Search

Niniejszy artykuł ukazuje sylwetkę Siergieja Wiktorowicza Poznyszewa (1870-1943), profesora prawa karnego Uniwersytetu Moskiewskiego, jako jednego z niewielu przedstawicieli rosyjskiej doktryny prawa, którzy po objęciu władzy w Rosji przez bolszewików jawnie odrzucili uprawianie nauki z pozycji marksistowskich. Taka postawa oznaczała dla niego utratę możliwości kontynuacji pracy jako profesora uniwersyteckiego oraz marginalizację w środowisku naukowym. Pomimo tych przeciwności Poznyszew kontynuował swoje prace badawcze skoncentrowane głównie na problemach penitencjarystyki oraz źródeł przestępstwa i przestępczości. Dociekanie uwarunkowań kryminogenezy doprowadziło do sformułowania przez niego aktualnej po dziś dzień koncepcji typu kryminalnego, którą wyłożył w dziele „Psychologia kryminalna. Typy przestępne”., {"references":["Batawia S., Wstęp do nauki o przestępcy. Zagadnienie skłonności przestępczych, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1984.","Blackstone W., Prawo kryminalne angielskie, t. 1, w Drukarni J.K.Mci i Rzeczypospolitey u XX. Scholarum Piarum, Warszawa 1786.","Утевский Б.С., Воспоминания юриста. Из неопубликованного, Юрид. лит., Москва 1989.","Ферри Э., Уголовная социология, Перевод с 5-го французского издания 1905 г. (in:), С.В. Познышев, Издание В.М. Саблина, Москва 1908.","Еникеев М.И., Юридическая психология, издательство Питер, Санкт-Петербур 2006.","Moscow University Chronicle announces his date of death as 3rd Jan, 1943, http://letopis.msu.ru/peoples/836 [access: 10.08.2013].","Świda W. (ed.), Kryminologia, PWN, Warszawa 1977.","Świtka J., Dynamizm przestępczotwórczy. (Analiza kryminologiczna), UMCS, Lublin 1989.","Ван-Кан, Экономические факторы преступности, Перевод с французского издания, С.В. Познышев et al., издательство Г.А. Лемана, Москва 1915.","Овчинский В.С., Федоров А.В., Предисловие составителей сборника трудов С В Познышева (in:) С.В. Познышев (ed.), Криминальная психология. Преступные типы. О психологическом исследовании личности как субъекта поведения вообще и об изучении личности преступника в частности, Инфра-М, Москва 2007.","Okulski M., Zabójstwa typu uprzywilejowanego w polskim i rosyjskim prawie karnym. (Studium kryminologiczne, prawnoporównawcze), doctoral dissertation, Lublin 2011.","Papierkowski Z., Psychologia w sądownictwie, \"Zeszyty Naukowe KUL\" 1963, nr 2.","Петруня О.Э., Юридическая психология, Евразийский открытый институт, Москва 2007.","Poznyshev Sergey Viktorovich 1870—1943, http://www.rmuseum.ru/data/authors/p/poznyshevsv.php [access: 10.08.2013].","Poznyszew S.W., Psychologia kryminalna. Typy przestępne, Księgarnia Powszechna, Łódź 1936.Познышев С.В., Алкоголизм как фактор преступности, Москва 1915.","Познышев С.В., Бельгийские тюрьмы, колонии для нищих и бродяг и государственные исправительные школы для несовершеннолетних: Очерки их современного состояния. Типография Императорского Московского Университета, Москва 1909.","Познышев С.В., Бельгийский общий тюремный устав, \"Тюремный вестник\" 1912, no 2.","Познышев С.В., Венгерские переходные тюрьмы. Печатня А.И. Снегиревой, Москва 1910.","Познышев С.В., Голландские тюрьмы и работные дома, \"Тюремный вестник\" 1915, nr 3.","Познышев С.В., К вопросу о несовершеннолетних преступниках. Вопросы права. Журнал научной юриспруденции, кн. IV Детская преступность и меры борьбы с нею 1910.","Познышев С.В., Криминальная психология. Преступные типы, Гос. Издательство, Ленинград 1926.","Познышев С.В., Криминальная психология. Преступные типы. О психологическом исследовании личности как субъекта поведения вообще и об изучении личности преступника в частности, Инфра-М, Москва 2007.","Познышев С.В., Новая тюрьма в Брюсселе, Вопросы права. Журнал научной юриспруденции 1911, кн. V(l).","Познышев С.В., Об изучении преступника в науке уголовного права. Вопросы права, Журнал научной юриспруденции 1911.","Познышев С.В., Основные начала науки уголовного права. Общая часть, Университетская типография, Москва 1907.","Познышев С.В., Основные начала науки уголовного права. Общая часть уголовного права, 2 изд., Москва 1912.","Познышев С.В., Основы пенитенциарной науки, Юридическое издательство Наркомюста, Москва 1924.","Познышев С.В., Особенная часть русского уголовного права. Сравнительный очерк важнейших отделов особенной части старого и нового Уложений, Москва 1905.","Познышев С.В., Особенная часть русского уголовного права. Сравнительный очерк важнейших отделов особенной части старого и нового Уложений. 2 изд., испр. И доп.,Типография В.М. Саблина, Москва 1909.","Познышев С.В., Очерки тюрьмоведения, Москва 1913.","Познышев С.В., Уголовное право. Учение о преступнике, о карательных мерах и о применении наказания к преступлению, Москва 1910.","Познышев С.В., Учебник уголовного права. Очерк основных начал общей и особенной части науки уголовного права, ч. I: Общая часть. ч. II: Особенная часть, Юридическое издательство НКЮ РСФСР, Москва 1923.","Познышев С.В., Швейцарские земледельческие колонии для безработных и швейцарские тюрьмы, Herden и Le Devens, Москва 1911.","Познышев С.В., Экономические факторы преступности, (Перевод с французкого), Издательство Г.А. Лемана, Москва 1915."]}

Zjawisko sharentingu, związane z rozpowszechnianiem przez rodziców wizerunku oraz informacji dotyczących dzieci w mediach społecznościowych, staje się masowe za sprawą rozwoju nowych technologii. Dotychczasowe doświadczenia każą przypuszczać, że zbyt mało uwagi poświęca się refleksjom nad ewentualnymi negatywnymi skutkami generowania treści na temat życia dzieci. Zjawisko to nie jest również powszechnie znane w nauce prawa, dlatego autorzy pragną przedstawić jego opis, a także wyróżnić typy zjawisk uważanych za potencjalnie patologiczne. Ponadto wyrazili własny pogląd dotyczący zagrożeń, stanowiących możliwą przyczynę nowych form zachowań przestępczych w stosunku do dzieci. Zaprezentowane rozważania dążą również do rozpoczęcia dyskusji nad przyszłymi problemami prawnymi, które mogą powstawać w wyniku udostępniania informacji o dzieciach w internecie, The phenomenon of sharenting, associated with the spread of image and information about children by parents in social media, is becoming more and more popular due to the development of new technologies. So far experience makes us assume that too little attention is paid to the possible negative effects of generating content about the children and their lives. This phenomenon is also not widely described by law, hence the authors wish to present its overview and distinguish the types of sharenting that may be considered pathological. In addition, their own view on the dangers that may cause new forms of criminal behavior towards children is presented. The presented considerations also aim at starting of a discussion on the perspective of future legal problems that may arise as a result of sharing information about children in the Internet

„Usłyszeć na czas” - ta myśl, a zarazem nazwa cennej inicjatywy społecznej, stała się inspiracją dla organizatorów Ogólnopolskiej Konferencji Studencko--Doktoranckiej „Samobójstwa dzieci w perspektywie prawnokarnej, kryminologicznej, psychologicznej i medialnej”, która odbyła się 20 maja 2021 r. na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego[...]

The present day brings a number of significant challenges for the state and the law, especially in the context of questions about the relationship between the state and the citizen. The development of science and technology provides wide opportunities for extending the methods of surveillance and control. State control, which is exercised through the instruments of criminal law, has been a subject of interest in criminology and criminal law for a long time. During the crisis of criminal law and criminology, which has been going on for over four decades, the question of the future of criminal law and criminology becomes utterly relevant. Progressive dehumanization causes that a person becomes a passive object of influence. In the long term, the belief in dealing with crime and effective crime management is consolidated, and in fact the phenomenon of delaying solutions is exacerbated. Social costs are rising. Automated technological justice is established. Doubts about the verification of control mechanisms are deepening. Who will control the controllers? Will the science of criminal law and criminology be replaced by a new science – contrology? Do questions about the etiology of crime, and especially the philosophical and ethical dimensions of punishment, lose their sense?

Dealing with criminology, as well as any other social science or scientific discipline, implies a clear, precise definition of the object and purpose of theoretical and empirical research as well as application of adequate methodological procedures, in order to arrive at a knowledge of the object under study. On display are some reminders of the development of criminology as an independent science, the basic qualitative and quantitative methodological procedures. As a special segment of the paper, the importance and role in addressing social and human sciences, as well as the differentiation of social and humanistic sciences is emphasized. Zajmowanie się kryminologią, podobnie jak innymi naukami społecznymi czy dyscyplinami naukowymi, wymaga doprecyzowania dokładnej i czytelnej definicji przedmiotu oraz celu teoretycznego i empirycznego badania, jak również zastosowania odpowiednich procedur metodologicznych po to, aby dojść do wie­dzy o zjawisku będącym przedmiotem badania. Artykuł przypomina rozwój kry­minologii jako odrębnej nauki oraz podstawowe jakościowe i ilościowe procedury metodologiczne. Szczególną część pracy stanowi podrozdział prezentujący zna­czenie i rolę udziału nauk społecznych i humanistycznych oraz ich rozróżnienie. Изучение криминологии, как и других общественных наук или научных дисциплин, требует уточнения четкого и ясного определения предмета и теоретической и эмпирической цели исследования, а также использования соответствующих методологических процедур для получения знаний о явлении, являющемся предметом исследования. В статье напоминается о развитии криминологии как отдельной науки и об основных качественных и количественных методологических процедурах. Особая часть работы - подраздел, представляющий значение и роль участия общественных и гуманитарных наук и их дифференциацию

The article is about the implementation of isolation measures applied to juveniles, such as a placement in a youth educational centre or a correctional facility. Usually, this is the final stage of formal social control for the unlawful behaviour of children and young people because – due to the age in which they leave these institutions – they will be criminally liable as adults for any subsequent crimes they commit. Hence, work undertaken by educators in isolation institutions for their pupils seems extremely important. The educators of these institutions described how it looks, what is difficult about it, how they perceive their pupils (typical, difficult, or requiring treatment, currently versus ten years ago), and how they evaluate the effects and success of their work in research carried out at the Department of Criminology of the Institute of Law Studies of the Polish Academy of Sciences in 2018. The results of this study are presented in the article.

The article discusses the stages of development of Russian criminology. Particular attention is paid to the modern stage, which began with the collapse of the USSR and the formation of the Russian Federation. Some of the most important findings of various studies are described. The article talks about the negative trends of recent times (since the mid-2000s). In addition, a brief critical description of contemporary Russian criminal justice is given.

Prezentowana monografia to wieloautorskie opracowanie dedykowane profesor Janinie Błachut. Uroczystość wręczenia księgi odbyła się 8 września 2022 na Uniwersytecie Jagiellońskim, podczas II Kongresu Kryminologicznego. Autorki i autorzy poruszają wiele istotnych zagadnień polityki karnej, kryminologii oraz prawa karnego materialnego, procesowego i wykonawczego. Książka zainteresuje naukowców zajmujących się kryminologią i dogmatyką prawa, a także praktyków wymiaru sprawiedliwości.

Artykuł prezentuje stan polskiej kryminologii i nauk penalnych w pierwszym dziesięcioleciu po zakończeniu II wojny światowej. Ideologia komunistyczna wywierała wówczas znaczący wpływ na naukę, w szczególności zaś na nauki społeczne i prawne. Niektórzy przedstawiciele prawa karnego, kierując się obowiązującą wówczas ideologią, uważali kryminologię za naukę zbędną. Na podstawie materiałów źródłowych z Archiwum Akt Nowych ukazane zostały nieznane dotąd fakty z okresu tzw. sowietyzacji nauki prawa karnego, rozpoczętego działalnością Komisji Naukowo-Konsultacyjnej przy Ministerstwie Sprawiedliwości. Pomimo dominujących w omawianym okresie dogmatyzmu i schematyzmu w ujmowaniu zagadnień kryminologicznych niektórzy polscy kryminolodzy skutecznie bronili się przed antykryminologicznym nastawieniem ówczesnych władz. Na miarę możliwości podejmowali też ważne problemy kryminologiczne, prowadząc w wybranych obszarach badania zarówno w odniesieniu do przestępczości dorosłych, jak i nieletnich. Dzięki takiej postawie w tym najtrudniejszym dla polskiej kryminologii okresie stworzony został solidny fundament zarówno do kontynuacji wcześniejszych badań, jak i podejmowania nowych wyzwań badawczych po październiku 1956 r., który dał początek tzw. odnowie w życiu politycznym.

Odchodzenie od przest��pczo��ci to d��uga oraz kr��ta droga, podczas kt��rej na osob�� odchodz��c�� czeka wiele przeszk��d i pu��apek. W niniejszym tek��cie nazywam je sid��ami oraz udr��kami. Ich wyst��powanie powoduje, ��e istnieje ogromne prawdopodobie��stwo, i�� na drodze odst��powania by��y skazany wielokrotnie si�� potknie, pope��ni wi��ksze lub mniejsze b����dy, w tym pope��ni czyny zabronione. Podstawowe pytanie, jakie nale��y sobie postawi��, brzmi: jak na te potkni��cia pa��stwo i jego organy powinny zareagowa��? Obecny system, z niezwykle s��abym wsparciem postpenitencjarnym czy z instytucj�� recydywy, dodatkowo dok��ada problem��w zamiast je rozwi��zywa��, co przynosi w efekcie skutki przeciwne do zamierzonych. Nale��y te�� pami��ta��, ��e osoby, kt��re s�� karane za czyny zabronione, pochodz�� cz��sto ze ��rodowisk wykluczonych i marginalizowanych na wielu poziomach. Ich droga przez ��ycie jest generalnie trudna i kr��ta, maj�� w ��yciu mniej mo��liwo��ci do wykorzystania. Zmuszeni s�� walczy�� na wielu frontach, by ��y�� godnie (a czasem, by w og��le ��y�� jako��). Pa��stwo i jego instytucje najcz����ciej ich na tej drodze nie wspieraj�� lub robi�� to w niewystarczaj��cy spos��b. St��d dla wielu os��b, kt��rym przydarzy��o si�� pope��ni�� przest��pstwo, kluczowe w ��yciu jest to, by sobie poradzi��, a ich g����wnym celem wcale nie jest odchodzenie od przest��pczo��ci, a po prostu u��o��enie sobie jako�� ��ycia. Odej��cie od przest��pczo��ci mo��e si�� dzia�� przy okazji, je��li system stworzy im odpowiednie mo��liwo��ci. W powy��szym tek��cie chcia��em pokaza��, wynikaj��ce z naszych bada�� oraz z literatury naukowej, r����nego rodzaju sid��a i udr��ki, kt��re czekaj�� na by��ych skazanych opuszczaj��cych zak��ady karne. Opisane przeze mnie sid��a maj�� przede wszystkim natur�� strukturaln�� (wynikaj�� zatem z takiej a nie innej struktury spo��ecze��stwa oraz relacji pomi��dzy jego cz��onkami i cz��onkiniami) i systemow�� (chodzi tu przede wszystkim o system wymiaru sprawiedliwo��ci oraz szeroko rozumianej pomocy spo��ecznej). ����cznie powoduj�� one, ��e proces odchodzenia od przest��pczo��ci mo��e si�� nie powie����. I, co nale��y podkre��li��, nie mo��na w przypadku tego niepowodzenia zrzuca�� winy na sprawc��w, ignoruj��c kompletnie otoczenie spo��eczne, w jakim oni funkcjonuj��. Sid��a s�� niezwykle trudne do pokonania, bowiem ich ��r��d��a s�� cz��sto zewn��trzne, ale wywieraj�� one skutki na psychik�� skazanego lub na relacje spo��eczne. Udr��ki natomiast to dodatkowe brzemi��, kt��re nierzadko jest wynikiem wyst��powania side��, zatem dzia��ania instytucji publicznych. Jest to jednak brzemi��, z kt��rym, przy odpowiednim wsparciu, by��y skazany jest w stanie sobie poradzi��. Opisane powy��ej sid��a i udr��ki zosta��y opracowane w oparciu o wywiady z m����czyznami. To powa��ne ograniczenie przedstawianych wy��ej wniosk��w, gdy�� jedynie w pewnym stopniu dotyczy�� mog�� kobiet. Uwzgl��dnienie genderowego aspektu tych proces��w jest istotne, bowiem w odniesieniu do kobiet cz������ proces��w mo��e przebiega�� ��agodniej, a inne mog�� by�� jeszcze wzmocnione (jak np. udr��ka samotno��ci i rozdzielenia z bliskimi, przede wszystkim z dzie��mi, czy wi��ksze publiczne pi��tno za niekt��re rodzaje ���niekobiecych��� w spo��ecznym rozumieniu przest��pstw, ale te�� silniejszy hak, jakim jest dla wielu kobiet do��wiadczenie macierzy��stwa). Nie spos��b nie zauwa��y��, ��e znakomit�� wi��kszo���� opisanych udr��k i side�� powoduje kara, przede wszystkim kara pozbawienia wolno��ci i spos��b jej wykonywania. Prowadzi to cz������ badaczy do wniosku, ��e to w��a��nie sam punitywny system karny, wymierzenie surowych kar, przede wszystkim kar izolacyjnych, powoduje recydyw�� i powr��t do przest��pczo��ci. Sam mo��e nie posuwa��bym si�� a�� tak daleko w tych twierdzeniach, jednak nie mo��na by�� oboj��tnym na fakt, ��e wszystkie te czynniki nie s�� neutralne i w znacznym stopniu wp��ywaj�� na to, jak zachowuj�� si�� osoby zwalniane z wi��zie�� oraz jak organizuj�� sobie ��ycie na wolno��ci. Tymczasem zagadnienia te zazwyczaj nie pojawiaj�� si��, lub pojawiaj�� jedynie marginalnie, w dyskusji dotycz��cej przest��pczo��ci i jej przyczyn oraz jej przeciwdzia��ania., {"references": ["J. B\u0142achut, A. Gaberle, K. Krajewski, Kryminologia, Arche, Gda\u0144sk 2007, s. 21.", "Potwierdzaj\u0105 to zreszt\u0105 tak\u017ce polskie badania por. J. Jasi\u0144ski, Charakterystyka przest\u0119pczo\u015bci ujawnionej, [w:] J. Jasi\u0144ski (red.), Zagadnienia nieprzystosowania spo\u0142ecznego i przest\u0119pczo\u015bci w Polsce, Zak\u0142ad Narodowy im. Ossoli\u0144skich, Wroc\u0142aw- -Warszawa-Krak\u00f3w-Gda\u0144sk 1978, s. 79.", "J.H. Laub, R.J. Sampson, Understanding desistance from crime, \"Crime and Justice\" 2001, nr 28, s. 13.", "S. Maruna, S. Farrall, Desistance from crime: A theoretical reformulation, \"Kolner Zeitschrift fur Soziologie und Sozialpsychologie\" 2003, t. 43, s. 172.", "S. Maruna, Making Good: How Ex-Convicts Reform and Rebuild Their Lives, American Psychological Association, Washington D.C. 2001, s. 20\u201322; T.E. Moffitt, Adolescence-limited and life-course-persistent antisocial behavior: A developmental taxonomy, \"Psychological Review\" 1993, t. 100, nr 4.", "W chwili wywiadu Andrzej odbywa\u0142 kar\u0119 za niealimentacj\u0119. Wi\u0119cej o wp\u0142ywie tego przest\u0119pstwa na proces (nie)odchodzenia od przest\u0119pczo\u015bci w podrozdziale 6.3.", "Odwieszenie to spowodowane by\u0142o konfliktem i sporem z kuratork\u0105, o kt\u00f3rym b\u0119d\u0119 pisa\u0142 szczeg\u00f3\u0142owiej dalej.", "Terminu \"przest\u0119pca niepoprawny\" u\u017cywa Wojciech Zalewski dla okre\u015blenia wielokrotnych recydywist\u00f3w w rozumieniu kryminologicznym, czyli grupy, kt\u00f3ra stanowi\u0142a podmiot naszych bada\u0144 \u2013 por. W. Zalewski, Przest\u0119pca \"niepoprawny\" jako problem polityki kryminalnej, Arche, Gda\u0144sk 2010, s. 18.", "S. Batawia, Wst\u0119p do nauki o przest\u0119pcy. Zak\u0142ad Narodowy im. Ossoli\u0144skich, Wroc\u0142aw-Warszawa-Krak\u00f3w-Gda\u0144sk-\u0141\u00f3d\u017a 1984, s. 76\u201381.", "C. Carlsson, Processes of intermittency in criminal careers: Notes from a Swedish study on life courses and crime, \"International Journal of Offender Therapy and Comparative Criminology\" 2012, t. 57, nr 8, s. 3; L. Kazemian, Desistance from crime: Theoretical, empirical, methodological, and policy considerations, \"Journal of Contemporary Criminal Justice\" 2007, t. 23, nr 1, s. 17.", "L. Kazemian, Desistance\u2026, op.cit., s. 7\u20139; S. Maruna, S. Farrall, Desistance\u2026, op.cit., s. 173 i nast.; M. Muska\u0142a, \"Odst\u0105pienie od przest\u0119pczo\u015bci\" w teorii i praktyce resocjalizacyjnej, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Pozna\u0144 2016, s. 135\u2013150.", "C. Carlsson, Using 'turning points' to understand processes of change in offending notes from a Swedish study on life courses and crime, \"The British Journal of Criminology\" 2012, t. 52, nr 1, s. 4; F. Ouellet, Stop and go: Explaining the timing of intermittency in criminal careers, \"Crime & Delinquency\" 2019, t. 65, nr 5, s. 631.", "S. Maruna, Making Good\u2026, op.cit., s. 17.", "Co niekoniecznie musi odpowiada\u0107 poj\u0119ciu zako\u0144czenia kariery przest\u0119pczej, bowiem w tym zakresie te\u017c autorzy zakre\u015blaj\u0105 r\u00f3\u017cne cezury, zastanawiaj\u0105c si\u0119, jak d\u0142ugi musi by\u0107 okres pomi\u0119dzy poszczeg\u00f3lnymi przest\u0119pstwami, by mo\u017cna by\u0142o uzna\u0107, \u017ce jedna kariera przest\u0119pcza si\u0119 zako\u0144czy\u0142a, a ewentualnie inna si\u0119 rozpocz\u0119\u0142a wraz z pope\u0142nieniem kolejnego przest\u0119pstwa po pewnym czasie. Por. V. van Koppen, E. Rodermond, A. Blokland, Waxing and waning: Periods of intermittency in criminal careers, \"Journal of Developmental and Life-Course Criminology\" 2020, t. 6, nr 1, s. 1\u201324.", "Cho\u0107 Shadd Maruna twierdzi, \u017ce proces ko\u0144czenia (termination) wyst\u0119puje nieustannie \u2013 codziennie i wielokrotnie okre\u015blona osoba podejmuje decyzje o niepope\u0142nianiu przest\u0119pstw \u2013 por. S. Maruna, Making Good\u2026, op.cit., s. 23.", "J.H. Laub, R.J. Sampson, Understanding desistance from crime\u2026, op.cit., s. 11\u201312.", "L. Kazemian, Desistance\u2026, op.cit., s. 19.", "Wi\u0119cej o metodologicznych aspektach bada\u0144 w rozdziale: M. Szulecka, Docieranie do informacji o aktywno\u015bci przest\u0119pczej jednostek \u2013 metodologiczne aspekty bada\u0144 w\u0142asnych nad karierami kryminalnymi w niniejszej publikacji (DOI: 10.5281/ zenodo.5590289).", "J.H. Laub, R.J. Sampson, Understanding desistance from crime\u2026, op.cit., s. 10.", "Ibidem, s. 48\u201349; S. Maruna, S. Farrall, Desistance\u2026, op.cit., s. 186\u2013189.", "P.-O.H. Wikstr\u00f6m, Explaining crime and criminal careers: the DEA model of situational action theory, \"Journal of Developmental and Life-Course Criminology\" 2019, t. 6, s. 188\u2013203.", "M. Grzyb, Kryminologia narracyjna, [w:] E. Drzazga, M. Grzyb (red.), Nowe kierunki w kryminologii, Wydawnictwo Naukowe \"Scholar\", Warszawa 2018; A. Kossowska, \u015arodowiskowo-przestrzenne uwarunkowania przest\u0119pczo\u015bci. Wybrane zagadnienia wsp\u00f3\u0142czesnej ekologii przest\u0119pczo\u015bci, \"Archiwum Kryminologii\" 1993, t. XIX, s. 7\u201316, https://doi.org/10.7420/AK1993A.", "W troch\u0119 innym duchu wypowiada\u0142 si\u0119 Shadd Maruna, kt\u00f3ry pisa\u0142, \u017ce sk\u0142onno\u015bci przest\u0119pcze s\u0105 nie tyle integraln\u0105 cech\u0105 charakteru danej osoby, a s\u0105 \u2013 i powinny by\u0107 postrzegane \u2013 jako \"ryzyko w dynamicznej grze mi\u0119dzy lud\u017ami a sytuacjami\", bowiem \"cz\u0142owiek nie mo\u017ce by\u0107 postrzegany w oderwaniu od kontekstu spo\u0142ecznego\", w kt\u00f3rym funkcjonuje. Zwraca\u0142 on zatem jeszcze wi\u0119ksz\u0105 uwag\u0119 na kwestie otoczenia spo\u0142ecznego warunkuj\u0105cego zachowania ludzi (S. Maruna, Elements of successful desistance signaling, \"Criminology & Public Policy\" 2012, t. 11, nr 1, s. 80.).", "Por. np. C. Carlsson, Processes\u2026, op.cit., s. 928.", "J.H. Laub, R.J. Sampson, Understanding desistance from crime\u2026, op.cit.; M. Muska\u0142a, \"Odst\u0105pienie od przest\u0119pczo\u015bci\"\u2026., op.cit., s. 148\u2013151.", "R. Paternoster i in., Desistance from crime and identity: an empirical test with survival time, \"Criminal Justice and Behavior\" 2016, t. 43, nr 9, s. 1219\u20131221.", "S. Maruna, Making Good\u2026, op.cit., s. 76\u201377.", "S. Farrall, A. Bottoms, J. Shapland, Social structures and desistance from crime, \"European Journal of Criminology\" 2010, t. 7, nr 6, s. 547\u2013549.", "R. Szczepanik, Stawanie si\u0119 recydywist\u0105. Kariery instytucjonalne os\u00f3b powracaj\u0105cych do przest\u0119pczo\u015bci, Wydawnictwo Uniwersytetu \u0141\u00f3dzkiego, \u0141\u00f3d\u017a 2015, s. 256. Autorka u\u017cywa wielkiej litery pisz\u0105c o badanych przez ni\u0105 Recydywistach.", "Wi\u0119kszo\u015b\u0107 bada\u0144 dotycz\u0105cych odchodzenia od przest\u0119pczo\u015bci podkre\u015bla wag\u0119 w tym procesie zar\u00f3wno warto\u015bciowego zwi\u0105zku, jak i trwa\u0142ej oraz satysfakcjonuj\u0105cej pracy, a najcz\u0119\u015bciej kumulacji obu tych czynnik\u00f3w. Por. np. C. Carlsson, Processes\u2026, op.cit., s. 916.", "P.-O.H. Wikstr\u00f6m, Explaining crime\u2026, op.cit., s. 5\u201314; S. Farrall, A. Bottoms, J. Shapland, Social structures\u2026, op.cit., s. 562\u2013563.", "C. Carlsson, Processes\u2026, op.cit., s. 919\u2013930. Oczywi\u015bcie w literaturze mo\u017cna spotka\u0107 tak\u017ce inne podzia\u0142y dotycz\u0105ce przerw, por. np.: V. van Koppen, E. Rodermond, A. Blokland, Waxing and waning\u2026, op.cit.; F. Ouellet, Stop and go\u2026, op.cit.", "R. Szczepanik, Stawanie si\u0119 recydywist\u0105..., op.cit., s. 107 i nast.", "V. van Koppen, E. Rodermond, A. Blokland, Waxing and waning\u2026, op.cit., s. 5.", "C. Carlsson, Processes\u2026, op.cit., s. 915; L. Kazemian, Desistance\u2026, op.cit., s. 17.", "F. Ouellet, Stop and go\u2026, op.cit., s. 632, 635\u2013636; S. Maruna, S. Farrall, Desistance\u2026, op.cit., s. 17.", "S. Maruna, Making Good\u2026, op.cit., s. 74\u201375.", "Ibidem, s. 73.", "C. Carlsson, Processes\u2026, op.cit., s. 924\u2013925, 932\u2013933.", "R. Szczepanik, Stawanie si\u0119 recydywist\u0105..., op.cit., s. 246\u2013253.", "C. Carlsson, Processes\u2026, op.cit., s. 921\u2013924.", "M. Schinkel, Rethinking turning points: Trajectories of parenthood and desistance, \"Journal of Developmental and Life-Course Criminology\" 2019, t. 5, nr 3, s. 383.", "M. Kotowska, Kariery kryminalne cz\u0142onk\u00f3w zorganizowanych grup przest\u0119pczych, Difin, Warszawa 2019, s. 431\u2013439, 499\u2013500.", "Cho\u0107, wed\u0142ug Arnona Edelsteina, jedynie zawodowych przest\u0119pc\u00f3w mo\u017cemy nazwa\u0107 osobami, kt\u00f3re zrobi\u0142y karier\u0119 przest\u0119pcz\u0105 (career criminals) \u2013 por. A. Edelstein, Rethinking conceptual definitions of the criminal career and serial criminality, \"Trauma, Violence & Abuse\" 2016, t. 17, nr 1.", "F. Ouellet, Stop and go\u2026, op.cit., s. 648\u2013649.", "Bo te\u017c zapewne takie w\u0142a\u015bnie \u2013 co wynika z uzyskanych wynik\u00f3w \u2013 chcia\u0142y z nami rozmawia\u0107 i zgodzi\u0142y si\u0119 na przeprowadzenie wywiadu. Por. podobnie R. Szczepanik, Stawanie si\u0119 recydywist\u0105\u2026, op.cit., s. 264.", "Ibidem, s. 257\u2013258; S. Maruna, Making Good\u2026, op.cit., s. 25.", "C. Carlsson, Using 'turning points'\u2026, op.cit., s. 10\u201313; J.H. Laub, R.J. Sampson, Understanding desistance from crime\u2026, op.cit., s. 49.", "Carlsson, Processes\u2026, op.cit., s. 916.", "Szczepanik, Stawanie si\u0119 recydywist\u0105\u2026, op.cit., s. 293\u2013294, 277\u2013278.", "S. Maruna, Making Good\u2026, op.cit., s. 26.", "W tek\u015bcie b\u0119d\u0119 pos\u0142ugiwa\u0142 si\u0119 takim w\u0142a\u015bnie t\u0142umaczeniem angielskiego okre\u015blenia pains. Cho\u0107 nie jest ono wiernym t\u0142umaczeniem, to wydaje si\u0119 najlepiej oddawa\u0107 znaczenie, jakie tym\u017ce udr\u0119kom przypisuj\u0105 r\u00f3\u017cni autorzy.", "G.M. Sykes, The Society of Captives: A Study of a Maximum Security Prison, Princeton University Press, Princeton 1958, s. 63\u201383.", "Ich wag\u0119 pr\u00f3bowali jednak p\u00f3\u017aniej opisa\u0107 i sklasyfikowa\u0107 inni autorzy \u2013 por. D. Hayes, Penal impact: Towards a more intersubjective measurement of penal severity, \"Oxford Journal of Legal Studies\" 2016, t. 36, nr 4, s. 738\u2013740.", "Wi\u0119cej na temat intersekcjonalno\u015bci w kryminologii zob. H. Potter, Intersectionality and Criminology: Disrupting and Revolutionizing Studies of Crime, Routledge, London-New York 2015.", "K.D. Haggerty, S. Bucerius, The proliferating pains of imprisonment, \"Incarceration\" 2020, t. 1, nr 1, s. 3\u20138.", "J. Warr, The prisoner: inside and out, [w:] Y. Jewkes, B. Crewe, J. Bennett (red.), Handbook on Prisons, Routledge, Abingdon 2016, s. 586.", "T.E. Moffitt, Adolescence-limited\u2026, op.cit., s. 684, 691; T.R. McGee i in., The impact of snares on the continuity of adolescent-onset antisocial behaviour: A test of Moffitt's developmental taxonomy, \"Australian & New Zealand Journal of Criminology\" 2015, t. 48, nr 3, s. 347.", "K.D. Haggerty, S. Bucerius, The proliferating pains.., op.cit., s. 10\u201311; S.J. Listwan i in., The pains of imprisonment revisited: The impact of strain on inmate recidivism, \"Justice Quarterly\" 2013, t. 30, nr 1, s. 148; E.F. van Ginneken, D. Hayes, 'Just' punishment? Offenders' views on the meaning and severity of punishment, \"Criminology & Criminal Justice\" 2017, t. 17, nr 1.", "N. Christie, Granice cierpienia, Wydawnictwo Wiedza Powszechna, Warszawa 1991, s. 8.", "Wyrok SA we Wroc\u0142awiu z 13 pa\u017adziernika 1994 r., II AKr 316/94, LEX 24476.", "D. Hayes, Proximity, pain, and state punishment, \"Punishment & Society\" 2018, t. 20, nr 2, s. 239, (t\u0142umaczenie w\u0142asne).", "W zale\u017cno\u015bci od pracowni badawczej odsetek ankietowanych, kt\u00f3rzy podzielali ten pogl\u0105d w lipcu i sierpniu 2018 roku waha\u0142 si\u0119 od 58 do 73,2% por. J. Klimczak, P. Ostaszewski, A. Siemaszko, Czy wiemy kto chce surowych kar? Wybrane problemy wsp\u00f3\u0142zmienno\u015bci w badaniach sonda\u017cowych dotycz\u0105cych punitywno\u015bci spo\u0142ecze\u0144stwa, [w:] M. Nie\u0142aczna, P. Ostaszewski, A. Rzepli\u0144ski (red.), Zmierzy\u0107 i zrozumie\u0107 przest\u0119pczo\u015b\u0107. Tom jubileuszowy ofiarowany Profesor Beacie Gruszczy\u0144skiej, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2020, s. 550.", "Por. np.: A. Marek, Niepowodzenie pr\u00f3b kompleksowej nowelizacji kodeksu karnego jako efekt sporu mi\u0119dzy populizmem a racjonalizmem, [w:] Z. Sienkiewicz, R. Kokot (red.), Populizm penalny i jego przejawy w Polsce, Kolonia Limited, Wroc\u0142aw 2009, s. 89\u2013101; A. Muszy\u0144ska, Uwagi na temat kierunku zmian prawa karnego materialnego w latach 2015\u20132019, \"Przegl\u0105d Prawa i Administracji\" 2020, t. CXX, nr 2, s. 191\u2013202, https://doi.org/10.19195/0137-1134.120.62.", "Por. uzasadnienie rz\u0105dowego projektu ustawy o zmianie ustawy \u2013 Kodeks karny oraz niekt\u00f3rych innych ustaw, Druk sejmowy nr 3451, s. 1, http://orka.sejm.gov. pl/Druki8ka.nsf/0/996CE307123D03FEC12583FA0069E8F2/%24File/3451-uzasadnienie.DOCX [dost\u0119p: 27.08.2020].", "Por. T. Szymanowski, Przest\u0119pczo\u015b\u0107 i polityka karna w Polsce w \u015bwietle fakt\u00f3w i opinii spo\u0142ecze\u0144stwa w okresie transformacji, Wolters Kluwer, Warszawa 2012, s. 250, 298.", "Por. J. Kr\u00f3likowska, S\u0119dziowski wymiar kary w badaniu prawno-socjologicznym 2012\u20132014, \"Archiwum Kryminologii\" 2018, t. XL, s. 388\u2013394, https://doi. org/10.7420/AK2018H.", "K. Mycka, Praktyka orzecznicza s\u0105d\u00f3w polskich w kontek\u015bcie wykonywania kar i \u015brodk\u00f3w karnych, [w:] J. Jakubowska-Hara, C. Nowak (red.), Problemy aktualnej polityki karnej w Polsce na tle przeludnienia zak\u0142ad\u00f3w karnych, Wydawnictwo Naukowe \"Scholar\", Warszawa 2010, s. 45\u201361.", "E.F. van Ginneken, D. Hayes, 'Just' punishment?..., op.cit., s. 69\u201375; I. Durnescu, Pains of probation: Effective practice and human rights, \"International Journal of Offender Therapy and Comparative Criminology\" 2011, t. 55, nr 4, s. 532.", "Tak j\u0105 przecie\u017c przedstawiaj\u0105 relacje medialne, kompletnie oboj\u0119tne na faktyczny wygl\u0105d oraz skutki pobytu w wi\u0119zieniu, powoduj\u0105ce stres i traum\u0119 \u2013 por. J. Warr, The prisoner\u2026, op.cit., s. 588.", "T. Szymanowski, Przest\u0119pczo\u015b\u0107 i polityka karna\u2026, op.cit., s. 250.", "J. Kr\u00f3likowska, S\u0119dziowski wymiar kary\u2026, op.cit., s. 382\u2013383.", "S.J. Listwan i in., The pains\u2026, op.cit., s. 162\u2013163; M. Windzio, Is there a deterrent effect of pains of imprisonment?: The impact of 'social costs' of first incarceration on the hazard rate of recidivism, \"Punishment & Society\" 2006, t. 8, nr 3, s. 354\u2013355.", "B. Toro\u0144, Przest\u0119pczo\u015b\u0107 skazanych kobiet i m\u0119\u017cczyzn w perspektywie biograficznej, Oficyna Wydawnicza Impuls, Krak\u00f3w 2013, s. 276.", "B. Crewe, Depth, weight, tightness: Revisiting the pains of imprisonment, \"Punishment & Society\" 2011, t. 13, nr 5, s. 510\u2013511.", "Dok\u0142adnie takie historie przytaczali nasi badani, opisuj\u0105c w nich r\u00f3\u017cne relacje mi\u0119dzy uzale\u017cnieniami od narkotyk\u00f3w czy alkoholu a przest\u0119pczo\u015bci\u0105 \u2013 wi\u0119cej na ten temat w podrozdziale 8.", "S.J. Listwan i in., The pains\u2026, op.cit., s. 148\u2013149. Wi\u0119cej o og\u00f3lnej teorii napi\u0119cia w polskiej literaturze zob. np. M. Jurczyk, Przest\u0119pczo\u015b\u0107 nieletnich w my\u015bl og\u00f3lnej teorii napi\u0119cia Roberta Agnew, \"Archiwum Kryminologii\" 2019, t. XLI, nr 2, https://doi.org/10.7420/AK2019P.", "M. Muska\u0142a, \"Odst\u0105pienie od przest\u0119pczo\u015bci\"\u2026, op.cit., s. 234.", "T.E. Moffitt, Adolescence-limited\u2026, op.cit., s. 684; F. Ouellet, Stop and go\u2026, op.cit., s. 633; R. Szczepanik, Stawanie si\u0119 recydywist\u0105..., op.cit., s. 251\u2013252; B. Toro\u0144, Przest\u0119pczo\u015b\u0107 skazanych\u2026, op.cit., s. 276\u2013277.", "G.M. Sykes, The Society of Captives\u2026, op.cit., s. 65\u201366.", "B. Crewe, The Prisoner Society: Power, Adaptation and Social Life in an English Prison, Oxford University Press, Oxford, New York 2009, s. 304\u2013306, 364\u2013365; M. Windzio, Is there a deterrent effect.., op.cit., s. 344\u2013345.", "R. Szczepanik, Poplecznicy, wsp\u00f3lnicy i kompani. Funkcje koalicji mi\u0119dzyosobowych zawieranych przez recydywist\u00f3w w wi\u0119zieniu, \"Studia Paedagogica Ignatiana\" 2018, t. 21, nr 1, s. 149\u2013152.", "T. Szymanowski, Powr\u00f3t skazanych do spo\u0142ecze\u0144stwa, Pa\u0144stwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1989, s. 168.", "M. Kotowska, Kariery kryminalne\u2026, op.cit., s. 418\u2013420.", "Chcia\u0142bym podkre\u015bli\u0107, \u017ce w naszych badaniach nie znale\u017ali\u015bmy tego typu informacji. By\u0107 mo\u017ce wynika\u0142o to ze sposobu prowadzenia ca\u0142ej narracji podczas rozm\u00f3w, w kt\u00f3rych skupiali\u015bmy si\u0119 przede wszystkim na \u015bwiecie zewn\u0119trznym \u2013 przesz\u0142o\u015bci oraz przysz\u0142o\u015bci badanych, a nie na ich \u017cyciu wi\u0119ziennym. I cho\u0107 pytali\u015bmy o relacje ze wsp\u00f3\u0142osadzonymi, to by\u0142o to jedno z wielu pyta\u0144 i nie by\u0142o pog\u0142\u0119biane przez badaczy i badaczki. Skupiali\u015bmy si\u0119 tak\u017ce w badaniu na relacjach wa\u017cnych dla naszych rozm\u00f3wc\u00f3w. Mo\u017ce zatem brak wspomnienia w wywiadach o znajomych z wi\u0119zienia oznacza\u0142, \u017ce nie uznawali tych relacji za specjalnie istotne w swoim \u017cyciu. Bior\u0105c jednak pod uwag\u0119 przytaczane przeze mnie wyniki bada\u0144 innych autor\u00f3w i autorek (kt\u00f3rzy badali w\u0142a\u015bnie szczeg\u00f3\u0142owo \u017cycie wewn\u0105trz wi\u0119zienia), nie w\u0105tpi\u0119, \u017ce tego rodzaju relacje i do\u015bwiadczenia mieli tak\u017ce nasi badani, tylko nie podzielili si\u0119 nimi z nami.", "A. Barczykowska, Kapita\u0142 spo\u0142eczny a zjawiska patologii spo\u0142ecznej w wielkim mie\u015bcie, Oficyna Wydawnicza Impuls, Krak\u00f3w 2011, s. 96 i nast.", "R. Szczepanik, Stawanie si\u0119 recydywist\u0105\u2026, op.cit., s. 309\u2013310, 251\u2013252; B. Toro\u0144, Przest\u0119pczo\u015b\u0107 skazanych\u2026, op.cit., s. 276\u2013277.", "R. Szczepanik, Poplecznicy, wsp\u00f3lnicy i kompani\u2026, op.cit., s. 146\u2013148; R. Szczepanik, Znaczenie do\u015bwiadczenia pobytu w wi\u0119zieniu dla dynamiki karier przest\u0119pczych recydywist\u00f3w. Perspektywa interakcyjna, \"Archiwum Kryminologii\" 2019, t. XLI, nr 1, s. 115\u2013117.", "B. Crewe, The Prisoner Society\u2026, op.cit., s. 440\u2013443; J. Warr, The prisoner..., s. 594\u2013595.", "Warto bowiem podkre\u015bli\u0107, \u017ce ojcostwo ma r\u00f3\u017cny, jednak nie bardzo istotny wp\u0142yw na odchodzenie od przest\u0119pczo\u015bci. Wielu, nawet mo\u017cna powiedzie\u0107, \u017ce wi\u0119kszo\u015b\u0107 m\u0119\u017cczyzn z do\u015bwiadczeniem przest\u0119pczo\u015bci, w tym tak\u017ce w naszych badaniach, faktu posiadania dzieci nie odbiera\u0142o jako wa\u017cnego, prze\u0142omowego elementu w ich \u017cyciu. W tym zakresie wida\u0107 bardzo du\u017c\u0105 r\u00f3\u017cnic\u0119 mi\u0119dzy do\u015bwiadczaniem ojcostwa i macierzy\u0144stwa. Por. C.W. Monsbakken, T.H. Lyngstad, T. Skardhamar, Crime and the transition to parenthood the role of sex and relationship context, \"The British Journal of Criminology\" 2013, t. 53, nr 1; M. Schinkel, Rethinking turning points\u2026, op.cit., s. 379\u2013383.", "K.D. Haggerty, S. Bucerius, The proliferating pains\u2026, op.cit., s. 6.", "Por. J. Warr, The prisoner\u2026, op.cit., s. 594.", "M. Windzio, Is th

„Karierowicze Kryminalni? Aktywność przestępcza w dalszych losach nieletnich” – tak zatytułowaliśmy naszą książkę. Sam tytuł pokazuje, z jakimi wątpliwościami zetknął się zespół badaczy zarówno na etapie konceptualizacji i operacjonalizacji badań, jak i podczas analizy ich wyników. Zasadnicze pytanie towarzyszące nam podczas pracy brzmiało: Czym jest „kariera kryminalna”? Poszukiwaliśmy definicji w literaturze, przytaczaliśmy wybrane koncepcje teoretyczne i wnioski z badań, a w rezultacie doszliśmy do wniosku, że pojęciem „kariera kryminalna” posługujemy się umownie, bazując na konstrukcji metodologicznej, umożliwiającej nam zakwalifikowanie poszczególnych osób do badań. Przyjęliśmy operacyjne określenie pojęcia „karierowicza kryminalnego” jako wielokrotnego sprawcy przestępstw, który został co najmniej dwukrotnie skazany i popełnił co najmniej trzy czyny zabronione, które spotkały się z formalnoprawną reakcją ze strony organów ścigania. W toku dyskusji naszego zespołu doszliśmy do wniosku, że trudno określić, czym jest kariera kryminalna, jakie są jej wskaźniki i czy w ogóle określanie wielokrotnego sprawstwa przestępstw karierą jest trafne. Celem badań była próba udzielenia odpowiedzi na pytania o to, kim są wielokrotni sprawcy przestępstw, czy można i w jakim znaczeniu określać ich jako tych, którzy „robią” karierę w przestępczości? Badania nad przestępcami powrotnymi, wielokrotnie skazywanymi, przestępcami chronicznymi, recydywistami w znaczeniu prawnokarnym i penitencjarnym prowadzone są w kryminologii od prawie stu lat. Przyczyn powrotności do przestępstwa upatruje się w różnorodnych czynnikach egzogennych i endogennych. Wskazuje się na uwarunkowania pozytywne sprzyjające popełnianiu przestępstw, ale również na „przeszkody”, które uniemożliwiają lub utrudniają jednostce rezygnację z aktywności przestępczej na poszczególnych etapach jej życia.

Opisane wyżej starania związane z harmonizacją danych, ich porządkowaniem, wielokrotnym sprawdzeniem ich poprawności przyczyniły się do powstania bogatego zbioru informacji o przestępczych losach 2 397 unikatowych jednostek, zawierającego ok. 2 tys. zmiennych. Zarówno analiza tych danych, jak i ich interpretacja wiążą się z wieloma wyzwaniami. Część tych wyzwań ma bezpośredni związek z zaletami tego zbioru, a mianowicie z faktem, że okres katamnezy od momentu wydania orzeczeń wobec nieletnich, którzy popełnili czyn zabroniony, jest wyjątkowo długi. Dotyczy to przede wszystkim pokolenia transformacyjnego uwzględnionego w próbie, czyli osób urodzonych między 1966 a 1978 r., które stanęły przed sądami dla nieletnich w latach 1985-1988. Są to osoby, które w 2017 r., gdy po raz ostatni sprawdzana była ich karalność, były w przedziale wieku między 38 a 51 lat. Analizy ścieżek życiowych w wypadku tej grupy sięgają więc nie tylko wczesnej, alei późnej młodości oraz wchodzenia w wiek dojrzały, który z perspektywy kryminologów jest szczególnie ciekawym okresem pod kątem badania aktywności przestępczej. Choć przedmiotem badania były kariery kryminalne, na które składa się sekwencja zachowań przestępczych w określonym okresie życia jednostki, dostępne dane dotyczą w zasadzie tylko czynów karalnych ujawnionych i osądzonych. Dodatkowo, dostępne informacje odnoszące się do czasu, a więc określonych momentów w życiu jednostek, dotyczą dat skazań, a nie dat (czy okresów) popełniania czynów zabronionych, które byłyby najlepszym wskaźnikiem aktywności przestępczej jednostki, zwłaszcza w powiązaniu z wiedzą o popełnionych czynach zabronionych, ale nieujawnionych. Taką wiedzą jednak nie dysponujemy. Przypuszczalnie niepełne i – jak wynika z doświadczeń – nie zawsze precyzyjne dane o skazaniach za granicą wydają się szczególnie pożądane w warunkach zwiększonej mobilności mieszkańców Polski, zwłaszcza po wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej w 2004 r. oraz zniesieniu kontroli na granicach wewnątrz strefy Schengen w 2007 r. Już wstępna analiza danych zarówno jakościowych, jak i ilościowych doprowadziła do wniosku, że pobyty za granicą mogą odgrywać istotną rolę w przebiegu karier kryminalnych. Wydaje się też, że pobyty za granicą mają większe znaczenie dla tzw. pokolenia milenijnego, które wkraczało w dorosłe życie już w warunkach, gdy mobilność międzynarodowa stawała się doświadczeniem coraz bardziej powszechnym, a same podróże za granicę – przedsięwzięciem do zrealizowania.&nbsp

Badania longitudinalne los��w ��yciowych nieletnich przest��pc��w, skazywanych wielokrotnie w toku swojego ��ycia, badania recydywizmu kryminalnego, zacz����y si�� w Polsce blisko 100 lat temu. Historia tych bada�� i ich ewolucja w kontek��cie dominuj��cych m��d teoretycznych ��� to przedmiot mojego studium. Przedstawiam i analizuj�� chronologicznie publikacje wynik��w bada�� empirycznych. Czyni�� to wed��ug schematu: pytania badawcze, przedmiot bada�� i metodologia, wyniki/wnioski. Przedmiotem mojego zainteresowania w tej historycznej analizie bada�� jest to, jak zmienia��y si�� pytania badawcze, jakiej metodologii u��ywali badacze, jakie by��y wnioski z bada��. B��d�� zwraca��a uwag�� tak��e na j��zyk opisywanych bada��, podstawowe poj��cia i ich zmienno����. Przedmiotem analizy s�� wybrane przeze mnie badania kryminologiczne, dotycz��ce interesuj��cych pod k��tem niniejszej publikacji problem��w: dalszych los��w nieletnich przest��pc��w, los��w wielokrotnych recydywist��w, los��w ludzi, niemal wy����cznie m����czyzn, kt��rzy w swoich opowie��ciach przekonuj�� ankieter��w, ��e przest��pczo���� jest naturalnym ���towarzyszem��� ich ��ycia., {"references":["Z. Rosenblum, J. Neudingowa, Nieletni przestępcy w świetle katamnezy 250 przypadków, \"Archiwum Kryminologiczne\" 1934, t. I, nr 3–4, s. 426–427.","S. Batawia, J. Sochoń, H. Kołakowska, Proces społecznego wykolejania się nieletnich przestępców, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1958, s. 5.","Ibidem, s. 10.","H. Kołakowska, Nieletni recydywiści (wyniki badań 500 nieletnich recydywistów), \"Archiwum Kryminologii\" 1960, t. I, s. 55–57, https://doi.org/10.7420/ AK1960B.","Ibidem, s. 58–97.","S. Szelhaus, Przestępczość 100 młodocianych recydywistów w okresie 18. r.ż. do ukończenia 25–28 lat (wyniki badań katamnestycznych), \"Archiwum Kryminologii\" 1965, t. III, s. 97, https://doi.org/10.7420/AK1965B1965.","H. Namowicz, Losy życiowe nieletnich przestępców, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1968, s. 7.","A. Strzembosz, Nieletni sprawcy kradzieży w środowisku wielkomiejskim, Polskie Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1971, s. 8.","T. Szymanowski, Powrotność do przestępstwa po wykonaniu kary pozbawienia wolności, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1976, s. 107.","Z. Ostrihanska, Wielokrotni recydywiści w świetle badań kryminologicznych i psychologicznych, \"Archiwum Kryminologii\" 1976, t. VII, 1976, s. 8–9, https:// doi.org/10.7420/AK1976A.","H. Kołakowska-Przełomiec, Przestępczość i nieprzystosowanie społeczne nieletnich w genezie przestępczości dorosłych, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1977, s. 16–19.","E. Żabczyńska, Przestępczość dzieci, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1983, s. 9–10.","Ustawa z 26 października 1982 r. o postępowaniu wobec osób uchylających się od pracy, Dz.U. 1982, poz. 229. O skutkach wprowadzenia tej ustawy adresowanej do osób z różnymi epizodami zachowań dewiacyjnych, zob. Z. Ostrihanska, I. Rzeplińska, Pasożytnictwo społeczne – stereotypy i fakty, [ZGPW] Warszawa 1988, na prawach rękopisu.","Ustawa z 10 maja 1985 r. o szczególnej odpowiedzialności karnej, Dz.U. 1985 Nr 25, poz. 111 ze zm.","Z. Ostrihanska, D. Wójcik, Młodzież nieprzystosowana społecznie (badania katamnestyczne), \"Archiwum Kryminologii\" 1990, t. XVI, s. 141–148, https:// doi.org/10.7420/AK1989C.","D.J. Smith, Crime and the life course, [w:] M. Maquire, R. Morgan, R. Reiner, The Oxford Handbook of Criminology, Oxford University Press, Oxford 2006, s. 734–736; M. DeLisi, Career Criminals in Society, SAGE, Beverly Hills-London 2005, s. 10–11.","I. Rzeplińska, Kariery kryminalne nieletnich sprawców przestępstw, \"Archiwum Kryminologii\" 2013, t. XXXV, s. 79–95, https://doi.org/10.7420/AK2013C.","Badania te opisywane są w niniejszej książce, zrealizowane w ramach projektu badawczego nr 2016/21/B/HS5/02060 pt.: Mechanizmy powstawania i rozwoju karier przestępczych, finansowanego przez Narodowe Centrum Nauki; kier. projektu: prof. dr hab. Irena Rzeplińska.","D. Woźniakowska-Fajst, Nieletnie dziewczęta 10 lat później – badania katamnestyczne, \"Archiwum Kryminologii\" 2011, t. XXXIII, s. 170–173, https:// doi.org/10.7420/AK2011E. Badania nad karierami kryminalnymi dziewcząt opisywane są w niniejszej książce: D. Woźniakowska-Fajst, Kariery kryminalne kobiet (DOI: 10.5281/zenodo.5590306).","R. Szczepanik, Stawanie się recydywistą. Kariery instytucjonalne osób powracających do przestępczości, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2015, s. 9–10.","Ibidem, s. 9–11.","M. Kotowska, Kariery kryminalne członków zorganizowanych grup przestępczych, Difin, Warszawa 2019, s. 138.","Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks Karny, tj. Dz.U. 2020, poz. 1444 z późn. zm.","Ibidem, s. 139–140.","S. Batawia, J. Sochoń, H. Kołakowska, Proces społecznego…, op.cit., s. 5–10.","Ibidem, s. 10.","H. Namowicz, Losy życiowe nieletnich…, op.cit., s. 8.","Ibidem, s. 9.","Ibidem, s. 12.","T. Szymanowski, Powrotność do przestępstwa…, op.cit., s. 107–108.","Z. Ostrihanska, Wielokrotni recydywiści.., op.cit., s. 8–9.","Z. Ostrihanska, Wielokrotni recydywiści…, op.cit., s. 14–15.","H. Kołakowska-Przełomiec, Przestępczość i nieprzystosowanie…, op.cit., s. 22–24.","Ibidem, s. 26.","Z. Ostrihanska, D. Wójcik, Młodzież nieprzystosowana społecznie…, op.cit., s. 141–142.","Ibidem, s. 149.","I. Rzeplińska, Kariery kryminalne nieletnich…, op.cit., s. 79–82.","D. Woźniakowska-Fajst, Nieletnie dziewczęta…, op.cit., s. 170–171.","R. Szczepanik, Stawanie się recydywistą…, op.cit., s. 46.","K. Konecki, Studia z metodologii badań jakościowych. Teoria ugruntowana, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000 za: R. Szczepanik, Stawanie się recydywistą…, op.cit., s. 47.","Ibidem, s. 47.","Ibidem, s. 47–48.","Ibidem, s. 73–78.","M. Kotowska, Kariery kryminalne członków…, op.cit., s. 141–144.","Ibidem, s. 153–154.","Ibidem, s. 145.","Ibidem, s. 153.","Z. Rosenblum, J. Neudingowa, Nieletni przestępcy w świetle…, op.cit., s. 426–427.","Ibidem, s. 440–441.","S. Batawia., J. Sochoń, H. Kołakowska, Proces społecznego…, op.cit., s. 11.","Ibidem.","Ibidem, s. 12.","H. Namowicz, Losy życiowe nieletnich…, op.cit., s. 172–173.","Ibidem, s. 173.","T. Szymanowski, Powrotność do przestępstwa…, op.cit., s. 187–188, 190–192.","Z. Ostrihanska, Wielokrotni recydywiści…, op.cit., s. 129.","Ibidem, s. 129–131.","H. Kołakowska-Przełomiec, Przestępczość i nieprzystosowanie…, op. cit., s. 173–176.","Ibidem, s. 212–213.","Z. Ostrihanska, D. Wójcik, Młodzież nieprzystosowana społecznie.., op.cit., s. 186–188.","I. Rzeplińska, Kariery kryminalne nieletnich..., s. 79–95.","D. Woźniakowska-Fajst, Nieletnie dziewczęta…, op.cit., s. 194–195.","R. Szczepanik, Stawanie się recydywistą…, op.cit., s. 345–370.","Ibidem, s. 373–374.","M. Kotowska, Kariery kryminalne członków..., op.cit., s. 510–517.","Ibidem, s. 424–425.","Ibidem, s. 431.","R. Szczepanik, Stawanie się recydywistą…, op.cit.; M. Kotowska, Kariery kryminalne…, op.cit."]}

Opisane wy��ej starania zwi��zane z harmonizacj�� danych, ich porz��dkowaniem, wielokrotnym sprawdzeniem ich poprawno��ci przyczyni��y si�� do powstania bogatego zbioru informacji o przest��pczych losach 2 397 unikatowych jednostek, zawieraj��cego ok. 2 tys. zmiennych. Zar��wno analiza tych danych, jak i ich interpretacja wi������ si�� z wieloma wyzwaniami. Cz������ tych wyzwa�� ma bezpo��redni zwi��zek z zaletami tego zbioru, a mianowicie z faktem, ��e okres katamnezy od momentu wydania orzecze�� wobec nieletnich, kt��rzy pope��nili czyn zabroniony, jest wyj��tkowo d��ugi. Dotyczy to przede wszystkim pokolenia transformacyjnego uwzgl��dnionego w pr��bie, czyli os��b urodzonych mi��dzy 1966 a 1978 r., kt��re stan����y przed s��dami dla nieletnich w latach 1985-1988. S�� to osoby, kt��re w 2017 r., gdy po raz ostatni sprawdzana by��a ich karalno����, by��y w przedziale wieku mi��dzy 38 a 51 lat. Analizy ��cie��ek ��yciowych w wypadku tej grupy si��gaj�� wi��c nie tylko wczesnej, ale i p����nej m��odo��ci oraz wchodzenia w wiek dojrza��y, kt��ry z perspektywy kryminolog��w jest szczeg��lnie ciekawym okresem pod k��tem badania aktywno��ci przest��pczej. Cho�� przedmiotem badania by��y kariery kryminalne, na kt��re sk��ada si�� sekwencja zachowa�� przest��pczych w okre��lonym okresie ��ycia jednostki, dost��pne dane dotycz�� w zasadzie tylko czyn��w karalnych ujawnionych i os��dzonych. Dodatkowo, dost��pne informacje odnosz��ce si�� do czasu, a wi��c okre��lonych moment��w w ��yciu jednostek, dotycz�� dat skaza��, a nie dat (czy okres��w) pope��niania czyn��w zabronionych, kt��re by��yby najlepszym wska��nikiem aktywno��ci przest��pczej jednostki, zw��aszcza w powi��zaniu z wiedz�� o pope��nionych czynach zabronionych, ale nieujawnionych. Tak�� wiedz�� jednak nie dysponujemy. Przypuszczalnie niepe��ne i ��� jak wynika z do��wiadcze�� ��� nie zawsze precyzyjne dane o skazaniach za granic�� wydaj�� si�� szczeg��lnie po����dane w warunkach zwi��kszonej mobilno��ci mieszka��c��w Polski, zw��aszcza po wst��pieniu Polski do Unii Europejskiej w 2004 r. oraz zniesieniu kontroli na granicach wewn��trz strefy Schengen w 2007 r. Ju�� wst��pna analiza danych zar��wno jako��ciowych, jak i ilo��ciowych doprowadzi��a do wniosku, ��e pobyty za granic�� mog�� odgrywa�� istotn�� rol�� w przebiegu karier kryminalnych. Wydaje si�� te��, ��e pobyty za granic�� maj�� wi��ksze znaczenie dla tzw. pokolenia milenijnego, kt��re wkracza��o w doros��e ��ycie ju�� w warunkach, gdy mobilno���� mi��dzynarodowa stawa��a si�� do��wiadczeniem coraz bardziej powszechnym, a same podr����e za granic�� ��� przedsi��wzi��ciem do zrealizowania., {"references": ["K. Buczkowski, P. Wiktorska, Kariery kryminalne \u2013 problem definicji \u2013 w niniejszej publikacji (DOI: 10.5281/zenodo.5590221).", "Zob. te\u017c: ibidem; J. W\u0142odarczyk-Madejska, D. Wzorek, R\u00f3\u017cne drogi, r\u00f3\u017cne wzory. Typy trajektorii przest\u0119pczych w niniejszej publikacji (DOI: 10.5281/ zenodo.5590304).", "Chodzi o czyny zabronione pope\u0142nione przez nieletnich lub przejawy demoralizacji odnotowane w przypadku os\u00f3b poni\u017cej 13 roku \u017cycia.", "Zob. K. Soothill, C. Fitzpatrick, B. Francis, Understanding Criminal Careers, Willan Publishing, Cullompton, Devon 2013, s. 15\u201316.", "Zob. te\u017c uwagi na temat terminologii stosowanej w ramach bada\u0144 w nurcie lifecourse criminology: J. W\u0142odarczyk-Madejska, D. Wzorek, Jak bada\u0107 aktywno\u015b\u0107 przest\u0119pcz\u0105 w toku \u017cycia? Perspektywa teoretyczna w niniejszej publikacji (DOI: 10.5281/zenodo.5590255).", "Szczeg\u00f3lne podzi\u0119kowania za pomoc w przygotowaniu tego rozdzia\u0142u kieruj\u0119 do Justyny W\u0142odarczyk-Madejskiej, kt\u00f3ra wspar\u0142a mnie szczeg\u00f3\u0142owymi uwagami na temat zgromadzonych danych oraz pomog\u0142a odtworzy\u0107 liczne wyzwania napotykane w trakcie realizacji poszczeg\u00f3lnych procedur badawczych. Dzi\u0119kuj\u0119 r\u00f3wnie\u017c Witoldowi Klausowi za cenne uzupe\u0142nienia oraz propozycje cytat\u00f3w z bada\u0144 jako\u015bciowych, \u015bwietnie oddaj\u0105ce wyzwania metodologiczne i etyczne w realizacji bada\u0144. Dzi\u0119kuj\u0119 te\u017c Autorkom i Autorom pozosta\u0142ych rozdzia\u0142\u00f3w w tej ksi\u0105\u017cce za wszystkie komentarze i sugestie.", "Zob. wi\u0119cej na temat bada\u0144 prowadzonych w Polsce w rozdziale: I. Rzepli\u0144ska, Historia bada\u0144 karier przest\u0119pczych w Polsce (DOI: 10.5281/zenodo.5590283); oraz na temat bada\u0144 prowadzonych w Polsce i za granic\u0105: K. Buczkowski, P. Wiktorska, Kariery kryminalne\u2026, op.cit.; J. W\u0142odarczyk-Madejska, D. Wzorek, Jak bada\u0107 aktywno\u015b\u0107\u2026, op.cit.", "Tych samych, kt\u00f3rych os\u0105dzone czyny zabronione by\u0142y przedmiotem bada\u0144 w poprzednich dekadach.", "Zob. te\u017c uwagi na temat \u017ar\u00f3de\u0142 danych \u2013 tj. oficjalnych rejestr\u00f3w oraz wywiad\u00f3w kwestionariuszowych i jako\u015bciowych \u2013 w cz\u0119\u015bci pierwszej rozdzia\u0142u: J. W\u0142odarczyk- Madejska, D. Wzorek, Jak bada\u0107 aktywno\u015b\u0107\u2026, op.cit..", "Zapotrzebowanie na takie dane mo\u017cna zaobserwowa\u0107 we wszystkich politykach publicznych, w tym polityce kryminalnej.", "Por. J. B\u0142achut, A. Gaberle, K. Krajewski, Kryminologia, Arche, Gda\u0144sk 2001, s. 198\u2013199.", "Zob. te\u017c: D. Wo\u017aniakowska-Fajst, Nieletnie dziewcz\u0119ta 10 lat p\u00f3\u017aniej badania katamnestyczne, \"Archiwum Kryminologii\" 2011, t. XXXIII, s. 166, https://doi. org/10.7420/AK2011E.", "Zob. wi\u0119cej o zasadno\u015bci podejmowania bada\u0144 nad czynami zabronionymi i karalnymi pope\u0142nianymi przez osoby, kt\u00f3re nie uko\u0144czy\u0142y 13 roku \u017cycia: W. Klaus, Dziecko przed s\u0105dem. Wymiar sprawiedliwo\u015bci wobec przest\u0119pczo\u015bci m\u0142odszych nieletnich, WAiP, Warszawa 2009, s. 13\u201315.", "Czyli do\u015b\u0107 popularnych w kryminologii bada\u0144, w ramach kt\u00f3rych sprawcy proszeni s\u0105 o ujawnienie mi\u0119dzy innymi dzia\u0142a\u0144 sprzecznych z prawem lub normami spo\u0142ecznymi, w kt\u00f3re si\u0119 anga\u017cowali, co pozwala na wnioskowanie o strukturze i cz\u0119stotliwo\u015bci przest\u0119pstw. Pytania o formalnoprawne konsekwencje podj\u0119tych dzia\u0142a\u0144 maj\u0105 z kolei na celu poszerzanie wiedzy o tzw. ciemnej liczbie przest\u0119pstw. Zob. mi\u0119dzy innymi J. B\u0142achut, A. Gaberle, K. Krajewski, Kryminologia\u2026, op.cit., s. 229\u2013230.", "Zob. te\u017c uwagi na temat \u017ar\u00f3de\u0142 danych \u2013 tj. oficjalnych rejestr\u00f3w, sonda\u017cy i bada\u0144 jako\u015bciowych \u2013 w cz\u0119\u015bci pierwszej rozdzia\u0142u: J. W\u0142odarczyk-Madejska, D. Wzorek, Jak bada\u0107 aktywno\u015b\u0107\u2026, op.cit.", "Zob. wi\u0119cej: S. Maruna, A. Matravers, N=1: Criminology and the person, \"Theoretical Criminology\" 2016, t. 11, nr 4, s. 427\u2013442, https://doi.org/10.1177 %2F1362480607081833.", "Badania longitudinalne zak\u0142adaj\u0105 obserwacj\u0119 tych samych jednostek w mo\u017cliwie d\u0142ugim okresie. Ich celem jest uchwycenie informacji o rozwoju okre\u015blonych zjawisk, przebiegu proces\u00f3w, do\u015bwiadczanych zmianach. Poniewa\u017c obejmuj\u0105 zwykle du\u017ce spektrum zagadnie\u0144, s\u0142u\u017c\u0105 nie tylko do opisu tych zagadnie\u0144, ale te\u017c do ich wyja\u015bnienia. Zob. wi\u0119cej o znaczeniu bada\u0144 pod\u0142u\u017cnych (longitudinalnych) w kryminologii: D. Wo\u017aniakowska-Fajst, Nieletnie dziewcz\u0119ta\u2026, op.cit., s. 164 i nast. Zob. te\u017c uwagi na temat bada\u0144 longitudinalnych w badaniu trajektorii przest\u0119pczych w: J. W\u0142odarczyk-Madejska, D. Wzorek, Jak bada\u0107 aktywno\u015b\u0107\u2026, op.cit.", "Zob. te\u017c uwagi na temat ogranicze\u0144 w badaniach dynamicznych: E. Babbie, Badania spo\u0142eczne w praktyce, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004, s. 122\u2013125.", "W toku harmonizacji zbior\u00f3w i porz\u0105dkowania danych oraz realizowania kolejnych procedur badawczych napotkali\u015bmy kilka problem\u00f3w, kt\u00f3re wynika\u0142y b\u0105d\u017a z b\u0142\u0119dnie zapisanych danych osobowych w toku wcze\u015bniejszych bada\u0144, kt\u00f3re w rezultacie uniemo\u017cliwi\u0142y sprawdzenie informacji o osobie w Krajowym Rejestrze Karnym, b\u0105d\u017a ze sposobu uzupe\u0142niania r\u00f3\u017cnych rejestr\u00f3w, a co za tym idzie mo\u017cliwych b\u0142\u0119d\u00f3w np. w odniesieniu do sygnatury akt (co mog\u0142o skutkowa\u0107 tym, \u017ce udost\u0119pniane nam akta dotyczy\u0142y innej osoby ni\u017c ta, kt\u00f3rej karalno\u015b\u0107 sprawdzali\u015bmy) lub niekompletno\u015bci informacji zawartych w kartach karnych (np. z uwagi na nieprzes\u0142anie przez s\u0105dy kompletnej informacji do KRK).", "Zob. np. K. P\u0119kala i in., Age-graded transitions and turning points in Polish offenders' criminal careers from the standpoint of life course hheory, \"International Journal of Environmental Research and Public Health\" 2021, t. 18, nr 11, s. 3.", "Z takimi sytuacjami mieli\u015bmy do czynienia w ramach bada\u0144 jako\u015bciowych prowadzonych w zwi\u0105zku z badaniem karier kryminalnych, kt\u00f3rego wyniki prezentowane s\u0105 w tym tomie.", "Nie wyklucza to jednak podejmowania innego rodzaju interwencji, ukierunkowanych na ograniczenie okazji przest\u0119pczych aktywnym sprawcom czyn\u00f3w sprzecznych z prawem i zapewnienie bezpiecze\u0144stwa innym osobom.", "W. Klaus, M. Szulecka, J. W\u0142odarczyk-Madejska, D. Wo\u017aniakowska-Fajst, O etyce w badaniach kryminologicznych, [w:] P. Ostaszewski, K. Buczkowski (red.), Granice prawa. Ksi\u0119ga jubileuszowa Profesora Andrzeja Siemaszki, Wydawnictwo Instytutu Wymiaru Sprawiedliwo\u015bci, Warszawa 2020, s. 143-172.", "Zob. wi\u0119cej: ibidem.", "W badaniach prowadzonych w latach 80. XX w. badacze docierali na przyk\u0142ad do zak\u0142ad\u00f3w pracy, w kt\u00f3rych pracowali wielokrotni sprawcy przest\u0119pstw \u2013 zob. wi\u0119cej: T. Szymanowski, Powr\u00f3t skazanych do spo\u0142ecze\u0144stwa, Pa\u0144stwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1989.", "Zob. te\u017c: S. Batawia, M\u0142odociani i m\u0142odzi recydywi\u015bci w \u015bwietle bada\u0144 kryminologicznych, \"Archiwum Kryminologii\" 1965, t. III, s. 9\u201395, https://doi. org/10.7420/AK1965A.", "Projekt nr 2 H02A 017 22, kierowany przez Iren\u0119 Rzepli\u0144sk\u0105, finansowany przez Komitetu Bada\u0144 Naukowych.", "W 2021 r. dokonali\u015bmy kolejnego sprawdzenia karalno\u015bci sprawc\u00f3w uj\u0119tych w omawianej bazie danych. Sprawdzenie to b\u0119dzie przedmiotem kolejnych analiz dalszych los\u00f3w (przest\u0119pczych) os\u00f3b, kt\u00f3re stan\u0119\u0142y przed s\u0105dami dla nieletnich w przesz\u0142o\u015bci.", "Cho\u0107 w sensie formalnym nieletni nie pope\u0142niaj\u0105 przest\u0119pstw, ich dzia\u0142ania sprzeczne z prawem, spotykaj\u0105ce si\u0119 z reakcj\u0105 s\u0105d\u00f3w rodzinnych i dla nieletnich s\u0105 okre\u015blane mianem \"aktywno\u015bci przest\u0119pczej\".", "Z regu\u0142y by\u0142o to niemo\u017cliwe ze wzgl\u0119du na brak mo\u017cliwo\u015bci ponownego wgl\u0105du do akt \u2013 jedynym materia\u0142em z bada\u0144, kt\u00f3ry s\u0142u\u017cy\u0142 wyja\u015bnianiu ewentualnych w\u0105tpliwo\u015bci, by\u0142y obszerne kwestionariusze z badania aktowego.", "Dotyczy badania prowadzonego przez Zak\u0142ad Kryminologii INP PAN w latach 2017\u20132020.", "Informacje o zbiorze danych i badaniu pochodz\u0105 z: I. Rzepli\u0144ska, Obraz przest\u0119pczo\u015bci nieletnich w Polsce w badaniach kryminologicznych \u2013 przed i po transformacji, \"Archiwum Kryminologii\" 2006, t. XXVIII, s. 331\u2013332, https://doi.org/10.7420/AK2005-2006V. Uj\u0119cie w badaniach spraw os\u0105dzonych wi\u0119cej ni\u017c w jednym roku by\u0142o podyktowane dost\u0119pno\u015bci\u0105 akt, a w zasadzie problemem z dost\u0119pem do nich z uwagi na likwidacj\u0119 cz\u0119\u015bci akt. St\u0105d konieczne by\u0142o wyd\u0142u\u017cenie okresu, w kt\u00f3rym zosta\u0142y os\u0105dzone sprawy wybrane do losowania.", "Informacje o zbiorze danych i badaniu pochodz\u0105 z: ibidem.", "Dotyczy badania prowadzonego przez Zak\u0142ad Kryminologii INP PAN w latach 2017\u20132020.", "Informacje o danych i badaniu pochodz\u0105 z: D. Wo\u017aniakowska-Fajst, Nieletnie dziewcz\u0119ta\u2026, op.cit., s. 17\u2013172.", "Informacje o zbiorze danych i badaniu pochodz\u0105 z: W. Klaus, Wczesna przest\u0119pczo\u015b\u0107 nieletnich i jej skutki, \"Archiwum Kryminologii\" 2006, t. XXVIII, s. 203\u2013204, https://doi.org/10.7420/AK2005-2006M; W. Klaus, Dziecko\u2026, op.cit., s. 94 i nast.", "S\u0105d ten obejmowa\u0142 w\u00f3wczas ca\u0142y teren m.st. Warszawy wraz z przyleg\u0142ymi s\u0105dami miejscowo\u015bci otaczaj\u0105cych Warszaw\u0119. S\u0105d Okr\u0119gowy Warszawa-Praga w Warszawie, obejmuj\u0105cy s\u0105dy po prawobrze\u017cnej stronie miasta wraz z okolicznymi miejscowo\u015bciami, zosta\u0142 utworzony dopiero w 2005 roku. Wi\u0119cej zob. http://warszawapraga.so.gov.pl/artykuly/135/podstawa-prawna [dost\u0119p: 05.11.2021].", "Opinie o rodze\u0144stwie i rodzicach zosta\u0142y zakodowane przy u\u017cyciu kategorii \"opinia pozytywna \u2013 opinia negatywna \u2013 opinia neutralna\". Przyporz\u0105dkowanie danych zawartych w zbiorach \u017ar\u00f3d\u0142owych (nierzadko kr\u00f3tkich jako\u015bciowych charakterystyk tworz\u0105cych bardzo rozbudowany katalog ocen) wymaga\u0142o przeanalizowania wszystkich odpowiedzi na pytania o rodze\u0144stwo lub rodzin\u0119 utrwalonych w kwestionariuszach z bada\u0144 akt nieletnich i nadanie im jednej z trzech mo\u017cliwych ocen.", "Ujawnionej i os\u0105dzonej, poniewa\u017c na to pozwala\u0142y dost\u0119pne dla badaczy dane.", "Zob. B. Czarnecka-Dzialuk, K. Drapa\u0142a, A. Wi\u0119cek-Dura\u0144ska, Analiza post\u0119powa\u0144 karnych oraz przed s\u0105dem dla nieletnich o wybrane czyny karne pope\u0142nione przez osoby w wieku 15\u201317 lat, Instytut Wymiaru Sprawiedliwo\u015bci, Warszawa 2011, s. 44.", "Oczywi\u015bcie ustalenie to by\u0142o wi\u0105\u017c\u0105ce, je\u015bli kolejno\u015b\u0107 spraw w s\u0105dach odpowiada\u0142a kolejno\u015bci pope\u0142nionych czyn\u00f3w zabronionych. Je\u015bli by\u0142o inaczej, osoba dokonuj\u0105ca scalenia informacji wybiera\u0142a informacje aktualne w momencie pope\u0142nienia pierwszego (znanego badaczom) czynu zabronionego.", "Roboczy termin na okre\u015blenie ca\u0142ej zbiorowo\u015bci stanowi\u0105cej punkt wyj\u015bcia do analiz dalszej karalno\u015bci os\u00f3b, kt\u00f3re w nieletnio\u015bci mia\u0142y sprawy o czyny karalne lub zabronione.", "Z naszych do\u015bwiadcze\u0144 wynika, \u017ce nawet drobne nieprawid\u0142owo\u015bci w danych, jak np. liter\u00f3wki w nazwiskach mimo zgodno\u015bci wszystkich pozosta\u0142ych danych b\u0105d\u017a numer PESEL niezgodny z dat\u0105 urodzenia, skutkuj\u0105 brakiem informacji o karalno\u015bci takiej osoby. Ze wzgl\u0119du na takie nieprawid\u0142owo\u015bci b\u0105d\u017a niepe\u0142ne dane nie uda\u0142o si\u0119 uzyska\u0107 informacji o 71 osobach.", "W. Klaus, Wczesna przest\u0119pczo\u015b\u0107\u2026, op.cit., s. 204.", "W p\u00f3\u017aniejszym okresie takie sprawdzenie by\u0142oby ju\u017c mo\u017cliwe, bowiem do KRK trafia\u0142y te\u017c dane nieletnich, wobec kt\u00f3rych orzeczono \u015brodki wychowawcze, poprawcze lub leczniczo-wychowawcze.", "J. W\u0142odarczyk-Madejska, D. Wzorek, Jak d\u0142ugo i jak du\u017co? Analiza empiryczna aktywno\u015bci przest\u0119pczej w toku \u017cycia badanych w niniejszej publikacji (DOI: 10.5281/zenodo.5590297).", "Grupy przest\u0119pstw zosta\u0142y wyr\u00f3\u017cnione w spos\u00f3b analogiczny do grup przest\u0119pstw uwzgl\u0119dnionych w narz\u0119dziu do harmonizacji baz danych z czterech r\u00f3\u017cnych (opisanych wy\u017cej) bada\u0144. W narz\u0119dziu do kodowania informacji o karalno\u015bci lista tych grup zosta\u0142a jednak zredukowana do kategorii czyn\u00f3w, kt\u00f3re w zapytaniach o karalno\u015b\u0107 si\u0119 pojawia\u0142y. Je\u015bli okre\u015blone rodzaje czyn\u00f3w wyst\u0119powa\u0142y pojedynczo lub nie mia\u0142y kluczowego znaczenia dla analizowania karier przest\u0119pczych, czyny te znalaz\u0142y si\u0119 w kategorii \"inne\".", "Zob. rozdzia\u0142: J. W\u0142odarczyk-Madejska, D. Wzorek, Jak d\u0142ugo\u2026, op.cit.", "Chodzi o wiedz\u0119, kt\u00f3r\u0105 dysponowa\u0142y organy \u015bcigania i s\u0105dy i kt\u00f3ra stanowi\u0142a podstaw\u0119 do skazania.", "Z wyj\u0105tkiem kart karnych sprawc\u00f3w, kt\u00f3rzy mieli po kilkana\u015bcie (maksymalnie 25 skaza\u0144) i kt\u00f3rych karalno\u015b\u0107 by\u0142a sprawdzana wi\u0119cej ni\u017c jednokrotnie. Analiza takich kart wymaga\u0142a skupienia i dok\u0142adnego sprawdzenia, w jakim stopniu uj\u0119te w kartach z r\u00f3\u017cnych lat skazania by\u0142y to\u017csame.", "Zob. J. W\u0142odarczyk-Madejska, D. Wzorek, Jak d\u0142ugo\u2026, op.cit.", "Zob. wi\u0119cej: decyzja Rady 2009/316/WSiSW z dnia 6 kwietnia 2009 r. w sprawie ustanowienia europejskiego systemu przekazywania informacji z rejestr\u00f3w karnych (ECRIS), zgodnie z art. 11 decyzji ramowej 2009/315/WSiSW, Dz.Urz. UE L 93 z 7.04.2009 r., s. 33.", "Odpowied\u017a Ministerstwa Sprawiedliwo\u015bci z dnia 22 maja 2020 r. na pytanie zespo\u0142u badawczego Zak\u0142adu Kryminolog ii INP PAN o informacje o skazania zagraniczne.", "W Warszawie mie\u015bci si\u0119 siedziba INP PAN. Badanie aktowe w wi\u0119kszo\u015bci by\u0142o przeprowadzone w\u0142a\u015bnie w siedzibie Zak\u0142adu Kryminologii, dzi\u0119ki gotowo\u015bci s\u0105d\u00f3w do wsparcia procesu badawczego i udost\u0119pnieniu akt na czas ich naukowej analizy.", "Dane osobowe by\u0142y zbierane osobno i jedynie w celu umo\u017cliwienia po\u0142\u0105czenia danych z badania aktowego z informacjami o sprawcach uzyskanymi w toku bada\u0144 po\u015bwi\u0119conych nieletnim oraz sprawdzania karalno\u015bci.", "Je\u015bli w aktach spraw by\u0142y dost\u0119pne opinie s\u0105dowo-psychiatryczne, psychologiczne lub wywiady \u015brodowiskowe, to takie materia\u0142y by\u0142y kopiowane, odpowiednio analizowane i \u0142\u0105czone z innymi danymi o sprawcy, w celu umo\u017cliwienia pog\u0142\u0119bionej charakterystyki sprawcy. Dodatkowe materia\u0142y uzyskali\u015bmy w odniesieniu do 139. sprawc\u00f3w.", "Zob. np. S. Mordwa, Profilowanie geograficzne, czyli wykorzystanie analiz przestrzennych do wykrywania sprawc\u00f3w przest\u0119pstw, \"Space \u2013 Society \u2013 Economy\" 2019, nr 30, s. 51-75, https://doi.org/10.18778/1733-3180.30.03.", "A tak\u017ce skazanych kiedykolwiek na kar\u0119 pozbawienia wolno\u015bci, w tym z warunkowym zawieszeniem jej wykonania.", "Osoby te stanowi\u0142y 14% ca\u0142ej zbiorowo\u015bci \"by\u0142ych nieletnich\" obj\u0119tych zapytaniami o karalno\u015b\u0107.", "W takiej sytuacji by\u0142y dwie spo\u015br\u00f3d 68 os\u00f3b, kt\u00f3re w momencie przygotowania badania jako\u015bciowego przebywa\u0142y w zak\u0142adach karnych.", "Ostatecznie jednak nie uda\u0142o si\u0119 porozmawia\u0107 z \u017cadn\u0105 z kobiet. Jedna zosta\u0142a zwolniona tu\u017c przed rozpocz\u0119ciem terenowej fazy badania, druga \u2013 odm\u00f3wi\u0142a udzia\u0142u w wywiadzie.", "Cz\u0119\u015b\u0107 badanych by\u0142a zainteresowana odpowiedzi\u0105 na pytanie, dlaczego w\u0142a\u015bnie do nich zwracamy si\u0119 z pro\u015bb\u0105 o pomoc, skoro w zak\u0142adach karnych s\u0105 setki innych os\u00f3b. Zgodnie z faktami, informowali\u015bmy, \u017ce osoby te zosta\u0142y wybrane do udzia\u0142u w badaniu na podstawie szeroko zakrojonych analiz dotycz\u0105cych 2,5-tysi\u0119cznej zbiorowo\u015bci os\u00f3b, wobec kt\u00f3rych orzeczone zosta\u0142y sankcje karne w zwi\u0105zku z pope\u0142nieniem czyn\u00f3w karalnych b\u0105d\u017a zabronionych.", "R. Szczepanik, Prowadzenie bada\u0144 naukowych w warunkach izolacji wi\u0119ziennej, [w:] I. B. Ku\u017ama (red.), Tematy trudne. Sytuacje badawcze, Wydawnictwo Uniwersytetu \u0141\u00f3dzkiego, \u0141\u00f3d\u017a 2013, s. 191.", "W niekt\u00f3rych zak\u0142adach karnych personel plac\u00f3wki dodatkowo \"zabezpiecza\u0142\" badaczy planuj\u0105cych spotkania sam na sam ze skazanymi \u2013 w trzech przypadkach by\u0142o to pozostawienie \"przywo\u0142ywaczy\" na wypadek pojawienia si\u0119 zagro\u017cenia i potrzeby wezwania stra\u017cnik\u00f3w. W jednym przypadku osoba prowadz\u0105ca badanie zosta\u0142a poproszona o podpisanie o\u015bwiadczenia, \u017ce zgadza si\u0119 pozosta\u0107 ze skazanym sam na sam na w\u0142asne ryzyko.", "R. Szczepanik, Prowadzenie bada\u0144 naukowych\u2026, op.cit., s. 191.", "Wywiad m\u00f3g\u0142 si\u0119 odby\u0107 tylko w pokoju wychowawcy i tylko w tym dniu. Wychowawca stara\u0142 si\u0119 by\u0107 poza pokojem przez mo\u017cliwie d\u0142ugi czas, ale ze wzgl\u0119du na obowi\u0105zki zawodowe nie by\u0142o to mo\u017cliwe przez ca\u0142y czas trwania wywiadu.", "W wywiadach takich rol\u0105 moderatora jest takie kierowanie rozmow\u0105, by osoba badana odnios\u0142a si\u0119 do wcze\u015bniej przygotowanych pyta\u0144, a jednocze\u015bnie by rozmowa mia\u0142a mo\u017cliwie naturaln\u0105 posta\u0107.", "Wi\u0119cej informacji o wynikach analizy czynnik\u00f3w sprzyjaj\u0105cych odchodzeniu od przest\u0119pczo\u015bci w rozdziale: W. Klaus, Sid\u0142a i udr\u0119ki, czyli co stoi na przeszkodzie w procesie odchodzenia od przest\u0119pczo\u015bci w niniejszej publikacji (DOI: 10.5281/ zenodo.5590327).", "Badani byli na wst\u0119pie informowani, \u017ce badanie ma charakter naukowy i udzia\u0142 w nim nie wi\u0105\u017ce si\u0119 z gratyfikacj\u0105. W warunkach upowszechniania si\u0119 r\u00f3\u017cnych metod nagradzania badanych czy rekompensowania im po\u015bwi\u0119conego czasu, r\u00f3wnie\u017c w badaniach kryminologicznych, warto jednak po\u015bwi\u0119ci\u0107 nale\u017cn\u0105 uwag\u0119 ewentualnym korzy\u015bciom, jakie mog\u0105 odnie\u015b\u0107 badani. Fakt przebywania przez badanych w zak\u0142adach karnych komplikuje jednak te rozwa\u017cania \u2013 zob. wi\u0119cej o nagradzaniu za udzia\u0142 w badaniach w: W. Klaus, M. Szulecka, J. W\u0142odarczyk- Madejska, D. Wo\u017aniakowska-Fajst, O etyce\u2026, op.cit.", "R. Szczepanik, Prowadzenie bada\u0144..., op.cit., s. 191.", "Zob. wi\u0119cej o nagradzaniu za udzia\u0142 w badaniach w: W. Klaus, M. Szulecka, J. W\u0142odarczyk-Madejska, D. Wo\u017aniakowska-Fajst, O etyce\u2026, op.cit.", "Cytaty z bada\u0144 jako\u015bcio

���Karierowicze Kryminalni? Aktywno���� przest��pcza w dalszych losach nieletnich��� ��� tak zatytu��owali��my nasz�� ksi����k��. Sam tytu�� pokazuje, z jakimi w��tpliwo��ciami zetkn���� si�� zesp���� badaczy zar��wno na etapie konceptualizacji i operacjonalizacji bada��, jak i podczas analizy ich wynik��w. Zasadnicze pytanie towarzysz��ce nam podczas pracy brzmia��o: Czym jest ���kariera kryminalna���? Poszukiwali��my definicji w literaturze, przytaczali��my wybrane koncepcje teoretyczne i wnioski z bada��, a w rezultacie doszli��my do wniosku, ��e poj��ciem ���kariera kryminalna��� pos��ugujemy si�� umownie, bazuj��c na konstrukcji metodologicznej, umo��liwiaj��cej nam zakwalifikowanie poszczeg��lnych os��b do bada��. Przyj��li��my operacyjne okre��lenie poj��cia ���karierowicza kryminalnego��� jako wielokrotnego sprawcy przest��pstw, kt��ry zosta�� co najmniej dwukrotnie skazany i pope��ni�� co najmniej trzy czyny zabronione, kt��re spotka��y si�� z formalnoprawn�� reakcj�� ze strony organ��w ��cigania. W toku dyskusji naszego zespo��u doszli��my do wniosku, ��e trudno okre��li��, czym jest kariera kryminalna, jakie s�� jej wska��niki i czy w og��le okre��lanie wielokrotnego sprawstwa przest��pstw karier�� jest trafne. Celem bada�� by��a pr��ba udzielenia odpowiedzi na pytania o to, kim s�� wielokrotni sprawcy przest��pstw, czy mo��na i w jakim znaczeniu okre��la�� ich jako tych, kt��rzy ���robi����� karier�� w przest��pczo��ci? Badania nad przest��pcami powrotnymi, wielokrotnie skazywanymi, przest��pcami chronicznymi, recydywistami w znaczeniu prawnokarnym i penitencjarnym prowadzone s�� w kryminologii od prawie stu lat. Przyczyn powrotno��ci do przest��pstwa upatruje si�� w r����norodnych czynnikach egzogennych i endogennych. Wskazuje si�� na uwarunkowania pozytywne sprzyjaj��ce pope��nianiu przest��pstw, ale r��wnie�� na ���przeszkody���, kt��re uniemo��liwiaj�� lub utrudniaj�� jednostce rezygnacj�� z aktywno��ci przest��pczej na poszczeg��lnych etapach jej ��ycia., {"references":["Szerzej: J. Błachut, A. Gaberle, K. Krajewski, Kryminologia, 2006, s. 189–190.","Szerzej: W. Klaus: Sidła i udręki, czyli co stoi na przeszkodzie w procesie odchodzenia od przestępczości? w niniejszej publikacji (DOI: 10.5281/ZENODO.5590327).","J. Włodarczyk-Madejska, D. Wzorek, Jak badać aktywność przestępczą w toku życia? Perspektywa teoretyczna w niniejszej publikacji (DOI: 10.5281/zenodo.5590255).","Ibidem.","Ibidem.","D. Woźniakowska - Fajst, Kariery kryminalne kobiet w niniejszej publikacji (DOI: 10.5281/zenodo.5590306).","W. Klaus, Sidła i udręki..., op.cit."]}

Niniejszy rozdział stanowi wprowadzenie teoretyczne i metodologiczne do przeprowadzonych przez nas analiz empirycznych. Przedstawiliśmy różne koncepcje teoretyczne wpisujące się nurt badań life-course criminology oraz przegląd najważniejszych badań prowadzonych w tym nurcie. Zaprezentowaliśmy również stosowane w ramach tych badań parametry umożliwiające opisanie trajektorii przestępczych oraz porównywanie działalności przestępczej różnych osób i zbiorowości. Wartości niektórych z przedstawionych przez nas parametrów mogą mieć także zastosowanie praktyczne i służyć za wskazówki kryminalno-polityczne. Przykładowo interpretacja częstotliwości popełnianych czynów (czyli stosunku czynów popełnionych w danym roku życia do sprawców aktywnych w tym roku) pozwala określić kierunek działań prewencyjnych. Jeżeli jej uśredniona wartość jest wysoka, przy stałym w czasie natężeniu przestępczości, oznaczać to może, że za dużą liczbę przestępstw odpowiedzialna jest niewielka grupa sprawców. Wówczas problem przestępczości można rozwiązać np. poprzez izolację tych sprawców. Jeżeli jednak średnia częstotliwość popełniania przestępstw jest niska i towarzyszy jej niezmienne w czasie nasilenie przestępczości, wówczas za dużą część czynów odpowiada duża grupa sprawców popełniająca (być może okazjonalnie) pojedyncze czyny. Może to też oznaczać znaczne obciążenie dla systemu wymiaru sprawiedliwości, co powoduje potrzebę skupienia się na strategiach kontroli, włączając przede wszystkim mechanizmy ogólnoprewencyjne. Przy użyciu wskazanych w tym rozdziale parametrów przestępczości dokonaliśmy analizy działalności przestępczej dwóch pokoleń sprawców, których dalsze losy są badane w Zakładzie Kryminologii INP PAN od 2000 r. Szczegółowy opis zastosowanych procedur badawczych oraz wyniki badań prezentujemy w jednym z kolejnych rozdziałów.

Nie będzie żadnym odkryciem konstatacja, że problemy prowadzące do wkroczenia młodej osoby na ścieżkę przestępstwa, pozostawania na niej i kontynuowania życia z przestępczością w dorosłości są złożone. W dodatku wręcz niemożliwe jest wyłuskanie najważniejszych czynników ryzyka. David P. Farrington pisze, że właśnie głównym problemem w ich definiowaniu jest to, że są one ze sobą powiązane i współzależne. Na przykład młody człowiek żyjący w środowisku zdezorganizowanym fizycznie i społecznie nieproporcjonalnie częściej wychowuje się w rodzinie, w której nadzór rodzicielski jest słaby, a strategie wychowawcze niekonsekwentne. Częściej boryka się także z problemami organicznymi, takimi jak niższy poziom inteligencji czy wysoka impulsywność. Koncentracja i współwystępowanie tego rodzaju przeciwności losu powoduje, że trudne jest określenie, który z tych czynników, niezależnie od innych, miał dominujący wpływ na przestępczość i zachowania antyspołeczne tej osoby, gdyż wszystkie czynniki mogły działać ze zmienną siłą i w różnym momencie207. Zatem dla każdego młodego człowieka inny czynnik (czy raczej inny konglomerat czynników) wytworzy okoliczności popychające do popełniania przestępstw. Cóż zatem nowego wnoszą do nauki kryminologii nasze badania, skoro od lat wiemy, jakie czynniki ryzyka popychają młodzież do popełniania przestępstw? Otóż, naszym zdaniem, skłonność do kariery przestępczej jest przede wszystkim efektem braków, zaniedbań i bierności dorosłych osób otaczających młodego człowieka, przede wszystkim rodziców, ale także innych dorosłych opiekunów (nauczycieli, wychowawców) i niedoskonałości w założeniu instytucji edukacyjno-wychowawczych. We wstępie do niniejszego artykułu pisałyśmy, że badani przez nas nieletni, zwłaszcza ci, którzy w dorosłości dopuszczali się kilku zachowań kryminalnych i można ich uznać za osoby z karierą kryminalną, są jak drzewa, którymi nikt troskliwie się nie opiekował. Nie dbał o nie, nie pielęgnował, nie wspierał. Afrykańskie przysłowie: „aby wychować dziecko potrzeba całej wioski” mówi o tym, jak wiele wysiłku trzeba włożyć w ukształtowanie młodej jednostki. Dziecko, aby rozwijało się i socjalizowało prawidłowo, nie może być pozostawione samo sobie. Musi być kochane, bezpieczne, najedzone, trzeba z nim rozmawiać i go słuchać, mieć dla niego czas, pokazywać mu wartościowe zajęcia, trzeba nieustannie korygować jego zachowanie i z całych sił wspierać, gdy napotyka trudności (np. wynikające z jego wrodzonej konstrukcji neuropsychologicznej czy cech charakteru). To ogrom zadań i pewnie nie ma na świecie rodzica, który realizuje je w stu procentach. W przypadku osób z karierą kryminalną, realizacja tych wyzwań przez rodziców byłaznikoma, a instytucje powołane do wspomagania rodziny nie dały rady skorygować choć części z najpoważniejszych zaniedbań. Sądzimy, że jednym z ważniejszych wniosków płynących z naszych badań jest to, że przyczyny przestępczości uporczywej są wtórne w stosunku do deficytów wychowawczych. Przyczyną przestępczości nie jest nadmierna agresja dziecka, ale czynniki, które w jego życiu tę agresję wywoływały lub nie wyciszały jej w odpowiednim stopniu. Przyczyną nie są dysfunkcje, takie jak np. niepełnosprawność intelektualna czy ADHD, ale brak ich leczenia i wsparcia rozwoju dziecka na odpowiednim poziomie. Przyczyną kradzieży nie jest tkwiące w dziecku zło, ale brak odpowiedniego zainteresowania, brak miłości, brak troski, a czasem po prostu brak jedzenia. Przyczyną nie jest uzależnienie od środków psychoaktywnych, ale deficyty w rodzinie, które popchnęły dziecko nie do jednorazowego eksperymentu z narkotykami, ale szukania w nich regularnej ucieczki. Przyczyną nie jest bunt dziecka i „trudny charakter”, ale brak stałego zainteresowania i kontroli jego zachowania w sposób konstruktywny i konsekwentny. Wreszcie, przyczyną przestępczości nie są nieodpowiedni koledzy, ale sytuacja w domu, która do tych kolegów dziecko wypycha. Kolejna nasza konstatacja jest taka, że trzeba sobie jasno powiedzieć, że w większości przypadków (zdarzają się wszakże, na szczęście, wyjątki) wszelkie instytucje edukacyjne i wychowawcze nie są w stanie wyleczyć, przezwyciężyć czy skorygować deficytów wychowawczych rodziny. Jednym z powodów, może być fakt, że rzadko takie miejsca cechują się indywidualnym podejściem do dziecka. To raczej fabryki, które niby mają ukształtować dziecko, ale z racji ogromu dzieci, niedostatku nauczycieli i czasu nie zajmują się „finezyjną rzeźbą, ale grubym ciosaniem”. Udanym „produktem” szkoły będzie dziecko, które już weszło do niej udane. Jeżeli do szkoły trafia uczeń problematyczny, szkoła nie ma szans skorygować jego postawy bez ogromnego wsparcia płynącego z domu tego dziecka. Tymczasem w przypadku późniejszych uporczywych sprawców na to wsparcie na ogół liczyć nie można – a czasem szkoła spotyka się wręcz z obstrukcją swojego wpływu ze strony rodziców. Także domy dziecka, ośrodki opiekuńczo-wychowawcze i zakłady poprawcze często nie dają rady, bo nigdy nie będą w stanie do końca odciąć dziecka od bagażu wyniesionego z domu. I niemal zawsze to dziecko w końcu z instytucji wychowawczej czy poprawczej wyjdzie i trafi znów do rodziny. Nie znaczy to, że należy te instytucje zamknąć, ale po prostu nie można wierzyć, że dokonają one cudu.Jeśli z przeprowadzonej przez nas analizy czynników wejścia na ścieżkę rozwoju kariery kryminalnej wynika jakiś wniosek, to byłoby to zalecenie, by państwo polskie, mówiąc o polityce prorodzinnej, mniej rozumiało przez to symbol i zachęcanie do dzietności, a więcej wysiłku włożyło w ratowanie dzieci wychowujących się w rodzinach, które nie radzą sobie dość dobrze. Wspieranie takich osób powinno odbywać się nie przez zabieranie dzieci z tych rodzin, a przez solidne wsparcie rodziców, którym brak zdolności wychowawczych, środków utrzymania na godnym poziomie, którzy czasem tkwią w szponach nałogów. Polityka prorodzinna potrzebna dzieciom z rodzin defaworyzowanych to nie tylko 500+ i niedziele wolne od handlu. To szybki i darmowy dostęp do specjalistycznych poradni, reedukatorów, psychologów i psychiatrów dziecięcych. To pomoc społeczna i kuratela, która nie byłaby oparta na nisko opłacanych (lub, jak w przypadku kurateli społecznej, darmowych), przeciążonych zadaniami pracownikach. To szeroka sieć kuratorskich ośrodków pracy z młodzieżą i ognisk wychowawczych, dostęp do bezpłatnych zajęć pozaszkolnych (obejmujący także zapewnienie dzieciom transportu do tych miejsc i z powrotem do domów w godzinach popołudniowych). Bez szeroko zakrojonych i kosztownych zmian w polskim systemie wspierania rodzin z problemami jeszcze przez dziesięciolecia będziemy bezradnie rozkładać ręce, godząc się na to, że w każdym pokoleniu i każdym roczniku będą dzieci od początku spisane na straty.

Przedstawione w rozdziale dane statystyczne pozwalaj�� na stwierdzenie, ��e przest��pczo���� zapocz��tkowana w okresie nieletnio��ci i kontynuowana w okresie doros��o��ci charakteryzuje si�� pewnymi sta��ymi trendami. Pomimo zmian ustrojowych, gospodarczych, spo��ecznych oraz licznych zmian legislacyjnych, polegaj��cych nie tylko na penalizacji i depenalizacji poszczeg��lnych czyn��w, ale r��wnie�� na zmianach w zakresie filozofii zasad odpowiedzialno��ci karnej, struktura przest��pstw wyst��puj��cych na drodze ��yciowej badanych zmienia si�� w do���� ograniczonym zakresie. Bezwzgl��dna dominacja przest��pstw przeciwko mieniu widoczna jest zar��wno w pokoleniu transformacyjnym, jak i milenijnym, co nie dziwi, gdy�� tego rodzaju przest��pczo���� dominuje w statystykach przest��pczo��ci stwierdzonej. W spos��b bardzo wyra��ny zmieniaj�� si�� jedynie proporcje pomi��dzy sprawcami kradzie��y a sprawcami kradzie��y z w��amaniem, co mo��na bezpo��rednio powi��za�� z procesami zachodz��cymi podczas transformacji. Pope��nianym czynom towarzysz�� r����ne motywacje, z kt��rych cz������ wynika z ch��ci poprawienia statusu ekonomicznego w��asnego ��ycia, ale istniej�� r��wnie�� takie, kt��re s�� bezpo��rednio zwi��zane z uzale��nieniami od narkotyk��w lub alkoholu i konieczno��ci�� zapewnienia sobie mo��liwo��ci finansowania zakupu tych ��rodk��w (cho�� nie tylko, gdy�� nadu��ywanie alkoholu mo��e wyzwala�� zachowania o charakterze agresywnym, prowadz��ce do udzia��u w b��jce lub pobiciu). Pewne odchylenia w statystykach oczywi��cie wyst��puj�� i zwi��zane s�� mi��dzy innymi z wiekiem sprawc��w, kryminalizacj�� nowych typ��w przest��pstw i faktycznymi mo��liwo��ciami ich pope��nienia (dotyczy przede wszystkim prowadzenia pojazdu pod wp��ywem alkoholu, przest��pstw narkotykowych i przest��pstw przeciwko rodzinie i opiece). O kontynuacji pope��niania poszczeg��lnych typ��w przest��pstw w doros��ej karierze dawnego nieletniego sprawcy mo��emy m��wi�� w mniej ni�� po��owie przypadk��w w grupie przest��pstw przeciwko mieniu. Kontynuacja ta widoczna jest r��wnie�� w przypadku uszkodze�� cia��a i udzia��u w b��jce oraz ��� w nieco mniejszym stopniu ��� przy prowadzeniu pojazdu pod wp��ywem alkoholu, zniewa��ania i gr����b karalnych, a tak��e fa��szerstw. Pomimo powracaj��cej przest��pczo��ci naszych badanych najci����sze przest��pstwa, w tym zab��jstwa, pope��niane s�� bardzo rzadko (oczywi��cie r��wnie�� na tej p��aszczy��nie badana zbiorowo���� nie odbiega od og��lnych statystyk przest��pczo��ci, w kt��rych najci����sze przest��pstwa stanowi�� r��wnie�� niewielki odsetek). W szczeg��lno��ci nie mo��emy stwierdzi��, ��e nast��puje brutalizacja kolejnych pope��nianych czyn��w ��� nie da si�� zauwa��y�� widocznego trendu, aby sprawcy przest��pstw przeciwko mieniu zaczynali pope��nia�� przest��pstwa przeciwko ��yciu i zdrowiu, pozostaj�� oni przy takim rodzaju przest��pczo��ci, od kt��rego rozpoczynali aktywno���� przest��pcz��., {"references":["J. Błachut, Polityka karna i stan przestępczości, [w:] A. Marek (red.), Zagadnienia Ogólne System Prawa Karnego, t. 1, C.H. Beck, Warszawa 2010, s. 155.","Szerzej: M. Szulecka, Docieranie do informacji o aktywności przestępczej jednostek – metodologiczne aspekty badań własnych nad karierami kryminalnymi w niniejszej publikacji (DOI: 10.5281/zenodo.5590289).","Chodzi o ustawę z dnia 10 maja 1985 r. o zmianie niektórych przepisów prawa karnego i prawa o wykroczeniach, Dz.U. 1985 Nr 23, poz. 100 oraz ustawę z dnia 10 maja 1985 r. o szczególnej odpowiedzialności karnej, Dz.U. 1985 Nr 23, poz. 101, która miała charakter ustawy epizodycznej.","Ma to związek ze znacznym wzrostem skazań za przestępstwa z ustawy o zwalczaniu alkoholizmu i wychowaniu w trzeźwości z 1982 r. W grupie przestępstw przeciwko porządkowi publicznemu w 1987 r. skazania z tej ustawy stanowiły aż 84% wszystkich. Za: K. Buczkowski, Stan przestępczości w Polsce od roku 1918 do współczesności, [w:] K. Buczkowski, B. Czarnecka-Dzialuk, W. Klaus, A. Kossowska, I. Rzeplińska, P. Wiktorska, D. Woźniakowska-Fajst, D. Wójcik, Społeczno-polityczne konteksty współczesnej przestępczości, Wydawnictwo Akademickie \"Sedno\", Warszawa 2013.","Szerzej: ibidem.","Szerzej: K. Buczkowski, Wpływ zmian społecznych na kształt i dynamikę przestępczości gospodarczej – zarys problematyki, [w:] K. Buczkowski i in. (red.), Zmiana i kontrola. Społeczeństwo wobec przestępczości, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2017.","A. Siemaszko, Przestępczość i polityka kryminalna w Polsce lat dziewięćdziesiątych: próba syntezy, [w:] A. Siemaszko, B. Gruszczyńska, M. Marczewski (red.), Atlas przestępczości w Polsce, t. 2, Oficyna Naukowa, Warszawa 1999, s. 168; K. Krajewski, Przestępczość przeciwko mieniu w Polsce w latach 1924–2005 w świetle danych statystyki policyjnej, \"Archiwum Kryminologii\" 2008, t. XXIX–XXX, s. 127, 19–131, https://doi.org/10.7420/AK2007-2008K.","Szerzej: K. Witkowska-Rozpara, Polish penal policy – Twenty years after enactment of the Criminal Code Act of 6 July 1997, \"Prawo w Działaniu\" 2020, nr 43, s. 84- 110, https://www.doi.org/10.32041/pwd.4305.","Przykładowo, liczba osądzeń za przestępstwo kradzieży z włamaniem w roku 2017 stanowiła niecałe 38% tych z roku 1999. Za: K. Buczkowski, P. Bachmat, Kradzież z włamaniem w świetle danych statystycznych, [w:] M. Mozgawa (red.), Kradzież z włamaniem, Wolters Kluwer, Warszawa 2021, s. 493–524.","B. Gruszczyńska, Przestępstwa stwierdzone, [w:] Atlas Przestępczości, t. 5, Oficyna Naukowa, Warszawa 2015, s. 17.","R. Zawłocki, Przestępstwa przeciwko mieniu. Zagadnienia ogólne, [w:] R. Zawłocki (red.), Przestępstwa przeciwko mieniu i gospodarcze, System Prawa Karnego, t. 9, C.H. Beck, Warszawa 2015, s. 5.","L. Gardocki, Prawo karne, C.H. Beck, Warszawa 2011, s. 325–338; B. Gruszczyńska, Przestępstwa stwierdzone..., op.cit., s. 55.","Ibidem, s. 17.","K. Buczkowski, Wpływ zmian społecznych na kształt i dynamikę przestępczości gospodarczej – zarys problematyki, [w:] K. Buczkowski, W. Klaus, P. Wiktorska, D. Woźniakowska-Fajst (red.), Zmiana i kontrola. Społeczeństwo wobec przestępczości, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2017, s. 64.","Zob. J. Włodarczyk-Madejska, Nieletni, [w:] B. Gruszczyńska, M. Marczewski, A. Siemaszko, P. Ostaszewski, J. Włodarczyk-Madejska, J. Klimczak, Atlas przestępczości w Polsce, t. 6, Wydawnictwo Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości, Warszawa 2021, s. 140 i nast.","Szerzej: M. Szulecka, Docieranie do informacji…, op.cit.","I. Rzeplińska, Kariery kryminalne nieletnich sprawców przestępstw, \"Archiwum Kryminologii\" 2014, t. XXXV, s. 79–94, https://www.doi.org/10.7420/ AK2013C.","J. Błachut, Polityka karna i stan przestępczości, [w:] A. Marek (red.), Zagadnienia Ogólne..., op.cit., s. 206.","Szerzej: J Włodarczyk-Madejska, D. Wzorek, Jak badać aktywność przestępczą w toku życia? Perspektywa teoretyczna w niniejszej publikacji (DOI: 10.5281/ zenodo.5590255).","Należy jednak zastrzec, że w przypadku naszych badań liczenie czynów opierało się na zliczaniu kwalifikacji prawnych. Zob. szerzej: M. Szulecka, Docieranie do informacji…, op.cit.","Szerzej na ten temat m.in.: H. Palska, Badania nad stylami życia. Z przeszłych i obecnych badań terenowych, [w:] M. Bogunia-Borowska (red.), Barwy codzienności. Analiza socjologiczna, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2009, s. 143–155.","Szerzej na ten temat m.in.: P. Ostaszewski, Lęk przed przestępczością, Wolters Kluwer, Warszawa 2014, s. 12–13.dnak zastrzec, że w przypadku naszych badań liczenie czynów opierało się na zliczaniu kwalifikacji prawnych. Zob. szerzej: M. Szulecka, Docieranie do informacji…, op.cit.","Historia prawa jazdy część 2. od 1945 r., https://info-car.pl/infocar/artykuly/ historia-prawa-jazdy-czesc-2-od-1945-r.html [dostęp: 22.05.2021].","Wynika to ze specyfiki przestępczości przeciwko obrotowi gospodarczemu, która może być popełniania jedynie przez osoby dorosłe.","Wówczas to ci nieletni byli ofiarami przemocy w rodzinie, najczęściej bitymi przez swoich ojców. Zob. O. Wanicka, D. Woźniakowska-Fajst, Bez korzeni, bez skrzydeł. Czynniki ryzyka w ocenie chronicznych przestępców w niniejszej publikacji (DOI: 10.5281/zenodo.5590312).","Częste pobyty w Zakładach Karnych z powodu licznych przestępstw przeciwko mieniu i prawdopodobnie przestępstw z użyciem przemocy. Osadzony nie może przestać kraść, gdyż traktuje popełnianie przestępstw jak uzależnienie, ale także źródło lepszego dochodu niż praca zawodowa.","Przestępstwa głównie przeciwko mieniu, dokonywane w celach \"zarobkowych\". Z relacji respondenta wynikało, że także gdańska dzielnica, w której urodził się i wychował dała podatny grunt do popełniania przestępstw, w tym handlu narkotykami. Sam również od nich nie stronił."]}

Odchodzenie od przestępczości to długa oraz kręta droga, podczas której na osobę odchodzącą czeka wiele przeszkód i pułapek. W niniejszym tekście nazywam je sidłami oraz udrękami. Ich występowanie powoduje, że istnieje ogromne prawdopodobieństwo, iż na drodze odstępowania były skazany wielokrotnie się potknie, popełni większe lub mniejsze błędy, w tym popełni czyny zabronione. Podstawowe pytanie, jakie należy sobie postawić, brzmi: jak na te potknięcia państwo i jego organy powinny zareagować? Obecny system, z niezwykle słabym wsparciem postpenitencjarnym czy z instytucją recydywy, dodatkowo dokłada problemów zamiast je rozwiązywać, co przynosi w efekcie skutki przeciwne do zamierzonych. Należy też pamiętać, że osoby, które są karane za czyny zabronione, pochodzą często ze środowisk wykluczonych i marginalizowanych na wielu poziomach. Ich droga przez życie jest generalnie trudna i kręta, mają w życiu mniej możliwości do wykorzystania. Zmuszeni są walczyć na wielu frontach, by żyć godnie (a czasem, by w ogóle żyć jakoś). Państwo i jego instytucje najczęściej ich na tej drodze nie wspierają lub robią to w niewystarczający sposób. Stąd dla wielu osób, którym przydarzyło się popełnić przestępstwo, kluczowe w życiu jest to, by sobie poradzić, a ich głównym celem wcale nie jest odchodzenie od przestępczości, a po prostu ułożenie sobie jakoś życia. Odejście od przestępczości może się dziać przy okazji, jeśli system stworzy im odpowiednie możliwości. W powyższym tekście chciałem pokazać, wynikające z naszych badań oraz z literatury naukowej, różnego rodzaju sidła i udręki, które czekają na byłych skazanych opuszczających zakłady karne. Opisane przeze mnie sidła mają przede wszystkim naturę strukturalną (wynikają zatem z takiej a nie innej struktury społeczeństwa oraz relacji pomiędzy jego członkami i członkiniami) i systemową (chodzi tu przede wszystkim o system wymiaru sprawiedliwości oraz szeroko rozumianej pomocy społecznej). Łącznie powodują one, że proces odchodzenia od przestępczości może się nie powieść. I, co należy podkreślić, nie można w przypadku tego niepowodzenia zrzucać winy na sprawców, ignorując kompletnie otoczenie społeczne, w jakim oni funkcjonują. Sidła są niezwykle trudne do pokonania, bowiem ich źródła są często zewnętrzne, ale wywierają one skutki na psychikę skazanego lub na relacje społeczne. Udręki natomiast to dodatkowe brzemię, które nierzadko jest wynikiem występowania sideł, zatem działania instytucji publicznych. Jest to jednak brzemię, z którym, przy odpowiednim wsparciu, były skazany jest w stanie sobie poradzić. Opisane powyżej sidła i udręki zostały opracowane w oparciu o wywiady z mężczyznami. To poważne ograniczenie przedstawianych wyżej wniosków, gdyż jedynie w pewnym stopniu dotyczyć mogą kobiet. Uwzględnienie genderowego aspektu tych procesów jest istotne, bowiem w odniesieniu do kobiet część procesów może przebiegać łagodniej, a inne mogą być jeszcze wzmocnione (jak np. udręka samotności i rozdzielenia z bliskimi, przede wszystkim z dziećmi, czy większe publiczne piętno za niektóre rodzaje „niekobiecych” w społecznym rozumieniu przestępstw,ale też silniejszy hak, jakim jest dla wielu kobiet doświadczenie macierzyństwa). Nie sposób nie zauważyć, że znakomitą większość opisanych udręk i sideł powoduje kara, przede wszystkim kara pozbawienia wolności i sposób jej wykonywania. Prowadzi to część badaczy do wniosku, że to właśnie sam punitywny system karny, wymierzenie surowych kar, przede wszystkim kar izolacyjnych, powoduje recydywę i powrót do przestępczości. Sam może nie posuwałbym się aż tak daleko w tych twierdzeniach, jednak nie można być obojętnym na fakt, że wszystkie te czynniki nie są neutralne i w znacznym stopniu wpływają na to, jak zachowują się osoby zwalniane z więzień oraz jak organizują sobie życie na wolności. Tymczasem zagadnienia te zazwyczaj nie pojawiają się, lub pojawiają jedynie marginalnie, w dyskusji dotyczącej przestępczości i jej przyczyn oraz jej przeciwdziałania.

Badania longitudinalne losów życiowych nieletnich przestępców, skazywanych wielokrotnie w toku swojego życia, badania recydywizmu kryminalnego, zaczęły się w Polsce blisko 100 lat temu. Historia tych badań i ich ewolucja w kontekście dominujących mód teoretycznych – to przedmiot mojego studium. Przedstawiam i analizuję chronologicznie publikacje wyników badań empirycznych. Czynię to według schematu: pytania badawcze, przedmiot badań i metodologia, wyniki/wnioski. Przedmiotem mojego zainteresowania w tej historycznej analizie badań jest to, jak zmieniały się pytania badawcze, jakiej metodologii używali badacze, jakie były wnioski z badań. Będę zwracała uwagę także na język opisywanych badań, podstawowe pojęcia i ich zmienność. Przedmiotem analizy są wybrane przeze mnie badania kryminologiczne, dotyczące interesujących pod kątem niniejszej publikacji problemów: dalszych losów nieletnich przestępców, losów wielokrotnych recydywistów, losów ludzi, niemal wyłącznie mężczyzn, którzy w swoich opowieściach przekonują ankieterów, że przestępczość jest naturalnym „towarzyszem” ich życia.

Niniejszy rozdzia�� stanowi wprowadzenie teoretyczne i metodologiczne do przeprowadzonych przez nas analiz empirycznych. Przedstawili��my r����ne koncepcje teoretyczne wpisuj��ce si�� nurt bada�� life-course criminology oraz przegl��d najwa��niejszych bada�� prowadzonych w tym nurcie. Zaprezentowali��my r��wnie�� stosowane w ramach tych bada�� parametry umo��liwiaj��ce opisanie trajektorii przest��pczych oraz por��wnywanie dzia��alno��ci przest��pczej r����nych os��b i zbiorowo��ci. Warto��ci niekt��rych z przedstawionych przez nas parametr��w mog�� mie�� tak��e zastosowanie praktyczne i s��u��y�� za wskaz��wki kryminalno- polityczne. Przyk��adowo interpretacja cz��stotliwo��ci pope��nianych czyn��w (czyli stosunku czyn��w pope��nionych w danym roku ��ycia do sprawc��w aktywnych w tym roku) pozwala okre��li�� kierunek dzia��a�� prewencyjnych. Je��eli jej u��redniona warto���� jest wysoka, przy sta��ym w czasie nat����eniu przest��pczo��ci, oznacza�� to mo��e, ��e za du���� liczb�� przest��pstw odpowiedzialna jest niewielka grupa sprawc��w. W��wczas problem przest��pczo��ci mo��na rozwi��za�� np. poprzez izolacj�� tych sprawc��w. Je��eli jednak ��rednia cz��stotliwo���� pope��niania przest��pstw jest niska i towarzyszy jej niezmienne w czasie nasilenie przest��pczo��ci, w��wczas za du���� cz������ czyn��w odpowiada du��a grupa sprawc��w pope��niaj��ca (by�� mo��e okazjonalnie) pojedyncze czyny. Mo��e to te�� oznacza�� znaczne obci����enie dla systemu wymiaru sprawiedliwo��ci, co powoduje potrzeb�� skupienia si�� na strategiach kontroli, w����czaj��c przede wszystkim mechanizmy og��lnoprewencyjne. Przy u��yciu wskazanych w tym rozdziale parametr��w przest��pczo��ci dokonali��my analizy dzia��alno��ci przest��pczej dw��ch pokole�� sprawc��w, kt��rych dalsze losy s�� badane w Zak��adzie Kryminologii INP PAN od 2000 r. Szczeg����owy opis zastosowanych procedur badawczych oraz wyniki bada�� prezentujemy w jednym z kolejnych rozdzia����w., {"references": ["W.I. Thomas, F. Znaniecki, Ch\u0142op polski w Europie i Ameryce, t. 1, Ludowa Sp\u00f3\u0142dzielnia Wydawnicza, Warszawa 1976.", "Ibidem, s. 68, 90.", "M. Marczak, Przest\u0119pczo\u015b\u0107 kobiet w perspektywie teorii drogi \u017cyciowej, [w:] M. Konopczy\u0144ski, B.M. Nowak (red.), Resocjalizacja: ci\u0105g\u0142o\u015b\u0107 i zmiana, Pedagogium Wy\u017csza Szko\u0142a Nauk Spo\u0142ecznych, Warszawa 2008, s. 191.", "B. Toro\u0144, Przest\u0119pczo\u015b\u0107 skazanych kobiet i m\u0119\u017cczyzn w perspektywie biograficznej, Impuls, Krak\u00f3w 2013, s. 9.", "C. B\u00fchler, Bieg \u017cycia ludzkiego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999, s. 27, 32.", "Ibidem, s. 53.", "S. Glueck, E.T. Glueck, 500 Criminal Careers. Alfred A. Knopf, New York 1930; D. Wo\u017aniakowska-Fajst, Nieletnie dziewcz\u0119ta 10 lat p\u00f3\u017aniej \u2013 badania katamnestyczne, \"Archiwum Kryminologii\" 2011, t. XXXIII, s. 163, https:// doi.org/10.7420/AK2011E.", "H. Ko\u0142akowska, Nieletni recydywi\u015bci. Wyniki bada\u0144 500 nieletnich recydywist\u00f3w, \"Archiwum Kryminologii\" 1960, t. I, s. 55\u2013112, https://doi.org/10.7420/ AK1960B.", "Z. Ostrihanska, D. W\u00f3jcik, M\u0142odzie\u017c nieprzystosowana spo\u0142ecznie (badania katamnestyczne), \"Archiwum Kryminologii\" 1960, t. I, s. 141\u2013188, https://doi. org/10.7420/AK1989C.", "W. Klaus, Dzia\u0142alno\u015b\u0107 wychowawcza s\u0105du rodzinnego wobec nieletnich \u2013 pomi\u0119dzy ideami a praktyk\u0105, \"Archiwum Kryminologii\" 2009, t. XXIX\u2013XXX, s. 331\u2013347. https://doi.org/10.7420/AK2007-2008Z; W. Klaus, Dziecko przed s\u0105dem. Wymiar sprawiedliwo\u015bci wobec przest\u0119pczo\u015bci m\u0142odszych nieletnich, Wydawnictwo Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2009; I. Rzepli\u0144ska, Sylwetki spo\u0142eczne nieletnich \u2013 p\u00f3\u017aniejszych doros\u0142ych sprawc\u00f3w przest\u0119pstw, \"Archiwum Kryminologii\" 2009, t. XXIX\u2013XXX, s. 409\u2013415, https://doi.org/10.7420/AK2007-2008AF; D. Wo\u017aniakowska-Fajst, Nieletnie. Niebezpieczne, niegrzeczne, niegro\u017ane?, Wydawnictwo Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2010; D. Wo\u017aniakowska-Fajst, Nieletnie dziewcz\u0119ta..., op.cit.", "M. Marczak, Przest\u0119pczo\u015b\u0107 kobiet\u2026, op.cit., s. 191.", "M.E. Wolfgang, R.M. Figlio, J.T. Sellin, Delinquency in a Birth Cohort, University of Chicago Press, Chicago 1972.", "A. Blumstein, J. Cohen, J.A. Roth, C.A. Visher (red.), Criminal Careers and \"Career Criminals\", National Academy Press, Washington D.C. 1986.", "Zob. K. Buczkowski, P. Wiktorska, Struktura przest\u0119pczo\u015bci dawnych nieletnich sprawc\u00f3w czyn\u00f3w karalnych w okresie ich doros\u0142o\u015bci \u2013 pokolenie transformacyjne i milenijne w niniejszej publikacji (DOI: 10.5281/zenodo.5590293).", "A. Blumstein, J. Cohen, J.A. Roth, C.A. Visher (red.), Criminal Careers\u2026, op.cit., s. 12.", "I. Rzepli\u0144ska, Kariery kryminalne nieletnich sprawc\u00f3w przest\u0119pstw, \"Archiwum Kryminologii\" 2014, t. XXXV, s. 89, https://doi.org/10.7420/AK2013C.", "A.A.J. Blokland, P. Nieuwbeerta, The effects of life circumstances on longitudinal trajectories of offending, \"Criminology\" 2005, t. 43, nr 4, s. 1203\u20131240, https:// doi.org/10.1111/j.1745-9125.2005.00037.x; F. Kreuter, B. Muth\u00e9n, Analyzing criminal trajectory profiles: Bridging multilevel and group-based approaches using growth mixture modeling, \"Journal of Quantitative Criminology\" 2008, t. 24, nr 1, s. 1\u201331, https://doi.org/10.1007/s10940-007-9036-0; E. Lacourse, V. Dup\u00e9r\u00e9, R. Loeber, Developmental trajectories of violence and theft, [w:] R. Loeber (red.), Violence and Serious Theft: Development and Prediction from Childhood to Adulthood, Routledge, New York 2008, s. 231\u2013268; D.S. Nagin, Analyzing developmental trajectories: A semiparametric, groupbased approach, \"Psychological Methods\" 1999, t. 4, nr 2, 139\u2013157 https://doi. org/10.1037/1082-989X.4.2.139; D.S. Nagin, K.C. Land, Age, criminal careers and population heterogeneity: specification and estimation of nonparamentric mixed poisson model, \"Criminology\" 1993, t. 31, nr 3, s. 327\u2013362, https:// doi.org/10.1111/j.1745-9125.1993.tb01133.x; D.S. Nagin, R.E. Trembley, Trajectories of boys' physical aggression, opposition, and hyperactivity on the path to physically violent and nonviolent juvenile delinquency, \"Child Development\" 1999, t. 70, nr 5, s. 1181\u20131196, https://www.doi.org/10.1111/1467-8624.00086; J. Payne, A. Piquero, Developmental Criminology and the Crime Decline: A Comparative Analysis of the Criminal Careers of Two New South Wales Birth Cohorts, Cambridge University Press, Cambridge-New York 2020, s. 48.", "J. Payne, A. Piquero, Developmental Criminology\u2026, op.cit., s. 25.", "Szerzej: J. W\u0142odarczyk-Madejska, D. Wzorek, R\u00f3\u017cne drogi, r\u00f3\u017cne wzory. Typologie trajektorii przest\u0119pczych w niniejszej publikacji (DOI: 10.5281/zenodo.5590304).", "T. w\u0142asne. Autorzy pos\u0142uguj\u0105 si\u0119 okre\u015bleniem: highly active delinquent subgroup.", "M.E. Wolfgang, R.M. Figlio, J.T. Sellin, Delinquency in a Birth Cohort, University of Chicago Press, Chicago 1972 za: A.A.J. Blokland, P. Nieuwbeerta, Life course criminology, [w:] S.G. Shoham, P. Knepper, M. Kett (red.), International Handbook of Criminology, CRC Press, Boca Raton 2010, s. 54.", "Ibidem; A. Blumstein, J. Cohen, J.A. Roth, C.A. Visher (red.), Criminal Careers\u2026, op.cit.", "Ibidem, s. 1.", "C. Carlsson, J. Sarnecki, An Introduction to Life-Course Criminology, SAGE, Los Angeles 2016, s. 1; M. Marczak, Przest\u0119pczo\u015b\u0107 kobiet\u2026, op.cit., s. 194; F.T. Cullen, Beyond adolescence\u2010limited criminology: choosing our future: The American Society Of Criminology 2010 Sutherland Address, \"Criminology\" 2011, t. 49, nr 2, s. 310.", "B.S. Godfrey, P. Cox, H. Shore, Z. Alker, Young Criminal Lives: Life Courses and Life Chances from 1850, Oxford University Press, Oxford 2017, s. 3.", "C. Carlsson, J. Sarnecki, An Introduction to\u2026, op.cit., s. 3\u20134; M. Kotowska, Kariery kryminalne cz\u0142onk\u00f3w zorganizowanych grup przest\u0119pczych, Difin, Warszawa 2019, s. 72\u201373.", "B.S. Godfrey, P. Cox, H. Shore, Z. Alker, Young Criminal Lives\u2026, op.cit.; B. Toro\u0144, Przest\u0119pczo\u015b\u0107 skazanych kobiet\u2026, op.cit., s. 10.", "G.H. Elder, Perspecives on the life course, [w:] G.H. Elder (red.), Life Course Dynamics: Trajectories and Transitions, 1968\u20131980, Cornell University Press, Ithaca, NY 1985, s. 32\u201334.", "Z. Pietrasi\u0144ski, Rozw\u00f3j cz\u0142owieka doros\u0142ego, Wydawnictwo Wiedza Powszechna, Warszawa 1990, s. 51.", "Z teori\u0105 drogi \u017cyciowej zwi\u0105zany jest tak\u017ce styl \u017cycia cz\u0142owieka, a ten w du\u017cej mierze wynika z aktualnej sytuacji ekonomicznej, spo\u0142ecznej i gospodarczej. Jak pisa\u0142 na pocz\u0105tku lat 90. XX w. Zygmunt Bauman, obecnie mamy zupe\u0142nie inny styl ani\u017celi kiedy\u015b, ponowoczesny. Jest on konsekwencj\u0105 rozwoju cywilizacyjnego i sam niesie za sob\u0105 szereg zmian, jak np. wi\u0119ksz\u0105 anonimowo\u015b\u0107 (Z. Bauman, Dwa szkice o moralno\u015bci ponowoczesnej, Instytut Kultury, Warszawa 1994, s. 7; por. tak\u017ce: G.H. Elder, Perspecives on the life ..., op.cit., s. 23\u201349 za: M. Marczak, Przest\u0119pczo\u015b\u0107 kobiet..., op.cit., s. 194).", "G.H. Elder, Perspecives on the life\u2026, op.cit.; M. Marczak, Przest\u0119pczo\u015b\u0107 kobiet\u2026, op.cit., s. 193; B. Toro\u0144, Przest\u0119pczo\u015b\u0107 skazanych kobiet \u2026., op.cit., s. 10.", "M. Marczak, Przest\u0119pczo\u015b\u0107 kobiet\u2026, op.cit., s. 192.", "R.J. Sampson, J.H. Laub, Crime and deviance over the life course: The salience of adult social bonds, \"American Sociological Review\" 1990, t. 55, nr 5, s. 609\u2013 627, https://doi.org/10.2307/2095859; J.T. Ward, Developmental and life-course theories of crime and deviance, [w:] M. D. Krohn, N. Hendrix, G. Penly Hall, A.J. Lizotte (red.), Handbook on Crime and Deviance, Handbooks of Sociology and Social Research, Springer International Publishing, Cham 2019, s. 290.", "M. Marczak, Przest\u0119pczo\u015b\u0107 kobiet\u2026, op.cit., s. 193\u2013195.", "B.S. Godfrey, P. Cox, H. Shore, Z. Alker, Young Criminal Lives\u2026, op.cit.", "C. Carlsson, J. Sarnecki, An Introduction to\u2026, op.cit., s. 30.", "Ibidem, s. 4; M. Kotowska, Kariery kryminalne\u2026, op.cit., s. 75\u201376.", "K. Boers, Delinquenz im Altersverlauf, \"Monatsschrift f\u00fcr Kriminologie und Strafrechtsreform\" 2019, t. 102, nr 1, s. 4, https://doi.org/10.1515/mks-2014- 970302.", "C. Carlsson, J. Sarnecki, An Introduction to\u2026, op.cit., s. 3; J.T. Ward, Developmental\u2026, op.cit., s. 284.", "Ibidem, s. 284.", "M. Marczak, Przest\u0119pczo\u015b\u0107 kobiet\u2026, op.cit., s. 194\u2013195.", "C. Carlsson, J. Sarnecki, An Introduction to\u2026, op.cit., s. 31.", "Ibidem, s. 30\u201331, 54.", "M.R. Gottfredson, T. Hirschi, The criminal career perspective as an explanation of crime and a guide to crime control policy: The view from general theories of crime, \"Journal of Research in Crime and Delinquency\" 2016, t. 53, nr 3, s. 406\u2013419, https://doi.org/10.1177/0022427815624041.", "T.E. Moffitt, Adolescence-limited and life-course-persistent antisocial behavior: A developmental taxonomy, \"Psychological Review\" 1993, t. 100, nr 4, s. 674\u2013 675. Szerzej: J. W\u0142odarczyk-Madejska, D. Wzorek, R\u00f3\u017cne drogi\u2026, op. cit.", "R.J. Sampson, J.H. Laub, Crime and deviance\u2026, op.cit.; por. tak\u017ce: B. Toro\u0144, Przest\u0119pczo\u015b\u0107 skazanych kobiet\u2026, op.cit., s. 11.", "P.C. Giordano, S.A. Cernkovich, J.L. Rudolph, Gender, crime, and desistance: Toward a theory of cognitive transformation, \"American Journal of Sociology\" 2002, t. 107, nr 4, s. 1043\u20131053.", "Zob. wi\u0119cej: W. Klaus, Sid\u0142a i udr\u0119ki, czyli co stoi na przeszkodzie procesu odchodzenia od przest\u0119pczo\u015bci? w niniejszej publikacji (DOI: 10.5281/zenodo.5590327).", "C. Carlsson, J. Sarnecki, An Introduction to\u2026, op.cit., s. 45\u201347.", "D.P. Farrington, R. Loeber, Two Approaches to Developmental/Life-Course Theorizing, Oxford University Press, Oxford 2012.", "T.P. Thornberry, Toward an interactional theory of delinquency, \"Criminology\" 1987, t. 25, nr 4, s. 873\u2013876, https://doi.org/10.1111/j.1745-9125.1987.tb 00823.x; B. Toro\u0144, Przest\u0119pczo\u015b\u0107 skazanych kobiet..., op.cit., s. 11.", "H.J. Schneider, Przyczyny przest\u0119pczo\u015bci. Nowe aspekty mi\u0119dzynarodowej dyskusji o teoriach kryminologicznych, \"Archiwum Kryminologii\" 1998, t. XXIII\u2013XXIV, s. 32, https://doi.org/10.7420/AK1997-1998A.", "B.S. Godfrey, P. Cox, H. Shore, Z. Alker, Young Criminal Lives\u2026, op.cit., s. 4\u20136.", "J.T. Ward, Developmental\u2026, op.cit., s. 285.", "C. Carlsson, J. Sarnecki, An Introduction to\u2026, op.cit., s. 57\u201358; D.P. Farrington, Criminal career research in the United Kingdom, \"The British Journal of Criminology\" 1992, t. 32, nr 4, s. 522\u2013523, https://doi.org/10.1093/oxfordjournals. bjc.a048255.", "J. B\u0142achut, Problemy zwi\u0105zane z pomiarem przest\u0119pczo\u015bci, Oficyna Wolters Kluwer, Krak\u00f3w 2007, s. 259.", "M. Le Blanc, M. Frechette, Male Criminal Activity from Childhood Through Youth: Multilevel and Developmental Perspectives, New York 1989, s. 21\u201322.", "D.P. Farrington, Criminal career research \u2026, op.cit., s. 523.", "K. Boers, Delinquenz im Altersverlauf\u2026, op.cit., s. 5\u20136.", "O trudno\u015bciach w por\u00f3wnywaniu danych z r\u00f3\u017cnych \u017ar\u00f3de\u0142 danych o przest\u0119pczo\u015bci w Polsce wyczerpuj\u0105co pisa\u0142a Janina B\u0142achut \u2013 por. J. B\u0142achut, Problemy\u2026, op.cit., s. 81\u201388.", "A. Blumstein, J. Cohen, J.A. Roth, C.A. Visher (red.), Criminal Careers\u2026, op.cit., s. 20.", "A.R. Piquero, D.P. Farrington, A. Blumstein, Key Issues in Criminal Career Research: New Analyses of the Cambridge Study in Delinquent Development, Cambridge University Press, New York 2007, s. 212.", "C. Carlsson, J. Sarnecki, An Introduction to\u2026, op.cit., s. 59.", "A. Blumstein, J. Cohen, J.A. Roth, C.A. Visher (red.), Criminal Careers\u2026, op.cit., s. 96\u2013100; T.E. Moffitt, M. Rutter, P.A. Silva, Sex Differences in Antisocial Behaviour: Conduct Disorder, Delinquency, and Violence in the Dunedin Longitudinal Study, Cambridge University Press, Cambridge-New York 2001, s. 14; A.R. Piquero, D.P. Farrington, A. Blumstein, Key Issues in\u2026, op.cit., s. 40.", "C. Carlsson, J. Sarnecki, An Introduction to\u2026, op.cit., s. 61.", "Zob. I. Rzepli\u0144ska, Historia bada\u0144 karier kryminalnych w kryminologii polskiej w niniejszej publiakcji (DOI: 10.5281/zenodo.5590283).", "D.P. Farrington, Criminal career research\u2026, op.cit., s. 521.", "A. Blumstein, J. Cohen, J.A. Roth, C.A. Visher (red.), Criminal Careers\u2026, op.cit.", "Tabela ta zawiera tylko te parametry, kt\u00f3re tak\u017ce my analizujemy na podstawie danych, kt\u00f3re posiadamy. W polskim kontek\u015bcie nie jest mo\u017cliwe ani celowe analizowanie informacji o aresztowaniach, kt\u00f3re autorzy w oryginalnej tabeli zamie\u015bcili w trzeciej (nieprezentowanej przez nas) kolumnie.", "W tym przypadku, dla dok\u0142adno\u015bci naszych analiz, jako podstaw\u0119 procentowania przyjmujemy zbiorowo\u015b\u0107 os\u00f3b, kt\u00f3re do\u017cy\u0142y danego wieku.", "Zob. literatur\u0119 cytowan\u0105 dalej.", "D.P. Farrington, Criminal career research\u2026, op.cit., s. 521.", "A. Blumstein, J. Cohen, J.A. Roth, C.A. Visher (red.), Criminal Careers\u2026, op.cit., s. 20.", "B. Kyvsgaard, The Criminal Career: the Danish Longitudinal Study, Cambridge University Press, Cambridge-New York 2003, s. 138.", "C. Carlsson, J. Sarnecki, An Introduction to\u2026, op.cit., s. 97.", "A. Blumstein, J. Cohen, J.A. Roth, C.A. Visher (red.), Criminal Careers\u2026, op.cit., s. 21; C. Carlsson, J. Sarnecki, An Introduction to\u2026, op.cit., s. 99.", "A. Blumstein, J. Cohen, J.A. Roth, C.A. Visher (red.), Criminal Careers\u2026, op.cit., s. 72\u201373.", "A.R. Piquero, D.P. Farrington, A. Blumstein, Key Issues in\u2026, s. 58\u201359.", "Ibidem, s. 174.", "B. Kyvsgaard, The Criminal Career\u2026, op.cit., s. 246\u2013247.", "D.P. Farrington, J.W. Coid, L.M. Harnett, Criminal Careers and Life Success: New Findings from the Cambridge Study in Delinquent Development, Home Office Research Study, nr 299, Home Office, [London] 2006, https://www. bl.uk/britishlibrary/~/media/bl/global/social-welfare/pdfs/non-secure/c/r/i/ criminal-careers-upto-age-50-and-life-success-up-to-age-48-new-findings-fromthecambridge- study-in-delinquent-development-2nd-edition.pdf [dostep: 15.12.2021].", "A. Blumstein, J. Cohen, J.A. Roth, C.A. Visher (red.), Criminal Careers\u2026, op.cit., s. 46\u201347; 72\u201373.", "A.R. Piquero, D.P. Farrington, A. Blumstein, Key Issues in\u2026, op.cit., s. 70\u201371.", "Ibidem, s. 59.", "Ibidem, s. 174.", "D.P. Farrington, J.W. Coid, L.M. Harnett, Criminal Careers and\u2026, op.cit., s. 2.", "Ibidem.", "O sposobach okre\u015blania zaka\u0144czania dzia\u0142alno\u015bci przest\u0119pczej zob. S.D. Bushway, T.P. Thornberry, M.D. Krohn, Desistance as a developmental process: A comparison of static and dynamic approaches, \"Journal of Quantitative Criminology\" 2003, t. 19, nr 2, s. 129\u2013153, https://doi.org/10.1023/A:1023050103707 oraz W. Klaus, Sid\u0142a i udr\u0119ki\u2026, op. cit.", "W stosunku do zbiorowo\u015bci badanej w ramach niniejszego projektu r\u00f3wnie\u017c spr\u00f3bowali\u015bmy okre\u015bli\u0107 takie trajektorie. Wi\u0119cej szczeg\u00f3\u0142\u00f3w dotycz\u0105cych procedury wyznaczania trajektorii u\u015bpionych zob. w nast\u0119pnym rozdziale.", "Ze wzgl\u0119du na brak adekwatnego polskiego odpowiednika angielskiego s\u0142owa prevalence, dla zachowania czytelno\u015bci tekstu uznali\u015bmy, \u017ce adekwatne jest dokonanie adaptacji tego wyra\u017cenia.", "A.A.J. Blokland, P. Nieuwbeerta, Life course criminology\u2026, op.cit., s. 69; A. Blumstein, J. Cohen, J.A. Roth, C.A. Visher (red.), Criminal Careers\u2026, op.cit., s. 17\u201318; B. Kyvsgaard, The Criminal Career\u2026, op.cit., s. 65; A.R. Piquero, J.D. Hawkins, L. Kazemian, Criminal career patterns, [w:] R. Loeber, D.P. Farrington (red.), From Juvenile Delinquency to Adult Crime: Criminal Careers, Justice Policy, and Prevention, Oxford University Press, New York 2012, s. 15.", "Ibidem, s. 15.", "A. Blumstein, J. Cohen, Characterizing criminal careers, \"Science\" 1987, t. 237, nr 4818, s. 986; A. Blumstein, J. Cohen, J.A. Roth, C.A. Visher (red.), Criminal Careers\u2026, op.cit., s. 1\u20133.", "K. Boers, Delinquenz im Altersverlauf\u2026, op.cit., s. 5.", "D.P. Farrington, D.J. West, The Cambridge study in delinquent development: A long-term follow-up of 411 London males, [w:] H.-J. Kerner, G. Kaiser (red.), Kriminalit\u00e4t, Springer, Berlin-Heidelberg 1990, s. 117; B. Kyvsgaard, The Criminal Career\u2026, op.cit., s. 75; Wi\u0119cej na ten temat: D. Wo\u017aniakowska- Fajst, Kariery kryminalne kobiet w niniejszej publikacji (DOI: 10.5281/ zenodo.5590306).", "A. Blumstein, J. Cohen, Characterizing criminal careers\u2026, op.cit., s. 987.", "A. Blumstein, J. Cohen, J.A. Roth, C.A. Visher (red.), Criminal Careers\u2026, op.cit., s. 33\u201345.", "B.S. Godfrey, P. Cox, H. Shore, Z. Alker, Young Criminal Lives\u2026, op.cit., s. 137.", "A.A.J. Blokland, P. Nieuwbeerta, The effects of \u2026, op.cit., s. 1214.", "Ibidem, s. 1211\u20131114.", "D.P. Farrington i in., Criminal Careers up to Age 50 and Life Success up to Age 48: New Findings from the Cambridge Study in Delinquent Development, Home Office Research, Development and Statistics Directorate, London 2006, s. 19.", "A. Blumstein, J. Cohen, J.A. Roth, C.A. Visher (red.), Criminal Careers\u2026, op.cit., s. 73; A.R. Piquero, D.P. Farrington, A. Blumstein, The Criminal career paradigm, \"Crime and Justice\" 2003, t. 30, s. 360\u2013361; A.R. Piquero, J.D. Hawkins, L. Kazemian, Criminal career patterns\u2026, op.cit., s. 15.", "T.E. Moffitt, M. Rutter, P.A. Silva, Sex Differences in\u2026, op.cit., s. 34\u201337; A.R. Piquero, J.D. Hawkins, L. Kazemian, Criminal career patterns\u2026, op.cit., s. 17.", "T.E. Moffitt, Adolescence-limited\u2026, op.cit.", "A. Blumstein, J. Cohen, J.A. Roth, C.A. Visher (red.), Criminal Careers..., op.cit., s. 18.", "M. Le Blanc, M. Frechette, Male criminal activity\u2026, op.cit., s. 15.", "A.R. Piquero, J.D. Hawkins, L. Kazemian, Criminal career patterns\u2026, op.cit., s. 17.", "A. Blumstein, J. Cohen, Characterizing Criminal Careers\u2026, op.cit., s. 986; A. Blumstein, J. Cohen, J.A. Roth, C.A. Visher (red.), Criminal Careers\u2026, op.cit., s. 4; A.R. Piquero, D.P. Farrington, A. Blumstein, Key Issues in\u2026, op.cit., s. 46.", "A. Blumstein, J. Cohen, Characterizing Criminal Careers..., op.cit., s. 986; A.R. Piquero, J.D. Hawkins, L. Kazemian, Criminal career patterns\u2026, op.cit., s. 18.", "D.P. Farrington, Criminal career research\u2026, op.cit., s. 522.", "A. Blumstein, J. Cohen, J.A. Roth, C.A. Visher (red.), Criminal Careers\u2026, op.cit., s. 66.", "C. Carlsson, J. Sarnecki, An Introduction to\u2026, op.cit., s. 101\u2013102.", "Autorzy przyj\u0119li, \u017ce sprawcami aktywnymi s\u0105 osoby, kt\u00f3re w danym roku \u017cycia pope\u0142ni\u0142y przest\u0119pstwa. W\u00f3wczas \u03bb jest r\u00f3wna liczbie czyn\u00f3w pope\u0142nionych przez sprawc\u00f3w w x wieku podzielonej przez liczb\u0119 sprawc\u00f3w, kt\u00f3rzy pope\u0142nili przest\u0119pstwo w x wieku.", "A.R. Piquero, D.P. Farrington, A. Blumstein, Key Issues in\u2026, op.cit., s. 54\u201355.", "Ibidem, s. 48.", "B.S. Godfrey, P. Cox, H. Shore, Z. Alker, Young Criminal Lives\u2026, op.cit.

Kariery kryminalne w przypadku kobiet rzeczywi��cie si�� zdarzaj��, ale s�� to niezwykle rzadkie przypadki. Nawet kobiety, kt��re dopu��ci��y si�� czyn��w karalnych w nieletnio��ci, w przewa��aj��cej wi��kszo��ci (80%) nie s�� skazywane jako osoby doros��e. Spo��r��d niegdysiejszych nieletnich jedynie co dziesi��ta kobieta pope��ni��a p����niej dwa lub wi��cej czyn��w karalnych. Co wi��cej, tak��e nasze badania potwierdzaj��, ��e nawet je��li kariery kryminalne s�� udzia��em kobiet, to s�� one znacznie kr��tsze ni�� w przypadku m����czyzn. ��rednia d��ugo���� pozostawania w przest��pczo��ci przez kobiety jest do���� kr��tka i wynosi zaledwie 2 lata, podczas gdy ��rednia d��ugo���� kariery m��skiej to 7 lat. Ponadto, nawet je��li kobiety pope��niaj�� wi��cej ni�� jedno przest��pstwo, to na og���� ich czyny s�� zogniskowane w kr��tkim przedziale czasowym. Nie chodzi tu tak��e o przypadki, ��e kobieta przestaje pope��nia�� przest��pstwa, poniewa�� odbywa kar�� pozbawienia wolno��ci, bo (jak pisz�� w niniejszym rozdziale) badane przez nas kobiety trafia��y do wi��zienia bardzo rzadko. Je��li przyjmiemy, ��e za karier�� uznamy nie tylko pope��nienie w doros��o��ci dw��ch lub wi��cej czyn��w, ale tak��e ponad pi��cioletni okres, w kt��rym te czyny mia��y miejsce, to odsetek kobiet z karier�� kryminaln�� w naszych badaniach spadnie z 11,4 do zaledwie 3,3%. Wyra��nie r����ni si�� te�� nat����enie przest��pczo��ci kobiet i m����czyzn na r����nych etapach ��ycia. W przypadku obu p��ci najwi��ksze nasilenie wyst��puje w wieku 22���29 lat, jednak u kobiet cz��stotliwo���� czyn��w karalnych jest w��wczas tak du��a, ��e stanowi ponad po��ow�� wszystkich czyn��w. Co wi��cej, wiek ten dla wielu kobiet jest tak��e pocz��tkiem doros��ej przest��pczo��ci. Przej��cie od przest��pczo��ci m��odzie��owej do doros��ej w przypadku m����czyzn jest p��ynne. U kobiet obserwujemy pewne zahamowanie aktywno��ci kryminalnej w bardzo wczesnej doros��o��ci, a nast��pnie jej intensyfikacj��. W przypadku 14% kobiet, kt��re pierwszy doros��y czyn pope��ni��y po 30 roku ��ycia, pojawia si�� pytanie, czy wobec nich mo��na m��wi�� w og��le o jakimkolwiek zwi��zku z czynami karalnymi w nieletnio��ci i czy taka droga ��yciowa zas��uguje na miano ���kariery kryminalnej���? Struktura polskiej przest��pczo��ci kobiet z karier�� kryminaln�� potwierdza��aby tez��, ��e nie tylko kobiety w og��le, ale tak��e recydywistki, dopuszczaj�� si�� mniej powa��nych czyn��w ni�� m����czy��ni. Co ciekawe, struktury przest��pczo��ci kobiet, kt��re dopu��ci��y si�� w doros��o��ci tylko jednego czynu i tych, kt��re mia��y ich wi��cej, zasadniczo bardzo si�� nie r����ni��. Niestety, pewne rozczarowanie przynios��a analiza sk��onno��ci kobiet do pozostawania w karierze kryminalnej w odniesieniu do ich sytuacji rodzinnej w okresie nieletnio��ci. Jedynym istotnym czynnikiem pozytywnie skorelowanym z p����niejszymi wielokrotnymi przest��pstwami jest negatywna opinia o matce w okresie dzieci��stwa. Negatywne postawy i zachowania matek dotkn����y 23% dziewcz��t, kt��re w doros��o��ci nie pope��ni��y przest��pstwa i 43% tych, kt��re jako doros��e kobiety dopu��ci��y si�� co najmniej dw��ch czyn��w karalnych. Nie ma jednak wi��kszej r����nicy we wp��ywie negatywnej postawy ojc��w, a ze wzgl��du na skromne dane liczbowe nie spos��b w badaniach ilo��ciowych oceni�� wp��ywu pobytu rodzica w zak��adzie karnym na dalsze losy badanych. Nie uda��o si�� te�� ustali�� wyra��nego powi��zania uprzedniej wiktymizacji z pozostawaniem w karierze kryminalnej. Kobiety, tak��e te pope��niaj��ce przest��pstwa wielokrotnie, s�� skazywane na kary pozbawienia wolno��ci znacznie rzadziej ni�� m����czy��ni i odbywaj�� kr��tsze wyroki. Jednak wyniki naszych bada�� pokazuj��, ��e bez wzgl��du na p��e�� pozostawanie w przest��pczo��ci wyra��nie podnosi ryzyko uwi��zienia. Warto r��wnie�� zwr��ci�� uwag�� na fakt, ��e kara pozbawienia wolno��ci dotyka kobiet, kt��re wiele w ��yciu przesz��y, zmagaj�� si�� z niedostosowaniem spo��ecznym, niekiedy z uzale��nieniami, samotnym rodzicielstwem. Uwi��zienie, jako zdarzenie silnie traumatyzuj��ce, dotyka wi��c jednostek szczeg��lnie wra��liwych. Ko��cz��c ten rozdzia��, warto mo��e jeszcze raz podkre��li��, ��e badania ilo��ciowe maj�� swoje ograniczenia, a dalsze badania problematyki karier kryminalnych kobiet nale��a��oby prowadzi�� z wykorzystaniem metod jako��ciowych, co w przypadku naszych bada�� nie by��o mo��liwe z powod��w opisanych w rozdziale po��wi��conym metodologii bada��., {"references": ["C. Criado-Perez, Niewidzialne kobiety, Karakter, Krak\u00f3w 2020, s. 13.", "D.M. Carkin, P.E. Tracy, Female delinquents: the effect of offense characteristics on adult criminal careers in the 1958 Philadelphia birth cohort, \"American Journal of Criminal Justice\" 2017, nr 42, s. 612, https://doi.org/10.1007/s12103-016- 9370-6.", "A. Titkow, Kategoria p\u0142ci kulturowej jako instrumentarium badawcze i \u017ar\u00f3d\u0142o wiedzy o spo\u0142ecze\u0144stwie, [w:] K. Slany, J. Struzik, K. Wojnicka (red.), Gender w spo\u0142ecze\u0144stwie polskim, Nomos, Krak\u00f3w 2011, s. 40.", "M. Silvestri, C. Crowther-Dowey, Gender and Crime, SAGE, Los Angeles- London-New Dehli-Singapore 2008, s. 24.", "C. Carlsson, J. Sarnecki, An Introduction to Life-Course Criminology, SAGE, Los Angeles 2015, s. 117.", "Zob. M. Kotowska, Kariery kryminalne cz\u0142onk\u00f3w zorganizowanych grup przest\u0119pczych, Difin, Warszawa 2019; M. Muska\u0142a, \"Odst\u0105pienie od przest\u0119pczo\u015bci\" w teorii i praktyce resocjalizacyjnej, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Pozna\u0144 2016; R. Szczepanik, Stawanie si\u0119 recydywist\u0105. Kariery instytucjonalne os\u00f3b powracaj\u0105cych do przest\u0119pczo\u015bci, Wydawnictwo Uniwersytetu \u0141\u00f3dzkiego, \u0141\u00f3d\u017a 2015.", "Perspektywa kobieca oparta na jako\u015bciowych badaniach biograficznych pojawia si\u0119 jednak w ksi\u0105\u017cce B. Toro\u0144, Przest\u0119pczo\u015b\u0107 skazanych kobiet i m\u0119\u017cczyzn w perspektywie biograficznej, Oficyna Wydawnicza Impuls, Krak\u00f3w 2013.", "L.M. Broidy i in., Life course offending pathways across gender and race/ethnicity, \"Journal of Developmental and Life-Course Criminology\" 2015, t. 1, nr 2, s. 122.", "Ibidem, s. 136.", "E. Cauffman, K.C. Monahan, A.G. Thomas, Pathways to persistence: female offending from 14 to 25, \"Journal of Developmental and Life-Course Criminology\" 2015, nr 1, s. 250, https://doi.org/10.1007/s40865-015-0016-z.", "Kariery kryminalne tej konkretnej grupy kobiet zosta\u0142y opisane w artykule: D. Wo\u017aniakowska-Fajst, 20 years on a path \u2013 the criminal careers of polish juvenile girls, \"Archiwum Kryminologii\" 2020, t. XLII, nr 1, 117\u2013138, https://doi. org/10.7420/AK2020O.", "Zob. rozdzia\u0142: M. Szulecka, Docieranie do informacji o aktywno\u015bci przest\u0119pczej jednostek \u2013 metodologiczne aspekty bada\u0144 w\u0142asnych nad karierami kryminalnymi w niniejszej publikacji (DOI: 10.5281/zenodo.5590289).", "Wi\u0119cej o technicznym kryterium doboru pr\u00f3by do dalszych bada\u0144 oraz przyj\u0119tej definicji \"kariery\": ibidem.", "M.Q. Warren, J.L. Rosenbaum, Criminal careers of female offenders, \"Criminal Justice and Behavior\" 1986, t. 13, nr 4, s. 394, https://doi.org/10.1177/009385 4886013004003.", "C. Spencer, J.E. Beracochea, Recidivism among women parolees, California Department of Corrections Research Publication, Sacramento 1972, za: M.Q. Warren, J.L. Rosenbaum, Criminal careers\u2026, op.cit.", "Zob. J. B\u0142achut, Kobiety recydywistki w \u015bwietle bada\u0144 kryminologicznych, Zak\u0142ad Narodowy im. Ossoli\u0144skich, Wroc\u0142aw\u2013Warszawa\u2013Krak\u00f3w\u2013Gda\u0144sk\u2013\u0141\u00f3d\u017a 1981; J. B\u0142achut, S\u0105dowy wymiar kary wobec kobiet, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiello\u0144skiego, Krak\u00f3w 1988. 17", "M. Marczewski, Wymiar kary wobec multirecydywisty \u2013 statystyczny obraz praktyki s\u0105dowej, Instytut Wymiaru Sprawiedliwo\u015bci, Warszawa 2019, s. 8.", "Ibidem.", "J. Chojecka, Czynniki kryminogenne osadzonych kobiet wyzwaniem dla resocjalizacji penitencjarnej, \"Resocjalizacja Polska\" 2013, nr 4, s. 183.", "M.Q. Warren, J.L. Rosenbaum, Criminal careers\u2026, op.cit., s. 394.", "Dane dotycz\u0105 zar\u00f3wno pokolenia milenijnego, jak i transformacyjnego.", "Dominanta wynosi 0, bowiem zar\u00f3wno w przypadku m\u0119\u017cczyzn jak i kobiet, kt\u00f3rzy dopu\u015bcili si\u0119 co najmniej dw\u00f3ch czyn\u00f3w karalnych, najcz\u0119\u015bciej zdarzenia te by\u0142y skumulowane w jednym roku.", "Mowa tu oczywi\u015bcie o formalnym pozostawaniu w przest\u0119pczo\u015bci, czyli o czynach, kt\u00f3re zosta\u0142y wykryte i odnotowane w KRK.", "F. Estrada, A. Nilsson, Does it cost more to be a female offender? A life-course study of childhood circumstances, crime, drug abuse, and living conditions, \"Feminist Criminology\" 2012, t. 7, nr 3, s. 198, https://doi.org/10.1177/1557085111429783.", "M. Vere van Koppen, Criminal career dimensions of juvenile- and adult-onset offenders, \"Life Course Criminology\" 2018, nr 4, s. 108.", "Opis teoretyczny tego aspektu i wyniki dla ca\u0142ej populacji w rozdziale: J. W\u0142odarczyk-Madejska, D. Wzorek, Jak d\u0142ugo i jak du\u017co? Analiza empiryczna aktywno\u015bci przest\u0119pczej w toku \u017cycia badanych w niniejszej publikacji (DOI: 10.5281/zenodo.5590297).", "Bez korekty przest\u0119pczo\u015b\u0107 kobiet w wieku 22\u201329 lat stanowi ponad po\u0142ow\u0119 wszystkich pope\u0142nionych przez nie czyn\u00f3w.", "A. Siemaszko, B. Gruszczy\u0144ska, M. Marczewski, Atlas przest\u0119pczo\u015bci w Polsce, t. 5, Oficyna Naukowa, Warszawa 2015, s. 97\u201398; Statystyka s\u0105dowa. Prawomocne os\u0105dzenia os\u00f3b doros\u0142ych 2013\u20132017, https://isws.ms.gov.pl/pl/baza-statystyczna/ publikacje/download,3502,18.html [dost\u0119p: 2.12.2021].", "Na wykresie uwzgl\u0119dniono dane z pomini\u0119ciem przypadku kobiety DWF 275, o kt\u00f3rym wspominam wy\u017cej w rozdziale.", "To cz\u0119\u015b\u0107 tzw. bada\u0144 filadelfijskich, o kt\u00f3rych wspomina si\u0119 w poprzednich rozdzia\u0142ach, zob. M.E. Wolfgang, R.M. Figlio, T. Sellin, Delinquency in a Birth Cohort, University of Chicago, Chicago 1987.", "D.M. Carkin, P.E. Tracy, Female delinquents\u2026, op.cit., s. 620.", "Bior\u0119 tu pod uwag\u0119 zar\u00f3wno sprawy o czyny karalne i demoralizacj\u0119, jak r\u00f3wnie\u017c sprawy opieku\u0144cze prowadzone w sprawie tej dziewczynki. Ka\u017cdy typ interwencji s\u0105du rodzinnego \u015bwiadczy bowiem o problemach wychowawczych lub problemach z prawid\u0142owym funkcjonowaniem rodziny.", "Zale\u017cno\u015b\u0107 ta jest istotna statystycznie. Zar\u00f3wno w przypadku m\u0119\u017cczyzn jak i kobiet test chi-kwadrat = .000.", "\u015arodkami izolacyjnymi w czasie, kiedy prowadzone by\u0142y badania, by\u0142y: umieszczenie w o\u015brodku szkolno-wychowawczym, m\u0142odzie\u017cowym o\u015brodku wychowawczym lub w zak\u0142adzie poprawczym.", "D.M. Carkin, P.E. Tracy, Female delinquents\u2026, op.cit., s. 622.", "J. W\u0142odarczyk-Madejska, Skazani na wychowanie. Stosowanie \u015brodk\u00f3w izolacyjnych wobec nieletnich, Wydawnictwo INP PAN, Warszawa 2019, s. 268.", "Ibidem.", "P. Wiktorska, K. Buczkowski, Struktura przest\u0119pczo\u015bci dawnych nieletnich sprawc\u00f3w czyn\u00f3w karalnych w okresie ich doros\u0142o\u015bci \u2013 pokolenie transformacyjne i milenijne w niniejszej publikacji (DOI: 10.5281/zenodo.5590293).", "T. Newburn, Criminology, Willan Publishing, Cullompton-Portland 2017, s. 525.", "Por. A. Siemaszko, B. Gruszczy\u0144ska, M. Marczewski, Atlas przest\u0119pczo\u015bci w Polsce, t. 5\u2026, op.cit., s. 64; D.J. Smith, Crime and the life course, [w:] M. Maguire, R. Morgan, R. Reiner (red.), The Oxford Handbook of Criminology, Oxford University Press, Oxford 2002, s. 711\u2013712.", "A. Nastu\u0142a, Fa\u0142szerstwo dokument\u00f3w ze szczeg\u00f3lnym uwzgl\u0119dnieniem przest\u0119pczo\u015bci internetowej jako wyzwanie dla organ\u00f3w pa\u0144stwa, \"Polonia Journal\" 2018, nr 8, s. 80 i nast., http://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.desklight- 52d4bcbb-4d8c-4a4d-a2f5-1316b27cb4aa/c/Polonia-Journal-8.2018.5.pdf [dost\u0119p: 15.12.2021].", "R. Tremblay, The development of youth violence: An old story with new data, \"European Journal on Criminal Policy and Research\" 2007, t. 13, nr 3\u20134, s. 167.", "S.M. Cote, Sex differences in physical and indirect aggression: A developmental perspective, \"European Journal on Criminal Policy and Research\" 2007, t. 13, nr 3\u20134, s. 188, https://www.doi.org/0.1007/s10610-007-9046-3.", "M. Silvestri, C. Crowther-Dowey, Gender and Crime\u2026, op.cit., s. 28\u201329.", "S.M. Cote, Sex differences\u2026, op.cit., s. 187.", "Przest\u0119pstwa rozb\u00f3jnicze oraz przeciwko \u017cyciu i zdrowiu jako inne formy zachowa\u0144 agresywnych zosta\u0142y om\u00f3wione ni\u017cej.", "M.F. Aebi i in., European Sourcebook of Crime and Criminal Justice Statistics 2021, UNILCRIM 2021/1, Universit\u00e9 de Lausanne, Lausanne 2021, s. 78, https://wp.unil.ch/europeansourcebook/files/2021/10/ESB_Online_Stable_211031. pdf [dost\u0119p: 2.12.2021].", "J.B. Snipes, T.J. Bernard, A.L. Gerould, Vold's Theoretical Criminology, Oxford University Press, New York\u2013Oxford 2019, s. 33.", "Zob. G. Charness, U. Gneezy, Strong evidence for gender differences in risk taking, \"Journal of Economic Behavior & Organization\" 2012, nr 83.", "J.B. Snipes, T.J. Bernard, A.L. Gerould, Vold's Theoretical\u2026, op.cit., s. 324\u2013325 za: L.M. Broidy, A. Agnew, Gender and crime: A general strain theory perspective, \"Journal of Research in Crime and Delinquency\" 1997, nr 34, s. 275-306, https://doi.org/10.1177/0022427897034003001.", "N. Campaniello, Women in crime, \"IZA World of Labor\" 2019, t. 105, nr 2, s. 1.", "Kobiety i m\u0119\u017cczy\u017ani na rynku pracy, G\u0142\u00f3wny Urz\u0105d Statystyczny, Warszawa 2014, https://stat.gov.pl/download/gfx/portalinformacyjny/pl/defaultaktualnosci/ 5821/1/5/1/pw_kobiety_i_mezczyzni_na_rynku_pracy.pdf [dost\u0119p: 2.12.2021].", "Wsp\u00f3\u0142czynnik aktywno\u015bci zawodowej kobiet w wieku 15\u201364 lata wyni\u00f3s\u0142 63,0% w Polsce wobec 68,8% w UE28, dla m\u0119\u017cczyzn wynosi\u0142 odpowiednio 78,2% \u015bwiawobec 79,5%, zob. Sytuacja kobiet i m\u0119\u017cczyzn na rynku pracy w 2019 roku, Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Spo\u0142ecznej, Departament Rynku Pracy, Wydzia\u0142 Analiz i Statystyki, Warszawa 2020, s. 1, https://psz.praca.gov.pl/ documents/10828/153220/Sytuacja%20kobiet%20i%20m%C4%99%C5% BCczyzn%20na%20rynku%20pracy%20w%202019%20roku.PDF/f3dace81- e3e9-4497-86ec-7a351de8328c?t=1588754136451 [dost\u0119p: 2.12.2021].", "A. Siemaszko, B. Gruszczy\u0144ska, M. Marczewski, Atlas przest\u0119pczo\u015bci w Polsce, t. 3, Oficyna Naukowa, Warszawa 2003, s. 47.", "W 2003 r. kobiety w Polsce stanowi\u0142y 9% podejrzanych (F. Aebi i in., European Sourcebook of Crime and Criminal Justice Statistics \u2013 2006, Boom Juridische uitgevers, Den Haag 2006, s. 68, https://wp.unil.ch/europeansourcebook/ files/2012/05/European-Sourcebook_3rd-ed_2006.pdf [dost\u0119p: 2.12.2021]), a w 2006 r. \u2013 10% podejrzanych (M.F. Aebi i in.., European Sourcebook of Crime and Criminal Justice Statistics 2014, European Institute for Crime Prevention and Control, Helsinki 2017, s. 78, https://wp.unil.ch/europeansourcebook/ files/2018/03/Sourcebook2014_2nd_revised_printing_edition_20180308. pdf [dost\u0119p: 2.12.2021]); a w roku 2015 ju\u017c 20% podejrzanych (M.F. Aebi i in., European Sourcebook of Crime and Criminal Justice Statistics 2021\u2026, op.cit., s. 69).", "Na podstawie: M.F. Aebi i in., European Sourcebook of Crime and Criminal Justice Statistics \u2013 2006\u2026, op.cit., s. 114; M.F. Aebi i in., European Sourcebook European Sourcebook of Crime and Criminal Justice Statistics \u2013 2010, Boom Juridische uitgevers, Den Haag 2010, s. 176, https://repository.wodc.nl/ bitstream/handle/20.500.12832/1235/ob285-full-text_tcm28-69006. pdf?sequence=1&isAllowed=y [dost\u0119p: 2.12.2021]; European Sourcebook of Crime and Criminal Justice Statistics 2021\u2026, s. 177.", "Obserwator gospodarczy, https://obserwatorgospodarczy.pl/gospodarka/19- polska/541-kobiety-uciekaja-z-rynku-pracy [dost\u0119p: 27.03.2021]; Informacja o rynku pracy w pierwszym kwartale 2021 roku (dane wst\u0119pne), https://stat.gov. pl/obszary-tematyczne/rynek-pracy/pracujacy-bezrobotni-bierni-zawodowowg- bael/informacja-o-rynku-pracy-w-pierwszym-kwartale-2021-roku-danewstepne, 12,46.html [2.12.2021].", "K. Rybicka, Bezrobocie kobiet na polskim rynku pracy, \"Rynek\u2013Spo\u0142ecze\u0144stwo\u2013 Kultura\" 2013, t. 1, nr 5, s. 52.", "I. Kotowska (red.), Rynek pracy i wykluczenie spo\u0142eczne w kontek\u015bcie percepcji Polak\u00f3w Diagnoza Spo\u0142eczna 2015. Raport tematyczny, Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Spo\u0142ecznej, Warszawa 2015, https://mfc.org.pl/wp-content/ uploads/2016/04/Diagnoza-Spo%C5%82eczna-RAPORT-TEMATYCZNYMPiPS- final-2015.pdf [dost\u0119p: 2.12.2921].", "Ibidem, s. 45.", "Ibidem, s. 75.", "J. Tracz-Dral, Dyskryminacja w zatrudnieniu ze wzgl\u0119du na p\u0142e\u0107, OT-618, Kancelaria Senatu. Biuro Analiz i Dokumentacji, Warszawa 2013, https:// www.senat.gov.pl/gfx/senat/pl/senatopracowania/47/plik/ot-618.pdf [dost\u0119p: 2.12.2021].", "People in the EU - statistics on household and family structures, https://ec.europa. eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=Archive:People_in_the_EU_-_ statistics_on_household_and_family_structures#Families [dost\u0119p: 15.02.2021] \u2013 tabela 1: Family nuclei, national averages and capital regions, 2011.", "A. Czwojda, Problematyka oszustw pope\u0142nianych przez kobiety w orzecznictwie S\u0105du Apelacyjnego we Wroc\u0142awiu, [w:] J. Brzezi\u0144ska (red.), Przest\u0119pczo\u015b\u0107 kobiet. Wybrane aspekty, Wolters Kluwer, Warszawa 2017.", "W aktach s\u0105dowych na og\u00f3\u0142 znajduj\u0105 si\u0119 informacje o dochodach, kt\u00f3re osoba podejrzana podaje przy pierwszym przes\u0142uchaniu na policji. W wi\u0119kszo\u015bci spraw nie s\u0105 one potem w \u017caden spos\u00f3b weryfikowane przez s\u0105d.", "N. Campaniello, Women in crime\u2026, op.cit., s. 1\u20132.", "J. Miller, Feminist theories of women's crime. robbery as a case study, [w:] S. Simpson (red.), Of Crime and Criminality: The Use of Theory in Everyday Life, Pine Forge Press, Thousand Oaks 2000, s. 28.", "M. Grzyb, E. Habzda-Siwek, P\u0142e\u0107 a przest\u0119pczo\u015b\u0107. O problemie dysproporcji p\u0142ci w\u015br\u00f3d sprawc\u00f3w przest\u0119pstw z u\u017cyciem przemocy, \"Archiwum Kryminologii\" 2013, t. XXXV, s. 97\u201398, https://doi.org/10.7420/AK2013D.", "Ibidem, s. 100.", "Zob. J. B\u0142achut, A. Gaberle, K. Krajewski, Kryminologia, Arche, Gda\u0144sk 1999, s. 108 i nast.", "R. Agnew, Foundation for a general strain theory of crime and delinquency, \"Criminology\" 1992, t. 30, nr 1, s. 47.", "E. Habzda-Siwek, Og\u00f3lna teoria napi\u0119cia Roberta Agnew: o mo\u017cliwo\u015bciach wyja\u015bnienia zr\u00f3\u017cnicowania zachowa\u0144 przest\u0119pczych kobiet i m\u0119\u017cczyzn, [w:] J. Brzezi\u0144ska (red.), Przest\u0119pczo\u015b\u0107 kobiet. Wybrane aspekty, Wolters Kluwer, Warszawa 2017, s. 189.", "L. Broidy, R. Agnew, Gender and crime. A general strain theory perspective, [w:] M. Chesney-Lind, L. Pasko (red.), Girls, Women and Crime, SAGE, Thousand Oaks-London-New Dehli 2004, s. 5\u20137.", "Ibidem, s. 6.", "Ibidem, s. 11.", "P.C. Giordano, S. Mahler Rockwell, Differential association theory and female crime, [w:] S. Simpson (red.), Of Crime and Criminality\u2026, op.cit., s. 4.", "E.H. Sutherland, D.R. Cressey, Differential association, [w:] T. Newburn (red.), Key Readings in Criminology, Willan Publishing, Cullompton-Portland 2009, s. 140\u2013142.", "Teoria zr\u00f3\u017cnicowanych powi\u0105za\u0144 to teoria klasyczna w kryminologii, om\u00f3wiona w tak wielu opracowaniach, \u017ce nie zostanie opisana szczeg\u00f3\u0142owo w niniejszym artykule; zob. J. B\u0142achut, A. Gaberle, K. Krajewski, Kryminologia\u2026, op.cit., s. 121\u2013123; A. Siemaszko, Granice tolerancji. O teoriach zachowa\u0144 dewiacyjnych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1993, s. 88\u2013131.", "J. B\u0142achut, A. Gaberle, K. Krajewski, Kryminologia\u2026, op.cit., s. 121.", "E. Leonard, Women, Crime and Society: A Critique of Theoretical Criminology, Longman, New York 1982 za: P.C. Giordano, S. Mahler Rockwell, Differential Association\u2026, op.cit., s. 7.", "Ibidem, s. 8.", "Ibidem, s. 22.", "J. Maciaszkowa, Z teorii i praktyki pedagogiki opieku\u0144czej, WSiP, Warszawa 1991 za: A. Barczykowska, B. Dudek, L. Goli\u0144ska, Sytuacja \u017cyciowa rodzin os\u00f3b pozbawionych wolno\u015bci, [w:] B. Dudek, L. Goli\u0144ska (red.), Rodzina i praca z perspektywy wyzwa\u0144 i zagro\u017ce\u0144, Wydawnictwo Uniwersytetu \u0141\u00f3dzkiego, \u0141\u00f3d\u017a 2008, s. 346.", "Test chi-kwadrat = .078, a wi\u0119c nie jest to r\u00f3\u017cnica istotna statystycznie.", "Zob. wi\u0119cej na ten temat: D. Wo\u017aniakowska-Fajst, 20 years on a path\u2026, op.cit.", "Ibidem, s. 128.", "M. Chesney-Lind, K. Faith, What about feminism? Engendering theory-making in criminology, [w:] R. Paternoster, R. Bachman (red.), Explaining Criminals and Crime, Roxbury, Los Angeles 2000, s. 287-302 za: J.B. Snipes, T.J. Bernard, A.L. Gerould, Vold's Theoretical\u2026, op.cit., s. 324.", "A. Matysiak-B\u0142aszczyk, Obraz macierzy\u0144stwa uwi\u0119zionych kobiet a ich wczesnosocjalizacyjne do\u015bwiadczenia \u017cycia rodzinnego, \"Resocjalizacja Polska\" 2020, nr 20, s. 249-265.", "O ile ograniczenie w\u0142adzy rodzicielskiej mo\u017ce by\u0107 powi\u0105zane z sam\u0105 tylko niewydolno\u015bci\u0105 wychowawcz\u0105 rodzic\u00f3w, spowodowan\u0105 np. ich niepe\u0142nosprawno\u015bci\u0105 intelektualn\u0105, o tyle pozbawienie w\u0142adzy rodzicielskiej w przypadku badanych przez nas spraw zawsze wi\u0105za\u0142o si\u0119 z dzia\u0142aniem na szkod\u0119 dziecka i stosowaniem wobec niego przemocy.", "M.F. Aebi i in., European Sourcebook of Crime and Criminal Justice Statistics 2021\u2026, op.cit., s. 69.", "M. Teleszewska, Wykonywanie kary pozbawienia wolno\u015bci wobec kobiet, Uniwersytet w Bia\u0142ymstoku, Bia\u0142ystok 2018, s. 133. Rozprawa doktorska dost\u0119pna na stronie: https://repozytorium.uwb.edu.pl/jspui/bitstream/11320/7112/1/M_ Teleszewska_Wykonywanie_kary_pozbawienia_wolnosci_wobec_kobiet.pdf [dost\u0119p: 9.11.2021].", "Ibidem.", "Ibidem, s. 136.", "Ibidem, s. 138\u2013139.", "Zob. M. Chesney-Lind, N. Rodriguez, Women under lock and key. A view from the inside, [w:] M. Chesney-Lind, L. Pasko (red.), Girls, Women and Crime, SAGE, Thousand Oaks-London-New Dehli 2004, s. 207; B. Toro\u0144, Przest\u0119pczo\u015b\u0107 skazanych kobiet\u2026, op.cit., s. 195.", "P. Carlen, Women and Punishment: The Struggle for Justice, Routledge Abingdon New York 2011 za: M. Silvestri, C. Crowther-Dowey, Gender and Crime\u2026, op.cit., s. 35.", "Handbook on Women and Imprisonment, UN Office on Drugs and Crime, New York 2014, s. 15, https://www.unodc.org/documents/justice-and-prison-reform/ women_and_imprisonment_-_2nd_edition.pdf [dost\u0119p: 2.12.2021].", "Wyst\u0105pienie M. Gordon: Chorzy psychicznie i niepe\u0142nosprawni intelektualnie w wi\u0119zieniach. Wyniki bada\u0144 w\u0142asnych podczas zebrania naukowego Katedry Kryminologii i Polityki Kryminalnej IPSiR UW, 14 maja 2021 r.", "Q. Zhao, A. Cepeda, C.-P. Chou, A. Valdez, Incarceration trajectories of women who are mothers: A nationally representative study of state and federal prisoners, \"Crime & Delinquency\" 2021, t. 67, nr 10, s. 1516.", "Handbook\u2026, op.cit., s. 15.", "B.E. Richie, Challenges incarcerated women face as they return to their communities. findings from life history interviews, [w:] M. Chesney-Lind, L. Pasko (red.), Girls, Women and Crime, SAGE, Thousand Oaks-London-New Dehli 2004, s. 233\u2013 239.", "W kontek\u015bcie m\u0119\u017cczyzn pisze o tym W. Klaus, Sid\u0142a i udr\u0119ki, czyli co stoi na przeszkodzie procesu odchodzenia od przest\u0119pczo\u015bci w niniejszej publikacji (DOI: 10.5281/zenodo.5590327).", "Takiego za\u0142o\u017cenia generalnie w naszej ksi\u0105\u017cce nie prz

Analiza przedstawionych w niniejszym rozdziale koncepcji teoretycznych odnosz��cych si�� do karier kryminalnych wykazuje, i�� nie da si�� opracowa�� jednej, akceptowalnej dla wszystkich definicji kariery kryminalnej. Poszczeg��lni badacze tworz��c swoje propozycje wychodz�� z odmiennych za��o��e�� teoretycznych albo wnioski swoje opieraj�� na wynikach prowadzonych przez siebie bada��. Nie oznacza to, ��e nie da si�� odnale���� w tych propozycjach element��w wsp��lnych, cho�� tych jest mniej. Co do jednego elementu kariery kryminalnej badacze wydaj�� si�� by�� zgodni: ka��da kariera musi mie�� sw��j pocz��tek, okre��lony czas trwania oraz koniec. Czasem podzielona jest ona na etapy, pomi��dzy kt��rymi zachodz�� d��u��sze okresy przerw w dzia��alno��ci przest��pczej. Brak natomiast zgodno��ci co do przyczyn wej��cia na drog�� przest��pcz��. Jedni akcentuj�� g����wnie zaburzenia o r����nym pod��o��u jako czynnik wywo��uj��cy przest��pczo���� jednostki96, inni wskazuj�� na czynniki ��rodowiskowe, kt��rych niekorzystny uk��ad mo��e popchn���� sprawc�� do zachowa�� niezgodnych z prawem, a jeszcze inni akcentuj�� ��wiadomy wyb��r sprawcy wybieraj��cego karier�� profesjonalnego przest��pcy. Niekt��rzy autorzy wskazuj�� na deterministyczn�� ��cie��k�� kariery kryminalnej, kt��ra nast��puje praktycznie niezale��nie od woli jednostki, inni za�� wskazuj�� na mo��liwo���� ��wiadomego wyboru. Istotnym elementem przy kszta��towaniu kariery kryminalnej s�� czynniki spo��eczne. Dla niekt��rych z autor��w s�� wr��cz niezb��dne dla zrozumienia dzia��a�� przest��pczych, podczas gdy inni akcentuj�� bardziej czynniki wewn��trzne zwi��zane z samokontrol�� sprawcy. Motywacj�� do podj��cia kariery mog�� by�� wy����cznie czynniki zewn��trzne zwi��zane ze zdobywaniem d��br materialnych, kariera mo��e (cho�� nie musi) wi��za�� si�� ze zdobywaniem ��rodk��w do ��ycia, ale musi dla sprawcy by�� ���op��acalna��� albo to zagadnienie w og��le nie jest przedmiotem rozwa��a�� teoretycznych, gdy�� przyczyn zachowa�� przest��pczych upatruje si�� gdzie indziej. R����ne stanowiska dotycz�� te�� przerw w trakcie kariery. Dla jednych jest to jedynie czasowe zawieszenie dzia��alno��ci przest��pczej, dla innych przerwa mo��e oznacza�� wst��p do wyj��cia (desistance) z takiej kariery. Wreszcie czas trwania kariery ��� tu r��wnie�� brak jest w��r��d autor��w zgodno��ci. Niekt��rzy, jak David P. Farrington wskazuj��, ��e wystarczy ju�� jedno przest��pstwo, by m��wi�� o karierze, cho�� zwykle jest ich kilka, inni przyjmuj�� konkretn�� liczb�� skaza�� jako kwantyfikator kariery. Opracowanie na tej podstawie jednej, satysfakcjonuj��cej wi��kszo���� definicji kariery kryminalnej jest w naszej ocenie niemal niemo��liwe. Przyj��cie kt��rego�� ze spojrze�� na czynniki powoduj��ce wej��cie sprawcy w dzia��alno���� przest��pcz�� powoduje, ��e w odmienny spos��b okre��la�� b��dziemy, czym taka kariera jest. Wydaje si��, ��e dla cel��w badawczych najlepszym jest wyb��r konstruowania takiej definicji przede wszystkim w oparciu o zmienn�� ilo��ciow��. Dokonanie okre��lonego wyboru co do liczby przest��pstw/skaza��, jakie musi pope��ni�� w trakcie swojej dzia��alno��ci przest��pczej sprawca, pozwala na sklasyfikowanie jego dzia��alno��ci jako mieszcz��cej si�� w ramach kariery kryminalnej, a w konsekwencji umo��liwia podj��cie dalszych analiz zwi��zanych z przyczynami jego wej��cia, trwania i ewentualnego wyj��cia z drogi przest��pczej. Tak�� drog�� poszli��my w toku bada��, kt��rych efektem jest niniejsze opracowanie., {"references":["G. Kräupl, Przestępczość powrotna – jej charakterystyka oraz kierunki dalszych jej badań, \"Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Prawnicze\" 1979, nr 89, s. 57.","Por. m.in.: J. Malec, Przestępczość – to ciekawe zjawisko. Kryminologia nieelitarna, C.H. Beck, Warszawa 2006, s. 19 i nast.","Szerzej na temat zagadnień metodologicznych: M. Szulecka, Docieranie do informacji o aktywności przestępczej jednostek – metodologiczne aspekty badań własnych nad karierami kryminalnymi w niniejszej publikacji (DOI: 10.5281/ zenodo.5590289).","Szerzej na ten temat: J. Włodarczyk-Madejska, D. Wzorek, Jak długo i jak dużo? Analiza empiryczna aktywności przestępczej w toku życia badanych w niniejszej publikacji (DOI: 10.5281/zenodo.5590297).","Więcej na ten temat: W. Wróbel, A. Zoll, Polskie prawo karne. Część ogólna, Wydawnictwo Znak, Kraków 2010, s. 526 i nast.","Ibidem, s. 526.","Art. 64 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny, tj. Dz.U. 2020, poz. 1444 z późn. zm.","W. Wróbel, A. Zoll, Polskie prawo karne…, op.cit., s. 526.","R. Szczepaniak, Stawanie się recydywistą. Kariery instytucjonalne osób powracających do przestępczości, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2015, s. 13.","A. Marek, Prawo karne, C.H. Beck, Warszawa 2007, s. 311.","Art. 65 §1 k.k. Artykuł ten może ponadto zostać zastosowany wobec sprawcy przestępstwa o charakterze terrorystycznym.","W. Wróbel, A. Zoll, Polskie prawo karne…, op.cit., s. 532.","D. Pleńska, Zagadnienia recydywy w prawie karnym, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1974, s. 23.","Ibidem.","J. Winczorek, Nowe badania empiryczne z zakresu socjologii wymiaru sprawiedliwości, \"Państwo i Prawo\" 2011, nr 1, s. 94.","Podział na paradygmaty za: K. Krajewski, Kryminologiczne podstawy prawa karnego [w:] Zagadnienia ogólne, System Prawa Karnego, t. I, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2010, s. 99–141.","L. Tyszkiewicz, Od naturalistycznego do humanistycznego paradygmatu w głównych naukach behawioralnych i kryminologii, \"Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny\" 1989, nr 2, s. 91.","Ibidem.","Więcej na ten temat: G.B. Vold, T. Bernard, J.B. Snipes, Theoretical Criminology, Oxford - Nowy York 1998, s. 13 i nast.","J. Bentham, Wprowadzenie do zasad moralności i prawodawstwa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1958.","J. Błachut, A. Gaberle, K. Krajewski, Kryminologia, Wydawnictwo Arche, Gdańsk 2006, s. 53–55.","Więcej na ten temat: K. Krajewski, Teorie kryminologiczne a prawo karne, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa 1994.","J. Błachut, A. Gaberle, K. Krajewski, Kryminologia…, op.cit., s. 179.","Ibidem, s. 184.","Ibidem, s. 177.","Szerzej na ten temat: B. Szamota, O koncepcji tzw. \"uniemożliwiania\" w amerykańskiej doktrynie kryminologicznej, \"Państwo i Prawo\" 1990, nr 4, s. 82–96.","J. Błachut, A. Gaberle, K. Krajewski, Kryminologia…, op.cit., s. 181.","Ibidem, s. 309 i nast.","B. Hołyst, Cesare Lombroso: jego życie i dzieło, [w:] C. Lombroso, Geniusz i obłąkanie, Wydawnictwo Vis-a-Vis Etiuda, Warszawa 2015, s. 7–34.","J. Błachut, A. Gaberle, K. Krajewski, Kryminologia…, op.cit., s. 98–99.","J. Kowalska-Dworska, Psychopatia jako problem kryminologiczny, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1977.","R.D. Hare, Psychopaci są wśród nas, Społeczny Instytut Wydawniczy Znak, Kraków 2020.","J. Błachut, A. Gaberle, K. Krajewski, Kryminologia…, op.cit., s. 128. Szerzej o tej koncepcji w dalszej części rozdziału.","B. Czarnecka-Dzialuk, P. Wiktorska, Sprawiedliwość i jej różnorodne oblicza, [w:] K. Buczkowski, B. Czarnecka-Dzialuk, W. Klaus, A. Kossowska, I. Rzeplińska, P. Wiktorska, D. Wozniakowska-Fajst, D. Wójcik, Społeczno-polityczne konteksty współczesnej przestępczości w Polsce, Wydawnictwo Akademickie \"Sedno\", Warszawa 2013, s. 229–236.","J. Szacki, Historia myśli socjologicznej, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1983, s. 258–259.","S. Batawia, Młodociani i młodzi recydywiści w świetle badań kryminologicznych, \"Archiwum Kryminologii\" 1965, t. III, s. 9–95, https://doi.org/10.7420/ AK1965A.","Por. R. Merton, Teoria socjologiczna i struktura społeczna, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1982.","Por. A. Cohen, Delinquent Boys. The Culture of the Gang, The Free Press, Glencoe 1995; W. Miller, Lower class culture as a generating milieu of gang delinquency, \"The Journal of Social Issues\" 1985, t. 14, nr 3, s. 5–19.","E. Sutherland, Genetic explanation of criminal behavior, [w:] P. Rubington, M. Weinberg (red.), Study of Social Problems. Seven Perspectives, Oxford University Press, Oxford 1995.","G. Sykes, D. Matza, Techniken der Neutralisierung: Eine Theorie der Delinquenz, [w:] F. Sack, R. König, Kriminalsoziologie, Akademische Verlagsgesellschaft, Frankfurt a.M 1968 za: J. Błachut, A. Gaberle, K. Krajewski, Kryminologia…, s. 125–126.","Por. m.in.: E. Durkheim, O podziale pracy społecznej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011.","P. Sztompka, Socjologia. Analiza społeczeństwa, Wydawnictwo Znak, Kraków 2002, s. 416.","J. Błachut, A. Gaberle, K. Krajewski, Kryminologia…, op.cit. s. 309.","T. Szymanowski, Rozmiary recydywy u młodocianych więźniów po upływie 10 lat od ich zwolnienia z zakładów karnych, \"Archiwum Kryminologii\" 1974, t. VI, s. 156–177, https://doi.org/10.7420/AK1974I.","L. Tyszkiewicz, Od naturalistycznego…, op.cit., s. 93.","B. Czarnecka-Dzialuk, P. Wiktorska, Sprawiedliwość…, op.cit. s. 232.","Za: P. Rydzewski, Teoria kontroli społecznej jako jedna z teorii dewiacji, \"Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny\" 1989, nr 4, s. 316.","Por. m.in.: J. Błachut, A. Gaberle, K. Krajewski, Kryminologia…, op.cit., s. 312.","Zob. E.H. Sutherland, The Professional Thief: By a Professional Thief, Phoenix Books, Chicago 1937, s. 3. Sutherland, opisując kim jest przestępca zawodowy, wskazał na cztery główne elementy charakteryzujące go: 1) kradzieże są dla takiego sprawcy jego działalnością biznesową, 2) każde działanie jest bardzo ostrożnie planowane, 3) przestępca zawodowy posiada umiejętności i wypracowane metody, które go odróżniają od innych przestępców, 4) taki przestępca przemieszcza się i jest zdolny do podejmowania aktywności przestępczej w różnych miastach.","S. Glueck, E.T. Glueck, 500 Criminal Careers, A.A. Knopf, New York 1930; S. Glueck, E.T. Glueck, Criminal Careers in Retrospect, Commonwealth Fund, New York 1943. Więcej na ten temat m.in.: P.E. Tracy, K. Kempf-Leonard, Continuity and Discontinuity in Criminal Carees, Springer Science & Business Media LLC, New York - London 1996; A. Edelstein, Rethinking conceptual definitions of the criminal career and serial criminality, \"Trauma, Violence & Abuse\" 2016, t. 17, nr 1, s. 62–71, https://www.doi.org/10.1177/1524838014566694.","Szerzej na temat life-course criminology w rozdziale J. Włodarczyk-Madejskiej, D. Wzorka, Jak badać aktywność przestępczą w toku życia? Perspektywa teoretyczna w niniejszej publikacji (DOI: 10.5281/zenodo.5590255).","C. Carlsson, J. Sarnecki, An Introduction to Life-Course Criminology, SAGE, London 2015, s. 2.","Zob. M. Kotowska, Kariery kryminalne członków zorganizowanych grup przestępczych, Wydawnictwo Difin,Warszawa 2019; A. Liebling, S. Maruna, L. McAra (red.), The Oxford Handbook of Criminology, Oxford University Press, Oxford 2017, s. 641683.","A. Blumstein, J. Cohen, D.P. Farrington, Criminal career research: Its value for criminology, \"Criminology\" 1988, t. 26, nr 1, s. 2.","Ibidem, s. 4.","Zob. A. Blumstein i in. (red.), Criminal Careers and \"Career Criminals\", National Academy Press, Washington D.C 1986. Teza ta została potwierdzona m.in. badaniami Elain P. Eggleston i Johna H. Lauba oraz Terrie E. Moffitt i in. Zob. E.P. Eggleston, J.H. Laub, The onset of adult offending: a neglected dimension of the criminal career, \"Journal of Criminal Justice\" 2002, t. 30, nr 6, s. 603–622, https://doi.org/10.1016/S0047-2352(02)00193-9; T.E. Moffitt, M. Rutter, P.A. Silva, Sex Differences in Antisocial Behaviour: Conduct Disorder, Delinquency, and Violence in the Dunedin Longitudinal Study, Cambridge University Press, Cambridge 2001. Więcej na ten temat: M. Vere van Koppen, Criminal career dimensions of juvenile- and adult-onset offenders, \"Journal of Developmental and Life-Course Criminology\" 2018, nr 4, s. 92–119, https://www.doi.org/10.1007/ s40865-017-0074-5.","Zob. R. Paternoster, S.D. Bushway, Desistance and feared self: Toward an identity theory of desistance, \"Journal of Criminal Law and Criminology\" 2009, t. 99, nr 4, s. 1103–1156, https://scholarlycommons.law.northwestern.edu/cgi/viewcontent. cgi?article=7339&context=jclc [dostęp: 24.11.2021].","Zob. R.J. Sampson, J.H. Laub, Crime in the making: Pathways and turning points through life, \"Canadian Journal of Sociology\" 1994, t. 19, nr 3, s. 430–431, https://www.doi.org/10.2307/3340743.","Zob. P.C. Giordano, S.A. Cernkovich, J.L. Rudolph, Gender, crime and desistance: Toward a theory of cognitive transformation, \"American Journal of Sociology\" 2002, t. 107, nr 1, s. 990–1064, http://users.soc.umn.edu/~uggen/Giordano_AJS_02. pdf [dostęp: 24.11.2021]. Szerzej: D. Abeling-Judge, Different social influences and desistance from crime, \"Criminal Justice and Behavior\" 2016, t. 43 nr 9, s. 1225–1241, https://www.doi.org/10.1177/0093854816652639; J.H. Laub, R.J. Sampson, Understanding desistance from crime, \"Crime and Justice\" 2001, nr 28, s. 1–69, https://dash.harvard.edu/bitstream/handle/1/3226958/ Sampson_UnderstandingDesistance.pdf [dostęp: 24.11.2021]; R. Paternoster i in., Desistance from crime and identity: An empirical test with survival time, \"Criminal Justice and Behavior\" 2016, t. 43 nr 9, s. 1204–1224, https://www. doi.org/10.1177/0093854816651905.","J. Błachut, A. Gaberle, K. Krajewski, Kryminologia…, op.cit.","Badania longitudinalne (\"badania podłużne\") polegają na badaniu przez długi czas tych samych osób, są pomocne przy badaniach karier kryminalnych, obejmując okres od kilku do nawet kilkudziesięciu lat. Mogą przybrać formę katamnezy, tj. badania późniejszych losów życiowych albo anamnezy, tj. badania losów wcześniejszych.","D.P. Farrington i in., Criminal Careers up to Age 50 and Life Success up to Age 48: New Findings from the Cambridge Study in Delinquent Development, Home Office Research, Development and Statistics Directorate, London 2006.","Szerzej: A.R. Piquero, R. Brame, D. Lynam, Studying criminal career length through early adulthood among serious offenders, \"Crime & Deliquency\" 2004, t. 50, nr 3, s. 412–435, https://www.doi.org/10.1177/0011128703260333.","Zob. C. Carlsson, Processes of intermittency in criminal careers: Notes from a Swedish study on life courses and crime, \"International Journal of Offender Therapy and Comparative Criminology\" 2012, t. 57, nr 8, s. 913–938, https:// www.doi.org/ 10.1177/0306624X12443656; F. Ouellet, Stop and Go: Explaining the timing of Intermittency in Criminal Careers, \"Crime & Deliquency\" 2019, t. 65, nr 5, s. 630–656, https://www.doi.org/10.1177/0011128717753114; A.R. Piquero, Somewhere between persistence and desistance: The intermittency of criminal careers, [w:] S. Maruna, R. Immarigeon (red.), After Crime and Punishment: Pathways to Offender Reintegration, Willan Publishing, Portland 2004, s. 102–126.","Zob. M. Vere van Koppen, E. Rodermond, A.A.J. Blokland, Waxing and waning: periods of intermittency in criminal careers, \"Journal of Developmental and Life-Course Criminology\" 2020, nr 6, s. 1–24, https://www.doi.org/10.1007/ s40865-020-0035-7.","A. Blumstein, J. Cohen, D.P. Farrington, Criminal career research..., op.cit.","D. Woźniakowska-Fajst, Nieletnie dziewczęta 10 lat później – badania katamnestyczne, \"Archiwum Kryminologii\" 2011, t. XXXIII, s. 163–195, https://doi.org/10.7420/AK2011E. Na marginesie zauważyć należy, że prowadzenie badań longitudinalnych jest również możliwe w odniesieniu do przestępców o późnym początku drogi kryminalnej.","J. Błachut, A. Gaberle, K. Krajewski, Kryminologia... , op.cit.","A. Blumstein, J. Cohen, D.P. Farrington, Criminal career research..., op.cit.; A.R. Piquero, W.G. Jennings, J.C. Barnes, Violence in criminal careers: A review of the literature from a developmental life-course perspective, \"Aggression and Violent Behavior\" 2012, t. 17, nr 3, 171–179.","A. Blumstein, J. Cohen, P. Hsieh, The Duration of Adult Criminal Careers, U.S. Department of Justice, Washington D.C. 1982, https://www.ojp.gov/pdffiles1/ Digitization/89569NCJRS.pdf [dostęp: 24.11.2021]; K.L. Kempf, Specialization and the Criminal Career, \"Criminology\" 1987, t. 25, nr 2, s. 399–420.","D.P. Farrington, Criminal career research in the United Kingdom, \"The British Journal of Criminology\" 1992, t. 32, nr 4, s. 521–536, https://www.doi. org/10.1093/oxfordjournals.bjc.a048255.","Ibidem.","D.P. Farrington, Cross-national comparative research on criminal careers, risk factors, crime and punishment, \"European Journal of Criminology\" 2015, t. 12, nr 4, s. 386–399, https://www.orcid.org/10.1177/1477370815584262.","M.R. Gottfredson, T. Hirschi, A General Theory of Crime, Stanford University Press, Redwood City 1990.","M. DeLisi, M.G. Vaughn, The Gottfredson-Hirschi critiques revisited. reconciling self-control therory, criminal careers, and career criminals, \"International Journal of Offender Therapy and Comparative Criminology\" 2008, t. 52, nr 5, s. 520– 537, https://www.doi.org/10.1177/0306624X07308553.","C. Carlsson, J. Sarnecki, An Introduction to…, op.cit., s. 34.","Ibidem, s. 35.","T.C. Pratt, A self-control/life-course theory of criminal behaviour, \"European Journal of Criminology\" 2016, nr 13, s. 129–146, https://www.doi.org/10.1177 /1477370815587771.","S. Florek, P. Piotrowski, Teoria samokontroli/biegu życia autorstwa T.C. Pratta – propozycja rozwinięcia ewolucyjnego, \"Resocjalizacja Polska\" 2017, nr 14, s. 77.","H.J. Schneider, Przyczyny przestępczości. Nowe aspekty międzynarodowej dyskusji o teoriach kryminologicznych, \"Archiwum Kryminologii\" 1997, t. XXIII–XXIV, s. 13–44, https://doi.org/10.7420/AK1997-1998A.","T. Newburn, Criminology, Willan Publishing, Portland 2007; D. Woźniakowska- Fajst, Nieletnie dziewczęta..., op.cit.","C. Carlsson, J. Sarnecki, An Introduction to..., op.cit., s. 44.","Zob. T.E. Moffitt, Adolescence-limited and life-course-persistent antisocial behavior: A developmental taxonomy, \"Psychological Review\" 1993, t. 100, nr 4, s. 674–701.","A. Liebling, S. Maruna, L. McAra (red.), The Oxford Handbook..., op.cit., s. 618.","T.E. Moffitt, Male antisocial behaviour in adolescence and beyond, \"Nature Human Behaviour\" 2018, nr 2, s. 177–186, https://www.doi.org/10.1038/ s41562-018-0309-4.","A.R. Piquero, W.G. Jennings, J.C. Barnes, Violence in criminal careers..., op.cit.","Teoria działań sytuacyjnych (SAT) jest ogólną, dynamiczną teorią przestępczości i jej przyczyn, która analizuje przestępczość jako działania moralne. SAT proponuje wyjaśnienie wszelkiego rodzaju czynów, podkreśla znaczenie analizy interakcji człowiek-środowisko i jej zmian i koncentruje się na identyfikacji kluczowych procesów wyjaśniających przyczyny przestępczości. Model Developmental Ecological Action (model DEA) został opracowany jako zastosowanie SAT do badania i analizy dynamiki stabilności i zmian w karierze przestępczej ludzi. Za: Situational action theory (SAT), https://www.cac.crim.cam.ac.uk/resou/sat [dostęp: 22.11.2020].","P.-O.H. Wikström, Explaining crime and criminal careers: the DEA model of situational action theory, \"Journal of Developmental and Life-Course Criminology\" 2020, t. 6, s. 188–203, https://doi.org/10.1007/s40865-019-00116-5.[34]","R. Loeber, M. Le Blanc, Toward a developmental criminology, \"Crime and Justice\" 1990, t. 12, s. 375-473, https://www.doi.org/10.1086/449169.","P.-O.H. Wikström, Explaining Crime…, op.cit., s. 191.","Ibidem, s. 199.","A. Edelstein, Rethinking conceptual definitions…, \"Trauma, Violence & Abuse\" 2016, t. 17, s. 64–65.","Ibidem.","Zob. ibidem.","I. Rzeplińska, Kariery kryminalne nieletnich sprawców przestępstw, \"Archiwum Kryminologii\" 2013, t. XXXV, s. 89, https://doi.org/10.7420/AK2013C.","T.E. Moffitt, Adolescence-limited…, op.cit., s. 674–701; T.E. Moffitt, Male antisocial behaviour…, op.cit, s. 177–186.","P-O.H. Wikström, Explaining crime…, s. 188–203; A. Blumstein i in. (red.), Criminal Careers…, op.cit.","A. Edelstein, Rethinking conceptual definitions…, op.cit., s. 62–71.","M.R. Gottfredson, T. Hirschi, A General Theory of Crime…, op.cit.; T.E. Moffitt, Adolescence-limited…, op.cit., s. 674–701; T.E. Moffitt, Male antisocial behaviour…, op.cit, s. 177–186.","T.C. Pratt, A self-control/life-course…, op.cit., s. 129–146; A. Edelstein, Rethinking conceptual definitions…, op.cit., s. 62–71; P-O.H. Wikström, Explaining crime…, s. 188–203.","R.J. Sampson, J.H. Laub, Crime in the making…, op.cit., s. 430–431.","M.R. Gottfredson, T. Hirschi, A General Theory of Crime…, op.cit.; T.C. Pratt, A self-control/life-course…, op.cit., s. 129–146.","A. Edelstein, Rethinking conceptual definitions…, op.cit., s. 62–71.","D.P. Farrington, Criminal career research…, op.cit., s. 521–536; D.P. Farrington, Cross-national comparative…, op.cit., s. 386–399.","R. Paternoster, S.D. Bushway, Desistance and feared self…., op.cit., s. 1103–1156.","T.E. Moffitt, Adolescence-limited…, op.cit., s. 674–701; T.E. Moffitt, Male antisocial behaviour…, op.cit, s. 177–186.","A.R. Piquero, Somewhere between persistence…, op.cit., s. 102–126.","C. Carlsson, Processes of intermittency…, op.cit., s. 913–938; M. Vere van Koppen, Criminal career dimensions…, s. 92–119.","I. Rzeplińska, Kariery kryminalne…, op.cit., s. 79–94."]}

Celem tego rozdzia��u by��a pr��ba stworzenia typologii trajektorii przest��pczych badanej przez nas zbiorowo��ci. Do analiz wybrali��my jedynie osoby wchodz��ce w sk��ad pokolenia milenijnego, z uwagi na jego stosunkow�� jednolito����. Wybrana przez nas zbiorowo���� liczy��a 1 867 os��b. Przeprowadzone analizy pokaza��y, ��e najbardziej adekwatny model, pasuj��cy do naszych danych empirycznych, to model sk��adaj��cy si�� z sze��ciu typ��w trajektorii przest��pczych. Wyr����nili��my nast��puj��ce ich typy: ���nie-sprawcy���, czyli osoby, kt��re nie pope��nia��y przest��pstw w doros��o��ci albo pope��ni��y najwy��ej jedno przest��pstwo; sprawcy przypadkowi; sprawcy czasowo aktywni o dw��ch poziomach intensywno��ci ��� niskim i wysokim, kt��rych najwy��sza aktywno���� przest��pcza przypada na etap wczesnej doros��o��ci; sprawcy, kt��rych najwy��szy poziom aktywno��ci przypada na drug�� po��ow�� trzeciej dekady ��ycia ��� tzw. sprawcy p����noaktywni oraz sprawcy chroniczni, pope��niaj��cy cz��sto przest��pstwa w ci��gu ca��ego dotychczasowego ��ycia. Poszczeg��lne typy trajektorii przest��pczych r����ni�� si�� przede wszystkim momentem rozpocz��cia dzia��alno��ci przest��pczej w doros��o��ci, d��ugo��ci�� oraz liczb�� pope��nionych przez sprawc��w czyn��w. Istotne r����nice dotycz�� r��wnie�� faktu przebywania w zak��adzie karnym oraz r����nych charakterystyk spo��ecznych (poziomu wykszta��cenia, pracy zawodowej, pozostawania w zwi��zku). Zaprezentowali��my r��wnie�� przyk��adowe historie ��ycia os��b przynale����cych do poszczeg��lnych typ��w sprawc��w. Najwi��ksz�� grup�� stanowi��y osoby przypisane do kategorii ���nie-sprawc��w��� ��� niemal 70% zbiorowo��ci. Te osoby, nawet je��li pope��ni��y jedno przest��pstwo w doros��o��ci, nie spe��niaj�� naszym zdaniem kryterium bycia ���sprawcami z karier�� przest��pcz�����. Nieskazanych nigdy za ��adne przest��pstwo by��o naszej grupie blisko 60%, kolejne 9% to osoby skazane za jeden czyn. Mo��na wr��cz uzna��, ��e osoby z tej grupy wyros��y z przest��pczo��ci ��� zwykle w okresie dojrzewania lub wczesnej doros��o��ci. Pozosta��e nieco ponad 30% badanych os��b przypisano do pi��ciu typ��w trajektorii ��� to osoby skazane za pope��nienie co najmniej dw��ch czyn��w w doros��o��ci. Wydaje nam si��, ��e w��a��nie o tej grupie mo��emy m��wi��, jako o ���sprawcach z pewnego rodzaju karier�����. Tej w��a��nie grupie, naszym zdaniem, organy w��adzy publicznej powinny po��wi��ci�� wi��ksz�� uwag��. Jedn�� z wa��niejszych odmienno��ci naszej typologii od innych (z wyj��tkiem bada�� filadelfijskich98) jest to, ��e tzw. sprawcy chroniczni z naszej zbiorowo��ci nie s�� odpowiedzialni za najwi��ksz�� liczb�� pope��nianych czyn��w. Za wi��kszo���� przest��pstw pope��nionych przez nasz�� zbiorowo���� odpowiadaj�� sprawcy czasowo aktywni. To w��a��nie sprawcy chroniczni powinni znale���� si�� w szczeg��lnym zainteresowaniu polityki kryminalnej. S�� to bowiem osoby notorycznie pope��niaj��ce przest��pstwa, cz��sto niezbyt powa��ne, a raczej uci����liwe spo��ecznie. Jednocze��nie osoby te zmagaj�� si�� z r����nymi problemami: g����bokimi uzale��nieniami od alkoholu i innych substancji psychoaktywnych. Te elementy stanowi�� dla nich ���sid��a���, niepozwalaj��ce si�� im oderwa�� od dzia��alno��ci przest��pczej. Z uwagi na szereg deficyt��w, ci��gn��cych si�� w ich przypadku od okresu dzieci��ctwa i nastoletnio��ci, brakuje im tak��e punkt��w zaczepienia ��� ���hak��w���, w postaci cho��by istotnych os��b w ��yciu, sta��ych zwi��zk��w, rodziny ��� co uniemo��liwia im porzucenie dotychczasowego sposobu ��ycia. Te wszystkie elementy mog�� pojawi�� si�� na r����nym etapie ��ycia i ugruntowa�� te osoby w antyspo��ecznym trybie ��ycia. ���Sid��a���, o kt��rych piszemy, w postaci cho��by uzale��nie��, pojawia��y si�� tak��e u innych sprawc��w99. To, co z pewno��ci�� jest wsp��lne dla ka��dego z wyr����nionych przez nas typ��w, to kariery instytucjonalne100. Z wyj��tkiem nie-sprawc��w i sprawc��w przypadkowych, kariery takie mia�� wi��cej ni�� co drugi sprawca w ka��dej grupie. Obecno���� kariery instytucjonalnej wyra��nie r����nicuje sprawc��w chronicznych od reszty badanych. Ka��da osoba z tej grupy by��a w wi��zieniu, a wiele z nich sp��dzi��o w izolacji penitencjarnej dziesi���� lub wi��cej lat. Mo��na zatem przypuszcza��, ��e wielu z tych sprawc��w odbywa kar�� pozbawienia wolno��ci niemal od pocz��tku swojego doros��ego ��ycia. Trzeba r��wnie�� pami��ta��, ��e wyr����nione przez nas typy nie s�� ani sta��e, ani niezmienne. S�� aktualne na dany moment ��ycia naszych badanych. Wraz z kolejnymi latami ��ycia naszych badanych, ich trajektorie przest��pcze mog�� si�� zmienia��, a zmiany te mog�� p��j���� w r����nych kierunkach. Oznacza to tylko tyle, ��e by�� mo��e za par�� lat zaproponowana przez nas typologia oka��e si�� nieaktualna. Ryzyko to jednak nale��y uzna�� za specyficzny element bada�� kryminologicznych prowadzonych w nurcie life-course. Z pewno��ci�� nale��y si�� na nie godzi��, ale te�� o nim pami��ta��. Dobrym przyk��adem wprowadzenia zmian do opracowanej koncepcji po latach prowadzonych bada�� jest Terrie Moffitt (o czym pisali��my wy��ej). Nie pozostaje zatem nic innego, jak ��ledzi�� dalsze losy naszych badanych, by po latach m��c zobaczy��, w kt��r�� stron�� zmierzaj�� ich trajektorie., {"references":["M. Szulecka, Docieranie do informacji o aktywności przestępczej jednostek – metodologiczne aspekty badań własnych nad karierami kryminalnymi w niniejszej publikacji (DOI: 10.5281/zenodo.5590289).","J. Włodarczyk-Madejska, D. Wzorek, Jak długo i jak dużo. Analiza empiryczna aktywności przestępczej w toku życia badanych w niniejszej publikacji (DOI: 10.5281/zenodo.5590297).","M. Kotowska, Kariery kryminalne członków zorganizowanych grup przestępczych, Difin, Warszawa 2019, s. 194 i nast.","Ibidem, s. 255 i nast.","Ibidem, s. 316 i nast.","Ibidem, s. 353 i nast.","D.S. Nagin, Analyzing developmental trajectories: A semiparametric, group-based approach, \"Psychological Methods\" 1999, t. 4, nr 2, s. 139.","Ibidem, s. 140.","Ibidem, s. 141.","Ibidem.","Warto wskazać, że zaproponowany przez Nagina model w przypadku analizy danych z CSDD pokazuje, że sprawcy notowani okazjonalnie oraz \"nie-sprawcy\" w sensie statystycznym zasadniczo się nie różnią.","D.S. Nagin, Analyzing developmental trajectories…, op.cit., s. 141–142.","Warto wskazać również, że wśród osób przynależących do grupy \"chronicznych\" zdecydowanie większy był odsetek osób zamieszkujących gospodarstwa domowe o niskim dochodzie, zaniedbanych przez rodziców, mających skłonności do podejmowania zachowań ryzykownych. Rodzice tych osób częściej byli skazywani za przestępstwa. Problem ten w najmniejszym stopniu dotyczył osób z grupy \"nie-sprawców\". Ibidem, s. 150.","Ibidem, s. 141; D.S. Nagin, R.E. Trembley, Trajectories of boys' physical aggression, opposition, and hyperactivity on the path to physically violent and nonviolent juvenile delinquency, \"Child Development\" 1999, t. 70, nr 5, s. 1183. Do pomiaru zachowań agresywnych wykorzystano psychometryczną skalę agresji fizycznej (psychometric scale of physical aggression).","D.S. Nagin, Analyzing developmental trajectories…, op.cit., s. 142–143.","Ibidem, s. 150.","Ibidem, s. 142–144.","D.S. Nagin, R.E. Trembley, Trajectories of…, op.cit., s. 1190.","Małego miasta w Stanach Zjednoczonych, w południowo-wschodniej części stanu Wisconsin. Wielkość miasta mogła determinować wielkość próby, ale też mieć znaczenie dla skali przestępczości. Podkreślić także należy, że próby wybrane do badania były nieporównywalne – nie tylko ze względu na ich wielkość, ale także z uwagi na inne uwarunkowania społeczne. Przykładowo, kontakty z policją w małym mieście mogą mieć inny charakter niż w dużym.","A.V. D'Unger, K.C. Land, P.L. McCall, D.S. Nagin, How many latent classes of delinquent/ criminal careers? Results from mixed poisson regression analyses, \"American Journal of Sociology\" 1998, t. 103, nr 6, s. 1602–1603.","Ibidem, s. 1595.","Ibidem, s. 1600.","Ibidem, s. 1611.","Ibidem.","Ibidem.","Ibidem.","Ibidem, s. 1619.","Ibidem.","Zob. S.D. Bushway, T.P. Thornberry, M.D. Krohn, Desistance as a developmental process: A comparison of static and dynamic approaches, \"Journal of Quantitative Criminology\" 2003, t. 19, nr 2, s. 130 i literatura tam cytowana.","Ibidem, s. 133; na tę kwestię zwrócił ostatnio uwagę M. Muskała, Odstąpienie od przestępczości w teorii i praktyce resocjalizacyjnej, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań 2016, s. 259.","S.D. Bushway, T.P. Thornberry, M.D. Krohn, Desistance as…, op.cit., s. 135.","Ibidem, s. 131.","Ibidem, s. 140–141.","Ibidem, s. 141. Warto zaznaczyć, że zgodnie z wynikami modelowania wyróżniono 8 typów trajektorii, jednak autorzy zdecydowali się na skorzystanie z modelu składającego się z 7 typów. Model ośmiogrupowy, jak uzasadniali autorzy, był konsekwencją specyficznych danych wyjściowych, ale – ich zdaniem – to model siedmiogrupowy lepiej oddał złożoność zbiorowości.","W tym badaniu uwzględniono okresy 6-miesięczne, nie zaś roczne jak w innych projektach.","S.D. Bushway, T.P. Thornberry, M.D. Krohn, Desistance as…, op.cit., s. 144.","Ibidem, s. 145–146.","B.O. Muthén, Latent variable analysis: Growth mixture modeling and related techniques for longitudinal data, [w:] D. Kaplan (red.), The Sage Handbook of Quantitative Methodology for the Social Sciences, Sage, Thousand Oaks 2004, s. 361–362.","T.E. Moffitt, Adolescence-limited and life-course-persistent antisocial behavior: a developmental taxonomy, \"Psychological Review\" 1993, t. 100, nr 4, s. 679.","T.E. Moffitt, Life-course-persistent versus adolescence-limited antisocial behavior, [w:] D. Cicchetti, D. J. Cohen (red.), Developmental Psychopathology, John Wiley & Sons, Hoboken 2006, s. 571–572.","Por. W. Klaus, Sidła i udręki, czyli co stoi na przeszkodzie procesu odchodzenia od przestępczości? w niniejszej publikacji (DOI: 10.5281/zenodo.5590327).","T.E. Moffitt, Life-course-persistent…, op.cit., s. 570–572, 592.","T.E. Moffitt, Adolescence-limited…, op.cit., s. 679.","T.E. Moffitt, Life-course-persistent…, op.cit., s. 588.","T.E. Moffitt, Adolescence-limited…, op.cit., s. 679.","Por. D. Woźniakowska-Fajst, O. Wanicka, Bez korzeni, bez skrzydeł. Czynniki ryzyka w ocenie chronicznych przestępców w niniejszej publikacji (DOI: 10.5281/ zenodo.5590312).","T.E. Moffitt, Life-course-persistent…, op.cit., s. 571.","T.E. Moffitt, Adolescence-limited…, op.cit., s. 674–675.","T.E. Moffitt, Life-course-persistent…, op.cit., s. 593.","Ibidem, s. 581, 583–584, 592.","T.E. Moffitt, Life-course-persistent…, op.cit., s. 577.","Ibidem, s. 578–579; por. W. Klaus, Sidła i udręki…, op.cit.","Ibidem, s. 581–582.","C.L. Odgers i in., Prediction of differential adult health burden by conduct problem subtypes in males, \"Archives of General Psychiatry\" 2007, t. 64, s. 477. Analizy prowadzone przez autorów były bardzo szerokie i z pewnością wykraczają poza ramy niniejszego rozdziału. Autorzy sprawdzali bowiem np. stan zdrowia fizycznego i psychicznego (w tym np. występowanie zaburzeń lękowych, depresyjnych, uzależnienia od narkotyków lub alkoholu), ryzyko wystąpienia chorób sercowo- -naczyniowych, poziom białka C-reaktywnego, czynności układu oddechowego, zdrowie seksualne, stan uzębienia, doznane kontuzje. Wykorzystali w tym celu szereg metod, technik i narzędzi: począwszy od wywiadu z badanymi, przez analizę dokumentacji lekarskiej zawierającej informacje o leczeniu ambulatoryjnym i szpitalnym, po wykorzystanie choćby spirometru. W badaniu tym uwzględniono także dane policyjne o skazaniach, informacje o podjętych próbach samobójczych oraz okresach bezdomności.","Ibidem, s. 479.","Ibidem, s. 481–483.","E. Lacourse, V. Dupéré, R. Loeber, Developmental trajectories of violence and theft, [w:] R. Loeber (red.), Violence and Serious Theft: Development and Prediction from Childhood to Adulthood, Routledge, New York 2008.","Ibidem, s. 231–232.","To nic innego jak wspomniane przez nas już LCGA.","E. Lacourse, V. Dupéré, R. Loeber, Developmental trajectories…, op.cit., s. 235–236.","Ibidem, s. 236.","Ibidem, s. 237.","Ibidem, s. 238.","Ibidem, s. 240.","Ibidem, s. 242.","Ibidem, s. 242–243, 265.","G.M. Campedelli, F. Calderoni, T. Comunale, C. Meneghini, Life-course criminal trajectories of mafia members, \"Crime & Delinquency\" 2021, t. 67, nr 1, s. 112– 113, 131, https://doi.org/10.1177/0011128719860834.","Ibidem, s. 117.","Ibidem, s. 117, 121–122.","Ibidem, s. 124, 126–129.","W tłumaczeniu: Przestępczość w nowoczesnym mieście.","K. Boers i in., Vom Jugend- zum frühen Erwachsenenalter, \"Monatsschrift für Kriminologie und Strafrechtsreform\" 2014, t. 97, nr 3, s. 184.","Ibidem, s. 189; K. Boers, Delinquenz im Altersverlauf, \"Monatsschrift für Kriminologie und Strafrechtsreform\" 2019, t. 102, nr 1, s. 16–20.","Autorzy wskazują również na wykorzystanie zero inflated negativ bimodel oraz grow mixture model.","J. Reinecke, Entwicklungsverläufe von deviantem und delinquentem Verhalten im Jugendalter, [w:] K. Boers, J. Reinecke (red.), Delinquenz im Altersverlauf: Erkenntnisse der Langzeitstudie Kriminalität in der modernen Stadt, Waxmann, Münster-New York 2019, s. 161–176.","J. Payne, A. Piquero, Developmental Criminology and the Crime Decline: A Comparative Analysis of the Criminal Careers of Two New South Wales Birth Cohorts, Cambridge University Press, Cambridge 2020, s. 30.","Ibidem, s. 32–33.","Ibidem, s. 38.","Ibidem, s. 49.","Ibidem, s. 52–53.","Ibidem; A.V. D'Unger, K.C. Land, P.L. McCall, D.S. Nagin, How many latent classes…, op.cit.; T. Jung, K.A.S. Wickrama, An introduction to latent class growth analysis and growth mixture modeling: latent trajectory classes, \"Social and Personality Psychology Compass\" 2008, t. 2, nr 1; B.O. Muthén, Latent variable analysis…, op.cit.; D.S. Nagin, Analyzing developmental trajectories…, op.cit.; D.S. Nagin, R.E. Trembley, Trajectories of…, op.cit.","Homogeniczność trajektorii w obrębie jednego typu trajektorii jest konsekwencją związania oszacowania kowariancji i wariancji wzrostu liczby czynów w każdym typie i ustalenie ich na zero. Zob. T. Jung, K.A.S. Wickrama, An introduction to…, op.cit., s. 304.","D.S. Nagin, K.C. Land, Age, criminal careers and population heterogeneity: specification and estimation of nonparamentric mixed poisson model, \"Criminology\" 1993, t. 31, nr 3, s. 327–362, https://doi.org/10.1111/j.1745-9125.1993. tb01133.x.","D.S. Nagin, Analyzing developmental trajectories…, op.cit., s. 141.","Wyczerpujący opis pracy z danymi longitudinalnymi w tym programie przedstawiony został w: L.K. Muthén, B.O. Muthén, Mplus User's Guide, Muthén & Muthén, Los Angeles 1998, s. 221 i nast.","Nie jest to oczywiście przeszkoda dla modelowania trajektorii. W niektórych projektach z powodzeniem wykorzystywano informacje o osobach urodzonych w różnych latach, zob.: G.M. Campedelli, F. Calderoni, T. Comunale, C. Meneghini, Life-Course criminal trajectories..., op.cit., s. 117–118.","Zob. więcej: M. Szulecka, Docieranie do informacji…, op.cit.","Triangulacja to nic innego jak \"wykorzystanie danych pochodzących z różnych źródeł\". Triangulacja źródeł to tylko jeden z rodzajów triangulacji. Badacze często korzystają również z triangulacji metodologicznej. Por. S. Juszczyk, Badania jakościowe w naukach społecznych. Szkice metodologiczne, Wydawnictwo UŚ, Katowice 2013, s. 88, 90.","Więcej o przestępczości badanych kobiet zob. D. Woźniakowska-Fajst, Kariery kryminalne kobiet w niniejszej publikacji (DOI: 10.5281/zenodo.5590306).","D.S. Nagin, Analyzing developmental trajectories…, op.cit., s. 147.","B.O. Muthén, Latent variable analysis…, op.cit., s. 356.","T. Jung, K.A.S. Wickrama, An introduction to…, op.cit., s. 311.","C.L. Odgers i in., Prediction of differential…, op.cit., s. 479.","T. Jung, K.A.S. Wickrama, An introduction to…, op.cit., s. 312.","B.O. Muthén, Latent variable analysis…, op.cit., s. 356.","O doborze osób do badania aktowego zob.: M. Szulecka, Docieranie do informacji o aktywności przestępczej…, op.cit.","Przypominamy przy tym, że przez pojęcie czynu rozumiemy tutaj pojedynczą kwalifikację prawną zastosowaną do danego zachowania sprawcy. Szczegółowe uwagi w tej kwestii zob. M. Szulecka, Docieranie do informacji o aktywności przestępczej…, op.cit.","A.V. D'Unger, K.C. Land, P.L. McCall, D.S. Nagin, How many latent classes…, op.cit., s. 1611.","Por. W. Klaus, Sidła i udręki…, op.cit.","R. Szczepanik, Stawanie się recydywistą. Kariery instytucjonalne osób powracających do przestępczości, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2015."]}

Nie b��dzie ��adnym odkryciem konstatacja, ��e problemy prowadz��ce do wkroczenia m��odej osoby na ��cie��k�� przest��pstwa, pozostawania na niej i kontynuowania ��ycia z przest��pczo��ci�� w doros��o��ci s�� z��o��one. W dodatku wr��cz niemo��liwe jest wy��uskanie najwa��niejszych czynnik��w ryzyka. David P. Farrington pisze, ��e w��a��nie g����wnym problemem w ich definiowaniu jest to, ��e s�� one ze sob�� powi��zane i wsp����zale��ne. Na przyk��ad m��ody cz��owiek ��yj��cy w ��rodowisku zdezorganizowanym fizycznie i spo��ecznie nieproporcjonalnie cz����ciej wychowuje si�� w rodzinie, w kt��rej nadz��r rodzicielski jest s��aby, a strategie wychowawcze niekonsekwentne. Cz����ciej boryka si�� tak��e z problemami organicznymi, takimi jak ni��szy poziom inteligencji czy wysoka impulsywno����. Koncentracja i wsp����wyst��powanie tego rodzaju przeciwno��ci losu powoduje, ��e trudne jest okre��lenie, kt��ry z tych czynnik��w, niezale��nie od innych, mia�� dominuj��cy wp��yw na przest��pczo���� i zachowania antyspo��eczne tej osoby, gdy�� wszystkie czynniki mog��y dzia��a�� ze zmienn�� si���� i w r����nym momencie207. Zatem dla ka��dego m��odego cz��owieka inny czynnik (czy raczej inny konglomerat czynnik��w) wytworzy okoliczno��ci popychaj��ce do pope��niania przest��pstw. C���� zatem nowego wnosz�� do nauki kryminologii nasze badania, skoro od lat wiemy, jakie czynniki ryzyka popychaj�� m��odzie�� do pope��niania przest��pstw? Ot����, naszym zdaniem, sk��onno���� do kariery przest��pczej jest przede wszystkim efektem brak��w, zaniedba�� i bierno��ci doros��ych os��b otaczaj��cych m��odego cz��owieka, przede wszystkim rodzic��w, ale tak��e innych doros��ych opiekun��w (nauczycieli, wychowawc��w) i niedoskona��o��ci w za��o��eniu instytucji edukacyjno-wychowawczych. We wst��pie do niniejszego artyku��u pisa��y��my, ��e badani przez nas nieletni, zw��aszcza ci, kt��rzy w doros��o��ci dopuszczali si�� kilku zachowa�� kryminalnych i mo��na ich uzna�� za osoby z karier�� kryminaln��, s�� jak drzewa, kt��rymi nikt troskliwie si�� nie opiekowa��. Nie dba�� o nie, nie piel��gnowa��, nie wspiera��. Afryka��skie przys��owie: ���aby wychowa�� dziecko potrzeba ca��ej wioski��� m��wi o tym, jak wiele wysi��ku trzeba w��o��y�� w ukszta��towanie m��odej jednostki. Dziecko, aby rozwija��o si�� i socjalizowa��o prawid��owo, nie mo��e by�� pozostawione samo sobie. Musi by�� kochane, bezpieczne, najedzone, trzeba z nim rozmawia�� i go s��ucha��, mie�� dla niego czas, pokazywa�� mu warto��ciowe zaj��cia, trzeba nieustannie korygowa�� jego zachowanie i z ca��ych si�� wspiera��, gdy napotyka trudno��ci (np. wynikaj��ce z jego wrodzonej konstrukcji neuropsychologicznej czy cech charakteru). To ogrom zada�� i pewnie nie ma na ��wiecie rodzica, kt��ry realizuje je w stu procentach. W przypadku os��b z karier�� kryminaln��, realizacja tych wyzwa�� przez rodzic��w by��a znikoma, a instytucje powo��ane do wspomagania rodziny nie da��y rady skorygowa�� cho�� cz����ci z najpowa��niejszych zaniedba��. S��dzimy, ��e jednym z wa��niejszych wniosk��w p��yn��cych z naszych bada�� jest to, ��e przyczyny przest��pczo��ci uporczywej s�� wt��rne w stosunku do deficyt��w wychowawczych. Przyczyn�� przest��pczo��ci nie jest nadmierna agresja dziecka, ale czynniki, kt��re w jego ��yciu t�� agresj�� wywo��ywa��y lub nie wycisza��y jej w odpowiednim stopniu. Przyczyn�� nie s�� dysfunkcje, takie jak np. niepe��nosprawno���� intelektualna czy ADHD, ale brak ich leczenia i wsparcia rozwoju dziecka na odpowiednim poziomie. Przyczyn�� kradzie��y nie jest tkwi��ce w dziecku z��o, ale brak odpowiedniego zainteresowania, brak mi��o��ci, brak troski, a czasem po prostu brak jedzenia. Przyczyn�� nie jest uzale��nienie od ��rodk��w psychoaktywnych, ale deficyty w rodzinie, kt��re popchn����y dziecko nie do jednorazowego eksperymentu z narkotykami, ale szukania w nich regularnej ucieczki. Przyczyn�� nie jest bunt dziecka i ���trudny charakter���, ale brak sta��ego zainteresowania i kontroli jego zachowania w spos��b konstruktywny i konsekwentny. Wreszcie, przyczyn�� przest��pczo��ci nie s�� nieodpowiedni koledzy, ale sytuacja w domu, kt��ra do tych koleg��w dziecko wypycha. Kolejna nasza konstatacja jest taka, ��e trzeba sobie jasno powiedzie��, ��e w wi��kszo��ci przypadk��w (zdarzaj�� si�� wszak��e, na szcz����cie, wyj��tki) wszelkie instytucje edukacyjne i wychowawcze nie s�� w stanie wyleczy��, przezwyci����y�� czy skorygowa�� deficyt��w wychowawczych rodziny. Jednym z powod��w, mo��e by�� fakt, ��e rzadko takie miejsca cechuj�� si�� indywidualnym podej��ciem do dziecka. To raczej fabryki, kt��re niby maj�� ukszta��towa�� dziecko, ale z racji ogromu dzieci, niedostatku nauczycieli i czasu nie zajmuj�� si�� ���finezyjn�� rze��b��, ale grubym ciosaniem���. Udanym ���produktem��� szko��y b��dzie dziecko, kt��re ju�� wesz��o do niej udane. Je��eli do szko��y trafia ucze�� problematyczny, szko��a nie ma szans skorygowa�� jego postawy bez ogromnego wsparcia p��yn��cego z domu tego dziecka. Tymczasem w przypadku p����niejszych uporczywych sprawc��w na to wsparcie na og���� liczy�� nie mo��na ��� a czasem szko��a spotyka si�� wr��cz z obstrukcj�� swojego wp��ywu ze strony rodzic��w. Tak��e domy dziecka, o��rodki opieku��czo-wychowawcze i zak��ady poprawcze cz��sto nie daj�� rady, bo nigdy nie b��d�� w stanie do ko��ca odci���� dziecka od baga��u wyniesionego z domu. I niemal zawsze to dziecko w ko��cu z instytucji wychowawczej czy poprawczej wyjdzie i trafi zn��w do rodziny. Nie znaczy to, ��e nale��y te instytucje zamkn����, ale po prostu nie mo��na wierzy��, ��e dokonaj�� one cudu. Je��li z przeprowadzonej przez nas analizy czynnik��w wej��cia na ��cie��k�� rozwoju kariery kryminalnej wynika jaki�� wniosek, to by��oby to zalecenie, by pa��stwo polskie, m��wi��c o polityce prorodzinnej, mniej rozumia��o przez to symbol i zach��canie do dzietno��ci, a wi��cej wysi��ku w��o��y��o w ratowanie dzieci wychowuj��cych si�� w rodzinach, kt��re nie radz�� sobie do���� dobrze. Wspieranie takich os��b powinno odbywa�� si�� nie przez zabieranie dzieci z tych rodzin, a przez solidne wsparcie rodzic��w, kt��rym brak zdolno��ci wychowawczych, ��rodk��w utrzymania na godnym poziomie, kt��rzy czasem tkwi�� w szponach na��og��w. Polityka prorodzinna potrzebna dzieciom z rodzin defaworyzowanych to nie tylko 500+ i niedziele wolne od handlu. To szybki i darmowy dost��p do specjalistycznych poradni, reedukator��w, psycholog��w i psychiatr��w dzieci��cych. To pomoc spo��eczna i kuratela, kt��ra nie by��aby oparta na nisko op��acanych (lub, jak w przypadku kurateli spo��ecznej, darmowych), przeci����onych zadaniami pracownikach. To szeroka sie�� kuratorskich o��rodk��w pracy z m��odzie���� i ognisk wychowawczych, dost��p do bezp��atnych zaj���� pozaszkolnych (obejmuj��cy tak��e zapewnienie dzieciom transportu do tych miejsc i z powrotem do dom��w w godzinach popo��udniowych). Bez szeroko zakrojonych i kosztownych zmian w polskim systemie wspierania rodzin z problemami jeszcze przez dziesi��ciolecia b��dziemy bezradnie rozk��ada�� r��ce, godz��c si�� na to, ��e w ka��dym pokoleniu i ka��dym roczniku b��d�� dzieci od pocz��tku spisane na straty., {"references": ["Por. C. Carlsson, J. Sarnecki, An Introduction to Life-Course Criminology, SAGE, Los Angeles 2015; D.P. Farrington, Developmental and life-course criminology: key theoretical and empirical issues The 2002 Sutherland Award address, \"Criminology\" 2003, t. 41, nr 2; Z. Ostrihanska, Problemy nieprzystosowania spo\u0142ecznego u dzieci i m\u0142odzie\u017cy, [w:] J. Jasi\u0144ski (red.), Zagadnienia nieprzystosowania spo\u0142ecznego i przest\u0119pczo\u015bci w Polsce, Zak\u0142ad Narodowy im. Ossoli\u0144skich, Wroc\u0142aw-Warszawa-Krak\u00f3w-Gda\u0144sk 1978; K. Ostrowska, Psychologiczne determinanty przest\u0119pczo\u015bci m\u0142odocianych. Analiza kryminologiczna, Pa\u0144stwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1981; P.-O. Wikstr\u00f6m, D. Butterworth, Adolescent Crime. Individual Differences and Lifestyles, Hoboken, Willan Publishing 2006.", "W. Klaus, Kryminologia krytyczna, [w:] E. Drzazga, M. Grzyb (red.), Nowe kierunki w kryminologii, Wydawnictwo Naukowe \"Scholar\", Warszawa 2018, s. 89.", "S\u0142owo \"k\u0142opoty\u0144ca\", jako polskie t\u0142umaczenie angielskiego troublemaker, jest u\u017cywane przez socjolog\u00f3w \u0142\u00f3dzkich. Por. A. Golczy\u0144ska-Grondas, M\u0119\u017cczy\u017ani z enklaw biedy. Rekonstrukcja pe\u0142nionych r\u00f3l spo\u0142ecznych, Wydawnictwo Absolwent, \u0141\u00f3d\u017a 2004.", "D.P. Farrington, Developmental criminology and risk-focused prevention, [w:] M. Maguire, R. Morgan, R. Reiner (red.), The Oxford Handbook of Criminology, Oxford University Press, Oxford, s. 664. 5 B.E. Kim i in., Identifying and predicting criminal career profiles from adolescence to age 39, \"Criminal Behaviour and Mental Health\" 2020, t. 30, nr 4, s. 112.", "S. Szelhaus, Z. Baucz-Straszewicz, M\u0142odociani recydywi\u015bci. Wyniki bada\u0144 100 m\u0142odocianych recydywist\u00f3w, \"Archiwum Kryminologii\" 1960, t. 1, s. 198.", "Por. M. Szulecka, Docieranie do informacji o aktywno\u015bci przest\u0119pczej jednostek \u2013 metodologiczne aspekty bada\u0144 w\u0142asnych nad karierami kryminalnymi w niniejszej publikacji (DOI: 10.5281/zenodo.5590289).", "W zwi\u0105zku z tym, \u017ce opieramy si\u0119 w tym rozdziale tak\u017ce na wynikach bada\u0144 jako\u015bciowych, okre\u015blenia \"kariera kryminalna\" u\u017cywamy nie w znaczeniu ilo\u015bciowym opisanym w innych rozdzia\u0142ach tej ksi\u0105\u017cki, ale w kontek\u015bcie wielokrotnego pope\u0142niania przest\u0119pstw przez osoby, z kt\u00f3rymi przeprowadzali\u015bmy rozmowy.", "T. Hirschi, Causes of Delinquency, Routledge, New Brunswick 2002, s. 16. 10 T\u0142umaczenie za: A. Siemaszko, Granice tolerancji. O teoriach zachowa\u0144 dewiacyjnych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1993, s. 237\u2013243.", "T. Newburn, Criminology, Willan Publishing, Cullompton-Portland 2017, s. 252.", "Por. \u00d6. \u00d6zbay, Y.Z. \u00d6zcan, A Test of Hirschi's social bonding theory. A comparison of male and female delinquency, \"International Journal of Offender Therapy and Comparative Criminology\" 2008, t. 25, nr 2, s. 134\u2013157.", "T. Hirschi, Causes of Delinquency\u2026, op.cit., s. 16\u201319.", "Ibidem, s. 19.", "A. Siemaszko, Granice tolerancji\u2026., op.cit., s. 237.", "R.V. Clarke, M. Felson, Routine Activity and Rational Choice, Transaction, London 1993.", "T. Hirschi, Causes of Delinquency\u2026, op.cit., s. 21.", "A. Siemaszko, Granice tolerancji\u2026, op.cit., s. 241.", "A. Osiecka, tekst piosenki \"To wszystko z nud\u00f3w\", muzyka L. Kaszycki.", "T. Hirschi, Causes of Delinquency, op.cit\u2026, s. 22.", "R.H. Burke, An Introduction to Criminological Theory, Willan Publishing 2005, s. 210.", "T. Newburn, Criminology\u2026, op.cit., s. 252.", "W.J. Chambliss, The saints and the roughnecks, [w:] E. Rubington, M.S. Weinberg (red.), The Study of Social Problems, Oxford University Press, Oxford 2003, s. 195.", "Ibidem, s. 23.", "T. Newburn, Criminology\u2026, op.cit., s. 252.", "Ibidem.", "O technikach neutralizacji zob. J. B\u0142achut, A. Gaberle, K. Krajewski, Kryminologia, Arche, Gda\u0144sk 1999, s. 124\u2013127; A. Siemaszko, Granice tolerancji.., op.cit., s. 187\u2013199.", "T\u0142umaczenie za: \u017ce, op.cit., s. 243.", "J. B\u0142achut, A. Gaberle, K. Krajewski, Kryminologia\u2026, op.cit., s. 129.", "M.R. Gottfredson, T. Hirschi, A General Theory of Crime, Standford University Press, Standford 1990, s. 87\u201391.", "T. Newburn (red.), Key Readings in Criminology, Willan Publishing, Cullompton 2009, s. 242.", "L. McAra, S. McVie, Developmental and life-course criminology: innovations, impacts and applications, [w:] A. Liebling, S. Maruna, L. McAra (red.), The Oxford Handbook of Criminology, Oxford University Press, Oxford 2017, s. 629.", "L. Wachholz, O zaburzeniach umys\u0142owych u dzieci i m\u0142odziezy. Podr\u0119cznik dla rodzic\u00f3w, wychowawc\u00f3w i nauczycieli, Ksi\u0105\u017cnica-Atlas, Lw\u00f3w-Warszawa 1927.", "T.E. Moffitt, Adolescence-Limited and life-course-persistent antisocial behavior: a developmental taxonomy, \"Psychological Review\" 1993, t. 100, nr 4, s. 680.", "M. Miernik-Jaeschke, Zesp\u00f3\u0142 nadpobudliwo\u015bci psychoruchowej (ADHD), https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/choroby/psychiatria/78868,zespolnadpobudliwosci- psychoruchowej-adhd [dost\u0119p: 11.09.2020].", "M. Lipowska, Dysleksja i ADHD. Wsp\u00f3\u0142wyst\u0119puj\u0105ce zaburzenia rozwoju, Wydawnictwo Naukowe \"Scholar\", Warszawa 2011, s. 55.", "T. Srebnicki, T. Wola\u0144czyk, One s\u0105 w\u015br\u00f3d nas. Dziecko z ADHD w szkole i przedszkolu. Informacje dla pedagog\u00f3w i opiekun\u00f3w, O\u015brodek Rozwoju Edukacji, Warszawa 2010, s. 13.", "Ibidem.", "E. \u017babczy\u0144ska, Przest\u0119pczo\u015b\u0107 dzieci, Pa\u0144stwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1983, s. 123.", "T.E. Moffitt, Adolescence-limited\u2026, op.cit., s. 685.", "D.S. Nagin, K.C. Land, Age, criminal careers and population heterogeneity: specification and estimation of nonparamentric mixed poisson model, \"Criminology\" 1993, t. 31, nr 3, s. 355, https://doi.org/10.1111/j.1745-9125.1993.tb01133.x.", "Z. Ostrihanska, Problemy nieprzystosowania spo\u0142ecznego\u2026, op.cit.; K. Ostrowska, Psychologiczne determinanty przest\u0119pczo\u015bci\u2026, op.cit.; E. \u017babczy\u0144ska, Przest\u0119pczo\u015b\u0107 dzieci\u2026, op.cit.", "J. B\u0142achut, A. Gaberle, K. Krajewski, Kryminologia\u2026, op.cit., s. 337.", "J. Komender, Dzieci bite w \u015bwietle bada\u0144 i do\u015bwiadcze\u0144 psychiatry dzieci\u0119cego, [w:] J. Bi\u0144czycka (red.), Bici bij\u0105, Wydawnictwo Akademickie \"\u017bak\", Warszawa 2001, s. 65.", "J. Bi\u0144czycka, Wst\u0119p, [w:] J. Bi\u0144czycka (red.), Bici bij\u0105\u2026, op.cit., s. 9.", "J. B\u0142achut, A. Gaberle, K. Krajewski, Kryminologia\u2026, op.cit., s. 336.", "Ibidem, s. 336\u2013337.", "Przemocy jednak do\u015bwiadczali tak\u017ce nieletni, kt\u00f3rzy w doros\u0142o\u015bci nie byli karani lub pope\u0142nili tylko jedno przest\u0119pstwo (15%). R\u00f3\u017cnica w doznawanej przemocy mi\u0119dzy tymi grupami nie jest zatem znacz\u0105ca i nie jest istotna statystycznie (test chi-kwadrat).", "J. W\u0142odarczyk, By\u0107 tat\u0105. Wyniki badania polskich ojc\u00f3w, \"Dziecko Krzywdzone. Teoria, Badania, Praktyka\" 2014, nr 13(3), s. 130.", "Ibidem, s. 135.", "M. Braun-Ga\u0142kowska, D. Kornas-Biela, By\u0107 ojcem, [w:] M. Braun-Ga\u0142kowska (red.), Oblicza ojcostwa, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 2001, s. 205.", "A. Grygorczuk, K. Dzier\u017canowski, T. Kiluk, Mechanizmy psychologiczne wyst\u0119puj\u0105ce w relacji ofiara\u2013sprawca przemocy, \"Via Medica\" 2009, t. 6, nr 2, s. 63.", "A. Miller, Zniewolone dzieci\u0144stwo. Ukryte \u017ar\u00f3d\u0142a tyranii, Media Rodzina, Pozna\u0144 1999.", "M.A. Straus, D.A. Donnelly, Beating the Devil Out of Them: Corporal Punishment in American Families and Its Effects on Children, Routledge, London-New York 2017, s. 99 i nast.", "Ibidem, s. 67\u201379.", "J.L. Herman, J.C. Perry, B.A. van der Kolk, Childhood trauma in borderline personality disorder, \"American Journal of Psychiatry\" 1989, 146, s. 490\u201395, za: J.L. Herman, Przemoc, uraz psychiczny i powr\u00f3t do r\u00f3wnowagi, Gda\u0144skie Wydawnictwo Psychologiczne, Gda\u0144sk 2003, s. 123.", "M.A. Straus, D.A. Donnelly, Beating the Devil\u2026, op.cit., s. 71\u201372.", "E.H. Carmen, P.P. Rieker, T. Mills, Victims of violence and psychiatric illness, \"American Journal of Psychiatry\" 1984, nr 141, s. 378\u201383, za: J.L. Herman, Przemoc, uraz psychiczny\u2026, op.cit., s. 123.", "M.A. Straus, D.A. Donnelly, Beating the Devil\u2026, op.cit., s. i.", "J.L. Herman, Przemoc, uraz psychiczny\u2026, op.cit., s. 121.", "J. Komender, Dzieci bite\u2026, op.cit., s. 65.", "W. Burszta, Antropologia kultury, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Pozna\u0144 2017, s. 120.", "J. Fulcher, J. Scott, Sociology, Oxford University Press, Oxford 2005, s. 495.", "H. Ko\u0142akowska-Prze\u0142omiec, \u015arodowisko rodzinne w \u015bwietle bada\u0144 kryminologicznych, [w:] J. Jasi\u0144ski (red.), Zagadnienia nieprzystosowania spo\u0142ecznego i przest\u0119pczo\u015bci w Polsce, Ossolineum, Wroc\u0142aw-Warszawa-Krak\u00f3w-Gda\u0144sk 1978, s. 325.", "R\u00f3\u017cnica ta by\u0142a zauwa\u017calna jednak w przypadku dziewcz\u0105t. Por. D. Wo\u017cniakowska- Fajst, Kariery kryminalne kobiet w niniejszej publikacji (DOI: 10.5281/ zenodo.5590306).", "P.-O. Wikstr\u00f6m, D. Butterworth, Adolescent Crime\u2026, op.cit., s. 68\u201369.", "T. Hirschi, Causes of Delinquency..., op.cit., s. 16\u201319.", "Podane w tabeli odsetki odnosz\u0105 si\u0119 do struktury rodzin w konkretnym typie kariery (nienotowani w doros\u0142o\u015bci/ 1 czyn/ kariera) i sumuj\u0105 si\u0119 do 100 w wierszach. Liczba nieletnich, w przypadku kt\u00f3rych uzyskali\u015bmy dane o strukturze rodziny wynosi\u0142a 2222.", "Nieletni wychowywany przez dalsz\u0105 rodzin\u0119, rodzin\u0119 adopcyjn\u0105 lub zast\u0119pcz\u0105 lub poza rodzin\u0105 w spos\u00f3b niesformalizowany.", "Por. C. Carlsson, J. Sarnecki, An Introduction to Life-Course Criminology, SAGE, Los Angeles 2015, s. 81; D. Wo\u017aniakowska-Fajst, Powrotna przest\u0119pczo\u015b\u0107 nieletnich dziewcz\u0105t a rodziny wieloproblemowe, [w:] K. Buczkowski, W. Klaus, P. Wiktorska, D. Wo\u017aniakowska-Fajst (red.), Zmiana i kontrola. Spo\u0142ecze\u0144stwo wobec przest\u0119pczo\u015bci, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2017, s. 133.", "Por. P.-O. Wikstr\u00f6m, D. Butterworth, Adolescent Crime..., op.cit., s. 50 i nast.", "\"Ma\u0142y Rocznik Statystyczny\" 2000, s. 109.", "T. Sosnowski, Ojciec we wsp\u00f3\u0142czesnej rodzinie. Kontekst pedagogiczny, Wydawnictwo Akademickie \"\u017bak\", Warszawa 2011, s. 80\u201381.", "Por. M. Jarosz, Problemy dezorganizacji rodziny, Pa\u0144stwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1979, s. 69; Z. Ostrihanska, Problemy nieprzystosowania spo\u0142ecznego\u2026, op.cit.", "Podane w tabeli odsetki odnosz\u0105 si\u0119 do struktury rodzin w konkretnym typie kariery (nienotowani w doros\u0142o\u015bci/ 1 czyn/ kariera) i s\u0105 wyimkiem z tabeli 1.", "Nieletni wychowywany przez dalsz\u0105 rodzin\u0119, rodzin\u0119 adopcyjn\u0105 lub zast\u0119pcz\u0105 lub poza rodzin\u0105 w spos\u00f3b niesformalizowany.", "R.D. Schroeder, A.K. Osgood, M.J. Oghia, Family transitions and juvenile delinquency, \"Sociological Inquiry\" 2010, t. 80, nr 4, s. 579\u2013604; D. Wo\u017aniakowska- Fajst, Nieletnie. Niebezpieczne\u2026, op.cit., s. 225\u2013228.", "\"Ma\u0142y Rocznik Statystyczny\" 2006.", "W przypadku nieletnich dziewcz\u0105t przez samotne matki by\u0142o wychowywanych 23,1%. D. Wo\u017aniakowska-Fajst, Nieletnie. Niebezpieczne\u2026, op.cit., s. 230.", "L. McAra, S. McVie, Developmental\u2026, op.cit., s. 629.", "H. Malewska, V. Peyre, Przest\u0119pczo\u015b\u0107 nieletnich. Uwarunkowania spo\u0142eczno-ekonomiczne, Pa\u0144stwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1973 za: za: J. B\u0142achut, A. Gaberle, K. Krajewski, Kryminologia\u2026, op.cit., s. 335.", "E. Emmons Maccoby, J.A. Martin, Socialization in the Context of the Family: Parent-Child Interaction, w: P.H. Mussen, E.M. Hetherington (red.), Handbook of Child Psychology, T. 4. Socialization, Personality, and Social Development, Wiley, New York 1983 za: E. Wysocka, B. Ostafi\u0144ska-Molik, Zaburzenia przystosowania m\u0142odzie\u017cy, a style wychowania w rodzinie, \"Pedagogika Spo\u0142eczna\" 2015, t. XIV, nr 4(58), s. 59.", "Z. Ostrihanska, Prognoza recydywy nieletnich, [w:] A. Krukowski (red.), Prognozowanie kryminologiczne (wybrane zagadnienia), Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1975, s. 129\u2013154.", "M. Dragan, Czas wolny m\u0142odzie\u017cy gimnazjalnej, [w:] M. Banach, T.W. Gierat (red.), Formy sp\u0119dzania czasu wolnego, Wydawnictwo Scriptum, Krak\u00f3w 2013, s. 26.", "Ibidem, s. 27.", "Wi\u0119cej na temat stosowania metody tzw. pozytywnej dyscypliny, kt\u00f3rej celem jest stosowanie techniki zach\u0119caj\u0105cej do zachowa\u0144 pozytywnych oraz zniech\u0119caj\u0105cej do negatywnych, czyli o \"uprzejmym i stanowczym\" sposobie wychowania: t.a. kyriazos, a. stalikas, positive parenting or positive psychology parenting? Towards a conceptual framework of positive psychology parenting, \"Psychology\" 2018, nr 9, s. 1764\u20131765.", "Test chi-kwadrat dla matek = .446, dla ojc\u00f3w = .543", "T.E. Moffitt, Adolescence-limited\u2026, op.cit., s. 681.", "Odsetek liczony od liczby 371: wszystkie osoby w tej kategorii, w przypadku kt\u00f3rych by\u0142a opinia o matce.", "Odsetek liczony od liczby 384: wszystkie osoby w tej kategorii, w przypadku kt\u00f3rych by\u0142a opinia o ojcu.", "Odsetek liczony od liczby 270: wszystkie osoby w tej kategorii, w przypadku kt\u00f3rych by\u0142a opinia o matce.", "Odsetek liczony od liczby 207: wszystkie osoby w tej kategorii, w przypadku kt\u00f3rych by\u0142a opinia o ojcu.", "M.R. Gottfredson, T. Hirschi, A General Theory of Crime\u2026., s. 8791 za: T. Newburn (red.), Key Readings in Criminology\u2026, s. 244.", "Ibidem, s. 245.", "Ibidem.", "Justyna W\u0142odarczyk-Madejska bada\u0142a sprawy nieletnich, kt\u00f3rzy zostali skierowani do m\u0142odzie\u017cowych o\u015brodk\u00f3w wychowawczych i zak\u0142ad\u00f3w poprawczych, wi\u0119c dzieci, kt\u00f3re sprawia\u0142y ju\u017c do\u015b\u0107 du\u017ce k\u0142opoty wychowawcze. Por. J. W\u0142odarczyk- Madejska, Skazani na wychowanie. Stosowanie \u015brodk\u00f3w izolacyjnych wobec nieletnich, Wydawnictwo INP PAN, Warszawa 2019, s. 112.", "Ibidem, s. 114.", "H. Ko\u0142akowska-Prze\u0142omiec, \u015arodowisko rodzinne w \u015bwietle bada\u0144 kryminologicznych, [w:] J. Jasi\u0144ski (red.), Zagadnienia nieprzystosowania spo\u0142ecznego i przest\u0119pczo\u015bci w Polsce, Zak\u0142ad Narodowy im. Ossoli\u0144skich, Wroc\u0142aw-Warszawa- Krak\u00f3w-Gda\u0144sk 1978, s. 323.", "A. Kacprzak, Rodzinne uwarunkowania przest\u0119pczo\u015bci nieletnich w \u015bwietle kryminologicznych teorii nieformalnej kontroli spo\u0142eczne, [w:] J. Grotowska-Leder (red.), Wi\u0119zi spo\u0142eczne, sieci spo\u0142eczne a procesy inkluzji i wykluczenia spo\u0142ecznego, Wydawnictwo Uniwersytetu \u0141\u00f3dzkiego, \u0141\u00f3d\u017a 2014, s. 7\u20138.", "Test chi-kwadrat wykaza\u0142 istotno\u015b\u0107 statystyczn\u0105 odno\u015bnie do ograniczenia i pozbawienia w\u0142adzy rodzicielskiej ojca (odpowiednio .004 i.039), jednak takich przypadk\u00f3w nie by\u0142o ma\u0142o.", "Test chi-kwadrat dla poszczeg\u00f3lnych cech wynosi\u0142 od .856 do .159.", "Test chi-kwadrat dla negatywnej opinii zar\u00f3wno matki, jak i ojca wynosi\u0142 .000.", "H. Cudak, Rola matki w zaspokajaniu potrzeb emocjonalnych dzieci, \"Pedagogika Rodziny\" 2012, t. 2, nr 1, s. 22.", "Spo\u0142eczna rola matki \u2013 wyzwania wsp\u00f3\u0142czesnego macierzy\u0144stwa. Raport z badania 2015, Regionalny O\u015brodek Polityki Spo\u0142ecznej Wojew\u00f3dztwa \u015al\u0105skiego, [Katowice] 2015, https://old.rops-katowice.pl/dopobrania/2015.07.31-raport.pdf [dost\u0119p: 13.12.2021].", "W wywiadach fokusowych wzi\u0119\u0142y udzia\u0142 mieszkanki aglomeracji \u015bl\u0105skiej w wieku 20\u201348 lat. Dob\u00f3r pr\u00f3by by\u0142 celowy. Cz\u0119\u015b\u0107 uczestniczek bada\u0144 mia\u0142a dzieci, cz\u0119\u015b\u0107 nie.", "Podobnie jak w przypadku kobiet, dob\u00f3r pr\u00f3by by\u0142 celowy, badani m\u0119\u017cczy\u017ani mieszkali na \u015al\u0105sku, mieli od 20 do 48 lat, cz\u0119\u015b\u0107 z nich by\u0142a ojcami.", "Spo\u0142eczna rola matki\u2026, op.cit., s. 9.", "Okre\u015blenie \"brak zainteresowania dzieckiem\" w naszych badaniach mia\u0142o r\u00f3\u017cne znaczenia. Tym poj\u0119ciem okre\u015blane by\u0142y zar\u00f3wno matki fizycznie obecne w \u017cyciu dzieci, kt\u00f3re nie przejawia\u0142y jednak zainteresowania tym, co ich dzieci robi\u0105 na co dzie\u0144, jakie maj\u0105 potrzeby, z kim przebywaj\u0105, jak si\u0119 ucz\u0105, jak i te (rzadziej), kt\u00f3re z dzieckiem nie mieszka\u0142y i nie interesowa\u0142y si\u0119 w og\u00f3le jego losami.", "W badaniach aktowych fakt ten by\u0142 ujawniany w\u0142a\u015bciwie tylko wtedy, gdy matka odbywa\u0142a w chwili przeprowadzenia wywiadu, lub cz\u0119\u015bciej, w przesz\u0142o\u015bci, kar\u0119 pozbawienia wolno\u015bci.", "J. B\u0142achut, Kobiety recydywistki w \u015bwietle bada\u0144 kryminologicznych, Zak\u0142ad Narodowy im. Ossoli\u0144skich, Wroc\u0142aw-Warszawa-Krak\u00f3w-Gda\u0144sk-\u0141\u00f3d\u017a 1981, s. 150.", "M. Schinkel, Rethinking turning points: Trajectories of parenthood and desistance, \"Journal of Developmental and Life-Course Criminology\" 2019, nr 5, s. 378\u2013 379.", "A. Rzepli\u0144ski, Rodziny wi\u0119\u017ani\u00f3w d\u0142ugoterminowych, Zak\u0142ad Narodowy im. Ossoli\u0144skich, Wroc\u0142aw-Warszawa-Krak\u00f3w-Gda\u0144sk-\u0141\u00f3d\u017a 1981, s. 34.", "M. Schinkel, Rethinking turning points\u2026, op.cit., s. 377.", "Dwoje dzieci wychowywanych by\u0142o przez osoby trzecie, dwoje w plac\u00f3wkach opieku\u0144czo-wychowawczym, o jednym brak by\u0142o informacji.", "R.D. Lee, X. Fang, F. Luo, Parental incarceration and social exclusion: Long-term implications for the health and well-being of vulnerable children in the united states, \"Inequality after the 20th Century: Papers from the Sixth ECINEQ Meeting\" 2016, nr 24, s. 215.", "J. W\u0142odarczyk, By\u0107 tat\u0105. Wyniki badania polskich ojc\u00f3w, \"Dziecko Krzywdzone. Teoria, Badania, Praktyka\" 2014, nr 13(3), s. 94.", "T. Sosnowski, Ojciec we wsp\u00f3\u0142czesnej rodzinie\u2026, op.cit., s. 210.", "J. W\u0142odarczyk, By\u0107 tat\u0105\u2026, op.cit., s. 136.", "T. Sosnowski, Ojciec we wsp\u00f3\u0142czesnej rodzinie\u2026, op.cit., s. 213.", "Zostali tu wzi\u0119ci pod uwag\u0119 nieletni wychowywani przez samotne matki, przez dalsz\u0105 rodzin\u0119 i przebywaj\u0105cy w instytucjach wychowawczych.", "T. Sosnowski, Ojciec we wsp\u00f3\u0142czesnej rodzinie\u2026, op.cit., s. 79.", "R.D. Lee, X. Fang, F. Luo, Parental incarceration\u2026, op.cit., s. 215.", "Odsetki dotycz\u0105 grup, dla kt\u00f3rych mieli\u015bmy zebrane opinie o ojcu i matce.", "A. Rzepli\u0144ski, Rodziny wi\u0119\u017ani\u00f3w d\u0142ugoterminowych\u2026, op.cit., s. 30\u201336.", "Ibidem, s. 107.", "Ibidem, s. 108.", "Ibidem, s. 119\u2013120.", "W naszym badaniu, w ca\u0142ej zbiorowo\u015bci karanych by\u0142o 85 ojc\u00f3w, ale nie mamy danych, ilu z nich odbywa\u0142o kar\u0119 pozbawienia wolno\u015bci.", "T. Sosnowski, Ojciec we wsp\u00f3\u0142czesnej rodzinie\u2026, op.cit., s. 83.", "Ibidem, s. 80\u201381.", "Je\u015bli chodzi o negatywne cechy ojc\u00f3w to znaczniej rzadziej ni\u017c w przypadku matek pojawia\u0142 si\u0119 problem niewydolno\u015bci wychowawczej, znacznie cz\u0119\u015bciej natomiast nadu\u017cywanie alkoholu, stosowanie przemocy czy zupe\u0142ny brak zainteresowania dzieckiem.", "T. Sosnowski, Ojci

Naszym celem by��o opisanie przebiegu trajektorii przest��pczych os��b, kt��re badane s�� w Zak��adzie Kryminologii INP PAN od ponad 20 lat. Wychodz��c z za��o��enia, ��e trajektorie przest��pcze s�� elementem szerszych trajektorii ��yciowych os��b nale����cych do badanej przez nas zbiorowo��ci, uznali��my, ��e nurt life-course criminology stanowi dla nas idealny kontekst teoretyczny i metodologiczny, pozwalaj��cy umie��ci�� trajektorie przest��pcze w perspektywie innych wydarze�� i punkt��w zwrotnych w ��yciu badanych przez nas os��b. Przeprowadzone przez nas analizy potwierdzaj�� trendy odnotowane ju�� w ��wiatowej literaturze dotycz��ce tego, ��e najszybszy przyrost sprawc��w skazanych po raz pierwszy przypada na okres p����nego dojrzewania i wczesnej doros��o��ci (w naszym przypadku oko��o 19 roku ��ycia). W analizowanej przez nas zbiorowo��ci, podobnie jak w przypadku innych bada��, wi��kszo���� badanych stanowi�� osoby, kt��rych dzia��alno���� przest��pcza ogranicza si�� do pojedynczych i kr��tkotrwa��ych epizod��w zachowa�� sprzecznych z prawem (jedna trzecia trajektorii przest��pczych to aktywno��ci obejmuj��ce mniej ni�� jeden rok). Trajektorii bardzo d��ugich jest relatywnie niewiele. Potwierdzili��my r��wnie�� hipotez��, ��e wcze��niejsze rozpocz��cie dzia��alno��ci przest��pczej w doros��o��ci jest dobrym wska��nikiem jej d��ugo��ci ��� trajektorie te zwykle trwaj�� d��u��ej, ani��eli te rozpocz��te p����niej. Z d��ugo��ci�� trajektorii koreluje dodatnio tak��e pobyt w zak��adzie karnym ��� kariery badanych z takim do��wiadczeniem r��wnie�� trwaj�� d��u��ej. Trudne okaza��o si�� wyznaczenie ko��ca dzia��alno��ci przest��pczej, a w konsekwencji wskazanie odsetka trajektorii ju�� zako��czonych. Upraszczaj��c, za trajektorie u��pione uznali��my te, w kt��rych badany nie zosta�� skazany za przest��pstwo zarejestrowane na etapie ��ycia, na kt��rym si�� znajdowa�� w momencie ostatniego sprawdzenia w KRK, tj. w 2017 r., za�� jako zako��czone te, kt��re zako��czy��y si�� w spos��b naturalny, a zatem ��mierci�� badanego. Takie za��o��enie pozwala wnioskowa��, ��e 12% sprawc��w prawdopodobnie zako��czy��o lub zawiesi��o (u��pi��o) swoj�� dzia��alno���� przest��pcz��. Istotne wydaje si�� dalsze obserwowanie los��w badanych ��� dawnych nieletnich, by zobaczy��, na ile nasze przypuszczenia w tej kwestii s�� prawid��owe. Przeprowadzone analizy pokaza��y r��wnie��, ��e w badanej przez nas zbiorowo��ci najwi��ksze nat����enie czyn��w pope��nianych przez cz��onk��w badanej grupy przypada na okres wczesnej doros��o��ci. Wszystkie te stwierdzenia pozwalaj�� przyj����, ��e nasza zbiorowo����, chocia�� szczeg��lna ze wzgl��du na spos��b doboru pr��by, wpisuje si�� w og��lniejszy trend obserwowany zar��wno w zbiorczych statystykach przest��pczo��ci, jak i innych projektach badawczych po��wi��conych trajektoriom przest��pczym. Analiza cz��stotliwo��ci pope��niania przest��pstw (rozpatrywana w kontek��cie nat����enia przest��pczo��ci oraz prewalencji rocznej) r��wnie�� pokaza��a, ��e wzgl��dnie sta��y jej poziom zwi��zany jest z du���� liczb�� anga��uj��cych si�� w dzia��alno���� przest��pcz�� m��odych sprawc��w, kt��rzy pope��niaj�� niewiele czyn��w oraz intensywn�� dzia��alno��ci�� sprawc��w starszych, ale mniej licznych., {"references":["D.P. Farrington, J.W. Coid, L.M. Harnett, Criminal Careers and Life Success: New findings from the Cambridge Study in Delinquent Development, Home Office Research Study, nr 299, Home Office, [London] 2006, https://www. bl.uk/britishlibrary/~/media/bl/global/social-welfare/pdfs/non-secure/c/r/i/ criminal-careers-upto-age-50-and-life-success-up-to-age-48-new-findings-fromthecambridge- study-in-delinquent-development-2nd-edition.pdf [dostep: 15.12.2021]; B. Kyvsgaard, The criminal career: the Danish longitudinal study, Cambridge University Press, Cambridge-New York 2003, s. 109.","Por. M. Szulecka, Docieranie do informacji o aktywności przestępczej jednostek – metodologiczne aspekty badań własnych nad karierami kryminalnymi w niniejszej publikacji (DOI: 10.5281/zenodo.5590289).","Zob. K. Buczkowski, P. Wiktorska, Struktura przestępczości dawnych nieletnich sprawców czynów karalnych w okresie ich dorosłości – pokolenie transformacyjne i milenijne w niniejszej publikacji (DOI: 10.5281/zenodo.5590293).","Zob. D. Woźniakowska-Fajst, Kariery kryminalne kobiet w niniejszej publikacji (DOI: 10.5281/zenodo.5590306).","Por. M. Szulecka, Docieranie do informacji o aktywności…, op.cit.","K. Buczkowski, P. Wiktorska, Struktura przestępczości…, op.cit.","A. Brzezińska, Portrety psychologiczne człowieka. Jak zmienia się człowiek w ciągu życia, \"Remedium\" 2003, nr 4(122), s. 1–3; M. Kielar-Turska, Rozwój człowieka w pełnym cyklu życia, [w:] J. Strelau (red.), Psychologia. Podręcznik akademicki, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Sopot 1999, s. 317–339.","J. Błachut, A. Gaberle, K. Krajewski, Kryminologia, InfoTrade, Gdańsk 2004, s. 218–220.","M. Muskała, \"Odstąpienie od przestępczości\" w teorii i praktyce resocjalizacyjnej, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań 2016, s. 173.","D. Woźniakowska-Fajst, Nieletnie dziewczęta 10 lat później – badania katamnestyczne, \"Archiwum Kryminologii\" 2011, t. XXXIII, s. 173, https://doi.org/ 10.7420/AK2011E.","Por. M. Szulecka, Docieranie do informacji o aktywności…, op.cit.","Pisze o tym m.in. B.W. Mach, Pokolenie historycznej nadziei i codziennego ryzyka: społeczne losy osiemnastolatków z roku 1989, Instytut Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 2003; B.W. Mach, Transformacja systemu a trajektorie życiowe młodych pokoleń, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa 2005.","Zob. K. Buczkowski, P. Wiktorska, Struktura przestępczości…, op.cit.","Por. K. Buczkowski, P. Wiktorska, Struktura przestępczości…, op.cit.","Do przygotowania charakterystyki równolatków naszych badanych wykorzystaliśmy \"Roczniki Statystyczne i Demograficzne Polski\" za lata 1988, 1993, 2002, 2006, 2011, 2015 oraz dane z Krajowego Rejestru Karnego o prawomocnych skazaniach w latach 2000, 2010 i 2014.","Ze względu na niespełnienie założeń testów parametrycznych niemożliwe było skorzystanie z jednoczynnikowej analizy wariancji ANOVA. Do analizy różnic między grupami wykorzystaliśmy zatem test Kruskala-Wallisa, będący nieparametrycznym odpowiednikiem analizy wariancji. Uzyskany wynik jest istotny statystycznie na poziomie 0,05.","M. Muskała, \"Odstąpienie od przestępczości\"..., op.cit., s. 259. Więcej o odchodzeniu od przestępczości także w rozdziale: W. Klaus, Sidła i udręki, czyli co stoi na przeszkodzie procesu odchodzenia od przestępczości? w niniejszej publikacji (DOI: 10.5281/zenodo.5590327).","B. Kyvsgaard, The Criminal Career: the Danish Longitudinal Study, Cambridge University Press, Cambridge, UK; New York 2003, s. 67.","Podstawowa informacja o działalności sądów powszechnych – I półrocze 2017 roku na tle poprzednich okresów statystycznych, Departament Strategii i Funduszy Europejskich, Wydział Statystycznej Informacji Zarządczej Ministerstwa Sprawiedliwości, Warszawa 2017.","Liczebność N podana jest dla początkowego stanu grupy. Wraz z wiekiem uwzględniamy zgony i podstawą procentowania jest liczebność osób, które dożyły danego wieku.","C. Carlsson, J. Sarnecki, An Introduction to Life-Course Criminology, SAGE, Los Angeles 2016, s. 100.","Rozkład dotyczy wszystkich przypadków. Z pewnością zasadne byłoby odrzucenie z próby przypadków odstających (przykładowo 1% lub 5% badanej próby). Zdecydowaliśmy się jednak na pokazanie wszystkich, by uzmysłowić czytelnikom, jak bardzo trajektorie naszych badanych, omawiane w poszczególnych parametrach, różnią się od siebie.","D.P. Farrington i in., Criminal Careers up to Age 50 and Life Success up to Age 48: New Findings from the Cambridge Study in Delinquent Development, Home Office Research, Development and Statistics Directorate, London 2006, s. 24.","Ze względu na brak spełnienia przesłanki rozkładu normalnego przez zmienną, liczba popełnionych czynów (warunek zastosowania testu parametrycznego t-Studenta dla prób niezależnych) zastosowano test nieparametryczny U Manna- Whitneya dla prób niezależnych, którego wynik pozwala na poziomie istotności 0,05 odrzucić hipotezę zerową o równości średniej liczby skazań w obu grupach."]}

Przedstawione w rozdziale dane statystyczne pozwalają na stwierdzenie, że przestępczość zapoczątkowana w okresie nieletniości i kontynuowana w okresie dorosłości charakteryzuje się pewnymi stałymi trendami. Pomimo zmian ustrojowych, gospodarczych, społecznych oraz licznych zmian legislacyjnych, polegających nie tylko na penalizacji i depenalizacji poszczególnych czynów, ale również na zmianach w zakresie filozofii zasad odpowiedzialności karnej, struktura przestępstw występujących na drodze życiowej badanych zmienia się w dość ograniczonym zakresie. Bezwzględna dominacja przestępstw przeciwko mieniu widoczna jest zarówno w pokoleniu transformacyjnym, jak i milenijnym, co nie dziwi, gdyż tego rodzaju przestępczość dominuje w statystykach przestępczości stwierdzonej. W sposób bardzo wyraźny zmieniają się jedynie proporcje pomiędzy sprawcami kradzieży a sprawcami kradzieży z włamaniem, co można bezpośrednio powiązać z procesami zachodzącymi podczas transformacji. Popełnianym czynom towarzyszą różne motywacje, z których część wynika z chęci poprawienia statusu ekonomicznego własnego życia, ale istnieją również takie, które są bezpośrednio związane z uzależnieniami od narkotyków lub alkoholu i koniecznością zapewnienia sobie możliwości finansowania zakupu tych środków (choć nie tylko, gdyż nadużywanie alkoholu może wyzwalać zachowania o charakterze agresywnym, prowadzące do udziału w bójce lub pobiciu). Pewne odchylenia w statystykach oczywiście występują i związane są między innymi z wiekiem sprawców, kryminalizacją nowych typów przestępstw i faktycznymi możliwościami ich popełnienia (dotyczy przede wszystkim prowadzenia pojazdu pod wpływem alkoholu, przestępstw narkotykowych i przestępstw przeciwko rodzinie i opiece). O kontynuacji popełniania poszczególnych typów przestępstw w dorosłej karierze dawnego nieletniego sprawcy możemy mówić w mniej niż połowie przypadków w grupie przestępstw przeciwko mieniu. Kontynuacja ta widoczna jest również w przypadku uszkodzeń ciała i udziału w bójce oraz – w nieco mniejszym stopniu – przy prowadzeniu pojazdu pod wpływem alkoholu, znieważania i gróźb karalnych, a także fałszerstw. Pomimo powracającej przestępczości naszych badanych najcięższe przestępstwa, w tym zabójstwa, popełniane są bardzo rzadko (oczywiście również na tej płaszczyźnie badana zbiorowość nie odbiega od ogólnych statystyk przestępczości, w których najcięższe przestępstwa stanowiąrównież niewielki odsetek). W szczególności nie możemy stwierdzić, że następuje brutalizacja kolejnych popełnianych czynów – nie da się zauważyć widocznego trendu, aby sprawcy przestępstw przeciwko mieniu zaczynali popełniać przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu, pozostają oni przy takim rodzaju przestępczości, od którego rozpoczynali aktywność przestępczą.

Badania wiktymizacyjne stanowią w kryminologii jedno z głównych źródeł rzetelnych danych ilościowych o rozmiarach wiktymizacji, poziomie lęku przed przestępczością i społecznych ocenach organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości. Badania te realizowane mogą być przy wykorzystaniu różnych technik badawczych, które z kolei mogą być obarczone różnego rodzaju błędami. W artykule omówiono podstawowe rodzaje technik prowadzenia badań wiktymizacyjnych oraz rodzaje błędów związanych z realizacją badań sondażowych. Opisano szczególne problemy, jakie może nieść za sobą wykorzystanie dwóch, alternatywnych do wywiadu bezpośredniego (PAPI lub CAPI), sposobów prowadzenia badań wiktymizacyjnych, czyli sondaży telefonicznych (CATI) i kwestionariuszy internetowych (CAWI)., {"references":["Couzens G.L., Berzofsky M., Krebs Ch., Analyzing Potential Mode Effects in the National Crime Victimization Survey, Joint Statistical Meetings, JSM 2014 - Survey Research Methods Section, 2-7 Aug 2014, Boston, MA., https://www.amstat.org/sections/srms/Proceedings/y2014/files/312744_89876.pdf [dostęp: październik 2015].","Guzy N., Leitgöb H., Assessing mode effects in online and telephone victimization surveys, \"International Review of Victimology\" 2015, vol. 21.","Heerwegh D., Loosveldt G., Assessing Mode Effect in a National Crime Victimization Survey using Structural Equation Models: Social Desirability Bias and Acquiescence, \"Journal of Official Statistics\" 2011, nr 27."]}

The subject of the article is to analyze the results of research conducted by members of the Criminological Research Club of the University of Warsaw. The study concerned the phenomenon of victimization among students of the University of Warsaw, understood as a process of becoming a victim as a result of experiencing a crime. The main aim of the research was to establish the number of students who had become victims of particular crimes. The essence of our research was also to obtain information from the respondents about whether the crime had been reported to the police, in order to determine how many crimes constitute the so-called ‘dark number’ of crimes. The research also included issues related to students’ sense of security in the area where they live and their fear of particular types of crime. The research was conducted on a random sample of students from different departments of the university, using a standardized questionnaire., {"references":["Błachut J., Problemy związane z pomiarem przestępczości, Wolters Kluwer, Warszawa 2007.","Siemaszko A., Polskie Badanie Przestępczości (PBP) 2007-2009. Analiza wybranych rezultatów, \"Archiwum Kryminologii\" 2009, t. XXXI, s. 223-264, https://doi.org/10.7420/AK2009J","Wątroba J., Praktyczne aspekty szacowania liczebności próby w badaniach empirycznych, StatSoft, Kraków 2012, https://media.statsoft.pl/_old_dnn/downloads/praktyczne_aspekty_szacowania_liczebnosci_ proby.pdf [dostęp: 23.12.2020].","Woźniakowska-Fajst D., Prawne możliwości walki ze zjawiskiem stalkingu – Analiza regulacji prawnych w ustawodawstwie państw obcych oraz opinia o wprowadzeniu do polskiego porządku prawnego przepisów kryminalizujących to zjawisko, Instytut Wymiaru Sprawiedliwości, Warszawa 2009, https://iws.gov. pl/wp-content/uploads/2018/08/Prawne-mo%C5%BCliwo%C5%9Bci-zjawisko-stalkingu-IWS-pokorekcie-2-D-Wo%C5%BAniakowska.pdf [dostęp: 23.12.2020].","Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny, t.j. Dz.U. 2020 poz. 1444, 1517.","Włodarczyk-Madejska J., Ostaszewski P., Klimczak J., Criminal victimisation and fear of crime in Poland – trend analysis, Online conference of the European Society of Criminology, 10-11 September 2020."]}

Artykuł jest próbą analizy języka eksperckiego używanego w czasie procesu mężczyzn oskarżanych o zbiorowe zgwałcenie trzydziestotrzyletniego mężczyzny we wczesnych latach 90. XX wieku. Autorka dowodzi, że źródeł homofobicznego i seksistowskiego języka, jakim posługiwał się adwokat sprawców, należy szukać w dwóch dyskursach eksperckich ukształtowanych w latach 70. XX wieku: w dyskursie heteroseksualnego gwałtu, w obrębie którego ofiara jest zawsze postrzegana jako winna, i w kryminologicznym dyskursie o homoseksualności, w ramach którego homoseksualiści są ukazani jako jednoznacznie „zboczeni” i niemogący opanować swoich żądz seksualnych.

Twenty years of personal experience in crime-related field that furthermore inspiredreflection on the reasons of crime made a Polish writer, Sergiusz Piasecki, interestingfor forensic sciences. His life started with a turbulent and difficult childhood, hematured among the turmoil of the Soviet Revolution and joined the guerrillas fightingBolsheviks, finally to graduate from the School of Infantry Cadets in Warsaw and beassigned to the Lithuanian-Belarusian Division in Vilnius. After the Bolshevik War,being a decommissioned soldier, Piasecki painfully experienced life in poverty. Thiswas when he began to earn his sustenance by smuggling. He later entered a few-yearlongcooperation with the 2nd Division of the High Command of the Polish Army andbecame an intelligence agent. In 1926, being unemployed again, he robbed a suburbantrain. In accordance with the law in force, the summary court sentenced him to death.However, the President of the Republic Ignacy Mościcki pardoned Pia secki, exchangingthe penalty to 15 years in prison. Piasecki served 11 years of his sentence in the prisonsof Lida, Nowogódek, Rawicz, Mokotów, Koronowo, and finally in the toughest prisonof the Second Republic – at Święty Krzyż (the Holy Cross) near Kielce. The 20 yearsfrom 1917 to 1937 were the period decisive for the writing realism and thoroughnessof descriptions of the criminal world and presented protagonists, as well as analysesof psychological and social circumstances that lead individuals to the path of crime.Beginning with Piasecki’s first published book Kochanek Wielkiej Niedźwiedzicy (Lover of the Greater Bear, aka Lover of the Ursa Major) whose author enjoyed a quite uniquestatus of criminal prisoner, and which presented the facts of life of smugglers onthe Polish-Soviet fringe in 1922–1924, the precious study of the criminal world wascontinued in the trilogy Jabłuszko, Spojrzę ja w okno, and Nikt nie da nam zbawienia(Apple, Shall I Look into the Window, and No One is to Redeem us). In Żywot człowiekarozbrojonego (Life of the Human Disarmed), the protagonist moves through all the levelsof conflict with the law, and the reader follows the process of his reflections to becomefamiliar with the impact of the external world on the dramatic choices made.The work of Piasecki follows the current of prose keen on social environmentof the 1930s, based on authenticity and autobiographic experience, and whose cog -nitive values result among others from the personal involvement of the author, whocorroborates knowledge based on experience and direct contact. It is a specific typeof participatory observation: a method of researching criminal phenomena wherethe observer is part of the criminal world.The goal of the writer, which he actually frequently emphasised, was the eagernessto share the knowledge on criminals with the society, with the provision thatthe criminal world he portrayed was multidimensional rather than just a separate,specific social group, standing out from among the “normal” people. He also paidspecial attention to the life’s circumstances that can “make” anyone a criminal. It is alsocharacteristic of Piasecki to juxtapose criminals against people who are “mechanically”honest. In examining the writer’s views on crime, such a ploy demolishes the positivistdivision of the society into criminals and decent people. Honest by default, manya decent citizen proves to be a bad man. On the other hand, many derailed outcastsfrom the society are in fact good and truly honest. Some stories presented by Piaseckiare quite precise illustrations of theories in the crime sciences. In his descriptionsof the demimonde of the Minsk thieves, Piasecki described them in terms very closeto those presented by Edward Sutherland in The Professional Thief, a book writtenby a professional thief with Sutherland’s sociological commentary.The history of literature knows many writers whose works were based on the introspectionof their respective authors, and whose content allows delving into the socialreality of a given time and an insightful analysis of criminal personalities, as well as anattempt at defining the factors that influence criminal behaviours. Such a knowledgeof the human/the criminal is especially well articulated in realistic prose (Balzac,Zola, Faulkner, Steinbeck, Marquez, Remarque, Piasecki, Nachalnik, Wiskowski, Mironowicz).Certainly, the belles-lettres play a special role in this context, providinga source of knowledge, especially if by the virtue of the vicissitudes of his or her life andthoughts the author can convey information helpful in explaining and understanding the assessment of the phenomena investigated by criminal sciences.

The aim of the article is to present special police units, referred to colloquially as the police X-Files. The police officers in it deal with explaining criminal cases from the past, which have not yet expired. Their actions give rise to some kind of controversy – for some people their actions have a media character and serve only to improve the police image, while for others it is the only chance to bring justice and compensation to victims and their families.

Publikacja recenzowana / Peer-reviewed publication Purpose: to help other polygraph researchers better understand the distribution of energy across different frequencies in the standard six polygraph channels in common use. The channels shown will be pneumo, electrodermal (Axciton), cardio cuff pressure, movement sensor, and infrared plethesmo (Axciton). In all cases we use a zero phase high pass filter with a fourth order roll off . Unless otherwise noted, all frequency traces are kept with a constant gain to show their relative energy or strength content.

Publikacja recenzowana / Peer-reviewed publication

Publikacja recenzowana / Peer-reviewed publication

Publikacja recenzowana / Peer-reviewed publication

Publikacja recenzowana / Peer-reviewed publication

Publikacja recenzowana / Peer-reviewed publication The article is a part of Polish National Science Centre’s (NCN) project no. DEC-2013/11/B/HS5/03856

Scientifi c papers on polygraph examination seldom point to the issue of examinee distress. Lawyers on the other hand are known to level charges against admissibility of such expert opinions and claim that a polygraph examination is too uncomfortable for the examinee. Widacki (2001: 128–129) criticised beliefs of Polish lawyers concerning the potential infl uence of examinee anxiety on the outcome of a polygraph examination, as such beliefs are not based on results of empirical research. A professional polygrapher should distinguish nervousness from other reactions. Standards of polygraph examination techniques (with procedures for curve interpretation) include safety barriers that let the examiner minimise the risk of making a mistake caused by examinee stress. One of them is the zone of inconclusiveness (Kircher, Raskin: 309–310; Gołaszewski: 230–239).

GUS (Polish Central Statistical Office) statistics indicate that around 3.5% of children born in 2014, that is some 13,000 children, were born to teenage mothers. Out of this number, around 50-60 children were born to 13-14-year-olds, which means that the pregnancy had resulted from a criminal offense. These figures are also due to the decreasing age of sexual initiation among youth, a low quality or absence of sexual education in schools, as well as limited access to information and family planning. The current legal framework and circumstances also impact the condition of young women who get pregnant while in the care of rehabilitation centres. It is difficult to find comprehensive publications devoted to teenage mothers – girls who were placed in a youth care or a juvenile centre due to having committed a criminal offense or because of profound demoralisation – that would discuss both the legal issues and practical solutions applied in different centres. The problem is an important one, however, because it highlights systemic shortcomings when it comes to supporting mothers and babies in such institutions as well as the vast room that is left for violations of children’s basic rights, such as the right to be brought up by one’s biological parents and to maintain an unbroken emotional bond with them. The article examines the legal status of teenage mothers and the practical solutions applied at different rehabilitation centres. The aim is to present all the possibilities of helping teenage mothers in the care of youth care centres or juvenile centres, who are going through crisis and require external support, for example in the form of basic legal provisions and solutions regarding the placement and stay of juveniles in rehabilitation centres, the types of rehabilitation measures available or subsequent public help for young women leaving such centres. The Author discusses Polish legal provisions designed to protect motherhood as well as a range of important issues related to juvenile pregnancy, such as school duty or access to medical services. Also discussed are the state’s most recently adopted measures to support motherhood, showing a need to provide additional aid for this group of beneficiaries, with particular emphasis on access to benefits for juvenile mothers living in rehabilitation centres. The article also presents practical solutions introduced by the staff at different centres, aiming to fill the gaps in the law when it comes to acknowledging the bond between a biological, though juvenile, mother and her child, which often isn’t appreciated enough. The featured examples are drawn from information collected by Po DRUGIE Foundation which helps former residents of rehabilitation centres, as well as from ethnographic research carried out for a current project to set up a care institution for juvenile pregnant women and juvenile women with children, allowing them to continue their rehabilitation beyond a centre. The article highlights numerous state measures to provide multi-faceted support for motherhood and parenthood in Poland, while at the same time pointing to the systemic discrimination of girls from juvenile centres, who are thoughtlessly deprived of the chance to take responsibility for their children or, if given such a chance, lose the support of the institutions obligated to resocialise them. The Po DRUGIE Foundation project aims to fill these gaps, both in the law, by developing provisions to provide care both for juvenile mothers and their children, and on the ground, by setting up an institution dedicated to this group of recipients.

The article discusses the right to religious observance as one possible form of exercising one’s freedom of conscience for persons in temporary detention or serving a sentence of (unconditional) imprisonment. Detention involves a range of (usually justified) restrictions and deprivations, some of which apply to the sphere of religious practices. We must not forget that freedom of conscience and religion is not only internal to a person, but also relates to his or her actions in their semi-private and public space and, as such, must be regulated, particularly in conditions of detention. Importantly, the article does not focus on the influence of religious life on the rehabilitation of inmates but on whether their right to religious freedom is respected. The aim was not to find out whether inmates needed religious practices and services in prison, but to assert that they had a right to them, while the state had a duty to respect that right.We departed from the assumption that religious practices were a matter of public or private cult and included performing certain actions dictated or forbidden by the laws of a given religious community. The question was to what extent these practices were subjected to limitation, which practices were concerned and to what extent the observed limitations were justified. The answer drew on existing legal provisions and on the subjective feelings of inmates themselves. It should be recalled that in 1991, the Polish Ombudsman determined that the right of inmates to practice Catholicism was essentially ensured and properly implemented in prisons. The only shortcoming, as judged at the time, was the lack of a sufficiently high-level normative act regulating all matters pertaining to religious practice in detention in a comprehensive way. It seemed necessary to check whether these findings were still valid. Thus the first part of the article provides an overview of the existing legal provisions defining the scope of religious practices that can be undertaken by inmates, including international regulations, the Polish constitution, acts of law and other relevant regulations. Different groups of inmates were examined, including those in temporary detention, those serving sentences and considered particularly dangerous as well as those subjected to the disciplinary measure of being placed in an isolation cell for a period of up to 28 days. We found that not all restrictions on the exercise of religious freedom in prison, as provided for under the Polish law, were justified. Our assessment of the said restrictions, both when it came to law making and application, took into account the goals and purpose of imprisonment and temporary detention in light of the constitutional criterion of proportionality. In the second part, we present the findings of a survey conducted in two penitentiary facilities among inmates declaring themselves Roman Catholic. The aim was to find out how the inmates viewed their rights when it came to religious practices, to what extent those practices were available to them and whether they felt any deficits in this area. At the general level, we found that the inmates declared significant activity in the religious area and rarely attributed obstacles to the exercise of religious rights to legal provisions or the rules in a given penitentiary facility. The unavailability of particular religious practices was also reported to be low. There were more answers indicating lack of permission to take part in Church ceremonies outside the prison (for example the funeral of a loved one). This is probably the weakest area when it comes to ensuring the exercise of inmates’ religious freedoms. Our analysis of the legal framework and the survey carried out in penitentiary facilities allowed us to formulate certain tentative conclusions (including de lege ferenda). The normative provisions do not impose many legal limitations on inmates’ access to religious practices and services. Yet respecting the right to freedom of religion is not only about not creating unnecessary barriers; it also consists in defining a minimum set of rights conferred on each inmate, on which they can call the prison authorities to account if need be.

The article is based on my master’s thesis and addresses the issue of the prisonisation of inmates serving life sentences. Ever since Donald Clemmer introduced the idea of prisonisation, different interpretations of this phenomenon have been proposed. In particular, prisonisation has been described as a negative process, forcing a convict to become a ‘good prisoner’, incapable of fending for him or herself outside the penitentiary walls. According to Clemmer, long-term sentences contribute to a greater degree of prisonisation. Hence life prisoners are doomed to it. Is this a bad thing? In my view, prisonisation cannot be treated as a purely negative phenomenon. Given the unlimited duration of life imprisonment, I decided to formulate my own definition of this concept. By prisonisation I mean a process that the inmate has to face upon entering prison. It is a way of contributing to the conditions found on arrival: the inmate with his or her personality and past experiences plus the prison environment (other inmates and prison staff). Let me emphasise that everyone influences everyone else to some degree in a prison environment. The purpose of the research described in the article was to see how prisoners serving life sentences ‘prisonise’. My division of inmates according to the length of the served sentence was supposed to reflect the meaning of time in their lives – whether the inmates ‘blended into’ the penitentiary system as time went by.I assumed that the way prisoners sentenced to life coped in prison depended on how they assessed their chances of obtaining parole. This is important because looking ahead into the future determines how a convict serves their sentence, i.e. how the process of their prisonisation will unfold. Secondly, I assumed that in the case of ‘life’ prisoners, prisonisation was a desired process. Assuming that such inmates will spend all of their life in prison, it is difficult to conceive of prisonisation not taking place. Moreover, lack of prisonisation would pose a serious difficulty in serving the sentence. Taking into account the time factor in prisonisation, I determined that my research had to reflect the experience of inmates at different stages of their sentences. I divided a group of 15 convicts into five sub-groups of three. I set point ‘zero’ for my calculations at the date of the final judgment condemning each individual to life. Thus emerged a picture of inmates sentenced to life imprisonment across different time windows.I conducted 15 open interviews with inmates serving life sentences using my own questionnaire. I also examined the penitentiary records (part B) of inmates who had agreed to be interviewed. This was necessary in order to reconstruct the inmates’ ‘pre-sentence’ and prison past as well as their present circumstances.Assuming that the actions and behaviour of life prisoners are determined by their perception of how likely they are to be released on parole, I developed the following categories:A. Blending into prison – the inmate puts down roots in prison. He/she feels well as a prisoner and sees no other place for him/herself. B. Sponger – uses his/her time in prison as he/she likes, insofar as possible. Doesn’t want to talk about the future and has no specific view on this matter. Focuses on him/herself in the present; the future will bring what it will.C. Light at the end of the tunnel – the inmate knows that the tunnel he/she is in is very long. This is why he/she realizes that he/she must simply inch through it (or march forward). He/she may make plans or find activities to bide the time. Nevertheless, there is a light at the end of the tunnel – a distant one, but a light nonetheless. D. I’m not here – the prisoner does not agree with the nature of the sentence they are serving or even questions their guilt with regard to the crime. He/she does not accept him/herself in the prisoner role and does not see prison as a place to live. He or she devises plans that help him/her survive, while being in denial of having to spend the rest of his/her life in prison. Clings to the world of freedom and feels him/herself a part of it.The ‘light at the end of the tunnel’ category appeared most frequently (7 out 15 interviewees in every group, i.e. at every stage of their sentence). This shows that at every stage of serving their sentence and regardless of the time they have already spent in prison, inmates want to maintain and nourish the hope that they will one day be free. Of course they adapt to prison life and even become ‘good prisoners’, yet one cannot say unequivocally that prisonisation kills their desire to live beyond the prison walls. Further, I present four important factors related to prisonisation:• Time – when serving an unlimited sentence it is extremely important to be active in prison. It is also interesting how inmates change with the passage of time. • Prison subculture – being part of a subculture is supposed to be a factor that increases prisonisation, but it turned out that the interviewees were not interested in being part of such a group. • The Prison Service and the inmate – the interviewees receive positive assessments and are regularly rewarded by their supervisors. Meanwhile, in the interviews the inmates said that there was no point resisting the Prison Service and that they saw benefits to maintaining good relations with staff.• Contacts with the outside world – the inmates maintain contacts with family through every possible channel – by phone, via visits or letters. Family is important for most of them. Sometimes they also have contacts with new acquaintances from outside the prison. There is no doubt that all of the inmates in the studied group of 15 are ‘prisonised’ in some way. They have adapted to the daily prison schedule and learned the rules. What is important, it is not possible to pigeonhole them depending on the length of their sentence. We would do well to recall Clemmer’s position that the process of prisonisation (and its consequences) depend first and foremost on an individual’s personality. It is therefore extremely important to consider every case in its individuality when reviewing parole applications.

In his 1940 book, The Prison Community, Donald Clemmer introduced the term ‘prisonisation’ into criminal science. This notion expresses the view that as the inmate continues to serve their sentence, their mental and physical health sees a continual decline; the inmate becomes more and more involved in destructive activity as part of the prison subculture, prisons as such being responsible for these negative developments. Erving Goffman, who coined the term ‘total institution’, speaks in a similar tone, describing prison as a place where the individual self is forcibly remoulded. We could also add Gresham Sykes to this group of theorists, with his conception of the ‘pain of imprisonment’, i.e. types of deprivation that every inmate experiences while in detention. But are these gentlemen not exaggerating? Does the prisoner really stand no chance of adapting to imprisonment in a way that would leave his or her mental and physical health intact?The European Committee on Crime Problems, set up in 1957, is an organ of the Council of Europe. It has drafted many international agreements and European conventions, including Resolution 76/2 on the Treatment of Long-term Prisoners, adopted by the Council of Europe Committee of Ministers on 17 February 1976. The resolution draft was preceded by a report from two years of research on, inter alia, the consequences of long-term imprisonment, including psychiatric and psychological studies. As Elżbieta Janiszewska-Talago writes, the psychiatric studies indicated that after 4-6 years of imprisonment inmates were subject to the occurrence of a functional psycho-syndrome which could be called the isolation syndrome, leading to overall decline of intellectual function, lower concentration, stereotypical and monotonous reactions, and loss of one’s sense of reality. The occurrence of this syndrome depended on the personality of the inmate, their age, how long they had been detained, and the routine (rules) followed in the penitentiary facility. The longer the term of imprisonment and the more intense the isolation, the more the nervous defence mechanisms of the inmate deteriorated and the symptoms enumerated above became more frequent. Yet, as Janiszewska-Talago continues, the psychological research indicated quite the contrary. ‘It did not discover any case of loss of overall intelligence that would be proportional to the length of time spent in prison, in fact to the contrary – a statistically significant improvement was noted. Meanwhile motor reactions had declined and a significant drop in the averages pertaining to extraversion was reported. As a result, no mental decline was found to have occurred among long-term prisoners, nor was there any advanced deterioration of cognitive function or personality traits during the time in prison’ (Janiszewska-Talago 1980: 39). In light of these discrepant findings, the Committee concluded that the consequences of long-term imprisonment depended on the convict’s personality, the social circle they belonged to in prison, their opportunities to interact, develop and make decisions regarding themselves as well as the strictness of the rules followed in the prison. Since the 1960s there has been ongoing discussion in English-language literature regarding the harmfulness of imprisonment (it continues today [Hulley, Crewe, Wright 2015]). To my knowledge no one has yet unequivocally proven that such harmfulness is the case. What is striking, moreover, is that the condition of many long-term prisoners actually improves. This does not mean that mental or physical deterioration never occurs, but no one really knows what factors are responsible. Laying the blame on long-term imprisonment is a shortcut, an oversimplification that proves true every once in a while, seemingly at random. I try to present a comprehensive overview of the large body of works on this subject. At the end I present my own findings from research on long-term prisoners carried out in Polish prisons. Although my research did not relate directly to the issue of the harmfulness/harmlessness of long-imprisonment (I studied inmates’ ways of adapting to prison conditions over the course of at least 20 years, their involvement in work, study, ways of spending free time, strength of attachment to family, relations with prison staff and many other issues), yet is casts a certain light on the problem.

Doktrynalne ujęcie korupcji stanowi przykład modelowej interdyscyplinarności tematu, jednakże często pozostawia wiele wątpliwości z uwagi na rozbieżności w postrzeganiu zjawisk towarzyszących korupcji. Autor podejmuje próbę przeglądu literatury, a także dokonuje analizy prawno-porównawczej norm prawa międzynarodowego oraz polskiego w odniesieniu do form korupcji. Z uwagi na brak uniwersalnego charakteru definicji legalnych, rozwiązaniem wydaje się wyodrębnienie kryminologicznych form korupcji, które ułatwić mogą jej percepcję, a w rezultacie prowadzić do skuteczniejszej walki z korupcją poprzez dobór właściwych metod technicznych oraz taktycznych., The doctrinal approach to corruption is an example of interdisciplinary modeling,however it often leaves a lot of doubts due to discrepancies in the perception of corruption. The author attempts to review the literature and also analyzes the legal-comparative norms of international and Polish law in relation to forms of corruption. Due to the lack of universality of legal definitions, the isolation of criminological forms of corruption seems to be the solution, which may facilitate its perception and, as a result, lead to a more effective fight against corruption by the selection of appropriate technical and tactical methods

The article discusses some of the findings of research carried out in 2008–2012 on forced labour in Poland. The research was done using triangulation methods and consisted in an analysis of seven criminal cases concerning human trafficking with a view to forced labour examined by Polish courts and prosecutors’ offices in 1998–2012. Interviews with experts and practitioners working to eliminate human trafficking (29 interviews) and with victims of forced labour in Poland (4 interviews) were also conducted. I also used a content analysis method to study press articles on forcing people to work in Poland and forcing Poles to work abroad that had appeared in the Polish press in 1997–2012. A total of 224 press articles were examined. Another source of information about forced labour in Poland, or rather about the social perception of this phenomenon, consisted in qualitative field research done in 32 localities across eight Polish provinces. This included a total of 137 conversations and interviews.The findings indicate that the problem of forced work doubtless exists in Poland, although it is difficult to gauge its actual scale. At the same time the phenomenology of forced labour that I present indicates that there are many aspects to forcing someone to work. Those who fall prey to forced labour include both Polish nationals and foreigners (Poles are generally forced to work abroad, while foreigners are subjected to forced labour in Poland). The age and sex of the victims is also irrelevant, as both young and middle-aged persons and both men and women are forced to work. There are many ways of recruiting and then of forcing one to work. In fact, it would be hard to enumerate all the methods employed by perpetrators to make their victims work. It is therefore impossible to indicate any specific group of people that would be particularly prone to this practice, as anyone can become a victim. The same goes for branches of the economy – it is impossible to indicate any one area that would be particularly susceptible to exploitation and forcing individuals to work. Research findings indicate that in Poland forced labour occurs in agriculture, construction, shipbuilding, textiles, sales, and services (particularly housework). Drawing on B. Andress’s idea of the continuum of exploitation (B. Andrees, Forced labour and trafficking in Europe: how people are trapped in, live through and come out, International Labour Office, Geneva 2008), I discovered that when it came to forced labour in Poland there was a distinctive succession of phases at play before people were actually forced into labour. In other words, ‘employers’ used various types of violence, threats or ruses to test the employee’s susceptibility to exploitation, trying to find out to what extent they could make the person work harder, while at the same time increasing the conditions of enslavement eventually resulting in forced labour. This finding is important when it comes to the scope of the legal provisions penalising human trafficking and forced labour in Poland. In their current wording, these provisions do not include behaviour such as progressive exploitation.My research clearly shows that Polish law enforcement and work inspection agencies have difficulty identifying cases of forced labour. Cases were often discovered by accident or by a coincidence as a result of which police agencies received information about a particular situation. Another weak spot in the identification of such cases is the lack of police intelligence about work agencies bringing foreign workers to Poland, particularly from Asian countries. Another issue is the lack of any regulation that would clearly and unequivocally penalise forced labour. The field research seems to indicate that law enforcement officers, prosecutors and judges are not familiar with the phenomenology of forced labour and do not always consider it a form of human trafficking, particularly when the victims arrived in Poland via legal channels and/or were not sold. The ineffectiveness of the Polish system of eliminating forced labour and human trafficking is another problem due to the lack of joint action by law enforcement and the judiciary. The ineffectualness of law enforcement agencies isn’t only due to poor organisation and lack of human resources, but also due to a lack of instruments and procedures for detecting these kinds of crimes. Finally, low social awareness of the problem and social consent to people being exploited in the work setting are another aspect making it difficult to eliminate forced labour in Poland. The awareness of the foreigners themselves is another issue. They often come to Poland looking for work and agree to poor working conditions, hoping to earn more than in their home countries.

The Spanish Comprehensive Protection Measures against Gender Violence of 28 December 2004 (Ley Organica 1/2004, de 28 de diciembre, de Medidas de Protección Integral contra la Violencia de Género) is considered one of the most advanced and ground-breaking legal acts designed to counter gender violence and is often viewed as a model piece of legislation to be emulated by other countries. The characteristic feature of this law is the introduction of criminal-law protection for women experiencing violence from their partner.Although the Spanish law has been praised in the international arena, it has definitely elicited mixed feelings in Spain itself. It seems a paradox that one of the few laws passed in recent decades with the full consensus of all political parties instantly became one of the most criticized and subjected to judgment. Even before it entered into force, the law encountered significant criticism from the Spanish judiciary, while its application in practice has earned it further opponents and critics – nearly all of them engaged social stakeholders: feminists, legal theorists, criminologists, and victims of violence themselves. Some of the charges probably do not stem from the faulty operation or application of the law as such, but from the dashed hopes and disappointed expectations, grounded in the naïve belief that the new law would quickly transform society and eradicate gender violence.The aim of the article is to sum up ten years of the gender violence law in Spain. The first part outlines the origins of LO 1/2004, its historical and political background, including the fall of Franco’s dictatorship and the later socialist government whose rule led to increased interest in gender equality and the introduction of measures to counter all instances of discrimination in addition to raising public awareness of violence against women starting in the 1990s.The second part discusses the content of LO 1/2004 and explains why the Spanish legislators adopted the gender violence framework (instead of the neutral ‘domestic violence’ model, as referenced in Polish and other national legislations), which recognises that women are disproportionally more prone to certain forms of violence, particularly on the part of relatives and partners, which is due to structural inequality and centuries-old historical discrimination of women. Gender violence is an infringement of human and women’s rights and, as such, should be combated. The ‘gender violence’ approach is also currently the dominant perspective in international human rights discourse and international documents. The third part discusses controversies that have arisen in connection with the law and examines the main charges put against it. The introduction of LO 1/2004 has raised doubts as to its being consistent with the constitutional principle of equality before the law. The Spanish Constitutional Tribunal decided this issue in favour of the law in 2008. The law might also make the situation of certain victims more complicated, as it imposes very strict and punitive solutions, thus stripping them of subjectivity. The law has moreover encountered strong opposition from the judiciary itself, which wasn’t pleased with it from the very beginning. Finally, the Author examines various figures related to gender violence and how they have evolved over the ten years since the law entered into force.Part four is devoted to the amendment of Spanish criminal law in 2015 to take account of gender violence, and discusses the direction of legislative and criminal/political changes.The final part consists of a summary and an attempt to provide a comprehensive assessment of the law since it was passed.

The aim of the article is to present a number of methodological conclusions drawn in the course of research on social stigmatization. The Author discusses the methodology of a social experiment involving the use of photographs as part of open interviews and focus group study. The photographs of people had been selected according to a pre-determined set of criteria and were used to elicit responses shedding light on how the subjects associated a person’s physical appearance with an alleged propensity for committing crimes. The use of photographic material made it possible to discover the real views of the subjects – often contrary to those they claimed to hold prior to seeing the visual materials. One may therefore assume that within the strictly controlled conditions of the experiment, iconography played an important role in demystifying stigmatizing behaviour. The goal of the experiment was to determine factors and processes that are normally hidden and which, although natural and part of our observation spectrum, for obvious reasons are subjected to political correctness and usually not voluntarily revealed. The rules of social co-existence require us to obey certain norms and often to conceal what we really think and act upon. This does not mean that the said factors are insignificant. In my view, they are often decisive and lead to cognitive dissonance whenever our beliefs and actions diverge. In the case of the said experiment, a discrepancy was observed between the attitudes of the subjects before and after they were confronted with the photographs. They exhibited more spontaneous behaviour and statements, there was also a change in their opinions and they produced all sorts of evidence and examples which in their view supported their newly revealed ideas. Studies of open interview and focus group techniques lead to the conclusion that visual materials can add to these techniques, making them more ‘friendly’ and balancing the asymmetrical relationship between subject and researcher while also making it easier to extract information subject to social taboos. In the study under discussion, the photographs were a catalyst in getting the subjects to reveal opinions they had previously largely concealed. Yet it must be borne in mind that the experiment requires a careful selection of appropriate photographs so that the subjects do not form new opinions but only reveal those already held yet not expressed. Otherwise these types of studies will not shed light on existing phenomena but rather create new ones, which leaves an ethical question mark when it comes to the purpose of such studies. It is worth adding that the experiment corresponds to various processes occurring in our world, including various ethnocentric and xenophobic movements, today on the rise. The logic behind the experiment seems universal enough to allow its application in studying the perception of other social groups at risk of marginalization and stigmatization. I am thinking particularly of the great migrations of today which are changing the ethnic face of Europe.

The article analyses the profiles of youth offenders with regard to whom courts in 2014 ruled one of the most severe penal measures specified in art. 6 of the Law on juvenile justice of 26 October 1982, i.e. placement in a youth care centre or youth correctional facility. The analysis was carried out using materials collected in the course of research at the National Institute of Justice for the Ministry of Justice within the framework of the project ‘Application of educational measures in the form of placement in youth care facilities and of correctional measures by family and youth courts in light of statistical data and court record research’. The research sample consisted of 397 juveniles (319 boys and 78 girls), who had been brought before a court for criminal offenses (demoralisation was indicated only in 75 of the cases). Information was also collected on 60 other juveniles with regard to whom the court had ruled non-isolation education measures or had discontinued proceedings. Due to the sizable disproportion between the two groups, the latter group was only used for comparative purposes at the stage of compiling the final report. It is not discussed in the article.For the purposes of the study, the notion of ‘juvenile profile’ was defined using the following variables: sex, age, school level, place of residence, problem behaviour at school and outside school, previous interaction with the system of justice, previously applied education measures and the nature of the offense. This ‘profile’ was supplemented by a description of the juvenile’s environment, including family structure, parents’ education and employment status, living conditions and occurring problems. A brief overview of Polish and international literature concerning the risk and protective factors when it comes to youth offenders confirms that it is useful to consider these two elements together. The aim of the analysis was to find out who were the offenders with regard to whom courts had ruled one of the most severe measures under art. 6 of the Juvenile law. Eight detailed research questions were formulated. Most of them came down to determining whether variables such as sex, age, school level, place of residence, negative behaviour in school or outside of school, previous experiences with juvenile courts and problems in the family had any influence on a higher incidence of offending. One of the questions was related to whether certain risk factors in the subjects’ family environment occurred more frequently depending on sex. Correlation between the variables was tested using cross tables and Cramer’s V and Phi statistical measures. Also included is a statistical analysis of juvenile delinquency based on the data of the Polish National Police Headquarters and of the Ministry of Justice.It was found that the juveniles with regard to whom the most severe measures had been ruled in 2014 were mostly boys who had committed criminal offenses, mostly property crimes, at the age of 15-16. They were middle school (gimnazjum) students, living in cities, causing problems both in school and beyond. More than half had previously come into conflict with the law and had previously been sentenced to different education measures. On average, one in two was growing up in a full family (whether biological, adoptive or reconstructed), in which the income did not exceed the national average. The living conditions of around half of them were average, while the family environment was characterised by various problems, ranging from substance abuse, criminality and prison sentences to domestic violence. Although the studied boys and girls presented a similar picture, a more detailed analysis of certain variables made it possible to bring out significant differences. These differences are visible when it comes to the reasons for launching proceedings before a court, the age at which the offense was committed, the problems caused, previous contacts with the law, as well as the type and frequency of previously applied education measures. The risk factors in the family environments of boys and girls were also largely the same. The only difference was the intensity of their occurrence – decidedly higher in the families of juvenile boys. This means that the boys had grown up in worse living conditions, their parents were less educated were rarely employed. The intensity of problems related to substance abuse, a criminal record and domestic violence in their homes was also higher.

The prison, as a place of detention, has a number of tasks to achieve, one of the crucial ones being to rehabilitate the inmates, i.e. habituate them to life in basic social groups and institutions. The pursuit of this mission makes it necessary to maintain, construct or reconstruct non-existent, broken or dysfunctional social ties, including family ones. The primary goal of the penitentiary rehabilitation process is for the activities that inmates are involved in while serving their sentences to be conducive to taking up appropriate social roles while satisfying their needs in accordance with accepted values, models and social norms. A permanent change of behaviour can only be brought about if preceded by a cognitive change in the inmate’s system of beliefs and mentality. According to the cognitive theory of human behaviour, man’s actions are conditioned by information, while the structure of the information people have internalised determines what aims they pursue and what they avoid. Information comes from two primary sources – from the individual’s environment and from experience. It makes up every person’s subjective worldview and to large extent determines his or her actions. The article presents the findings of research conducted on a group of nine inmates regarding how they planned their future in light of their subjective worldview. The research was conducted in the form of individual, unlimited (time) interviews with the prisoners. The overarching aim was to find out what factors shaped the inmates’ subjective worldview and how the latter translated into what they were planning to with their future after leaving prison. Family and family relationships are one of the key elements that determine how inmates perceive the world. It is with family in mind – as the findings indicate – that inmates formulate their future goals. It is worth noting that the inmates’ approach to planning had changed in the course of serving their sentences – they currently see planning as a value and a condition of a successful return into the open. They shift their attention from the past to the future, they no longer concentrate only on their ‘old’ experiences, traumas and hurts, but begin increasingly to focus on the future and the present. They are critical of their former (pre-imprisonment) lifestyle and the decisions made then. They also distance themselves from their former crime partners, who have abandoned them. Hence, basic therapeutic and psycho-educational work with inmates should be based on the principles of cognitive-behavioural psychology. Using their declared willingness to change, we can raise the effectiveness of rehabilitation. Strong unwillingness to take part in therapeutic programs is a widespread problem in rehabilitation work. Hence, diagnosing or analysing individual perceptions of reality, and particularly the factors that underlie their specificity, is a key factor in bringing about change. Making plans requires looking at one’s past and present life from a different perspective. Imprisonment provides such a new perspective which, in spite of the hardships of detention, can also inspire reflection. For this to happen, the staff needs to be engaged in new programmes and methods of working with inmates. Raising one’s professional competence and increasing the number of one-on-one meetings with a psychologist and/or therapist are only some of the possible solutions prison staff can undertake. Another important element in the process of planning is time: the time already spent in prison and the time remaining until the end of the sentence. The least planning, as research indicates, is done by people who have just begun serving their sentence or who still have a lot of time ahead until release. Of course this does not mean that they do not think about their future life upon leaving the penitentiary facility. It is too great an emotional strain for these prisoners, however, they therefore focus on adapting to the new conditions in the best way possible from the viewpoint of potential gains. In the studied group, planning also coincided with a marked tendency to change, which cannot be achieved without the active support of inmates’ families. Hence it is also important to get the family circle involved the rehabilitation process. It is no easy task, yet doable, as shown by numerous programmes implemented in penitentiary facilities (such as ‘Daddy behind the wall’) which particularly today need to be innovative and adapted to the present.

The article presents the views of three prominent thinkers regarding criminal punishment: Romuald Hube (1803–1890), the father of Polish criminal law, Juliusz Makarewicz (1872–1955), the most distinguished interwar Polish lawyer, and Władysław Wolter (1897–1986), the founder of the Krakow school of criminal law. A presentation of the ideas on punishment developed by these masters of Polish jurisprudence provides an overview of the evolution of criminal law and political-criminal thought in Polish lands over the course of a century. Citing selected fragments from the works of the three professors, the Author examines how they interpreted punishment, what they believed its role to be, and what theories of punishment they put forward; moreover, which specific sanctions they supported. The article also assesses the language and discursive style of these leading lights of Polish legal science. Romuald Hube represented the classic school of criminal law. He published his Ogólne zasady nauki prawa karnego (General principles of the study of criminal law), a rudimentary, systematic interpretation of criminal law, at the age of 27. He was one of the first scholars in Europe to promote a mixed theory of punishment, inspired by Hegelianism and combining the idea of retribution with the preventive aims of punishment. Juliusz Makarewicz was a representative of modernism, the leader of the sociological school of criminal law, and the father of the first penal code in independent Poland. He made his reputation in 1906 with the publication of a work on the philosophy of criminal law. He published a broad range of dogmatic and historical studies, textbooks and a commentary on the 1932 Polish penal code. Makarewicz proposed an absolute justification of punishment, yet he saw retribution as ultimately preventive, nolens volens developing a mixed theory of punishment oriented towards specific prevention. Władysław Wolter was a student of the last eminent exponent of the classic school in Poland, Edmund Krzymuski (1851–1928), and at the same time a representative of normativism. He dealt mainly with general issues in criminal law, particularly criminal science. After the introduction of Makarewicz’s penal code, he immediately published his first textbook. He continued his academic career after the war all the way into the 1970s. Wolter adopted a modernist position within penal science and indicated the need for purposive punishment within the bounds of justice; he was therefore also a supporter of a mixed theory of punishment. Although all of the named professors promoted or embraced a mixed theory of punishment, their approach to the penal system differed to some extent. Hube gave priority to imprisonment, which he strongly believed to be important and effective. Makarewicz questioned the effectiveness of imprisonment and proposed a broad array of protective and probation measures, in addition to non-prison punishments. Like Wolter, he espoused the idea of two-track penal repression, i.e. a system of penalties and protective measures in response to criminal offenses. None of the named scholars rejected capital punishment outright, although all of them distanced themselves from it and hoped that it would be abolished in the future. Hube saw death as an exceptional, rarely used sanction. Makarewicz still foresaw no possibility of removing it from the catalogue of punishments due to the needs of criminal policy – he saw capital punishment as a deterrent, thus a general preventive measure. Wolter denied that it had any such impact, arguing that capital punishment did not deter offenders and was only a protective measure. As for monetary fines, Hube believed them to be appropriate only in the case of petty crimes, although he rejected confiscation of property as a sanction that affected the convict’s family. Makarewicz accepted fines, although he pointed to their limited impact and inequality. Wolter wrote in a similar vein, expressing an ambivalent attitude toward this legal sanction, revealing the inequality of its burden given convicts’ differing material status and recommending different legal solutions when it came to this type of punishment. The excerpts from the works of the great masters of Polish criminal science cited by the Author also allow us to see how the language and style of criminal science has changed. Hube was the father of Polish legal language. His analyses were mainly conducted in a philosophical and historical vein. Makarewicz employed a rhetorical style, often emotional, making legal comparisons. Wolter perfected his arguments, often highly abstract, relying mainly on logic and dogmatics. All three scholars were quite familiar with European legal theory and drew on its achievements