Konya'nın Bizans Dönemi dini mimarisi

Yüzölçümü açısından ülkemizin en büyük ili olan Konya, antik dönemde belirlenen bölgelerden Lykaonia, Kapadokya, İsaura, Frigya, Galatia ve Pisidia'nın bir bölümünü içine alan geniş bir alanı kapsamaktadır. Tarih öncesi dönemlerden itibaren önemli yerleşmelere ev sahipliği yapan bölgede Hıristiyanlık M.S. 1. yüzyıldan itibaren hızlı bir şekilde yayılmış; Geç Antik ve Erken Hıristiyanlık döneminde birçok kilise ve manastır inşa edilmiştir. 7-9. yüzyıllar arasında görülen Arap akınları döneminde ara verilen imar faaliyetleri, bölgenin Türk hâkimiyetine geçtiği 11. yüzyılın ikinci yarısına kadar yoğun bir şekilde devam etmiştir. Anadolu Selçuklu döneminde de bölgedeki kilise imar çalışmalarının belirli yerlerde bir müddet daha devam ettiği görülmektedir. Büyük bir bölümü günümüze ulaşamayan Bizans dönemi dini mimari örneklerinin izleri Selçuklu ve Osmanlı yapılarında devşirme olarak kullanılan mimari parçalar ile çevreye yayılmış taş eserlerden anlaşılmaktadır. Bu çalışmada Konya il sınırları içinde yer alarak günümüze ulaşabilen ya da kaynaklardan bilgi sahibi olunmasına karşın yok olan Bizans dönemi dini mimari örnekleri tespit edilerek toplu bir şekilde ele alınmıştır. Duvar ile kaya oyma yapılarından oluşan eserlerde, tek nefli, bazilikal, serbest haç, kapalı yunan haçı ve merkezi planlar uygulanmıştır. Örneklerin bazılarında mozaik, fresko, kırmızı aşı boyası, kabartma ve kazıma tekniğinde yapılmış zengin süsleme programları görülmektedir. Yapılan süslemelerde başta haç motifi çeşitleri ile birlikte Tevrat ve İncil'den sahneler, peygamber, baş melek, aziz ve azize tasvirleri ile çeşitli hayvan figürleri kullanılmıştır. Bu çalışma kapsamında ele alınan elli altı mimari örnek bölgenin zengin Hıristiyan mimarisini gözler önüne sermekle beraber, genel Bizans mimarisi içinde bölgenin önemli bir yere sahip olduğunu da göstermektedir.
As a city with the largest surface area of the country, Konya encompasses a wide area including ancient regions such as Lykaonia, Cappadocia, Isaura, Phrygia, Galatia and parts of Pisidia. The region was home to significant settlements going back to prehistoric periods and after 1 AD, Christianity quickly spread in the region. Many churches and monasteries were built during the late Antique and early Christian period. The constructions were interrupted with the Arab inflows in the 7-9th centuries; however, it was continued after the Turkish rule until the second half of the 11th century. It can also be observed that the construction of churches was continued in the region during the Anatolian Seljuqi rule. Though much of the Byzantine religious architecture could not survive, traces of them can be seen in Seljuqi and Ottoman buildings used as collected materials and in stone works in the region. This paper aims to handle Byzantine religious architectural samples in general within the region of Konya, which can still be seen or did not survive but we know of their existence thanks to various resources. The architectures constructed by rock carvings and walls have one nave and shaped in the form of a basilica, free cross, closed Greek cross and central plans. Some bear rich ornamentations such as mosaics, frescoes, red ochre, reliefs and carvings. The themes in the ornamentations are generally various types of the cross, scenes from the Torah and Bible, depictions of prophets, archangels, saints and various animal figures. The study, handling fifty-six architectural samples, presents the rich Christian architecture of the region and at the same time proves that the region occupies an important position in Byzantine architecture in general.
Bu çalışma BAP tarafından 07103005 nolu Doktora tez projesi olarak desteklenmiştir