Search

Bu çalışma; giriş, üç bölüm ile sonuç kısmından oluşmaktadır. Giriş kısmında Midyat kazasının tarihi genel hatlarıyla anlatılmıştır. Kazanın isminin kökeni, kazanın önemi ve geçmişten günümüze tarihsel serüveni açıklanmıştır.Birinci bölümde; kazanın siyasi durumu ve idari yapısı anlatılmaya çalışılmıştır. Osmanlı idaresi döneminde Midyat kazasının genel durumu dönemin sosyal ve siyasal olayları bağlamında işlenmiştir. 1895 Ermeni Olaylarının bölge üzerindeki etkileri, Birinci Dünya Savaşı sürecinde kazanın siyasi ve sosyal durumu ile Mütareke dönemi Midyat kazasının durumu anlatılmıştır. Ayrıca Milli Mücadele yıllarında bölgedeki olaylar aktarılmıştır. İkinci kısımda kazanın çeşitli idari birimleri, bunların kuruluş yapısı ve tarihsel süreçleri işlenmiştir.İkinci bölümde; kazanın idari, sosyal ve ekonomik durumu anlatılmıştır. Birinci kısımda sosyal yapısı ele alınmıştır. Farklı etnik ve dini inançlar ile bunların birbirleriyle olan ilişkileri işlenmiştir. Geçmişten günümüze bir arada yaşayan farklı etnik toplulukların ve inançların Midyat kazasının gelişimine katkılarına da değinilmiştir. İkinci kısımda kazanın nüfus yapısı aktarılmıştır. Arşiv belgeleri temel alınarak, tablo ve grafikler yardımıyla karşılaştırmalar yapılmıştır. Üçüncü kısımda ise ekonomik yapı ele alınmıştır.Üçüncü bölümde; Midyat kazasının eğitim durumu ve mimari yapıları işlenmiştir. Birinci kısımda kazanın özellikle 19.yüzyıl sonrası eğitim kurumları ele alınmıştır. İkinci kısımda ise kazanın tarihi camileri, kiliseleri, manastırları, hanları ve Midyat'ın tarihi evleri işlenmiştir.Anahtar Sözcükler: Midyat, Kaza, Tanzimat, Cumhuriyet, Osmanlı Devleti, Mimari This work; The entrance is composed of three sections and the result section. The origin of the name of the accident, the importance of the accident and the historical adventure from past to present is explained.In the first chapter; political situation and administrative structure of the accident. The general situation of the Midyat accident during the Ottoman administration was covered in the context of the social and political events of the period. The effects of the Armenian incidents on the region in 1895, the political and social situation of the accident and the state of the Midyat accident during the First World War. Also during the National Struggle years, events in the region were transferred. In the second part, various administrative units of the accident, their organizational structure and historical processes are discussed.In the second part; The administrative social and economic situation of the accident is explained. Different ethnic and religious beliefs and their relations with each other have been studied. The contribution of different ethnicities and beliefs living in the past from the past to the development of the Midyat accident was also mentioned. In the second part, the population structure of the boiler was transferred. Based on archival documents, comparisons were made with the help of tables and graphs. In the third part, economic structure is discussed.In the third chapter; The educational status and architectural structures of the Midyat accident were studied. In the first part, especially the 19th century educational institutions of the boiler are discussed. In the second part, historical mosques, churches, monasteries, inns and historical houses of Midyat were processedKey Words: Midyat, Accident, Tanzimat, Republic, History, Ottoman State, Architecture. 144

Bu tezde 983-1085 yılları arasında el-Cezîre (Yukarı Mezopotamya) bölgesinde hüküm sürmüş olan Kürt Mervânî hanedanının en uzun süre tahtta kalmış hükümdarı Nasrüddevle Ahmed b. Mervân'nın (401/1010-453/1061) hayatı, kişiliği, hükümet teşkilatı, yönetim anlayışı iç ve dış siyaseti ele alınmıştır.Çalışma, giriş ve beş bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde araştırmanın başlıca kaynakları değerlendirilmiş, Mervânîlerin Nasrüddevle'den önceki ve sonraki tarihine kısaca yer verilmiştir. Birinci bölümde Nasrüddevle'nin kimliği, ailesi, çocukluğu, gençliği, hükümdarlığa geçişi, şahsiyeti ve vefatı üzerinde durulmuştur. İkinci bölümde Mervânî ülkesi tanıtılmış, dini durum ve etnik yapı ele alınmış, devleti oluşturan kurumlar anlatılmış, bu kurumlarda görev alanların kısa biyografilerine yer verilmiştir. Üçüncü bölümde Nasrüddevle döneminde Mervânîlerde ekonomik durum ve imar faaliyetleri anlatılmıştır. Mervânî ülkesindeki bilim, kültür ve sanat faaliyetleri dördüncü bölümde konu edilmiştir. Beşinci ve son bölümde ise Nasrüddevle'nin dış siyaseti ele alınmıştır. In this thesis, the life, personality, governmental organization, internal and foreign policy and administrative approaches of the longest-ruled ruler of the Marwanid Kurdish dynasty, Nasr al-Dawla Ahmad ibn Marwan who ruled Al-Jazira (Upper Mesopotamia) region between the years 983-1085, are discussed. The study consists of five sections. In the introduction, the main sources of the research are evaluated and the chronicle of the history before and after Nasr al-Dawla is given briefly. In the first chapter, the identity, family, childhood, youth, as-cending to throne, personality and death of Nasr al-Dawla are emphasized. In the se-cond chapter, the Marwanid country was introduced, the religious conditions and eth-nic compositions are discussed, the institutions that form the state are explained, and the short biographies of those who served in these institutions are included. In the third chapter, the economic situation and development activities of Marwanids during the age of Nasr al-Dawla are explained. Science, culture and art activities in Marwanids are discussed in the fourth chapter. In the fifth and last chapter, Nasr al-Dawla's fore-ign policy is discussed. 588

Lisansüstü tezlerin elektronik ortamda toplanması, düzenlenmesi ve erişime açılması konusuna ilişkin yök'ün 18.06.2018 tarihli yönergesine istinaden artık bu tarihten sonra gizlilik şartı aranmayan bütün tezler erişime açılacaktır. Umdetü'l Hakayık, Süleyman Hüsnü Paşa'nın 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı ile ilgili harp hatırlarını anlatan önemli bir eserdir. Eserin çalıştığımız ikinci cildinde, adı belirtilmeyen bir müellifin 1877-1878 Osmanlı Rus Savaşı'nda Süleyman Hüsnü Paşa'yı tenkitlerini, Paşa'nın ona cevaplarını, savaş esnasında alınan tezkereleri, yazılı maruzatları ve jûrnâllari içermektedir. Bu çalışma iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde Süleyman Hüsnü Paşa'nın hayatı ve eserleri tanıtılmış, 1877-1878 Osmanlı- Rus Savaşı kısaca anlatılmış ve eserin kısa bir değerlendirmesi yapılmıştır. İkinci bölümde ise Umdetü'l Hakayık'ın ikinci cildinin transkripsiyonu yapılmıştır. Umdetü'l Hakayık is an important work that recounts the war memoirs of Süleyman Hüsnü Pasha about the Ottoman-Russian War of 1877-1878. In the second volume of the work that we work, an author, whose name is not known, includes the criticisms which he make to Süleyman Hüsnü Pasha during the Ottoman Russian War of 1877-1878, the Pasha's responses to him, the missives taken during the war, the written requests and jurnals. This study consists of two parts. In the first chapter, the life and works of Süleyman Hüsnü Pasha were introduced, the Ottoman-Russian War of 1877-1878 was briefly explained and a short evaluation of the work was made. In the second part, the second volume of Umdetü'l Hakayık was adapted

Lisansüstü tezlerin elektronik ortamda toplanması, düzenlenmesi ve erişime açılması konusuna ilişkin yök'ün 18.06.2018 tarihli yönergesine istinaden artık bu tarihten sonra gizlilik şartı aranmayan bütün tezler erişime açılacaktır. Diyarbakır ilinin merkez dört ilçesi hariç 13 ilçesi bulunmaktadır. Bu ilçelerin bir kısmı ilk çağlardan günümüze kesintisiz olarak yerleşime sahne olmuştur. Özellikle Meyyafarikin (Silvan), Antak (Lice), Eğil, Çermik, Hani ve Ergani ilçeleri Ortaçağın önemli yerleşimlerindendir. Etrafı surlarla çevrili olan bu ilçelerin kalelerinin de Ortaçağ İslam dönemi kaleleri arasında isimleri zikr edilmektedir. Silvan ilçesi Diyarbakır (Amid) – Bitlis kervan yollarının üzerinde bulunmasından dolayı dolayı önemli bir yere sahip olmuş ve birçok devlete başkentlik yapmıştır. Ergani ve Eğil ilçeleri Diyarbakır (Amid) Harput Kervanyolu güzergahında yer almaktadır. Tez konusu olan ilçelerde günümüze kadar birçok medeniyete ait izler görülmektedir. Bu izlerden İslam medeniyetine ait en önemli anıtlar ulu camilerdir. Yüksek Lisans Tez çalışmam olan Diyarbakır İlçelerindeki Ulu Camiler adlı çalışmada Diyarbakır'ın merkez ilçeleri dışında kalan ilçelerdeki ulu camiler çalışılmıştır. Çalışmanın ilk aşamasına, doküman ve kaynak toplamakla başlanılmıştır. Bu çerçeve de bölge ile ilgili bugüne kadar yayınlanan tüm eserlere ulaşılmaya çalışılmıştır. Ardından 2016 yılının Temmuz ve Ağustos aylarında bölgede arazi çalışmalarına başlanılmış, bu çalışmalara 2017 yılının Temmuz ve Ağustos aylarında devam edilmiştir. Araştırmalar sonucunda Diyarbakır ilçelerinde tespit edilen ulu camilerin fotoğrafları çekilmiştir. Yapılan çalışmanın neticesinde Diyarbakır ilçelerinde toplam 10 ilçede ulu cami olduğu tespit edilmiştir. Diyarbakır ilçelerinden Lice (Antak), Çermik (Cermug), Çüngüş (Çünkuş), Dicle (Piran), Eğil (Egil), Ergani (Osmaniye), Hani (Hini), Hazro (Tercil), Kocaköy (Karaz) ve Silvan (Meyyafarikin) ilçelerinde ulu cami bulunmaktadır. Bismil, Çınar ve Kulp (Kulb) ilçelerinde ise günümüzde herhangi bir ulu caminin olmadığı tespit edilmiştir. Diyarbakır ilçelerindeki ulu camilerde plan düzenlemesi bakımından yeni denemeler uygulanmamıştır. İslam sanatında sevilerek uygulanan enine dikdörtgen plan şeması ağırlıklı olarak uygulanmıştır. Bunun yanında bazilikal plan şeması ve kare planlı, tek kubbeli plan şeması da Diyarbakır ilçelerindeki ulu camilerde uygulanmıştır. Antak Ulu Camii, Çermik Ulu Camii, Dicle Ulu Camii, Kocaköy Ulu Camii, Eğil Ulu Camii, Hani Ulu Camii ve Silvan Ulu Camii'nde enine dikdörtgen plan şeması uygulanmış olup mihraba paralel uzanan sahın düzenlemesi göstermektedir. Bu camilerin sahın sayısı birbirinden farklıdır. Çüngüş Ulu Camii ve Ergani Ulu Camii'nde bazilikal plan şeması uygulanmıştır. Bu camilerde sahınlar mihraba dik uzanmaktadır. Hazro Ulu Camii'nde ise kare planlı, tek kubbeli plan şeması tercih edilmiştir. İncelediğimiz ulu camilerde genellikle beşik tonoz kullanılmıştır. Silvan Ulu Camii ve Eğil Ulu Camii'nin mihrap önü bölümü ve Hazro Ulu Camii'nin harim mekanı kubbe ile örtülmüştür. Hani, Çüngüş ve Ergani ulu camilerinin örtü sisteminde ahşap merteklerin taşıdığı düz tavan tercih edilmiştir. Tez konusu olan ulu camilerde en çok taş malzeme kullanılmıştır. Taş malzeme genelde kesme taş veya moloz taş malzeme olarak kullanılmıştır. Tuğla malzeme sadece Eğil Ulu Camii'nde kullanılmıştır. Ahşap malzeme daha çok yapıların iç örtüsünde, mahfillerinde, kapı ve pencere doğramalarında tercih edilmiştir. Diyarbakır'ın ilçelerindeki ulu camiler süsleme bakımında fakir yapılardır. Süslemeler taş süslemeler olup, geometrik, bitkisel, mukarnas ve yazı karakterlidir. İlçelerdeki ulu camilerde genelde bölgesel ve yöresel özellikler ağır basmaktadır. Silvan Ulu Camii gibi anıtsal eserlerde bu özellikler pek görülmez. Silvan Ulu Camii plan ve mekan anlayışı bakımından kendinden sonraki cami plan şemasını etkilemiştir. Şimdiye kadar Diyarbakır ilçelerindeki ulu camileri bir bütün olarak ele alan herhangi bir çalışma bulunmamaktadır. Daha önceki çalışmalarda daha çok bir iki yapı ele alınarak çalışılmıştır. Bu çalışma Diyarbakır ilçelerindeki ulu camileri bir bütün ve kapsamlı bir şekilde ele alan ilk çalışma olacaktır. Diyarbakır has 13 districts beside four main districts. Some of the districts have been inhabited since early ages till today. Especially Meyyafarikin (Silvan), Antak (Lice), Eğil, Çermik, Hani and Ergani districts are the outstanding settlements of the Middle Ages. The fortresses of these districts being surrounded by walls are mentioned among the Medieval Islamic Period fortresses. For instance, Silvan district has an important place because of its location. It is on the main caravan route of Diyarbakir (Amid)- Bitlis. Silvan has been also the capital of many states. The districts of Ergani and Eğil are located on the Diyarbakir (Amid)- Harput Caravan route. The focus of the thesis is these districts and the traces of many civilizations. The most important traces among many monuments are the monuments of Islamic Civilization with its Great Mosques. The scope of my thesis is the Great Moques of Diyarbakır main districts and also the outlying districts. The first step of study started with getting the datas, documents and resources together. Concordantly, all the works being published about the region has been tried to attaint. Afterwards in 2016 July- August surveys started in the region, and continued in 2017 July- August. Consequentially, the great mosques found in Diyarbakır districts are photographed. And as the result of the study 10 Great Mosques are determined in the districts of Diyarbakır. The districts with Great Mosques are; Lice (Antak), Lice (Antak), Çermik (Cermug), Çüngüş (Çünkuş), Dicle (Piran), Eğil (Egil), Ergani (Osmaniye), Hani (Hini), Hazro (Tercil), Kocaköy (Karaz) and Silvan (Meyyafarikin). But the disticts of Bismil, Çınar and Kulp (Kulb) lack of Great Mosques. In terms of plan arrangement no new trials have been detected at the great mosques of Diyarbakır districts. The most common plan of İslamic art; the cross- sectional rectangular plan scheme is predominantly used. In addition to this, the basilical paln scheme and square plan, the single domed plan scheme has been used too. Antak Ulu Mosque, Çermik Ulu Mosque, Dicle Ulu Mosque, Kocaköy Ulu Mosque, Eğil Ulu Mosque, Hani Ulu Mosque and Silvan Ulu Mosque have a transverse rectangular plan scheme and show the arrangement of the area extending parallel to the nave. The nımber of the naves of these mosques are different. For instance at the great mosques of Çüngüş and Ergani the basilica plan scheme has been used. The naves of these mosques extend perpendicular to the mihrab. But at great mosque of Hazro the square plan- single domed scheme was preferred. As a result of our investigation of the great mosques the usage of barrel vault has been observed. The mihrabs front part of Silvan Ulu Mosque and Eğil Great Mosque and the sanctuary of Hazro Great Mosque are covered with a dome. But on the other hand we see that at Hani, Çüngüş and Ergani Great Mosques the cover system is carried by wooden rafters. Stone materials were used mostly in the large mosques which are the subject of the thesis. Stone material was generally used as cut stone or rubble material. Brick material was used only in Eğil Ulu Mosque. Wood material is preferred mostly in the inner covering of the buildings, at the gathering- place, door and window joinery. The large mosques in the districts of Diyarbakır are poor structures in ornamental care. The ornaments are stone ornaments and have geometric, vegetative, muqarnas and script characters. Local and regional features predominate the great mosques in the districts. Monumental monuments such as the Great Mosque of Silvan are not seen in these features. The Silvan Ulu Mosque influenced the subsequent mosque plan scheme in terms of plan and space understanding. Up to now, there are no studies dealing with large mosques in Diyarbakır districts as a whole. In the previous studies, one or more structures were studied. This study will be the first study to examine the large mosques in Diyarbakır districts in a whole and comprehensive way.

Lisansüstü tezlerin elektronik ortamda toplanması, düzenlenmesi ve erişime açılması konusuna ilişkin yök'ün 18.06.2018 tarihli yönergesine istinaden artık bu tarihten sonra gizlilik şartı aranmayan bütün tezler erişime açılacaktır. Bu çalıĢmada “Fenâfillah” mertebesinde “Ene‟l-Hak” dediği için yargılanıp darağacında asılan ve tasavvufta mistik yaĢam ile hüznün simgesi olarak görülen “Hallâc-ı Mansûr” imgesinin edebiyat geleneğimizdeki etkisi ele alınmıĢtır. ÇalıĢmamız giriĢ ve iki bölümden oluĢmaktadır. GiriĢ bölümü Hallâc-ı Mansûr‟un menkıbevî hayatına, eserlerine, görüĢlerine ve tarih içindeki yansımasına ayrılmıĢtır. Birinci bölümde Hallâc-ı Mansûr etrafında oluĢan Hallâc, Mansûr, Ene‟l-Hak, ber-dâr, aşk, urgan, pervâne, kan, kül, gül, ateş gibi otuz iki mazmuna yer verilmiĢtir. Ġkinci bölümde ise edebiyat geleneğimizin farklı dönemlerinde bu mazmunları eserlerinde kullanan iki yüz yirmi iki Ģâirin Ģiirlerine yer verilmiĢtir. In this study; the effect of the image of Hallâc-ı Mansûr, which is seen as a symbol of mystic life and sadness in our literary tradition, hanging in the narrow place for the purpose of “Ene‟l-Hak” in the direction of Fenâfillah, has been taken into consideration. Our study consist of an introduction and two parts. The introduction part is devoted to his life, works, views and influences. In the first section, there are thirty two imagery such as Hallâc, Mansûr, Ene‟l-Hak, ber-dâr, love, rope, blood, ash, rose, fire, etc. which gained meaning around the Hallâc-ı Mansûr. The second part contain poems of two hundred twenty two poets‟ who use those images in their works from different periods

Klasik Türk Edebiyatı'nda ahlâkla ilgili gerek mensur, gerek manzum birçok eser telif veya tercüme edilmiştir. Hüseyin Vâiz Kâşifı̂'nin Farsça kaleme aldığı Ahlâk-ı Muhsinı̂ isimli eseri bu alandaki en önemli eserlerdendir. Bu çalışmamız Osmanzâde Ahmed Tâib'in Ahlâk-ı Muhsinı̂'yi muhtasar olarak tercüme ettiği Ahlâk-ı Ahmedı̂ isimli eserini içermektedir. Bir ahlâk ve siyasetnâme özelliği taşıyan bu eser, kırk bâb üzerine tertı̂b edilmiş, her bâbda bir ahlâkı̂ konu ele alınmıştır. Konular, âyet ve hadislerle; beyt, nazm, kıta, mısra gibi nazım türleriyle birlikte ele alınmış; aynı zamanda her bâbda konu ile alakalı bir veya birden fazla hikâye de aktarılmıştır. Osmanzâde, Ahlâk-ı Muhsinı̂'yi birebir tercüme etmeyip bazı tasarruflarda bulunarak özet olarak tercüme etmiş, eserinde kendisine ait bazı şiirlere de yer vermiştir. Çalışmamızda metin kısmana geçmeden önce ahlâk, Hüseyin Vâiz Kâşifı̂ ve eserleri, Osmanzâde, eserleri ve edebı̂ kişiliği hakkında bilgi verilmiş, Ahlâk-ı Ahmedı̂'nin incelemesi ve değerlendirmesi yapıldıktan sonra eserin transkripsiyonlu metni verilmiştir. In Turkish Literature, many works about morality which are not only prose but also written in verse have been compiled or translated. Ahlak-i Muhsini which is written by Hossein Va'iz Kashifi in Persian is one of the most important works of this field. This study includes the work entitled Ahlak-i Ahmedi, which Osmanzade Ahmed Tâib translated Ahlak-i Muhsini in short. This work, which has the feature of an ethic and political treatise, was formed in forty subjects. A moral point was handled in every subject matter. The subjects were handled with hadith and verse of the Koran also with some versification types such as couplets, poetries, stanzas, and verses. At the same time, one or more than one story, which is about the topic, has been narrated in every subject. Osmanzade Tâib did not translate Ahlak-i Muhsini word by word. He translated it as an abstract and he made a mention of his own poems in his work as well. In our thesis before moving on to the text, information about ethics, Kashifi Hossein Va'iz and his works, Osmanzade, his works, and literary identity are delivered. After the examination and evaluation of Ahlak-i Ahmedi are made, transcription of the work has been given. 247

Lisansüstü tezlerin elektronik ortamda toplanması, düzenlenmesi ve erişime açılması konusuna ilişkin yök'ün 18.06.2018 tarihli yönergeye istinaden artık bu tarihten sonra gizlilik şartı aranmayan bütün tezler erişime açılacaktır. Kültürel miraslarımızdan biri olan kapı tokmakları ve halkaları gereken değeri görmediğinden dolayı kaybolmaya yüz tutmuştur. Bu çalışmada, yitmeye yüz tutan kültürel bir değerin ortaya çıkarılarak kayıt altına alınması amaçlanmıştır. Bu tez çalışması giriş bölümü dışında dört temel konu başlığından oluşmaktadır. Birinci bölümde Mardin'in coğrafi durumu, tarihçesi, mimarisi ve geleneksel Mardin evlerinin genel yapısı hakkında bilgi verilmiştir. İkinci bölümde Anadolu kapı tokmakları ve halkalarının tarihsel gelişimi, yapım-süsleme teknikleri ve kullanılan malzemeler hakkında bilgi verilmiştir. Ayrıca kapı tokmaklarının sosyolojik olarak değerlendirilmesi yapılmıştır. Üçüncü bölümde Mardin'in ölçeklendirilmiş şehir haritasından faydalanılarak kapı tokmağı olan evler tespit edilmiş olup Mardin evlerinin kapı tokmakları ve halkaları fotoğraflanmıştır. Mardin kapı tokmakları ve halkaları tiplere göre sınıflandırılmış olup detaylı katalog oluşturulmuştur. Dördüncü bölümde ise, geleneksel Mardin kapı tokmakları ve halkalarını tiplere göre sınıflandırılıp genel değerlendirmesi yapılmıştır. Araştırmada, Ayrıca, kapı tokmaklarına ilgileri olan ve hâlen geçmişteki tokmaklardan esinlenerek yeni tokmaklar üreten ustalar ile görüşülmüştür. Elde edilen bilgiler değerlendirilmiş ve ortaya çıkan veriler araştırmada detaylı bir şekilde ele alınmıştır. Sonuç olarak Mardin'deki kapı tokmakları ile Anadolu'da görülen kapı tokmakları karşılaştırılarak sonuçlandırılmıştır. Mardin evlerine ait kapı tokmakları günümüze kadar ulaşabilmiş örnekleri sınırlı sayıdadır ve kalan bu tokmakları koruma amaçlı herhangi bir çalışma bulunmamaktadır. Door knockers and rings plays significant role in our cultural heritage. They are facing to disappear due to lack of public interest in them. In this thesis we aim to record and reveal this cultural heritage which is fading away. Exempt the introduction part, this thesis contains four main parts. In the first section we gave information about the geography, history, and the architecture of Mardin. We also gave general information about the traditional Mardin houses. In the second section we talk about the historical development of door knockers and door rings in Anatolia and also we gave information about the construction, decoration techniques and the materials are used. Additionally we evaluate the door knockers in a sociological point of view. At the third section we used the scaled Mardin city map to identify the houses that has door knocker and rings. We also photographed the door knockers and rings of these houses. With this information we classify Mardin's door knockers and rings and prepared a detailed catalog of them. In the fourth section we classify and evaluate the traditional Mardin's door knockers and rings. In this research we also interviewed the craftsmen who have interest in door knockers and rings and still make the door knockers and rings inspired from the traditional ones. We evaluate the information that we gathered in great detail. As a result we compare Mardin's door knockers and rings with Anatolian ones to finalize our research. Mardin's door knockers and rings that survived to present days are a few. But even for this few examples there is not any work to preserve them.

Lisansüstü tezlerin elektronik ortamda toplanması, düzenlenmesi ve erişime açılması konusuna ilişkin yök'ün 18.06.2018 tarihli yönergesine istinaden artık bu tarihten sonra gizlilik şartı aranmayan bütün tezler erişime açılacaktır. Çalışmamızın amacı, Osmanlı İmparatorluğu ile Rus Çarlığı arasında gerçekleşen savaşlardan biri olan 1877-1878 Osmanlı Rus Harbi'nin Rus kaynaklarındaki durumunu ortaya koymaktır. Genel hatlarıyla Osmanlı ile Rus Çarlığı arasındaki savaşlara kısaca değinilmiş, esas konu olabildiğince ayrıntılı bir şekilde ele alınmaya çalışılmıştır. Öncelikle kaynak taraması yapılmış, uygun görülen kaynaklar üzerinde tercümeler yapılmış ve bunların üzerine çalışılmıştır. 1877-1878 Osmanlı Rus Harbi, Osmanlı İmparatorluğu ile Rus Çarlığı arasında yaklaşık bir yıl süren ve Balkanlarda birçok siyasi gelişmelere ve değişmelere yol açmış bir savaştır. Rumi Takvime göre 93 Harbi olarak da adlandırılmıştır. Osmanlının zayıflamasıyla Balkanlarda baş gösteren isyanlar neticesinde bu bölgedeki Slav Halklarının hamiliğine soyunan Çarlık Rusya'sı Osmanlının bu coğrafyadaki varlığına son vermek, Slav kardeşleri ile bağlarını pekiştirmek, bu halkların Osmanlı boyunduruğundan kurtarmak bahanesiyle 19 Nisan 1877 tarihinde Osmanlı Devleti'ne savaş açmaya karar verdiklerini Avrupa devletlerine bildirdikten sonra 24 Nisan 1877'de savaş ilân etti. 1977-1878 Osmanlı Rus Harbi, Tuna ve Kafkas cephelerinde cereyan etmiş ve yaklaşık bir yıl sürmüş ve Rusların lehine sonuçlanmış, Osmanlı İmparatorluğu için ise ağır bir kayıp olmuştur. 3 Mart 1878'de Ayastefanos Antlaşması ile Balkanlardaki Osmanlı hâkimiyeti son bulmuş, yeni ülkeler ve yeni sınırlar çizilmiştir. Sonuç olarak, bu savaşın Rus Çarlığı ve Osmanlı İmparatorluğundaki yansımaları değerlendirilmeye çalışılmıştır. The aim of this study is to reveal the situation of Russo-Turkish War of 1877-1878, fought between the Tsardom of Russia and the Ottoman Empire, in Russian resources. In general terms, the wars between the Ottoman Empire and the Tsardom of Russia were briefly mentioned and the main issue was tried to be discussed in detail. Firstly, the resources were searched, translations were made on the appropriate sources and the acquisitions were studied. The 1877-1878 Russo-Turkish War was a war between the Ottoman Empire and the Tsardom of Russia, which lasted about a year and led to many political developments and changes in the Balkans. It was also named "The '93 War", referring to the interpretaton of the date in Rumi Calendar. As a result of the rebellions that started in the Balkans with the weakening of the Ottomans, the Tsarist Russia, which had robbed the patronage of the Slavic peoples in this region, announced to the European countries that they had decided to fight against the Ottoman Empire on April 19, 1877; under the pretext of ending the Ottoman existence in this geography, reinforcing its ties with the Slavic brothers and saving these peoples from the Ottoman yoke. They then declared war on the Ottoman Empire on April 24, 1877. The 1977-1878 Ottoman Russian War took place on the Danube and Caucasian fronts and lasted about a year. The war ended in favor of the Russians, and was a serious loss for the Ottoman Empire. On March 3, 1878, with the Treaty of Ayastefanos, the Ottoman rule in the Balkans came to an end and new countries along with new borders were drawn. As a result, the reflections of this war in the Tsardom of Russia and the Ottoman Empire were tried to be evaluated.

Lisansüstü tezlerin elektronik ortamda toplanması, düzenlenmesi ve erişime açılması konusuna ilişkin yök'ün 18.06.2018 tarihli yönergeye istinaden artık bu tarihten sonra gizlilik şartı aranmayan bütün tezler erişime açılacaktır. Bu çalışmada; ilk çağlardan beri yerleşim yeri olarak kullanılan ve birçok medeniyete ev sahipliği yapan Muş Sancağı'nın geleneksel ve modern eğitim-öğretim kurumlarının tanıtılması amaçlanmıştır. Bu çalışma giriş, iki bölüm ve sonuç kısmından oluşmaktadır. Giriş kısmında; Muş ilinin coğrafik konumu, Muş adının kaynağı ve Muş'un ilkçağdan itibaren, Osmanlı dönemi dâhil, günümüze kadar olan tarihi yapısı özetlenmiştir. Birinci bölümde; Tanzimat öncesi Osmanlı Devleti'nde sıbyan mektepleri ve medreseler hakkında bilgi verilmiştir. Tanzimat sonrasında ise, Osmanlı Devleti'nin temel eğitim kurumları, rüştiye mektepleri, idadi mektepleri, darülmuallimin, Osmanlı Devleti'nin son döneminde medresede yapılan değişiklikler, gayrimüslim ve yabancı okullar ana hatlarıyla açıklanarak Osmanlı Devleti'nin eğitim sistemi özetlenmiştir. İkinci bölümde ise; Klasik dönem eğitim kurumları olan sıbyan mektebleri ve medreseler, modern dönem eğitim kurumları olan maarif idaresi, ibtidai mektepleri, rüşdiye ve idadi mektepleri, gayrimüslim ve yabancı devlet kurumları, yaygın eğitim kurumları olan kütüphane, tekke ve zaviyeler arşiv kaynaklarına dayandırılarak ayrıntılı bir şekilde açıklanmıştır. Sonuç kısmında; Osmanlı Devleti'nin içinde bulunduğu siyasi, sosyal ve ekonomik zorluklara rağmen modern okulların gelişip yayılması için büyük bir çaba harcandığı açıklanmıştır. In this study; It was aimed to introduce the traditional and modern educational institutions of Muş Sancağı, which has been used as a settlement since the early ages and hosted many civilizations. This study consists of introduction, two parts and conclusion. In the introduction; The geographic location of the province of Muş, the source of the name Muş and the historical structure of Muş from the early age to the present, including the Ottoman period, are summarized. In the first chapter; Before the Tanzimat period, information about primary schools and madrasahs were given in the Ottoman Empire. After the Tanzimat period, the main educational institutions of Ottoman Empire, the schools of secondary schools, administrative schools, the Darülmallim, the changes in the madrasa in the last period of the Ottoman Empire, the non-Muslim and foreign schools are outlined and the educational system of the Ottoman State is summarized. In the second part; Classrooms and schools, educational institutions, classical education institutions, modern educational institutions, education administration, ibtidai schools, rüdiye and idadi schools, non-Muslim and foreign government institutions, non-formal education institutions, libraries, lodges and zaviyas are explained in detail on the basis of archival sources. In the conclusion part; Despite the political, social and economic hardships of the Ottoman Empire, a great effort has been made to develop and expand the modern schools.

Lisansüstü tezlerin elektronik ortamda toplanması, düzenlenmesi ve erişime açılması konusuna ilişkin yök'ün 18.06.2018 tarihli yönergesine istinaden artık bu tarihten sonra gizlilik şartı aranmayan bütün tezler erişime açılacaktır. Ülkemizin güneydoğusunda bulunan Mardin iline bağlı bir köy olan Dara, zengin bir tarihi ve kültürel mirasa sahiptir. Tarihi ve coğrafi konumu itibari ile asırlarca önemli bir merkez olma özelliğini korumuştur. Bu özellikleriyle, farklı medeniyetlerin gelip geçtiği ve silinemeyecek kültürel ve tarihi izler bıraktıkları bir yer olarak günümüze kadar varlığını sürdürmüştür. Mardin ve çevresinde, İslam inancı dışında farklı inançların da bulunmuş olması, kültürel etkileşimin oluşmasını sağlamış bu da sanat ve mimariye yansımıştır. Bu çok kültürlülük bir potada eriyerek harmanlanmış, sivil ve dini mimaride kendine özgü bir kimlik ortaya çıkarmıştır. Yüksek Lisans Tezi çalışma konusu olan Mardin'in Dara Köyündeki Mezar Taşları ve Kitabeler çalışması kapsamında Mardin ili Dara köyünde bulunan islami döneme ait mezar taşları ve cami kitabeleri çalışılmıştır. Bu araştırma sonunda Dara köyünde toplam 41 mezar ve 5 cami kitabesi tespit edilmiştir. Bu eserlerin dağılımı şöyledir; 19 mezar Ağa Mezarlığında, 21 mezar Zindan mezarlığında ve 5 cami kitabesi Dara camisinin üzerinde bulunmaktadır. Çalışmanın ilk aşamasına kaynak ve doküman toplamakla başlanılmıştır. Ardından tez kapsamında 2016 Eylül ayında bölgede arazi çalışmalarına başlanılmış, bu çalışmalara 2017 Mayıs, 2018 Ocak ve 2019 Mart aylarında devam edilmiştir. Araştırmalar sonucunda Dara'da tespit edilen mezar taşları ve kitabelerin fotoğrafları çekilmiş ve bazı eserlerin rölöve ölçümleri alınmıştır. Elde edilen bilgiler ışığında, ilk olarak Dara'nın coğrafi konumu ve tarihçesi hakkında kısaca bilgi verilmiştir. Tezin katalog kısmında, eserler kronolojik sıraya göre düzenlenerek tanıtılmıştır. Değerlendirme bölümünde eserler kendi aralarında ve bölgedeki diğer benzer eserlerle karşılaştırılmıştır. Sonuç bölümünde eserlerin genel bir tarifinden ve özelliklerinden bahsedildikten sonra varılan sonuç kısaca belirtilmiştir. Dara'daki mezarlar, bölge kültürünün değişik zaman dilimlerinde sahip olmuş oldukları yansımalar hakkında, bize emare sunan önemli kültürel değerlerimizdir. Bu bağlamda, biz de Dara ve çevresinde bulunan, kültürel ve sanatsal varlıklarımızın, tarihteki yerlerini belirtmek amacıyla böyle bir çalışma yaptık. Dara, a neighbourhood of Mardin province in southeast our country, has a rich historical and cultural heritage. Thanks to its historical and geographical location, it has remained an important centre for centuries. With these characteristics, it has survived to the present day as a place where different civilizations come and go and cannot be erased by cultural and historical traces. The fact that different beliefs were found in Mardin and its environs as well as Islamic beliefs led to the formation of cultural interaction and this was reflected in art and architecture. This multiculturalism melted into a crucible and blended into a unique identity in civil and religious architecture. Tombstones and inscriptions in Dara village of Mardin ,which is the subject of master thesis, was studied within islamic tombstones and mosque inscriptions situated Dara village of Mardin. As a result of this research, 41 graves and 5 mosque inscriptions has been identified in Dara village. The distribution of these works are as follows; 19 graves are located in Ağa Cemetery, 21 graves are in Zindan Cemetery and 5 mosque inscriptions are on the Dara Mosque. In the first stage of the research has begun with collecting resources and documents. Afterwards, within the scope of the thesis,area studies started in the region in September 2016 and continued in May 2017, January 2018 and March 2019. As a result of the researches, gravestones and inscriptions found in Dara were photographed and some of the works survey measurements were taken. In the light of the information obtained, firstly brief information about the geographical location and history of Dara is given. In the catalog part of the thesis, the works are presented in chronological order. In the evaluation section, the works are compared with each other and other similar works in the region. In the conclusion section, after a general description and characteristics of the works are mentioned, the conclusion is briefly mentioned. The tombs in Dara are significant cultural values that give us an circumstantial evidence indication of the reflections they have had in different time periods of the regional culture. In this context, we have made such a study in order to indicate the place of our cultural and artistic assets in the history of Dara.

Lisansüstü tezlerin elektronik ortamda toplanması, düzenlenmesi ve erişime açılması konusuna ilişkin yök'ün 18.06.2018 tarihli yönergesine istinaden artık bu tarihten sonra gizlilik şartı aranmayan bütün tezler erişime açılacaktır. Ecdâd Tarihi, Türklerin ilk devirlerinden başlayarak Osmanlı Devleti'nin kuruluş serüveni, yükseliş, duraklama, yıkılma ve birinci dünya savaşı sonrasında Türkiye Cumhuriyeti'nin kurulması dönemine kadar olan süreci krolonojik olarak ele almış bir eserdir. Eserin dili Osmanlıca olup Bulgaristan rüştiye mekteplerinde tarih kitabı olarak okutulmuştur. Anlatımı öğretici ve faydacı bir tarzdadır. Eserin amacı Bulgaristan rüştiye mekteplerinde okuyan Müslüman çocuklara kendi geçmişleri ile alakalı farkındalık kazandırmaktır. Tarihin bizzat kendi babalarının, dedelerinin tarihi olduğunu söyleyen Osman Nuri, bu durumu eserde vurgulu bir şekilde zikretmiştir. Osman Nuri, Ecdâd Tarihi adlı eseri Türklerin geldiği memleketleri de kapsayacak şekilde ele almış ve bunun yanında coğrafya bilgilerine de yer vermiştir. Kendisi arzu etmese bile padişahları silsile halinde anlatmıştır. Diğer eserlerine nazaran daha ağır dil kullanan Peremeci, birçok yerde objektifliğinin yanında duygusal anlatım tarzı ile farklı bir yöntem ortaya koymuştur. Bulgaristan'dan Türkiye'ye iltica eden ve Edirne'ye büyük hizmetlerde bulunan Osman Nuri Peremeci'nin Ecdâd Tarihi adlı eserini gün yüzüne çıkarmaya çalıştık. Tezimizin bu anlamdailim dünyasına faydalı olacağı kanaatindeyiz. The history of Ancestors(Ecdâd Tarihi) is a work that took the process from the first periods of the Turks to the period of Ottoman Empire's establishment, rising, stagnation and collapse and the Republic of Turkey's establishment after the first World War. The language of the work is Ottoman and was read as a history book in the middle schools of Bulgaria. The narration is instructive and useful. The aim of the work is to raise awareness about their past for Muslim children studying in the secondary schools of Bulgaria. Osman Nuri, who said that history itself was the history of his own fathers and grandfathers, emphasized this situation in the work. Osman Nuri took his work the History of Ancestors (Ecdâd Tarihi) to cover the countries where the Turks came from, and also included geography information. By the History of the Ancestors(Ecdâd Tarihi) Osman Nuri dealt with the countries that the Turks came from and also included geography information. Even if he did not desire, he told the Sultans in series. Peremeci, who uses heavier language than other works, has put forward a different method with emotional expression style in many places besides objectivity. We tried to uncover the Ecdad history of Osman Nuri Peremeci, who defected from Bulgaria to Turkey and served great services to Edirne. We believe that our thesis will be beneficial to the world of Science in this sense.

Lisansüstü tezlerin elektronik ortamda toplanması, düzenlenmesi ve erişime açılması konusuna ilişkin yök'ün 18.06.2018 tarihli yönergesine istinaden artık bu tarihten sonra gizlilik şartı aranmayan bütün tezler erişime açılacaktır. Bu tez çalışmasında bölgede önemli bir güç olan aşiretleri tanımak ve aşiretlerin yapılanmalarını anlamak; Hamidiye Alayları'nın bölgede güvenlik ve devlet otoritesini sağlamak için kurulmasına rağmen, alayların zaman zaman kontrolden çıkarak aşiretler arası bir güç savaşına dönüşmesinde Mustafa Paşa şahsında Miran Aşireti'nin rolünü ortaya koymak; Miran Aşireti'ni tanıyarak tarihsel rolünü ve bölgeye etkilerini ortaya çıkarmak. Mustafa Paşa'yı tanımak ve bölgedeki rolü ve etkisini ortaya çıkarmak; Miran Aşireti ve Mustafa Paşa'nın Hamidiye Alayları içindeki rolünü ortaya çıkarmak; konuyla ilgili mevcut literatür boşluğunun doldurmak amaçlanmıştır. Birinci bölümde aşiret, eşkıyalık ve Hamidiye Alayları hakkında bilgiler verilmiştir. Bu hususta Kürtlerdeki aşiret yapılanmasına ve aşiretlerin bölge üzerindeki etkilerine değinilmiştir. Bunun yanında eşkıyalık kavramı ve faaliyetlerine değinilerek aşiret ve eşkıya arasındaki bağlar tartışılmıştır. Son olarak da Hamidiye Alayları'nın kurulması, amaçları ve bölgedeki etkilerine değinilerek alayların aşiret ile eşkıya üzerindeki etkileri incelenmiştir. İkinci bölümde ise Miran Aşireti ile Miran Aşireti Reisi Mustafa Paşa işlenmiştir. Miran Aşireti'nin yapısı, etki alanı açıklanarak Mustafa Paşa şahsında nasıl bir bölgesel güç haline geldiği ele alınmıştır. Özellikle Mustafa Paşa'nın aşiret reisi olmasının yanında, aynı zamanda eşkıyalık faaliyetleri yürütmesine ve son olarak da kendisinin Hamidiye Alayları'na katılmasına değinilerek kendisinin faaliyetleri ve bunların yankıları ele alınmaktadır. Çalışmamızda detaylı bir literatür taraması yapılıp Başbakanlık Osmanlı Arşivleri'nden Miran Aşireti ve aşiret reisi Mustafa Paşa ile ilgili birçok belgenin çözümlemesi yapılmıştır. İncelenen kaynaklar neticesinde Hamidiye Alayları'nın amaçlarına büyük ölçüde ulaşarak bölgenin Osmanlı Devleti'nin elinde kalmasını sağladığı, Miran Aşireti Reisi Mustafa Paşa'nın devletin vermiş olduğu gücü kötüye kullanarak hâkimiyetini pekiştirdiği ortaya çıkmıştır. The purpose of this thesis is to demonstrate the historical status and effect of Miran Tribe to the region and to introduce Mustafa Pasha and his leadership in the region; also, to lay the role of Miran Tribe and Mustafa Pasha on Hamidiye Regiments and to fill the present history literature gap by explaning the tribes which have powerful effects in the region and which are revealing the role of the Miran Tribe under the leadership of Mustafa on Hamidiye Regiments. Even though these regiments were established to provide regional security and state authority, many times, they were getting out of the control and turning into tribal power struggles. In the first part, information about banditry and Hamidiye Regiments is given. In this respect, the tribal structure among the Kurds and the effects of the tribes on the region are mentioned. Furthermore, by referring to the concept of banditry and its activities, the relations between the tribe and the banditry are discussed. In conclusion, the effects of the regiments on the tribes and the bandits are examined by focused on the establishment and the purposes of Hamidiye Regiments. In the second part, the Miran Tribe and its leader Mustafa Pasha are revealed. The structure of Miran tribe is handled by explaining its domain and how it could be a regional power. In addition to the fact that Mustafa Pasha was the leader of the tribe, he carried out banditry movements. After all, he got involved Hamidiye Regiments. His activities and their reflections after he got involved the Hamidiye Regiments are discussed. In this study, a detailed literature review is conducted, and many documents related to the Miran tribe and Mustafa Pasha from the Prime Ministry Ottoman Archives are analyzed. As a result of investigated resources, it has been revealed that the Hamidiye Regiments had reached the goals of Ottoman Empire in great extent and the leader of Miran Tribe Mustafa Pasha had strengthened his domination by abusing the power that had given to him by the state.

Lisansüstü tezlerin elektronik ortamda toplanması, düzenlenmesi ve erişime açılması konusuna ilişkin yök'ün 18.06.2018 tarihli yönergesine istinaden artık bu tarihten sonra gizlilik şartı aranmayan bütün tezler erişime açılacaktır. İslam tarihinde devletin gelirlerinin toplandığı mekân olan beytülmal, günümüzdeki devlet hazinesine tekabül eder. Beytülmal kurumunun mazisi Hz. Peygamber zamanına kadar gitmekle birlikte o dönemde sadece bu amaç için ayrılan bir yerden bahsedilemez. Hz. Ebû Bekir zamanında halifenin evinin bir odası devlet hazinesi için tahsis edilmiştir. Beytülmalin kurumsallaşması ve müstakil binalara kavuşması ise Hz. Ömer zamanına denk gelmektedir. Hz. Ömer döneminde sınırların genişlemesi ve devlet gelirlerinin artmasıyla birlikte divan teşkilatı kuruldu. Halk kabile mensubiyetlerine göre defterlere kaydedildi. Fethedilen bölgelerdeki araziler, daha önce yapılanların aksine mücahitlere dağıtılmayıp hazineye devredildi. Bunun ardından bu arazilerin ne kadar olduğu ve buralardan ne kadar vergi geleceği tespit edildi. Hz. Ömer zamanında hazine gelirleri arasında kabul edilen, Müslümanlardan alınan zekât ile gayrimüslimlerden tahsil edilen cizye, harac, humus, uşûr vb. gibi fey gelirlerinin tutarı belirlendi. Böylece belirli bir bütçe oluşmaya başladı. Beytülmalde biriken malların bir kısmı kamu yararına harcanırken geri kalan kısmı ise atiyye olarak vatandaşlara dağıtılmıştır. The Beytulmal where the revenues of the state are collected in Islamic history corresponds to the state treasury of today. Although the history of the Beytulmal organization dates back to the time of the Prophet, it is not possible to mention a place reserved for that purpose at that time. One room of the caliph's house was allocated for the state treasury at the time of Abu Bakr. The institutionalization of the Beytulmal and its rebuilding of detached buildings coincide with the time of Omar. With the expansion of the borders and the increase in the state revenues in the period of Omar, a divan organization was established. The people were recorded in the books according to their tribal affiliations. The lands in the conquered regions were not distributed to jihadists and transferred to the treasury, unlike the earlier ones. After that, it was determined how much these lands were and how much tax would come from them. The number of fey incomes was determined at the time of Ömer as accepted among the treasury revenues and these were zakat received from the Muslims and jizya, harac, humus, uşû, etc received from the non-Muslims. Thus, a certain budget began to form. While some of the goods collected in the beytulmal has been spent for the public good, the remaining part has been distributed to the citizens. Dicle Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinatörlüğü

Lisansüstü tezlerin elektronik ortamda toplanması, düzenlenmesi ve erişime açılması konusuna ilişkin yök'ün 18.06.2018 tarihli yönergesine istinaden artık bu tarihten sonra gizlilik şartı aranmayan bütün tezler erişime açılacaktır. Araştırmada Abdullatif el-Bağdadî'nin 600/1204 yılında Mısır üzerine yazdığı el-İfâde ve'l-i'tibâr fi'l-umûri'l-müşâhede ve havâdisi'l-mu'âyene bi-arżı Mısr adlı eseri incelenmiştir. Bu eser bağlamında o dönemdeki Mısır halkının iktisadî hayatı, sosyo-kültürel yaşantısı ve Mısır'da bulunan arkeolojik eserler hakkında Bağdadî'nin yaklaşım ve anlatımları üzerinde durulmuştur. Bunların yanısıra Nil nehrinin Mısır halkı üzerindeki etkisi, 597/1201-598/1202 yıllarında meydana gelen açlık, kıtlık ve bunlar neticesinde yaşanan trajik hadiseler, maddî ve manevî çöküşler, Mısır'da yetişen bitkiler ve Nil nehrinde yaşayan hayvanlara da araştırmanın temaları arasında yer verilmiştir. Bu ana temaların yanında yan temalar olarak Mısır'da yaşanan depremler, halk üzerindeki etkileri ve depremler sonucu meydana gelen tahribatlar da konu edinilmiştir. Çalışmada betimleyici ve yorumlayıcı yöntemler kullanılmıştır. Ayrıca Bağdadî'nin verdiği bilgilerin günümüzde ne anlam ifade ettiği tartışılmış, kimi zamanda özellikle antik eserlerle ilgili verdiği bilgiler, kendisinden sonra gelen müelliflerin piramitler ve diğer antik eserler hakkında söyledikleriyle karşılaştırılmış ve böylelikle bilgilerin güvenirliği test edilmiştir. Eserin multidisipliner boyutu ve tarih bilimi içindeki yeri irdelenmiştir. Eserin önemi, hangi konuları ele aldığı, konuların ne şekilde işlendiği, eserde verilen bilgilerin güvenirliği, Bağdadî'nin eserinde nasıl bir yöntem takip ettiği gibi sorulara odaklanılmış ve bu sorular temellendirilmiştir. Nihai olarak el-İfâde ve'l-İ'tibâr adlı eserin Mısır tarihi, sosyo-kültürü, iktisadı, antropolojisi, sanat ve mimarisi için ne anlam ifade ettiği ortaya konulmaya çalışılmıştır. The present study aimed to analyze "el-İfâde ve'l-i'tibâr fi'l-umûri'l-müşâhede ve havâdisi'l-mu'âyene bi-arżı Mısr" by Abd al-Latif al-Baghdadi, which was written on Egypt in 600/1204. Based on the approach and narratives by Baghdadi in this work, the economic, socio-cultural life of the Egyptian people in that period and the archeological artifacts excavated in Egypt were scrutinized. Furthermore, the impact of the River Nile on Egyptian people, the famine, tragic events, and resulting material and spiritual downfall experienced between 597/1201-598/1202, and the plants indigenous to Egypt and the animals that inhabit the Nile River were among the themes of the study. Furthermore, subthemes such as earthquakes in Egypt, their effects on people and the destruction caused by the earthquakes were also included. Descriptive and interpretive methods were used in the study. Furthermore, the current meanings of the information provided by Baghdadi were discussed, the information he provided were compared with the narratives of later authors on pyramids and other antiquities to test the reliability of the former. The multidisciplinary dimension of the work and its significance in history science were analyzed. The study focused on questions such as the significance of the work, the topics it tackled, the utilized approach, the reliability of the information provided in the work, and the methodology adopted by Baghdadi in this work. Finally, an attempt was made to determine the significance of "el-İfâde ve'l-i'tibâr" for the history, socio-culture, economics, anthropology, art and architecture of Egypt.

Suudi Arabistan'ın Mekke şehrinde bulunan, ziyaret edilmesi farz olan, hac ve umre ibadetlerinin yapıldığı ve namazlarda Müslümanların yöneldikleri Kâbe, İslâm âleminde büyük saygı ve değer gören, Hz. İbrahim tarafından inşa edildiği bilinen mukaddes bir yapıdır.Kur'an-ı Kerim'de; Beyt, Beytullah, Beytü'l Atik, Beytü'l Haram, Beytü'l Muharrem, Beytü'ül Ma'mur adlarıyla da anılan Kâbe'nin binlerce yıllık bir geçmişe sahip olduğu ve ilk inşa edildiği günden bugüne çok defa yenilenmiş ve onarılmış olduğu bilinmektedir.Mukaddes bir yapı olmasından dolayı Kâbe'ye örtü (kisve) yapılıp örtülmesi de en önemli ve en güzel işlerden kabul edilmiştir. Tarih kitaplarında Kâbe'ye örtü örtülmesiyle ilgili olarak çeşitli rivayetler bulunmakta olup, çoğunlukla ilk olarak örtü yaptıran ve örten kişinin Yemen Kralı Tubba' Es'ad el-Himyeri olduğu yazılmaktadır.Mekke'de 1927 yılında dokuma fabrikası yapılıncaya kadar Kâbe örtüsü çoğunlukla Mısır'da dokunup gönderilmiş, Hicaz'ın idaresini elinde bulunduran kişi ve devletler de bunu uzun yıllar devam ettirmişlerdir. Ancak bazı dönemlerde bununla ilgili olarak bazı siyasi anlaşmazlıkların çıkması sebebiyle Kâbe örtüsünün yapılması ve gönderilmesi işi farklı kişi ve devletler tarafından üstlenilmiştir.Günümüzde Kâbe örtüsü halen Mekke'de bulunan dokuma fabrikasında (Darü'l Kisve), çeşitli işlem ve aşamalardan geçerek, büyük bir özenle ve dikkatle dokunmaktadır. Bu fabrikada gelişmiş bir teknoloji ve son model makinalar kullanılmakta olup ayrıca tecrübeli ve maharetli dokuma ustaları da burada görev yapmaktadır.IIIKâbe'nin siyah örtüsü üzerinde örtüyü dört bir taraftan çevreleyen yazı kuşakları bulunmaktadır. Bu yazı kuşakları üzerindeki yazılar, altın kaplama ve gümüş iplikler kullanılarak el işçiliğiyle büyük bir maharetle yazılmıştır. Ayrıca siyah örtü üzerinde de yakından bakıldığında daha iyi görülebilen jakar stiliyle (jakar makinesiyle) yazılmış yazılar bulunmaktadır. The Kaaba, located in Mecca city of Saudi Arabia, farded to be visited, Muslims gravitate in prayers, is estimable building according to Islamic belief and it is a building known to be built by Hz. Abraham. It is known that the Kaaba reported with the name of Beyt, Beytullah, Beyti'l Atik, Beyti'l Haram, Beytü'l Muharrem, Beytü'l Ma'mur in the Qur'an, has a history of thousands of years and it has been renovated and repaired many times since the day it was first built.Making cover and covering for Kaaba is also accepted as the most important and beautiful works because of being a sacred structure. There are various narrations about the covering of the Kaaba in the history books and it is mostly written that King of Yemen Tubba' Es'ad al-Himyeri is the first person who had cover made firstly and cover.Until building weaving factory in Mecca, Kaaba cover mostly was weaved and sent in Egypt, people and states holding the hands of the administration Hijaz, have maintained this for many years. The work of making and sending the Kaaba cover was under taken by different people and states due to some political disputes about this in some periods.Nowadays, Kaaba cover which is still in the textile factory located in Mecca, through various processes and stages, has been knitting with great care. In this factory advanced technology and state-of-the-art machines are used, also experienced and skilful weaving masters has been working here.There are writing belts on the black cover of the Kaaba that surround it from all sides. Writings on this writing belts is written using gold-plated and silver threads with great skil by handwork. There are also writings written in jacquard styleV(with jacquard machine) which can be seen better when looked closely on black cover. 131

Hasanveyhî Kürt emirliği, Büveyhîler'in (932-1062) Ortadoğu'da en büyük siyasî güç haline geldiği dönemde, 961 yılında İran'ın kuzeybatısındaki Cibâl bölgesinde kurulmuştur. Hanedanın kurucusu olan Hasanveyh, Büveyhîler'in desteğini almış, siyasî ve askeri kabiliyete sahip adil bir yönetici idi. Emirliğin yönetim merkezî Dînever yakınlarındaki Sermâç Kalesi idi. Hasanveyh'in (ö. 369/979) ölümü ile emirlikte başlayan iç çekişmelere Büveyhî hükümdarı Adudüddevle (ö. 372/983) müdahale etti. Emirliğin başına geçen Bedir b. Hasanveyh, Adudüddevle ile ilişkilerini geliştirdiği gibi Büveyhîler'in iç ihtilaflarından da emirliği lehine yararlandı. Zeki, basiretli, cömert ve mütedeyyin bir kişi olan Bedir, sosyal adaletin tahakkukuna önem vermiş, birçok köprü, camii ve han yaptırmıştır. Bedir, Abbasî halifesine, sembolik de olsa, bağlılığını sürdürmüştür. Özellikle, Cibâl'de geçen ve Horasan hacılarının kullandığı hac yolunun güvenliğini sağlaması dolayısıyla Halife Kādir-Billâh tarafından takdir edilmiş ve kendisine "Nâsirü'd-Din ve'd-Devle" unvanı verilmiştir. Bedir, çekişme içinde olduğu oğlu Hilâl (ö.405/1015) ile giriştiği savaşta 400/1010 senesinde esir düşmüşse de daha sonra Büveyhîler'in askeri müdahalesi sayesinde kurtulmuş ve bu defa oğlu Hilâl esir alınarak hapsedilmiştir. Bedir, 405/1014 yılında Kosced kalesini muhasarası sırasında kendi adamları tarafından öldürülmüştür. Bunun ardından Hasanveyhî emirliği önce Büveyhîler'in Cibâl emiri Şemsüddevle'nin kontrolüne girmiş, en sonunda bölgenin yönetimini Annazi Kürt emirliğine bırakmak zorunda kalarak tarih sahnesinden çekilmiştir. (406/1015). Anahtar Sözcükler Abbasî, Cibâl, Büveyhî, Hasanveyhî, Bedir, Dînever Kurdish emirate of Hasanwayhids (Hasanuya), was founded in 961, when the Buyids became prominent (932-1062) in Jibal region in Northwestern Iran. The founder of the dynasty, Hasanwayh, who was supported by Buvids, was a fair leader who had political and military skills. The administrative center of the emirate was Sermaj Castle, close to Dinawar. After the decease of Hasanwayh (369/979), the ruler of Buyids 'Adud al-Dawla intervened internal disturbances. While Badr, who took the lead of the emirate, developed his relations with 'Adud al-Dawla, he took advantage of the internal conflicts within the Buvid dynasties. As an intelligent, smart, prudent, generous, mild-mannered and a pious person, Badr was sensitive to the establishment of social justice. He had many bridges, mosques, khans and similar works constructed. Badr continued to pledge allegiance to Abbasid Caliphate, though it was symbolic Especially Abbasid Caliph Al-Qadir praised Badr, who had provided security of the Pilgrimage Road which passed through Jibal and which was used by Horasan pilgrims. Caliph Al-Qadir gave Badr b. Hasanwayh the title "Nasiru'd-Din wa'd-Dawla" During the strife between Badr and his son Hilal (d. 405/1050), Badr was captured and held prisoner. Badr was set free by Buyids, while his son Hilal was captured and imprisonned. Badr was murdered by his own men during the siege of the Kosjed Castle in 405/1014. The Emirate of Hasanwayhids first fell under the control of the Buyids Jibal amir Shams ad-Dawla, and then the Annazid Kurdish Amirate was established upon the rubbles of the overthrown emirate. Key Words Abbasid, Jibal, Buyid, Hasanwayhids, Badr, Hilal, Dinawar

Lisansüstü tezlerin elektronik ortamda toplanması, düzenlenmesi ve erişime açılması konusuna ilişkin yök'ün 18.06.2018 tarihli yönergesine istinaden artık bu tarihten sonra gizlilik şartı aranmayan bütün tezler erişime açılacaktır. 11. yüzyılda ortaya çıkan Türk hakimiyetiyle beraber yeni bir medeniyetin içerisine giren Diyarbakır ve Mardin'de, bu değişimle beraber fiziksel çevrede de farklılıklar görülmüştür. Bu farklılılar şehirlerin siyasi, ekonomik, dini ve sosyal özelliklerini etkileyecek önemli detaylara sahiptir. Süsleme bu detaylar içinde başta gelmektedir. Türk İslam sanatını temsil eden Diyarbakır mimari eserlerindeki süsleme anlayışı Akkoyunlu ve Osmanlı döneminde yoğunlaşarak değişik yapı tipleri üzerinde karşımıza çıkmaktadır. Cami, mimari eserler içinde odak noktası olduğundan en çok süslemeyi barındıran yapı konumundadır. Bölgenin geleneksel yapı malzemesi olarak en başta bazalt sayılabilir. Daha sonra kalker ve mermer gelmektedir. Taşa kıyasla daha az kullanılan çini ve ahşap iç mekanda tercih edilmiştir. Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Artuklu Beyliği 12. ve 15. yüzyıllar arasında hüküm sürmüş ve özellikle Mardin'de pek çok eser bırakmıştır. Mardin'de Artuklular medreseleri ile ön plana çıkmaktadırlar. Bu ayrıntı, Artuklu hükümdarlarının ilim adamlarına daha çok değer verdiğini göstermektedir. Bölgenin geleneksel yapı malzemesi sarı kalker taşı, kolay şekil verilen, tarih boyunca süregelen bir taş olarak Mardin'in kimliğini oluşturur. Her iki bölgede de ortaya konan eserlerde geometrik süslemeler, İslam sanatının sonsuzluk anlayışı ile simetri ve uyum içinde taşa işlenmiştir. Diyarbakir and Mardin entered to different circle with Turkish domination in the 11th centuries, with the light of this effect, a physical environment appeared which is presented various perspective. This environment has important details that will show, cities' political, economic, religious and social connections. Decoration is one of the most significant one in these details. Decoration of Diyarbakir's architectural monuments which is represented Turkish-Islamic arts intensify in the period of Aqqoyunlu and Ottoman period and appear on different types of the buildings. Mosques have the most decorational items as being the focus of all architectural monuments. Basalt is the most common material used for traditional buildings of this area. Limestone and marble are also used. Tiles and woods are used rarely compared to stone and these are preferred inside of buildings. Artukids governed East and South East of Turkey during 12th – 15th centuries and they left many monuments especially in Mardin. It is possible to say that madrasahs are the focus of architectural monuments in Mardin. This detail shows that Artukid Monarchs consider religional researchers more important. Limestone (ocre jaune) which is traditional building material in the region is easy to shape and it represents Mardin's identity during the history of city. Decoration on the both cities' monuments is engraved to the stones in harmony with Islamic Arts' eternity belief.

Bu çalışma, Mustafa Reşid'in Hicrî 1310 yılında İstanbul'da eski harflerle Enver Efendi Matbaası'nda neşredilen İnşâ Mu'allimi adlı eseri hakkında yapılmıştır. İnşâ Mu'allimi, kapsamlı bir inşa-münşeat kitabıdır. Resmî mektuplar, özel mektuplar, hukuki konularla ilgili dilekçeler ve çeşitli senet örnekleri eserin ana bölümünü oluşturmaktadır. Üslûb-ı Müzeyyen ü 'Âlîye Misâl başlığı altında bir kısmı Türkçe, bir kısmı ise tercüme olan eserlerden alıntılar yapılmış, adeta küçük bir antoloji örneği verilmiştir. Bu özelliği ile İnşâ Mu'allimi diğer inşa kitaplarından ayrılmaktadır. Çalışmamızın giriş bölümünde yazarın hayatı ve eserleri hakkında bilgi verilmiş, inşa-münşeat kavramları üzerinde durulmuştur. Birinci bölümde İnşâ Muallimi'nde yer alan teorik bilgiler sadeleştirilerek özetlenmiş, burada yer alan yazı örnekleri gruplanmış, tablo halinde verilmiştir. İkinci bölümde bu kavramlar tek tek açıklanmıştır. Üçüncü bölümde eserin metni latinize edilmiştir. Sonuç bölümünde çalışmamızın genel bir değerlendirmesi yapılmış ve kaynakça bölümü ile çalışmamız bitirilmiştir. Anahtar Sözcükler Mustafa Reşid, İnşâ Mu'allimi, inşâ, münşeât, mektup. This study is built about `İnşâ Mu'allimi` which is published at `Enver Efendi` print house with Ottoman alphabet in İstanbul in 1310 (hijri calendar) by Mustafa Reşid. İnşâ Mu'allimi is a comprehensive book of inşâ/letter writing. Main parts of book consists of formal letters, private letters, judicial petitions and some examples of bills. The heading of Üslûb-ı Müzeyyen ü 'Âlîye Misâl contains some parts in Turkish langugae and some part of translation texts and almost a small antology example. Thanks to this feature it differentiates from other boks.In our prolog chapter, there are some informations about author's life, his publishes, and also some terms about inşa/letter writing and münşeat/letter book. In first chapter, theoretical informations in İnşâ Muallimi is sumed up by simplifying and examples of literal are clustered, and charted. In second chapter, these terms are explained one by one. In third chapter, the text translated to Latin alphabet. In final chapter, we did a common evaluation of our study and with bibliography part we finished our study.Keywords:Mustafa Reşid, İnşâ Mu'allimi, inşâ/letter writing, münşeât/letter book, letter. 346

"İlk Yenileşme Döneminde Avusturya'da Eğitim ve Osmanlı Sistemi ile Mukayesesi" başlığını taşıyan çalışma üç ana bölüme ayrılmıştır. Birinci bölümde ilk yenileşme döneminde "Avusturya'da Eğitim", ikinci bölümde "Osmanlı'da Eğitim" ve üçüncü bölümde ise her iki imparatorluğun eğitim sistemi mukayese edilerek aktarılmıştır. Türk eğitim tarihine yeni bilgiler sunacak olan "Avusturya'da Eğitim" konusu, dönemin arşiv belgelerinden ve ilan edilen saray kararlarından hazırlanmış ve o dönemdeki gazetelerden alınan bilgilerle de desteklenmiştir. Bunların haricinde konu ile alakalı malum dönemde yazılmış eserlere ve güncel çalışmalara da yer verilmiştir. İkinci bölümde ise Osmanlı Eğitim sistemi; arşiv belgeleri, konu ile alakalı eski ve yeni yazılan eserlerle aktarılmaya çalışılmıştır. Üçüncü ana bölümde ise; her iki ülkede yapılan reformlar tablolar halinde aktarılmış ve eğitim durumlarında bir mukayeseye gidilmiştir. İki ülke arasında köprü kurulmasına ve reformlar konusunda yardımlaşılmasına öncülük eden sefirler ve sefirlerin yazdığı layihalara da bu bölümde yer verilmiştir. Meine Arbeit mit dem Titel "Das Bildungssystem in Österreich und im Osmanischem Reich zur Zeit der Aufklärung im Vergleich" gliedert sich in drei Hauptteilen. Im ersten Teil der Arbeit fokussierten sich meine Recherchen auf das Bildungssystem in Österreich in der Aufklärungszeit. Im zweiten Teil wurde das Bildungssystem im Osmanischen Reich zur gleichen Zeit dargelegt. Der dritte Teil der Arbeit konzentrierte sich auf ein Vergleich der Bildungssysteme der beiden Reiche. Die vorliegende Arbeit, dessen Thema das österreichische Bildungssystem ist, wird neue Aspekte für die türkische Bildungsgeschichte liefern. Hierfür wurden intensivste Archivrecherche getätigt und Gesetzestexte und Zeitungsartikel aus der betreffenden Epoche herangezogen. Darüber hinaus wurden Recherchen der aktuellen und der damaligen Literatur betrieben. Im zweiten Abschnitt der Arbeit wurde das osmanische Bildungssystem anhand Archivrecherche, sowie Literaturrecherche an aktuellen und der damaligen Zeit dargelegt. Letztendlich wird im dritten Teil der Forschungsarbeit die Reformen der beiden Reiche tabellarisch dargestellt und ein Vergleich des Bildungsstandes in beiden Reichen angestellt. Schriften der Botschafter, die zwischen beiden Reichen eine Brücke bauten und bei Reformen einen Austausch ermöglichten, finden in diesem Abschnitt Platz.

Önceleri Bağdat Vilayeti’ne bağlı bir sancak olan Musul, 1878 yılında müstakil bir vilayet olmuştur. Musul Vilayeti, Musul, Kerkük ve Süleymaniye ile birlikte üç sancağını oluşmaktadır. Musul Vilayeti, Osmanlı Devleti’nin doğu vilayetleri arasında dini, siyasi ve iktisadi açılardan önemli bir yere sahipti. Zira Musul, pek çok etnik azınlık ve dini cemaati barındırmaktadır. Musul Sancağı, Osmanlı idari taksimatında Musul, İmadiye, Zaho, Duhok, Akra, Sincar ve Zibar adlarında yedi kazaya ayrılmıştır. Bu çalışmada aynı zamanda vilayetin merkezi (Paşa Sancağı) olan Musul’un Birinci Meşrutiyet dönemindeki (1876-1908) idari, sosyal, kültürel ve iktisadi durumu ele alınmıştır. Bu çalışma, giriş ve dört bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde Musul Sancağı’nın yedi kazası tanıtılmış. İkinci bölümde Sancak’taki resmî kurumlar, merkez idaresi ve kamu hizmeti veren kurumlar ele alınmıştır. Üçüncü bölümde Sancak’taki eğitim ve kültür hayatı, dördüncü ve son bölümde ise ekonomik durum ele alınmıştır. Anahtar kelimeler Osmanlı, Irak, Kürtler, Musul, Sancak, İmadiye, Sincar. Mosul Sanjaq was a part of Baghdad wilayet till 1879 and then has become an independent Wilayet. Mosul wilayet contained Mosul, Kirkuk and Suleimani Sanjak. In that time, Mosul province was one of the most significant religious, political and economical place at Ottoman Empire. Meanwhile, there were different ethnic and religious groups. According to Ottoman Empire's rule Mosul wilayet has included seven towns, Mosul province, Amadiya, Zaxo, Dohuk, Akre, Sinjar and Zebar. This thesis is researching regarding administrative, social and economical situations in Mosul wilayet during (1876-1908). This research contains preface and four parts. First part is identifying Mosul issues. The second part is emphasizing to governing Mosul Sanjak and in the third part of research is about cultural and educational issues in Mosul Sanjak. So in the last, there is an analysis to economical issues in Mosul Sanjak. Keywords Ottoman, Iraq, Kurds, Mosul, Sanjaq, İmadiya, Sinjar.

Soran bölgesi, Irak’ın kuzey doğusunda yer almakta olup, doğusunda İran, batısında Behdinan bölgesi bulunmaktadır. Sorân Emirliği, İsa Bey b. Kulûs tarafından tahminen miladi XII. yüzyılın sonunda kurulmuştur. Emirliğin 650 yılı bulan tarihinde, 24 Emir ve Hânzând adında bir Emire hüküm sürmüştür. Sorân Emirliği, 1514 yılında İranlılarla yapılan Çaldıran Savaşı’ndan sonra Osmanlıya bağlılığını sunan Beyliklerden birisidir. Sorân Emirliği, 1830'da Osmanlı'dan bağımsızlığını ilan etmişse de 1835'te Osmanlı Devleti tarafından hakimiyetine son verilmiştir. Sorân emirleri yönetim merkezi olarak Harîr, Şaklâve, Halîfân, Divîn ve Râvendûz gibi şehirleri tercih etmişlerdir. Sorân Emirliğinin son merkezi ise Rewanduz olmuştur. Osmanlı idari taksimatında Musul Vilayeti’nin Kerkük (Şehrezor) Sancağı sınırları içerisinde kalan Sorân Emirliğinin toprakları, siyasi ve askeri şartlara göre genişlemekte veya daralmaktadır. Seydî b. Şah Ali Bey döneminde Emirlik, Erbil, Musul ve Kerkük’ü de içine alacak şekilde genişlemiştir. Büyük Muhammed Paşa döneminde ise Emirliğin sınırları Mardin’den Beşder’e ve Mahmûr’dan Râvendûz kasabasına kadar uzanmıştır. 1813 yılında Mustafa Bey, Emirlikteki şeyhler, âlimler ve kumandanların huzurunda yönetimi kardeşi Emir Muhammed Bey (ö. 1837) bırakmıştır. Anahtar Kelimeler : Irak, Musul Vilayeti, Kerkük Sancağı, Kürtler, Rewanduz, Erbil. Sorân is situated in the northern eastern part of Iraq, its boundaries from the east is Iran and the west is Bahdinan region. The Imara of Sorân was established in the end of 12th century AD. It was established by Essay Pasha b. Kollos, one of the emperors. The Imara's extended 650 years. The Amirs, the princes, are 24,one succeeded the other. The Imara becomes one of states of the Ottoman Empire in 1514, especially after the famous battle Jaldiran with the Persia at that time . In 1830 the Imara declared its independence, but in 1835,the rule of this empire ended. In 1830the Imara declared its independence, but in 1835,the rule of this empire ended. The ruling cities of the Imara are Harir, Shaklawa, Khakiffan and Rawandooz is the capital. The boundaries of the Imara include Erbil and a part of Kirkuk which had been a part of the province of Mosul according to the Ottoman division. The Imara extended, depending on the political situations and time as well. In 1813 Mustafa Bag, one of the emperors, gives the throne to his prince Mohammad Pasha al kaber who died in 1837. Key Words : Iraq, Mousul wilayet, Karkuk sanjaq, Kurds, Erbil, Rawanduz.

Behdinan, Kuzey Irak'ta Yukarı Zap nehri ile Dicle nehri arasında kalan bölgenin Kürtler arasındaki ismi olup günümüzdeki Duhok Vilayeti topraklarına tekabül etmektedir. Yaygın görüşe göre, Emirliğin adı, kurucusu Bahauddin'in isminden tahrif edilerek bu güne gelmiştir. Behdinân emirleri, XV. yüzyıldan itibaren Emir Seyfüddin'e nisbetle 'Mir Seyfediniler' hanedanı olarak meşhur olmuştur. İdare merkezi İmadiye (Amedi) şehri olan Behdinan Kürt Emirliği kuzey-batı'da Cizre, kuzey-doğuda Hakkari ve Şemdinan doğuda Soran Kürt beylikleriiyle , güneyde ise Musul Vilayeti ile komşu idi. XIV. yüzyılın başlarında kurulmuş olan İmadiye Emirliği, İdris-i Bitlisi'nin çaabaları sonucunda Safeviler'den ayrılarak 1515 yılında Osmanlı hakimiyetini kabul etmiş ve bu tarihten itibaren Diyarbekir Beylerbeyliğine bağlı 'hükümet' sancağı şeklinde idare edilmeye başlanmıştır. Bir süre Bağdad Beylerbeyliği'ne ardından da Musul Vilayeti'ne bağlı olarak hüküm süren İmadiye 'hakim'leri siyasi ve askeri alanlarda Osmaanlı Devleti'ne önemli hizmetlerde bulunmuşlardır. Osmanlı Devleti, 1842 senesinde , İmadiye Emirliği'ni ortadan kaldırarak normal bir Osmanlı sancağı haline getirmiştir. Bahdinan is the name of the Kurdish region between the Upper Zap river and the Dicle river in northern Iraq, which corresponds to territory of Duhok at the present time. According to popular opinion, name of the Amirate has come until to day by being distorted from the name of its founder Bahauddin. Bahdinân's orders have been famous since the 15th century as dynasty of 'Mir Seyfediniler' relative to Amer Seyfuddin. The administrative center of the Kurdish Amirate of Bahdinan is Imadiye (Amedi) city. This Amirate was adjacent to Cizre in the north-west, Hakkari and Shamdinan in the north-east, Soran Kurdish Amirate in the east and Mosul in the south. The Amirate of Imadiye which was founded in the beginning of the 14th century, left the Safavids as a result of the efforts of the Idris-i Bitlisi and accepted Ottoman rule in 1515 and since this date it was governed in the form of 'government flag' attached to Diyarbakir Governorship. Imadiye Amirate, reigned for a while under the Bagdad Governorship and then Mosul. The Amirate was important services in political and military areas of the Ottoman Empire In 1842, the Ottoman Empire annihilated the Amirate of Imadiye imperial and made it an Ottoman sanjak.

Bu çalışma, Nazmî-zâde Murtazâ'nın Zeyl-i Siyer-i Veysî ve Nâbî adlı eserinin edebî açıdan değerlendirilmesini, eserin karşılaştırmalı metninin meydâna getirilmesini ve bir indeks oluşturulmasını amaçlamaktadır.Türk Edebiyâtı târîhine bakıldığında siyer alanında Türklere ait ilk te'lif çalışma 16. yüzyılda Veysî tarafından kaleme alınmıştır. Veysî'den önceki çalışmalar Arapça ve Farsçadan yapılan çevirilerdi. Veysî'nin ölümü üzerine yarım kalan Dürretü't-Tâc fî-Sîreti Sâhibi'l-Mi'râc adlı eseri Nâbî iki zeyille tamamlamaya çalışmış ancak onun da ömrü bu eseri bitirmeye yetmemiştir. Nazmî-zâde Murtazâ bu iki eseri 17. yüzyılın başlarında tamamlamayı başarmış ve böylece Türklere ait ilk te'lif siyer külliyâtı ortaya çıkmıştır. Veysî ve Nâbî'nin çalışmaları halk tarafından sevildiği ve değerli görüldüğü için Nazmî- zâde Murtazâ dışında Nevî-zâde Atâî, Tıflî Ahmed Çelebî, Koçhisârî-zâde Süleymân Tâlib, Bosnalı Abdülkerîm Sâmî Efendi ve Koca Râgıb Paşa da bu eserlere birer zeyil yazmışlardır. Yapılan katalog taramalarında yurt içinde 13, yurt dışında 2 olmak üzere toplam 15 nüshaya ulaşıldı ve bu nüshalardan bir nüsha şeceresi çıkarıldı. Yapılan karşılaştırmalarda üç nüsha grubu olduğu tespit edildi. Bu nüsha grupları A, B ve C grubu şeklinde kategorize edildi. A, B ve C nüsha gruplarında bulunan nüshaların istinsah târîhleri tespit edildi. Târîh olarak her nüsha grubunun en eski nüshası kolbaşı nüshası olarak belirlendi. N, K ve NO olarak adlandırılan kolbaşlarından N nüshası en eski nüsha olduğu için metin oluşturulurken öncelikle N nüshası esas alınmış K ve NO nüshaları yan nüsha olarak belirlenmiştir. K ve NO nüshalarının N nüshasından farklı tarafları dipnotta gösterilmiştir. Eğer K ve NO nüshasında daha uygun ve isabetli ibâreler varsa bu nüshalardaki ibâreler metne dahil edilip N nüshası dipnota alınmıştır. Bu eser, Türk edebiyâtı ve târîhi açısından bir ilki gerçekleştirmesi bakımından önemlidir. Eser, kendisinden önce yazılmış eserler gibi tercüme bir eser olmayıp sanatsal değeri olan, Veysî ve Nâbî'nin eserleriyle birlikte "Te'lif Türk Siyeri"nin tamamlayıcı ve ilk numûnesidir. Bu eserle hem Türklere ait ilk Telif Siyer çalışması bitmiş olacak hem de İslâm Târîhi için bilim dünyası güvenilir bir kaynak kazanmış olacaktır. Anahtar Sözcükler Siyer, Nazmî-zâde Murtazâ, Hz. Muhammed, İslam Târîhi, Veysî , Nâbî. The aim of the work is to evaluate the Nazmî-zâde Murtazâ’s Zeyl-i Siyer-i Veysî and Nâbî work in a literary sense and create a comparative text of the work.According to the Turkish History of Literature, the first study of the Turks in the copyright area was carried out by Veysî in the 16th century. The works before Veysi were translations from Arabic and Farsi. Nâbî tried to complete the Dürretü't-Tâc fî-Sîreti that was left uncompleted after the death of Veysi with two postcripts, but he did not live long enough to finish the work. Nazmî-zâde Murtazâ succeeded to complete this work in 17th century and so that first Turkish copyright ouvre appeared. As Veysi and Nabi’s works were popular and valued by public, Nevi-zade Atai, Tıfli Ahmed Çelebi, Koçhisari-zade Süleyman Talib, Bosnalı Adulkerim Sami Efendi and Koca Ragıp Pasha as well as Nazmizade Murtaza wrote postscripts for these works. As a result of catolog researches, 15 copies were reached, 13 in the country, 2 abroad and a copy stemmata was prepared according to these copies. Three copy groups were identified in the comparative study. The copy dates of the A, B and C copy groups were identified. The oldest dated copy of the each group were selected to represent the group. Among the N, K and NO copies, N was the main copy to create a text as it was the oldest, NO and K copies were the side transcripts. When more appropriate and accurate pharases in K and NO copies were determined, the phrases in these copies were included in the text and the N copy was placed in the footnotes. This study is important as it breaks a new ground in terms of Turkish literature and history. This work is not a translated work like the ones written before but it is a complementary and first example of “Copyright Turkish Prophetic Biography” with the works of Veysi and Nabi. With this work, the first Copyrighted Prophetic Biography will be completed as well as the scientific world for the History of İslam will have a credible work. Key Words: Nâbî.Prophetic biography, Nazmî-zâde Murtazâ, Muhammed

Bu çalışmada Abbâsîlerin birinci yüzyılında Cezîre’de meydana gelen isyan hareketleri ve bu hareketlere son vermek için Abbâsîlerin izledikleri siyaset ele alınmıştır. Abbâsîler iktidara geldikleri ilk günden itibaren Cezîre bölgesinde yaşayan diğer kavimleri Arap toplumu içinde eritmek için yoğun bir çaba sarfetmişlerdir. Buna tepki olarak birçok isyan hareketi baş göstermiştir. Abbâsîler çok kanlı da olsa bu hareketleri bastırmayı başarmışlardır. Cezire’de Abbâsî hilafetine karşı, başlayan bazı isyan hareketerinin başını Emevî döneminde devlet yönetiminin değişik kademelerinde görev alan şahsiyetler çekmiştir. Bu isyanların önemli bir kısmı Hariciler, az bir kısmı da Hz. Ali’nin soyundan gelenler tarafından çıkarılmıştır. Öte yandan bazı isyanların kabilevi bir nitelik taşıdığı görülmektedir. Bu çalışma bir giriş ve üç bölümden oluşmuştur. Birinci bölümde Cezire bölgesinde Abbâsî hilafetine karşı Haricîlerin başlattığı isyan hareketleri incelenmiştir. İkinci bölümde Emevî ailesi mensubu kişiler veya Emevilerle gönül bağı olan bazı eski devlet görevlilerinin liderlik ettiği muhalefet hareketleri ele alınmıştır. Üçüncü bölümde ise Cezire’deki de muhtelif isyan hareketlerine yer verilmiş, Ukaylilerin kabilevî muhalefeti, Alevî isyanları ve Musul’daki isyanlar ele alınmıştır. Anahtar Sözcükler: Abbâsîler, Cezîre, Mûsul, İsyanlar, Haricîler, Aleviler. In this study, the revolt movements occurred in the first century of the Abbasid period, and the attitude of Caliphates towards these movements, have been examined. Abbasid, since the first day that they came to power, have made every effort to assimilate other tribes living in the Jazeera region. In response to this, there have been many revolt movements. Abbasid managed to suppress these movements, even if very bloody. Many figure involved in various stages of the Umayyad period, have perform the leadership of these movements. This study is composed of an introduction and three parts . In the first section, the Khariji revolt movements against to the Abbasid caliphates were examined. In the second section, the Umayyads opposition movements against to Abbasid Caliphates and the effects of these movements were analyzed. In the third section, the various movements against to Abbasid Caliphates; the tribal opposition in Jazeera region, Alevite rebellions and uprisings in Mosul were examined. Key Words: Abbasid, Jazeera, Mousul, Rebellions, Khawarij, Alawid

Sanat, yüzyıllar boyu insanoğlunun aklını meşgul etmiş ve sınırlarını zorlama isteği uyandıran bir konu olagelmiştir. Kimi zaman doğrudan taklitle, kimi zaman soyutlamayla bazen de çok farklı arayışlarla yapılan denemeler sonucu bugüne kadar gelmiştir. Ancak bu sanat anlayışına genel olarak bakıldığında bir şeylerin ihmal edildiği hissi uyanmaktadır. Bu ihmal ise, “Sanat”ı gerçek anlamıyla kavramayı zorlaştırmaktadır. Sanki dünyada izlemekte olunan ve kimi zaman eksik bir tanımlama ile “Tabiat” denilen varlıklara ontolojik bakımdan doğru yaklaşılmadığı anlaşılmaktadır. Toplumumuzda sanat kavramı ve sanatsal olgular, ne yazık ki başka birilerinin sanat anlayışı ile okunduğu izlenimi vermektedir. Bütün bu yapılanlara bakıldığında Allah’ın “Yaratma Sanatı” nın eksik tanımlandığı ve bizim, yani İslami Sanat anlayışının daha farklı olduğunu söylemek mümkündür. Müslümanlar çağlar boyu sanat eseri üretirken, “Allah İnancı” kavramını özgün bakış açıları ve yaklaşımlarıyla eserlerinin özüne yerleştirdikleri en belirgin fark olarak karşımıza çıkmaktadır. Günümüzdeki salt sanat olgusuna bakıldığında ise, Yaratıcımızın tüm evrendeki “Yaratma Sanatı” kavramının sanat camiasında yeterince doğru tanımlanmadığı görülmektedir. Asıl “Sanat Eserleri” yeryüzünün her yerine yayılmış, Musavvir ve Mülevvin gibi birçok ismin tezahürü olarak farklı tasarımlar, desenler, renklerle karşımızda iken bu bağlamda doğru okumalara çok büyük ihtiyaç vardır. Bu araştırmada, bahse konu kavramlar Allah’ın Esmâü’l-Hüsnâsı ekseninde ele alınmaya çalışılmıştır. Anahtar Sözcükler: Sanat, Yaratma, Güzellik, Esmâü’l-Hüsnâ, Allah’ın Yaratma Sanatı. For centuries, the art has always been as a subject that keeps humanbeing’s mind busy and stimulates the desire to push his limits. It has come so far sometimes by imitating directly, sometimes by abstraction, sometimes by experimenting with different approaches. However, we feel as if something has been neglected when this concept of art is generally analzed. This negligence makes the real meaning of “art” difficult to understand and comprehend. It seems as if that the entities called “Nature”, being watched and sometimes with a missing identification, are not approached in a right way in the World. The concept of art and artistic phenomena in our society, unfortunately gives the impression that someone else read with the understanding of art. We think that “The creation of Allah” becomes incomplete and we feel that our perspective on art is different than the others when we look at all these being done. When muslims has been producing artworks for ages, unique perspective and concept of “Belief in Allah” come out as the most significant difference in Muslim’s artworks. But more important thing is that we didn’t deal with “The creation art” of our creator sufficiently. The real artworks spread anywhere on earth come out in different figures (Musavvir), colours (Mülevvin), odours, Key Words : Art, Creating, Beauty, Asmaul Husna, The creation art of Allah

Şiirlerinde “Şefik” mahlasını kullanan Hanyalı Mehmed Şefik Efendi, XIX. yüzyılda yaşamış mutasavvıf bir şairdir. Osmanlı Devletinin elinde yaklaşık üç asır kalan Girit adasına bağlı Hanya şehrinde doğmuştur. Şefik Efendi, Divançe’sinden ve ondan bahseden kaynaklardan anlaşıldığına göre Mevlana aşığı Mevlevi bir şairdir. Divançe’nin içerisinde bulunan müstakil şiirlerden bu husus kolaylıkla anlaşılmaktadır. Bu çalışma üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, şairin hayatı, edebi kişiliği ele alınmış, Divançe’si tanıtılmış, Mevlevilik’in şiirlerine nasıl yansıdığı, dil ve üslup özellikleri, Divançe’de kullanılan belli başlı sanatlar ortaya konmaya çalışılmıştır. İkinci bölümde, Divançe değişik açılardan ele alınarak ayrıntılı olarak tahlil edilmiştir. Üçüncü bölümde ise transkripsiyonlu metin yer almaktadır. Anahtar Kelimeler Şefik, Hanya, Girit, Divançe, Osmanlı, Mevlevilik He is a Sufi who lived between the beginning and the end of the XIX. Century. He knows Mehmet Şefik Efendi mentioned in the records. He used “Şefik” nickname at his divances. Şefik Efendi is lover Mevlana and He is a Mevlevi poet. This mood understood that his verse and prose articles. İn the course at the study in this topic has been mentioned. This stady is handle form in three section. At first section we try to show that poets life, literary character, linguistik and stylistic features and the types of art used divace. At second section is mentioned about different types of divance the third section is finished by transcriptions word. Key Words Shafıq, Hania, Mawlawid, Ottoman, Girit

Bu çalışmamızda cihat etme düşüncesiyle yola çıkan Muhammed Hanefi'nin hayat serüvenini tahlil etmeye çalıştık. Öncelikle Osmanlıca metin Türkiye Türkçesine transkripsiyon edildi. Sonra metinde yer alan beyitler tek tek incelenmiştir. Çalışmamız üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde; Muhammed Hanefi manzumelerinin kim tarafından yazıldığı, dil özellikleri, manzumede geçen şahıs, yer ve mekân, savaş aletleri ele alınmıştır. İkinci bölümde; Cenknâme'de geçen klasik halk hikâyeleri motifleri ile dini ve tasavvufi motifler incelenmiştir. Üçüncü bölümde; Türkçe transkripsiyonlu metine yer verilmiştir. Ayrıca metinde; unutulmuş veya bilinmeyen kelimelerin yer aldığı bir sözlük eklenmiştir. Son olarak el yazması metin ekler bölümüne dahil edilmiştir. Anahtar Kelimeler Muhammed Hanefi, Edebiyat, Cenknâme, İslâm, In this study, we tried to analyze the resulting Muhammad Hanafi way of life adventures with the idea of jihad. First, Turkey Turkish Ottoman texts were transcribed . Then in the text couplets it was examined individually. Our study consists of three parts. In the first part; Mohammed Hanafi by whom the poem was written, language features, poem last person, place and space, instruments of war were discussed. In the second part; religious and mystical motifs with classical folk tales motifs were examined. In the third part; Turkish transcription is given in the text. Also in the text; A glossary has been added, where the forgotten or unknown words. Finally, the hand writing was included in the appendix text . Key Words Mohammed Hanafi, Cenk Average, Literature, Islam

Sezai Karakoç, Cumhuriyet döneminde eserler vermeye başlar. Edebiyatımızda önemli bir yere sahip olan Karakoç çok yönlü kişiliğiyle de kendi yolunu çizer. Şairliği yanında bu çok yönlü şahsiyet; yazar, fikir ve siyaset adamı olarak öne çıkar. Şiiri, İkinci Yeni özelliğini birebir taşımasa da gerek yaşadığı dönem itibariyle gerekse şiirindeki unsurlarla İkinci Yeni kuşağı arasında anılır. Poetikasını bu minval üzere oluşturur ve eserlerini bu çerçevede icra eder. Poetikasının temel duyarlılığını metafizik oluşturur. Çalışmamız giriş ve üç bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde, İkinci Yeni’nin şiir hareketinin doğuşu, muhtevası ve dil yapısını ortaya koymaya çalıştık. Karakoç'un İkinci Yeni Hareketi’ndeki yerini ele aldık. Sanatını oluştururken etkilendiği şairlere değindik. Birinci bölümde, kavram olarak metafizik, Doğuda ve Batıda metafizik algısı hakkında bilgi vermektedir. Ayrıca poetika kelimesinin anlamından başlayarak, poetikanın tarihi seyrini tanımlamaya çalıştık. Karakoç'un poetikasına ayrıntılı bir bakış, İkinci bölümde Karakoç'un metafizik düşüncesini, kendi tanımlarıyla ve kendi şiirleriyle vermeye çalıştık. Çeşitli yazar ve düşünürlerin, şairin metafizik vurgusuna yaptıkları yorumlara da yer verdik. Üçüncü bölümde tespit edilen metafizik unsurları analiz ettik. Çalışmanın Sezai Karakoç ile ilgili bir boşluğu doldurmaya yardımcı olacağı kanaatindeyiz. Ancak bu bilimsel araştırmanın eksikliklerinin varlığı ilmin tabiatı gereğidir. Her türlü öneri ve yapıcı eleştirilere açık olan çalışmamızın boşluklarının doldurulması araştırmamız için önemli bir yaklaşımdır. ANAHTAR KELİMELER: Sezai Karakoç, Poetika, Metafizik, Tevhid, Nübüvvet, Vahiy, İkinci Yeni Akımı Sezai Karakoç, who creates his own school in the Turkish literatüre with his multiple personality, is a prolific author of the Republican Era. Besides being a poet, he is known as a writer, as an intellectual and as a politician. If his poetry hasn’t common characteristics of The Second New, he can be acknowledged of The Second New movement because of the period of life and the items of poetry. He has created poetic and performed in the framework of the poetic understanding. The basic philosophy of the poetic consists of "metaphysical". Our study consists of introduction and three basic parts. In the introduction, The Second New movement and its contents are in the first part. It is examined the structure of The Second New. Place of Karakoç in The Second New was discussed. Karakoc is influenced some poets by creating the art, these poets were discussed and examined individually. These are great poets such as Mevlana Celaleddin-i Rumi, Yunus Emre, Mehmet Akif Ersoy, Yahya Kemal and Necip Fazıl. The birth of starting to study the meaning of the word poetic, then identificationin in the course of the history and finally elaborating the poetic of Karakoc. It is explained metaphysics as a concept in the second part, how is the perception of metaphysics in East and West so bringing clarity to the issues that form the basis of our work Karakoc metaphysical philosophy, with their own definition and by his own poetry. The comments of many writers and thinkers on the poet's metaphysical emphasis were given on this part. Metaphysical elements were determined. Metaphysical elements are found in the second part were interpreted by handling with poetry. in the third part. They were grouped in three titles. The first title is Elements of the Faith, it consists of three subtitles, Belief in Tawheed, Belief in Prophethood and Belief in the Hereafter. Worship elements were examined in the second title. Prayer and fasting to prayer was given under this heading. The other metaphysical elements, the theme of St. Mary was givento in the third part. KEYWORDS : Sezai Karakoc, Poetics, Metaphysical Poem, Prophethood, Revelation, The Second New Poetry

Bu tez giriş ve üç bölümden oluşmaktadır. Giriş kısmında tez ile ilgili araştırmalarda sıkça başvurduğumuz kaynakların isimleri ve bu eserler hakkında tanıtıcı kısa bilgiler verilmiştir. Ayrıca giriş kısmında Anâzi emirliğinin kurulduğu coğrafya ve emirliğin kurulmasına imkan sağlayan durumlar üzerinde durulmuştur.Birinci bölümde Anâzi emirliğinin kuruluşu ve idarecileri olan bazı emirler hakkında bilgi verilmiştir. Bunun yanı sıra bu emirliğin yıkılması neden olan durumlar incelenmiştir.İkinci bölümde ise Anâzi emirliğinin yürüttüğü dış siyaset hakkında birtakım bilgiler verilmiştir. Özellikle de başta Abbasiler olmak üzere kendisine komşu olan birtakım ülkelerle nasıl bir ilişki yürüttüklerini tespit etmeye çalıştık. Bu anlamda özellikle de Abbasilerin hilafetin sahibi olmaları dolayısıyla onlarla daha dostane ilişkiler yürüttüğünü tespit ettik.Üçüncü bölümde ise Anâzi emirliğinin sosyo kültürel ve ekonomik yapısı hakkında birtakım bilgiler verildi. Bu bölümde emirliğin bünyesinde barındırdığı dini ve etnik grupların kimler olduğu tespit edildi. Ayrıca emirliğini idari ve mali sistemi üzerinde duruldu. This thesis is composed of three parts. In the introduction, the names of the sources we frequently refer to in the research on the thesis and brief descriptive information about these works are given. It also focuses on the situations that allow the establishment of the geography and emirate where the Anâzi emirate was founded.In the first chapter, some orders which are the founders and administrators of the Anâzi emirate were given. In addition to this, the circumstances that led to the demolition of this emirate have been examined.In the second part, some information was given about the foreign policy carried out by Anâzi emir. Especially, we tried to determine what kind of relationship they have with some of the neighboring countries, especially the Abbasids. In this sense, in particular, we have found that the Abbasids are possessed of the Caliphate and therefore have more friendly relations with them.In the third chapter, some information about the socio-cultural and economic structure of Anâzi emir was given. In this section, it was determined who are the religious and ethnic groups that your emirate has in it. He also focused on the administrative and financial system of his emirate 107

Mervânîler (983-1085-86), en geniş sınırlara sahip olduğu dönem doğudan Van Gölü, batıdan Urfa, kuzeyden Muş, güneyden Musul'a kadar hüküm sürmüş bir Kürt hanedanıdır. Mervânî devleti, Bâd b. Dostık tarafından Büveyhîler ve Hamdanîlerle yapılan savaşlar sonucunda kurulmuştur. Mervânîlerin ikinci emiri Ebu Ali, devletin başına geçince dış siyasette değişikliğe giderek yumuşak güç olarak tabir edilen diplomasiye yönelmiş ve İlk pratik adımını da Hamdanîlerle var olan düşmanlığa son vererek atmıştır. Yine bu süreçte Ebu Ali, Bizanslılarla on yıllık bir barış imzalamıştır. Halefi olan Mümehhidüddevle, Bizans İmparatoru ve Mısır'daki Fatımî halifeliği başta olmak üzere dönemin devletleriyle diplomatik ilişkiler kurmuştur.Mervânî devletinin en güçlü hükümdarı Nasruddevle, temeli Ebu Ali tarafında atılmış barışçıl dış siyaseti zirveye ulaştırmıştır. Dönemin hâkim güçleri ve yerel güçleriyle sürekli bir diyalog içerisinde bulunan Nasruddevle, gerektiğide de dönemin en büyük gücü Bizans'a dur diyebilmiştir. Nasruddevle, 50 yıllık saltanatı boyunca Ukaylîler dışında, bölgedeki emirliklerle savaşmamıştır. Mervânî ülkesi Selçukluların öncü birlikleri Türkmenler, tarafından önce istikrarsızlaştırılmış ve 1086 senesinde eski vezirleri İbn Cehir'in kumanda ettiği Selçuklu orduları tarafında ele geçirilmiştir. Mervânîler, her alanda ülkelerine altın çağ diyebileceğimiz bir dönemi yaşatmışlardır. Bu dönem; refahın, mutluluğun, kalkınmanın, güvenin ve kültürel gelişmenin hâkim olduğu bir dönemdir. Aynı zamanda Mervânî ülkesi, kaçıp iltica edenlerin sığınacağı başlıca yerin adıdır. Yine Mervânîler, hem iç hem de diş siyasettinde en çok dikkat çeken husus onların kimlik, din ve mezhep siyaseti gütmemeleridir. Mervânîler, bu siyasetin gereği olarak Abbasilerle Fatımîler arasında süre gelen hilafet üzerindeki mücadeleden, başka bir deyişle Sünni-Şiî kavgasında uzak durmayı başarmışlardır.Anahtar Kelime: Mervâniler, Bâd, Nasruddevle, Meyyâfarikîn, Âmid, Abbasiler, Selçuklular. Mervânîes is a Kurdish dynasty which reined between years of 983-1085-86 from Van Lake in east and Urfa in west, Muş in North and Musul in South while they had the widest borders. Mervânî State was found after wars made with Büveyhîes and Hamdanîes by Bâd b. Dostık. When second emir (commander) of Mervânîes, Ebu Ali heads the state, he directed to diplomacy which is stated as soft power by making changes in foreign policy and he took his practical step by ending the hostility with Hamdanîes. Again in this process, Ebu Ali signed a ten-year peace (ceasefire) with Byzantines. He established diplomatic relations with successor Mümehhidüddevle and states of that era, especially Byzantine Emperor and Fatımî caliphate in Egypt. With Nasruddevle, the strongest commander and leader of Mervânî state, peaceful foreign policy of which foundation was laid with Ebu Ali, reached to the top. Nasruddevle, who was in continuous relations with the super powers and local powers of that era, could also say stop to Byzantine, the greatest power of the era, when necessary. Nasruddevle did not wage war with emirates in the region other than Ukaylîes during his sovereignty lasting 50 years. Mervânî state firstly was destabilized by Turkmens which were scouts of Seljukians then captured by Seljukian armies which were commanded by İbn Cehir (their former vizier) in the year of 1086. Mervânîes made their state to live a golden age in every field. This era was an era in which wealth, happiness, progress, trust and cultural development was leading. Mervânî country was the name of the place to where those people, who escaped and took refuge in, shall refuge. Again for Mervanies; another attention-grabbing point was that, they did not make policy over identities, religions and communions. Mervânîes were successful in being far from caliphate wars between Abbasids and Fatimies, in other words far away from the fight of Sunni-Shiah.Keywords: Marwanids, Bâd, Nasruddevle, Meyyâfarikîn, Âmid, Abbasids, Seljukians. 200

Bu tezde Musul Vilayeti’ne bağlı Sincar Kazası’nın XIX. yüzyılın sonları ve XX. yüzyılın başlarında Osmanlı idari teşkilatındaki yeri, sosyal ve iktisadi durumu ele alınmıştır. Çalışmanın amacı, Yukarı Mezopotamya’nın önemli bir mevkiinde yer alan ve Irak’ı, Anadolu ve Suriye’ye bağlayan önemli ticaret yolu üzerinde bulunan Sincar şehrinin 1850-1915 yılları arasındaki tarihine ışık tutmaktır. Bu çalışmada esas olarak, 1308/1889, 1310/1891, 1312/1893, 1325/1907 ve 1330/1912 yıllarında olmak üzere beş sene (defa) yayınlanmış olan Musul Vilayeti Salnameleri’nden yararlanılmıştır. Ayrıca Musul vilayeti ve Sincar kasabası üzerine Irak’ta yapılmış modern bilimsel araştırmalara da başvurulmuştur. Anahtar Kelimeler Sincar Kazası, Musul Vilayeti, Cezire, Telafer, Osmanlı, Yezidiler. The current study sheds light on the administrative, economic, and social life conditions in one angle of the sprawling Ottoman country representing the area of Sinjar, which was an important part of Mosul, the Ottoman state, and in a critical era of rule-filled developments of the Ottoman Empire: which represented the era between (1850 --1 917). The first chapter has tackled the administrative situation in Sinjar. It introduced the administrative status in Sinjar during the Ottoman period and administrative divisions for "Sinjar city center and the district of Tal Afar and affiliate villages " and the administrative system in Sinjar the main district, The second chapter devoted to the study of social life in Sinjar. It took the national and religious composition and the lives of the tribes (i.e. nomadic and seminomadic and sedentary) and social units such as (family, clan), and the status of women in Sinjar. It also tackled the marriage system and the way of choosing the wife and the most important methods of marriage and divorce. Chapter three discussed the economic fundamentals and props that have been depended on by the community in Sinjar, which is divided into five aspects namely; agriculture, livestock, industry and handicrafts, trade, transportation and the most important trade routes that were passing in the Sinjar area. Keywords Sinjar Qaza, Musul, Jazira, Talafar, Ottoman, Yazidi.

Kelime anlamı olarak bir araya getirilmiş, toplanmış anlamına gelen mecmûa; edebiyâtta ise belli amaçlar için bir araya getirilmiş şiir ve yazıların bir araya getirildiği eserlerdir. Konularına göre çok sayıda mecmûa vardır. Bunlardan en dikkat çekici olanı şiir mecmûalarıdır. Şiir mecmûaları bir bakıma günümüzdeki şiir antolojilerinin eski hâlidir. Şiir mecmûaları yazıldıkları yüzyılın şiir zevki ve beğenileri hakkında bir kanaat sahibi olmamızı sağlar. Eski Türk Edebiyâtı alanında özellikle şâirlerin dîvân adı verilen ve şiirlerini bir araya getirdiği eserler o kadar çok araştırma ve inceleme konusu hâline geldi ki artık üzerinde çalışılacak kayda değer pek dîvân kalmadığı söylenebilir. Bu da araştırmacıları birçoğu kütüphanelerde daha dokunulmamış mecmûalara yöneltti. Mecmûalar edebiyât tarihi açısından daha sağlam değerlendirmelerde bulunmak için kesinlikle başvurulması gereken kaynaklardır. Tezkirelerin çoğunda ayrıntılara inilmeden birçok şâir için belli kalıpların dışına çıkılmadan yapılan değerlendirmeler mecmûalar aracılığıyla daha sağlam değerlendirmelere dönüşebilir. Mecmûalar dîvân sahibi olmayıp şiirleri olan birçok şâirin tanınmasını sağlar, ve yazıldığı dönemin edebiyât ve sanat zevkinin belirlenmesinde önemli roller üstlenir. Üzerinde çalıştığımız mecmûa 15. yüzyıldan başlayıp 19. yüzyıla kadarki bir zaman yalpazesinde özellikle Diyarbakırlı şâirlere ait şiirlerin yoğunlukta olduğu bir şiir mecmûasıdır. Bu mecmûada tezkirelerde adı geçen ve hakkında pek bilgi olmayan şâirlerin yanında, Nâbî, Fuzûlî, Bağdâtlı Rûhi; Yavuz Sultân Selim, Şah İsmâil gibi meşhur şâirlerin bile dîvânlarında bulunmayan bazı şiirleri de ihtiva etmesi bakımından son derece önemli bir eserdir. In its lexical meaning, Mecmûa means to be gathered or collected but in literary terms it refers to the works of literature involving poetry and prose that are gathered together for a certain purpose. According to their themes there are lots of Mecmûa but among them, the most prominent one is poetry Mecmûa. Poetry Mecmûa, in a sense, is an older version of today?s poetry anthologies and it provides us with an opinion related to the taste and quality of poetry of the century when it was written. In the field of old Turkish literature the works called Dîvân in which the poets bring all their poems together, particularly become the subject of research and examination so many times that there remains almost no noteworthy Dîvân which is not studied. Therefore, researchers begin to pay attention to several untouched Mecmûa in the libraries. In order to make more credible remarks in respect to the history of literature, Mecmûa is the source which should certainly be applied. In most of the Tezkire, the examinations which are made superficially for several poets within certain limits turn into more reliable ones by means of Mecmûa. Lots of poets who have not divan but have poems become well-known thanks to Mecmûa which also takes a great role in determining the literature and art taste of its period. The Mecmûa which I have been studying is the one concerning mainly the poets from Diyarbakır between the dates, 15th century and 19th century. It is a very important work related not only to the unfamiliar poets mentioned in Tezkire but also to the famous poets such as Nâbî, Fuzûlî, Rûhî from Baghdad, Yavuz Sultân Selîm, Shah İsmail, and even to the poems which are not found in the divan of the historical personages.

Bu çalışma, Mehmed Said Pertev Paşa?nın Dîvânı?nda bulunan şiirlerin transkripsiyon edilmesi ve dîvânın tahlil edilmesini amaçlamaktadır. 19. Yüzyılın Eski Türk Edebiyatı açısından daha iyi değerlendirilmesi için şairlik gücünün kuvvetli olduğuna inandığım Pertev Paşa?nın ve dîvânının latinize edilerek ilim dünyasına sunulmamış olması bir eksiklik olacaktı. Pertev Paşa 19. Yüzyılda sanatçı kişiliğinin yanısıra aynı zamanda önemli bir tarihî kişiliktir.Mehmed Said Pertev Paşa Dîvânı?nın çalışmamıza konu olan eseri mürettep bir dîvân değildir. Şair yaşadığı yüzyılda zayıflayan ve eski şiiri tekrar eden dîvân edebiyatının var olduğu dönemde şekle çok önem vermemiş duyguya daha ağırlık vermiştir. Yaptığımız incelemelerden hareketle çalışmamıza kaynak olan dîvânın onun ilk çalışması olduğu daha sonra mürettep bir dîvân tertip ettiği anlaşılmaktadır. Elimizdeki çalışma onun kalfalık; mürettep dîvânı ise ustalık dönemi eseridir diyebiliriz.Çalışmamıza kaynaklık eden Mehmed Said Pertev Paşa?nın Dîvânı?nda yer alan şiirler kafiye ve rediflerin sıralanışı bakımından Arap harflerinin sıralama düzenindedir. Gazellerin çoğunlukta olduğu eserin, yer yer müstezâd, muhammes, kıta, lugaz, ebyat, tahmîs ve tarihlerin araya serpiştirilmesiyle kaleme alınmıştır. Eserde gazellerin sayısı 259?dur.Bu çalışmada genel kabul gören ve birçok bilimsel çalışmada standart haline gelmiş transkripsiyon işaretlerini esas aldık. Pertev Paşa?nın Dîvânı?nda çok sık söz sanatları ve klâsik şiire ait mazmunun kullanıldığı görülmektedir. Pertev Paşa?nın dili yer yer ağır olsa da yaşadığı dönemde görülen mahallileşme akımından etkilenerek sade ibarelere ve halk söyleyişlerine de yer verildiği görülür.Anahtar Sözcükler :Eski Türk Edebiyatı, Dîvân, Mehmed Said Pertev Paşa, Şiir This study Mehmet Said Pertev Pasha in his book of poems translated and aims to analyze the his book. 19th century, in order to better evaluate in terms of Old Turkish Literature, poetry is a strong believe in the spirit of the world of science translated into Latin Pertev Pasha and his book is a deficiency would have to be submitted. 19th century artist's personality, as well as an important historical personality at the same time.Mehmet Said Pertev the members of the work which is the subject of the book is not a book study. Century poet, lived in the old poem weakened again in the shape of the sofa did not consider that there is literature, feeling more focused.The examination motion study is the source, then the diva who is preparing for his first work seems to have been arranged on a sofa.We have his journeyman's work, the members of the work council can say that the period of the skill.Study the source of the Pasha Mehmed Said Pertev the order in council of the poems rhyme and Redif by arabic letters order. Ode to the majority of the work is, in places, are four, muhammes the continent, lugaz, ebyat, Tahmis and dates were written together with interleaving. The book 259'dur number ode. In this study, accepted and has become a standard in many studies have based transcription marks. Pasha's council of the arts and classical poetry pertev's mazmunun used very often seen. Although the language in places inhabited by Pasha pertev heavy currents observed in the localization of simple phrases and also took place in the public discourse are seen.Key Words: The old Turkish Literature, Dîvân, Mehmet Said Pertev Pasha, Poem. 340

Aydın Vilayet Salnameleri'ne Göre Bergama Kazası adlı tezimiz iki bölümden oluşmaktadır. Birinci Bölüm, 1879-1908 seneleri arasında 25 defa yayınlanmış olan Aydın Vilayet Salnamelerinde Bergama Kazası ile ilgili kısımların transkripsiyonundan oluşmaktadır. İkinci bölümde ise Salnamelerdeki bilgiler ışığında Bergama Kazası'nın idari, sosyal, iktisadi ve kültürel durumunun bir değerlendirmesini yaptık. This thesis, Aydın Vilayet Salnameleri'ne Göre Bergama Kazası, consists of two sections. The first section includesthe twenty-five transcripts of Annals of Aydın Province that mentions Bergama municipality, which were published between the years 1879- 1908. The second section analyzes governmental, social, economic, and cultural conditions of Bergama municipality in light of the Annals. 141

Cumhuriyet Dönemi'nin en önemli şair ve düşünürlerinden olan Sezai Karakoç, Türk-İslam düşüncesi etrafında eser vermiş çok yönlü biridir. Onun adıyla özdeşleşen ?Diriliş? düşüncesi geri kalmış İslam ülkelerine, kurtuluş için sunulmuş, medeniyet merkezli bir içeriğe sahip, çözüm sistematiğidir.Çalışmamız, bir giriş ve iki bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde, Sezai Karakoç'un kısa bir yaşam öyküsü, eserleri, sanat anlayışı ve onu etkileyen şahsiyetler hakkında kısa bilgiler verilmektedir. Birinci bölümde Sezai Karakoç'un Diriliş tezine dayanarak oluşturan etkenler, ikinci bölümde ise Diriliş düşüncesi, tüm yönleriyle ele alınmıştır. Sezai Karakoç who is one of the most important poets and philosophers of the Republic period wrote a lot of master pieces around the subject of Turkish-Islam thought. Revival which is equated with his name is a solution way that is civilization centered to the islam countries that are undeveloped.Our work includes two parts of which one part is introduction. In introduction part, a short summary of his life, his works, his art perceptiveness, and personalities that impressed him are given.In the first part the factors that are made according to his revival thought and in the second part his revival thougt are studied. 168

Bu tezde, Diyarbekir Vilayeti’nin resmi yayın organı olan Diyarbekir Gazetesi’nin 1286-1288/1869-71 yıllarına ait sayılarına göre, Diyarbakır şehrindeki bilim, kültür ve sanat faaliyetleri ele alınmıştır. Diyarbekir Gazetesi’nde ağırlıklı olarak Osmanlı Devleti’nin eğitim, sağlık, hukuk, tarım vs. alanlarda çıkarmış olduğu kanun ve yönetmelikler yayınlanmış, bunların yanı sıra vilayetin merkez sancağı olan Diyarbakır’da ve diğer sancaklarda meydana gelen çeşitli siyasi, adli ve sosyal olaylar da yer almıştır. Diyarbekir Gazetesi’nin ilk üç yılına ait sayılarında Diyarbakır şehrindeki bilim, kültür ve sanat hayatına ait çok sayıda haber, şiir ve makale yer almaktadır. Her şeyden önce Diyarbekir Gazetesi’nin yayın hayatına başlaması, Diyarbakırın kültürel hayatı için bir dönüm noktası olmuştur. Nitekim Diyarbakırlı birçok ilim ve sanat adamı, yazmış oldukları şiirlerde bu önemli kültürel adımı övmüşler ve tarih düşürmüşlerdir. Aynı şekilde gazetede çıkan birçok haberde şehirdeki eğitm-öğretim durumu, rüştiye mekteplerinin açılışı, mezuniyet törenleri, ıslah evlerinin durumu, mesleki eğitim ve gayr-ı Müslim okulları hakkında önemli bilgilere yer verilmektedir. Gazetede çıkan bazı makalelerde ise okuma yazma oranının arttırılması, yeni sibyan ve rüşdiye mekteplerinin açılması, çocuklar ve gençler için meslek eğitiminin önemi üzerinde durulmuştur. Our study conserns secienstifical, artifical and social activities in Diyarbakir which were occured between 1286-287(hicri/ 1869-1871 miladi) in Diyarbakir Vilayet newspaper wich is public published. As it was expressed in the Vilayet newspaper, it has been showed us that different instructions of education, health, agriculture and other different sections were published in Diyarbakır newspaper. Addition to it, many news that occurred in Diyarbakır and surrondours of it were published. In the first 3 years of this newspaper, there were many news about poems and articles in it. The starting of Diyarbakır newspaper made it as a milestone about cultural life. Because many secientific and artifical persons stated this good stuations. It is understood that there were much struggle to excutive illiteracy with making a school in different areas. It is understood obvesly that there were different job schools where thougth manuscript (islamic hat- writing) in there. It was shown that there are some Protestan schools in those area. It is important to see the tolerance in that tim. This situation shows us there was olerance among people. It is seen that there ere much demands to improve science in that places. There were discussions to reach to wealth and productivity . Also it is understood that there were much articles and other the newpapers about education art and cultural improve.

208 Nolu Mardin Şer'iyye Sicil Defteri, Mardin şehir merkezi ve köylerinde iki yıllık (1513-1514/1896-1897) süre içinde idari, iktisadi ve soyo-kültürel hayatta yaşanan sorunları konu alan resmi belgelerden oluşmaktadır.XIX.yüzyıl sonunda Mardin, Osmanlı idari yapısı içerisinde Diyarbekir Eyaletine bağlı bir sancak ve kaza merkezi durumundadır. Mardin, Anadolu ile Suriye ve Irak arasında geçiş noktasında bulunması nedeniyle ticari yönden büyük bir öneme sahiptir.Sosyal bakımdan Mardin, bazı farklılıklar dışında, bulunduğu İslam coğrafyasının genel özelliklerini yansıtmaktadır. Köylerde Müslüman nüfus yoğunluğu daha fazla iken; şehir merkezinde kırsal kesime göre gayr-ı Müslim nüfus yoğunluğunun daha fazla olduğu anlaşılmaktadır. Bu da Müslümanların daha çok tarım, ziraat ve hayvancılık; gayr-ı Müslimlerin ise sanat ve ticaretle uğraştıklarını ortaya koymaktadır.Mardin; Müslüman, Hıristiyan-Süryani ve Yahudiler gibi dinsel toplulukların, Arap, Türk ve Kürt halklarının beraber yaşadığı ve bunların bir birini kendi kimlikleriyle kabul edip, ayrılıklarını kültürel zenginlik olarak kabul ettikleri şehirlerden biridir.Çalışma , giriş ve iki bölümden oluşmaktadır. Girişte Mardin'in tarih ve coğrafyasına genel bir bakış ile Şer'iyye Mahkemeleri'nin işleyişi ve Mardin Şer'iyye Sicilleri hakkında genel bilgiler verildi. Birinci bölümde belge tasnifi ve metin transkripsiyonu yapıldı. İkinci bölümde ise Mardin Sancağı'nın idari yapısı , Mardin de sosyal hayat , dini ve sosyal müesseseler ile iktisadi durum hakkında ?defterin sunduğu olanaklar çerçevesinde- değerlendirme yapıldı. The 208 numbered Mardin Shar?ia (İslamic law) register notebook is consisted of formal documents that is about the problems of economical and social-cultural life in two years of Mardin city centre and its villages.At the end of nineteenth century Mardin is a sanjak (sancak) and town centre that bound to Diyarbekir Province in Ottoman administrative structure. Mardin has a commercial importance because of being at the point of passing between Anatolia and Syria and Iraq.Mardin, socially, reflects the general characteristics of its İslamic geography excepts some differences. İt is understood that there were more on-muslim people in the centre than villages, rural areas, where there were more muslim population.And this shows that, muslims struggled with agriculture and buying and selling of animals, non?muslims struggled with art and commerce.Mardin is one of the cities where religious communities live Muslim, Christian-Syrian Orthodox and Jewish people and nations live Arabic, Turkish and Kurdish people live together and tolerate each other?s own identities and consider the differences as cultural richness.The study is consisted of introduction and two chapters. İn the introduction, a general view to history and geography of Mardin and general information about process of the registers of Shar?ia Courts and Mardin Courts are given. At the first chapter, document correction and text transcription is made. At the second chapter it is eveluated about the administrative structure of Mardin, its social institutions and economical situation only around the opportunities of notebook gave. 229

Bu çalışmada, kendi döneminde putperestlik dünyasının merkezi kabul edilen Mekke'nin fethedilmesi olayını inceliyoruz. Bu fetih, İslam'ın asırlar boyu sürecek olan tarihi açısından önemli bir basamak oluşturmasından ötürü üzerinde önemle durulması gereken bir olaydır. Bu nedenle İslam tarihi açısından önemli olan bu fethi her yönüyle incelemek istiyoruz. Böyle bir çalışma konusu seçmemizdeki amacımız, bu fethe götüren sebepleri incelemek, fethin oluş şekline temas etmek ve fethin sonuçlarını ve etkilerini tespit etmektir.Bu çalışmayı giriş ve dört bölüm halinde ele almaya çalıştık. Giriş kısmında Mekke'nin tarihçesi, fetih kavramı ve İslam Tarihi'nde fetihlerin önemi ve Mekke'deki ortam ele alınmıştır. Birinci bölümde Hz. Peygamber (s.a.v.) ve Kureyş arasında imzalanan Hudeybiye Antlaşması ve sonuçları üzerine genel bir bakış, Mekke'nin anlaşmayı bozması, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in Medine'den yola çıkışı ve Mekkelilerin İslam ordusunu gözetlemek için liderleri Ebu Süfyan'ı göndermesi, Ebu Süfyan'ın Hz. Peygamber (s.a.v.)'le buluşması ve Müslümanların Mekke'ye girişinin engellenmesi için bir kısım Kureyşlilerin toplanması işlenmiştir. İkinci bölümde ise fetih hazırlıkları, Mekke'den hareket edilmesi, Mekke'ye giriş, İslam ordusunun sağ, sol ve kalb olmak üzere üç koldan Mekke'ye girişi, el-Lît mevkiinde, Mekkelilerin Halid b. Velid ve birliğine karşı çatışmaya girişmeleri, Mekkelilere eman verilişi ve daha önce işledikleri suçlardan ötürü kanları heder edilen bazı şahısların cezalandırılışı veya affedilişi konusu işlendi. Üçüncü bölümde Fethi sonrası gelişmelere değindik. Bunlar arasında Kâbe ve çevresinin putlardan arındırılışı, Fetih hutbesi, Mekkelilerin Hz. Peygamber (s.a.v.)'e beyatları, Cezîmeoğulları Olayı vb. konuları ele aldık. Dördüncü bölümde ise bu büyük fethin Mekke ve çevresindeki yankıları çerçevesinde Huneyn ve Taif Seferleri'ne temas ettik. Aynı bölüm kapsamında Hz. Peygamber (s.a.v.)'in Mekke'de kalış süresi ve Mekke'den Medine'ye dönüşünden söz ettik. In this study, We examine the event that it is conquered of Mecca which was accepted the center of world?s idolatry. This conquest is has to be considered it important because of constitute an important step for the Islamic history that it will continue for centuries. Because of this we want to examine the conquest of Mecca with all sides because of importance for the Islamic history. We purpose to examine the reasons of conquest and to touch on formation of it and to determine effects and results of it.This study consist of introduction and four chapters. In the introduction short history of Mecca, concept of conquest and important of conquests at the Islamic history. circumstance of Mecca before the conquest subjects have been treated. In the first chapter, a general view to The Hudaybiyah Pact which signed between The Prophet (p.b.u.h.) and Korays and its results and to violate of Korays The Pact, The Prophet?s (p.b.u.h.) exit from Medina and sending of Korays Abu Sufyan for watching The Islam Army secretly and to meet Abu Sufyan with The Prophet (p.b.u.h.) and being collected of some Korays for obstructing have been emphasized. In the second chapter, preparations of conquest, to be begun to act to Mecca, entry of Moslems to Mecca, and entry of The Islam Army to Mecca from three column that they are right, left and heart. Skirmishing of people who lived Mecca opposing to Khalid b. Velid and his union on al-Lît place, being forgived to Korays, to be punished and to be forgived some people who had been ordered death of them because of commiting crimes ago have been treated. In the third chapter, We refered to events which have been after the conquest. Among these events: to be purified Kâbe and its environment from idols, The Khutba of the conquest, Acknowledging of Korays to The Prophet (p.b.u.h.) and the events of Sons of Cezîmah etc. And In the fourth chapter, about echos of the conquest in Mecca and its environment; Honayn and Taif Wars, in the same chapter staying of The Prophet (p.b.u.h.) in Mecca and his turning from Mecca to Medina have been mentioned. 129

Bu çalışmamız, Türk ve İslâm kültür tarihinde önemli bir yere sahip olan ve yüzlerce yıl birçok şair ve yazar tarafından ele alınan kıyâfet ilmi ve kıyâfet-nâmeler üzerinedir ve çalışmamız beş bölümden oluşmaktadır.Çalışmamızın birinci bölümü kıyâfet ilmine dairdir. Bu bölümde kıyâfet ilmi bütün yönleriyle ele alınmış, kıyâfet ilmi firâset ilmi içerisinde bir bölüm olarak yer aldığından öncelikle firâset ilmi tanıtılmış ve firâset ilmi de hükmî ve şerî` firâset olarak ikiye ayrılmıştır. Hükmî ve şerî` firâset hakkında bilgi verildikten sonra şerî' firâset de siyâfet, riyâfet ve kıyâfet olmak üzere kendi içinde üçe ayrılmış ve bu bölümler hakkında bilgiler verildikten sonra asıl konu olan kıyâfet ilmi ve bu ilme ait terimler hakkında bilgi verilmiştir. Buna göre: ?İnsanların suratına ve vücut yapılarına bakarak kişilikleri hakkında bilgi veren ilme `kıyâfet' bu ilimle meşgul olan kişilere `kâif' denir. `Kıyâfet-nâme' ise bu ilmi konu edinen eserlere verilen genel bir isimdir.?Çalışmamızın ikinci bölümü ise Türk-İslâm edebiyatında kıyâfet-nâmeler konusuna ayrılmıştır. Bu ilimle İslâm âleminde ilk kez ilgilenenler Araplar olduğu için öncelikle Arap edebiyatında bu ilmin yeri hakkında bilgi verilmiş ve bu alanda yazılmış belli başlı kıyâfet-nâmelerden bahsedilmiştir. Araplardan sonra bu ilimle uğraşan diğer bir millet de Farslar olduğundan Fars edebiyatındaki belli başlı kıyâfet-nâmeler de tanıtılmış ve ardından Türk edebiyatında bu ilmin geçmişi ve bu alanda yazılan eserler ayrıntılı bir şekilde ele alınmıştır. Ayrıca bu bölümde Türk edebiyatında tanınmış dört kıyâfet-nâmedeki tip husûsiyetleri üzerinde durulmuş ve belli başlı organlar ile kişilik ilişkisi aktarılmıştır.Üçüncü bölüm ise bu ilmin edebiyatımıza, sosyal yaşama ve diğer ilimlere etkisidir. Gerek Doğu'da gerek Batı'da hayatın birçok alanına nüfuz eden bu ilim, özellikle Doğu toplumlarında bu ilim nesep belirlemede, cariyelerden doğan ya da gayrı meşru olan çocukların kime ait olduğunu tespit etme gibi durumlarda kullanılmıştır. Ayrıca devletleşme ve saray hayatına geçişe bağlı olarak askere ve devlet idaresine alınacak kişileri seçmede, kul ve cariye alımında ve hukukta da bu ilimden yararlanılmıştır. Son dönemlerde ise resimden edebiyata, eğitimden hukuka, psikolojiden tıbba kadar sanatın ve ilmin birçok alanı bu ilimden etkilenmiştir.Dördüncü bölümde Şa`bân-ı Sivrihisârî'nin hayatı ve eseri incelenmiştir. Yazarın hayatı hakkında kaynaklarda bilgi mevcut olmadığından eserde elde edilen bilgiler ışığında aydınlatılmaya çalışılmıştır. Eser hakkındaki çalışmada ise eserin nüsha tanıtımı, manzum bölümlerin özellikleri, dil ve anlatımı, diğer kıyâfet-nâmelerden farkı ve içeriği üzerinde durulmuştur.Çalışmamızın son bölümü olan beşinci bölüm ise Şa`bân-ı Sivrihisârî'nin Kıyâfet-nâme'sinin transkripsiyonlu tam metnini içermektedir. Eserin Arapça giriş kısmı ve Arapça, Farsça şiirlerin tercümeleri dipnot şeklinde metin altında verilmiştir. Bu bölümde dokuz makale ve bir mukaddimeden oluşan eserin asıl kısmı ile ilm-i hutûtla ilgili bir risale ve sonda manzum bir kıyâfet-nâme yer almaktadır.Bu beş bölümün dışında başta önsöz, kısaltmalar transkripsiyon işaretleri; sonda sonuç, sözlük, bibliyografya ve kıyâfet-nâmenin Nuruosmaniye Kütüphanesi'nde no: 4099'da bulunan orijinal metni yer almaktadır. In this study we mentioned the art of physiognomy and (kıyafet nameler) which have an important place in the history of Turkish and Islam culture and taken up by a great many poets and writers in years, and we constitude our study into five parts.The first part of our study is about the art of physiognomy.In this part, the art of physiognomy is taken up by whole sides, and because of the art of physiognomy take place as a part in the art of firaset; firstly the art of firaset is introducedand it take into two parts as Judicial and Şeria firaset.After giving information about Judicial and Şeria firaset, the Şeria Firaset seperate into three category as siyaset, rifayet and kıyafet and after giving information about these parts we give information about the basic topic of the art of physiognomy and the term which is about this art.According to this, the art which gives information about the personality of people by looking their face and body shape is 'Kıyafet' and we say 'Kaif' who is busy with that art and 'Kıyafet-name ' is a general name given to work which take this art as a topic.The second part of our study is about the topic of 'Kıyafet-nameler' in Turk-Islam literature.Because firstly the Arabian are interested in this art in Islamic world, in the Arabic literature.It is given information about the importance of this art, and mentioned some basic 'Kıyafetnames'. Because of after Arabian , the other nation who interested in this art is Persian, some of the kıyafetname in Persian literature , is introduced and in Turkish literature the background of this art and the work which is written in this side is taken in detail.Also, in this part, it is dwelled on the four known kıyafetname' stype speciality in Turkish literature and with some means the relation of personality is transfered.The third part of our study is the effect of this art to our literature, social life, and other arts.Both in East and West this art penetrate into great part of life.Especially, in the East Society this art is used in finding race, determining the children who are illegitimate or are borned from female slave.Related to Nationalization and passing to palace life, it is benefited from this art in choosing people who will enter the Military Service and Stete organization and buying slave and female slave and in low.In the last periods, this art influence the art's lots of side from art to literature,education to law, physcology to medicine.In the fourth part Şaban-ı Sivrihisari's life and work is studied.As there is no information about the life of the writer in the source it is clarified by the information got from the work.In the study about the work it is dwelled on the presentation of work's copy, the speciality of the written verse, language and expression and differences between other kıyafet-names and content.In the fifth part of our study which is the last part is about Şaban-ı Sivrihisari's kıyafet-name and the works whole text with transcript is given. The work's Arabic introduction part, Arabic and Persian poets translations are given as a footnot under the text.In this part with the basic part of the work which consist of nine articles and preface there is a treatise about ?İlm-i Hutut? and at the end a written verse Kıyafetname is taken place.In addition to these five parts, in the first section an introduction, abridgments, transcript signs, in the last section a conclusion, dictionary, bibliography and the kıyafetname's original text which is in Nuruosmaniye Library No: 4099 are taken place. 347

Toplumların siyasi, sosyal ve ekonomik yapıları, içinde bulundukları dönemin şartlarına göre şekillenir. Herhangi bir dönemin siyasi hukuki, ekonomik ve kültürel şartlarının sağlıklı bir şekilde incelenilebilmesi ancak dönem toplumunun bu şartlara verdiği olumlu ve olumsuz tepkinin izlenmesiyle mümkündür. Şeriye sicilleri, toplumun döneme ilişkin her türlü hareketini kayıt altına almaları hasebiyle yerel tarih araştırmalarında son derece önemli bir yer teşkil etmektedirler. Tezin konusu olan 235 Nolu Mardin Şeriye Sicil defteri de 1858?1861 yılları arasında Mardin'in tüm Osmanlı ülkesi içersinde hukuki, idari, sosyal ve ekonomik yönlerine ilişkin yapısını günümüze ulaştıran çok önemli bir sicil defteridir. Bu defterin bizim için belki de en önemli yönü Tanzimat sonrasında inkişaf eden hukuki ve idari uygulamalarının kent ölçeğinde doğurmuş olduğu çatışmaları ihtiva etmesidir. Ayrıca merkezle bölge arasındaki yazışmaların içeriğini, azl, tayinler, dönemin siyasi atmosferi, sosyal ve ekonomik meseleleri içine alan çok önemli bir defterdir.Bu çalışma, 1858?1861 yılları arasında Mardin'in hukuki, idari ve sosyo-ekonomik yönlerini 235 Nolu Mardin Şeriye Sicilinin verileri çerçevesinde değerlendirmek amacıyla yapılmıştır.Çalışma, giriş ve üç bölümden oluşmaktadır. Girişte Mardin'in Osmanlı hâkimiyetine geçişi ile merkezi devletin yerelde temsilciliğini yapan unsurları ve bu unsurların, incelemelere esas teşkil eden döneme gelinceye dek rol ve hareketleri ayrıntılara girilmeden verilmeye çalışıldı. Özellikle çalışmanın daha iyi anlaşılabilmesi için şeriye sicillerinin tanımı yapılarak Osmanlı tarihi araştırmaları konusunda haiz oldukları önem vurgulandı. Birinci bölümde Mardin'deki Osmanlı şeriat mahkemesinin işleyişi, mahkemede çalışan personeli ve bu mahkemeye intikal eden dava ve kayıt çeşitleri -defterin sunduğu olanaklar çerçevesinde- değerlendirildi. İkinci bölümde; 1858?1861 yılları arasında Osmanlı idari yapısının kent bazındaki uygulamaları belirtildi. Merkezi sistemin yerelde resmi temsilciliğini yapan idari görevliler ile ilgili deftere yansıyan bilgiler yine bu bölüme dâhil edildi. Son bölümde ise anılan dönemde Mardin'de yaşayan insan topluluklarının, bu toplulukların hem birbirlerine karşı hem de kendi içlerinde sosyal örgütlenmeleri, bu örgütlenmelerin kentin ekonomik hayatına olan etkileri vurgulanmaya çalışıldı. Political, social and economical structures of the societies are shaped by the conditions of the period they are involved in. To investigate properly the political, legal, economical and cultural conditions of any period is only possible through the observation of the positive and negative reactions of the society of that period to these conditions. The court registries are very important for local historical researches because of the registration of every kind of incidents of that period society. Mardin Court Registry numbered 235 which is the subject of the thesis is a very important record book bringing the structure of Mardin between 1858-1861 in relation to the legal, administrative, social and economical structures of Ottoman to the present days. The most important aspect of this record book may be that it includes the clash between legal and administrative applications around Mardin developing after Tanzimat period. Furthermore, it is a very important record book including the content of the writings between administrative center and the region, discharging, appointment, political conditions, social and economical matters of that period.This study has been made to evaluate legal, administrative, social-economical structures in Mardin between 1858-1861 within the frame of Mardin Court Registry numbered 235 .This study consists of introduction and three chapters. In the introduction, after Ottoman ruled over Mardin, the elements and the role and activities of these elements being the local representation of central government until the investigated period have been given without the details. In order to be well understood, especially the definition of the court registries has been made and its importance in the Ottoman historical research has been emphasized. In the first chapter, the function of Ottoman Shari?a law court in Mardin, the staff working at the law court, various lawsuits and records have been evaluated within the frame of opportunities by the court book. In the second chapter, the local application of the Ottoman administrative structure between 1858-1861 has been explained. The information in the court book related to administrative authorities being local representation of central governmental system has been included in this chapter. And in the last chapter, the communities in Mardin, these communities being socially organized both against each other and in itself, and the impacts of it on the economical life of the city have been emphasized. 141

ÖZET Bazı klasik kaynaklar Kabe'nin var oluşunu, yeryüzü yaratılmadan öncesine kadar dayandırıyorlarsa da, bu rivayetlere ihtiyatlı yaklaşılması gerekir. Rivayetlere göre, yeryüzü yaratılmadan önce Kabe suyun yüzeyinde duran beyaz bir öz idi. Allah(c.c) yeryüzünü yaratmak istediğinde bu cismin altından başlayarak yayılıp genişlettiği söylenir. Hzraki'nin `Ahbarû' Mekke` adlı eserine göre Kabe ilk defa melekler tarafından inşa edilmiştir. Bazı kaynaklarda Hz. Adem tarafından ilk defa inşa edildiği rivayetleri de mevcuttur. Bir rivayete göre, Hz. Adem sadece temelini yapmış, beytin kendisi ise gökyüzünden indirilerek bu temelin üzerine konulmuştur. Diğer bir rivayete göre, Allah(c.c) Beyti inci, altın ve elmas gibi değerli şeylerden yapılmış bir çadır olarak gönderir ve Kabe'nin yerine kurulur. Hz. Adem öldükten sonra Allah(c.c) onu kaldırmış, Hz. Adem'in çocukları çadırın yerine çamur ve taştan bir ev inşa etmişlerdi. Nuh Tufanı'ndan sonra Kabe'nin yeri kaybolmuştu. Dolayısıyla Allah(c.c.)'ın Hz. İbrahim'e yerini göstermeyene kadar insanlar Kabe'nin varlığından habersizdiler. Hz. İbrahim oğlu İsmail'in de yardımıyla Kabe'yi taştan, çamursuz, alçısız, çatısız ve damsız inşa etti. Hz. İbrahim'in inşaatından sonra Kabe, bazı kabileler tarafından tamir edilmişse de, Kureyşliler bazı nedenlerden dolayı harabe haline gelen Kabe'yi yıkıp yeniden inşa ettiler. Kureyşlilerin yaptığı bina mimari açıdan Hz. İbrahim'in inşa ettiği binadan farklı idi. H. 64 yılında Abdullah b. Zübeyr ile Emevi ordusunun mücadelesinde Kabe büyük zarar görür. Bunun üzerine Abdullah b. Zübeyr Kabe'yi Hz. İbrahim'in temellerine varıncaya kadar yıktırıp, Hz. Peygamberin hadisi doğrultusunda yeniden inşa eder. Ancak Abdullah b. Zübeyr Haccac b. Yusuf es-Sakafi'nin ordusuna yenilince, Haccac Kabe'deki değişikliği dönemin halifesi Abdülmelik b. Mervan'a haber verir. Hz. Peygamber' in Kabe ile ilgili hadisinden habersiz olan Abdülmelik, Haccac'a emrederek ibn Zübeyr'in yaptığı değişiklikleri yıktırıp yeniden yapmasını ister. Daha sonra bazı halifeler Kabe'yi Hz. Peygamber'in hadisi doğrultusunda yapmak istediyseler de dönemin ileri gelen alimleri, Kabe'nin insanlar nezdindeki kutsallığı ve saygınlığı azalacağı gerekçesiyle bunu kabul etmediler.II Böylece Kabe, Haccac b. Yusuf es-Sakafi'nin yaptığı değişikliklerle son şeklini almış oldu. HI ABSTRAKT İn some classic Works being of Kaba is supported before creating the surface, in accordance with current rumours should be taken precautions. Kaba was a white point on water before creating the surface when God wanted to creat. God started building the surface under this white point when God wanted to creat it. İn `Ahbaru Mekke` Ezraki says that for the first time Kaba was built by angels. Ahbaru Mekke is Ezraki' s book. İn some Works for the first time Kaba was built by Adem. As it is rumoured Adem had only built foundation of Kaba. Then Kaba was pulled down and was put on this foundation. According to another rumoun God sends a ten wich had been made of neal, gold, diamond and it had been built instead of Kaba God had done away it after Adem died. Than Adem's children had built a house instead of it. İt was made of stone and mud by Adem's children. Kaba had been last after Nuh' s flood, indirectly people didn't know where Kaba was until Pr. Ibrahim was showed by God. Ibrahim and his son Ismail built it from stone without mud plaster. İt didn't have a roof. Pr. İbrahim after build the Kaba some teribes agair repaired it. Because of some reasons Kureyş teribe put down the Kaba then rebuild it. The architect of the Kaba was different from Pr. Ibrahim Project. After cross 686 the war between son of Abdullah Zübeyr and Emevi army the Kaba again damaged. Zübeyr put down the Kaba until the deep. According the command of Probhet Muhammed again build the Kaba. After son of Abdullah Zübeyr failed by Yusuf son Haecac es Sakafi arm. The dizayn will be provide gives the knowledge to Caliph Mervan son Abdulmelik. Probhet gives the direction to Mervan put down the Zübeyr make for Kaba and rebuild. After this date some Caliphes however want to make some changes on the Kaba according the Probhet Muhammed says but they didn't able to did anything over it because of its holiness and people critism.IV So the Kaba stayed with Yusuf son Haccas es-Sakafi's changes. 84

ÖZET Diyarbekir(Diyâr-ı Bekir, İslam fetihleri döneminde Cezire (Yukarı Mezopotamya) bölgesinin Mardin, Amid(Diyarbakır), Meyyafarikin(Silvan), Süveyda(Siverek) ve Dara şehirlerini kapsayan kuzey kısmına verilen addır. Diyarbekir, hem bölgenin hem de tarihin bir döneminde Amid olarak bilinen bugünkü Diyarbakır için de kullanılmış olan bir isimdir. anılmıştır. Uzun bir tarihi geçmişse sahip olan Amid (Diyarbakır) şehrinin bu adını Hz. İbrahim(A.S)'ın torunlarından Amid b. Bülendi'den almış olduğu rivayet edilmektedir. Diyarbekir, Mezopotamya'da milattan öncesinden başlayarak Osmanlılara gelinceye kadar bir çok medeniyet ve devlete beşiklik etmiş bir bölgedir. Bölgenin merkezi olan ve bugünkü adı Diyarbakır olan Amid'e gelince burası tarih boyunca jeopolitik konumu ve fiziki yapısıyla dikkatleri üzerine çeken bir şehir olmuştur. Burası sapasağlam surlarla çevrilmiş kalesiyle, dış saldırılara karşı korunabilen dünyanın sayılı şehirlerindendir. Aynı zamanda surları arasında yer alan seksen kadar burcuyla 1600 ton zahire alabilen dünyanın en büyük kalesidir. Yer altı ve yer üstü zenginliklerinin yanı sıra Diyâr-ı Bekir bölgesini önemli kılan bir diğer özelliği de zengin bir kültür mirasına sahip oluşudur. Genel olarak Mezopotamya ve özellikle de Diyâr-ı Bekir bölgesi, dinleri ve dilleri farklı sayısız toplulukların beraberce, bir arada kardeşçe yaşayabildiği, tarihin canlı ve somut bir örneğidir. Bu bölgenin içine almış olduğu Amid, Mardin, Silvan, Siverek ve Dara Silvan şehirleriyle, farklı din ve dillere mensup toplulukların meskeni olmuştur. Diyarbekir bölgesi, miladi VII yüzyılın ikinci çeyreğinden itibaren Başlayan İslam fetihlerine kadar uzun süre buranın hakimiyetini paylaşamayah Bizans ile Sasaniler arasında uzun süren mücadelelere sahne olmuş ye bölgedeki şehirler taraflar arasında sık sık el değiştirmiştir. Bunun neticesinde de genel olarak Cezire ve özellikle de kuzey bölümündeki Diyarbekir bölgesi huzur ve istikrardan mahrumdu. Bu istikrarsız durum aynı zamanda Müslümanların fetih gerekçelerinden birisini oluşturmaktadır.II Diyâr-ı Bekir, Hz. Ömer'in hilafeti döneminde hicri 18. yılında fethedilmiştir. Bu fetih, Cezire komutanı olarak atanan İyaz b. Ganm'in başında bulunduğu ve aralarında Halid b. Velid gibi seçkin komutanların da yer aldığı rivayet edilen sahabe ordusu tarafından gerçekleşmiştir. Bölgenin fethi, bazı kimselerin iddia ettiği gibi savaş ve katliamla olmayıp, bilakis Ruha(Urfa) Anlaşması şartlan çerçevesinde sulh ile olmuştur. Gerek İslam fetihleri sırasında ve gerekse de İslam fetihlerinden sonra Müslümanlar, bölge insanının inançlarına dokunmamış, ma'bedlerini yıkmamış ve bu inanç ve ma'bedler günümüze kadar gelebilmiştir. Bu da, İslam fetih politikasının bir gereği olarak yapılmıştır. Bölge 639-40 senelerinde Müslümanların hakimiyeti altına girmişse de daha sonraki asırlarda da buranın kontrolü için Bizansla mücadeleler devam etmiştir. Ill ABSTRACT Diyâr-ı Bekir region, is a general name of region that consist in el-Cezire; Mardin, Amid(Diyarbakır), Meyyafarikin(Silvan), Süveyda(Siverek) and Dara cities were captured in the period of Islamic conquests. This region is one of three parts of Cezire region that is known as Babylon in ancient times. Diyâr-ı Bekir region was a cradle for many states founded civilizations in Babylon in BC. Amid is an old name of Diyarbakır city, which springs from Biilend b. Amid who is one of the descendant of Prophet Hz. Abraham. This region passed to Byzantines and Sasanites whom captured many times this region up to Islamic conquest. Up to Islamic conquests, this place was unstable region due to Byzantine's political problems, Moslems captured this region owing to these political problems that caused by Byzantines. Diyâr-ı Bekir region was captured in the period of Khalifa Omar, h. 18 th. This conquest was succeeded by Prophet's accompanies that were among them distinguished commander Halid b. Velid and İyaz b. Ganm'in who was leader of the army. This conquest was not a massacre as some argued, but eventuated by depends on Urfa treat's terms. Either in the period of Islamic conquest or after this conquest, Moslems didn't discriminate the beliefs of people who lived there and ruin the holy places. That's why, these beliefs and holy places remains still. This shows how was the Islamic conquest policy just. We haven't found any historical source that shows any record for prophet's accompanies' tombs authenticity so far. But, some historian argues that some accompanies died martyrs in the conquest. Diyarbakır, is an important city that has both geopolitical situation and physical states. It is rare city that has Diyarbakır castle is the biggest castle of world, which has eighty towers and contains 1600-tone grain. The importance of Diyâr-ı Bekir region comes from either underground wealthy or historical background in the point of cultural heritage. Diyarbakır region is an concrte sample of the place that different religions and different languages and different communities live there together in peace. Thus, the region includes Mardin, Silvan,IV Dara, Amid ve Silvan cities, is an important region of Babylon that is a place many ethnic groups, different religion and beliefs has traces in it. 131

ÖZET Tanzimat döneminde yaşamış çok sayıda yazardan biri de Diyerbekir'li Sait Paşa'dır. 1832 yılında doğan ve ünlü yazarlarımız Süleyman Nazif ile Faik Ali Ozansov'un babaları olan Sait Paşa, 1849 yılında kâtip olarak başladığı memuriyet hayatını, Vilayet Tahrirat Başkâtibi, Mektupçu Muavini ve Mektupçu olarak 1872 yılına kadar sürdürmüştür. Bu tarihten itibaren Elazığ, Maraş, Mardin, Muş ve Siirt vilayetlerinde mutasarrıflık görevlerinde bulunan Diyarbekir'li Sait Paşa, üçüncü kez bulunduğu Mardin Mutasarrıflığı görevinde iken, 1891 yılında vefat etmiştir. İlk eserleri olan Divançe-i Eş'ar ve Mir'atu's- Sıhhat'i 1871 yılında, Tabsiretü'l- İnsan adlı eseri de 1872 yılında yayınlanmış olan Diyarbekir'li Sait Paşa'nın en önemli eseri, umumi bir tarih kitabı olan Mir'atü'l- İber'dir. On ciltten oluşan ve son cildi yazma halinde olan Mir'atü'l- İber, özellikle sekizinci ciltte yer alan Diyarbekir ve el- Cezire'ye ilişkin bilgileriyle, dönemin diğer Osmanlı tarihlerinden ayrılmaktadır. Mir'atü'l- İber, Diyarbekir vilayeti tarihi üzerine yapılan bir çok bilimsel araştırmanın temel kaynakları arasında yer almıştır. Diyarbakır'ın saygın ailelerinden birine mensup olan Sait Paşa, dürüst bir kişiliğe sahipti. Mutasarrıflığı boyunca adaletle iş yapmaya çalışmış ve vatandaşların sevgisine mazhar olmuştur. Arapça ve Farsça'nın yanında Fransızca'yı da bilen ve araştırmacı bir kişiliğe sahip olan Sait Paşa, idarecilik görevleri sırasında ilim adamlarına, şair ve ediplere büyük yakınlık göstermiş, boş zamanlarında şiir yazmış, belirli zamanlarda edebiyat toplantıları oluşturmuş ve eserleriyle de Tanzimat dönemi edebiyatının zenginleşmesine katkıda bulunmuştur. II ABSTRACT Sait Paşa is one of the numerous writers who lived in Diyarbakır during the Tanzimat Era. Born in 1832 and father of our famous writers Süleyman Nazif and Faik Ali Ozansoy, he started his life of civil service as `Kâtip` in 1849 and main tained it until 1872 as ` Vilayet Tahrirat Başkâtibi`, ` Mektupçu Muavini` and `Mektupçu `. From 1849 onwards, he served as ` Mutasarrıf in the Provinces Elazığ, Maraş, Mardin, Muş and Siirt, and died in 1891 while he was serving as Mutasarrıf of Mardin for the third time. `Miratü'1-Iber`, which is a general history book, is the most important work of Sait Paşa, whose earliest works `-/ Divançe Eşar` and `Miratii's-Sihhat` were published in 1871, and `TabsiretüT-İnsan` in 1872. `MiratüT-İber` consisting often volumes, the last two volumes of which were unpublished, differs profoundly from other ottoman history of that time, particularly due to the information provided in the eight volume, aboud Diyarbakır and el- Cezire. `MiratüT- İber` is among the main sources for most scientfic studies carried out of the history of the Diyarbakır Province. Sait Paşa, who belonged to one of the most respectable families in Diyarbakır, had a straigiht forward personality. During his post, `Mutasarrıf, he always tried to behave justly and was appreciated by the citizens. Sait Paşa, who knew French as well as Arabic and Persian Languages, and who head an investigative personality, cared aboud scientists, poets and literary men during hies executive positions, arranged literary meetings and made tremendous contribution to the enrichmend of the literature in the Tanzimat Era by his works. Ill 83