Değirmendere vadisi (Trabzon-Esiroğlu, Kuzeydoğu-Türkiye) volkanitlerinin mineral kimyası, petrolojisi ve petrojenezi

ÖZET Bu çalışmada, Değirmendere Vadisi (Trabzon-Esiroğlu, KD-Türkiye) Üst Kretase ve (?) Neojen Volkanitlerinin mineralojik, kimyasal ve petrolojik özellikleri incelenmiş, gelişim süreçlerinde etkili olan magmatik olaylar modellenmiş ve kökenleri tartışılmıştır. Mineral ve kayaç kimyası verilerine göre, Üst Kretase yaşlı toleyitik-kalkalkali volkanitler ada yayı ürünleri olup, bazaltik ve andezitik kayaçlardan oluşur. Ana mineral olarak plajiyoklas (Anı.90), klinopiroksen (Wo39^3En46^7Fsn_i4) ve Fe-Ti-oksit (Mt46-9iUsp9. 54) içeren bu volkanitlerin ortalama kristallerime derinliği 8.4±3.2 km, kristallenme basıncı 3.1±1.2 kbar ve kristal içi dengelenme sıcaklığı 868±16 °C'dir. Buna karşın, Neojen yaşlı alkali-şoşonitik Trabzon Volkanitleri çarpışma sonrası yay özelliği gösteren bazanit, tefrit ve tefritik fonolitlerden (I. grup) ve alkali bazalt, trakibazalt, trakiandezit, trakit ve riyolitten (II. grup) oluşan iki farklılaşmış seriden meydana gelmektedir. Bu volkanitlerin ana mineralleri klinopiroksen (W047.51En31-43Fs6.22), plajiyoklas (An^-goAb^^Ori-ig), K- feldispat (Anı.ıgAb2^30rı 9.97) ve feldispatoidlerdir (sodalit, kankrinit-vişnevit ve lösit). Bu minerallere yer yer olivin (F077-91), biyotit (Mg# = 0.69-0.84), amfibol (Mg#=0.65-0.75), Fe-Ti-oksit (Mt67-94Usp33^) ve apatit eşlik eder. Jeotermobarometre sonuçlarma göre, Neojen volkanitlerinin ortalama kristallerime derinliği 4.1±2.2 km, kristallenme basmcı 1.5±0.8 kbar ve kristal içi dengelenme sıcaklığı 935±9 °C'dir. Farklılaşma modellemelerine göre, Üst Kretase volkanitlerinin gelişiminde Kpir + Pl ± Fe-Ti 'ayrunlaşmasmın' baskın olduğu, buna karşın Neojen volkanitlerinin I. grup serisinde Kpir (% 13-36) + Foid (% 1-11) + Fe-Ti oksit (% 2-5) + Ap (% 0.5-2.5), II. grubunda ise K-feld (% 6-44) + Kpir (% 4-26) + Pl (% 3-22) + Bio (% 1-8) + Fe-Ti oksit (% 0.5-4.5) + Ap (% 0.5-2) 'ayrımlaşmalarının' etkili olduğu ve bunun yanında, kabuksal kirlenmenin (± magma karışımı) de önem kazandığı belirlenmiştir. Jeokimyasal veriler, Üst Kretase volkanftlerinin ana magmasının yitim ilişkili zenginleşmiş ütosferik bir kaynaktan itibaren orta derecedeki (% 15-20) bir kısmî ergimeyle oluştuğunu göstermiştir. Buna karşın Neojen volkanitlerinin ana magma kaynağının muhtemelen metazomatize olmuş bir manto (± astenosfer) kaynağından düşük dereceli (