İmam-Hatip Ortaokulu ve Ortaokul Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Derslerinde İnanç Öğretimi Üzerine Bir İnceleme

Bu çalışmada ortaokul DKAB dersinin inanç öğrenme alanı yapısal olarak incelenmiştir. Çalışmada ilk olarak DKAB dersleri inanç öğrenme alanının teolojik arka planı incelenmiştir. Bu bağlamda temel inanç esasları, Mâtürîdîlik, Eş’arîlik ve Mu’tezile ekseninde ele alınmış, zaman zaman Şîa’nin konuya ilişkin görüşlerine de değinilmiştir. Dolayısıyla söz konusu ekollerin inanç alanında ortaya koydukları fikirlerin ortak paydaları ve farklı yönleri mukayeseli bir şekilde incelenmiştir. Mâtürîdîlik ile Eş’arîlik arasında tartışma konusu olan tekvin sıfatı, Allah’ın akılla bilinip bilinemeyeceği, güzel ve çirkinin akılla mı yoksa nakille mi belirlendiği gibi konular buna örnek verilebilir. Ayrıca Mu’tezile ile Ehl-i Sünnet arasında tartışma konusu olan sübûtî sıfatların varlığı ve ezeli olup olmadığı, rü’yetullah ve ahiret gibi konulara da yer verilmiştir. Elbette ki bunlar kapsamlı tartışmaların konusu olmuştur; çalışma bu konuları DKAB dersinin inanç öğrenme alanının pedagojik bağlamında değerlendirmiştir. Teolojik arka plandan sonra dersin öğretim programının ilk ögesi olan kazanımlar ele alınmış; daha sonra dersin öğretim programının ikinci ögesi olan içeriği oluşturan ders kitapları analiz edilmiştir. Çalışmada doküman analizi yöntemi benimsenmiştir. İnanç; ibadet, ahlak, Hz. Muhammed ve kültür şeklinde belirlenmiş olan öğrenme alanlarının ilkidir ve aynı zamanda diğer öğrenme alanlarının temeli olması sebebiyle büyük bir önemi hâizdir. İnanç öğrenme alanı, birtakım pedagojik özellikleri taşıması açısından program tasarlayıcılarının ilgi alanındadır. Bununla birlikte onun dindarlığın temel bileşenlerinden olması sebebiyle onun teolojik kabullerle uyumu da gözetilmelidir. Teolojik arka plan, öğretim programının doktrinerlik ve mezheplerüstülük gibi politik ve hukuki bağlamını doğrudan ilgilendirmektedir. Zira dinin çeşitli yorumlarının ortak noktaları olmadığında veya söz konusu ortak noktalar zayıf olduğunda, mezheplerüstü özellik tartışmaların odağı olmaktan kurtulamayacaktır. Teolojik metinlerde zâtî, her şeye gücü yeten, her şeyi bilen ve tarihe müdahale eden bir Tanrı tasavvuru bulunmaktadır. Allah’ın sıfatlarıyla ilgili Kelam ekolleriyle felsefî ekoller arasındaki tartışmalar veya Kelam ekollerinin kendi içlerindeki tartışmalar, Tanrı-âlem-insan ilişkisini yansıtması açısından oldukça önemlidir. Bu konudaki en önemli sorunlardan birisi, sadece Tanrı tasavvurunun tek başına belirleyici olmaması, madde ve insan tasavvurunun Tanrı tasavvuruyla uyumunun zorunlu olmasıdır. Madde ve insan tasavvuru dışarıda bırakılarak sadece Allah’ın sıfatları bağlamında bir teoloji geliştirmek, teolojik arka planı aşırı şekilde soyutluğa mahkûm etmektir. Üstelik madde ve insan tasavvurundaki değişimler, öyle veya böyle Tanrı tasavvuruna zarar verecek ve din eğitiminin insanın anlam arayışına yapacağı katkı azalacaktır. İslam dininin inanç esasları ayrıntıda birtakım ihtilafları bünyesinde barındırmakla birlikte, temelde mezheplere göre değişiklik göstermediği için bu durum dersin mezheplerüstü özelliğini güçlendirmektedir. Ayrıca zâtî bir Tanrı kavrayışı, insanların yaşamlarının şekillendirilmesini kolaylaştırmaktadır. İnanan insanlar için yaşam, amaçlı ve öte dünya için bir hazırlıktır. Kültür bilgisi bağlamında da derinlikli bilgi edinmek toplumsal yaşam için dikkate değer bir destektir. Bununla birlikte DKAB öğretim programında kazanımlar, taksonomik açıdan ilk seviyelerde yer almaktadır ve böyle bir durum, dersin üst düzey öğrenmeleri ve kimlik oluşumunu destekleyecek nitelikte olmadığını göstermektedir. Sosyal yaşamdaki dönüşümün hızı ve şiddeti göz önünde bulundurulduğunda, din eğitimi alanların benlik ve kişilik inşasını destekleyecek birtakım niteliklerin sağlanması gerekmektedir. Fakat hem kazanımların düşük seviyede olması hem temel olarak Bloom taksonomisinin tek boyutluluğu, uzun zamandır göze çarpmakta olan bir sorundur. Bu, din eğitimi alanında teolojik arka planı dikkate alarak ve insanın bireysel ve toplumsal boyutlarını dikkate alarak program geliştirmenin önemine işaret etmektedir. Diğer taraftan ders kitaplarında Tanrı-âlem-insan arasındaki ilişkinin kurulmasında birtakım sorunlar olduğunu düşünülebilir. İçerik, zâtî Tanrı tasavvuruna uygun olsa ve nedensellik fikrini ön plana çıkarsa da evrenle ilgili açıklamalarda işlenen düzen fikri hem zâtî Tanrı tasavvuruyla hem de ahlaki gelişimle çelişmektedir. Ders kitaplarında düzen fikri nesnelleştirilirken Allah’ın âleme nasıl müdahale ettiği belirsizleşmektedir. Böylece öğrenenlerin kendi eylemleriyle kendileri dışında meydana gelen olayları, teolojik ve ahlaki olarak hangi ilkelere göre anlamlandıracağı askıda kalmaktadır.