Hoca Ahmed Yesevî'nin hikmetlerinden Güldeniz Ekmen tarafından bestelenen 10 ilanının incelenmesi

Bu çalışmada, Güldeniz Ekmen tarafından `Hoca Ahmed Yesevî'nin 850. Ölüm Yılı Anısına` hazırlanan Hoca Ahmed Yesevî-Aşk Kapısı isimli albümde yer alan ve değişik makamlarda bestelenen sekiz ilâhi esas alınmıştır. Buna ilave olarak bu albümdeki eserlere ek mahiyetinde bestelenen ve bir konserde icrâ edilen iki hikmet de bir bütünlük sağlaması açısından çalışmamıza dâhil edilmiştir. Böylelikle toplam on ilâhinin makam ve form incelemesi yapılmıştır. Hoca Ahmed Yesevî'nin doğduğu yer olan Kazakistan'ın Çimkent Şehrinin (Türkistan) Sayram kasabasında ve vefat ettiği yer olan Türkistan'da ömrü boyunca aldığı eğitim, İslâm dînine ve Türk coğrafyasına hizmeti, tasavvuf hayatı, Yeseviyye tarikatı, kendisine isnad edilen iki Türkçe eser (Divân-ı Hikmet, Fak'r-nâme) ve iki Farsça eser (Risâle Der Âdâb-ı Tarîkat, Risâle Der Makâmât-ı Erba'în) ve tesirleri ele alınarak incelenmiştir. Eserlerin bestekarı olan Dr. Öğr. Üye. Güldeniz Ekmen'in çocukluğu, aile bağları, öğrencisi olduğu kurumlar ve hocalar, çalıştığı Üniversiteler ve 2000 yılında kurmuş olduğu Fırat Üniversitesi, almış olduğu ödüller ve Hoca Ahmed Yesevî ile olan bağı ele alınmıştır. Her ilâhinin makam ve form açısından incelenmesi ayrıntılı bir biçimde yapılmıştır. Bu incelemede eserlerin geçkileri ayrıntılı bir biçimde ele alınmış, şekiller yardımıyla analiz edilmiştir. Daha sonra form bakımından analiz yapılırken, mısra içerisinde ki cümle ve cümlecikler harflerle gösterilip, ölçüler de sayı ile ifade edilmiştir. Genel olarak basit makamların kullanıldığı bu ilâhilerde çoğunlukla sofyan usûlü kullanılmıştır.Sonuç olarak bu çalışma ile alışılagelmiş bir ilâhi formundan farklı olarak Güldeniz Ekmen'in kendine özgü tarzı, melodik ve prozodi anlayışı görülmektedir. Bu yönüyle de Tasavvuf müziğine katkısı detaylı bir şekilde ortaya konulmaya çalışılmıştır. En önemlisi de Hoca Ahmed Yesevî'nin Hikmetleri müzikâl anlamda gün yüzüne çıkmaktadır. Anahtar Kelimeler: Hoca Ahmed Yesevî, Hikmetler, Güldeniz Ekmen, Makam, Form This study is based on eight ilāhīs (roughly, `devotional hymns` in classical Turkish religious music) composed in different maqāms by Güldeniz Ekmen, constituting an album named `Hoca Ahmed Yesevî – Aşk Kapısı` (Hodja Ahmad Yasawī - The Door of Love) prepared in memory of the 850th passing anniversary of Hodja Ahmad Yasawī. In addition, two more aphorisms (or, to literally translate them; `wisdoms` - hikmetler) by the great saint, composed as a continuation of the works in the said album, were included in our study for the sake of completeness. Thus, a total of ten ilāhīs were examined in terms of their maqāms and forms. In the first chapter of the thesis, we examine al-Yasawī's life-long learning in the township of Sayram in what is today the Kazakh city of Shymkent-the place of his birth- and in Turkistan -the place of his passing-, delving into the great services he did to Islam and the Turkic lands where he lived, his life as a Sufi, the Sufi order he established (Yasawiyya), and two Turkish works (Divân-ı Hikmet, Fak'r-nâme) and two Persian works (Risāla dar ādāb-e tarīqat, Risāla dar maqāmāt-e arba'īn) attributed to him, as well as the overall impact these works had. In the second chapter, we examine the life of Dr. Güldeniz Ekmen (born in Elazığ in 1958), the composer of the ilāhīs, touching on his childhood, family ties, the institutions he attended as a student, the teachers he benefited from, the universities he worked at, the Fırat University that he founded in 2000, the awards he received, his charcoal and oil pointing works, and, finally, his personal connection with Hodja Ahmad Yasawī. In the third chapter, every one of the 10 ilāhīsis examined in detail in terms of maqām and form. The maqāmtransitions (geçki) in each piece are discussed and analyzed in detail with the help of figures. Secondly, in the analysis of the pieces with regard to their particular musical forms, the sentences and clauses in every line are indicated by letters and the measures are expressed in numbers. Overall, Güldeniz Ekmen's unique style, in which he sometimes breaks with the traditional ilāhī form, and his melodic and prosodic understanding can be observed through this study. We endeavored to establish his particular contribution to Turkish Sufi music. Most importantly, Hodja Ahmad Yasawī's `wisdoms` have thus been revealed in musical terms.Key Words: Khoja Ahmed Yasawî, Wisdom, Güldeniz Ekmen, Mode, Form 82