Het lelijkste land, de mythe voorbij. Stedenbouw en verstedelijking in België sinds 1945

De complexe ontstaansgeschiedenis van het bedrijventerrein en de fermette-verkaveling als verzelfstandigde stedelijke entiteiten, toont aan dat de huidige stedelijke realiteit als lappendeken van autonoom ontwikkelde woon- en werkzones, niet zozeer te lezen is als een autonome toepassing van een functioneel zoneringsbeleid. Eerder is deze stedelijke realiteit het resultaat van een eigen evolutie van stedelijke modellen in de naoorlogse periode. De fermette-verkaveling en het bedrijventerrein zijn slechts de iconische eindproducten van deze evolutie. Veeleer dan een ruimtelijk model, zijn ze verworden tot de ruimtelijke uitdrukking van een ontwikkelingsmechanisme. Als dusdanig zijn ze voor velen ten onrechte de belichaming geworden van de zogenaamde 'moderne stedenbouw', waarbij 'moderne stedenbouw' verengd wordt tot de op functionele zonering gebaseerde planning zoals vastgelegd in de wet op de stedenbouw van 1962. Ons onderzoek toont echter aan dat deze ruimtelijke figuren een veel rijkere oorsprong kennen, als het resultaat van een boeiende zoektocht naar adequate ruimtelijke modellen voor de uitbouw van de welvaartstaat gedurende de jaren vijftig en zestig. Hierbij kwam een potentieel erg interessante ruimtelijke figuur naar voren. Terwijl er zich enerzijds een min of meer eenduidig concept ontwikkelde voor de ruimtelijkeconomische structuur, gingen een aantal ontwerpers op zoek naar een adequaat woonmodel dat binnen deze structuur paste. Het functionalistische idee van de satellietstad werd uitgewerkt tot een rijker woonmodel dat schatplichtig was aan de nieuwe ideeën over het woonmilieu zoals ze door Team x werden ontwikkeld. In deze coherente constellatie van ruimtelijke modellen voor de diverse stedelijke activiteiten, onderscheiden we de contouren van een logisch verstedelijkingsregime. Echter, het verdwijnen van de economische basis voor een dergelijk verstedelijkingsmodel dwong tot een aanpassing van de gehanteerde concepten aan een andersoortige realisatiewijze. Daardoor heeft dit verstedelijkingsregime zich slechts fragmentair of in een gewijzigde gedaante in de gebouwde ruimte gerealiseerd. Nochtans leidt het benoemen van dit verstedelijkingsregime tot een nieuwe kijk op het naoorlogse Belgische landschap. In de brokstukken en fragmenten van 'het lelijkste land', herkennen we een structuur die onze naoorlogse welvaart heeft geschraagd. Misschien schuilt in deze structuur wel een blijvend ankerpunt voor de onmiskenbare kwaliteiten die ons verstedelijkt landschap nog steeds heeft.