İ.Ü.Kütüphânesi T.5467 'de kayıtlı Muhibbî Divânı nüshasının tezhiplerindeki yarı üslûplaştırılmış motiflerin konumu,çıkış noktası ve çiziliş şekilleri bakımından incelenmesi

Kanûnî Devri nakkaşhânesi Türk tezyînâtında muhteşem eserlerin ortaya konduğu bir dönemdir. Dönemin sernakkaşı Kara Memi, doğadaki çiçekleri stilize ederek oluşturduğu `yarı üslûplaştırılmış` çiçekli tezhipleriyle tezyînâtımızda farklı bir üslûp meydana getirmiştir. Kara Memî'nin kendine has bu üslûbunun en mükemmel örnekleri Kanûnî'nin `Muhibbî` mahlâsı ile kaleme aldığı Dîvân'larında görülmektedir. Bu çalışmada söz konusu Dîvân'lardan, İstanbul Üniversitesi T.5467'de kayıtlı 1566 tarihli nüshâsının tıpkıbasımından istifâde edilerek analizler yapılmıştırÇalışmamızda bu eserin tezyînâtlarındaki sâdece yarı üslûplaştırılmış motifli desenler ele alınarak, bunların klasik desen çizim kuralları kapsamında değerlendirilmesi yapılmıştır. Bundan dolayı öncelikle, yarı üslûplaştırılmış motiflerin bulunduğu desenler tespit edilmiş, bunlar en belirgin özellikleri dikkate alınarak `konum`, `çıkış` ve `çiziliş` özellikleri bakımından da tasnifi yapılmış sayfa ve adet olarak belgelenmiştir. Desenlerin tasarımında, tezyînât kurallarının son derece analitik bir gözle işlenmiş olduğu görülür. Eserdeki tezhiplere ilk bakışta hâta gibi görülebilecek hususların, detaylı incelemede aslında zekice uygulanmış kurallar olduğu tesbit edilebilmektedir. Özellikle klasik üslupta devam edip giden helezonların aksine, Kara Memi'nin, altının ağırlıklı olarak kullanıldığı kenarsuyu tezhiplerinde, kısa dal yada bir iki kıvrımlarla oluşmuş tasarımlar görülmektedir. Bu örneklerdeki en belirgin farklılıklardan biri de, hatâyî grubu motiflerden oluşan helezonların uç kısımlarının gelenekten farklı olarak yarı üslûplaştırılmış motiflerle tamamlanmasıdır. Bir desenin kendisinden yada kendinden olmayan bir motif yada deseni başlangıç kabul etmesi gerçeğini göz önüne getirdiğimizde aslında bunun kural dışılık değil de farklı bir `yorumlama biçimi` olduğu görülecektir. Kara Memi'nin yarı üslûplaştırılmış çiçeklerin topraktan çıkar görünümlü müstakil tek sap ve demet hâlindeki betimlemeleri, bol yaprak kümeleriyle birlikte çizilmiş şekilleri yanında, yarı üslûplaştırılmış motiflerin yazı alanına yatay ve düşey duruşlu hâllerini tercih etmesi de bu üslûbunun en belirgin özellikleri olarak incelediğimiz tezhiplerde karşımıza çıkmaktadır. Bunların yanında az sayıda da olsa bâzen kendi içinde dönen bir helezon veya kırık dal şeklindeki tasarımlarda sıradışı uygulamalar görülmektedir. Bu ayrıcalıklı özellikler, çalışmanın sonunda renk ile vurgu yapılarak fırça ile yapılan çizimlerle de gösterilmiştir. The calligrapher house of Sultan Kanûnî Period is an era in which various magnificent works of Turkish ornament were revealed. The head artist of the period, Kara Memî, created a different style in Turkish ornament through his `semi-stylized flower motifs` by stylizing the flowers of nature. The distingue illustrations of the aforementioned authentic style of Kara Memî can be observed in the Dîvâns that Suleiman the Magnificent wrote as `Muhibbî`, his pseudonym. Within this study, the analyses of the relevant Dîvâns are imposed upon the facsimile of the copy dated 1566, registered in T.5467 Istanbul University. In our study, semi-stylized motifs in the ornament of this work were addressed exclusively and these were assessed within the scope of classical pattern drawing rules. Therefore, primarily, the patterns of semi-stylized motifs were determined and classified regarding their most significant features to the point of their `location`, `origin` and `drawing`, furthermore documented as page and number. It is observed that, in the design of the patterns, the ornamentation rules are performed analytically. It can be confirmed that the aspects purported to be mistakes at first glance to the ornamentations in the work are in fact cleverly applied rules. On the contrary to the continuing spirals, particularly in the classical style, short branches or designs created with one or two scrolls are observed in Kara Memî's edging ornamentations in which gold is predominately used. One of the most significant distinctions among those examples is that the edges of the spirals consisting of `hatâyî motif group` are completed with semi-stylized motifs, unlike the tradition. Taking into account the fact that a pattern considers a motif or a pattern, which is absent in itself, as a departure point, it can be agreed that it is actually `an interpretation` rather than an exception. We encounter, Kara Memî's choice of using the drawings of the depictions of semi stylized flowers as interring looking, independent single stems and bunches in addition to abundant piles of leaves, the horizontal and vertical placement of semi stylized motifs in the lines, in the ornamentations we analyze as the most significant demonstrations of the characteristics of his style. On the other hand, even though there are few, extraordinary technics on the designs of a spiral rotating within itself or a broken branch can be observed, occasionally. Those exclusive features are highlighted with colors and shown at the end of the study with the drawings made with a brush. 658