The Basic Theoretical Concepts of Word Formation (Derivation) of Modern Kazakh Language

Словообразовательные закономерности и словообразовательные способы, способст-вующие образованию новых и производных слов, являются лингвистическим явлением, обогащающим лексику языка, начиная с древнейших времен. Они наряду с развитием общества и открытиями в науке, проходят различные фильтры, подвергаются различным изменениям. Языковая лексика имеет динамичную структуру. Это явление свидетельствует, что новые слова не появляются в языке случайно. Следовательно, словообразование, являющееся одним из наиболее важных элементов языкознания в отношениях между языком и бытием, играет важную роль в выражении новых понятий и вещей, которые входят в нашу жизнь. В статье рассматривается изучение словообразования в казахской лингвистике и кратко описывается система словообразования казахского языка. В статье также исследуются основные структурные элементы словообразования в казахском языке, такие как словообра-зовательное гнездо, словообразовательная пара, словообразовательная цепочка, словообразо-вательная парадигма, словообразовательная ступень, производное слово, словообразова-тельное значение, а также анализируется взаимосвязь словообразовательных единиц.
Word formation (derivation) is a linguistic phenomenon, which completes the words and vocabulary with new words in linguistics. Word formation rules and word formation methods that form new and derivated words have passed through various filters and progressed in science together with the development of society and advances in science since ancient times. The vocabulary of a language has a dynamic structure. This phenomenon shows that no new word in the language has come into being by chance. Therefore, derivation, which is one of the most important elements that languages need and use in the relationship between language and being, is of great importance in expressing new concepts and objects. In the study the word formation issue of the Kazakh linguistics and the word formation system of the Kazakh language will be discussed. In addition, the paper provides with an overview of the basic word formation concepts such as word formation nest, word formation pair, word formation chain, word formation paradigm, word formation ladder, derived word, word formation meaning, etc. and examines the relations of the word formation units.
Тіл білімінде бір тілдің лексикасы мен сөз байлығын жаңа сөздермен толықтыратын лингвистикалық құбылыс болып табылатын сөзжасамның жаңа және туынды сөздерді тудыратын сөзжасамдық заңдылықтары мен сөзжасамдық тәсілдері ежелгі дәуірден бастап қоғамның дамуы мен ғылымда ілгерілеумен қатар, әр түрлі сүзгілерден өтіп, әр түрлі өзгерістерге ұшырап, бүгінгі күнге ұласып отыр. Тілдік лексика динамикалық құрылымға ие болып табылады. Бұл құбылыс тілде жаңа сөздердің кездейсоқ пайда болмайтынын айқын көрсетеді. Сондықтан тіл мен болмыстың қарым-қатынасында тілдердің қажет ететін және қолданатын маңызды элементтерінің бірі болып табылатын сөзжасам өмірімізге енген жаңа ұғымдар мен заттарды білдіруде маңызды рөл атқарады. Мақалада қазақ тіл біліміндегі сөзжасам мәселесінің зерттелуі қысқаша сөз болып, қазақ тілінің сөзжасамдық жүйесі туралы баяндалады. Сондай-ақ, мақалада қазақ тілінің сөзжасамдық ұя, сөзжасамдық жұп, сөзжасамдық тізбек, сөзжасамдық тарам, сөзжасамдық саты, туынды сөз, сөзжасамдық мағына сияқты сөзжасамның негізгі теориялық ұғымдары зерделеніп, сөзжасамдық бірліктердің бір-бірімен байланысы қарастырылады.
Dil biliminde bir dilin sözcükleri ile sözvarlığını yeni sözcüklerle tamamlayan dilbilimsel bir fenomen olan sözcük yapımının (sözcük yapımı bilgisi), yeni ve türemiş sözcükler türeten sözcük yapım kuralları ile sözcük yapım yöntemleri eski çağlardan beri toplumun gelişimi ile bilimdeki ilerlemelerle birlikte süzgeçten geçip çeşitli değişikliklere uğrayarak günümüze ulaşmıştır. Dilin söz varlığı dinamik bir yapıya sahiptir. Bu olay, dildeki herhangi bir yeni bir sözcüğün tesadüfen ortaya çıkmadığını açıkça göstermektedir. Dolayısıyla dil ve varlık ilişkisinde dillerin gereksinim duydukları ve kullandıkları en önemli unsurlardan biri olan sözcük yapımı, yaşamımıza giren yeni kavramları, varlıkları ve nesneleri karşılamada büyük önem taşımaktadır. Makalede Kazak dilbiliminin sözcük yapımı meselesine değinilecek ve Kazak dilinin sözcük yapım sisteminden söz edilecektir. Ayrıca makalede temel sözcük yapım kavramları olan sözcük yapım yuvası (sözjasamdık uya), sözcük yapım çifti (sözjasamdık jup), sözcük yapım zinciri (sözjasamdık tizbek), sözcük yapım paradigması (sözjasamdık taram), sözcük yapım basamağı (sözjasamdık satı), türemiş sözcük (tuındı söz), sözcük yapım anlamı (söz jasamdık mağına) v.s. kavramları ele alınacak ve sözcük yapım birimlerinin birbiriyle ilişkileri incelenecektir.