Search

Op 17 september 1959 werd de rust in Wormer ruw verstoord door de vondst van een eigenaardig gat met een diameter van circa 60 centimeter in het weiland van veehouder J. Jongert. Ofschoon er steeds is gesproken over 'het Gat van Wormer' gaat het eigenlijk om drie gaten. Het eerste, in het veengrasland van R. Grevers, was al eerder ontdekt, namelijk op 4 juli van hetzelfde jaar. Grevers had het gat echter snel gedempt omdat het een gevaar vormde voor de koeien op zijn land. Het gat van Jongert werd groot nieuws en trok zelfs filmploegen uit Amerika, Canada en tal van Europese landen naar Wormer. De inslag van een projectiel van onbekende makelij leek de meest voor de hand liggende gedachte. En dus verscheen Defensie ten tonele. Onder leiding van kapitein J.J. Blommaart van de Explosieven Opruimingsdienst in Culemborg werd een poging gedaan om met zwaar materieel de boel uit te graven. Blommaart zocht de oorzaak in de inslag van een raket, mogelijk een Russische raket of een trap van een Spoetnik. Het onderzoek in en rondom het gat leverde echter niets op en werd daarom gestaakt. Op 19 augustus 1975 werd opnieuw een gat ontdekt in het een grasland van W. Dokter op geringe afstand van de weilanden waarin in 1959de gaten werden gevonden. De gemeente schakelde de Rijks Geologische Dienst in, die concludeerde dat het gat het gevolg was van eerder menselijk ingrijpen. De gaten zouden ontstaan zijn op plekken waar in de middeleeuwen kalkrijke klei uit de ondergrond was gewonnen voor bemestingsdoeleinden. In dit artikel zullen we echter aantonen dat de Wormer gaten het gevolg zijn van een hydrologisch verschijnsel. Ze zijn namelijk ontstaan door uitdroging en scheurvorming van de bovengrond in verlande trekgaten, waaruit vroeger turf is gewonnen.

Dit rapport beschrijft een studie die is uitgevoerd om de actuele verdrogingssituatie in kaart te brengen en een werkwijze te ontwikkelen om ook in de toekomst op een objectieve, reproduceerbare en gedragen wijze de verdrogingssituatie in kaart brengen.

Nederland was grotendeels landbouwkundig ingericht voor de komst van de computer en het hierop volgende digitale tijdperk. De inrichting vond plaats op basis van ervaring en later systeemkennis en analytische beschrijvingen van delen van het systeem. Het inrichten van Nederland is ongetwijfeld gepaard gegaan met vallen en opstaan. De komst van de computer heeft ertoe geleid dat hydrologische systeemen in toenemende mate zijn geformaliseerd in hydrologische rekenmodellen. Deze modellen zijn in de loop der tijd aangepast en verbeterd teneinde het hydrologische systeem beter te kunnen beschrijven. Het digitale tijdperk heeft echter ook tot gevolg gehad dat de technieken en methoden om de grondwaterstanden te meten, zijn aangepast. De eisen vanuit de automatisering leidden ertoe dat een relatief eenvoudige meting van de grondwaterstand in sommige gevallen zodanig is aangepast dat de interpretatie van de metingen in een aantal situaties niet meer correct is. Hierdoor is de vraag ontstaan in hoeverre we weten wat we meten. Wellicht is het raadzaam de uitdrukking 'meten is weten' op de volgende wijze aan te scherpen: 'Meten is weten mits we weten wat we meten'

The Dutch government is, together with its partners, taking measures to create a coherent network ofprotected nature areas and to improve environmental conditions. This in order to halt the decline in the areaof natural habitat and biodiversity and to improve their conservation status. The Government wants to stayinformed on the progress of this policy. The Netherlands Environmental Assessment Agency (PBL) has selectedindicators that should provide answers to the question: ‘What is the progress of the policy measures taken,especially for realising the nature network, improving the nature quality and the environmental conditions aswell?’ The selected indicators have been updated and analysed in order to assess this progress. This reportdescribes the results of the policy measures taken on the basis of the indicators, the technical setting of thedata and methods used to bring these indicators up to date and the reliability and acceptability of it Om de achteruitgang in biodiversiteit en het areaal natuur te stoppen en weer te herstellen, werkt de overheid met haar partners in Nederland aan de realisatie van een samenhangend netwerk van bestaande en nieuw te ontwikkelen grotere natuurgebieden en aan het verbeteren van de milieucondities. Het Rijk wil graag op de hoogte blijven van de vorderingen van dit beleid. Het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL)heeft daarom indicatoren geselecteerd die een antwoord geven op de vraag: “Wat zijn de vorderingen van het natuurbeleid, met name op het gebied van de realisatie van het natuurnetwerk, en het verbeteren van de natuurkwaliteit en de milieucondities?” De geselecteerde indicatoren zijn geactualiseerd en geanalyseerd om de voortgang van het natuurbeleid tussentijds te evalueren. Dit rapport beschrijft de resultaten van het beleid aan de hand van de indicatoren, de technische achtergronden van de gebruikte gegevens en methoden voor de actualisatie van deze indicatoren en de betrouwbaarheid en aannemelijkheid daarvan

Alterra heeft samen met Waterschap Peel en Maasvallei de werking van een speciale variant van peilgestuurde drainage (het systeem Van Iersel) onderzocht. Dit is een drainagesysteem waarbij de drains niet uitkomen op een verzamelsloot, maar worden aangesloten op een verzameldrain die uitmondt in een pvc-koker en waarbij de hoogte van de ontwateringsbasis kan worden gevarieerd: peilgestuurde samengestelde drainage. Het onderzoek vond plaats naar aanleiding van claims van boeren die betoogden dat het juist toepassen van drainage de verdroging tegengaat en de waterkwaliteit verbetert. De belangrijkste conclusie uit dit literatuur- en modelonderzoek is dat peilgestuurde drainage inderdaad kan zorgen voor een structurele verhoging van de grondwaterstand zonder dat de landbouwkundige gebruiksfuncties daaronder te leiden hebben. Voorwaarde is wel dat tegelijkertijd de drainagebasis wordt verhoogd

Bij het karakteriseren van de verdroging wordt onderscheid gemaakt in historische verdroging (grondwaterstandsdaling) en de bestuurlijke verdroging (vernattingsbehoefte). In dit artikel wordt verdroging gezien als een verlaging van de gemiddelde grondwaterstand, ongeacht de gebiedsfunctie. Om verdroging in te schatten wordt gebruik gemaakt van oude grondwaterstandsinformatie die beschikbaar is in de vorm van kaarten. Door deze te vergelijken met recente meetgegevens in peilbuizen is de verdroging te bepalen. In 2005 is een artikel verschenen waarin de verdroging in beeld werd gebracht op basis van karteerbare kenmerken. Meer recent is een artikel uitgebracht over numerieke verdroging. Combinatie van deze beide informatiebronnen maakt het mogelijk om zowel de werkelijke verdroging als de numerieke verdroging te kwantificeren

In dit artikel dient verdroging te worden gezien als een verlaging van de gemiddelde freatische grondwaterstand, ongeacht de toegekende functie. De verdroging als gevolg van een verlaging in de stand van het grondwater wordt momenteel veelal bepaald door oude grondwaterstandsinformatie, vooral uit kaarten, te vergelijken met recente meetgegevens in peilbuizen. Uit onderzoek blijkt dat de freatische grondwaterstand, gemeten met behulp van peilbuizen, veelal lager wordt ingeschat dan de werkelijke freatische grondwaterstand. Dit heeft tot gevolg dat de berekende verdroging veelal op een niet te verwaarlozen manier wordt overschat, hetgeen kan worden aangeduid als numerieke verdroging

Hoewel verdroging al in 1989 is erkend als nationaal milieuprobleem, is er weinig ruimtelijke informatie over de feitelijke daling van grondwaterstanden. In dit artikel presenteren we de uitkomsten van een onderzoek waarin we grondwaterstandsdalingen die optraden sinds circa 1850 hebben gereconstrueerd op basis van landelijke kaartbeelden. Het blijkt dat de grondwaterstanden vooral vanaf de jaren vijftig sterk zijn gedaald. De daling lijkt ook na 1989 onverminderd te zijn doorgegaan. Dit zet vraagtekens bij de effectiviteit van het landelijke antiverdrogingsbeleid, voor zover van dat beleid nog sprake is. De kaarten kunnen bijdragen tot een effectievere verdrogingsbestrijding

During the past decades human interference in regional hydrologic systems has intensified. These systems act as an integrating medium. They link climate, human activities and ecologic processes through groundwater and surface water interactions. For simulating these linkages an integrated regional hydrologic model has been coupled to an ecologic evaluation model. The simulated ecologic effects of climate change on mesotrophic riverine grasslands are clearly positive. Simulation results also indicate a high sensitivity of the peak discharges to the precipitation. For modelling the long-term development of land use and water management an integrated 'bio-economic' model has been constructed. It includes a model for the development of agriculture. Results for the autonomous development in reaction to climate change indicate a strong increase of field drainage by agriculture. This development would substantially reduce the predicted positive effects of climate change on riverine grasslands. The challenge is to guide regional developments in such a manner that opportunities for improving nature are not lost, but that at the same time the peak discharges are kept under control. Flow retardation in the 'fine arteries' of the upstream areas appear to be a viable option for the latter. The bio-economic model can provide help in anticipating on climate change through spatial planning. Keywords Bio-economic model; climate change; desiccation; peak discharges; spatial planning

In twee Natura 2000-gebieden werden in het kader van het verdrogingsnetwerk van de Provincie Overijssel locaties voor nieuwe grondwatermeetpunten geselecteerd. Hiertoe werden in de botanische hot-spots van deze gebieden elf transecten vegetatiekundig en bodemkundig beschreven. Op basis van bestaande gegevens werd een inschatting gegeven van de lokale hydrologische omstandigheden en hun representativiteit voor de regionale hydrologie. Belangrijke criteria bij de selectie waren (1) het goed ontwikkeld voorkomen van de habitattypen die voor bovengenoemde gebieden zijn aangewezen en (2) het voorkomen van deze typen in een zo gaaf mogelijke landschappelijke context.

In twee Natura 2000-gebieden werden in het kader van het verdrogingsnetwerk van de Provincie Overijssel locaties voor nieuwe grondwatermeetpunten geselecteerd. Hiertoe werden in de botanische hot-spots van deze gebieden elf transecten vegetatiekundig en bodemkundig beschreven. Op basis van bestaande gegevens werd een inschatting gegeven van de lokale hydrologische omstandigheden en hun representativiteit voor de regionale hydrologie. Belangrijke criteria bij de selectie waren (1) het goed ontwikkeld voorkomen van de habitattypen die voor bovengenoemde gebieden zijn aangewezen en (2) het voorkomen van deze typen in een zo gaaf mogelijke landschappelijke context.

Deze eerste inventarisatiefase, in een onderzoek naar de wenselijkheid en de realiseerbaarheid van een validatiemeetnet voor grondwaterstandsinformatie, verkent voor welke vraagstukken in het antiverdrogingsbeleid grondwaterstandsinformatie nodig is, wat voor type informatie dit betreft, wat de kwaliteitseisen zijn en wat dit betekent voor de wijze waarop gegevens worden verzameld. Geïnventariseerd is welke informatie uit provinciale meetnetten voor antiverdrogingsbeleid wordt afgeleid en voor welk type uitspraken deze informatie gebruikt wordt, of de kwaliteit hiervan bekend is, en of deze onafhankelijk, objectief en nauwkeurig kan worden vastgesteld.

Deze eerste inventarisatiefase, in een onderzoek naar de wenselijkheid en de realiseerbaarheid van een validatiemeetnet voor grondwaterstandsinformatie, verkent voor welke vraagstukken in het antiverdrogingsbeleid grondwaterstandsinformatie nodig is, wat voor type informatie dit betreft, wat de kwaliteitseisen zijn en wat dit betekent voor de wijze waarop gegevens worden verzameld. Geïnventariseerd is welke informatie uit provinciale meetnetten voor antiverdrogingsbeleid wordt afgeleid en voor welk type uitspraken deze informatie gebruikt wordt, of de kwaliteit hiervan bekend is, en of deze onafhankelijk, objectief en nauwkeurig kan worden vastgesteld.

Op 17 september 1959 werd de rust in Wormer ruw verstoord door de vondst van een eigenaardig gat met een diameter van circa 60 centimeter in het weiland van veehouder J. Jongert. Ofschoon er steeds is gesproken over 'het Gat van Wormer' gaat het eigenlijk om drie gaten. Het eerste, in het veengrasland van R. Grevers, was al eerder ontdekt, namelijk op 4 juli van hetzelfde jaar. Grevers had het gat echter snel gedempt omdat het een gevaar vormde voor de koeien op zijn land. Het gat van Jongert werd groot nieuws en trok zelfs filmploegen uit Amerika, Canada en tal van Europese landen naar Wormer. De inslag van een projectiel van onbekende makelij leek de meest voor de hand liggende gedachte. En dus verscheen Defensie ten tonele. Onder leiding van kapitein J.J. Blommaart van de Explosieven Opruimingsdienst in Culemborg werd een poging gedaan om met zwaar materieel de boel uit te graven. Blommaart zocht de oorzaak in de inslag van een raket, mogelijk een Russische raket of een trap van een Spoetnik. Het onderzoek in en rondom het gat leverde echter niets op en werd daarom gestaakt. Op 19 augustus 1975 werd opnieuw een gat ontdekt in het een grasland van W. Dokter op geringe afstand van de weilanden waarin in 1959de gaten werden gevonden. De gemeente schakelde de Rijks Geologische Dienst in, die concludeerde dat het gat het gevolg was van eerder menselijk ingrijpen. De gaten zouden ontstaan zijn op plekken waar in de middeleeuwen kalkrijke klei uit de ondergrond was gewonnen voor bemestingsdoeleinden. In dit artikel zullen we echter aantonen dat de Wormer gaten het gevolg zijn van een hydrologisch verschijnsel. Ze zijn namelijk ontstaan door uitdroging en scheurvorming van de bovengrond in verlande trekgaten, waaruit vroeger turf is gewonnen.

Naar aanleiding van de artikelen over numerieke verdroging verscheen onlangs in Stromingen een reactie over het gebruik van de drainage- en voedingsweerstand. In dat artikel geeft Kees Maas expliciet aan het niet eens te zijn met het door ondergetekenden gehanteerde voorbeeld dat een weerstandsbiedende laag in het bodemprofiel bij een freatische winning tot gevolg heeft dat de stijghoogte onder deze laag meer beïnvloed wordt door de winning dan de stijghoogte boven deze laag. Daarnaast zegt Kees Maas het niet eens te zijn met de invloed van een weerstandbiedende laag in het bodemprofiel op de spreidingslengte. In het artikel wordt het gebruik van tijdreeksanalyse voor het controleren van meetreeksen voorgesteld. In de ogen van ondergetekenden maakt de auteur enkele malen gebruik van de omgekeerde wereld

Naar aanleiding van het platformartikel 'Oorzaak en gevolg van numerieke verdroging' van Van der Gaast, Vroon en Massop in nummer 5 van 7 maart jl. is een reactie binnengekomen van Kiwa Water Research. In deze reactie betogen ondergetekenden dat zij in het aangedragen materiaal geen reden zien om aan te nemen dat iets systematisch is misgegaan bij het inschatten van de omvang van de verdroging. Ze hebben ook bedenkingen bij de suggestie dat het effect van hydrologische maatregelen doorgaans verkeerd wordt ingeschat. Hun conclusie is dat resultaten van onderzoek al vertaald zijn naar beleidsconsequenties, nog voordat een goede inhoudelijke wetenschappelijke discussie heeft plaatsgevonden. Een orgaan dat de communicatie tussen onderzoek en beleid faciliteert, wordt node gemist

The degradation of peatlands is a major and growing source of anthropogenic greenhouse gas (GHG) emissions, and small changes in the management of peatlands can lead to drastic changes in GHG emissions and changes in carbon storage and in the past have indeed done so. GHG emissions from peatlands and the subsidence of peat soils can both probably be decreased by rewetting peatland and by restoring peatland by reducing the intensity of agricultural land use on peat soils. It might even be possible for these agricultural peatlands to revert to being sinks of GHGs. To test whether agricultural peat areas can be turned into GHG sinks and carbon sinks if they are restored and whether GHG emissions can at least be reduced by reducing management intensity and rewetting, a landscape-scale experiment measuring GHG emissions and carbon releases was started in 2005.

Als gevolg van grondwateronttrekking door het pompstation Terwisscha van het waterleidingbedrijf Vitens is in deze omgeving een verlaging van de grondwaterstand opgetreden. Volgens een deel van de agrariërs in het onderzoeksgebied wordt schade ondervonden aan hun gewassen door een verlaging van de freatische grondwaterstand als gevolg van deze winning. De Commissie van Deskundigen Grondwaterwet (CDG) onderzoekt op verzoek van Gedeputeerde Staten (GS) de invloed van deze grondwaterwinning op de grondwaterstand en verzocht Alterra een verkennend bodemkundig-hydrologisch onderzoek uit te voeren. Het onderzoek omvatte onder meer het vastleggen van de bodemgesteldheid en de huidige en indien mogelijk de voormalige hydrologische situatie op 72 puntlocaties met een onderlinge afstand van circa 500 m langs drie vooraf vastgestelde raaien. De CDG en de arbitragecommissie zullen de resultaten onder meer gebruiken voor het vaststellen van de grootte en de omvang van de verlaging van de grondwaterstand door het pompstation. De resultaten zijn vastgelegd in de vorm van een rapport en een aantal digitale bestanden

The degradation of peatlands is a major and growing source of anthropogenic greenhouse gas (GHG) emissions, and small changes in the management of peatlands can lead to drastic changes in GHG emissions and changes in carbon storage and in the past have indeed done so. GHG emissions from peatlands and the subsidence of peat soils can both probably be decreased by rewetting peatland and by restoring peatland by reducing the intensity of agricultural land use on peat soils. It might even be possible for these agricultural peatlands to revert to being sinks of GHGs. To test whether agricultural peat areas can be turned into GHG sinks and carbon sinks if they are restored and whether GHG emissions can at least be reduced by reducing management intensity and rewetting, a landscape-scale experiment measuring GHG emissions and carbon releases was started in 2005.

Als gevolg van grondwateronttrekking door het pompstation Terwisscha van het waterleidingbedrijf Vitens is in deze omgeving een verlaging van de grondwaterstand opgetreden. Volgens een deel van de agrariërs in het onderzoeksgebied wordt schade ondervonden aan hun gewassen door een verlaging van de freatische grondwaterstand als gevolg van deze winning. De Commissie van Deskundigen Grondwaterwet (CDG) onderzoekt op verzoek van Gedeputeerde Staten (GS) de invloed van deze grondwaterwinning op de grondwaterstand en verzocht Alterra een verkennend bodemkundig-hydrologisch onderzoek uit te voeren. Het onderzoek omvatte onder meer het vastleggen van de bodemgesteldheid en de huidige en indien mogelijk de voormalige hydrologische situatie op 72 puntlocaties met een onderlinge afstand van circa 500 m langs drie vooraf vastgestelde raaien. De CDG en de arbitragecommissie zullen de resultaten onder meer gebruiken voor het vaststellen van de grootte en de omvang van de verlaging van de grondwaterstand door het pompstation. De resultaten zijn vastgelegd in de vorm van een rapport en een aantal digitale bestanden

Met de invoering van het Investeringsbudget Landelijk Gebied (ILG) is de bestrijding van de mate van verdroging van natuur, het verdrogingsbeleid, opgenomen in de prestatieafspraken tussen Rijk en provincie en daarmee onderdeel geworden van het integrale, gebiedsgerichte beleid. Voor het ILG onderhandelde het Rijk met iedere provincie afzonderlijk over de prestatieafspraken, die de betreffende provincie vervolgens in interactie met regionale actoren moet realiseren. Per provincie zijn er dus twee aparte onderhandelingsprocessen die beide zowel kenmerken van government als van governance vertonen. De prestatieafspraken over verdrogingsbestrijding zijn vastgelegd in TOP-lijsten. Dit zijn lijsten die per provincie gebieden aangeven die met prioriteit moeten worden aangepakt. De centrale hypothese in het onderzoek is dat de kans op realisatie van de prestatieafspraken over verdrogingsbestrijding toeneemt, als het onderhandelingsproces tussen Rijk en provincie meer kenmerken van governance vertoonde. Om de hypothese te toetsen is voor drie provincies (Drenthe, Noord-Brabant en Noord-Holland) met behulp van een interviewronde nagegaan hoe de onderhandelingen in de beide processen zijn verlopen en wat dat vooruitdenkend betekent voor de verdrogingsbestrijding. De hoofdrapportage hiervan is "Verdrogingsbestrijding in het tijdperkvan het Investeringsbudget Landelijk Gebied; tussen Government en Governance” (Pleijte et al., 2009). Dit werkdocument is een achtergrondrapport hierbij, waarin de resultaten en conclusies per provincie worden beschreven

In het kader van het programma ‘Leven met Water’ is het project ‘Waarheen met het Veen’ uitgevoerd dat de gevolgen van waterbeheer in relatie tot ruimtegebruik en natuur in het westelijk veenweidegebied heeft onderzocht. Dit rapport vormt de afsluiting van een deelproject waarin de gevolgen van verschillende peilstrategieën voor onder andere maaivelddaling, waterinlaat, emissies en waterkwaliteit zijn onderzocht. Hiervoor is gebruik gemaakt van modeluitkomsten uit twee eerdere studies die in representatieve deelgebieden zijn uitgevoerd. Bij de peilstrategieën zijn verschillen in drooglegging, peilvakgrootte, onderwaterdrains en peilregimes in beschouwing genomen. Ook is een verkenning gedaan naar de gevolgen van klimaatverandering.

In het kader van het programma ‘Leven met Water’ is het project ‘Waarheen met het Veen’ uitgevoerd dat de gevolgen van waterbeheer in relatie tot ruimtegebruik en natuur in het westelijk veenweidegebied heeft onderzocht. Dit rapport vormt de afsluiting van een deelproject waarin de gevolgen van verschillende peilstrategieën voor onder andere maaivelddaling, waterinlaat, emissies en waterkwaliteit zijn onderzocht. Hiervoor is gebruik gemaakt van modeluitkomsten uit twee eerdere studies die in representatieve deelgebieden zijn uitgevoerd. Bij de peilstrategieën zijn verschillen in drooglegging, peilvakgrootte, onderwaterdrains en peilregimes in beschouwing genomen. Ook is een verkenning gedaan naar de gevolgen van klimaatverandering.

Met de introductie van het Investeringsbudget Landelijk Gebied (ILG) per 1 januari 2007 is het verdrogingsbeleid veranderd. Het Rijk maakt afspraken met provincies over de verdrogingsgebieden, de verdrogingsdoelen binnen een provincie en beschikbare budgetten voor verdrogingsbestrijding binnen een provincie. Provincies maken op hun beurt afspraken met gebiedsbetrokkenen. Voor dit onderzoeksrapport is een maatlat ontwikkeld om de processen tussen Rijk en provincies en tussen provincies en gebiedsbetrokkenen te kunnen beoordelen op hun karakter van sturing. Die maatlat is toegepast bij het verdrogingsbeleid in drie provincies: Drenthe, Noord-Brabant en Noord-Holland. In de drie geanalyseerde provincies is geconstateerd dat de realisatie de van ILG-doelen niet is gewaarborgd, ondanks het ILG-contract, de bestuursovereenkomst en het uitvoeringsplan. Bestuurders van waterschappen, gemeenten en grondeigenaren moeten steeds worden overtuigd om uitvoering en uitwerking te geven aan het verdrogingsbeleid. Trefwoorden: actoren, government, governance, Investeringsbudget Landelijk Gebied (ILG), maatlat, Natura 2000, spelregels, sturing, TOP-gebieden, verdroging.

Met de invoering van het Investeringsbudget Landelijk Gebied (ILG) is de bestrijding van de mate van verdroging van natuur, het verdrogingsbeleid, opgenomen in de prestatieafspraken tussen Rijk en provincie en daarmee onderdeel geworden van het integrale, gebiedsgerichte beleid. Voor het ILG onderhandelde het Rijk met iedere provincie afzonderlijk over de prestatieafspraken, die de betreffende provincie vervolgens in interactie met regionale actoren moet realiseren. Per provincie zijn er dus twee aparte onderhandelingsprocessen die beide zowel kenmerken van government als van governance vertonen. De prestatieafspraken over verdrogingsbestrijding zijn vastgelegd in TOP-lijsten. Dit zijn lijsten die per provincie gebieden aangeven die met prioriteit moeten worden aangepakt. De centrale hypothese in het onderzoek is dat de kans op realisatie van de prestatieafspraken over verdrogingsbestrijding toeneemt, als het onderhandelingsproces tussen Rijk en provincie meer kenmerken van governance vertoonde. Om de hypothese te toetsen is voor drie provincies (Drenthe, Noord-Brabant en Noord-Holland) met behulp van een interviewronde nagegaan hoe de onderhandelingen in de beide processen zijn verlopen en wat dat vooruitdenkend betekent voor de verdrogingsbestrijding. De hoofdrapportage hiervan is "Verdrogingsbestrijding in het tijdperkvan het Investeringsbudget Landelijk Gebied; tussen Government en Governance” (Pleijte et al., 2009). Dit werkdocument is een achtergrondrapport hierbij, waarin de resultaten en conclusies per provincie worden beschreven

Met de introductie van het Investeringsbudget Landelijk Gebied (ILG) per 1 januari 2007 is het verdrogingsbeleid veranderd. Het Rijk maakt afspraken met provincies over de verdrogingsgebieden, de verdrogingsdoelen binnen een provincie en beschikbare budgetten voor verdrogingsbestrijding binnen een provincie. Provincies maken op hun beurt afspraken met gebiedsbetrokkenen. Voor dit onderzoeksrapport is een maatlat ontwikkeld om de processen tussen Rijk en provincies en tussen provincies en gebiedsbetrokkenen te kunnen beoordelen op hun karakter van sturing. Die maatlat is toegepast bij het verdrogingsbeleid in drie provincies: Drenthe, Noord-Brabant en Noord-Holland. In de drie geanalyseerde provincies is geconstateerd dat de realisatie de van ILG-doelen niet is gewaarborgd, ondanks het ILG-contract, de bestuursovereenkomst en het uitvoeringsplan. Bestuurders van waterschappen, gemeenten en grondeigenaren moeten steeds worden overtuigd om uitvoering en uitwerking te geven aan het verdrogingsbeleid. Trefwoorden: actoren, government, governance, Investeringsbudget Landelijk Gebied (ILG), maatlat, Natura 2000, spelregels, sturing, TOP-gebieden, verdroging.

Omdat de oplossingen voor de wateropgaven het individuele bedrijf vaak overstijgen, zijn er maatregelen op gebiedsniveau noodzakelijk. Die maatregelen moeten recht doen aan de verschillende (waterafhankelijke) functies in een gebied, waarvan naast landbouw natuur de belangrijkste is. De vraag naar een veerkrachtiger watersysteem vergt van de landbouw nogal wat inspanningen, maar met name een omslag in het denken. Van de boer als watergebruiker naar de boer als waterdienstverlener. Ziehier ook het nut van nieuwe vormen van samenwerking bij watervraagstukken zowel tussen boeren onderling als tussen boeren en andere gebiedspartijen

This report describes the results of the study on options for changing the eco-nomic incentive structure for groundwater extraction in Yemen. The study aims to evaluate the potential role of economic incentives to reduce unsustainable ir-rigation water consumption and to make recommendations for implementing water conservation incentives. It first identifies factors that have triggered groundwater overdraft, then studies farmers' behaviour regarding groundwater extraction on the basis of in-depth interviews with farmers in each of the follow-ing three basins - in the Sana'a Basin, the Taiz Basin and Wadi Hadramout. Fi-nally, a number of changes in the incentive structure are evaluated, among others incentives that decrease the profitability of irrigation water use and sub-sidies on improved irrigation technology. The study shows that although the lit-erature and economic theory suggest that the range of possible interventions is wide (water pricing, metering, water rights, water markets, taxes, subsidies, in-formation, participatory management, et cetera), the range of potentially effec-tive interventions in the Yemeni political context is more limited. The Yemeni case is unique, as there is a close linkage between water and a central socio-economic issue: qat. This adds to the difficulties of implementing or enforcing change.

Grondwaterafhankelijke ecosystemen in Nederland worden bedreigd door de verlaging van de freatische grondwaterstand. Beschikbare informatie over de grondwaterstand is ontoereikend en achterhaald. Gedetailleerde informatie over grondwater-standen is gewenst, vooral voor natuurreservaten met grondwaterafhankelijke vegetatietypes. Sinds 1980 zijn 35.000 schattingen van seizoensfluctuatie van grondwaterstanden in natuurgebieden verzameld. Met deze waarnemingen is met een geostatistische interpolatie in ruimte en tijd de seizoensfluctuatie van grondwaterstanden tussen 1980 en 2007 in kaart gebracht. Kaarten van de voorspelde gemiddelde grondwaterstand en de nauwkeurigheid van deze voorspellingen zijn gebruikt om gebieden te identificeren waar het grondwater te diep zit voor grondwaterafhankelijke ecosystemen. Veranderingen in de grondwaterstand in de afgelopen 25 jaar op de nationale en provinciale schaal zijn gekwantificeerd. Trefwoorden: verdroging, grondwaterstand, natuur, grondwaterafhankelijk, ruimte-tijd geostatistiek, kaarten, nauwkeurigheid

Naar aanleiding van het platformartikel 'Oorzaak en gevolg van numerieke verdroging' van Van der Gaast, Vroon en Massop in nummer 5 van 7 maart jl. is een reactie binnengekomen van Kiwa Water Research. In deze reactie betogen ondergetekenden dat zij in het aangedragen materiaal geen reden zien om aan te nemen dat iets systematisch is misgegaan bij het inschatten van de omvang van de verdroging. Ze hebben ook bedenkingen bij de suggestie dat het effect van hydrologische maatregelen doorgaans verkeerd wordt ingeschat. Hun conclusie is dat resultaten van onderzoek al vertaald zijn naar beleidsconsequenties, nog voordat een goede inhoudelijke wetenschappelijke discussie heeft plaatsgevonden. Een orgaan dat de communicatie tussen onderzoek en beleid faciliteert, wordt node gemist

Op het landgoed Het Lankheet bij Haaksbergen op de grens van Overijssel en Gelderland is een 'waterpark' gerealiseerd, waar onderzoek wordt uitgevoerd naar waterzuivering, waterberging, productie van energie uit biomassa, recreatief medegebruik, natuurontwikkeling en de beleving van kunst en cultuurhistorie. Alterra onderzocht wat de effecten zijn van het vasthouden van water op het landgoed, nadat het in rietvelden is gezuiverd. Met het vasthouden van het gezuiverde water wordt de verdroging tegen gegaan. Dit heeft echter gevolgen voor de afvoer uit het landgoed in droge en natte perioden. Hierdoor kan een tegenstelling ontstaan tussen de doelstelling voor verdrogingsbestrijding en die voor reductie van de piekafvoeren

Omdat de oplossingen voor de wateropgaven het individuele bedrijf vaak overstijgen, zijn er maatregelen op gebiedsniveau noodzakelijk. Die maatregelen moeten recht doen aan de verschillende (waterafhankelijke) functies in een gebied, waarvan naast landbouw natuur de belangrijkste is. De vraag naar een veerkrachtiger watersysteem vergt van de landbouw nogal wat inspanningen, maar met name een omslag in het denken. Van de boer als watergebruiker naar de boer als waterdienstverlener. Ziehier ook het nut van nieuwe vormen van samenwerking bij watervraagstukken zowel tussen boeren onderling als tussen boeren en andere gebiedspartijen

Grondwaterafhankelijke ecosystemen in Nederland worden bedreigd door de verlaging van de freatische grondwaterstand. Beschikbare informatie over de grondwaterstand is ontoereikend en achterhaald. Gedetailleerde informatie over grondwater-standen is gewenst, vooral voor natuurreservaten met grondwaterafhankelijke vegetatietypes. Sinds 1980 zijn 35.000 schattingen van seizoensfluctuatie van grondwaterstanden in natuurgebieden verzameld. Met deze waarnemingen is met een geostatistische interpolatie in ruimte en tijd de seizoensfluctuatie van grondwaterstanden tussen 1980 en 2007 in kaart gebracht. Kaarten van de voorspelde gemiddelde grondwaterstand en de nauwkeurigheid van deze voorspellingen zijn gebruikt om gebieden te identificeren waar het grondwater te diep zit voor grondwaterafhankelijke ecosystemen. Veranderingen in de grondwaterstand in de afgelopen 25 jaar op de nationale en provinciale schaal zijn gekwantificeerd. Trefwoorden: verdroging, grondwaterstand, natuur, grondwaterafhankelijk, ruimte-tijd geostatistiek, kaarten, nauwkeurigheid

Naar aanleiding van de artikelen over numerieke verdroging verscheen onlangs in Stromingen een reactie over het gebruik van de drainage- en voedingsweerstand. In dat artikel geeft Kees Maas expliciet aan het niet eens te zijn met het door ondergetekenden gehanteerde voorbeeld dat een weerstandsbiedende laag in het bodemprofiel bij een freatische winning tot gevolg heeft dat de stijghoogte onder deze laag meer beïnvloed wordt door de winning dan de stijghoogte boven deze laag. Daarnaast zegt Kees Maas het niet eens te zijn met de invloed van een weerstandbiedende laag in het bodemprofiel op de spreidingslengte. In het artikel wordt het gebruik van tijdreeksanalyse voor het controleren van meetreeksen voorgesteld. In de ogen van ondergetekenden maakt de auteur enkele malen gebruik van de omgekeerde wereld

Het waterbeleid in Nederland wordt de komende jaren sterk bepaald door de implementatie van het WB21, de KRW en het GGOR. Aanleg van vloeivelden voor zuivering van beekwater kan bijdragen aan de verschillende beleidssporen. Een SIMGRO model voor Lankheet en omgeving is opgezet om de effecten van de inlaat van water naar de rietvelden te berekenen en daarnaast de effecten te berekenen als het gezuiverde water uit de rietvelden op het landgoed wordt vastgehouden. Van de modelberekeningen worden de gevolgen in beeld gebracht door de veranderingen in grondwaterstanden en afvoeren. Met het vasthouden van het gezuiverde water wordt de verdroging tegengegaan. Dit heeft echter gevolgen voor de afvoeren uit het landgoed in droge en natte perioden. Het blijkt dat er hierdoor een tegenstelling ontstaat tussen de doelstelling voor KRW / GGOR en WB’21

Nederland was grotendeels landbouwkundig ingericht voor de komst van de computer en het hierop volgende digitale tijdperk. De inrichting vond plaats op basis van ervaring en later systeemkennis en analytische beschrijvingen van delen van het systeem. Het inrichten van Nederland is ongetwijfeld gepaard gegaan met vallen en opstaan. De komst van de computer heeft ertoe geleid dat hydrologische systeemen in toenemende mate zijn geformaliseerd in hydrologische rekenmodellen. Deze modellen zijn in de loop der tijd aangepast en verbeterd teneinde het hydrologische systeem beter te kunnen beschrijven. Het digitale tijdperk heeft echter ook tot gevolg gehad dat de technieken en methoden om de grondwaterstanden te meten, zijn aangepast. De eisen vanuit de automatisering leidden ertoe dat een relatief eenvoudige meting van de grondwaterstand in sommige gevallen zodanig is aangepast dat de interpretatie van de metingen in een aantal situaties niet meer correct is. Hierdoor is de vraag ontstaan in hoeverre we weten wat we meten. Wellicht is het raadzaam de uitdrukking 'meten is weten' op de volgende wijze aan te scherpen: 'Meten is weten mits we weten wat we meten'

Het waterbeleid in Nederland wordt de komende jaren sterk bepaald door de implementatie van het WB21, de KRW en het GGOR. Aanleg van vloeivelden voor zuivering van beekwater kan bijdragen aan de verschillende beleidssporen. Een SIMGRO model voor Lankheet en omgeving is opgezet om de effecten van de inlaat van water naar de rietvelden te berekenen en daarnaast de effecten te berekenen als het gezuiverde water uit de rietvelden op het landgoed wordt vastgehouden. Van de modelberekeningen worden de gevolgen in beeld gebracht door de veranderingen in grondwaterstanden en afvoeren. Met het vasthouden van het gezuiverde water wordt de verdroging tegengegaan. Dit heeft echter gevolgen voor de afvoeren uit het landgoed in droge en natte perioden. Het blijkt dat er hierdoor een tegenstelling ontstaat tussen de doelstelling voor KRW / GGOR en WB’21

This report describes the results of the study on options for changing the eco-nomic incentive structure for groundwater extraction in Yemen. The study aims to evaluate the potential role of economic incentives to reduce unsustainable ir-rigation water consumption and to make recommendations for implementing water conservation incentives. It first identifies factors that have triggered groundwater overdraft, then studies farmers' behaviour regarding groundwater extraction on the basis of in-depth interviews with farmers in each of the follow-ing three basins - in the Sana'a Basin, the Taiz Basin and Wadi Hadramout. Fi-nally, a number of changes in the incentive structure are evaluated, among others incentives that decrease the profitability of irrigation water use and sub-sidies on improved irrigation technology. The study shows that although the lit-erature and economic theory suggest that the range of possible interventions is wide (water pricing, metering, water rights, water markets, taxes, subsidies, in-formation, participatory management, et cetera), the range of potentially effec-tive interventions in the Yemeni political context is more limited. The Yemeni case is unique, as there is a close linkage between water and a central socio-economic issue: qat. This adds to the difficulties of implementing or enforcing change.

Alterra heeft samen met Waterschap Peel en Maasvallei de werking van een speciale variant van peilgestuurde drainage (het systeem Van Iersel) onderzocht. Dit is een drainagesysteem waarbij de drains niet uitkomen op een verzamelsloot, maar worden aangesloten op een verzameldrain die uitmondt in een pvc-koker en waarbij de hoogte van de ontwateringsbasis kan worden gevarieerd: peilgestuurde samengestelde drainage. Het onderzoek vond plaats naar aanleiding van claims van boeren die betoogden dat het juist toepassen van drainage de verdroging tegengaat en de waterkwaliteit verbetert. De belangrijkste conclusie uit dit literatuur- en modelonderzoek is dat peilgestuurde drainage inderdaad kan zorgen voor een structurele verhoging van de grondwaterstand zonder dat de landbouwkundige gebruiksfuncties daaronder te leiden hebben. Voorwaarde is wel dat tegelijkertijd de drainagebasis wordt verhoogd

Dit rapport beschrijft de belangrijkste hydrochemische watertypen in Nederland. De hydrologische kringloop en de opbouw van de Nederlandse ondergrond, met de belangrijkste watervoerende en waterscheidende lagen, worden kort toegelicht. De belangrijkste fysische, chemische en biologische factoren die de samenstelling van regenwater, grondwater en oppervlaktewater in ruimte en tijd beïnvloeden, worden besproken. Er is bijzondere aandacht voor de sterke invloed van menselijke activiteiten op de hydrologische kringloop in Nederland. Aan bod komen ecohydrologische veranderingen in polders, verdroging, inlaat van gebiedsvreemd water, vermesting en verzuring. Tenslotte wordt een overzicht gegeven van systemen voor classificatie en grafische weergave van hydrochemische watertypen.

Bij het karakteriseren van de verdroging wordt onderscheid gemaakt in historische verdroging (grondwaterstandsdaling) en de bestuurlijke verdroging (vernattingsbehoefte). In dit artikel wordt verdroging gezien als een verlaging van de gemiddelde grondwaterstand, ongeacht de gebiedsfunctie. Om verdroging in te schatten wordt gebruik gemaakt van oude grondwaterstandsinformatie die beschikbaar is in de vorm van kaarten. Door deze te vergelijken met recente meetgegevens in peilbuizen is de verdroging te bepalen. In 2005 is een artikel verschenen waarin de verdroging in beeld werd gebracht op basis van karteerbare kenmerken. Meer recent is een artikel uitgebracht over numerieke verdroging. Combinatie van deze beide informatiebronnen maakt het mogelijk om zowel de werkelijke verdroging als de numerieke verdroging te kwantificeren