Search

In IJmuiden ligt het grootste en dodelijkste gemaal van Europa. Jaarlijks sterven hier meer dan tienduizend volgroeide palingen op weg naar zee. In april jl. trok RAVON, samen met Good Fish, Sportvisserij Nederland, Stichting tot Behoud Visserij Nederland en het Wereld Natuur Fonds aan de bel. Met succes: een motie tot het visvriendelijk maken van het gemaal werd op 6 juli jl. aangenomen.

Karperachtigen (Cyprinidae) zijn lastig uit elkaar te houden, zeker als ze nog jong zijn (<10 cm). Deze herkenningskaart helpt je bij de determinatie. Kijk altijd naar een combinatie van kenmerken: lengte en stand van de vinnen, stand van de bek, aantal schubben, aanwezigheid van bekdraden en kleuren.

Door het veranderende klimaat, wordt de wereld onder water steeds lawaaiiger. Dat blijkt uit een onderzoek van NIOZ-oceanograaf Luca Possenti en collega's. “Op sommige plaatsen zal het geluid van bijvoorbeeld schepen aan het eind van deze eeuw bijna vijf keer zo hard klinken. Dat zal het gedrag van vissen en zeezoogdieren ook merkbaar hinderen.”

Beheer van stadswateren is een vak apart. Sportvisserij Groningen Drenthe helpt door middel van een cursus, ambtenaren van de gemeente Groningen bij het schoon en gevarieerd houden van de wateren in hun stad: “Ik had niet veel met vissen. Dat is nu wel veranderd.” Vijvers, grachten en andere wateren vervullen een belangrijke functie in een stad. Ze hebben belevingswaarde, bieden ruimte voor recreatie en het leggen van sociale contacten, geven kansen voor biodiversiteit en brengen de natuur de stad in. Soms kunnen ze zich zelfs ontwikkelen tot een ‘vispareltje’; een goed toegankelijk viswater waar je ook nog wat leuks kunt vangen. Dat vereist goed beheer en daar wil het nog wel eens aan schorten.

WUR deed in 2022 ruim 104 duizend dierproeven, 29 procent meer dan het jaar ervoor. Het overgrote deel van de proeven (80 procent) betrof vissen. Dat blijkt uit het begin augustus verschenen jaarverslag Proefdieren.

Ieder voorjaar trekken glasalen vanaf de Waddenzee onze binnenwateren op, meestal met een piek in april. Een goede manier om het aanbod van glasaal langs de Nederlandse kust in kaart te brengen is via het gebruik van glasaalcollectoren. De intrek van glasalen van zee naar de zoete rivieren wordt belemmerd of vertraagd door verschillende menselijke activiteiten. Bijvoorbeeld door barrières zoals stuwen, gemalen, sluizen en dammen. Als gevolg hiervan is het aantal glasalen de afgelopen decennia aanzienlijk afgenomen. Slechts 1,5 procent van het aantal glasalen dat in de jaren 60 en 70 van de vorige eeuw arriveerde, bereikt nu de Nederlandse binnenwateren. Ondanks de genomen maatregelen om de intrek van glasaal te verbeteren, zoals bijvoorbeeld het aanleggen van vispassages en aalgoten, is er nog geen stijgende lijn naar herstel waar te nemen. De internationale organisatie ICES (International Council for the Exploration of the Sea) adviseerde in het begin dit jaar om meer maatregelen te nemen om de paling te beschermen.

Sinds 2020 is het aantal uitheemse grondels in Nederland flink toegenomen, met nog nèt geen nieuwe grondelsoort per jaar. In 2020 ontdekte RAVON al de Kaukasische dwerggrondel. In 2022 werd de shimofurigrondel voor het eerst in Nederland waargenomen en in augustus van 2023 vond RAVON opnieuw een nieuwe grondelsoort: de naakthalsgrondel. De komst van deze soort werd al sinds 2009 verwacht.

Wereldwijd zijn sinds 1970 de visgemeenschappen in het zoetwater met 83 procent afgenomen. Deze afname heeft verschillende oorzaken, variërend van een verslechterde waterkwaliteit tot overbevissing. Een van de belangrijkste oorzaken zijn migratiebarrières. Via het aanleggen van vispassages kan dit probleem deels worden opgelost. Tenminste als de passage goed werkt en de vissen de passage kunnen vinden.

Er zijn sowieso al vele vormen en definities van het woord ‘intelligentie’, maar als je het hebt over intelligentie bij dieren, worden dat er alleen maar meer. Wanneer ben je intelligent? Een hond die alles doet wat de baas hem vraagt en alle commando’s kent, is die slimmer dan een kat die zijn eigen plan trekt? Als we de moeite nemen ons te verdiepen in de intelligentie van dieren die verder van ons af staan, bijvoorbeeld omdat ze zich onder de waterspiegel bevinden, komen we erachter dat er ook onder water, ontzettend veel wijsheid leeft.

In IJmuiden ligt het grootste en dodelijkste gemaal van Europa. Jaarlijks sterven hier meer dan 10.000 volgroeide palingen op weg naar zee. Rijkswaterstaat plaatst later dit jaar één nieuwe pomp, die identiek is aan de bestaande ’gehaktmolens’. De komende jaren worden ook de vijf andere pompen vervangen. Visveiligheid is bij deze renovatie nog geen vastgelegde eis.

Vanuit de verplichting van de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW) is in 2022 in zes waterlichamen en één achterliggend gebied in het beheergebied van Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier (HHNK) een visstandonderzoek uitgevoerd. Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier heeft ATKB opdracht gegeven om het visstandonderzoek uit te voeren en de resultaten uit te werken in dit rapport.

Steeds vaker vestigen nieuwe exotische vissoorten zich in Nederland. In 2020 ontdekte RAVON (Reptielen Amfibieën Vissen Onderzoek Nederland) de Kaukasische dwerggrondel. Twee jaar later vond Waterschap Scheldestromen bij Biervliet en het Gent-Terneuzenkanaal weer een nieuwe grondelsoort voor Nederland: de shimofurigrondel. De omvang van de populatie is vooralsnog onduidelijk.

In deze Staringia is een keur aan interessante artikelen opgenomen (11 verschillende bijdragen en een uitvoerige gezamenlijke literatuurlijst) over de zoogdierpaleontologie van zowel de land- als de zeezoogdieren, over vogels, vissen, amfibieën en reptielen, mollusken, archeologische objecten uit de steentijd, de geologie, de paleo-botanie, 14 C dateringen op en stabiele isotopen gevonden in fossiele botten.

The study investigates a limitation of the speed of ships to implement ‘Blue Speeds’ - speed levels that protect the marine environment from negative impacts of URN and that are associated with co-benefits for both marine life and humans by reducing the hazard of ship strikes to whales, GHG emissions and air pollution.

Registratie van de RAVON-dag, die op zaterdag 12 november 2022 plaatsvond. Het jaarlijkse evenement voor vrijwilligers, onderzoekers en geïnteresseerden die zich bezighouden met reptielen, vissen en amfibieën. Het werd een druk bezochte dag in het Linnaeus gebouw in Nijmegen (400 fysieke bezoekers). Via de live stream logden nog eens 250 personen in. Je kunt het hele programma hieronder terugkijken. Wil je een specifiek onderdeel zien? Klik dan op de desbetreffende tijdcode. - Lezing 1: ‘Stierslangen’ en andere exotische reptielen in Nederland van Richard Struijk is niet opgenomen in deze registratie vanwege beeldrechten. - Lezing 2: Afname heikikkers in de Vlaamse Vennen (Peter Engelen). - Video: Micks Vlog over de grote modderkruiper (Mick Vos). - Lezing 3: Klimaatverandering en herpetofauna: waar gaat het heen? (Raymond Creemers). - Lezing 4: Is terugbrengen van de steur in de Rijn haalbaar (Niels Brevé). - Lezing 5: Teken bij Reptielen en effecten op ziekte van Lyme (Clara Köhler). - Uitreiking Lendersprijzen en Stimuleringsfonds door Karin Akkers, directeur RAVON. - Lezing 6: De Leuvenumse Beek; een beekdal weer in haar kracht zetten (Maarten Veldhuis). - Lezing 7: Nachtelijk kunstlicht en migrerende padden: hoe meet je het effect? (Kamiel Spoelstra). - Video: Een Zegen in de Delta (Mick Vos). - Lezing 8: Zeeschildpadden onder druk op St. Eustatius (Mark Groen). - Lezing 9: De kustvissengids: een sneak preview (Mick Vos). - Video: Op zegenvisexcursie met Mick Vos. - Lezing 10: Wat een kwabaal in de Beerze! (Mark Groen). - Lezing 11: Onderwaterfilm "Nederland onder water - duik in onze ongekende natuur" (Arthur de Bruin). - Afsluiting door Karin Akkers.

Exotische steuren kun je tegenwoordig overal tegenkomen. Ze worden in de aquacultuur geweekt voor de productie van kaviaar, verkocht als vijvervis en uitgezet in speciale hengelvijvers. Daarnaast worden er ook steeds meer vreemde steuren in het open water aangetroffen. Vormen deze vissen, net als de Amerikaanse rivierkreeft, Japanse oester of zwartbekgrondel, een bedreiging voor de inheemse flora en fauna?

In Nederland wordt veel ecologisch onderzoek gedaan naar vissen, vaak gericht op het migratiegedrag en de belemmeringen die vissen tegenkomen wanneer ze tussen de verschillende leefgebieden migreren. Als vissen worden voorzien van zenders of merkjes staat het welzijn hierbij centraal.

De zomer van 2022 was één van de warmste, zonnigste en droogste ooit. Vooral voor ondiepe wateren had dit grote gevolgen voor de visstand. Door het droogvallen van sloten, beken en ondiepe plassen, maar ook door lage zuurstofgehaltes, dreigden veel vissen te sterven. Dankzij de inzet van de visambulance en met behulp van vele vrijwilligers, zijn talloze vissen van de verdrogingsdood gered.

Dertig jaar geleden was de Westerwoldse Aa een rechtgetrokken watergang vol met obstakels die de vistrek belemmerden. Na een flinke opknapbeurt is het oorspronkelijke beeksysteem nu weer vanaf zee tot bijna aan de bron vrij optrekbaar voor vis – een unieke situatie in Nederland.

Hoewel de afgelopen jaren hard is gewerkt aan het verbeteren van de ecologische kwaliteit van de Maas, is de huidige toestand voor macrofauna en vis er nog niet op orde. De beperkte beschikbaarheid van stromend habitat en de migratiemogelijkheden voor vis spelen een hoofdrol. Om de ecologische kwaliteit de komende jaren te verbeteren, kreeg een consortium van ecologische bureaus de opdracht van Rijkswaterstaat om aanvullende maatregelen te formuleren.

De nieuwe eilandengroep Marker Wadden heeft een grote potentie als paai- en opgroeigebied voor vis, maar tegelijkertijd is de hoeveelheid jonge vis in het Markermeer de afgelopen jaren sterk gedaald. Opvallend is dat de snoekbaarsvangsten juist sterk toenemen. Hoe is dit te verklaren en wat betekent dat voor de toekomstige visstand in het Markermeer?

De bruinvis is een beschermde diersoort, maar beschermen we hem eigenlijk wel als we letterlijk uit dezelfde zee vissen? Mardik Leopold, onderzoeker aan Wageningen University & Research, is in dit vraagstuk gedoken en kijkt naar wat het dieet van aangespoelde bruinvissen hem vertelt.

Sinds eind jaren negentig doet Rijkswaterstaat onderzoek naar de migratie van trekvissen met behulp van NEDAP-telemetrie. Deze techniek is bijzonder geschikt voor het bestuderen van de migratie van sterke zwemmers in de grote rivieren en het benedenrivierengebied.

Het klimaat verandert en dat betekent dat we steeds vaker met (extreem) droge zomers te maken krijgen. Beken, sloten, vijvers en uiterwaarden vallen dan droog waardoor vissen in acute nood kunnen raken. Ook forse hoosbuien kunnen vissen problemen bezorgen. Gelukkig is er nu de Visambulance die in zo’n situatie te hulp schiet.

Kennis - Naast een erg mooi en een heel veel gehouden visje is de kardinaaltetra ook een leuk voorbeeld in de discussie rond duurzaamheid. Een prima huisdier dus om dit vakbladnummer in de spotlights te zetten.

The 2020 edition of The State of World Fisheries and Aquaculture has a particular focus on sustainability. This reflects a number of specific considerations. First, 2020 marks the twenty-fifth anniversary of the Code of Conduct for Responsible Fisheries (the Code). Second, several Sustainable Development Goal indicators mature in 2020. Third, FAO hosted the International Symposium on Fisheries Sustainability in late 2019, and fourth, 2020 sees the finalization of specific FAO guidelines on sustainable aquaculture growth, and on social sustainability along value chains. While Part 1 retains the format of previous editions, the structure of the rest of the publication has been revised. Part 2 opens with a special section marking the twenty fifth anniversary of the Code. It also focuses on issues coming to the fore, in particular, those related to Sustainable Development Goal 14 and its indicators for which FAO is the “custodian” agency. In addition, Part 2 covers various aspects of fisheries and aquaculture sustainability. The topics discussed range widely, from data and information systems to ocean pollution, product legality, user rights and climate change adaptation. Part 3 now forms the final part of the publication, covering projections and emerging issues such as new technologies and aquaculture biosecurity. It concludes by outlining steps towards a new vision for capture fisheries. The State of World Fisheries and Aquaculture aims to provide objective, reliable and up-to-date information to a wide audience – policymakers, managers, scientists, stakeholders and indeed everyone interested in the fisheries and aquaculture sector.

Rederij MSC heeft als eerste rederij besloten haar schepen aan de westkust van Griekenland een andere route te laten varen om het risico op botsingen met bedreigde potvissen in de Middellandse Zee te verkleinen. Dit is het resultaat van jarenlang wetenschappelijk onderzoek en gesprekken met NGO’s. Hieruit bleek dat het gebied zeer belangrijk is voor een kwetsbare subpopulatie van deze walvissen.

Bass Dye, promovendus uit de Verenigde Staten, onderzoekt de temperatuurvoorkeuren van vis in het laboratorium in IJmuiden. Dit onderzoek maakt deel uit van het project Waddentools Swimway Waddenzee. Kijk voor meer informatie op www.swimway.nl.

Fish as plant seed dispersers Many plant species rely on animal vectors for dispersal of their seeds. Most well-known seed-dispersing animals are birds and mammals, but also fish are important. Fish can notably contribute to upstream dispersal of seeds of aquatic and riparian plant species, and therefore have an important ecological function. Worldwide, over 275 fish species across all biogeographical regions have been identified as seed dispersers, although there is great interspecific and intraspecific variation in their dispersal capabilities. In the Netherlands, most research has concentrated on dispersal by Cyprinids, for which experiments in aquaria and experiments in the field have shown great potential for dispersal of plant seeds and vegetative plant parts. Fish typically retained seed for 4 to 8 hours, but particularly if fish are actively swimming retention up to 15 h is possible because the activity slows their digestive system. Tracking experiments have shown that fish disperse most seeds within 4 km of the location of ingestion, but that dispersal up to 16 km is possible. To achieve such distances, however, fish movements should not be restricted by fragmentation of their habitat by sluices and weirs. In conclusion, fish can contribute to dispersal of plant seeds, but many aspects remain to be studied. It is important to halt and reverse the ongoing decline of freshwater fish species worldwide, because of their intrinsic value as well as their functions for other organisms in ecosystems. Veel plantensoorten zijn afhankelijk van dieren voor de verspreiding van hun zaden. Bekende voorbeelden zijn bessen die door vogels gegeten worden en graszaden die door grote grazers gegeten worden, waarna de pit uit een bes of een deel van de graszaden het spijsverteringskanaal overleeft. Zo kunnen er vanuit uitwerpselen nieuwe planten ontkiemen, vaak na transport over aanzienlijke afstanden van de moederplant. Verspreiding via dieren voorkomt genetische verarming van

In het kader van wettelijke verplichtingen zoals de Kaderrichtlijn Water en ten behoeve van het visserij-beleid en het visstandbeheer is Rijkswaterstaat naast het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit verantwoordelijk voor het monitoren van de visstand in de zoete rijkswateren. Een onderdeel daarvan is het meten van de soortsamenstelling van vis en de doortrekbaarheid van de rijkswateren voor trekvissen door middel van fuikenmonitoring. De inzet van fuiken in samenwerking met de beroepsvisserij heeft een aantal inherente nadelen, denk aan: mogelijke sterfte van vis, stroperij resp. hoge kosten, waardoor de overheid op zoek is naar nieuwe, kostenefficiënte technieken voor grootschalige toepassing. De vraag is of de inzet van camera’s en geautomatiseerde software een alternatief zou kunnen zijn. De inzet van camera’s is ook in het kader van dierenwelzijn voordeliger omdat hierbij, in tegenstelling tot traditionele monitoring, geen vissen uit het water hoeven te worden gehaald. Automatische beeldherkenning wordt wereldwijd toegepast door diverse aanbieders. Echter de kwaliteit van data is sterk afhankelijk van automatische beeldherkenning en machine learning op basis van voldoende referentiemateriaal. Dit onderzoek betreft een pilotstudie bij de vispassage te Lith waarbij de inzet van cameratechniek (van KBTS) en automatische beeldherkenning worden getest op hun mogelijkheden bij de huidige stand van zaken. De studie toont aan dat de techniek de potentie heeft om, daar waar het qua locatie technisch haalbaar is om een cameraopstelling te realiseren, de bestaande fuikenmonitoring te vervangen. De techniek geeft goed inzicht in gedrag en timing van vissen, en zorgt ervoor dat individuen van vissoorten die normaliter niet of nauwelijks in fuiken terechtkomen, nu wel worden waargenomen (bv. houting, winde, salmoniden). Bijkomend voordeel is dat zij ongeschonden uit de registratie komen, wat wenselijk is voor het dierenwelzijn, voornamelijk van kwetsbare soor

In de veehouderij en in de viskweek speelt het thema dierenwelzijn al langere tijd. Zo zijn er verschillende keurmerken die vlees- en kweekvisproducten beoordelen op dierenwelzijn, zoals het Beter Leven-keurmerk van de Dierenbescherming. Sinds kort zie je dat vissenwelzijn ook steeds vaker aangekaart wordt in de visserij, maar soms is het onduidelijk wat ermee bedoeld wordt. In deze aflevering van Cees & Cas gaat het over Vissenwelzijn.

Onlangs verscheen in het wetenschappelijk tijdschrift Animals het artikel ‘A Model to Assess Fish Welfare in Aquaculture’. Het artikel beschrijft gedetailleerd welke aanpak is gevolgd bij de ontwikkeling van een app waarmee het welzijn van vissen in de aquacultuur kan worden beoordeeld. De automatische verwerking van de ingevoerde gegevens is een belangrijke stap vooruit. Wat mijzelf betreft, vind ik vissen vanwege hun verscheidenheid in gedrag, anatomie, fysiologie en neurofysiologie fascinerend. Deze dieren hebben een bewustzijn en daarom vind ik dat je hiermee rekening moet houden. Welzijn houdt uiteraard verband met houderijsysteem, vissoort, natuurlijk gedrag en de mogelijkheden om het welzijn in de praktijk vast te leggen. Nadat deze aspecten zijn besproken, kan ik de waarde van de MyFishCheck voor de gebruiker duidelijk maken.

In drie films wordt een overzicht gegeven van de historische ontwikkeling van belangrijke voedselproducerende sectoren: varkenshouderij, pluimveehouderij en aquacultuur. Deze films zijn een inleiding op het ontstaan van de betreffende sector en hoe de aandacht voor dierenwelzijn hier invloed op heeft (gehad).

Sinds 2008 staat de Europese aal als ‘critically endangered’ op de Rode Lijst van bedreigde diersoorten van de IUCN. Cruciaal voor het herstel van de aalstand is het Europese Aalherstelplan en de daaruit volgende Nationale aalbeheerplannen, die

Hoewel waterkracht nog altijd wordt beschouwd als een vorm van duurzame energie, zorgen waterkrachtcentrales aantoonbaar voor aanzienlijke vissterfte. In extreme situaties kan de cumulatieve sterfte van vissen door het passeren van de turbines zelfs oplopen tot 100 procent. Reden voor Sportvisserij Nederland om naar de rechter te stappen.

In 2020 heeft het hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard een van de pompen in gemaal Krimpenerwaard laten vervangen door een moderne, visveilige variant. De nieuwe pomp is getest op visveiligheid op basis van NEN-norm 8775. Bijna 100 procent van de vissen blijkt zonder schade door de pomp te kunnen migreren. Daarmee is opnieuw een belangrijk migratieknelpunt voor vissen in het beheergebied van het hoogheemraadschap opgelost.

Vismigratie vormt een belangrijk aspect van het functioneren van het ecosysteem in het hoofdwatersysteem van Rijkswaterstaat. Slechte passeerbaarheid voor vis van barrières zoals stuwcomplexen is een risico voor het in stand houden van vispopulaties. Het passeerbaar maken van deze barrières, en daarmee het herstel van de longitudinale connectiviteit in de rivieren, speelt een sleutelrol in het herstel van de populaties van migrerende vissoorten. In de literatuur is allerlei informatie beschikbaar over de bijdrage van de verschillende verliesposten bij de stuwcomplexen - zowel in stroomopwaartse als in stroomafwaartse richting - voor verschillende vissoorten/gildes. Veel van deze informatie is gebaseerd op meetgegevens bij een specifiek object, voor een specifieke soort, op een bepaald moment, onder bepaalde omstandigheden. De bijlages van dit rapport geven een overzicht van deze informatie. Om deze informatie op een gestructureerde wijze te verwerken, en op een generieke wijze toe te passen voor een watersysteem met diverse stuwcomplexen, zoals bijvoorbeeld de Maas en de Nederrijn, is een flexibel analysetool ontwikkeld. Dit analysetool biedt de mogelijkheid om de gekozen waardes voor de cruciale parameters te variëren, daarmee de verliezen te berekenen van een soort, voor de afzonderlijke objecten binnen de stuwcomplexen, alsmede het totale verlies bij een stuwcomplex, en het verlies in het volledige watersysteem. Het analysetool is in deze studie toegepast voor de Maas en Nederrijn.

Ooit was de Roer – naast de Ourthe in de Belgische Ardennen – een van de belangrijkste paaigebieden voor de zalm in het stroomgebied van de Maas. Ook de elft trok jaarlijks in enorme aantallen het riviertje op. Ondanks de aanwezigheid van een waterkrachtcentrale worden er tegenwoordig weer zalmen in deze beek aangetroffen.

Vergeet Netflix en stop met Videoland en Pathé thuis: vanaf nu kun je 24 uur per dag live op je scherm zien wat er onderwater gebeurt in de gracht van Utrecht.

Bij de afsluiting van het Europese project AMBER heeft de EU besloten 25 duizend kilometer afgedamde rivieren vóór 2030 weer stromend te maken. “We moeten niet alleen dammen, maar vooral ook onze oogkleppen verwijderen”, zegt de oprichter van de World Fish Migration Foundation, Herman Wanningen.