Search

Bu bildiride İbn Sînâ’nın siyaset felsefesi konu edilecektir. Bildirinin amacı, İslâm siyaset felsefesine İbn Sînâ’nın ne yönde bir katkı yaptığını araştırmaktır. Anlaşılan İbn Sînâ, siyaset felsefesi konusunda Fârâbî’nin bıraktığı yerden meseleyi incelemiş ve onun filozof başkan tiplemesini halife başkan (teellüh etmiş lider) tiplemesine doğru kaydırmıştır. Halifeyi bütün insanlığın lideri olarak kabul etmiş, ontolojik açıdan onun üstün bir mevkide olduğunu belirtmiş ve halifenin varlığını inkâr etmeyi Tanrı’yı inkâr etmekle eşleştirerek dinin aslında toplumsal bir olgu olduğunu ileri sürmüştür. İbn Sînâ’nın bu katkısının arka planında iki şeyin olduğu söylenebilir: Birincisi onun üzerinde etki sahibi olan Şiî ve İsmâilî düşünce, ikincisi ise onun ‘pratik anlamda Fârâbî’nin filozof başkan anlayışının İslâm toplumunda uygulanma şansının fazla olmadığına’ dair kanaati. İbn Sînâ’ya göre halife, peygamberin geleneğini devam ettirdiğinden ve birliği sağlamakla görevli olduğundan ya nas ile belirlenmelidir ya da önde gelenlerin seçimiyle. Birincisi, birliğin sağlanıp ihtilafın önüne geçilmesini temin etmesi yanında aynı zamanda devletin yönetim biçimi ve dayandığı temel yasaların yerleşmesine yönelik bir tedbir olarak da değerlendirilebilir. İbn Sînâ, ikinci seçeneği iki ihtimalden dolayı teklif etmiş olabilir: Birincisi onun dört halife dönemini sistemine dâhil etmek istemesidir. İkincisi ise önde gelenlerin seçimini atanmış halifeler devrinin sonunda devreye girmesi gereken bir uygulama olarak görmesidir. Onun halifeliğin inkârını, hak bir halifeye karşı yapılan isyanı ve hak halifeye karşı gelen isyankâra karşı koymayışı Tanrı tanımazlıkla eşleştirmesi, aklen verilmiş bir hükümdür. İbn Sînâ’nın bu hükmün Kur’an ve hadislerdeki karşılıklarına referansta bulunmaması, meselenin aklen ne kadar açık olduğu yönündeki kanaatine bağlanabilir. The subject of this paper is Avicenna’s political philosophy. The purpose of the paper is to investigate what contribution Avicenna made to the political philosophy of Islam. Apparently, Avicenna examined the issue from where Fārābī left in terms of political philosophy, and shifted his philosopher-president type to that of caliph president (a divine leader). He accepted the caliph as the leader of all mankind, stated that he was ontologically superior, and paired the denial of the caliph with denial of God, and claimed that religion was actually a social phenomenon. It can be said that there are two things behind this contribution of Avicenna views on the unity or oneness of religion and politics. The first one is the Shi'ite and Ismaili thought that had an influence on him, and the second one is his conviction that al-Fārābī's understanding of the philosopher president does not have much chance to be applied in the Islamic society. In this case, since the caliph continues the tradition of the prophet and is responsible for ensuring the unity of the society, he should be appointed either by way of nass or by the election of the leaders in the society. The first can be evaluated as a measure for the establishment of the state's form of government and the basic laws on which it is based, as well as ensuring that unity is established and conflict is prevented. Avicenna may have proposed the second option because of two possibilities: The first is that he did this to include the four caliph periods in his system. The second is that he sees the election by the leaders in the society as a practice that should take place at the end of the rule of the appointed caliphs. His pairing the denial of the caliphate, the rebellion against a righteous caliph, and the failure to resist the rebel against the righteous caliph with the denial of God is a judgement made by reason. The fact that Avicenna does not refer to the equivalents of this judgment in the Quran and hadiths can be understood that the matter in his mind is quite clear.

Osmanlı Devletinde nüfus sayımı ilk defa Ⅱ. Mahmud döneminde 1831 yılında Rumeli ve Anadolu vilayetlerinde yapılmıştır. Bu nüfus sayımında amaç Yeniçeri Ocağı'nın yerine Asâkir-i Mansûre-i Muhammediyye olarak kurulan yeni orduya insan kaynağı tespiti olduğundan sadece erkek nüfus sayılmıştır. Bu dönemde Çıldır Eyaletine bağlı olan Ardanuç Sancağı nüfus sayımı 1835 yılında yapılmıştır. Başbakanlık Osmanlı Arşivi'nde NFS.d koduyla 02761 sıra numarası ile kayıtlı Ardanuç Nüfus Defterini incelediğimiz bu çalışmada yalnızca Müslim erkek nüfusun yaşları, fiziksel özellikleri, dış görünümleri, aile lakapları, meslekleri vb. özellikleri de dahil edilerek sayıldığı görülmüştür. Bu haliyle söz konusu defterin erkek nüfusun sadece sayısı hakkında bilgi vermeyip, çoğunun fiziksel özellikleri, yükümlülüklerinde olan idari ve sosyal kamu hizmetleri hakkında da bilgi verdiği tespit edilmiştir. Bu çalışmada tablolar defterin aslına uygun olarak oluşturulmuştur. Defterin başında sayım yapılan köylerin isimlerinin ve nüfusunun yazılı olduğu genel bir tablo mevcuttur. Defterin kapak kısmında defterin ismi ve tarihin bulunduğu bölüm mevcut olup ciltli olduğu, kapakta ve tablolarda sade bir süsleme tekniği uygulandığı görülmüştür.Anahtar Kelimeler: Osmanlı Arşivi, Nüfus Defteri, Ardanuç, Müslim Population census in the Ottoman Empire has been done fort he first time in te provinces of Rumelia and Anatolia by Mahmud Ⅱ in 1831. The purpose of this census was to acquire accurate information regarding the number anda ge of thu male population for recruting them to the new army Asâkir-i Mansûre-i Muhammediyye established instead of the Janissary Quarry. The population in Ardanuc was counted in 1835 for the first time. In this research, we have investigated the population registers of Ardanuc which has been found in the Ottoman Archives of the Prime Minister's Office code NFS.d no 02761. Morover, in the aforementioned registers, extra information is given about people's physical appearance, ages, professions, family nicknames, etc. in addition to the number of the male population. In this study, the tables were created according to the original registration paper. At the beginning of the registration paper, the name and population of the recorded villages hev been written. Furthermore, it cen be seen that the name and date of the registration paper are presented in the cover and a simple ornament technique is applied in the hardcover and tables.Keyword: Ottoman Archive, Population Book, Ardanuc, Muslim 266

Devrinin büyük âlimlerinden olan İsmâil el-Konevî'nin (ö. 1195/1781) kaleme aldığı risâleleri kelam ilmine dâir mühim meseleleri açıklığa kavuşturmaktadır. İsmâil Efendi yer yer el-Beydâvî (ö. 684/1286) tefsîri üzerine yaptığı hâşiyeye ilâvelerde bulunmakta, yer yer de müstakil konuları ele almak suretiyele gerekli alıntıları yaparak sorulan sorulara cevap vermektedir.Çalışmada sekiz risâlenin tahkîkini yapılmıştır. İsmâil el-Konevî birinci risâlesinde kelime-i tevhîdi, ikinci risâlesinde Allah Teâlâ'nın ilminin herşeyi kapsamasını, üçüncü risâlesinde kıyametten sonra tekrar dirilmenin cisimle olmasını, dördüncü risâlesinde mükelleflerin tâkatinin yetmeyeceği şeylerden sorumlu olup olmamasını, beşinci risâlesinde Kur'ân'ın mukadderâtını, altıncı risâlesinde ﴿يُخَادِعُونَ اللهَ وَالَّذِينَ آمَنُوا﴾ (el-Bakara, 2/9) âyetinin içerdiği kelâmi konuyu, yedinci risâlesinde﴿لَوْ كَانَ فِيهِمَا آلِهَةٌ إِلَّا اللهُ لَفَسَدَتَا﴾ (el-Enbiyâ, 21/22) âyetindeki kelâmi konuyu, sekizinci risâlesinde de Allah Teâlâ'nın ilmini ele almaktadır.Eserlerin tahkîkinde, bulduğumuz yazma eserlerin dört tanesinden istifâde edilmiştir. Bu nüshalardan س harfiyle işaret edilen İstanbul nüshası, ر harfiyle işaret edilen Kayseri nüshası, ص harfiyle işaret ettiğimiz Köprülü Ktp. nüshası ve ك harfiyle işaret edilen Süleymaniye Kılıç Ali Paşa nüshasıdır. Tahkik yapılırken alıntı eserlerin kaynakları ve yeri belirtilmiş, meşhur olmayan kişiler hakkında bilgi verilmiştir. ABSTRACTThe main purpose of this study is to make the great Islamic scholar Ismael Al-Qonawi (b. 1195/1781) recognized by scholars and to bring his works of the Science of Discourse in today and to present them to the benefit of the scholars.Ismael Efendi, because he is one of the great scholars of the era, clarifies the important issues of the science of discourse by his papers that he wrote. Ismael Efendi sometimes adds to his annotation on al-Beydâvî's commentary (Tafser) (b.684/1286) and sometimes he deals with individual issues. He makes the necessary quotations and answers the questions asked.The papers that we work and examine are eight pieces: In the first paper, he deals the word of tawhid; in the second paper, the science of Allah encompasses all things; in the third paper, the resurrection in the doomsday to be with the body; in the fourth paper, whether or not the obligants are responsible for the things that they cannot condone; in the fifth paper, the destiny of Quran; in the sixth paper, the subject of discourse including the verse ﴿يُخَادِعُونَ اللهَ وَالَّذِينَ آمَنُوا﴾[البقرة، 2 /9]; in the seventh paper, the subject in the verse ﴿لَوْ كَانَ فِيهِمَا آلِهَةٌ إِلَّا اللهُ لَفَسَدَتَا﴾ [الأنبيآء، 21 /22], and finally, in the eighth paper, the science of Allah the Greatest.In the examination of the works, we benefitted from three of the works that we found. These copies are the copy of Istanbul indicated in the letter س, the copy of Kayseri indicated with the letter ر, and the copy of Süleymaniye Kılıç Ali Pasha indicated in the letter .كThe sources and place of the quoted works were stated during the investigation. It is informed about unrecognized people. 128

İnsanlık tarihi boyunca para şekil değiştirmiş, deniz taşlarından kümes hayvanlarına kadar birçok şekle bürünmüş, sonrasında altın başta olmak üzere değerli madenlerden imal edilmiştir. Altın'ın mübadele aracı olarak kullanımı dünya çapında revaç görmesine rağmen günlük yaşamda para olarak basımı ve tedavülü zamanla azalmış onun yerine insanlar ihtiyaca binaen kâğıt paralar üretmişler ve kullanmışlardır. Kâğıt formundan sonra bilgisayar ortamına giren ve elektronik cihazlarda transferi yapılan paranın, bu ortamlarda birçok türevi ortaya çıkmıştır. Bunlardan bir kısmı devletin bastığı paraların dijital ortamlardaki temsilini sağlayan kaydi paralar olarak üretilirken bir kısmı da herhangi bir otoritenin hâkimiyeti altında olmaksızın üretilmiş ve kullanıcıları arasında Kripto Para ismiyle şöhret bulmuştur. Bu çalışmada; 2009 yılında ortaya çıkan ve günümüze kadar dünya çapında milyar dolarlık ticaret hacimlerine ulaşan Kripto Para diye tabir edilen yazılımların ilki ve en meşhuru olan Bitcoin ele alınmış ve Para kavramı incelendikten sonra, Bitcoin özelinde kripto yazılımların İslam Hukuku açısından durumu değerlendirilmiştir. Throughout the history of mankind, money has changed form, been clad in myriad shapes from sea stones to domestic fowls, and then been made of the precious metals, particularly gold. Despite the popularity of gold as a means of exchange throughout the world, its coining and circulation has decreased in time, and in its lieu, people have, on an if-and-when-needed basis, produced and used paper currency. Money, after its paper form, entering into the computer environment and being transferred through electronic devices, many a derivative thereof has been created in these environments. Of these, some has been produced as representative money that enables the representation of state-issued money in the digital environment, while some has been produced absent the control of any authority and found renown with the name crypto-currency among its users. In this study, Bitcoin — launched in 2009 and the first and best known software of what is termed as cryptocurrency, the global trade volume of which has, to this day, reached a billion dollars — was addressed, and from the perspective of Islamic law (Fiqh), following the treatment of the concept of money, the (legal) status of crypto software, in Bitcoin's case, was assessed. 118

Faize konu mallar meselesi fıkıhta önemle üzerinde durulan konulardan birisi olmuş ve bu konuda çok farklı görüşler ileri sürülmüştür. Konu fıkıh kaynaklarında genelde hem `Kitabu'l-büyû'` hem de `Kitabu'l-büyû'` bölümünde `Bâbü'r-riba` başlığı altında `altı mal hadisi` diye bilinen meşhur rivâyet çerçevesinde ele alınmıştır. Bu durum faize konu olan malların ne tür mallar olması gerektiği sorusunu gündeme getirmiştir. Dolayısıyla konuya tüm ayrıntılarıyla temas edilmesi ve meseleye açıklık getirilmesi son derece önemlidir. Bu problemin çözümü amacıyla faize konu mallar meselesine işaret eden ilgili naslar ve konunun fıkıhtaki yeri tespit edilerek Kur'an ve Sünnet çerçevesinde meseleye açıklık getirilmesi tezin temel hedefini oluşturmaktadır. Bu çalışmada, öncelikle konuya ilişkin temel kavramlar üzerinde durulmuş, daha sonra ilgili naslar ışığında meselenin Kur'an ve Sünnet'teki yeri incelenmiş ve en sonunda meseleye dair hem klasik mezhep fukahası dışındaki alimlerin hem de klasik mezhep fukahasının görüşlerine yer verilmiştir. Faize konu malların kapsamı kimi zaman geniş tutulurken kimi zaman dar tutulmuştur. Yapılan değerlendirmeler sonucunda, faizin standardize edilebilen bütün mallar üzerinde söz konusu olabileceği kanaatine varılmıştır. Anahtar Kelimeler: Riba, Karz, Bey', İllet, Mal. Ribawi items have been one of the important issues in the islamic law, and it is widely discussed by islamic scholars through providing us different opinions on the subject matter. The subject is generally covered in the field of islamic law under the title of `Kitabu'l-büyû` and Bâbü'r-riba in the chapter of Kitabu'l-büyû through providing hadith on six (6) ribawi items. This has brought the question to the front of what kind of items should be considered ribawi items. Therefore, it is utmost important to identify and clarify the issues in details. For the purpose of solving this problem, issues related to ribawi items will be identified from the related sources and its role in islamic law will be clarified in the frame of Qur'an and Sunnah. The paper on hand firstly emphasizes the basic concepts of the subject and discusses the issues in the light of Qur'an and Sunnah followed by providing views of both classical as well as contemporary fiqh scholars of four Islamic schools of thoughts. The scope of the topic also covers the opinions of scholars who take ribawi items in a wide and narrow form. The conclusion of the current paper states that interest may be subject to all standardized goods. Key words: Riba, Benevolent loan, sale, property 110

Hatîb-i Ayasofya-Hamdullah b. Hayreddin (983/1575); Osmanlı Devleti Kanuni Sultan Süleyman döneminde Ayasofya Camii'nde kırk yıl süreyle Cuma Hatipliği yapmış ve `Hatîb-i Ayasofya` ünvanı ile meşhur olmuş bir ilim adamıdır. Hamdullah b. Hayreddin II. Beyazıt (918/1512), Yavuz Sultan Selim (926/1520) ve Kanuni Sultan Süleyman (974/1566) dönemlerinde, Osmanlı Devleti'nin yükselme ve yayılma döneminde yaşamıştır. Aynı zamanda Kanuni dönemi Reis'ül-Kurrâ'larından olan Hamdullah Efendi; Ayasofya Medresesi'nde uzun yıllar müderrislik yapmış kırâat ve tecvit ilmi alanında birçok eser vermiştir. Ayasofya hatipliği ve eserlerinin bir kısmını nazım uslubuyla yazması onun önemli bir adebiyatçı olduğunu da göstermektedir. Hamdullah Efendi, ilerleyen yaşlarda Edirne Selimiye Dârul-Kurrâsı'na ilk kurucu Şeyhu'l-Kurrâ olarak tayin edilmiş, burada iki yıl kadar görev yaptıktan sonra 983/1575 yılında, yetmiş yaşlarında vefat etmiştir.Hamdullah b. Hayreddin tecvid ve kırâat ilmi ile ilgili önemli eserler te'lif etmiştir. Müellif; `Rusûhu'l-Lisân fî-Hurûfi'l-Kur'an, Vesîlatü'l-İtkân fî Şerhi Rusûhi'l-Lisân fî-Hurûfi'l-Kur'an, Umdetü'l-irfân fî Vasfi Hurûfi'l-Kur'an, Cevâhiru'l-İkyân fî Şerhi Umdeti'l-İrfân` isimli bu üç eserini tecvid ilmi, Kur'an'a özel yazı şekli, Kur'an okurken yapılan yaygın hatalar ve dikkat edilmesi gereken konulara ayırmıştır. `Fuyûzu'l-İtkân fi Vucûhi'l Kur'an` isimli eserinde Kur'an'ın Mütevatir On Kırâat'ını ele almıştır. Klasik mevlid uslubuyla kaleme aldığı `Mevlîdü'n-Nebî` isimli eserini ise Hz. Peygambere ithafen yazmıştır.Anahtar Kelimeler: Hatîb-i Ayasofya, Tecvid, Tahkik, Kârî, Kırâat, Tarik, Vecih The main purpose of this paper is the investigation and critical edition of the work `Rusuh'ul Lisan fi Hurufi'l-Kur'an` of Hamdullah b. Hayreddin who preached in Hagia Sophia and was a scientist in the field of recitation; he was also known as `the Preacher of Hagia Sophia`. The paper also aims, in this context, to provide insights into the life and oeuvre of Master Hamdullah. He was a prominent person who authored important works especially in the field of the Science of Quran Recitation. The paper consists of three sections, i.e. introduction, three subsections. The first subsection deals with the essential terms such as Tajweed, Qira'at, Kurrâ, Rivayet, Ravi and Tariq. Since the work investigated is concerned with the Science of Recitation and Hamdullah b. Hayreddin, the author of the work, was a Recitation Scientist, this subsection especially deals with the definition and importance of the sciences of Tajweed and Qira'at. The second subsection handles the life, the period he lived in and the scientific personality of the author. Besides, this subsection also gives information about his works, being the one titled `Rusuhu'l-Lisan fi Hurufi'l-Kur'an` investigated in this paper. The third subsection includes the text based on the investigation of the work Hamdullah b. Hayreddin's `Rûsûhu'l-Lisân fî Hûrûfi'l-Kur'an`, the main objective of this paper. Key Words: Preacher of Hagia Sophia, Tajweed, Tahkik, Kârî, Qirâ'at, Tariq, Vecih 153

TEZ11146 Tez (Yüksek Lisans) -- Çukurova Üniversitesi, Adana, 2018. Kaynakça (s. 117-120) var. xii, 120 s. : tablo ; 29 cm. Tez çalışmasında Türkiye’deki mevcut siyasi partilerin milliyetçilik anlayışlarında dinin yerinin incelenmesi hedeflenmiştir. Günümüzde milliyetçi söylemi oluşturan yedi siyasi partinin tüzüklerinin, ideolojik kısımlarının seçilmesi yoluyla araştırma yapılmıştır. Milliyetçilik kuramları doğrultusunda, Türkiye’deki milliyetçilik anlayışlarının siyasi parti tüzükleri yoluyla çözümlenmesi çalışmanın kapsamını oluşturmaktadır. Milliyetçiliğin ne olduğu, tarih içerisinde ne zaman ortaya çıktığı, nasıl gelişim gösterdiği, ne zaman sosyal bilimlere konu olduğu, üzerine yapılan tartışmaların ve araştırmaların neler olduğu, Türkiye’ye nasıl ve ne zaman girdiği ile milliyetçiliğin Türkiye’deki tarihsel dönüşümü çalışmanın konusu olacaktır. Milliyetçiliğin gerek Dünya’da gerekse Türkiye’de tarihsel, siyasal ve toplumsal olarak yaratmış olduğu dönüşümlerden ötürü, sosyal bilimcilerin araştırma konusu olmuştur. Türkiye’de de milliyetçilik, milliyetçilik ve din üzerine çeşitli çalışmalar yapılmıştır. Ancak sosyal bilimlerin güncelliğini koruması ve ülkemizde milliyetçiliğin yeni evrelere girmesinden ötürü, güncel çalışmalara her zaman ihtiyaç olduğu söylenebilir. Ayrıca bu çalışma, Türkiye’de mevcut olan milliyetçi görüşleri, siyasi partilerin tüzüklerinde, milliyetçi kuramlar doğrultusunda inceleyeceğinden, milliyetçi olarak değerlendirilen görüşlerin, ne olduğuna dair de yeni bir fikir sağlayacaktır In this thesis study, the analysis of religion in the current political parties in Turkey is aimed. It is made with the regulations of seven political parties that form the nationalist discourse in present Turkey and selected ideological values of these parties. In accordance with the nationalism theories, the idea of this thesis is to study and analyze the understandings of nationalism in Turkey through the regulations of political parties. Definition of nationalism, its time of emerge in history, its growth, its time of becaming a subject to social sciences, the revelation of the nature of studies and arguements practiced on it, along with when and how it is included in Turkey and its historical transformation in Turkey will be the main topic of this paper. Both in the world and the Turkey, nationalism has been a research subject because of its ability to create historical, political and social transformations. Also in Turkey, there's been various researches done about nationalism, nationalism and religion. But, because of the always-updated status of social sciences and nationalism's always-evolving nature in our country, it can be said that up to date researches are always needed as well. Besides, this study will provide a new idea about the opinions which are defined as nationalistic and its identity through the paper's style of analyzing with the regulations of political parties and nationalistic theories on the present nationalistic opinions in Turkey.

Bu tezin konusu 1914 yılında Yahyalı'da dünyaya gelmiş, 1987 yılında Kayseri'de vefat etmiş, tasavvufî ve ilmî kişiliğiyle yakın tarihimizde ilmî, ictimâi ve kültürel alanlarda derin izler bırakmış olan Yahyalılı Hacı Hasan Efendi'nin hayatı, eserleri ve tasavvufî görüşleridir. Hacı Hasan Efendi Hâlidiyye-yi Nakşbendiyye geleneğin son dönem temsilcilerinden biri olmakla beraber, Kâdiriyye yoluna da mensuptur. Bu tez aynı zamanda, Anadolu'nun birçok bölgesini etkilemeyi başaran Hacı Hasan Efendi'nin bu başarısının arka planını tespiti açısından önem arz etmektedir.Çalışmamız, giriş dâhil üç bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde tezin amaç ve yöntemi, amacı, konusu ve kaynaklarının değerlendirilmesi gibi konulara yer verilmiştir. Birinci bölüm Hacı Hasan Efendi'nin hayatına tahsis edilmiş, onun, aile çevresi, doğumu, çocukluk yılları, tahsil hayatı, tasavvufi şahsiyeti ve Mahmut Sami Ramazanoğlu Efendi'ye intisabı, tarikatı ve silsilesi, hizmet ve faaliyetleri ve vefatı gibi konular üzerinde durulmuş daha sonra eserleri ve eserlerinin içeriklerine genel hatlarıyla değinilmiş, bu bölümde son olarak Hasan Efendi'nin halifeleri gündeme getirilmiştir. İkinci bölümde ise Hacı Hasan Efendi'nin tasavvufî görüşleri, seyr u sülûk, tasavvufî ahlâk ve tahakkukla ilgili görüşleri şeklinde kategorize edilerek incelenmiştir. Bu yöntemle Hacı Hasan Efendi'nin seleflerinden aldığı bilgi ve tecrübeyi nasıl kullandığı ve dönemi içerisindeki etkisinde bu birikimlerinin tesirini ortaya koymaya çalıştık. Sonuç bölümünde genel bir değerlendirme yapıp faydalandığımız kaynakları kaynakçada belirttik. Ekler bölümüyle tezimizi zenginleştirmeyi de ihmal etmedik.İslâm'ı takvâ kalitesinde yaşamayı şiar edinen Hacı Hasan Efendi, zahiri hükümlere bağlı kalmayı önemsemiştir. Hatta zahire uymayan bâtını, batıl sayarak Kur'ân ve sünnet çerçevesinde kalmayı her şeyden daha önemli görmüştür. Bu düşüncesini şiirlerinde de etkin bir şekilde ortaya koyan Hacı Hasan Efendi, sûfî olduğu kadar şair de olduğunu ispatlamıştır.Anahtar Kelimeler: Hacı Hasan Efendi, Yahyalılı, Hayatı ve Tasavvuf Anlayışı, Kalemdâr. The subject of ths paper is the life, works and Sufi views of Yahyalı Hasan Efendi, who was born in Yahyalı, 1914 and left the deep traces in the scientific, conventional and cultural areas with his sufi and scientific personality. Hajı Hasan Efendi also gave the lessons of Kadiriyye orde while he was one of the last period representatives of the Halidiyyeyi Nakşıbendiyye tradition. This paper, at the same time, is important with regard to the determination of the background of Hajı Hasan Efendi's success who managed to impress many regions in Anatolia.Our study is composed of the three parts including the introduction. In the introduction, it was given place to some topics like the aim, methot, subject of this paper and evaluating of its sources. The first part is assigned to the life of Haji Hasan Efendi, then, it is focused on his family circle, birth, childhood years, school life, sufistic personality and to Mahmut Sami Ramazanoğlu Efendi on the subjects such as initiation, sect and silsile (sequence) and service and activities and death, and then, it is roughly mentioned to his Works and the contents of his Works, and the finally, in this part, Haji Hasan Efendi's khalifas are come to the fore. In the second part, Haji Osman Efendi's sufistic views are examined, and categorized into views on the seyr u sülûk and sufistic morality. With this method, we tried to show how Haji Hasan Efendi used his knowledge and experience from his predeccessors and the influence of these accumulations in the influence of the period. In the conclusion section we made a general evaluation and stated the resources we have benefited from in the source. We did not neglect to enrich our explanations with the appendices section. Haji Hasan Efendi, who has acquired the speciality of living in the quality of Islamic taqwa, pays attention to adhere to the apparent (zahire) provisions. Moreover he accepts superstitious to internal which does not suits to external and he thinks significant staying into the frame of Koran and Sunnet. Haci Hasan Efendi who presented this idea in his poems actively, proved become poet as well as sufi.Key words: Haji Hasan Efendi, Yahyalılı, life and mysticism understanding, Kalemdâr. 259

Günümüze kadar ulaşan tapınak ve sunak kalıntılarından anlaşıldığı üzere binlerce yıllık şehirlerde ve medeniyetlerde din, insan hayatının merkezindeydi. Bugün de aynı şekilde din, toplumların rotasını, devletlerin politikasını, insanlar arasındaki ilişkinin seyrini az veya çok etkileyen bir unsurdur. En seküler görünümlü toplumlarda bile din hukukun, eğitimin, sosyal politikaların hatta sağlık hizmetlerinin çerçevesi içerisinde tartışılmaktadır. Laikliğin ana yurdu Fransa’nın laikliği bile vaftiz edilmiş laiklik olarak nitelenirken dinin öneminin ihmal edilmesi imkânsızdır. Bu nedenle sosyal bilimler alanının en önemli ve kadim disiplinlerinden birisi din çalışmalarıdır, demek son derece isabetli olacaktır. Dinlerin kaynağının, tarihinin, içeriğinin, sınırlarının, insanlar ve toplumlar üzerindeki etkisinin ne olduğunu araştırmak ve bulguları, bilgileri insanlarla paylaşmak din çalışmalarının odağıdır. Bununla beraber din olgusu farklı yönlerine temas edilmek suretiyle farklı din çalışmaları disiplinlerince ele alınmaktadır. Bir dinin içeriğinin tespit edilmesi bir çeşit din çalışması metodunu gerektirirken aynı dinin insan üzerindeki etkisinin tespit edilmesi ise başka bir metodu gerekli kılmaktadır. Müstakil bir dinden bağımsız olarak din olgusunun mahiyeti tespit edilecekse de daha farklı bir metoda başvurmak gerekmektedir. Dinin farklı yönlerden ele alınma zorunluluğunun bir sonucu olarak din çalışmalarında çeşitli metotlar ortaya konulmuştur. Günümüzde eğitim alanında öncü olan ülkelerde birçok alanda olduğu gibi din çalışmaları alanında da metot farkı gözetilmiş ve ciddiye alınmıştır. Din çalışmaları yapan kurumlar bu farklılıklara istinaden farklı isimlendirilmiştir. Batı’yı esas aldığımızda bu isimleri Religious Studies, Theology, Divinity Schools, Seminaries ve Biblical Studies/Collages şeklinde sıralayabiliriz. Ülkemizde ise din çalışmaları İlahiyat Fakültesi, İslamî İlimler Fakültesi, Dinî Yüksek İhtisas ve Eğitim Merkezleri gibi isimler altında yapılmaktadır. Bu isimlendirmelerin en ideal şekliyle metot farklarına dayanması beklenmektedir. Böylece her kurumun din çalışmalarındaki sınırı ve sunduğu hizmetin niteliği netleşmiş olacaktır. Bu tebliğde ilk olarak Amerika Birleşik Devletleri ve İngiltere örneği üzerinden din alanında sunulan lisansüstü eğitim hakkında metot ve içeriğe dair bilgiler verilecektir. İkinci olarak ülkemizdeki mezkûr kurumlarla kısa bir karşılaştırması yapılacaktır. Böylece bu tebliğ ile hem yurt dışında ilahiyat alanında lisansüstü eğitim almak isteyenlere fayda sağlamak hem de ülkemizin ilahiyat eğitiminin mevcut durumuna dair bilgi sahibi olmak isteyenlerin karşılaştırmalı bir şekilde meseleye yaklaşmasına imkân sağlamak hedeflenmektedir. * Bu çalışma, 2. Türkiye Sosyal Bilimler Sempozyumu’nda sözlü olarak sunulan ancak tam metni yayımlanmayan “İlahiyat Alanında Yurt Dışında Lisansüstü Eğitim: ABD ve İngiltere Örneği” adlı tebliğin içeriği geliştirilerek ve kısmen değiştirilerek üretilmiş hâlidir., Ruins of sanctuaries and altars prove that religion was at the center of human life in ancient cities and civilizations. Today, likewise, religion is an element that somewhat determines the route of societies, the politics of the states, and the course of relations among people. Even in some cultures that look very secular, religion is a part of debates in law, education, social policies, and even health services. While even the secularism of France, the homeland of secularism, is a kind of secularism baptized, it is impossible to ignore the significance of religion. Thus, it is entirely appropriate to say that the study of religion is one of the most important and oldest disciplines in the field of social sciences. The main focus of the studies of religion is to research the root, history, content, and borders of religions and their effect on individuals and societies, as well as to share findings with people. In addition, scholars assess the phenomenon of religion in various ways by touching on its different aspects. While determining a religion's content requires a method, determining the effects of the same religion on people requires another kind of method. If the aim is to determine the quiddity of the phenomenon of religion as independent from a specific religion, it requires quite another method. In other words, due to the need to consider religion through various aspects, different methods have appeared in the studies of religion. Today some countries that are pioneers in education consider the varieties of methods in studying religion, as they do in many fields. As a result of this kind of variety, institutions that deal with the study of religion have had different names. When we take the West as a basis, these names are such: Religious Studies, Theology, Divinity Schools, Seminaries, and Biblical Studies/Collages. As for our country, they are İlahiyat Fakültesi, İslamî İlimler Fakültesi, and Dinî Yüksek İhtisas ve Eğitim Merkezi. This kind of classification is expected to base on the different methods in an ideal way. In this way, we may clearly understand the limits and quality of educational services those institutions provide. In this presentation, firstly, there will be some information about the method and content of graduate education in studying religion in the USA and UK. Secondly, we will compare these institutions in the USA and UK with those in our country. This way, this presentation will be helpful to whoever wants to study religion in these countries and whoever wants to know comparatively about the present situation of studying religion in our country. * This paper is the revised and developed version of the unpublished conference presentation entitled “Graduate Study Abroad on Theology: The Case of USA and UK”, orally delivered at the 2nd Turkish Symposium of Social Sciences.

Bu çalışmada Bosna Hersek'teki dinsel çeşitlilik olgusu etrafında çeşitli tarihsel süreçleri içerisinde dinler arası ilişkilerin nasıl gelişip, bunlara karşı ne tür bir tavır takındığı meselesi ele alınmaya çalışılmıştır. Öteki ve farklı olan'ın hiç eksik olmadığı Bosna Hersek topraklarında dönemden döneme değişen bu tavırlar, Bosna Hersek'i adeta bir toplumsal laboratuvar olarak karşımıza çıkarmaktadır. Bu çerçevede, günümüzde dinsel çeşitlilik çerçevesinde dünya çapında ilgi çeken ve tartışmaları yapılan dinsel çoğulculuğa da ayrı bir yer ayırt edilerek, bu tartışmalarda Bosna Hersek'in başta gelen dinsel temsilcilik ve kiliselerin buna karşı olan yönelim ve tavırları araştırılmıştır. Belgesel gözlem ile örneklendirilerek sunulan olaylar üzerine dinsel çeşitliliğe bakışın sosyal ve politik koşullara göre değişebileceğini gösteren bu araştırmamız, dinlerin sadece dini hayatın değil, siyasi ve toplumsal yapısının ayrılmaz bir parçası olduğunu ortaya çıkarmaktadır. Bu şekilde ele alınan dinsel çeşitlilik Bosna Hersek'in sahip olduğu en değerli insanlık erdemine sebep olabildiği gibi, farklı din mensupları arasında görülen nefret ve yapılan savaşların en büyük etkeni olarak da kendini gösterebilmektedir.Anahtar Kelimeler : Dinsel Çeşitlilik, Dinsel Çoğulculuk, Bosna Hersek,Dinler Arası İlişkiler, Sırp Ortodoks Kilisesi, Hırvat Katolik Kilisesi, Bosna Hersek İslam Birliği In this paper, development of interreligious relations and stances are researched through religious plurality during different historical periods in Bosnia and Herzegovina. Bosnia and Herzegovina became kind of social laboratory that never lacked others and those who are different among themselves. From this point of view, with special focus of the paper on religious pluralism, a phenomen becoming even more interesting with its continuous discussions, stances of religious representatives/churches in Bosnia and Herzegovina on the topic have also been researched. This paper uses researched documents and historic events as examples to prove and show that matter of religious pluralism, depending on social and political conditions, does not affect only religious, but political and social environment too. From everything presented, it can be concluded that religious pluralism in Bosnia and Herzegovina at the same time may be inspiration for the most beautiful human virtues and the most influential factor of hate and wars that happened there.Keywords : Religious Plurality, Religious Pluralism, Bosnia and Herzegovina, Interreligious Relations, SerbianOrthodox Church, Croatian Catholic Church,The Islamic Community in Bosnia and Herzegovina 130

Türkistan kaynaklı doğu Hanefî-Mâtürîdî geleneğinin VII./XIII. yüzyılda batıya göç ederek bu coğrafyada ilmî faaliyetlerde bulunmuş önemli temsilcilerinden biri olan Hüsâmeddîn es-Sığnâkî'nin et-Tesdîd fi şerhi't-Temhîd adlı eserinin tahkikinin ve bu eserden hareketle ilâhiyyat konularının tahlilinin yapıldığı bu çalışmada tarihsel ve düşünsel açıdan önemli bulgulara ulaşılmıştır.Sığnâkî; kelâm, fıkıh, fıkıh usulü ve Arap edebiyatı üzerine eserler vermiş önemli bir isimdir. Ancak Sığnâkî'yi asıl önemli kılan husus, Orta Asya kaynaklı doğu Hanefî-Mâtürîdî geleneğinin güçlü bir temsilcisi olması ve ömrünün son yıllarını İslam dünyasının batıdaki önemli ilim merkezlerinde müderrislikle geçirmiş olmasıdır. Bu durum onu, Batıda, Hanefîlik ve Matürîdîlik merkezli ilim faaliyetlerinin merkezine yerleştirmiş, özellikle Merğinânî'nin el-Hidâye adlı eserinin icazet silsilelerinin kendisinde toplandığı merkezi bir isme dönüştürmüştür. Bu haliyle Osmanlı ilim geleneğine de doğrudan etkide bulunmuştur. Bu çalışmada, Sığnâkî'nin şimdiye kadar çalışma konusu yapılmamış olan kelâmî yönü ele alınmış, bu haliyle de onun ve görüşlerinin anlaşılması noktasında son zamanlarda oluşan yoğun çaba ve birikime katkıda bulunulması hedeflenmiştir.Anahtar Kelimeler : Sığnâkî, et-Tesdîd fî şerhi't-Temhîd, Kelâm, Ebu'l-Muîn en-Nesefî Husameddin as-Sıgnaki, one of the important representatives of the Hanafiyya-Maturidiyya tradition that was founded in Turkestan, is also one of the scholars who relocated to continue their studies in the west during the 7th-13th centuries. This paper, which is a critical review and a theological analysis based on one of his works `at-Tasdeed fi sharh at-Tamheed`, presents some significant historical and intellectual findings.Sığnâkî is an important name whose body of work spans the fields of kalam, fıqh, usül al-fıqh and Arabic literature. But what makes him really valuable is that he was a strong representative of the Hanafiyya-Maturidiyya tradition that was originated from Middle East, and he spent the last years of his life as a scholar at some of the most important academic institutions of the Islamic world in the west. This put him right in the middle of the academic activities surrounding Hanafism and Maturidism there, and more specifically made him the central figure who held the silsilas for the ijazah of Marghinani's al-Hidayah. Needless to say, he made his contribution to the Ottoman scientific tradition as well.Considering that Sıgnaki has never been studied in relation to kalam so far, this paper aims to change that by focusing on this particular side of him in order to contribute to the ongoing work dedicated to understanding him and his ideas.Keywords : Sıgnaki, at-Tasdeed fi sharh at-Tamheed,Kalam, Abu'l-Muin an-Nasafi 1080

Sonsuzluk, felsefe tarihinin ilk dönemlerinden itibaren fizik, matematik ve metafizik ilimler açısından müzakeresi yapılan temel problemlerinden birisidir. Sonsuzluk ontolojik ve/ya kozmolojik bir bağlamda müzakere edilmesi öncelenmesi gerekirken itikadi bir boyut alarak insanların, Tanrı anlayışının şekillenmesine yol açmaktadır. Felsefi bir kavram olarak incelenebilecek olan `sonsuzluk` Tanrı, evren ve insan ilişkisinin temellendirilmesinde bir mihenk taşı haline dönüşebilmektedir. İslam filozoflarına göre felsefenin amacı `tahsilu's saada` yani ebedi mutluğa ulaşmanın bilgilerini elde etmek iken sonsuzluk kavramını yorumlarından dolayı toplumdan dışlanmakta ve ötekileştirilmekte, hatta tekfir edilebilmektedir. Bu bağlamda tezin temel konusu `Özünde ontolojik bir mesele gibi gözüken ama aynı zamanda kozmolojik bir soru/n olarak fizik, matematik ilimlerle doğrudan irtibatı olan sonsuzluk tasavvurları, nasıl itikadi bir soruna dönüştürülüyor?` sorusunun cevabını aralamaktadır. Âlemin mahiyetine, yani ezeli ve/ya yaratılmış olmasına dair yapılan araştırmaların temel kavramı olan sonsuzluk yorumları niçin itikadi bir boyut alıyor ve insanların dışlanmasının, ötekileştirilmesinin ayracı olmaktadır? Alemin sonluluğu ve/ya sonsuzluğu meselesine verilen cevap, Tanrı-evren ilişkisini temellendirirken aynı zamanda kişinin Tanrı tasavvurunu da belirlemektedir. Bu soru/n çerçevesinde tezimizde bir sıfat olarak sonsuzluk kavramını Tanrı'ya atfettiğimizde neleri kastettiğimizi, bu kavramın sadece Tanrı'ya mı ait olduğunu araştıracağız. Klasik dönem İslam filozofu Kindî'yi merkeze alarak sonsuzluk kavramının İslam felsefesindeki yeri ve konumu, bunun matematiksel düşünce tarafından mukayesesini ve tutarlılık analizini yapacağız. Bu analizleri yaparken, öncelikle mantık ve matematik ilişkisi üzerinde duracağız, sonra matematiksel denklemleri ve çok boyutlu yüzeylerin geometrisini inceleyen bilim dalı olan topolojiden de istifade edeceğiz. Bu açıdan tez mantık-matematik ve felsefe ilişkisinin güncellenmesinde ve bir nevi matematik felsefesi yapma alanında ilk denemelerden biri olarak görülebilir.Anahtar Kelimeler: İslam, Felsefe, Sonsuzluk, Tanrı, Evren, Yaratma, Matematik, Mantık, Ebu İshak El-Kindî Eternity is one of the basic problematics, in terms of mathematics, physics and metaphysics from the early a.g.e.s of philosophy history. While the term of eternity should be discussed within the terms of ontology and cosmology, in the course of time gaining another dimension, changed the peoples' conception about God. The notion of eternity which can be approached as a philosophical issue, may turn into a touchstone which is used in founding the relationship among God, nature and the human. While according to the Islamic philosophers, the main purpose of the philosophy is `tahsil'us-saada` which means gaining the information to reach the beatitude, these philosophers are excluded from the society, marginalized and excommunicated due to their interpretations on eternity. The paper argues, how the notion of eternity, while in fact is an ontological issue but at the same time, as a cosmological problematic directly relates to physics and mathematics turns into a faith problem. Why the interpretations on eternity, which is a key term in studies on the essence of the universe (universe is eternal and/or created by God), turns into a faith problematic and cause the philosophers to be marginalized?So that these Muslim philosophers are not only excluded from the society, but also excommunicated which brings the absence of the beatitude in after life.Accordingly the answer given to the problematic which concerns the finiteness and eternity of the universe, while founding the relationship between the God and the human, at the same time determines the thought of the individual about God.Within this paper we will try to answer the question that, what we intend to claim when we attribute the eternity as an adjective to God and whether the notion of eternity belongs only to God. In the beginning we will define the term of eternity and will try to determine the issue which results from the unconformity of description and the problem. Also we will try to determine whether there is a de facto eternity in this world. We will view how eternity is defined and used in mathematics and physics. Afterwards while analyzing the notion of eternity as a cognitive issue we will try to explain how it is used in literature and art. We also aim to clarify whether the definitions of eternity are the same in different branches of science, then determine the problems stemming from the eternity notion in metaphysics and to address the solutions brought in order to overcome these problems especially in Islamic philosophy history. Referring to Kindî who is a philosopher of classic era Islam Philosophy, we will try to determine place of the notion of eternity to make comparison with the mathematical thought and consistency analysis. While making these analysis, primarily we will study the relationship between logic and mathematics, then we will make use of mathematical equations and topology. In this regard this paper might be seen as one of the very early trials on updating the relationship between logic-mathematics and philosophy and mathematics philosophy. 228