Türkçe Kur'an tercümelerindeki dinî eşdeğerlerin semantik açıdan incelenmesi (XI-XV. yüzyıllar arası)

Türklerin İslam'ı kabul etmesinden sonra yeni bir dinin kavram dünyasıyla tanışan Türkçenin bu kavram dünyasına ne ölçüde cevap verebildiğinin tespiti açısından Türkçe Kur'an tercümeleri, Türk dili tarihinde önemli bir yere sahiptir. Çünkü, kültür tarihi içerisinde meydana gelen her dinî tecrübe, dilde yeni yeni kavram alanlarını ve anlam genişlemelerini de beraberinde getirmiştir. Bunun yanında, dinî metin tercümelerinin incelenmesi dinî terminolojinin ne ölçüde karşılandığının ve sözcüklerin anlam alanlarında ne gibi değişiklikler meydana geldiğinin, bazı dinî eşdeğerlerin ödünçlendiği eski dinin anlam dünyasından neler taşıdığının bilinmesi açısından da kolaylıklar sağlamaktadır. Dil bir süreç olduğu için dinî eşdeğerler de tıpkı diğer sözcükler gibi olgu/olaylar karşısında yapı ve anlam bakımından değişiklikler yaşayarak yeni görevler yüklenirler. Bu çalışmada, 11-15. yüzyıllar arasında yazılmış satır altı Türkçe Kur'an tercümelerinde yazuk/günah sözcüğünün kavram alanı anlambilim bakımından ele alınmıştır. Çalışmanın birinci bölümünde yazuk/günah sözcüğünün Kur'an'daki kavram alanı tespit edilmiş, bu amaçla elli Arapça kök ve türevleri Doğu ve Batı Türkçesiyle yazılmış dört tam metinli üç eksik metinli Kur'an tercümesinde taranmıştır. Söz varlığını oluşturan eşdeğerler öncelikle nicelik bakımından değerlendirilip grafiklerle yorumlanmıştır. Daha sonra, hedef metinlerde bir eşdeğerin bir Arapça köke hangi sıklıkta geldiği tespit edilerek Kavram Alanı Dizini başlığı altında eşdeğerin kullanım sıklığı gösterilmiştir. Ayrıca, Kurucu İsimler ve Kurucu Fiiller başlığı altında bir isim ya da fiil yapımında hangi eşdeğerin ne sıklıkta kullanıldığı tespit edilmiştir. Elde edilen bulgular yardımıyla yazuk/günah sözcüğünün kavram alanı içerisinde yer alan eşdeğerler anlambilim ve sözcükbilim başlıkları altında incelenmiştir. Sonuç olarak, varsayımlarla bulguların büyük oranda örtüştüğü görülmüştür.Anahtar Kelimeler : Kur'an, kavram alanı, anlam alanı, söz varlığı, satıraltı çeviri, semantik, artzamanlı semantik After the Turks adopted İslam, the Turkish Qur'an translations have a significant place in the history of Turkish language in terms of determining the extent of which Turkish, which is introduced to the concept world of a new religion, can respond to this new concept world. Indeed, every religious experience in cultural history has been a reason for new concept areas and also has led expansion of meaning in language. In addition, the study of religious text translations provides convenience in terms of knowing the extent to which religious terminology is met and which changes occurred in the meaning fields of words, and what some religious equivalents coming from old religion reflect. As language is an ongoing process, religious equivalents – like other words – are prone to change in terms of meaning and structure and undertake new tasks in case of events and new phenomena. In this study, the meaning area of the word yazuk /günah in interlinear Turkish Qur'anic translations written between the 11th and 15th centuries was elaborated in terms of semantics. In the first part of the study, the concept area of the word yazuk / günah 'in the Qur'an was determined, and for this purpose fifty Arabic roots and derivatives were searched in four full-text and three incomplete Qur'an translations written in Eastern and Western Turkish. The equivalents constituting the vocabulary were first evaluated in terms of quantity and interpreted with graphics. Then, the frequency of an equivalent was shown in the Concept Area Index by determining how often an equivalent corresponded to an Arabic root in the target texts. In addition, under the titles, `Founder Names` and `Constituting Verbs`, the frequency and the type of the equivalent used in derivating a name or a verb were determined. Under the light of the findings, the equivalents within the concept area of the word yazuk /günah were examined under the titles of semantics and lexicology. In conclusion, it was observed that the assumptions and the current findings coincided to a great extent.Key Words : Koran, conceptual field, semantic field, vocabulary, interlinear translation, semantics, diachronic semantics 292