeft Stichting Limburgs Landschap gewerkt aan herstel van vennen en moerassen in het Weerterbos. In de periode 2000-2005 is op drie locaties in totaal 26 ha aan ondiep water en vochtige heide hersteld. In dit artikel wordt de floristische ontwikkeling na deze ingrepen besproken op basis van historische gegevens en veldonderzoek in 2011.

TRecent onderzoek heeft aangetoond dat veel soorten flora en fauna profijt hebben gehad van de realisatie van natuurontwikkelingsprojecten langs grote rivieren gedurende de afgelopen 20 jaar. Er zijn echter ook soorten (bv moerasvogels, amfibieën en plantminnende vissen) die gebaat zijn bij minder dynamische delen van het rivierengebied. In de afgelopen jaren is in de Buiten Ooij geëxperimenteerd met het vasthouden van water achter de zomerkade, met als doel een laagdynamische overstromingsvlakte te creëren. Dit artikel gaat in op de ecologische resultaten van dit unieke proefproject, de te verwachten ecologische winst en de kansen om elders in het rivierengebied dit belangrijke habitat te ontwikkelen.

De atmosferische depositie van stikstof- en zwavelverbindingen in Nederlandse vennen is de laatste decennia sterk afgenomen. De sulfaat- en ammoniumconcentraties en de zuurgraad in de vennen zijn verminderd, terwijl de beschikbaarheid van fosfaat is toegenomen. Kiezelwieren indiceren herstel van verzuring, maar de soortensamenstelling is door interne eutrofiëring anders dan in de referentietoestand. De stikstofdepositie is nog steeds boven de kritische belasting en zal dat ook de komende jaren blijven. Duurzaam herstel blijft daardoor problematisch.

Leuk, zo’n zonnebaars in je vijver. Het fraaie visje eet veel muggenlarven, is gemakkelijk te houden en eet zelfs uit je hand. De populaire vis heeft ook minder prettige kanten: hij is een rover en vreet al het kleine spul wat hij tegenkomt, en één paartje in de vijver leidt al snel tot overbevolking. Driemaal raden wat de vissenhouder met zijn overtollige baarzen doet.

Door de rijkdom aan bijzondere soorten planten en dieren zijn de Drentse vennen van (inter)nationale betekenis. In 18 van deze vennen zijn de laatste decennia flora en fauna gevolgd en zijn veranderingen vastgelegd in relatie tot beïnvloeding en beheer. Herstellen de vennen van verzuring, verdroging en een veel te hoge stikstofdepositie?

De Rolvennen maken deel uit van de meer dan honderd vennen en poelen die in het Nationaal Park De Meinweg liggen. Het zijn typische heidevennen gelegen tussen de Herkenboscher Baan en het dal van de Boschbeek. In deze bijdrage wordt een overzicht gegeven van de belangrijkste vegetatietypen van de Rolvennen. De veldgegevens zijn verzameld tussen 2010 en 2014 in het kader van een flora- en vegetatiekartering van vennen en poelen van de Meinweg.

In de 25 jaar dat het OBN nu bestaat, heeft het vele grote en kleine successen behaald. Een eerste is natuurlijk dat het al 25 jaar bestaat en het er naar uitziet dat het de decentralisatie van het natuurbeleid gaat overleven omdat ook de decentrale overheden het belang van kennisontwikkeling en -deling erkennen. Drie successen van de afgelopen jaren willen we hier laten zien: de nieuwe kijk op fauna, inzicht in herstelstrategie van vennen en als derde de onomstreden onafhankelijke positie van de OBNdeskundigen.

De natte natuur in het Nationale Park is weinig bekend, maar erg waardevol. Het Deelense Veld is de grootste natte natuurkern. De overige natte gebieden liggen meer verspreid. De monotone vlakten van Pijpenstrootje (Mlinia caerulea) lijken te duiden op sterke verdroging. Daarbinnen liggen echter fraaie heidevennetjes en uitgestrekte Beenbreekbegroeiingen. De Hoge Veluwe is een bolwerk voor Adder (Vipera berus), Heikikker (Rana arvalis) en Gentiaanblauwtje (Phengaris alcon). Deze fascinerende combinatie van eentonigheid en hoge kwaliteiten kon beter worden begrepen dankzij een landschapsecologische systeemanalyse van het Deelense Veld. Dit onderzoek en een vervolgstudie vormden de basis voor een programma van herstelmaatregelen voor natte natuur. In de winter van 2013-2014 zijn de eerste herstelmaatregelen uitgevoerd.

Rond de kerst gaat de vernieuwde digitale Vennensleutel online. Het is het meest innovatieve communicatiemiddel dat OBN inzet om kennis op maat bij de gebruiker te brengen. Met de sleutel kan de beheerder een specifiek ven analyseren. De sleutel geeft daarnaast toegang tot veel andere relevante informatie over beheer van vennen. Het is een experiment, als het aanslaat volgen mogelijk ook andere terreintypen.

In Vlaanderen zijn veel stilstaande wateren tijdens de zomerperiode onderhevig aan waterbloei. Dit uit zich door een sterke toename van algen of bacteriën die het water kleurt. Sommige van deze bloeivormende micro-organismen kunnen gevaarlijk zijn voor mens en dier. Hierdoor worden bepaalde zwem- en recreatievijvers soms preventief gesloten voor het publiek. Sinds een tiental jaren wordt dit fenomeen in Vlaanderen op een meer systematische wijze gedocumenteerd.

Een kranswiersoort is gevonden, augustus 2010, in het Winkelsven, aan de zuidrand van de Kampina, Oisterwijk. De bodem van het ven is uitgeschraapt in 2007. Voor de buffering van het water wordt gebruik gemaaakt van spoelwater van een waterpompstation. In het vegetatieseizoen van 2009 stond de vindplaats droog. In 2010 groeiden er op de vindplaats 50 tot 60 planten van de kranswiersoort.

De kennis over het functioneren en beheren van vennen is de afgelopen decennia sterk toegenomen. Op basis daarvan zijn onder meer allerlei ventypen onderscheiden en zijn doelen geformuleerd voor vennen. Hiermee is het gevaar ontstaan dat beheer van vennen gezien wordt als het streven naar zo'n stilstaand beeld in het leven van een ven. Dit verhaal is een poging om de ontwikkelde kennis in te bouwen in een meer dynamische opvatting van venbeheer, rekening houdend met variatie in tijd en ruimte.

Op verschillende locaties en met verschillende methoden is in 2012 in het Nationaal Park onderzoek gedaan naar schietmotten. In totaal werden 26 soorten aangetroffen. Sommige zijn zeer zeldzaam in Nederland. In maart werd een mannetje van Parachiona picicornis gevangen aan een kwelstroompje dat bij Vlodrop-Station uit het zeggemoeras stroomt. Dit betreft de eerste vondst in Nederland sinds circa 45 jaar. De soort Ithytrichia lamellaris werd op twee plaatsen aangetroffen. Deze soort werd circa 90 jaar geleden voor het laatst gezien.

Vegetatieopnamen uit het Meetnet vegetatie van provincie Gelderland wijzen op de mogelijke aanwezigheid van habitattypen buiten de huidige habitattypenkaart van de Natura 2000 gebieden Rijritakken en Veluwe. De provincie heeft onderzocht om welke opnamelocaties en habitattypen het hier gaat. De veldcheck heeft tot doel om de habitattypenkaart voor de Natura 2000 gebieden Rijntakken en Veluwe optimaal af te stemmen op de gegevens uit het Meetnet vegetatie. De veldcheck is uitgevoerd in terreinen van particulieren (o.a. Kroondomein Het Loo en Het Nationale Park De Hoge Veluwe) en van de terreinbeherende organisaties Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten en Het Geldersch Landschap

Standaard tijdreeksmodellen (zowel de ARMA-modellen van Box en Jenkins als het PIRFICT-model) gaan uit van lineaire en in de tijd niet-variërende relaties tussen de verklaarde en verklarende variabelen. Bij grondwatersystemen die periodiek inunderen, met greppels of drainagebuizen die periodiek droogvallen, of met markante overgangen in de bodemtextuur, kan die benadering duidelijk mank gaan. In dergelijke gevallen kunnen tijdreeksmodellen ingezet worden die uitgaan van zogenaamde drempelovergangen, of drempel-niet-lineariteit, en die (eenvoudig) fysisch gebaseerd zijn. Aan de hand van een onderzoek naar vennetjes en veentjes laten we hier zien dat die benadering soms zeer goed, maar soms ook minder goed voldoet. Doordat de waterbalans in het model over elke willekeurige periode sluitend moet zijn en laterale stroming verwaarloosd wordt, blijken de (fysische) parameters soms te worden verwrongen en het systeemgedrag niet goed te worden beschreven. Los van de performance of modelfit blijkt dat de (basis)weerstand van dit soort systemen alleen goed geschat kan worden als de drainagebasis en/of de diepere stijghoogte bekend is.

De Knoflookpad (Pelobates fuscus) gaat landelijk gezien hard achteruit. Ondanks veel habitatverbeterende maatregelen blijven er populaties uitsterven. In Limburg resteren nog slechts drie leefgebieden. De Knoflookpad wordt in al deze gebieden in haar voortbestaan bedreigd. Vooral in Midden-Limburg is de situatie uiterst alarmerend. Van de meer dan 25 wateren waar de soort hier in het verleden is waargenomen resteert er tegenwoordig nog één. Deze populatie in Nationaal Park De Meinweg verkeert op de rand van uitsterven. Hiermee zouden de laatste Knoflookpadden van Midden-Limburg verloren gaan. Als laatste redmiddel voor het behoud van de soort is in 2011 begonnen met het opkweken en uitzetten van larven. Dit artikel beschrijft de methode en eerste ervaringen met de uitvoering van deze uitzonderlijke maatregel.

Sportvisserij Nederland is in samenwerking met het Hoogheemraadschap van Rijnland gestart met het onderzoek naar het migratiegedrag en de verspreiding van de Europese meerval (Silurus glanis) in de Westeinderplassen. Het onderzoek loopt tot en met december 2013.

Op 1 januari 2008 is het Besluit bodemkwaliteit in werking getreden voor waterbodems. Daarmee verviel het Bouwstoffenbesluit. Welke gevolgen heeft deze wetswijziging voor het toepassen van verontreinigde grond en bagger in zand- en grindwinputten? Een analyse geïllustreerd aan de hand van een praktijkcasus van een zandwinning te Weert.

Vanaf begin jaren tachtig van de vorige eeuw wordt tussen Susteren en Montfort onderzoek gedaan naar de verspreiding van amfibieën. Daarbij wordt ook aandacht besteed aan de kolonisatie van (nieuw aangelegde) poelen. In dit artikel wordt ingegaan op de situatie en de ontwikkeling van drie soorten watersalamanders in de periode 1980-2009. Tevens wordt beschreven wat in de toekomst ten aanzien van de verspreiding verwacht kan worden.

De afgelopen twintig jaar is er veel onderzoek gedaan aan het herstel van vennen. Dat heeft een boel kennis opgeleverd over het ecologisch functioneren van vennen, maar ook over het praktische herstelbeheer en het vervolgbeheer. Voor beheerders is er een uitgebreide vennensleutel die beheerders helpt om de juiste maatregelen te nemen in vennen die verzuurd, verdroogd en vermest zijn. Een van de onderzoekers die een belangrijke bijdrage heeft geleverd aan het onderzoek is Hein van Kleef. Van Kleef promoveerde eind 2010 op dit onderzoek. Bijzonder aandachtspunt: de zo vaak vergeten fauna.

Waterschap Rivierenland gaat de verdroogde natuur rond de Overasseltse vennen proberen te herstellen. Gekozen is onder meer voor een peilverhoging in het Wijchens ven, het stopzetten van de waterafvoer in het landbouwgebied langs de A73 en uit de graslanden langs het Wijchens ven, en het omvormen van 70 hectare bos naar heide. De totstandkoming van een uitvoerbaar plan vergde de nodige tijd, omdat voldoende draagvlak bij betrokken partijen moest worden gecreëerd.

Kranswieren zijn grote vertakte algen met fijne bladeren, ze groeien meestal dicht bij de bodem en kunnen grote aaneengesloten velden vormen. Ze komen voor in meren van het laagveen- en IJsselmeergebied. Het water moet zeer helder, voedselarm en niet vervuild zijn. Doorgaans is het water zeer mineraalrijk, omdat het onder invloed van toestromend grondwater staat of omdat het een beetje brak is. Voorbeeldgebieden: de Wieden, Botshol, Naardermeer, Gouwzee, IJmeer, Veluwe randmeren, Vechtplassen en Nieuwkoopse plassen.

Het katholieke gebod op vrijdag vis te eten lijkt de reddingsboei voor zeldzame dieren en planten in Nederlandse hoogveengebieden. De vennen waarin de vissen werden gekweekt blijken namelijk rijk aan zeldzame soorten. Geloofsovertuiging en commerciële viskweek als sleutel voor natuurbehoud. Vroeger gebruikten monniken veel vennen met hoogveensoorten voor visteelt, later nam de commercie het over. Binnenkort publiceert het Journal for Nature Conservation er over

De verspreiding van sieralgen in Nederland is voor veel soorten slecht bekend. Het geringe aantal onderzoekers en de taxonomische problemen vormen daarvoor een belangrijke oorzaak. Wel redelijk bekend is de verspreiding van de soorten van het geslacht Micriastrerias Ralfs ; deze behoren tot de grootse, fraaiste en veelal goed herkenbare sieralgen. Van de 16 uit Nederland bekende soorten blijken er vier in Nederland als uitgestorven te kunnen worden beschouwd; nog eens zes soorten gaan sterk achteruit. Uit de laagveenmoerassen zijn nauwelijks oude waarnemingen bekend : toch veronderstellen wij dat veel soorten zich juist hier hebben kunnen handhaven, met name in trilvenen. In de vennen op de Pleistocene zandgronden is de achteruitgang Micraststeris-soorten dramatisch. De vrijwel complete teloorgang van zwak gebufferde vennen met rijk gestructureerde oeverbegroeiingen en verlandingsvegetaties is hiervoor de belangrijkste oorzaak.

Dit artikel geeft enkele hoofdlijnen uit hydrobioloisch onderzoek in het duingebied van Meijendel op basis van voor en na slibverwijdering van duinvalleien (Hoogenboezem, Van der Salm, Waterlaboratorium 2008)