Osmanlı Devleti'nde İran'dan gelen âlimler ve zanaatkârlar (1500-1750)

Osmanlı Devleti ile İran asırlar boyunca birbirleriyle mücadele hâlinde olmuşlardır. İran'da 1501 yılında Safevi hanedanlığının kurulmasıyla birlikte bu mücadele doruk noktasına ulaşmıştır. Bu mücadelenin sebepleri arasında Safevi Şahı Şah İsmail'in Anadolu'daki Türkmenler arasında propaganda faaliyetleri yürütmesi, Şiîliği yayma düşüncesi ve Sünnî düşmanlığı yapması etkili olmuştur. Yavuz Sultan Selim döneminde Çaldıran Muharebesi'yle başlayan savaşlar, Safevi Devleti'nin 1736 yılında sona ermesine kadar devam etmiştir. Safevi hanedanından sonra İran topraklarına hâkim olan Afşar hanedanlığı döneminde de birçok çatışma yaşanmıştır. İki devlet arasındaki siyasî ilişkilerin yoğun olarak yaşandığı bu dönemde ilmî ilişkilerde oldukça hareketli bir seyir takip etmiştir. Safevi Devleti'nin kurulmasıyla Şah İsmail'in baskılarına maruz kalan Sünnîlerin Osmanlı Devleti'ne göç etmek zorunda kalması ve Yavuz Sultan Selim'in Çaldıran Muharebesi'nden sonra ilim erbabından oluşan bir kafileyi Anadolu'ya sürgün etmesi XVI. yüzyıl boyunca devam eden ilmî hareketliliğin başlangıç noktalarıdır. Bu çalışmada, Osmanlı Devleti'ne gelen İranlı âlimlerin ve zanaatkârların geliş sebepleri, kaleme aldıkları eserleri ve Osmanlı Devleti'ndeki vazifeleri ele alınmıştır. Anahtar Kelimeler: Osmanlı Devleti, Safevi, Afşar, göç, sürgün, âlim, zanaatkâr
The Ottoman Empire and Iran had been fighting each other for centuries. With the establishment of the Safavid dynasty in 1501 in Iran, this struggle reached its peak. Among the reasons for this struggle was the fact that Safavid Shah Shah Ismail carried out propaganda activities among Turkmens in Anatolia, the idea of spreading Shiite and making Sunni hostility. The wars that started with the Battle of Çaldıran during the reign of Yavuz Sultan Selim continued until the end of the Safavid State in 1736. After the Safavid dynasty, many conflicts took place during the Afşar dynasty, which ruled Iran. In this period when political relations between the two states were intense, scientific relations followed a highly active course. The Sunnis, who were subjected to the pressure of Shah Ismail with the establishment of the Safavid State, had to migrate to the Ottoman State and Yavuz Sultan Selim, after the Battle of Çaldıran, exile a scholar group to Anatolia that started to consisting of scientific mobility during XVIth century. In this study, the reasons for the arrival of the Iranian scholars and artisans to the Ottoman Empire, and their works and their duties in the empire has been discussed. Key Words: Ottoman Empire, Safevi, Afşar, migration, exile, purchase, artisan