Search

ÖZETZAMAN GAZETESİ BAĞLAMINDA 11 EYLÜL 2001 SONRASI DİN OLGUSU11 Eylül 2001’de yaşayan terör olaylarından sonra başta Amerika’nın olmak üzere birçok Batı ülkesinin İslam’a ve müslüman toplumlara bakışında çok ciddi değişiklikler meydana gelmiştir. Yine bu terör olaylarının neticesinde Hıristiyan âleminde “medeniyetler çatışması” tezi gündeme gelmiş ve bu tez çerçevesinde yoğun tartışmalar meydana gelmiştir.11 Eylül’de yaşanan terör olayının neticesinde Amerika suçlu ilan ettiği devletlere müdahale etmiş ve bunun bir neticesi olarak da bir takım sosyal ve kültürel değişiklikler vukuu bulmuştur. İslam, bu olaylar neticesinde Batı’da ve İslam âleminde her yönüyle tartışılmaya başlamıştır. Bu tartışma konularından brincisini terör ve İslam’ın teröre bakışı oluşturmuştur. Bununla beraber İslam bilinen ve bilinmeyen yönleri ile de Batılı ve müslüman aydınlar tarafından masaya yatırılmış ve değişik konularda İslam’ın bakış açısı önem kazanmıştır. Özellikle İslam ülkelerinde, İslam’ın sosyal hayat yansıyan etkilerine karşı bakış açılarında da bir takım değişiklikler olmuştur. Bu bağlamda ülkemizde de İslam, özellikle aydınlarımızın ve siyaset adamlarının birinci gündem maddesi olarak tartışılmaya başlamıştır. Yine bu bağlamda Cumhuriyetten bu yana tartışılan, fakat bir türlü sonuca bağlanamayan konular tekrar gündeme gelmiş ve değişen dünya konjektüründe çözüm arayışlarına gidilmiştir. Gündemde tartışılan konular, okuyucu kitlesinin genişliği ile dikkat çeken zaman gazetesinde de tartışılmış ve çeşitili çözüm önerileri getirilmiştir. Konulara getirilen çözüm önerilerinde, dünyada meydana gelen fikri ve siyasi değişimin etkisinin olduğu gözlemlenmiştir. SUMMARYACCORDİNG TO ZAMAN PAPER RELİGİOUS PHENOMENON İN TURKEY AFTER THE EVENT OF SEPTEMBER 11 After the terrorist events on 11 september 2001 there occurred change of views in the United states and Europe regarding their attitudes towards Islamic Religion and Muslim Communities.As a result a famous thesis, the clash of Civillisations became a main agenda of the western communities. After that event, the United States took it as an opportunity to attack to the pariah states of the Middle East and elsewhere in order to put themunder strong pressure and to establish its domination on them. The Islamic Religion also took its share from this hostile atmosphere in the West.The great mistake as it is, Islam has mainly been argued from the point of its connection with terror and the point in which Islamic approach to it. This atmosphere took place in the West had also immense impacts on the Islamic Countries. The views of the intellectuals in these countries began to change with regard to the effects of Islam on social life. Turkey also took its share from this environment. In this regard Turkish enlightened and statesman began to discuss the place of Islam in society. Many main issues have also been taken by the wriets of daily Zaman paper which attracts a considerable numbe of readers. It is observed that while the writers of the Zaman have brought about their new solutions, it is clear that they have been affected by the change of political and ideological atmosphere taking place in the world.

371

363

Günümüze kadar ulaşan tapınak ve sunak kalıntılarından anlaşıldığı üzere binlerce yıllık şehirlerde ve medeniyetlerde din, insan hayatının merkezindeydi. Bugün de aynı şekilde din, toplumların rotasını, devletlerin politikasını, insanlar arasındaki ilişkinin seyrini az veya çok etkileyen bir unsurdur. En seküler görünümlü toplumlarda bile din hukukun, eğitimin, sosyal politikaların hatta sağlık hizmetlerinin çerçevesi içerisinde tartışılmaktadır. Laikliğin ana yurdu Fransa’nın laikliği bile vaftiz edilmiş laiklik olarak nitelenirken dinin öneminin ihmal edilmesi imkânsızdır. Bu nedenle sosyal bilimler alanının en önemli ve kadim disiplinlerinden birisi din çalışmalarıdır, demek son derece isabetli olacaktır. Dinlerin kaynağının, tarihinin, içeriğinin, sınırlarının, insanlar ve toplumlar üzerindeki etkisinin ne olduğunu araştırmak ve bulguları, bilgileri insanlarla paylaşmak din çalışmalarının odağıdır. Bununla beraber din olgusu farklı yönlerine temas edilmek suretiyle farklı din çalışmaları disiplinlerince ele alınmaktadır. Bir dinin içeriğinin tespit edilmesi bir çeşit din çalışması metodunu gerektirirken aynı dinin insan üzerindeki etkisinin tespit edilmesi ise başka bir metodu gerekli kılmaktadır. Müstakil bir dinden bağımsız olarak din olgusunun mahiyeti tespit edilecekse de daha farklı bir metoda başvurmak gerekmektedir. Dinin farklı yönlerden ele alınma zorunluluğunun bir sonucu olarak din çalışmalarında çeşitli metotlar ortaya konulmuştur. Günümüzde eğitim alanında öncü olan ülkelerde birçok alanda olduğu gibi din çalışmaları alanında da metot farkı gözetilmiş ve ciddiye alınmıştır. Din çalışmaları yapan kurumlar bu farklılıklara istinaden farklı isimlendirilmiştir. Batı’yı esas aldığımızda bu isimleri Religious Studies, Theology, Divinity Schools, Seminaries ve Biblical Studies/Collages şeklinde sıralayabiliriz. Ülkemizde ise din çalışmaları İlahiyat Fakültesi, İslamî İlimler Fakültesi, Dinî Yüksek İhtisas ve Eğitim Merkezleri gibi isimler altında yapılmaktadır. Bu isimlendirmelerin en ideal şekliyle metot farklarına dayanması beklenmektedir. Böylece her kurumun din çalışmalarındaki sınırı ve sunduğu hizmetin niteliği netleşmiş olacaktır. Bu tebliğde ilk olarak Amerika Birleşik Devletleri ve İngiltere örneği üzerinden din alanında sunulan lisansüstü eğitim hakkında metot ve içeriğe dair bilgiler verilecektir. İkinci olarak ülkemizdeki mezkûr kurumlarla kısa bir karşılaştırması yapılacaktır. Böylece bu tebliğ ile hem yurt dışında ilahiyat alanında lisansüstü eğitim almak isteyenlere fayda sağlamak hem de ülkemizin ilahiyat eğitiminin mevcut durumuna dair bilgi sahibi olmak isteyenlerin karşılaştırmalı bir şekilde meseleye yaklaşmasına imkân sağlamak hedeflenmektedir. * Bu çalışma, 2. Türkiye Sosyal Bilimler Sempozyumu’nda sözlü olarak sunulan ancak tam metni yayımlanmayan “İlahiyat Alanında Yurt Dışında Lisansüstü Eğitim: ABD ve İngiltere Örneği” adlı tebliğin içeriği geliştirilerek ve kısmen değiştirilerek üretilmiş hâlidir., Ruins of sanctuaries and altars prove that religion was at the center of human life in ancient cities and civilizations. Today, likewise, religion is an element that somewhat determines the route of societies, the politics of the states, and the course of relations among people. Even in some cultures that look very secular, religion is a part of debates in law, education, social policies, and even health services. While even the secularism of France, the homeland of secularism, is a kind of secularism baptized, it is impossible to ignore the significance of religion. Thus, it is entirely appropriate to say that the study of religion is one of the most important and oldest disciplines in the field of social sciences. The main focus of the studies of religion is to research the root, history, content, and borders of religions and their effect on individuals and societies, as well as to share findings with people. In addition, scholars assess the phenomenon of religion in various ways by touching on its different aspects. While determining a religion's content requires a method, determining the effects of the same religion on people requires another kind of method. If the aim is to determine the quiddity of the phenomenon of religion as independent from a specific religion, it requires quite another method. In other words, due to the need to consider religion through various aspects, different methods have appeared in the studies of religion. Today some countries that are pioneers in education consider the varieties of methods in studying religion, as they do in many fields. As a result of this kind of variety, institutions that deal with the study of religion have had different names. When we take the West as a basis, these names are such: Religious Studies, Theology, Divinity Schools, Seminaries, and Biblical Studies/Collages. As for our country, they are İlahiyat Fakültesi, İslamî İlimler Fakültesi, and Dinî Yüksek İhtisas ve Eğitim Merkezi. This kind of classification is expected to base on the different methods in an ideal way. In this way, we may clearly understand the limits and quality of educational services those institutions provide. In this presentation, firstly, there will be some information about the method and content of graduate education in studying religion in the USA and UK. Secondly, we will compare these institutions in the USA and UK with those in our country. This way, this presentation will be helpful to whoever wants to study religion in these countries and whoever wants to know comparatively about the present situation of studying religion in our country. * This paper is the revised and developed version of the unpublished conference presentation entitled “Graduate Study Abroad on Theology: The Case of USA and UK”, orally delivered at the 2nd Turkish Symposium of Social Sciences.

Bu bildiride İbn Sînâ’nın siyaset felsefesi konu edilecektir. Bildirinin amacı, İslâm siyaset felsefesine İbn Sînâ’nın ne yönde bir katkı yaptığını araştırmaktır. Anlaşılan İbn Sînâ, siyaset felsefesi konusunda Fârâbî’nin bıraktığı yerden meseleyi incelemiş ve onun filozof başkan tiplemesini halife başkan (teellüh etmiş lider) tiplemesine doğru kaydırmıştır. Halifeyi bütün insanlığın lideri olarak kabul etmiş, ontolojik açıdan onun üstün bir mevkide olduğunu belirtmiş ve halifenin varlığını inkâr etmeyi Tanrı’yı inkâr etmekle eşleştirerek dinin aslında toplumsal bir olgu olduğunu ileri sürmüştür. İbn Sînâ’nın bu katkısının arka planında iki şeyin olduğu söylenebilir: Birincisi onun üzerinde etki sahibi olan Şiî ve İsmâilî düşünce, ikincisi ise onun ‘pratik anlamda Fârâbî’nin filozof başkan anlayışının İslâm toplumunda uygulanma şansının fazla olmadığına’ dair kanaati. İbn Sînâ’ya göre halife, peygamberin geleneğini devam ettirdiğinden ve birliği sağlamakla görevli olduğundan ya nas ile belirlenmelidir ya da önde gelenlerin seçimiyle. Birincisi, birliğin sağlanıp ihtilafın önüne geçilmesini temin etmesi yanında aynı zamanda devletin yönetim biçimi ve dayandığı temel yasaların yerleşmesine yönelik bir tedbir olarak da değerlendirilebilir. İbn Sînâ, ikinci seçeneği iki ihtimalden dolayı teklif etmiş olabilir: Birincisi onun dört halife dönemini sistemine dâhil etmek istemesidir. İkincisi ise önde gelenlerin seçimini atanmış halifeler devrinin sonunda devreye girmesi gereken bir uygulama olarak görmesidir. Onun halifeliğin inkârını, hak bir halifeye karşı yapılan isyanı ve hak halifeye karşı gelen isyankâra karşı koymayışı Tanrı tanımazlıkla eşleştirmesi, aklen verilmiş bir hükümdür. İbn Sînâ’nın bu hükmün Kur’an ve hadislerdeki karşılıklarına referansta bulunmaması, meselenin aklen ne kadar açık olduğu yönündeki kanaatine bağlanabilir. The subject of this paper is Avicenna’s political philosophy. The purpose of the paper is to investigate what contribution Avicenna made to the political philosophy of Islam. Apparently, Avicenna examined the issue from where Fārābī left in terms of political philosophy, and shifted his philosopher-president type to that of caliph president (a divine leader). He accepted the caliph as the leader of all mankind, stated that he was ontologically superior, and paired the denial of the caliph with denial of God, and claimed that religion was actually a social phenomenon. It can be said that there are two things behind this contribution of Avicenna views on the unity or oneness of religion and politics. The first one is the Shi'ite and Ismaili thought that had an influence on him, and the second one is his conviction that al-Fārābī's understanding of the philosopher president does not have much chance to be applied in the Islamic society. In this case, since the caliph continues the tradition of the prophet and is responsible for ensuring the unity of the society, he should be appointed either by way of nass or by the election of the leaders in the society. The first can be evaluated as a measure for the establishment of the state's form of government and the basic laws on which it is based, as well as ensuring that unity is established and conflict is prevented. Avicenna may have proposed the second option because of two possibilities: The first is that he did this to include the four caliph periods in his system. The second is that he sees the election by the leaders in the society as a practice that should take place at the end of the rule of the appointed caliphs. His pairing the denial of the caliphate, the rebellion against a righteous caliph, and the failure to resist the rebel against the righteous caliph with the denial of God is a judgement made by reason. The fact that Avicenna does not refer to the equivalents of this judgment in the Quran and hadiths can be understood that the matter in his mind is quite clear.

Osmanlı Devletinde nüfus sayımı ilk defa Ⅱ. Mahmud döneminde 1831 yılında Rumeli ve Anadolu vilayetlerinde yapılmıştır. Bu nüfus sayımında amaç Yeniçeri Ocağı'nın yerine Asâkir-i Mansûre-i Muhammediyye olarak kurulan yeni orduya insan kaynağı tespiti olduğundan sadece erkek nüfus sayılmıştır. Bu dönemde Çıldır Eyaletine bağlı olan Ardanuç Sancağı nüfus sayımı 1835 yılında yapılmıştır. Başbakanlık Osmanlı Arşivi'nde NFS.d koduyla 02761 sıra numarası ile kayıtlı Ardanuç Nüfus Defterini incelediğimiz bu çalışmada yalnızca Müslim erkek nüfusun yaşları, fiziksel özellikleri, dış görünümleri, aile lakapları, meslekleri vb. özellikleri de dahil edilerek sayıldığı görülmüştür. Bu haliyle söz konusu defterin erkek nüfusun sadece sayısı hakkında bilgi vermeyip, çoğunun fiziksel özellikleri, yükümlülüklerinde olan idari ve sosyal kamu hizmetleri hakkında da bilgi verdiği tespit edilmiştir. Bu çalışmada tablolar defterin aslına uygun olarak oluşturulmuştur. Defterin başında sayım yapılan köylerin isimlerinin ve nüfusunun yazılı olduğu genel bir tablo mevcuttur. Defterin kapak kısmında defterin ismi ve tarihin bulunduğu bölüm mevcut olup ciltli olduğu, kapakta ve tablolarda sade bir süsleme tekniği uygulandığı görülmüştür.Anahtar Kelimeler: Osmanlı Arşivi, Nüfus Defteri, Ardanuç, Müslim Population census in the Ottoman Empire has been done fort he first time in te provinces of Rumelia and Anatolia by Mahmud Ⅱ in 1831. The purpose of this census was to acquire accurate information regarding the number anda ge of thu male population for recruting them to the new army Asâkir-i Mansûre-i Muhammediyye established instead of the Janissary Quarry. The population in Ardanuc was counted in 1835 for the first time. In this research, we have investigated the population registers of Ardanuc which has been found in the Ottoman Archives of the Prime Minister's Office code NFS.d no 02761. Morover, in the aforementioned registers, extra information is given about people's physical appearance, ages, professions, family nicknames, etc. in addition to the number of the male population. In this study, the tables were created according to the original registration paper. At the beginning of the registration paper, the name and population of the recorded villages hev been written. Furthermore, it cen be seen that the name and date of the registration paper are presented in the cover and a simple ornament technique is applied in the hardcover and tables.Keyword: Ottoman Archive, Population Book, Ardanuc, Muslim 266

Religion and psychology have been perceived as two separate disciplines that have been difficult to integrate into each other in the last seventy years. Although there wasn’t any intensity in the studies examining the relationship between these two variables until the 2000s, it is noteworthy that the studies conducted have increased in number to the present day. In our country, it has been determined that the studies on the subject have increased significantly, especially in the last twenty years. There has been a need for a literature review on these studies, which have recently attracted the attention of researchers and are increasing day by day in the field. It is obvious that the importance of working on seeing which subjects are concentrated on and what are the subjects that have never been taken part in studies related to psychopathology and religion. This study has been conducted on the internet. Although the current research is limited to this scope, it fills a very important gap since there has not been a literature review on this subject before. In this survey, in which studies on the relationship between religion and psychopathology between 1973-2022 were examined, 330 studies were reached (n=330). There have been 11 articles, theses and books from before 2000s when the studies are examined chronologically. 34 studies are identified to be conducted from 2000 to 2010. After 2010, a significant increase draws attention. When these are examined, it is seen that 148 thesis studies, 107 articles, 14 books and 7 papers have been actualized. The most frequently covered themes in these studies are; (121 items) anxiety, (45 items) depression, (50 items) addiction, (25 items) trauma, (20 items) OCD. Psychological disorders for which no research has been conducted are bipolar/mania disorder, specific phobias, panic attacks, agoraphobia, dissociative disorders and somatic symptoms, bulimia nervosa, sexual disorders and perversions such as fetishism, pedophilia, paraphilia, exibitionism, voyeurism, frottorism, sadism, masochism, paranoid, histrionic, avoidant, dependent personality disorders. It is recommended to to conduct research on these issues in future studies. At the same time, Islamophobia and suicide, which are outside of the limitations of this research, are not included because they are considered as psy-chopathological disorders. In the same way, research on keywords religion, religiosity and spirituality was carried out. It is recommended that future studies on a similar subject should go beyond the limitations of this study and render the subject more comprehensive., Aydınlanma dönemiyle dinin kaybettiği değer ve bilimin kazandığı önem ile birlikte din ve psikoloji, pozitivist bir anlayışla birbiri içine dahil etmekte güçlük çekilen iki ayrı disiplin olarak algılanmaktadır. 2000’li yıllara kadar din ve psikoloji arasındaki ilişkiyi inceleyen çalışmalarda yoğunluk olmasa da günümüze yaklaştıkça yapılan çalışmaların arttığı dikkatleri çekmektedir. Ülkemizde ise konu hakkında yapılan çalışmaların özellikle son yirmi yıl içerisinde önemli ölçüde hız kazandığı tespit edilmiştir. Günümüze yaklaştıkça araştırmacıların ilgisini çeken ve alanda günbegün artan bu çalışmalara dair literatür taraması yapma ihtiyacı doğmuştur. Psikopatoloji ve dini ilgilendiren çalışmalarda yoğunluğun hangi konularda olduğu ve en çok eksik kalan çalışmaların neler olduğunu görme konusunda çalışmanın önemi açıktır. Bu çalışma internet tabanlı yürütülmüştür. Mevcut araştırma bu kapsamla sınırlandırılmış olsa da daha önce böyle bir çalışma yürütülmediği için alanda çok önemli bir boşluğu doldurmaktadır. 1973-2022 yılları arasında din ve psikopatoloji ilişkisine dair yapılan çalışmaların incelendiği bu taramada 330 tane araştırmaya ulaşılmıştır (n=330). Bunlar kronolojik olarak incelendiğinde 2000 öncesinde yapılan; 11 makale, tez ve kitaba ulaşılmıştır. 2000’den 2010’lara kadar ise 34 çalışma bulunurken, 2010’dan sonra ciddi bir artış dikkatleri çekmektedir. Bunlar incelendiğinde 148 adet tez çalışması, 107 adet makale, 14 adet kitap ve 7 adet bildirinin yapıldığı görülmektedir. Bu çalışmalarda en sık işlenen temalar; (121 adet) kaygı, (45 adet) depresyon, (50 adet) bağımlılık, (25 adet) travma, (20 adet) OKB’dir. Herhangi bir araştırmanın yapılmadığı psikopatolojiler ise bipolar/mani/iki uçlu bozukluk, özgül fobiler, panik atak, agorafobi, disosyatif bozukluklar ve bedensel belirtiler, bulumiya nervoza ve tıkınırcasına yeme, fetişizm, pedofili, gözetlemecilik, göstermecilik, sürtünmecilik, sadizm ve mazoşizm gibi cinsel bozukluk ve sapkınlıklar, paranoid, histriyonik, çekingen, bağımlı kişilik bozukluklarından oluşmaktadır. Gelecek çalışmalara bu konularda araştırmalar yapmaları tavsiye edilmektedir. Aynı zamanda bu araştırmanın sınırlılıkları dışında kalan İslamofobi ve intihar durumları psikopatolojik rahatsızlık olarak sayıldığı için yer verilmemiştir. Yine dine ait; din, dini, dindarlık ve manevi kelimeleri üzerinden araştırma yürütülmüştür. Benzer konuda yapılacak gelecek araştırmalara, çalışmanın bu sınırlılıklarını aşarak konuyu daha kapsamlı yapmaları önerilmektedir.

A new military-political attitude has developed in the world after the 9/11 attacks. This new attitude that took shape under the leadership of the USA caused the issue of combating religious ultra-movements and terrorism on a global scale. This geopolitical concept is valid today too. In fact, ultra-movements are vital military-political interference in today's world. On the other hand, the history of the religion-politics relationship goes back a long way. This association has led religious beliefs to become the main actor in politics from time to time. These developments have brought innovative approaches and new concepts to the agenda. Geo-religion is also a concept that is needed and should be considered in this context. By shortest description, it is the use of the phenomenon of religion to achieve geopolitical purposes. Many precedents can be evaluated within the paradigm of georeligion, from ancient times to the present. Despite this, the georeligion phenomenon was conceptualized relatively late. The religious element remains in the background among other geopolitical data; this is one of the important reasons for this situation. However, georeligion concept, as a result of current religion-oriented political developments, especially in the Middle East and Asia, has been brought to the world agenda as a historical necessity. Religions came to the fore again as a cultural and political concept and became a popular political issue as a result of the increasing religiosity trend on a global scale since the second half of the 20th century. Religion phenomenon based on georeligious approach has the ability to adapt to the ages and is transformable as a social and political element. Religions, thanks to these features, have been an important geopolitical element and an active component of politics throughout history. This paper also targeted to evaluate the emergence and approaches of geo-religion as a field of science within the framework of current and historical geopolitics and political events. Daily and historical political developments are the main data sources of our study. The study focuses on the theory of the concept of geo-religion and the historical ground on which the concept sits. Georeligion is a necessary concept for the understanding of our age., Dünyada 11 Eylül (2001) saldırıları sonrasında, yeni bir askeri ve politik konsept gelişmiştir. ABD öncülüğünde şekillenen bu yeni konsept özetle; dinsel aşırılık taşıyan akımlarla ve terörle küresel ölçekte mücadele edilmesini benimsemektedir. Bu konsept günümüzde de geçerlidir. Nitekim bugünün dünyasında aşırı akımlar ve terör, önemli bir askeri ve siyasi müdahale gerekçesi sayılmaktadır. Din - siyaset ilişkisinin tarihi çok eskilere dayanmaktadır. Bu birliktelik zaman zaman dini inançların, siyasetin ana aktörü durumuna gelmesine yol açmıştır. Bu gelişmeler, yeni yaklaşımları ve yeni kavramları da beraberinde getirmektedir. Jeodin de bu bağlamda ihtiyaç duyulan ve üzerinde düşünülmesi gereken bir kavram olarak ortaya çıkmıştır. Jeodin, en kısa tanımla; jeopolitik amaçları gerçekleştirmek için din olgusunun kullanılmasıdır. Tarihin eski dönemlerinden bugüne, jeodin paradigması içinde değerlendirilebilecek pek çok fenomen bulunmaktadır. Buna rağmen jeodin olgusu nispeten geç kavramsallaşmıştır. Bu gecikmenin önemli nedenlerinden biri, din unsurunun, jeopolitiğin diğer verileri içerisinde daha geri planda kalmasıdır. Ancak jeodin kavramı, özellikle Ortadoğu ve Asya’da yaşanan din odaklı güncel siyasi gelişmeler sonucunda, tarihsel bir gereklilik olarak dünya gündemine taşınmıştır. Ayrıca 20. yy’ın ikinci yarısından itibaren küresel ölçekte artan dindarlaşma eğilimi dinleri, kültürel ve politik bir kavram olarak yeniden öne çıkarmış ve popüler bir siyasi konu haline getirmiştir. Jeodini yaklaşıma göre din olgusu, toplumsal ve siyasal bir öge olarak, çağlara uyum yeteneğine sahiptir ve dönüşebilir niteliktedir. Dinler, bu özellikleri sayesinde, tarih boyunca önemli bir jeopolitik unsur ve siyasetin etkin bir bileşeni olmuştur. Bu çalışma, tarihten bugüne gelişen çeşitli jeopolitik ve politik olaylar çerçevesinde, bir bilim alanı olarak jeodinin ortaya çıkışını ve yaklaşımlarını değerlendirmeyi amaçlamaktadır. Güncel ve tarihi siyasal gelişmeler çalışmamızın ana veri kaynaklarını oluşturmaktadır. Çalışmamız, jeodin kavramının teorisine ve kavramın oturduğu tarihsel zemine odaklanmıştır. Jeodin, çağımızın anlaşılabilmesi için gerekli bir kavramdır.

Admittedly, the value of philosophy is that it pursues finding the problems and offering universal solutions. That applies to the examples of classification of sciences and “perspective” matters in this subject, especially the general aspects of that perspective which offers a solution to the problem is essential. Thereby, the actual value of universal, systematic, rational, justified, perspective-based and purposeful philosophical thoughts; and the theoretical and practical benefit of philosophical heritage for us is better understood considering the impossibility of the direct transmission of thoughts and experiences which are produced/discovered in the particular time and space. This is also the case with the classification of sciences. Al-Fārābī, whose thoughts we are focusing on in this article, is the first Islamic philosopher who extensively worked on the classification of sciences in the philosophy of Islam. As a systematic thinker, Al-Fārābī wrote İhsau’l-ulûm (Enumeration of the Sciences) on this subject. However, the philosopher’s contribution to the subject is not limited to that above-mentioned book, he wrote on this matter extensively in his other works. It suggests that Al- Fārābī’s classification of sciences rests upon a specific worldview and perspective besides a specific pedagogy, moreover, it seems to be driven by the desire to realise a specific aim. Al-Fārābī’s thoughts on this subject have been widely studied before, in this paper we revive his thoughts on science, religion and philosophy while seeking to see whether there are any horizons in his philosophy that could shed light on our days., Kabul edilir ki, felsefenin değeri, sorunları görmek ve bu sorunlar için genel-geçer çözümler sunmak peşinde olmasıdır. Bu, ilimlerin sınıflandırılması örnekleri için de geçerlidir ve bu konuda esas olan “perspektif”tir ve bu perspektifin sorunun çözümü için sunduğu yaklaşımın genelliğidir. Dolayısıyla bu açıdan bakılırsa ve belli bir zaman ve mekânda üretilmiş/keşfedilmiş düşünceyi ve tecrübeyi birebir aktarmanın imkansızlığı da göz önüne alınırsa, tümel, sistemli, rasyonel, gerekçelendirilmeye çalışılmış, belli bir perspektife dayalı ve belli bir amaca matuf felsefi düşüncelerin aktüel değeri, felsefi mirasın bizim için teorik ve pratik yararı daha iyi anlaşılacaktır. İlimler sınıflandırılması ile ilgili birikim de böyledir. Burada görüşlerini ele almaya çalıştığımız Fârâbî, İslam felsefesinde ilimler sınıflandırması alanında kapsamlı ve sistematik bir düşünce ortaya koyan ve bu konuda İhsau’l-ulûm (İlimlerin Sayımı) adlı müstakil bir eser de yazan ilk İslâm filozofudur. Filozof bu konuya o kadar önem vermiştir ki, adını andığımız eseri yanında daha başka eserlerinde de konuya geniş oranda yer vermiştir. Öyle görülüyor ki, Fârâbî’nin ilimleri sınıflandırması, belli bir dünya görüşüne, belli bir bakış açısına ve belli bir pedagojiye dayanmakta ve belli bir amacı gerçekleştirme arzusuna dönük gözükmektedir. İşte burada biz, Fârâbî’nin çokça işlenmiş bu konudaki görüşlerini yeniden gündeme getirerek ve ilim, din ve felsefe hakkındaki görüşleri de göz önüne alınarak bugüne de ışık tutabilecek birtakım ufuklara sahip olup olmadığına bakmaya çalışacağız.

Toplumda deizm inancına yönelen bireylerin öncelikle kendilerinde, dünyaya dair görüşlerinde ve sosyal çevrelerinde doğal olarak bazı değişim ve dönüşümler yaşanmaktadır. Deizm gibi akımlar çok öncelerden beridir dünyanın büyük bir çoğunluğunun yüzleştiği bir durum olsa da daha görünür olmalarının yanında hacimleri, şiddetleri ve kendine özgü tepkisel boyutları artarak devam etmektedir. Bu tebliğde problemimiz, bireylerin deizm inancına yönelmesinde toplumsal ve zihinsel dönüşümün etkisini anlamaya yönelik olacaktır. Teknolojik ve bilimsel gelişmelerden önceki toplumlar, karşılık bulamadığı soruları din yoluyla çözüme kavuşturma yoluna gitmişlerdir. Bilimi tek referans kabul eden bireylerin, akla ve mantığa uygun cevaplar bulamadığında din gibi hassas konularda tereddüt yaşamaları ve şüpheye düşmeleri kaçınılmazdır. Çalışmamızda modern yaşamın topluma sunduğu bu hızlı gelişim çağında, deist bireylerin toplumsal ve kültürel entegrasyonunun ne yönde olduğu ve toplumsal normlara uyumlarını anlayabilme amaçlanmaktadır. Dinleri, insanlığın uygarlık seviyesine erişimin önündeki en büyük engel olarak gören deist bireylerin teolojik argümanlarını toplumsal ve zihinsel ilerlemeler ışığında irdelemek konunun sosyolojik boyutlarıyla ele alınmasına katkı sunması açısından araştırmamızın önemini artırmaktadır. Çalışmamızda literatür taramasına dayalı dökümantasyon yöntemi kullanılarak elde ettiğimiz veriler metne yansıtılmıştır. Din dilinin gecikmiş söylem ve içeriğiyle bağdaşmayan yönleri, doğasını ve derinliğini tam olarak algılayamadığımız söylem ve olguların gölgesine hapsedilmesine sebebiyet vermektedir. Dolayısıyla bu söylem ve olguları günümüzün şartlarına uygun bir çözümlemeyle gerekçelendirmeliyiz. Her coğrafyanın farklı algı ve kabulleri olduğu gibi, her çağın da kendine özgü tepkiselliği ve ön kabulleri vardır. Bu yüzden her dönemi kendi kabul ve şartlarına göre değerlendirerek, deneyimlenen toplumsal refleksleri izleme ve gelişim çizgisinin izini sürme gayreti içerisinde olmalıyız., Individuals who believe in deism in society naturally experience some changes and transformations in themselves, in their views of the world and their social environment. Although movements such as deism have been a situation faced by the majority of the world for a long time, they continue to increase in volume, intensity and specific reactive dimensions as well as being more visible. In this paper, our problem is to understand the effect of social and mental transformation on the tendency of individuals to believe of deism. Before technological and scientific developments, societies sought to solve the questions that they could not find an answer through religion. It is inevitable for individuals who accept science as the only reference to have hesitations and doubts on sensitive issues such as religion when they cannot find reasonable and logical answers. Our study aims to understand the social and cultural integration of deist individuals and their adaptation to social norms in this era of rapid development that modern life offers to society. Examining the theological arguments of deist individuals, who see religions as the biggest obstacle in front of humanity’s access to the level of civilization, in the light of social and mental progress, increases the importance of our research in terms of contributing to the sociological dimensions of the subject. In our study, the data we obtained using the documentation method based on the literature review were reflected in the text. The aspects of the language of religion that are incompatible with its delayed discourse and content cause it to be imprisoned in the shadow of discourses and phenomena, the nature and depth of which we cannot fully perceive. Therefore, we must justify these discourses and facts with an analysis appropriate to today’s conditions. Just as every geography has different perceptions and assumptions, every age has its reactivity and presuppositions. For this reason, we should try to follow the social experienced social reflexes and follow the development line by evaluating each period according to its acceptance and conditions.

Devrinin büyük âlimlerinden olan İsmâil el-Konevî'nin (ö. 1195/1781) kaleme aldığı risâleleri kelam ilmine dâir mühim meseleleri açıklığa kavuşturmaktadır. İsmâil Efendi yer yer el-Beydâvî (ö. 684/1286) tefsîri üzerine yaptığı hâşiyeye ilâvelerde bulunmakta, yer yer de müstakil konuları ele almak suretiyele gerekli alıntıları yaparak sorulan sorulara cevap vermektedir.Çalışmada sekiz risâlenin tahkîkini yapılmıştır. İsmâil el-Konevî birinci risâlesinde kelime-i tevhîdi, ikinci risâlesinde Allah Teâlâ'nın ilminin herşeyi kapsamasını, üçüncü risâlesinde kıyametten sonra tekrar dirilmenin cisimle olmasını, dördüncü risâlesinde mükelleflerin tâkatinin yetmeyeceği şeylerden sorumlu olup olmamasını, beşinci risâlesinde Kur'ân'ın mukadderâtını, altıncı risâlesinde ﴿يُخَادِعُونَ اللهَ وَالَّذِينَ آمَنُوا﴾ (el-Bakara, 2/9) âyetinin içerdiği kelâmi konuyu, yedinci risâlesinde﴿لَوْ كَانَ فِيهِمَا آلِهَةٌ إِلَّا اللهُ لَفَسَدَتَا﴾ (el-Enbiyâ, 21/22) âyetindeki kelâmi konuyu, sekizinci risâlesinde de Allah Teâlâ'nın ilmini ele almaktadır.Eserlerin tahkîkinde, bulduğumuz yazma eserlerin dört tanesinden istifâde edilmiştir. Bu nüshalardan س harfiyle işaret edilen İstanbul nüshası, ر harfiyle işaret edilen Kayseri nüshası, ص harfiyle işaret ettiğimiz Köprülü Ktp. nüshası ve ك harfiyle işaret edilen Süleymaniye Kılıç Ali Paşa nüshasıdır. Tahkik yapılırken alıntı eserlerin kaynakları ve yeri belirtilmiş, meşhur olmayan kişiler hakkında bilgi verilmiştir. ABSTRACTThe main purpose of this study is to make the great Islamic scholar Ismael Al-Qonawi (b. 1195/1781) recognized by scholars and to bring his works of the Science of Discourse in today and to present them to the benefit of the scholars.Ismael Efendi, because he is one of the great scholars of the era, clarifies the important issues of the science of discourse by his papers that he wrote. Ismael Efendi sometimes adds to his annotation on al-Beydâvî's commentary (Tafser) (b.684/1286) and sometimes he deals with individual issues. He makes the necessary quotations and answers the questions asked.The papers that we work and examine are eight pieces: In the first paper, he deals the word of tawhid; in the second paper, the science of Allah encompasses all things; in the third paper, the resurrection in the doomsday to be with the body; in the fourth paper, whether or not the obligants are responsible for the things that they cannot condone; in the fifth paper, the destiny of Quran; in the sixth paper, the subject of discourse including the verse ﴿يُخَادِعُونَ اللهَ وَالَّذِينَ آمَنُوا﴾[البقرة، 2 /9]; in the seventh paper, the subject in the verse ﴿لَوْ كَانَ فِيهِمَا آلِهَةٌ إِلَّا اللهُ لَفَسَدَتَا﴾ [الأنبيآء، 21 /22], and finally, in the eighth paper, the science of Allah the Greatest.In the examination of the works, we benefitted from three of the works that we found. These copies are the copy of Istanbul indicated in the letter س, the copy of Kayseri indicated with the letter ر, and the copy of Süleymaniye Kılıç Ali Pasha indicated in the letter .كThe sources and place of the quoted works were stated during the investigation. It is informed about unrecognized people. 128

İnsanlık tarihi boyunca para şekil değiştirmiş, deniz taşlarından kümes hayvanlarına kadar birçok şekle bürünmüş, sonrasında altın başta olmak üzere değerli madenlerden imal edilmiştir. Altın'ın mübadele aracı olarak kullanımı dünya çapında revaç görmesine rağmen günlük yaşamda para olarak basımı ve tedavülü zamanla azalmış onun yerine insanlar ihtiyaca binaen kâğıt paralar üretmişler ve kullanmışlardır. Kâğıt formundan sonra bilgisayar ortamına giren ve elektronik cihazlarda transferi yapılan paranın, bu ortamlarda birçok türevi ortaya çıkmıştır. Bunlardan bir kısmı devletin bastığı paraların dijital ortamlardaki temsilini sağlayan kaydi paralar olarak üretilirken bir kısmı da herhangi bir otoritenin hâkimiyeti altında olmaksızın üretilmiş ve kullanıcıları arasında Kripto Para ismiyle şöhret bulmuştur. Bu çalışmada; 2009 yılında ortaya çıkan ve günümüze kadar dünya çapında milyar dolarlık ticaret hacimlerine ulaşan Kripto Para diye tabir edilen yazılımların ilki ve en meşhuru olan Bitcoin ele alınmış ve Para kavramı incelendikten sonra, Bitcoin özelinde kripto yazılımların İslam Hukuku açısından durumu değerlendirilmiştir. Throughout the history of mankind, money has changed form, been clad in myriad shapes from sea stones to domestic fowls, and then been made of the precious metals, particularly gold. Despite the popularity of gold as a means of exchange throughout the world, its coining and circulation has decreased in time, and in its lieu, people have, on an if-and-when-needed basis, produced and used paper currency. Money, after its paper form, entering into the computer environment and being transferred through electronic devices, many a derivative thereof has been created in these environments. Of these, some has been produced as representative money that enables the representation of state-issued money in the digital environment, while some has been produced absent the control of any authority and found renown with the name crypto-currency among its users. In this study, Bitcoin — launched in 2009 and the first and best known software of what is termed as cryptocurrency, the global trade volume of which has, to this day, reached a billion dollars — was addressed, and from the perspective of Islamic law (Fiqh), following the treatment of the concept of money, the (legal) status of crypto software, in Bitcoin's case, was assessed. 118

Faize konu mallar meselesi fıkıhta önemle üzerinde durulan konulardan birisi olmuş ve bu konuda çok farklı görüşler ileri sürülmüştür. Konu fıkıh kaynaklarında genelde hem `Kitabu'l-büyû'` hem de `Kitabu'l-büyû'` bölümünde `Bâbü'r-riba` başlığı altında `altı mal hadisi` diye bilinen meşhur rivâyet çerçevesinde ele alınmıştır. Bu durum faize konu olan malların ne tür mallar olması gerektiği sorusunu gündeme getirmiştir. Dolayısıyla konuya tüm ayrıntılarıyla temas edilmesi ve meseleye açıklık getirilmesi son derece önemlidir. Bu problemin çözümü amacıyla faize konu mallar meselesine işaret eden ilgili naslar ve konunun fıkıhtaki yeri tespit edilerek Kur'an ve Sünnet çerçevesinde meseleye açıklık getirilmesi tezin temel hedefini oluşturmaktadır. Bu çalışmada, öncelikle konuya ilişkin temel kavramlar üzerinde durulmuş, daha sonra ilgili naslar ışığında meselenin Kur'an ve Sünnet'teki yeri incelenmiş ve en sonunda meseleye dair hem klasik mezhep fukahası dışındaki alimlerin hem de klasik mezhep fukahasının görüşlerine yer verilmiştir. Faize konu malların kapsamı kimi zaman geniş tutulurken kimi zaman dar tutulmuştur. Yapılan değerlendirmeler sonucunda, faizin standardize edilebilen bütün mallar üzerinde söz konusu olabileceği kanaatine varılmıştır. Anahtar Kelimeler: Riba, Karz, Bey', İllet, Mal. Ribawi items have been one of the important issues in the islamic law, and it is widely discussed by islamic scholars through providing us different opinions on the subject matter. The subject is generally covered in the field of islamic law under the title of `Kitabu'l-büyû` and Bâbü'r-riba in the chapter of Kitabu'l-büyû through providing hadith on six (6) ribawi items. This has brought the question to the front of what kind of items should be considered ribawi items. Therefore, it is utmost important to identify and clarify the issues in details. For the purpose of solving this problem, issues related to ribawi items will be identified from the related sources and its role in islamic law will be clarified in the frame of Qur'an and Sunnah. The paper on hand firstly emphasizes the basic concepts of the subject and discusses the issues in the light of Qur'an and Sunnah followed by providing views of both classical as well as contemporary fiqh scholars of four Islamic schools of thoughts. The scope of the topic also covers the opinions of scholars who take ribawi items in a wide and narrow form. The conclusion of the current paper states that interest may be subject to all standardized goods. Key words: Riba, Benevolent loan, sale, property 110

Hatîb-i Ayasofya-Hamdullah b. Hayreddin (983/1575); Osmanlı Devleti Kanuni Sultan Süleyman döneminde Ayasofya Camii'nde kırk yıl süreyle Cuma Hatipliği yapmış ve `Hatîb-i Ayasofya` ünvanı ile meşhur olmuş bir ilim adamıdır. Hamdullah b. Hayreddin II. Beyazıt (918/1512), Yavuz Sultan Selim (926/1520) ve Kanuni Sultan Süleyman (974/1566) dönemlerinde, Osmanlı Devleti'nin yükselme ve yayılma döneminde yaşamıştır. Aynı zamanda Kanuni dönemi Reis'ül-Kurrâ'larından olan Hamdullah Efendi; Ayasofya Medresesi'nde uzun yıllar müderrislik yapmış kırâat ve tecvit ilmi alanında birçok eser vermiştir. Ayasofya hatipliği ve eserlerinin bir kısmını nazım uslubuyla yazması onun önemli bir adebiyatçı olduğunu da göstermektedir. Hamdullah Efendi, ilerleyen yaşlarda Edirne Selimiye Dârul-Kurrâsı'na ilk kurucu Şeyhu'l-Kurrâ olarak tayin edilmiş, burada iki yıl kadar görev yaptıktan sonra 983/1575 yılında, yetmiş yaşlarında vefat etmiştir.Hamdullah b. Hayreddin tecvid ve kırâat ilmi ile ilgili önemli eserler te'lif etmiştir. Müellif; `Rusûhu'l-Lisân fî-Hurûfi'l-Kur'an, Vesîlatü'l-İtkân fî Şerhi Rusûhi'l-Lisân fî-Hurûfi'l-Kur'an, Umdetü'l-irfân fî Vasfi Hurûfi'l-Kur'an, Cevâhiru'l-İkyân fî Şerhi Umdeti'l-İrfân` isimli bu üç eserini tecvid ilmi, Kur'an'a özel yazı şekli, Kur'an okurken yapılan yaygın hatalar ve dikkat edilmesi gereken konulara ayırmıştır. `Fuyûzu'l-İtkân fi Vucûhi'l Kur'an` isimli eserinde Kur'an'ın Mütevatir On Kırâat'ını ele almıştır. Klasik mevlid uslubuyla kaleme aldığı `Mevlîdü'n-Nebî` isimli eserini ise Hz. Peygambere ithafen yazmıştır.Anahtar Kelimeler: Hatîb-i Ayasofya, Tecvid, Tahkik, Kârî, Kırâat, Tarik, Vecih The main purpose of this paper is the investigation and critical edition of the work `Rusuh'ul Lisan fi Hurufi'l-Kur'an` of Hamdullah b. Hayreddin who preached in Hagia Sophia and was a scientist in the field of recitation; he was also known as `the Preacher of Hagia Sophia`. The paper also aims, in this context, to provide insights into the life and oeuvre of Master Hamdullah. He was a prominent person who authored important works especially in the field of the Science of Quran Recitation. The paper consists of three sections, i.e. introduction, three subsections. The first subsection deals with the essential terms such as Tajweed, Qira'at, Kurrâ, Rivayet, Ravi and Tariq. Since the work investigated is concerned with the Science of Recitation and Hamdullah b. Hayreddin, the author of the work, was a Recitation Scientist, this subsection especially deals with the definition and importance of the sciences of Tajweed and Qira'at. The second subsection handles the life, the period he lived in and the scientific personality of the author. Besides, this subsection also gives information about his works, being the one titled `Rusuhu'l-Lisan fi Hurufi'l-Kur'an` investigated in this paper. The third subsection includes the text based on the investigation of the work Hamdullah b. Hayreddin's `Rûsûhu'l-Lisân fî Hûrûfi'l-Kur'an`, the main objective of this paper. Key Words: Preacher of Hagia Sophia, Tajweed, Tahkik, Kârî, Qirâ'at, Tariq, Vecih 153

TEZ11146 Tez (Yüksek Lisans) -- Çukurova Üniversitesi, Adana, 2018. Kaynakça (s. 117-120) var. xii, 120 s. : tablo ; 29 cm. Tez çalışmasında Türkiye’deki mevcut siyasi partilerin milliyetçilik anlayışlarında dinin yerinin incelenmesi hedeflenmiştir. Günümüzde milliyetçi söylemi oluşturan yedi siyasi partinin tüzüklerinin, ideolojik kısımlarının seçilmesi yoluyla araştırma yapılmıştır. Milliyetçilik kuramları doğrultusunda, Türkiye’deki milliyetçilik anlayışlarının siyasi parti tüzükleri yoluyla çözümlenmesi çalışmanın kapsamını oluşturmaktadır. Milliyetçiliğin ne olduğu, tarih içerisinde ne zaman ortaya çıktığı, nasıl gelişim gösterdiği, ne zaman sosyal bilimlere konu olduğu, üzerine yapılan tartışmaların ve araştırmaların neler olduğu, Türkiye’ye nasıl ve ne zaman girdiği ile milliyetçiliğin Türkiye’deki tarihsel dönüşümü çalışmanın konusu olacaktır. Milliyetçiliğin gerek Dünya’da gerekse Türkiye’de tarihsel, siyasal ve toplumsal olarak yaratmış olduğu dönüşümlerden ötürü, sosyal bilimcilerin araştırma konusu olmuştur. Türkiye’de de milliyetçilik, milliyetçilik ve din üzerine çeşitli çalışmalar yapılmıştır. Ancak sosyal bilimlerin güncelliğini koruması ve ülkemizde milliyetçiliğin yeni evrelere girmesinden ötürü, güncel çalışmalara her zaman ihtiyaç olduğu söylenebilir. Ayrıca bu çalışma, Türkiye’de mevcut olan milliyetçi görüşleri, siyasi partilerin tüzüklerinde, milliyetçi kuramlar doğrultusunda inceleyeceğinden, milliyetçi olarak değerlendirilen görüşlerin, ne olduğuna dair de yeni bir fikir sağlayacaktır In this thesis study, the analysis of religion in the current political parties in Turkey is aimed. It is made with the regulations of seven political parties that form the nationalist discourse in present Turkey and selected ideological values of these parties. In accordance with the nationalism theories, the idea of this thesis is to study and analyze the understandings of nationalism in Turkey through the regulations of political parties. Definition of nationalism, its time of emerge in history, its growth, its time of becaming a subject to social sciences, the revelation of the nature of studies and arguements practiced on it, along with when and how it is included in Turkey and its historical transformation in Turkey will be the main topic of this paper. Both in the world and the Turkey, nationalism has been a research subject because of its ability to create historical, political and social transformations. Also in Turkey, there's been various researches done about nationalism, nationalism and religion. But, because of the always-updated status of social sciences and nationalism's always-evolving nature in our country, it can be said that up to date researches are always needed as well. Besides, this study will provide a new idea about the opinions which are defined as nationalistic and its identity through the paper's style of analyzing with the regulations of political parties and nationalistic theories on the present nationalistic opinions in Turkey.

Bu tezin konusu 1914 yılında Yahyalı'da dünyaya gelmiş, 1987 yılında Kayseri'de vefat etmiş, tasavvufî ve ilmî kişiliğiyle yakın tarihimizde ilmî, ictimâi ve kültürel alanlarda derin izler bırakmış olan Yahyalılı Hacı Hasan Efendi'nin hayatı, eserleri ve tasavvufî görüşleridir. Hacı Hasan Efendi Hâlidiyye-yi Nakşbendiyye geleneğin son dönem temsilcilerinden biri olmakla beraber, Kâdiriyye yoluna da mensuptur. Bu tez aynı zamanda, Anadolu'nun birçok bölgesini etkilemeyi başaran Hacı Hasan Efendi'nin bu başarısının arka planını tespiti açısından önem arz etmektedir.Çalışmamız, giriş dâhil üç bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde tezin amaç ve yöntemi, amacı, konusu ve kaynaklarının değerlendirilmesi gibi konulara yer verilmiştir. Birinci bölüm Hacı Hasan Efendi'nin hayatına tahsis edilmiş, onun, aile çevresi, doğumu, çocukluk yılları, tahsil hayatı, tasavvufi şahsiyeti ve Mahmut Sami Ramazanoğlu Efendi'ye intisabı, tarikatı ve silsilesi, hizmet ve faaliyetleri ve vefatı gibi konular üzerinde durulmuş daha sonra eserleri ve eserlerinin içeriklerine genel hatlarıyla değinilmiş, bu bölümde son olarak Hasan Efendi'nin halifeleri gündeme getirilmiştir. İkinci bölümde ise Hacı Hasan Efendi'nin tasavvufî görüşleri, seyr u sülûk, tasavvufî ahlâk ve tahakkukla ilgili görüşleri şeklinde kategorize edilerek incelenmiştir. Bu yöntemle Hacı Hasan Efendi'nin seleflerinden aldığı bilgi ve tecrübeyi nasıl kullandığı ve dönemi içerisindeki etkisinde bu birikimlerinin tesirini ortaya koymaya çalıştık. Sonuç bölümünde genel bir değerlendirme yapıp faydalandığımız kaynakları kaynakçada belirttik. Ekler bölümüyle tezimizi zenginleştirmeyi de ihmal etmedik.İslâm'ı takvâ kalitesinde yaşamayı şiar edinen Hacı Hasan Efendi, zahiri hükümlere bağlı kalmayı önemsemiştir. Hatta zahire uymayan bâtını, batıl sayarak Kur'ân ve sünnet çerçevesinde kalmayı her şeyden daha önemli görmüştür. Bu düşüncesini şiirlerinde de etkin bir şekilde ortaya koyan Hacı Hasan Efendi, sûfî olduğu kadar şair de olduğunu ispatlamıştır.Anahtar Kelimeler: Hacı Hasan Efendi, Yahyalılı, Hayatı ve Tasavvuf Anlayışı, Kalemdâr. The subject of ths paper is the life, works and Sufi views of Yahyalı Hasan Efendi, who was born in Yahyalı, 1914 and left the deep traces in the scientific, conventional and cultural areas with his sufi and scientific personality. Hajı Hasan Efendi also gave the lessons of Kadiriyye orde while he was one of the last period representatives of the Halidiyyeyi Nakşıbendiyye tradition. This paper, at the same time, is important with regard to the determination of the background of Hajı Hasan Efendi's success who managed to impress many regions in Anatolia.Our study is composed of the three parts including the introduction. In the introduction, it was given place to some topics like the aim, methot, subject of this paper and evaluating of its sources. The first part is assigned to the life of Haji Hasan Efendi, then, it is focused on his family circle, birth, childhood years, school life, sufistic personality and to Mahmut Sami Ramazanoğlu Efendi on the subjects such as initiation, sect and silsile (sequence) and service and activities and death, and then, it is roughly mentioned to his Works and the contents of his Works, and the finally, in this part, Haji Hasan Efendi's khalifas are come to the fore. In the second part, Haji Osman Efendi's sufistic views are examined, and categorized into views on the seyr u sülûk and sufistic morality. With this method, we tried to show how Haji Hasan Efendi used his knowledge and experience from his predeccessors and the influence of these accumulations in the influence of the period. In the conclusion section we made a general evaluation and stated the resources we have benefited from in the source. We did not neglect to enrich our explanations with the appendices section. Haji Hasan Efendi, who has acquired the speciality of living in the quality of Islamic taqwa, pays attention to adhere to the apparent (zahire) provisions. Moreover he accepts superstitious to internal which does not suits to external and he thinks significant staying into the frame of Koran and Sunnet. Haci Hasan Efendi who presented this idea in his poems actively, proved become poet as well as sufi.Key words: Haji Hasan Efendi, Yahyalılı, life and mysticism understanding, Kalemdâr. 259

Bu çalışmada Bosna Hersek'teki dinsel çeşitlilik olgusu etrafında çeşitli tarihsel süreçleri içerisinde dinler arası ilişkilerin nasıl gelişip, bunlara karşı ne tür bir tavır takındığı meselesi ele alınmaya çalışılmıştır. Öteki ve farklı olan'ın hiç eksik olmadığı Bosna Hersek topraklarında dönemden döneme değişen bu tavırlar, Bosna Hersek'i adeta bir toplumsal laboratuvar olarak karşımıza çıkarmaktadır. Bu çerçevede, günümüzde dinsel çeşitlilik çerçevesinde dünya çapında ilgi çeken ve tartışmaları yapılan dinsel çoğulculuğa da ayrı bir yer ayırt edilerek, bu tartışmalarda Bosna Hersek'in başta gelen dinsel temsilcilik ve kiliselerin buna karşı olan yönelim ve tavırları araştırılmıştır. Belgesel gözlem ile örneklendirilerek sunulan olaylar üzerine dinsel çeşitliliğe bakışın sosyal ve politik koşullara göre değişebileceğini gösteren bu araştırmamız, dinlerin sadece dini hayatın değil, siyasi ve toplumsal yapısının ayrılmaz bir parçası olduğunu ortaya çıkarmaktadır. Bu şekilde ele alınan dinsel çeşitlilik Bosna Hersek'in sahip olduğu en değerli insanlık erdemine sebep olabildiği gibi, farklı din mensupları arasında görülen nefret ve yapılan savaşların en büyük etkeni olarak da kendini gösterebilmektedir.Anahtar Kelimeler : Dinsel Çeşitlilik, Dinsel Çoğulculuk, Bosna Hersek,Dinler Arası İlişkiler, Sırp Ortodoks Kilisesi, Hırvat Katolik Kilisesi, Bosna Hersek İslam Birliği In this paper, development of interreligious relations and stances are researched through religious plurality during different historical periods in Bosnia and Herzegovina. Bosnia and Herzegovina became kind of social laboratory that never lacked others and those who are different among themselves. From this point of view, with special focus of the paper on religious pluralism, a phenomen becoming even more interesting with its continuous discussions, stances of religious representatives/churches in Bosnia and Herzegovina on the topic have also been researched. This paper uses researched documents and historic events as examples to prove and show that matter of religious pluralism, depending on social and political conditions, does not affect only religious, but political and social environment too. From everything presented, it can be concluded that religious pluralism in Bosnia and Herzegovina at the same time may be inspiration for the most beautiful human virtues and the most influential factor of hate and wars that happened there.Keywords : Religious Plurality, Religious Pluralism, Bosnia and Herzegovina, Interreligious Relations, SerbianOrthodox Church, Croatian Catholic Church,The Islamic Community in Bosnia and Herzegovina 130

Türkistan kaynaklı doğu Hanefî-Mâtürîdî geleneğinin VII./XIII. yüzyılda batıya göç ederek bu coğrafyada ilmî faaliyetlerde bulunmuş önemli temsilcilerinden biri olan Hüsâmeddîn es-Sığnâkî'nin et-Tesdîd fi şerhi't-Temhîd adlı eserinin tahkikinin ve bu eserden hareketle ilâhiyyat konularının tahlilinin yapıldığı bu çalışmada tarihsel ve düşünsel açıdan önemli bulgulara ulaşılmıştır.Sığnâkî; kelâm, fıkıh, fıkıh usulü ve Arap edebiyatı üzerine eserler vermiş önemli bir isimdir. Ancak Sığnâkî'yi asıl önemli kılan husus, Orta Asya kaynaklı doğu Hanefî-Mâtürîdî geleneğinin güçlü bir temsilcisi olması ve ömrünün son yıllarını İslam dünyasının batıdaki önemli ilim merkezlerinde müderrislikle geçirmiş olmasıdır. Bu durum onu, Batıda, Hanefîlik ve Matürîdîlik merkezli ilim faaliyetlerinin merkezine yerleştirmiş, özellikle Merğinânî'nin el-Hidâye adlı eserinin icazet silsilelerinin kendisinde toplandığı merkezi bir isme dönüştürmüştür. Bu haliyle Osmanlı ilim geleneğine de doğrudan etkide bulunmuştur. Bu çalışmada, Sığnâkî'nin şimdiye kadar çalışma konusu yapılmamış olan kelâmî yönü ele alınmış, bu haliyle de onun ve görüşlerinin anlaşılması noktasında son zamanlarda oluşan yoğun çaba ve birikime katkıda bulunulması hedeflenmiştir.Anahtar Kelimeler : Sığnâkî, et-Tesdîd fî şerhi't-Temhîd, Kelâm, Ebu'l-Muîn en-Nesefî Husameddin as-Sıgnaki, one of the important representatives of the Hanafiyya-Maturidiyya tradition that was founded in Turkestan, is also one of the scholars who relocated to continue their studies in the west during the 7th-13th centuries. This paper, which is a critical review and a theological analysis based on one of his works `at-Tasdeed fi sharh at-Tamheed`, presents some significant historical and intellectual findings.Sığnâkî is an important name whose body of work spans the fields of kalam, fıqh, usül al-fıqh and Arabic literature. But what makes him really valuable is that he was a strong representative of the Hanafiyya-Maturidiyya tradition that was originated from Middle East, and he spent the last years of his life as a scholar at some of the most important academic institutions of the Islamic world in the west. This put him right in the middle of the academic activities surrounding Hanafism and Maturidism there, and more specifically made him the central figure who held the silsilas for the ijazah of Marghinani's al-Hidayah. Needless to say, he made his contribution to the Ottoman scientific tradition as well.Considering that Sıgnaki has never been studied in relation to kalam so far, this paper aims to change that by focusing on this particular side of him in order to contribute to the ongoing work dedicated to understanding him and his ideas.Keywords : Sıgnaki, at-Tasdeed fi sharh at-Tamheed,Kalam, Abu'l-Muin an-Nasafi 1080

Sonsuzluk, felsefe tarihinin ilk dönemlerinden itibaren fizik, matematik ve metafizik ilimler açısından müzakeresi yapılan temel problemlerinden birisidir. Sonsuzluk ontolojik ve/ya kozmolojik bir bağlamda müzakere edilmesi öncelenmesi gerekirken itikadi bir boyut alarak insanların, Tanrı anlayışının şekillenmesine yol açmaktadır. Felsefi bir kavram olarak incelenebilecek olan `sonsuzluk` Tanrı, evren ve insan ilişkisinin temellendirilmesinde bir mihenk taşı haline dönüşebilmektedir. İslam filozoflarına göre felsefenin amacı `tahsilu's saada` yani ebedi mutluğa ulaşmanın bilgilerini elde etmek iken sonsuzluk kavramını yorumlarından dolayı toplumdan dışlanmakta ve ötekileştirilmekte, hatta tekfir edilebilmektedir. Bu bağlamda tezin temel konusu `Özünde ontolojik bir mesele gibi gözüken ama aynı zamanda kozmolojik bir soru/n olarak fizik, matematik ilimlerle doğrudan irtibatı olan sonsuzluk tasavvurları, nasıl itikadi bir soruna dönüştürülüyor?` sorusunun cevabını aralamaktadır. Âlemin mahiyetine, yani ezeli ve/ya yaratılmış olmasına dair yapılan araştırmaların temel kavramı olan sonsuzluk yorumları niçin itikadi bir boyut alıyor ve insanların dışlanmasının, ötekileştirilmesinin ayracı olmaktadır? Alemin sonluluğu ve/ya sonsuzluğu meselesine verilen cevap, Tanrı-evren ilişkisini temellendirirken aynı zamanda kişinin Tanrı tasavvurunu da belirlemektedir. Bu soru/n çerçevesinde tezimizde bir sıfat olarak sonsuzluk kavramını Tanrı'ya atfettiğimizde neleri kastettiğimizi, bu kavramın sadece Tanrı'ya mı ait olduğunu araştıracağız. Klasik dönem İslam filozofu Kindî'yi merkeze alarak sonsuzluk kavramının İslam felsefesindeki yeri ve konumu, bunun matematiksel düşünce tarafından mukayesesini ve tutarlılık analizini yapacağız. Bu analizleri yaparken, öncelikle mantık ve matematik ilişkisi üzerinde duracağız, sonra matematiksel denklemleri ve çok boyutlu yüzeylerin geometrisini inceleyen bilim dalı olan topolojiden de istifade edeceğiz. Bu açıdan tez mantık-matematik ve felsefe ilişkisinin güncellenmesinde ve bir nevi matematik felsefesi yapma alanında ilk denemelerden biri olarak görülebilir.Anahtar Kelimeler: İslam, Felsefe, Sonsuzluk, Tanrı, Evren, Yaratma, Matematik, Mantık, Ebu İshak El-Kindî Eternity is one of the basic problematics, in terms of mathematics, physics and metaphysics from the early a.g.e.s of philosophy history. While the term of eternity should be discussed within the terms of ontology and cosmology, in the course of time gaining another dimension, changed the peoples' conception about God. The notion of eternity which can be approached as a philosophical issue, may turn into a touchstone which is used in founding the relationship among God, nature and the human. While according to the Islamic philosophers, the main purpose of the philosophy is `tahsil'us-saada` which means gaining the information to reach the beatitude, these philosophers are excluded from the society, marginalized and excommunicated due to their interpretations on eternity. The paper argues, how the notion of eternity, while in fact is an ontological issue but at the same time, as a cosmological problematic directly relates to physics and mathematics turns into a faith problem. Why the interpretations on eternity, which is a key term in studies on the essence of the universe (universe is eternal and/or created by God), turns into a faith problematic and cause the philosophers to be marginalized?So that these Muslim philosophers are not only excluded from the society, but also excommunicated which brings the absence of the beatitude in after life.Accordingly the answer given to the problematic which concerns the finiteness and eternity of the universe, while founding the relationship between the God and the human, at the same time determines the thought of the individual about God.Within this paper we will try to answer the question that, what we intend to claim when we attribute the eternity as an adjective to God and whether the notion of eternity belongs only to God. In the beginning we will define the term of eternity and will try to determine the issue which results from the unconformity of description and the problem. Also we will try to determine whether there is a de facto eternity in this world. We will view how eternity is defined and used in mathematics and physics. Afterwards while analyzing the notion of eternity as a cognitive issue we will try to explain how it is used in literature and art. We also aim to clarify whether the definitions of eternity are the same in different branches of science, then determine the problems stemming from the eternity notion in metaphysics and to address the solutions brought in order to overcome these problems especially in Islamic philosophy history. Referring to Kindî who is a philosopher of classic era Islam Philosophy, we will try to determine place of the notion of eternity to make comparison with the mathematical thought and consistency analysis. While making these analysis, primarily we will study the relationship between logic and mathematics, then we will make use of mathematical equations and topology. In this regard this paper might be seen as one of the very early trials on updating the relationship between logic-mathematics and philosophy and mathematics philosophy. 228

Bu çalışmada Kazak dinî/millî literatüründe önemli yer tutan avama yönelik dinî eserler olan ilmihal türü kitapların genel ilmihal yazım geleneği içerisindeki yeri ve bunların özellikle itikadî içeriklerinin tanıtım ve tahlili yapılmıştır. Çalışma giriş, iki bölüm ve sonuçtan oluşmaktadır. Birinci bölümde genel olarak ilmihal türü eserlerin tanıtımı, tarihi seyri (Osmanlı'dan İdil-Ural bölgesine oradan da Türkistan topraklarına yaygınlaşması), Kazak yazınında ilmihal türü eserlerin ortaya çıkışı, dönemin sosyo-kültürel arka planının izahı ve müelliflerinin hayatı ile eserleri hakkında özet niteliğinde bilgiler verilmiştir. İkinci bölümde ise XIX. yüzyılda ilmihal türü eserlerin Kazak yazınındaki ilk nüshalarını yazan Ibıray Altınsarin'in Musulmanşılıktın Tutkası ve Şakarim Kudayberdiulı'nın Musulmandık Şartı isimli ilmihal kitaplarının tahlili ve kelâmî açıdan değerlendirilmesi yapılmıştır. Ayrıca söz konusu eserlerde bulunan itikadî bilgiler klasik kelâm kaynaklarıyla mukayeseli olarak incelenmiştir In this paper the popular catechism books (ilmihal) that take important place in Kazakh religious/national literature have been studied in terms of catechism writing tradition and in particular the contents of aforementioned catechism books have been inroduced and analyzed.The paper consists of two chapters and conclusion. The first chapter includes a general introduction regarding the genre of catechism work and it also consists short information regarding historical process of catechism (its prevalence from Ottoman to Idel-Ural region and Turkestan), the rise of catechism in the Kazakh literature, socio-cultural background of the era and the life of catechism authors and their works. The Second chapter includes a theological evaluation and an analysis regarding Musulmanşılıkın Tutkası of Ibıray Altınsarin who wrote the first versions of catechism genre in Kazakh literature in XIXth century and Şakarim Kudayberduli's Musulmandık Şartı. Also this chapter analyzes theological subjects of aforementioned works comparatively in the light of classical Kalam resources. 107

06.03.2018 tarihli ve 30352 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan “Yükseköğretim Kanunu İle Bazı Kanun Ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun” ile 18.06.2018 tarihli “Lisansüstü Tezlerin Elektronik Ortamda Toplanması, Düzenlenmesi ve Erişime Açılmasına İlişkin Yönerge” gereğince tam metin erişime açılmıştır. Kur'ân-ı Kerîm'de bazı sûrelerin başındaki harf ve/veya sözcükler Hurûf-i Mukattaa olarak isimlendirilirler. Bu harfler, İslamî ilimlerin teşekkülünden itibaren araştırmaya konu olmuşlardır. Konu ile ilgilenen müfessirler, bu harflerin mânaları ve sûre başlarına konulmalarının hikmeti ile alakalı birçok görüş beyan etmişlerdir. Bu görüşlerden bazıları mâkul sınırları zorlamış, keyfî yorumlar meydana gelebilmiştir. Bu çalışmada analitik bir metot kullanılarak, Klasik dönemden Modern zamanlara kadar Hurûf-i Mukattaa ile alakalı temel görüşler mercek altına alınmaktadır. Bunun yanında önemli bulduğu görüşlere odaklanarak tefsir ilmi açısından değerlendirmektedir. Some letters and/or words available at the beginning of the Sura in Qur'an are named as 'Alhuruf almuqatta/detached letters'. These detached letters had been studied from the very beginning of Islamic Studies. The Scholars who studied this subject have had various understanding on the meaning and the importance of them and some of the comments made was far from the actual meaning of these detached letters. This paper is essentially investigates the comments made on the detached letters from the classical period through the modern time scholarship via using analytical methodology. The paper also focuses and evaluates some of the interpretations and emphasize the importance of some comments in relation to the Qur'anic Context.

Bu çalışma, İzmirli İsmail Hakkı'nın İslȃm felsefe-bilim geleneği ile modern felsefe-bilim düşüncesi etrafında gelişen muhtelif ilim/bilim sınıflamaları hakkındaki görüşlerinden hareketle ortaya koyduğu ilimler tasnifi anlayışını incelemektedir. Araştırma, İzmirli'nin modern bilim sınıflamalarıyla neden yakından ilgilendiği ve hangi sınıflamayı model aldığı, İslȃmȋ ilimler tasnifi sistemlerinden hangi yaklaşımı benimsediği, özgün bir bilim sınıflaması geliştirip geliştirmediği, ilimler tasnifi tarihi bağlamında nasıl bir yer işgal ettiği ve tasnif çalışmalarına ne gibi katkıları olduğu şeklindeki sorulara cevap bulmayı amaçlamaktadır. Bu amaçla, İzmirli'nin ilimler tasnifi ile ilgili değerlendirmelerde bulunduğu eserleri incelenerek karşılaştırmacı ve tartışmacı bir yöntemle analiz edildi. Bununla birlikte düşünürün tasnif anlayışına etkisi bakımından tarihȋ ve dönemsel koşullar dikkate alınarak açıklamalarda bulunuldu. Çalışmanın kapsamını, düşünürün ilimler sınıflaması çerçevesinde söyledikleri belirledi. Ancak yapılan mülahazalara etkisi bakımından batı ve doğu düşüncesinin temel dinamiklerine, ana özelliklerine ve belli başlı problemlerine de yer verildi. Ayrıca, İzmirli'nin `metot` araştırması ile klasik ve modern bilim tasniflerine getirdiği eleştiriler analitik bir bakışla ortaya konuldu. Öte yandan İzmirli'nin incelediği bilim sınıflamaları ile kendi bilim sınıflaması arasında mukayeseler yapıldı. Nihayet, ilimler tasnifi tarihi konusunda geniş malȗmat sahibi olan İzmirli'nin, bu alandaki yetkin çalışmalarla nasıl bir sınıflama sistemi geliştirdiği tartışıldı. This paper examines İzmirli İsmail Hakkı's understanding of the classification of the sciences which he put forward on the basis of his opinions on miscellaneous science classifications based on İslamic Philosophy. Science tradition and modern philosophy-science idea-the purpose of this study is to find answers to the questions of why İzmirli took a close interest in a modern science classifications, which classification he took as a model what approaches in İslamic sciences classification systems he adopted whether he developed an original classification of sciences, what role he played in the history of science classification and what he contributed to the classification studies. To that end, İzmirli's works where he evaluated the classification of sciences have been examined and analyzed in a comparative argumentative way. Further explanations were also presented on the effects of the historical and periodical conditions on İzmirli's understanding of the classification.The scope of this paper has been determined through İzmirli's remarks about the classification of sciences. However, the principal dynamics, main features and certain problems of western and eastern philosophies were also included in terms of their influences on the related consider-ations. Besides, İzmirli's criticism of conventional and modern classification of sciences on the basis of `method` research was put forward in an analytical perspective. On the other hand, the science classifications examined by İzmirli and his own science classification were compared. Finally, arguments on what kind of a classification system was developed by İzmirli, who had a broad knowledge and valuable works in the history of science classification, were presented. 132

Tüm İlahi dinlerde ortak olan belli esaslar vardır. Bütün peygamberlerin getirdiği dinler temelde bu esaslar üzerine kuruludur. İlk semavi kitaplar; peygamberlere verilen suhufla başlar. Suhuf, sahifenin çoğuludur. Sahife, yazılı veya yazılacak kağıttan, kırtastan bir parçadır. Bu da bizim sahife dediğimiz, yaprak ve varak adı verilen parçadan ibarettir. Çoğulu `sehaif` ve `suhuf`tur. Bu çalışmamızda Kur'an-ı Kerim'den ve Tefsirlerden yola çıkarak Adem (a.s), Şit (a.s), İdris (a.s) ve İbrahim (a.s)'a gönderilen sahifelerdeki esasları tespit edip açıklamaya çalışmaktır. Bu doğrultuda Bakara, Tevbe, Mü'minun, Ahzab, Saffat, Necm, A'la Sürelerindeki ayetlerden yola çıkarak, konumuz olan `Kur'an-ı Kerim'de Suhuf adı Verilen Vahiy Mecmuaları`nı açıklamak, ayrıca `Suhuf` kavramının nasıl doğru anlaşılması gerektiğini tefsirlerden detaylı bir şekilde araştırıp ortaya koymaktır.Anahtar Kelimeler: Tefsir, Suhuf, Vahiy, Mecmua. There are certain principles that are common to all divine religions. The religions brought by all the prophets are basically based on these principles. The first semavi books; start with Suhufu that given to the prophets. Suhuf, is the plural form of the leaf. The sheet is a piece of paper, made of paper to be written or written. This is what we call our pages, a piece called leaf sheet and leaf. The plural forms of the leaf are `field` and `suhuf`. In this study, we try to identify and explain the principles in the books that are sent from the Qur'an and Tafsir to Adem (a.s), Shit (a.s), Idris (a.s) and Ibrahim (a.s). In this perspective, it is necessary to explain from the verses of Bakara, Tevbe, Mü'minun, Ahzab, Saffat, Necm, A'la, how to explain the `Revelations given Suhuf in Tafsir` and how to be understood the concept of Suhuf in detail To investigate and reveal.Key Words: Tafsir, Suhuf, Revelation, Mecmua. 142

Erken dönem İslâmî ilimler birbirleriyle iç içe ve ayrışmamış bir halde idiler. Zamanla her bir ilim dalı kendi metodolojisini oluşturarak diğerlerinden ayrıldı. İşte bu süreçte Hadis ve Tarih ilimleri de ilgi alanları ve konuları ortak olmasına rağmen uyguladıkları metodolojileri farklı olduğu için birbirinden ayrılarak müstakil alanlara dönüştüler. Bu çalışma (araştırma/tez), her iki bilim dalının metodolojilerini karşılaştırarak Hz. Peygamber'in Mekke'den Medine'ye hicretini incelemektedir. Araştırmanın esas hedefi, Hicret konusundaki rivayetlerin bu iki ilim dalının metodolojileriyle nasıl değerlendirildiğini ve bu rivayetlerin Hadis ve Tarih kaynaklarındaki yerlerini nasıl aldıklarını tespit etmektir. Tabii bu tespiti yaparken her iki metodolojinin karşılıklı olarak kıyaslanmasını da yapmış olmaktadır.Tezimizin bir bölümü mezkûr metodolojileri ana hatlarıyla ele alırken diğer bölümleri de bu metodolojilerle nakledilen rivayetleri hem isnadları hem de metinleri itibariyle incelemiştir. Yapılan incelemeler sonucunda hem metodolojilerin hem de Hicret olayının genel bir değerlendirilmesi yapılmıştır. Bu değerlendirmede tespit edilen eksiklikler ve nedenleri gösterilmeye çalışılmıştır. Tespit edilen eksikliklerin giderilmesine yönelik olarak bazı yeni metodik önerilerde de bulunulmuş ve böylece araştırma salt bir rivayet incelemesi olmaktan çıkarılmıştır. Tezimiz, iki farklı ilme ait metodolojilerin aynı konuyu nasıl ele aldıklarını Hicret örneği üzerinden ele almış ve bu iki metodolojinin rivayetlerin nakline yansımalarını da incelemiştir.Anahtar Sözcükler: Hadis, Tarih, Hicret, Karşılaştırma, Usûl, Siyer, Meğâzî During the early period of Islamic sciences different fields were closely intertwined and unseparable from each other. In the course of time, each field emerged by forming its own methodology and seperated from the others. Here in this period, despite having common fields of interest and subject of studies, Hadith and History diverged and appeared as two separate fields with respect to the usage of the methodology. This paper investigates the migration (Hegira) of Prophet Muhammad from Mecca to Medina by comparing the methodologies of both fields. The main goal of this study is to determine how the narratives about the Hegira were evaluated with the methodologies of both fields and to identify how they took place in the hadith and historical literature. Of course both methodologies were compared during this determination.While one part of this paper discusses the outlines of the methodologies mentioned above, the other parts approach the transfered narratives in terms of either their imputations or texts by using those methodologies. As a result of the study, an overall evaluation of those methodologies and Hegira was done. The deficiencies and their reasons were sought to be identified and shown according to this evaluation. Certain new methodic suggestions were made to resolve the identified deficiencies thereby going beyond a mere study of narrative. Our paper investigated how the methodologies of both field approached the same subject from the viewpoint of the Hegira and the reflections of these two methodologies on transfer of narratives were investigated.Key Words: Tradition, History, Emigration/Hej(g)ira, Compare, Method,Prophetic Biography, the Military Campaigns of the Prophet 388

Yakındoğu coğrafyasında 267 yıl hüküm süren Memlûklar(1250-1517), devletin kuruluş, örgütleniş ve işleyişi bakımından Mısır ve bölge tarihinin önemli devletlerindendir. Muhammed b. Kalavun da (1293-1341) Memlûk tarihinde devleti en uzun süre yöneten hükümdar olmasının yanı sıra çağdaşı olan Hıristiyan devletler ve ehl-i zimmet ile ilişkileri bakımından dikkate değer sultanlarından biridir.Bu çalışmada Muhammed b. Kalavun Dönemi sosyo-kültürel ve siyasi tarihinin şekillenmesine etki eden din faktörü incelenmeye çalışılmıştır. Sultan Baybars’ın hilafeti himaye politikasıyla kendine İslâm dünyasının hâmisi rolünü de yükleyen bir devlet olarak Memlûklarda kuşkusuz dâhilî ve haricî siyasette dinin rolü büyüktü. İncelemeye konu olan dönem, Memlûk tarihinde siyasî nüfuz, iktisadî başarı ve bazı istisnaî olaylar hariçte tutulacak olursa toplumu oluşturan sosyal yapıdaki dengeli siyaset bakımlarından müstesna bir mevki işgal etmektedir. Memlûk Devleti kurulduğu sıralarda Haçlı Seferleri etkisini yitirmiş ve seferler sırasında elde edilen kazanımlar korunmaya çalışılıyor olsa da fikrî açıdan haçlı düşüncesinin tamamen ortadan kalkmadığı söylenebilir. Hıristiyanlığın yayılma sürecinde Roma ile beraber hayatî rol oynayan üç merkezden ikisinin –İskenderiye ve Antakya Piskoposlukları- Memlûk hâkimiyetinde olması bu devleti Hıristiyanlar gözünde de önemli kılmaktaydı. Günümüz dünyasında küreselleşmenin etkisiyle bazı olguların önemini yitirerek detaylara dönüştüğü müşahede edilse de dinî farklılıkların hemen her yerde toplumsal hayatın önemli bir yönlendiricisi olduğu da bir gerçektir. Çalışmanın amacı, devletin kuruluş dönemlerinde temelleri atılan ve politik bir motivasyon kaynağı olarak görülen dinin Muhammed b. Kalavun Dönemi’nde devlet politikalarına etkisini ortaya koymaktır., Mamelukes, reigned the near east area for 267 years (1250-1517), is one of the most significant states of Egypt and the history of the area in terms of establishment, organisation and operation. In addition to being the longest-reigning monarch (1293-1341) in the history of Mamelukes, Muhammed b. Kalavun is one of the significant monarchs with regard to his relations with Christian states of his time and non-Muslims in his state.In this paper, it is aimed to study the religion factor having an impact on shaping Muhammed b. Kalavun Era socio-cultural and political history. It is beyond doubt that religion had a prominent role in internal and external politics in Mamelukes, being a state attributing itself the role of Patron of the Islamic World with its patronage of caliphate policy. Keeping the political clout, economic success and some exceptional cases apart, this era occupies and important place in terms of balanced politics in social structure. The aim of this study is to present the effect of religion, of which foundations was laid during the establishment period and was seen as a political motivation source, on state politics in Muhammed b. Kalavun Era.Even though the Crusades lost influence and achievements gain during campaigns were trying to be preserved when the Mamluk Sultanate was established, it can be said that idea of crusade was still in mind. From the three centres having vital importance for the spread of Christianity, two of them – Alexandria and Antioch Dioceses were under the domination of Mamelukes; therefore, for the Christians this state was important.Though it is observed in today’s world that some notions lost significance due to effect of globalisation, it is a fact that religious diversity is a significant guidance for social life in everywhere.

Bu Tez Osmanlı- Safevî münasebetleri kapsamında XV. yüzyılın ortalarından XVI. yüzyılın ortalarına kadar olan sürede, Kızılbaş kimliğinin oluşması ve Osmanlı Devleti'nin bu topluluklara bakış açısını incelemektedir. Bazı Konar- göçer Türkmen oymakları'nın Kızılbaş kimliğiyle Safevî Devletine yanaşması, bu eksende Osmanlı Devletiyle Kızılbaşları karşı karşıya getirmiştir. Erdebil Sufileri'nin lideri Şeyh İsmail, Şahlık sevdasıyla Anadolu Kızılbaşlarını devlete karşı kışkırtırken, Osmanlı, devlet olmanın gereği, Kızılbaş tehlikesine karşı ciddi tedbirler almıştır. Dönemin kaynakları bizlere bu mücadelenin, inanç ve mezhep farklılığı kapsamında yaşandığını anlatan bolca argüman sunmaktadır. Bu çalışma bahsedilen dönemin çok kapsamlı ve karmaşık sürecini, kaynaklar ve arşiv belgeleri ışığında bir nebze de olsa aydınlatılmasını amaçlamaktadır. Medrese kaynaklı Sünnî bir yaşayış tarzı ile konar-göçer, senkretik bir inanç tarzı ve bu iki hayat tarzı arasındaki siyasi ve mezhebî farklılıklar, ayrışmanın ve problemlerin temelini oluşturmuştur. Osmanlı Devletinin bürokratik prensiplerden taviz verilmeden oluşturulan arşiv vesikaları, Yavuz Sultan Selim'in, şahsında Osmanlı Devleti'nin ve ilim adamlarının konuya yaklaşım tarzını, bilinmeyen yönleriyle ve objektif bir şekilde ele alınması yeni anlayışlara ve araştırmalara kapı aralayacaktır. This thesis is examining the formation of the qizilbash identity and Ottomans view of these communities during the period starting from the middle of the fifteenth century to the middle of sixteenth century, within Ottoman – Safevid relationship. Some of the nomadic Turkmen tribes' getting close relationship with the Safevid Empire with the identity of qizilbash, confronted Ottoman Empire with qizilbashes in this context. While Shah Ismail, the leader of the Erdebil Sufis, with passion of being Shah had provoked Anatolian qizilbashes against the state; Ottoman Empire, as a matter of being a state took serious precautions against the danger of Qizilbash. Resources of the related period offers us plenty of arguments saying that this fight had been lived within the denominational and belief differences.This study aims at enlightening the diverse and complicated process of the mentioned period, in the light of historical papers to some extent. With a sunni lifestyle stemming from madrasah, nomadic syncreteric belief style and the differences between these two belief and life styles had constituted the basis of the disintegration and the problems. The archive papers which were kept by making no concession to the burocratic principals of Ottoman Empire will lead to new researches and new understandings by handling Yavuz Sultan Selim, in the person of Ottoman Empire and the scientists approach style to the topic with all its unidentified aspects and in an objective way. 176

Kur' an, sosyal değerler ve yapılar ekseninde farklılıklara sahip olan tüm toplumlarla birlikte bu toplumların, görev, statü ve fonksiyon bakımından farklılaşan üyelerine hitap eder. Bu nedenle Kur'ân, sosyolojik açıdan yapısal ve değersel farklılıkları bünyesinde barındıran toplumlarla, içinde dikey ya da yatay olarak farklılaşan sosyal grupların arasında bir ayrım yapmaz. O, mevcut bulunan farklılıklara işaret edip onlarla ilgili teklifini yaparak esasen toplumsal bütünleşmenin esaslarını ortaya koyar. Kur'ân'ın farklılıklar karşısında teklifi `tearüftür.` Günümüz ifadesiyle bu, kültürleşmeye, sosyalleşmeye tekabül etmektedir. Buna göre, ırk, dil, etnik ve kültürel farklılıkları antropolojik birer ilâhî işaret (ayet) olarak tanımlayan Kur'ân, bununla beraber, söz konusu farklılıkların toplumsal gruplar arasında herhangi bir kast, ayırım veya eşitsizliğin gerekçesi olamayacağım vurgulamakta ve tüm insanların aynı biyolojik kökeni paylaştıklarına dikkat çekmektedir. Kur'ân'ın toplumsal farklılık olgusuna bakışını sosyoloji biliminin bakışıyla karşılaştırmalı olarak ele alan bu çalışma, hem Kur'ân'ın toplumsal farklılığı ele alış biçimini hem de toplumların bu farklılıklara karşı tutumlarının dini kökenlerini açıklamayı amaç edinmiştir.Anahtar Kelimeler: Toplumsal Farklılık, Toplumsal Farklılaşma, Toplumsal Tabakalaşma, Toplumsal Cinsiyet, Sosyal Eşitsizlikler, Oryantalizm, İlerlemeci Tarih Anlayışı, Kur'ânî Tearüf. Quran addresses to the members of all societies in which the members are in different roles, statues and functions. These societies are different in both social values and structural bases. Quran does not distinguish these societies and also social groups of these societies. It mainly presents the basics of social integration while indicating the diversities (differences) in its proposal. Quran's proposal against these diversities is `knowing each other` (the word's Arabic origin is `tearuf`). This `knowing each other` can be rephrased as `socialization` or `acculturation`. Based on this acculturation, Quran defines the differences in ethnicity, language, culture etc. as a divine sign (ayet). Quran also emphasizes that these differences cannot be the reason for any inequality, injustice and discrimination. In this paper, the term `Social Diversity and Differences` will be examined in Quran's point of view based on the perspective above. This paper also tries to make a comparison between the Quran and the Sociology in terms of this point of view. Basically, the aim of this paper is to explain how Quran approaches the `social diversities` and also how societies react against these diversities based on their religious motives.Key words: The Progressive Conception of History, Quranic tearuf, Social Diversity, Social Differences, Social Stratification, Gender Mainstreaming, Social İnequality. 236

06.03.2018 tarihli ve 30352 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan “Yükseköğretim Kanunu İle Bazı Kanun Ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun” ile 18.06.2018 tarihli “Lisansüstü Tezlerin Elektronik Ortamda Toplanması, Düzenlenmesi ve Erişime Açılmasına İlişkin Yönerge” gereğince tam metin erişime açılmıştır. Bu çalışmamız, isminden de anlaşılacağı üzere Fâtır Sûresi üzerinde, klasik ve muasır müfessirlerin tefsirlerinin ışığında yapılan bir incelemedir. Fâtır sûresi; tevhid, nübüvvet, haşir, şirk, cennet, cehennem, mücâzât ve mükâfat gibi Mekki sûrelerin genel kapsamına giren bütün bu mevzuları eksenine almış ve geniş bir şekilde değerlendirmiştir. İndiği dönem hakkında kesin bir rivayetin bulunmadığı Fâtır sûresi kakkında, cumhurun ittifakla Mekkî'dir demesi, sûrenin kapsamına dair daha ilk anda ipuçları vermektedir. Öncelikle belirtmek gerekir ki, Fâtır sûresi Kur'an'da hamd ile başlayan son sûredir. Sûrede çokça tekrar eden ve bizim de tezimizde genişçe yer verdiğimiz konulardan biri, Allah (cc)'ın tevhid delilleri ve kudret tezahürleridir. Tezimizin beşte birini kapsayan bu itikâdi meselenin akabinde ise, sûrede geçen birçok muhtelif konular üzerinde imkân ölçülerini aşmayacak oranda temas etmeye çalıştık. Sûrede geçen insanın amansız ve en sinsi düşmanı olan şeytanın tuzakları ve bu tuzaklara kananların hazin akıbetlerine tezimizde yer vererek, dost edinilemeyecek tek düşman olan şeytana düşmanca davranılması gereği üzerinde durduk. Yine sûrenin bir diğer konusu olan insanın yaratılış safhalarına temas ederek, ömrü hakkında bilgi verdik. Tezimizde üzerinde durduğumuz bir diğer konu, sûrenin 18. âyetinde bahsedilen "suçların bireyselliği" ilkesi oldu. 28. âyet olan âlimlerin Allah'tan en çok korkan insanlar olmalarının hikmeti arz edilerek Kur'ân'ın ilme verdiği öneme dikkat çekildi. Bir giriş ve iki bölümden oluşan tezimizi, âyetlerdeki garip kelime tahlilleri, âyetlerin genel manaları ve varsa kendine has incelikleri zikrederek neticelendirmeye çalıştık. Sûreyi incelerken âyetleri mushaftaki sıradan ziyade konu konu ele almaya çalıştık. Elimizden geldiği kadar tefsirlerdeki farklı yorumları süzmeye özen gösterdik. Bazı konularda kanaatlerimizi belirttik. Sûrenin temel mevzularını öne çıkararak sûrenin tahlilini sunmaya çalıştık. Anahtar Kelimeler: Fâtır Sûresi, Klasik, Çağdağ, Tahlil, Tefsir. This research – as understood from its title- is a re-reading of "Fater" chapter (Surat) in the light of contemporary and traditional interpretations. Whatever we name our thesis, and whatever we try to benefit from contemporary and traditional interpretations, "Fater" chapter (Surat) includes all the 'Mekki' chapters (Surates), and has attracted our attention in a way that there is no big difference in its interpretation between all the Tafsi'r books. "Fater" chapter (Surat) revolves around topics related to 'tawhi'id' (monotheism), prophecy, 'Al shi'rk' (disbelief), Heaven and hell, punishment and reward, all of which constitute a major part of all 'Mekki' chapters. The fact that there was no narrating at its time and the fact that the majority of scholars agree that it is a 'Mekki' chapter, demonstrates that it is a 'Mekki' chapter. We cannot tackle the understanding of the chapter as a whole, yet we tried to do so by means of detecting some subjects in the form of criteria, which helped us understand the chapter in a better way. The chapter starts with "Al hamdu liLLAH" (All grace to God), and this chapter is the last chapter that begins with such a phrase. In this chapter, as shown in the research paper, arguments of the existence of monotheism, and arguments about the capacities of God are repeated in a broad manner. We have tried to tackle the subjects related to monotheism, which represent 40% of our research paper, in an explicit and objective way that does not exceed the limits of the paper. We have also tackled "Satan's" traps and the destiny of those who follow his traces, and we have clarified the obligation of considering "Satan" an enemy, and we have also mentioned in some papers the steps of the human's birth, his life, and his age periods. We have focused, in a different subject, on the point of "individual mistake", and we have pointed at the wisdom out of scholars' worry of God, and the interest of Qur'an in science. In the conclusion, we have tried to end our paper with a clarification of the significance of the verses in general. And, we have mentioned different subjects in the verses. Our paper is formed of an introduction and two sections. Also, we have tried to tackle this chapter in terms of subjects, and not only by nattering verses. Finally, we have tried to introduce, as possible, the various jokes (lataa'if) from different interpretations, and we added our humble comments when necessary. The research paper was ended by a presentation of the essential topics which include many subjects. Keywords: 'Fater' Surat (chapter), old, contemporary, analysis, interpretation (tafs'ir)

Fâtıma el-Yeşrutî, 1891-1979 yılları arasında Filistin-Akka, Şam, Kahire, Beyrut gibi İslâm şehirlerinde yaşamış bir hanım sûfîdir. Rıhle ile'l-Hak, Nefehâtü'l-Hak, Mevâhibü'l-Hak, Mesîretî fî Tarîki'l-Hak adlı dört eseri mevcuttur. Çalışmalarında temel amacı babası Ali Nûreddin el-Yeşrutî'yi (1794-1899), yolu olan Şâzeliyye'nin Yeşrutiyye kolunu ve tasavvufa bakışını tanıtmaktır. Metinlerde tarikatın pîri Ali Nûreddin el-Yeşrutî'nin kimlik inşâsı kerâmetlerle örülü menkıbe anlatılarıyla sağlanır. Eserlerin bazı bölümleri otobiyografik özellikler taşır. Söz konusu dört çalışma Yeşrutîlik tarihinin birincil kaynaklarıdır.Filistin-Akka'da doğan Yeşrutîlik süreç içerisinde Lübnan, Suriye, Mısır, Doğu Afrika sahilleri, Komor Adaları, Uganda, Zengibar, Madagaskar, Tanzanya, Brezilya, Kanada gibi çok çeşitli bölgelere ve ülkelere ulaşmıştır.Bu tez, Türkçe literatürde daha önce hakkında kapsamlı bir akademik çalışma olmayan Fatıma el-Yeşrutî, Ali Nûreddin el-Yeşrutî ve Yeşrutiyye konularını ele almaktadır. Giriş ve üç bölümden oluşan tezin birinci bölümünde Fâtıma el-Yeşrutî'nin hayatı; eserleri, ilmî çevresi, tasavvuf algısı ve algının dayanağı olan başlıca sûfî literatür açısından ele alınmıştır. İkinci bölüm, Ali Nûreddin el-Yeşrutî'nin biyografisi, kerâmetleri ve tasavvuf anlayışına tahsis edilmiştir. Üçüncü bölümün konusu ise Şâzeliyye-Medeniyye'nin alt kolu olan Yeşrutiyye tarikatının kuruluşu, intişârı ve kartografyası, âdâp ve erkânıdır. Çalışmanın sonunda Fâtıma el-Yeşrutî ve Ali Nûreddin el-Yeşrutî'ye ait kronolojiler ile tarikata dair muhtelif görseller sunulmuştur. Fatima al-Yashruti was a woman mystic who lived in the Islamic cities like Palestine-Acre, Damascus, Cairo and Beirut between 1891-1979. She had four books: Rıhle ilel Hak, Nefehatül Hak, Mevahibül Hak and Mesireti fi Tarikil Hak. Her main purpose was introduced her father Ali Nur al-Din al-Yashruti (1794-1899), his way of Yashrutiyya branch of al-Shadhiliyya and his view of mysticism. The.construction of identity of Ali Nur al-Din al-Yashruti, the spiritual head of the tariqa, is provided with the miraculous expressions of tales. Some parts of the works have autobiographic characteristics. These four books are primary sources of the history of al-Yashrutiyya.Yashrutiyya which was came out in Akka, Palestine reached to many different regions and countries like Lebanon, Syria, Eygpt, East Africa coast, Comor Islands, Uganda, Zanzibar, Madagascar, Tanzania, Brazil and Canada.This paper is about Fatima al-Yashruti, Ali Nur al-Din al-Yashruti and al-Yashrutiyya in which there is no comprehensive academic study in Turkish literatüre before. In the first chapter of this thesis, consisting of introduction and three chapters, discussed in terms of main Sufi Literature, the life of Fatima al-Yashruti; her works, educational environment, sense of mysticism and basis of this sense.The second chapter is about the biography, miracles and the mystic conception of Ali Nur al-Din al-Yashruti. The last part, the third chapter consists of foundation, evolvement, cartography, rules and conventions of tariqa al-Yashrutiyya, which is the subbranch of al-Shadhiliyya-Madaniyya. At the end of the thesis, some pictures about the tariqa and Fatima al-Yashruti and Ali Nur al-Din al-Yashruti with chronology are presented. 156

Risaletü'l-Hamdele, Muhammed b. Mustafa el-Akkirmânî'nin (ö.1760) XVIII. yüzyılda kaleme aldığı fıkıh, ibadet ve ahlâk konularını içeren, Arapça olarak yazmış olduğu bir eserdir. Akkirmânî fıkıh, kelam, tefsir, hadis, siyer, tasavvuf ve İslam ahlâk felsefesi gibi alanlarda sayısız eser yazmış, kadılık görevlerinde bulunmuş önemli bir şahsiyettir.Bu değerli âlimin eserini tercüme etmek, Osmanlı Devleti'nin XVIII. yüzyıldaki durumuna tanıklık etmesi açısından önem arz etmektedir.Bu çalışma Risaletü'l-Hamdele'nin içerik, kaynak, fikirler ve sorunsallarını ele alma açısından önemli bir kaynak mesabesindedir. Risaletü'l-Hamdele, İmam Ebu Hanife'nin el-Vasiye'sinin hâşiyesi ve Buhârîzâde'nin ahlâk ile ilgili risalesinin hâşiyesinden oluşmaktadır.Bu çalışma bir giriş, üç bölüm ve eklerden meydana gelmektedir. Birinci bölümde Akkirmânî'nin, hayatı, ilmî şahsiyeti ve eserleri ele alındı. İkinci bölümde yazarın metodolojisi ve yararlandığı kaynaklar belirlenmeye çalışıldı; eserin genel özellikleri ile muhteviyatı hakkında bilgi verildi. Üçüncü bölümde ise eserin içeriğine yönelik değerlendirmelerde bulunuldu. Bu çalışmanın temel konusu olan Risaletü'l-Hamdele'nin Türkçe ve orijinal metni de ekler kısmına ilave edildi.Anahtar Kelimeler: Akkirmânî, Risaletü‟l-Hamdele, Ebu Hanife, el-Vasiye, Buhârîzâde Risaletü'l-Hamdele is a work that commited to paper in XVIII. Century by Muhammad b. Mustafa al-Akkirmânî in Arabic that includes fiqh, worship and moral issues. Muhammad b. Mustafa al-Akkirmânî is an important figure who has written numerous works in fields such as fiqh, kalam, hadith, interpretation, prophetic biography, sufism and Islamic Moral Philosophy and has carried out the duty as kadi. Translating the work of this dearworth savant becomes more of an issue in regards to bear witness of the situation of Ottoman Empire in XVIII. Century. This study is an important resource issue in terms of handling the content, resources, ideas and problems of Risaletü'l-Hamdele. Risaletü'l-Hamdele consists of the prophecy of İmam Ebu Hanife's el-Vasiye and the prophecy of Buhârîzâde's ethics.This study consists of an introduction, three chapters and appendices. In the first chapter, Akkirmân's life, scientific personality and works were adressed. In the second part, the methodology of the author and the sources he used were tried to be identified. A number of information was given about the general features and content of the study. In the third chapter, the content of the work was evaluated. Turkish and original text of Risaletü'l-Hamdele, which is the main subject of this study, was added to the appendix.Keywords: Akkirmânî, Risaletü'l-Hamdele, Abu Hanifa, al-Vasiye, Bukhârizâde 201

Bu çalışma ilmî bir tahkik çalışması olup içinde tahkik metot ve kuralları uygulanmıştır. Bu metot ve kuralların amacı geçmişte el hattıyla yazılıp yazma eser kütüphanelerinde kalan ve el hattıyla yazıldığı gibi tahkiksiz bir şekilde basılmış olan eserleri incelemek ve o kıymetli eserlere günümüz okurların daha kolay bir şekilde ulaşabilmeleri ve onlardan yararlanmaları için o eserleri gün yüzüne çıkarmaktır. Çalışma, XIII. yüzyılın önde gelen Osmanlı kırâat âlimlerinden Molla Muhammed Emin Efendizâde'nin idğam-ı kebir hakkındaki `Lâhika li'ş-Şârihi'l-Bâisi'l-Fakir fi İzâhi Bâbi'l-İdğâmi'l-Kebir` adlı risâlesini incelemiştir. Muhtevası Osmanlı'da Kırâat ilmi, Molla Muhammed Emin Efendi, onun Lâhika risâlesi, risalenin konusu olan idğâm-ı kebir ve Arapça metnin tahkikinden oluşan bu çalışmanın, yarısı Türkçe diğer yarısı ise Arapçadan teşekkül etmiştir. Bu çalışmadaki amaç kırâat alanına katkı sağlamaktır. Çalışma sırasında, bahsi geçen eserin bir küçük risâle olmasına rağmen muhtevasının, Kırâat ilmiyle meşgul olanlar için vazgeçilmez bilgi ve detaylar içerdiği ve müellifin bu konuya ne denli vakıf ve hâkim olduğu mülahaza edilmiştir. Büyük bir hassasiyetle yürütülen bu çalışma esnasında, gerek olmadığı sürece metne dokunulmamıştır. Böylece müellifin cümleleri ve eserde izlemiş olduğu metot nâsihin kaleminden kaynaklanan bir takım imla hatalarından da arındırılarak muhafaza edilmiş, eserin orijinalliği korunmuştur. Netice itibarıyla eser tozlu raflardan kurtarılıp tahkikli bir şekilde gün yüzüne çıkmıştır. Ayrıca bahsi geçen risâlenin müellif ve muhtevası hakkında önemli bilgiler ortaya konmuş, kaynakları tespit edilmiştir. Böylece eser ve eserin yazarı, araştırmacıların dikkatine sunulmuştur. This is a scientific study based upon some rules and methods. The purpose of the research is to examine and reveal to the readers of contemporary times the handwritten manuscripts which were published before without any examination. This Study discusses `Lahika li'ş-Şârihi'l-Bâisi'l-Fakir fi İzâhi Bâbi'l-İdğâmi'l-Kebir` which is the book of the leading Ottoman scholar of Qiraat in XIII. Century, Mullah Mohammed Emin Efendizâde. The study includes, the science of Qiraat, Mullah Mohammed Emin Efendi and his book Lahika on İdğâm-ı kebir. Research paper consists both Arabic and Turkish text. The aim of this study is to contribute to the field of Qiraat. During the study, it was considered that although the mentioned work is a small treatise, it contains indispensable information and details for those who are engaged in the science of Qirâat. Also, it was found that the author is having an authority in the field of Qiraat. This research study has been carried out with great precision; the text was not intervened unless necessary. Thus, the author's sentences and the method followed in the work were kept free of errors in spelling and stemming. The written manuscript has been preserved with utmost care. As a result, the work was taken away from the dust of the shelves and it came to the surface in an investigative way. Also, important information about the author and the content of the said treatise has been put forward and its sources are determined. Thus, this work and its author has been brought to the attention of researchers. 138

Müslüman toplumlardaki ıslahat yani yenileme çalışmaları -küreselleşme gibi farklı isimlerle anılsa da- aslında sekülerleşme veya sekülerleştirme çalışmalarıdır ve bu yüzden hep çatışmalı bir ortam doğurmuştur. Bu tez çalışmasında günümüzde yaşanan olayların benzerinin geçmişte de yaşanmış olduğu dikkate alınarak `aile krizi` olarak isimlendirebileceğimiz bir takım değişimlerin aslında `kültür krizi` olduğu tespit edilmiştir. Buna kriz dememizin sebebi, meydana gelen olaylarla ilgili olarak algılama ve düşünme biçimlerinde, temel değer ve kavramlarda köklü değişikliklerin gerçekleşmesidir. Osmanlı devletinde ıslahat çalışmalarıyla başlayan değişikliklerin sadece küçük sayılacak bir kısmı aileleri ilgilendirirken günümüzde bu çalışmalar çok daha geniş kitleleri etkilemektedir.Bu çalışmada ilk olarak M.Ö. 753 yılında Roma Devletini kuran Roma putperest ailesinden başlayarak, günümüze gelinceye kadar Batı aile tecrübesi ve Batı aile anlayışı ele alınmıştır.İkinci bölümde Batı aile tecrübesinin meydana getirdiği kültür birikiminin Tanzimat'la beraber Müslüman ailesine aktarım aşamaları tespit edilmeye çalışılmıştır.Üçüncü bölümde ise küreselleştirme çalışmalarının boyutlarına aile yönüyle işaret edilerek; Kıyamete kadar baki kalacak tek din olan İslamiyet'in mensupları olarak Müslümanların diğer milletlere örnek olmak vazifesini yerine getirmede aile boyutu üzerinde durulmuştur.Anahtar kelimerler: Aile, Müslüman ailesi, Batı ailesi, küreselleştirme, küreselleşme Reform (ıslahat) movements, in Islamic societies -although often introduced under the pretext of other phenomenons such as globalization- has been enforcing secularization or secular practices and therefore, it often breed conflict environments. In this thesis, I argue that some of the challenges that we can call as the `family crisis` are actually `culture crises` by taking into consideration that culture has often been in the frontline of the structural crises in the past as well. The reason why we call this phenomenon a `crisis` is the fact that it had a profound impact on core values and concepts and on the way people perceive and reflect events as a whole. In the Ottoman period only a limited part of the reform (ıslahat) efforts affected the family structure yet such efforts affect wider masses today.This study initially discussed the Roman pagan family that had been the very foundation of the Roman State in 753 B.C., and its roots in the modern Western family structure and understanding.In the second part, the paper tries to elaborate how the essence and the cultural norms of the Western family was transferred to the Muslim family along with Tanzimat reforms (1839 Ottoman political reforms).In the third part, the affect of globalization in terms of family re-modelling is discussed. Further it has been pointed out that the duty of Muslims who are the members of a religion which is the only religion that will survive until the Yawm ad-Din, as a role model in terms of family.Key words: Family, Muslim family, Western family, globalization 413

Bu tez, on dokuzuncu yüzyılın sonunda Müslüman olan Abdülahad Davud'un, eserlerini incelemektedir. 1904'te Müslüman olan ve 1931'e kadar çeşitli gazete ve dergilerde yazan Abdülehad Davud'un eserleri dikkate alındığında, onun çok katmanlı bir kişi olduğu ve başta dini konular olmak üzere, pek çok konuda görüşlerini açıkladığı görülür. Teolojik anlamda Davud'un Hıristiyanlık karşıtı yazılarının büyük oranda kendisini önceleyen İslam reddiye geleneğinin bir devamı niteliğinde olduğu görülür. Davud, özellikle Kitâb-ı Mukaddes'in tahrifi ve tebşirat gibi konularda Ali b. Rabben et-Taberî, Kādî Abdülcebbâr, İbn Hazm ve İbrahim Müteferrika ile büyük ölçüde aynı örnekleri kullanmış ve aynı sonuçlara ulaşmıştır. Davud gazete yazıları ve reddiyelerinde, teolojik konuların yanı sıra, yaşadığı çağın toplumsal ve politik olayları hakkındaki düşüncelerini paylaşır. Davud'un ilk defa bu tezde derinlemesine incelenen gazete yazıları aracılığıyla çağının problemleri hakkındaki düşüncelerini paylaşmaktayım. Sonuç olarak, İslami reddiye eserlerinin on dokuzuncu yüzyıla gelinceye kadar giderek kalıplaşmış bir forma ulaştığını ve Davud'un bu nedenle kendisini önceleyen reddiye yazınını ciddi şekilde tekrarladığı görülmektedir. Öte yandan, reddiye eserlerinin sadece teolojik açıdan ele alınmak yerine, dönemin politik konjonktürünün anlaşılması açısından da incelenebileceği açıktır. Zira her reddiye eseri yazıldığı çağın zihniyetinin bir yansımasıdır. This thesis examines the works of Abdu'l Ahad Dawud, who became a Muslim at the end of the nineteenth century. He wrote for various newspapers and magazines until 1931 and considering his works, it is apparent that he is multi-layered person whose ideas cover many fields; religious, social and political. In theological sense, it is evident that Dawud's anti-Christian works are mostly the continuation of the Islamic polemical literature, which stresses on rebuttals against Christianity. Dawud's approach on the issues such as falsification of the Bible and tebşirat is evidently following the conclusions in the works of his predecessors; Ali l-Taberî, Abd alJabbar, Ibn Hazm and Ibrahim Müteferrika. In his newspaper articles and refutations, Dawud shares his thoughts on the social and political events of his age, as well as theological issues. This paper will represent Dawud's thoughts on the problems of his era through newspaper articles that were thorougly examined and analyzed. When everything is considered, it seems that Islamic polemical literature gradually reached a stereotyped form by the nineteenth century, and Dawud's works give the impression that he repeats the refutation literature which preceded him. On the other hand, it is clear that the polemical writings can be examined in terms of understanding the political conjuncture of the period, rather than just theologically. Because every polemical literature is a reflection of the mentality of the era in which it was written. 68

İslamofobi, fobi kökünden türeyerek, tam bir kavram karşılığı bulunmamasına rağmen kelime anlamı, İslam düşmanlığı, İslam korkusu, ayrımcılık, ırkçılık, ötekileştirme gibi anlamlarına gelmektedir. Günümüzde İslamofobi, dünya genelinde hem Müslümanlara karşı hemde Müslüman ülkelere karşı bir risk unsuru olmaktadır. Turizm soyut özellik taşımasıyla, genel özelliklerinden birisi olan risk faktörünün oldukça yüksek olması ile birlikte islamofobi ile arasında bir bağ oluşturmaktadır. Araştımanın amacı, turizmde risk unsurları içinde yer alan islamofobinin turizm üzerindeki etkisi, turizminde islamofobi üzerindeki etkisi, iletişimi ve etkilişimi araştırılmıştır. Araştırmada, 2010 ve 2019 yılları arasında İslamofobi yazınında İslamofobik olaylar ile ilgli Yüksek Öğrenim Kurulu'nda bulunan lisansüstü tezlerin, Dergipark'da 2005 ve 2019 yılında bulunan turizm yazında İslamofobya ile ilgili makale çalışmaları ve uluslararası alanda 2010 ve 2018 yıları arasında turizm ve İslamofobi ili ilişkili yayınlanan kitap, makale ve bildiri çalışmaları, çeşitli parametreler çerçevesinde bibliyometrik yöntem ile analiz edilmiştir., Islamophobia derives from the root of phobia, although it does not have a full concept meaning, it means the word meaning, hostility to Islam, fear of Islam, discrimination, racism and othering. Today, Islamophobia is a risk factor both for Muslims and for Muslim countries around the world. With its abstract characteristics, tourism constitutes a link between Islamophobia and its high risk factor, which is one of its general characteristics. The aim of this study is to investigate the effect of Islamophobia, which is one of the risk factors in tourism, on Islamophobia in tourism, its communication and interaction. In this research, the postgraduate theses of the Higher Education Board related to Islamophobic events in the Islamophobia literature between 2010 and 2019, the articles related to Islamophobia in the summer of 2005 and 2019 in Dergipark and the relationship between tourism and Islamophobia province in the international field between 2010 and 2018 published books, articles and papers were analyzed with bibliometric method within the framework of various parameters.

Bugün Yunanistan sınırları içerisinde bulunan Yanya vilayetinde doğmuş ve ömrünün ilk yıllarını burada geçirmiş olan Yanyalı Mustafa İsmet Garîbullah Efendi 19. yüzyılın başlarında doğup Osmanlının son dönemlerine tanıklık etmiş Nakşi Halidi koluna mensup önemli mutasavvıflardan biridir. Gençliğinde bir dönem memurluk yapan Mustafa İsmet Garîbullah daha sonra görevinden ayrılarak Mekke'de bulunan Halide Bağdadî'nin mürîdlerinden Abdullah Mekkî'ye intisap etmiş ve seyr-ü sülûkünü tamamlayarak irşad için Edirne'ye gönderilmiştir. İlerleyen zamanlarda İstanbul'daki sevenlerinin davetiyle İstanbul'a yerleşmiş Fatih Çarşamba'daki kurmuş olduğu tekkesinde ölene kadar irşad faaliyetleine devam etmiştir. Elimize ulaşan tek eseri olan Risale-i Kudisyye isimli şiir vezninde seyr-ü sülûke ait makamlardan mürîd ve mürşidin âdâbından ve birtakım tasavvufi kavramlardan bahseden bir eser yazmıştır. Bir giriş ve üç bölümden oluşan tezimizin ilk bölümünde tasavvufun doğuşu gelişim süreci incelenmiş Nakşibendîlik ve Halidilik hakkında bilgiler verilmiş, yaşadığı zamandaki kültürel tasavvufî, siyasi ve sosyo-ekonomik durum incelenmiştir. İkinci bölümde sınırlı sayıdaki kaynaklardan müellifin hayatı ve yetiştirdiği talebeler hakkında bilgi verilmiş kendisiyle devam eden silsilenin bugüne etkisine ışık tutulmaya çalışılmıştır.Son bölümde ise müellifin eserinde önemle üzerinde udrduğu yedi kavram tespit edilerek incelenmeye çalışılmıştır.Mustafa İsmet Garibullah'ın silsilesinin bugünkü temsilcisi konumunda bulunan Mahmud Ustaosmanoğlu Hocaefendi'nin başucu kitabı olarak değerlendirdiği bu eserin tanıtımına katkıda bulunmayı amaçladık. Shayk Yanyali Moustapha İsmet Garibullah is a significant Sufi who belongs to the Khalidi branch of the Naqshbandi sufism. He was known to be born and raised in the `Yanya` village which is currently within tje Greek territory. He was born at the begginning of the 19 th and died somewhere near its end.Having worked as a government servant during his youth, İsmet Garibullah then moved to Mecca to initiate his `Sayr al-Suluk` (The journey to truth) and become a `Salik` through committing himself to Abdullah al-Makki who was one of the `Murids` (Followers) of Khalid al-Shahraruzi. After becoming a Salik he was sent to Edirne to perform `Irshad` (Act of showing the true path) there, and with the insistence of his enthusiasts from İstanbul, he finally settled into Çarşamba/Fatih and established a dervish lodge where he continued his Irshad activities for the rest of his life.His only existing work is Risalah Qudsiyya wich consists of rhythmic poetry coupletsthat describe `maqaaams`(Levels) of sayr al-suluk, manners of both `murid` (Follower)and `murshid`(Master Sufi), and many sufistic notions.This paper consists of 1 introduction and 3 body paragraphs. The first chapter revolvesaround the emergence of Sufism and how it developed over time, as well as information about Naqshbandi-Khalidi. We investigate the cultural, sufistic, political and socioeconomic circumstances during Ismet Garibullah's era.In conclusion, we have aimed to contribute to the publicty of Risalah al-Qudsiyya which was considered a key book by Mahmud Ustaosmanoglu who was trained by Shaky Ali Haydar Ahiskhavi to become the Shaykh of Ismailaga Triqa, thus the current representative of I smet Garıbullah's range. 102

Bilimin ve bilimsel olanın tanımlanması sorunsalı, epistemolojik tartışmalar ile doğrudan ilgilidir. Bilimsel Devrim ve Aydınlanma Çağı'nın bilim ve felsefe alanında tetiklediği sıçrama, modern bilimlerin diğer bilgi türlerine üstünlük kurarak doğumunu ve yöntem alanında da akılcılığın egemenliğini getirmiştir. Bilgi ve bilimin ilahi değil dünyevi, imana değil nedenselliğe bağlı yasalara tabi hale gelmesiyle, bilgi ve bilimin kültürel boyutu önemsizleşerek evrensel bilgi ve bilim anlayışı yaygınlık kazanmıştır. Günümüzde bilimin sözü edilen niteliğinde bazı değişimlerin olduğuna tanık oluyoruz. Özellikle dinsel olanın yükselişinin görüldüğü yerlerde, farklı bir bilim paradigması arayışında olunduğu gözlenmekte, bilimin gerçeğe ulaşma kapasitesine dönük bir şüphecilik, akıl, bilim, iman ve metafizik arasında konulan sınırların aşıldığı girişimlere rastlanmaktadır. Bu girişimler doğa bilimleri, tarih ve topluma dönük yaklaşımlarda da kendini göstermektedir.Bunlardan hareketle bu çalışmada, söz konusu girişimi temsil ettiğini düşündüğümüz İslami eğilimli Yeni Ümit dergisi analiz edilmiştir. Öncelikle adı geçen derginin bilim tanımına ve faaliyet alanlarına bakılmıştır. Ardından iman ve akıl arasında yeni bir bağ kurmak isteyen derginin, (imanlı) ilim ve `Batılı bilim` olarak yaptığı ayrımın arka planına bakılmıştır. Bu ayrımdan sonra ise, söz konusu ayrımın yansımaları olan doğa bilimlerinin İslamileştirilmesi, din eksenli tarih tasarımı ve din eksenli toplum projesi analiz edilmiştir. Bahsedilen çalışmada, seçilen dergiler, bilim-ilim teması altında derin hermeneutik yöntemiyle ideoloji analizine tutulmuştur. Anahtar Kelimeler: Bilginin Dinselleştirilmesi, İlim, Derin Hermeneutik, Neoliberal Dönüşüm The question of defining science and what is scientific is directly related to epistemological discussions. The leap in the fields of science and philosophy triggered by Scientific Revolution and the Age of Enlightenment brought the birth of the modern science establishing superiority over other types of knowledge and the hegemony of rationalism in methodology. As knowledge and science was beginning to depend on earthly and causal laws rather than divine and faithful, a universal understanding of knowledge and science was becoming widespread since the cultural dimension of knowledge and science had started to become insignificant. Contemporarily, it is obvious that this feature of science is changing. There is a seek for a different scientific paradigm in which there is skepticism towards the potentials of science to find the truth and the boundaries among reason, science, faith and metaphysics are transgressed especially in the regions where the religious is rising. This seek could be observed in the attitude towards natural sciences, history and society also.In this paper the Islamic oriented journal of Yeni Ümit is going to be analyzed in that respect. Firstly we are going to deal with the journal's definition of science and fields of study. Then we are going to focus on the background of the distinction between the (faithful) ilm and the `Western science` made by the journal trying to establish a new type of relation between faith and reason. After this distinction, Islamization of natural sciences, religion-centric design of history and religion-centric Project of society that are the reflecions of this distinction are analyzed. In this paper we are going to make ideology analysis of the selected issues of the journal under the theme of science and ilm by using the method of deep hermeneutics. Key Words: Religionization of Knowledge, Ilm, Deep Hermeneutics, Neoliberal Transformation 170

06.03.2018 tarihli ve 30352 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan “Yükseköğretim Kanunu İle Bazı Kanun Ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun” ile 18.06.2018 tarihli “Lisansüstü Tezlerin Elektronik Ortamda Toplanması, Düzenlenmesi ve Erişime Açılmasına İlişkin Yönerge” gereğince tam metin erişime açılmıştır. Dünyanın en uzun destanı olan Manas Destanı Türk boylarından biri olan Kırgızların milli destanı olduğu gibi dünya edebiyatının da sayılı ürünlerinden biridir. Manas destanı, adını, Manas isimli kahramandan alır. Bu destanı okuyup söyleyenlere de Manascı denilir. Manascılık, bir sanat ve meslek olarak kabul edilir. Manas destanında geçen hadiseler, bazı araştırmacılar taraftan Hun gönemine bağlanıyor. Ancak, bu olayların zeminini 11-12. yüzyıllara bağlamak daha gerçekçi bir yaklaşımdır. 1120'li yıllarda Orta Asya'yı istila ederek Karahanlı ülkesini ele geçiren Moğol Karahitaylar'ın, Kırgızlar üzerine asker göndermesi ve bu sırada yaşanan olaylar Manas Destanı'na kaynaklık eder. Destan kahramanı Manas'ın XVI. Yüzyılda yaşamış bir kişi olduğu hakkında belli bir kanaat bulunmaktadır. Bu bakımdan, destanın olgun çağını yaşaması XVI. Yüzyıl ve sonralarında gerçekleşmiştir. Kırgız Türklerinin milli kahramanı Manas'ın etrafında örgütlenen Manas Destanı'nın ilk bölümünden itibaren Manas'ın doğumu, daha beşikte iken konuşmaya başlaması, kafirleri yeneceğini söylemesi, büyüyüp delikanlı olunca Çinlileri yenmesi, Müslüman yiğit Almanbet'le tanışıp, birlikle birçok savaşa girmeleri, Manas'ın evlenmesi, düşmanları tarafından iki defa öldürülmesine rağmen tekrar dirilmesi, Mekke'ye ziyaret ve Kabe'yi tavaf etmesi, lirik bir üslupla anlatılır. Destanda Manas'ın ölümüne geniş yer verilir. Bahsedilen kahramanların şahsında trajik hayat hikayeleri ve kahramanlık örnekleri olarak seyreden destan, bu anlatımlar eşliğinde özel olarak Kırgız, genel olarak Türk kültür, din ve inanç kültürünün din ve inanç yapısı hakkında verilen malzemenin ilmi bir şekilde değerlendirilmesidir. Söz konusu inanç ve dini motifler, destandan alınan örneklerle eşleştirilecektir. Tezimizin genel amacı, Kırgız kültürünün din ve inanış boyutunun akademik düzeyde aydınlatılmasına katkı sağlamaktır. The epic of Manas that is a national epic of Kyrgyz Turks is not only the longest epic in the world but also one of the rarest works of literature. The name of the epic takes its name from the historical hero, Manas. Those who retell epic of Manas are called Manaschy. The act of performing Manas is considered as a kind of art and profession as well. According to some researchers the events described in the epic belong to the Hun period. However, these events actually date back to the XI – XII centuries. In the year 1120 Mongol Karahitays invaded Central Asia and conquered Kara Khanid khanate and sent troops to Kyrgyz Turks. These and other events that took place during this period are described in the epic. There is also an assumption that Manas, the hero of the epic, is a real person who lived in the XVI century. The life of the national hero of Kyrgyz Turks - Manas is taken as a basis for this epic: his birth; how he started to speak when he was still in a cradle; his intention to defeat infidels; how he defeated Chinese after he had grown up; how he had met with valiant Almanbet and together engaged in many battles; his marriage; his resurrection despite being killed twice by his enemies; his visit to Mekka and circumambulation of Kaaba these and other events are lyrically described in the epic. Much attention is devoted to the death of the hero Manas. This thesis paper aims to analyze and evaluate Turks', particularly Kyrgyz Turks' culture, religion and beliefs based on the tragic life stories of the heroes and their incredible acts of bravery. These beliefs and religious motifs will be matched with the examples from the epic. The overall purpose of this thesis is to contribute to the studies about the Kyrgyz culture's, its' religion and belief at the academic level. ABSTRACT

İslâm Devletinin gayri müslim tebaasının ergenliğe ermiş olan erkeklerinden fert başına aldığı vergiye cizye denir. İslâm Devleti bu vergiyi, onların savaşmaması ve İslâm topraklarında özgürce yaşamaları karşılığında bir bedel olarak kendilerinden alır. Cizye vergisi sadece İslâm'a münhasır bir vergi değildir. İslâm Devletinden önce de pek çok büyük devletler, İslâm'da ki cizye vergisine benzer vergileri tebaalarından almışlardır. Tarihte görülen en büyük devletlerden birisi olan Roma devletinde `tributum capitis`adı altında bu vergi alınıyordu. Yine kendi devrinde güçlü bir iktidara sahip olan Sâsâni devletide halkını çeşitli tabakalara ayırarak onlara vergiler yüklemiştir. Bu bağlamda 20 ile 50 yaş arasında olan fertlerden, kendi varlıklarına göre baş vergisi almıştır. İslâm Devleti Tebük seferinden sonra Arap yarımadasında hâkim bir güç olmaya başladıktan sonra çevre kabilelerden cizye vergisini almaya başlamıştır. Bu çerçevede Hz. Peygamber bu kabilelerle anlaşmalar yapmış, bu anlaşmalarda kabilelerden cizye vergisi alınacağı zikredilmiştir. Hz. Peygamber'in vefatından sonra, hilafete gelen Hz. Ebu Bekir ve Hz. Ömer zamanında fetihlerin artmasıyla birlikte cizye, İslâm Devletinin en önemli gelir kaynaklarından birisi olmuştur. Yine Hz. Osman'ın hilafetinin ilk altı yılında İslâm topraklarının o zamana kadar hiç görülmemiş bir şekilde genişlemesiyle toplanan cizye vergisi de aynı ölçüde artmıştır. Ancak Hz. Osman'ın hilafetinin son altı yılında ve Hz. Ali zamanında iç karışıklıklarının artmasıyla fetihler durmuş, İslâm Devleti kendi iç problemlerini çözmek için politikalar üretmeye başlamıştır. Bu sebepten dolayıda cizye vergisinin toplanmasında bir azalma meydana gelmiştir. Cizye vergisi, hukuki kaynağını kitap, sünnet ve icmâ'dan almaktadır. Tevbe suresinin 29. âyetinde `Ehl-i kitap'tan Allah'a ve âhiret gününe inanmayan, Allah ve resulünün yasakladığını yasak saymayan ve hak dine uymayan kimselerle, yenilmiş olarak ve kendi elleriyle cizye verinceye kadar savaşın.` buyrulmuştur. Bu bize cizye vergisinin kitabi kaynağını gösterir. Hz. Peygamber'in cizye vergisiyle alakalı hadisleri ve zamanında yaptığı uygulamalar ve kendisinden sonra Raşid Halifeler'in uygulamaları bu vergi üzerindeki sünnet ve icmâ'nın oluştuğunu bize gösterir. Bu hukuki kaynaklara dayanarak müçtehitler bu vergiyle alakalı hükümler vermişlerdir. Başta dört büyük mezhep olarak tanınan Hanefî, Mâlikî, Şafiî ve Hanbelî mezhepleri âlimleri olmak üzere pek çok âlim cizye âyetini ve Hz. Peygamber'in uygulamalarını yorumlamışlar ve cizye ile alakalı hükümler vermişlerdir. Biz de bu çalışmamızda bu hükümler ve cizye'nin tarihiyle alakalı bilgileri kaynaklardan ayrıntılı bir şekilde incelemeye çalıştık ve bu çalışmayı ortaya koyduk. Islamic State had collected tax from young males who were non-muslim and became an adolescent, this tax is called 'jizyah'. The state collected this tax in exchange of these people' s freedom. Also these people are non-belligerent. Hence, they had to pay tax which is 'jizyah'.Jizyah is not special to İslâm. Before the Islamic State, many pioneering states made this kind of tax compulsory. One of the greatest empires, Rome Empire collected this tax under the name of 'Tributum Capitis'. In addition to that, The State of Sâsâni which was the most powerful state during its own era, divided its nation into classes and collected tax from each division. In a sense of collecting tax, Males between ages 20 to 50 were paying tax mandatorily according to their wealth.The Islamic state started to collect tax (jizyah) from surrounding tribes, right after becoming a predominant power by winning the Tebük War. The prophet made deals with surrounding tribes in order to make tax compulsory for them. After the death of Prophet, Abu Bekir and Omar became Caliph and with the increase of conquests, Jizyah became one of the major sources of profit for the Islamic State. In the first 6 months of Caliphate of Osman, Islamic State grew enormously. Thus, the amount of jizyah collected, increased steadily. However, during the last 6 years of caliphate of Osman and during the caliphate of Ali, with the increase of internal problems of state, conquests stopped. The Islamic state had sought solutions to solve internal problems. Thus, the tax collection decreased.The jizyah type of tax can be found in Quran, Sunnah and other important religious sources. In Surah At-Tawbah, Verse 29 it is said that `Fight those who do not believe in Allah or in the Last Day and who do not consider unlawful what Allah and His Messenger have made unlawful and who do not adopt the religion of truth from those who were given the Scripture - [fight] until they give the jizyah willingly while they are humbled.` This is the major source of jizyah. Propthet' s hadiths of jizyah and his applications about the subject are other major sources. Moreover, the Caliphs' applications can be seen as a powerful source as well.Based on these legal sources, Mujtahids made important decisions based on these sources mentioned above. In addition to that, the leaders of 4 great sects, which are Hanafi, Shafi, Hanbali, Mâlikî made comments of the verse of Jizyah and Prophet's applications. In conclusion, in our paper, we mentioned the history of jizyah and its provisions by making a deep research by using related sources. 113

Ebu'l-Kâsım eş-Şâbbî, yirminci yüzyılın ilk çeyreğinde Tunus'ta yetişen çağdaş Arap edebiyatı şairlerinden biridir. Kısa süren hayatına rağmen şiirleriyle süslediği muhteşem divânını ardında zengin bir miras olarak bırakmıştır. Fransız sömürge döneminde ülkesinin uğradığı zulümlere başkaldırarak, gençlere uyanış ve direniş çağrılarını yansıtan şiirler yazmıştır. En ünlü şiirlerinden biri olan İrâdetu'l-Hayât, yıllarca gönüllrerde Tunus'un Milli marşı olarak yankılanmıştır.Bu çalışmada Ebu'l-Kâsım eş-Şâbbî'nin hayatı, eserleri, edebi kişiliği ve divanındaki şiirleri tasnif edilerek konularına göre tercüme ve tahlili yapılmıştır. Ebu'l-Kâsım eş-Şâbbî'nin Kuzey Afrika'nın en önemli şairlerden biri olduğu ve Tunus'un kurtuluşu adına halkını bazen şiirleriyle coşturduğu bazen de onlara yüklenerek istiklal ve özgürlüğe davet ettiği tespit edilmiştir. Anahtar sözcükler: Ebu'l-Kâsım eş-Şâbbî, Tunus Edebiyatı Tarihi, Şiirde Modernleşme, Romantik Şiir, Vatan Sevgisi, Özgürlük ve Direniş, Tabiat, Hüzün, Kadın. Abu al-Qasim ash-Shabbi is one of the poets of modern Arab literature growing up in Tunisia around the first quarter of the 20th century. Despite his short lifespan, he left behind a rich legacy of a magnificent Divan which he embroidered with his poems.Revolting against the persecution his country was subjected to during French Colonization, he wrote poems in his call for youth mirroring the motives of awakening and resistance. One of his most renown poem 'Iradetu'l Hayat', has for years resonated through the hearts as the national anthem of Tunisia.In this paper the life of Abu al-Qasim ash-Shabbi, his works, his literary identity and the classification of poems in his Divan are translated and probed in accordance with their subject matter. It is ascertained that Abu al-Qasim ash-Shabbi is one of the most exceptional poets of North Africa and that in order for Tunisia to be freed he sometimes with his poems exhilarated, and sometimes pressed his nation towards sovereignty and freedom.Key Words: Abu al-Qasim ash-Shabbi, Tunisian Literature History, Modernism in Poetry, Romantic Poems, Patriotism, Freedom and Resistance, Nature, Melancholy, Woman. 199

Kelâm ilmî, özellikle klasik dönem sonrasında nazarî-aklî ilimlerden felsefe vemantıkla etkileşim halinde olmuştur. Muhyiddîn ibnü'l-Arabî ve takipçilerininmetafizik bir iddia ile mevzu, mebadi ve mesailini tayin ettiği vahdet-i vücûddüşüncesine kelâm ilminin mesafeli ve eleştirel duruşu, XVI. yüzyıl sonrasındayumuşamaya başlamıştır. Özellikle Devvânî'nin vahdet-i vücûd ile kelâmı birarayagetiren tavrı sonraki dönemlere etki etmiştir. Devvânî'nin bu yaklaşımını daha ileriyetaşıyan İbrâhîm el-Kûrânî, kelâm meselelerinin vahdet-i vücûdun âlem tasavvurunauygun olarak açıklanabileceğini iddia ederek bu iki geleneği uzlaştırmaya çalışmıştır.Onun bu tavrının görünür hale geldiği en önemli eserlerinden biri Meslekü's-sedâdrisalesidir.Modern öncesi dönemde kelâm ilminin yöntemi ve tartışmalarına örnek olmasıaçısından Meslekü's-sedâd risalesi merkezinde XVII. yüzyıl düşünce tarihinindeğerlendirileceği bu çalışmada özellikle kelâm ve tasavvuf ilişkisi ele alınacaktır.Giriş ve üç bölüme ayrılan tezin ilk bölümünde bahsi geçen risalede ele alınankonuların tarihi bağlamının ortaya konulması için Kûrânî'nin ilmî hayatı ve yaşadığıdönemin entelektüel durumuna dair genel bir çerçeve sunulmuştur.Tezin ikinci bölümünde Kûrânî'nin insan fiillerini açıklamada faydalandığı vetartıştığı meselelerin fikrî zeminini oluşturan tevhid görüşünü ve âlem tasavvurunayer verilmiştir. Ancak Kûrânî'nin kelâmi bir meseleyi vahdet-i vücûdun âlemtasavvuruna göre açıklamasından dolayı bu bölümde ana hatlarıyla kelâm vetasavvufun ilahi sıfatlar ve bu sıfatların mümkün ile ilişkisine değinilmiştir. BöyleceKûrânî'nin uzlaştırmaya çalıştığı iki ekolun temelde hangi noktalarda birbirindenayrıldığı hususu ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır.Tezin son kısmında insan fiillerinin meydana gelmesinde etkili olan ilâhi kudret vehâdis kudretin durumuna dair tartışmalara ele alınmıştır. Kûrânî'nin özelliklevurguladığı `bağımsız olmayan ve Allah'ın izni ile tesir eden hâdis kudret` terimiüzerinden meselelelerin ele alındığı bu son bölümde, onun kelâm ve vahdet-i vücûdgeleneğini telif etme amacıyla izlediği eklektik tavra dikkat çekilmiştir. Ayrıca bubölümde Kûrânî'nin hâdis kudret görüşü ile insanın mükellef olmasının ispatlamasıarasındaki ilişki ve insanın sorumluluğunun ne zaman başladığına dair görüşleriaçıklanmıştır. Kalām was in interaction with the theoretical sciences especially, philosophy andlogic in the post-classical period. Kalām scholars' reserved and critical stance ofwahdat al-wujūd which was developed by Muhyiddīn ibn al-Arabī and his followerssoftened after the sixteenth century. Especially the attitude of Dawwānī whichcombined wahdat al-wujūd with kalām has influenced the later periods. Ibrāhīm al-Kūrānī, who has improved this approach of Dawwānī, tried to reconcile these twotraditions by claiming that the problems of kalam can be explained in accordancewith the world imagination of unity of being (wahdat al-wujūd). One of his mostimportant works in which his attitude has become apparent is the treatise Maslak assadād.In the pre-modern period, the treatise Maslak as-sadād is an important example of themethod and discussions of the kalām in the seventeeth century and in this thesis I willbe show the relationship between theology and sufism in that treatise. In the first partof the thesis, which is divided into three sections, the introduction of the historicalcontext of the subjects discussed in the treatise Maslak as-sadād and first section ofthe paper is presented a general framework of the intellectual life of the period ofKūrānī's life.In the second part of the thesis inculedes the idea of tawhīd (monotheism) and createdworld, which is the intellectual basis of the issues that Kūrānī used to discuss andexplain the human acts. However, due to the explanations of Kūrānī according to theworld imagination of unity of being, this section outlines the divine attributes'connection with possible existents. Thus, it was tried to find out at what points thetwo schools which Kūrānī tried to reconcile.In the last part of the thesis, divine power and created power which is effective in theoccurrence of human actions are discussed. In this last chapter has been pointed outthe eclectic attitude that Kūrānī tried to reconcile kalām and unity of being traditionaccording to the term `power that is not independent and influences by Allah'spermission`. In this section, the relationship between the opinion of Kūrānī's state ofpower and the evidence of human prosperity and, the opinions of when theresponsibility of human beings started has been explained. 102

Bu çalışma Türk İslam Edebiyatına ait bir Yüksek Lisans tezidir. Toplamda IX + 346 sayfadan oluşmaktadır. Üç bölüme ayrılan tez klâsik bir inceleme – metin çalışması olarak adlandırılabilir.Tezde incelenen eser Kazasker Mustafa İzzet Efendi'nin Güfte Mecmuasıdır. Tertip edildiği tarih tam olarak belli olmayan eser, 19. yüzyıla aittir. İçerisinde 312 adet şiir bulunmaktadır. Şiirlerin nazım şekli ise Şarkıdır. Bu çalışmada, Güfte Mecmuaları hakkında bilgi verilmiştir. Aynı zamanda Edebiyat – Mûsikî ilişkisi birkaç açıdan incelenmiştir. Kazasker Mustafa İzzet Efendi'nin Güfte Mecmuası, günümüz alfabesine aktarılarak, şekil ve içerik özelliklerinden bahsedilmiştir. This paper is a postgraduate thesis which belongs to Turkish Islamic Literature. It comprises of IX + 346 pages. The thesis which sectioned as three parts can be named as a classical research or a text study. The literary work analyzed in the thesis is Kazasker (Minister of Military) Mustafa Izzet's (Efendi's) Journal of Lyrics. The literary work of which date of issue is not clear, belongs to the 19th century. There are poems in the work. The poetic verse form of the poems is song.In this study, it is informed about the Journal of Lyrics. At the same time, the relation of literature and music is examined. The form and content features of Kazasker (Minister of Military) Mustafa Izzet's (Efendi's) Journal of Lyrics is mentioned by transmitting to modern-day alphabet. 360

Cenab-ı Hakk'ın Kur'ân-ı Kerîm ve hadîs-i şerîflerde yer alan doksan dokuz ismine Esmâü'l-Hüsnâ / Esmâ-i Hüsnâ denir. Edebiyatımızda bu isimlerin anlamını, bu isimlerle yapılan duaların faziletini, her ismin tespih sayısı ile kazandıracağı özel tesiri konu edinen pek çok manzum ve mensur eser mevcuttur. 1832-1904 yılları arasında yaşamış İngiliz gazeteci, yazar ve şair Sir Edwin Arnold'un The Pearls of the Faith adlı kitabı da Esmâ-i Hüsnâ konusundadır. Edwin Arnold, görevle gittiği Hindistan'da yedi yıl kalmış (1856-1861), İngiltere'ye döndükten sonra orada topladığı malzemeyi çeşitli eserler halinde kaleme almıştır. Doğunun inanç ve felsefesini manzum bir üçleme ile yayımlamayı planlayan Arnold'un bu serideki en meşhur kitabı Buda'nın hayatı ve öğretilerine dair The Light of Asia (Asya'nın Işığı, 1879), diğer kitabı da Hinduizm'i anlatan Indian Song of Songs(Şarkıların Hintçe Şarkısı, 1875)dur. Bu üçlemenin İslam dinini tanıtan son halkası ise Pearls of theFaith or Islam's Rosary (İnancın İncileri veya İslâm'ın Gül Bahçesi, 1983) adlı eserdir.Arnold, bu kitapta Cenab-ı Allah'ın doksan dokuz ismini sırayla verirken her ismi önce bir beyitle açıklar, sonra da o isimle bağlantılı bir hikâye veya Kur'ân-ı Kerîm ayetlerine yer verir. Eserde yer alan hikâyeler Mevlânâ'nın Mesnevî'si başta olmak üzere Türk kültür ve edebiyatında yaygın olarak ele alınmış türdendir.Tezimizin amacı Edwin Arnold'un sözü edilen manzum kitabını İngilizceden Türkçeye tercüme ederek şairin her bir isimde ele aldığı hikâye ve konuların Esmâ-i Hüsnâ ilgisi ve kaynakları itibariyle değerlendirmektedir. Ninety-nine beautiful names of Allah covered in Quran and mentioned in hadiths are called 'esmâ-i husnâ'. There are several works existing in our literature about the meanings of these names and special effects of each when repeated in certain numbers. The book of Sir Edwin Arnold who is a 19th century English poet, teacher and journalist; called The Pearls of Faith is about esmâ-i husnâ. He lived in India as a principal of a college for seven years. Arnold made use of his time in India, gathering inspiration for his future literary works. The literary task which he set before him was the interpretation in English verse of the life and philosopy of the East. His chief work with this object is The Light of Asia (1879) It is an Indian epic, dealing with the life and teaching of Buddha. Arnold's other principal volume of poetry is Indian Song of Songs (1875) about Hinduizm.The third part of his work is about Islam, the book name is Pearls of Faith (Islam's Rosary) (1883). Arnold explains each name first rows explaining the divine name with a verse; then the poem, putting a relation of the name with an Islamic source of story such as Mesnevi of Rûmî or a verse from Quran.In our paper; aim is to introduce this book; focusing on the relation between the name and the story or verse included within poems through finding the source of story and/or verse. 276

Seçmeli Kur'an dersine giren öğretmenlerin Kur'an dersi ile ilgili öğretim programı, amaç ve hedefler, dersin seçilme durumu, dersin içeriği, eğitim öğretim süreci, ölçme ve değerlendirme, yeterlilikleri, yaşanılan sorunlar ve çözüm önerileri ile ilgili görüş ve düşüncelerinin ele alındığı bu araştırmanın amacı: Öğretmenlerin görüşlerine göre seçmeli Kur'an dersi ile ilgili bir durum tespiti yapmak, yaşadıkları sorunları belirlemek ve çözüm önerilerinde bulunmaktır. Bu araştırmada, nitel araştırma yöntemi kullanılmıştır. Çalışmamızda, nitel araştırma deseni olarak durum analizi ile kültür analizinden yararlanılmıştır. 2016 yılı Temmuz-Aralık ayları arasında gönüllülük esasına göre Türkiye'nin farklı bölgelerinde ve farklı şehirlerinde görev yapan toplam 26 öğretmenle görüşmeler yapılmıştır. Araştırmada kullanılan veriler, yarı standartlaştırılmış görüşme formu kullanılarak elde edilmiştir. Ardından toplanan bu veriler analiz edilmiş, yorumlanmış ve değerlendirmesi yapılmıştır.Araştırmamızın sonucunda öğretmenlerin görüşlerine göre öğretim programının yeterli olmadığı, seçmeli Kur'an dersinin seçilmesinde özellikle öğrencinin kendi tercihi, ailesi ile okul idaresinin etkili olduğu, seçmeli Kur'an dersinin verimliliğini belirleyenin, öğrencinin kendi isteği ile bu dersi seçmesi olduğu, seçmeli Kur'an dersinin öğrencinin dindarlığını, ahlakını ve davranışlarını az ya da çok olumlu etkilediği sonuçlarına ulaşılmıştır. Öte yandan öğretmenlerin seçmeli Kur'an dersinde, sınıf mevcutlarının kalabalık olması, öğrencilerin Kur'an-ı Kerim ile ilgili hazır bulunuşluk seviyelerindeki farklılıklar, öğrencilerin isteksizliği, dersin seçmeli olmasından dolayı öğrencilerin yeterli önemi vermemesi, seçmeli Kur'an dersi için ayrı bir sınıfın bulunmaması, Kur'an dersinin niteliği sebebiyle sınıf hâkimiyetinin sağlanamaması, ders saatinin yetersizliği, öğrencilerin Kur'an dersinden beklentilerinin farklı olması ve ailelerin yeterli bilince sahip olmaması sorunlarıyla karşılaştıkları görülmüştür.Ulaşılan diğer bir sonuç: Seçmeli Kur'an dersinde öğretmenin samimi, gayretli ve öğretme sevgisiyle dolu olması, öğrenciye dersin sevdirilmesi ile öğrencinin derse istekli hâle getirilmesi, öğretmen-veli işbirliğinin sağlanması, öğretmence öğrencinin iyi tanınması, öğrencilerle birebir ilgilenilmesi, dersin etkinliklerle daha eğlenceli daha ilgi çekici hâle getirilmesi ve öğrenciler üzerinde not baskısının yapılmaması gerektiğidir. The main goal of this thesis dealing with the Quran teachers' thoughts about the curriculum, aims, objectives, content, learning process, feasibility and the evaluation of Quran lessons is to determine the ideas of Quran teachers on the field; to release the problems they face and to make some useful suggestions.It is used a qualitative methood in this study. It is benefitted from the situational research and cultural analysis papers. In 2016 between July and December made interviews with 26 volunteered teachers teaching all around the Turkey. The data used in this study is obtained from the semi-standardized surveys. And then those surveys are carefully analysed, interpreted and evaluated.At the end of the study, according to the teachers' point of view, it is clearly understood that the curriculum of Quran lesson is not sufficient enough; the lesson is chosen by the student him/herself, their parents and the school management. On the other hand, the willingness of the students is more efficient and the Quran lessons more or less affects the moral and ethics of the students in a positive way.On the other hand, teachers face some problems such as; crowded classrooms; unsufficient background of students and the level differences among them moreover the unwillingness and the ignorance of the students as it is an elective lesson; inadequate classroom atmosphere; the non efficient classroom management; the students expectations and the unconsciousness of the parents. An other results is that: It is necessary that Quran teachers are supposed to be sincere, energetic and willing to learn new things; make students love the lesson and draw students attention; make teacher- parent connection; realise the students' capacity well take care of the studens individually make lessons more attractive and not to make pressure over students' grades. 124

Aile hayatı eğitim açısından etkili bir kurumdur. Aile içerisinde büyüyen bireyin, en önemli ve en etkili çağı çocukluk dönemidir. Bu açıdan öğrenmenin istenilen bir şekilde gerçekleşebilmesi ve kişiliğin sağlam bir şekilde inşa edilebilmesi için çocukluk dönemindeki eğitim oldukça önemlidir. Bu dönemdeki eğitim yerinin aile olması buradaki eğitiminin önemini ortaya çıkarmaktadır. Çocuğa verilecek eğitimin, içeriğinin ve yönteminin nasıl olacağı; ayrıca bu eğitimin yerinin neresi olacağı gibi sorularla bu süreçte sıklıkla karşılaşılmaktadır. Bu nedenle bu soruların cevabı bu çalışmada cevaplandırılmaya çalışılmıştır. Bu araştırma içerisinde çocuğun dini ve ahlaki gelişimi açısından eğitimin ne olacağı sorusuna din eğitimi, yerinin neresi olacağı sorusuna ise ev-aile ortamı cevap olarak verilebilir. Bu din eğitiminin yöntemi düşünüldüğünde ise sosyal öğrenme kuramı doğrultusunda modelleme kavramı ön plana çıkmaktadır. Okul öncesi dönemde anne-baba-çocuk arasında kurulan bağ din eğitimi imkânını olumlu yönde etkilemektedir. Bu tezin özgün tarafı, çocukluk dönemindeki din eğitimini değer eğitimi olarak ele alınması ve bu eğitimin sosyal öğrenme kuramı ile verilebileceğinin ortaya koymasıdır.Çalışmada birinci bölümde konunun temelini oluşturan dört kavram hakkında bilgi verilerek kavramsal çerçeve ortaya konulmuştur. İkinci bölümde ise değer eğitimi ve modelleme ilişkisi ortaya konulmuştur. Ayrıca değerlerin modelleme yoluyla öğretilmesinde dikkat edilecek ilkeler de belirtilmiştir. Üçüncü bölümde ise değer eğitimi ve modelleme ilişkisinin aile ortamı içerisindeki imkânı, yeri ve önemi incelenmiştir. Ailede sosyal öğrenme kuramı açısından değerler eğitimi incelenerek; bu kuram ailedeki değer eğitimine uyarlanmaya çalışılmıştır. Ayrıca anne-babanın model davranışı sunarken kullanabileceği etkinliklere de yer verilmiştir.Araştırmada veri toplama tekniği olarak genel tarama modeli kullanılarak literatür/doküman incelemesi yapılmıştır. Mevcut literatür taranarak konu hakkında yazılmış makaleler, tebliğler, tezler ve ilgili kitaplar incelenmiş ve ortaya konulmuş görüşlere yer verilerek kavramlar açıklanmıştır. Family life is an effective institution in terms of education and teaching. The most important and the most influential age of the individual growing in the family is the childhood. In this respect, the education given in childhood is very important so that learning can be carried out in a desired way and personality can be built strongly. The fact that the place of education of in this period is given in the family reveals the importance of education in family. How the education of child, content and method will be given and the questions about the place of this education are frequently encountered in this process. Therefore, the answer to these questions was tried to be answered in this study. In this research, religious education can be given to the question of what will be the education in terms of the religious and moral development of the child, and home-family will be given to the question of where is place of this education. When the method of this religious education is considered, the concept of modeling comes into prominence in the accordance with social learning theory. The connection between the parents and children has a positive effect on the possibility of religious education in the preschool period. The original side of this thesis is asserting that religious education in childhood is given as value education and that this education can be given by social learning theory.In the first chapter, the conceptual framework is presented by giving information about four concepts that form the basis of the subject. In the second chapter, the relationship between value education and modeling is presented. In addition, the principles to be taken into consideration in the modeling of values are also stated. In the third chapter, the importance, place and possibility of the relationship between value education and modeling in family environment were examined. By studying the values education in terms of social learning theory in the family; this theory is tried to be adapted to the value education in the family. In addition, activities that parents can use while presenting model behavior are also included.In the research, literature/ document review was done by using general survey model as data collection technique. Articles, papers, theses and related books on the subject have been examined and the concepts have been explained by reviewing current literature. 173

Bu doktora tezi para üretimine dair iktisadi ve fıkhî yönlerden yapılmış incelemeleri ve değerlendirmeleri içermektedir. Modern para üretimi, şüphesiz modern iktisadi hayatın en önemli fenomenlerinden biridir. Bankalar tarafından gerçekleştirilmekte olan para üretimi insanların her gün yoğun olarak kullandığı paranın satın alım gücünü etkilemektedir. Merkez bankaları kağıt para üretimi vesilesiyle, ticari bankalar da kaydî para üretimi vesilesiyle ülke ekonomisinde tedavül eden toplam para arzını ve fiyatlar genel seviyesini etkilemektedir. Bu çok disiplinli çalışmada hem para üretiminin yol açtığı iktisadi etkiler, hem de bu etkilerin arkasındaki idarî eylemlerin fıkhî boyutu ele alınmaktadır. Ardından para üretimine dair süreçlerde iktisadi ya da fıkhî açıdan sorun tespit edilen alanlar eleştirilmekte ve bu sorunların giderilmesi konusunda öneriler sunulmaktadır. This PhD thesis includes an evaluation of money production in terms of economics and Islamic Law. Modern money production is certainly one of the most important phenomena of modern economic life. This money production is realized by banks and affects the purchasing power of money which is used by everybody, everyday. Central banks and commercial banks together affect the money supply and the price level of a country by producing legal tender paper money and deposit money respectively. This multidisciplinary work tries to evaluate the economic effects of certain types of money production as well as the moral aspect of those administrative actions behind it. It also criticizes some problematic areas in the current money production procedures in terms of economics and Islamic law, and offers certain remedies in order to eliminate these problems. 174

Konyalı Abdullah Âtıf Tüzüner, son dönem Osmanlı âlim ve müfessirlerindendir. Abdullah Âtıf (Efendi), Konya'da doğdu. Babası Müderris Çankırılı Ali Efendi, annesi de Konya'nın ünlü müftülerinden GezleviliAhmet Efendi'nin kızı Şerife Hanım'dır. İptidai ve Rüştiye tahsilini tamamladıktan sonra, Karatay Medresesi Müderrisi Âhizade Hacı salim Efendi'den sarf ve nahiv okudu. Akrabası, İçelli Tahir Efendi'nin de derslerine devam etti. Resme çok meraklı olan Âtıf Efendi, bir müddet, Hükümet Konağı'nı süslemek için Konya'ya gelen nakkaşlarla çalıştı. Âtıf Efendi, İstanbul'da Vefa, Üsküdar ve Mercan İdâdî'lerinde Arapça, Darüttedrîs Ravza-i Terakki ve Darüşşafaka mekteplerinde de Türkçe öğretmenliği yaparken, Fatih Camii'nde de hususi surette ders okutup, halkı vaaz ve nasihatleriyle irşat etti. İstanbul'un işgali üzerine muallimliğini Konya İdadisi'ne naklettirdi. Konya'da öğretmenliğinin yanı sıra Sultan Selim Camii'nde de vaazlar veriyordu. Cumhuriyet Döneminde Arapça dersleri kaldırılınca Karma Ortaokulunda Türkçe Öğretmenliği ve müdür vekilliği görevlerinde bulundu.1934 yılında emekli olduktan sonra, tekrar İstanbul'a gitti. Orada dersiâm vaizliğinin yanı sıra Ömer Nasuhi Bilmen ile birlikte altı yıl Hamdi Yazır Hoca'nın tefsirinin matbaa tashihlerinde çalıştı. Daha sonra İstanbul Kütüphaneleri Tasnif Komisyonu azalığına seçildi. Mehmet Ali Ayni Bey'in vefatından sonra, bu komisyonun kaldırılmasına kadar reisliğini yaptı. Bir taraftan da Kur'an-ı Kerim Meâli, Siyretü'n-Nebî, Kavâid-i Arabî, Mükemmel Kavâid-i Osmaniye, Hutbe Mecmuası gibi eserler kaleme aldı. Âtıf Bey'in kıymetli bir mesaisi de Divânü Lügâti't-Türk Tercümesi'dir. Şairliği de olan Âtıf Efendi'nin, bazı şiirleriyle makaleleri Beyânü'l-Hak ve Mahfel gibi dergi ve gazetelerde yayımlandı.19 Nisan 1954 tarihinde İstanbul'da vefat eden AbdullahÂtıf Efendi, Edirnekapı Şehitliği'nde metfundur. Cumhuriyet döneminde yazılmış olmasına rağmen o dönemdeki Kur'ân-ı Kerîm Meâlleri arasında gün yüzüne pek çıkmamış bir eser olan müellifin Kur'ân Meâli,babasının vasiyeti üzerine oğlu tarafından basılmıştır. Anahtar Kelimeler: Cumhuriyet Dönemi, Meâl Çalışmaları, Kur'ân Meâli, Abdullah Âtıf Tüzüner. Konyalı Abdullah Âtıf Tüzüner, is one of the late Ottoman scholars and commentators. Abdullah Âtıf (Efendi) was born in Konya. His father was Mudarris Cankırılı Ali Efendi and his mother was Serife Hanım who was the daughter of Gezlevili Ahmet Efendi,one of the famous the muftisof Konya. After completing his primary school and junior high school education, he began to learn nahiv and sarf from Ahizade Salim Efendi who was the lecturer of Karatay madrassah.At the same time, he continued attending the classes of his relative, Icelli Tahir Efendi. For a while, Atıf Efendi, who was keen on painting, worked with nakkashes who came to Konya to decorate the Government Office.While working as an Arabic teacher in Vefa, Üsküdar and Mercan High Schools and as a Turkish teacher in Darüttedris, Ravza-i Terakki and Darüssafaka schools, Atıf Efendi also taught people in Fatih Mosque and guided the public with his advices and sermons. Upon he invasion of Istanbul, he transferred his tprofession to Konya High School. In Konya, in addition to teaching, he gave sermons in Sultan Selim Mosque. After Arabic lessons were removed in the Republican Era, he worked as a Turkish teacher and deputy director at Karma Secondary School.After his retirement in 1934, he went to Istanbul again. In addition to his lectureship, he worked with Ömer Nasuhi Bilmen for six years in the editorial papers of Hamdi Yazır Hodja. Later on, he was selected to the classification committee. Of the libraries of Istanbul. After the death of Mehmet Ali Ayni Bey, he was the head of this committee until the removal of it. At the same time, he wrote works such as Quran Recitation, Siyretü'n-Nebî, Kavaid-i Arabî, Mükemmel Kavaid-i Osmaniye and Hutbe Mecmuası. A precious work of Atıf Bey is the translation of Divânü Lügati-t Türk.He was also a poet, some of his poems and articles were published in journals and newspapers such as Beyânü makl-Hak and Mahfel.Abdullah Atıf Efendi, who died in İstanbul on April 19, 1954, isburied in the Edirnekapı Martyrdom.Although Thewriter's work was written in the Republican period, was unknown one of the Works of this period which it was published by his son on his father's devise.Key Words: Republican Era, Meâl Studies, Qur'an Meale, Abdullah Âtıf Tüzüner. 154

Sâdık Vicdânî hem Osmanlı Devleti'nin son dönemlerine hem de Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk yıllarına şahitlik etmiş önemli bir yazar ve mutasavvıftır. Mektupçuluk, tahrirat müdürlüğü, başkâtiplik yaparak resmi makamlarda görev almıştır. 22 Ekim 1939'da İstanbul'da vefat etmiş, Merkezefendi Kabristanı'na defnedilmiştir. Vicdânî, ıstılahları içeren Kamus-ı Turuk-ı Aliyye ve silsileleri ihtiva eden Tomâr-ı Turuk-ı 'Aliyye adını verdiği iki kısımdan oluşan bir külliyat planlamış ancak bilinmeyen bazı sebeplerden dolayı dört kitaptan oluşan (Melâmiyye, Kâdiriyye, Halvetiyye, Sûfî ve Tasavvuf) Tomâr-ı Turuk-ı 'Aliyye isimli eserini yayımlamıştır. Bu çalışmada Tomâr-ı Turuk-ı 'Aliyye diğer kaynaklarla mukayese edilmiş, Vicdânî'nin bahsettiği tasavvûfî kavramların ve tarikat silsilelerinin sıhhati değerlendirilmiştir. Sadık Vicdani was a remarkable author and Sufi who witnessed both the first years of the Republic of Turkey and the last periods of the Ottoman Empire. He was assigned as a supervisor in the communication room, editor and office of a head clerk in official authorities. He died in İstanbul on October 22, 1939, and was entombed to Merkezefendi Cemetery. Vicdani planned complete works that constituted of two parts called as Kamus-ı Turuk-ı Aliyye including technical terms and Tomar-ı Turuk-ı 'Aliyye including sequences; however, he only published Tomar-ı Turuk-ı 'Aliyye (consisted of four books; Malamatiyya, Qadiriyya, Khalwatiyya, Sûfî and Tasawwuf). Tomâr-ı Turuk-ı 'Aliyye was compared with other sources in this study. Moreover, the reliability of sequences of sects and the Sufistic terms of Vicdânî were evaluated in this paper. 190

İbn Mihrân en-Nîsâbûrî IV/X. asırda Nîşâbûr'da yaşamış önemli ilim adamlarından biridir. Nîşâbûr'da başladığı ilim hayatına İslâm dünyasının ilmî ve kültürel merkezlerinden olan Bağdat, Dımaşk, Kûfe ve Semerkand'a yolculuklar yaparak devam ettirmiştir. Kur'an İlimleri, Hadis, Fıkıh, Akaid alanlarında kendini geliştirmiştir. İbn Mihrân en-Nîsâbûrî aynı zamanda kıraatlerin tedvini döneminin önde gelen kıraat âlimlerindendir. Kıraat-i Seb'a usûlünün ortaya çıkardığı problemleri izale etmek için çalışmalar yaparak bu yedi ihtiyarın dışında kalan kıraatleri de ihtiva eden eserler kaleme almıştır. En meşhur eserleri eş-Şâmil fi'l-Kırâât, el-Gâye fi'l-Kırââti'l-Aşr ve el-Mebsût fi'l-Kırââti'l-Aşr'dir. On ihtiyarın yer aldığı bu metoduyla Kıraat İlmi'nde günümüzde de uygulanmaya devam eden Kıraat-i Aşere usûlüne dair eserlerin ilk örneklerini ortaya koymuştur. Bunların yanında Kıraat İlmi'nin alt disiplinlerinin birçoğuna dair eserler de telif etmiştir. Arzen ve semaen aldığı kıraat vecihlerinin arasında senedi sahih olup, Mesâhif-i Emsâr'a ve Arap diline uygun olanları sahih kabul ederek bu şartları haiz olmayanları şaz olarak isimlendirmiştir.İbn Mihrân en-Nîsâbûrî'nin el-Gâye fi'l-Kırââti'l-Aşr isimli eseri de kıraat ilminde muteber addedilen kaynak kitaplardandır en-Nîsâbûrî bu eserinde meşhur yedi ihtiyara ilave olarak sahihliğini teyid ettiği Ya'kup, Ebû Ca'fer, Halefü'l-Âşir kıraatleri ile Ebû Hâtim es-Sicistânî'nin ihtiyarına da yer vermiştir.el-Gâye fi'l-Kırââti'l-Aşr isimli eser çerçevesinde IV/X. asrın kıraat birikiminin yansıtılmaya çalışıldığı bu çalışmada İbn Mihrân en-Nîsâbûrî'nin hayatı, hocaları, eserleri, yaşadığı dönemde ve sonraki süreçte kıraat ilmine etkisi incelenerek en-Nîsâbûrî'nin kıraat tasavvuru ortaya konulmaya çalışılmıştır. Ibn Mahran an-Nisaburi who lived in Nishapur in the IV/Xth century is one of the important scholars. He started his scientific life in Nishapur and continued his journeys to Baghdad, Damascus, Kufa and Samarkand which are the scientific and cultural centers of the Islamic world. He improved himself in the fields of the Quran Hadith, Fiqh and Aqaid/Belief.Ibn Mahran an-Nisaburi was also one of the leading Qiraat scholars in the period of the codification of Qiraat methods. He wrote some works including the other recitations except those seven to remove the problems posed by the methods of Kıraat-i Seb'a. With this method, which included ten recitations, he introduced the first examples of the works of Ten Mutawatir Recitations in Qiraat Science. His most known works are al-Şamil fi al-Qiraat al-Ashr, al-Gaya fi al-Qiraat al-Ashr and al-Mebsut fi al-Qiraat al-Ashr. In addition, he also copyrighted many other works of the sub-disciplines of Science of Qiraat. His acknowledgement is valid among Qiraat methods which he received by offering or hearing. He accepted Mesahif-i Uthmaniyye and those which conform to the Arabic language as valid and named those as shaz (irregular) which are not provided with these conditions.Ibn Mahran an-Nisaburi's work called al-Gaya fi al-Qiraat al-Ashr is one of the source books considered to be reliable in Qiraat Science. In this work, an-Nisaburi contained the recitations of Jacob, Abu Jafar, Halef al-Ashr and the recitation of Abu Hatim al-Sijistani whose authenticities he confirmed besides seven famous elders.Within the framework of the work named al-Gaya fi al-Qiraat, in this paper it is tried to reflect the life of Ibn Mahran an-Nisaburi, his teachers, his works and his influence on the science of Quran in the IV/Xth centuries he lived and in the subsequent process. 122

`XIX. Yüzyıl Osmanlı Reîsülkurrâlarından Abdullah Eyyûbî ve Kıraat İlmi Ders Notları` isimli bu çalışma, bir giriş, üç bölüm ve bir sonuçtan oluşmaktadır.Birinci bölümde müellifin hayatı, hocaları ve eserleri kapsamlı bir şekilde tanıtılmış ayrıca görüşlerinin daha net ortaya koyulabilmesi adına yaşadığı dönemin eğitim anlayışına temas edilmiş, hangi hocalardan ders aldığı aktarılmıştır. İkinci bölümde metnin genel özellikleri, yöntemi ve eserin daha iyi anlaşılabilmesi için müellifin risâlesini yazarken kullandığı kaynaklar hakkında kısa bir tanıtım yapılmış, ayrıntılı bilgi için başvurulabilecek eserler belirtilmiştir. Daha sonra Abdullah Eyyûbî'nin risâlesinde yer verdiği bazı konuların değerlendirilmesi yapılmıştır. Abdullah Eyyûbî'nin kıraat ilmiyle ilgili görüşleri açıklanmış, kendinden önceki hangi âlimlerle fikir birliğinde olduğuyla ilgili bilgi verilmiştir.Çalışmanın üçüncü bölümünde ise Abdullah Eyyûbî'nin söz konusu eserinin latinizesine yer verilmiştir. Eser neşredilmiş, neşir yapılırken olabildiğince metnin özüne sadık kalınmıştır. Anahtar Kavramlar: Abdullah Eyyûbî, Reîsülkurrâ, Kıraat İlmi, Osmanlı Devleti, Risâle. `One Of The 19th Century Rais Al-Qurra Of Ottoman Empire Abdullah Eyyûbî and His Lecture's Notes Of Qiraat Science` named paper consists of five subparts that are introduction, three sections and conclusion.In first part, life of the author, his teachers and his works are handled comprehensively. Also, to understand Eyyûbî's thoughts, teachers who tought him are narrated and education type of his era mentioned.In second part, general properties, method of the text and a better understanding, a brief introduction is given for resources which the author used while he was writing his tractate. For a detailed understanding, resources are given. An evaluation is made about subjects that Eyyûbî mentioned in rectate. Eyyûbî's ideas about qiraat science are explained and scholars whom he was in consensus are pointed.In third part, we give latinised version of Eyyûbî's rectate.While publishing the work, we stick by the rectate itself.Keywords: Abdullah Eyyûbî, Rais Al-Qurra, Qiraat Science, Ottoman, Tractate 123

TEZ12023 Tez (Yüksek Lisans) -- Çukurova Üniversitesi, Adana, 2019. Kaynakça (s. 71-75) var. ix, 76 s. ;_29 cm. Bu çalışmada “Nisa Suresi 105-115. âyetlerin İslâm Hukuku Açısından Yorumu” konusu incelenmiş olup söz konusu âyetlerin sebeb-i nüzûlleriyle ilgili rivâyetlerin, müfessirler tarafından nasıl değerlendirildikleri ve bu âyetlerin yorumlarından çıkan fıkhî hükümler mercek altına alınmıştır. Ayrıca söz konusu âyetlerin, yargılama hukuku ve fıkıh usûlü ile ilişkisi de konumuzun kapsamı içerisindedir. Giriş ve sonuç ile birlikte üç bölümden meydana gelen bu çalışmanın giriş kısmında araştırmanın konusu, amacı, yöntemi ve kaynakları üzerinde durulmuştur. Birinci bölümde önce Kur’an-ı Kerim’i anlamada esbâb-ı nüzûlün önemi ele alınmış olup ilgili âyetlerin meali ve tefsiriyle birlikte iniş sebebine dair rivâyetlere yer verilmiş, sonra da Medine’nin sosyal ve dini yapısı tanıtılmıştır. İkinci bölümde söz konusu âyetlerden çıkan yargılamaya dair fıkhî genel hükümlere temas edilmiştir. Üçüncü bölümde ise ilgili âyetlerin fıkıh usûlü ile ilişkisi ele alınmıştır. Sonuçta mezkûr âyetlerin yargılama hukuku alanında normatif kurallar içeren birçok hükme esas teşkil ettiği tespit edilmiştir. Aynı şekilde fıkıh usûlü alanında da bazı delillerin temellendirilmesinde referans alındığı görülmüştür. In this study, the subject of review is “Interpretation of Surah 4, Nisa, Verses 105-115 in the context of Islamic Law”, and how the related narratives to reasons for landing these verses are analyzed by Mufassirs (commentators) and jurisprudential decrees resulted from their interpretations are scrutinized. In addition, the relationship of the verses with procedural law and fiqh procedures is also covered here. This paper consists of three sections including introduction and conclusion, and the research topic is dwelled on as well as its aim, methodology and resources in introductory paragraph. In the first section, the importance of reasons for landing is initially described in understanding the Quran, and with the meaning and comments of the related verses the narratives concerning their reason for landing are presented,, and subsequently the social and religious structure of the city of Madinah are introduced. In the second section, general principles of jurisdiction based on Our’an verses are mentioned. In the third section, the relationship between the specified verses and the jurisdictional procedures is discussed. In the conclusion part, it was found that the mentioned verses are essential for several decisions with normative rules in procedural law, being taken as a reference to found some evidence.