Search

371

363

Osmanlı Devletinde nüfus sayımı ilk defa Ⅱ. Mahmud döneminde 1831 yılında Rumeli ve Anadolu vilayetlerinde yapılmıştır. Bu nüfus sayımında amaç Yeniçeri Ocağı'nın yerine Asâkir-i Mansûre-i Muhammediyye olarak kurulan yeni orduya insan kaynağı tespiti olduğundan sadece erkek nüfus sayılmıştır. Bu dönemde Çıldır Eyaletine bağlı olan Ardanuç Sancağı nüfus sayımı 1835 yılında yapılmıştır. Başbakanlık Osmanlı Arşivi'nde NFS.d koduyla 02761 sıra numarası ile kayıtlı Ardanuç Nüfus Defterini incelediğimiz bu çalışmada yalnızca Müslim erkek nüfusun yaşları, fiziksel özellikleri, dış görünümleri, aile lakapları, meslekleri vb. özellikleri de dahil edilerek sayıldığı görülmüştür. Bu haliyle söz konusu defterin erkek nüfusun sadece sayısı hakkında bilgi vermeyip, çoğunun fiziksel özellikleri, yükümlülüklerinde olan idari ve sosyal kamu hizmetleri hakkında da bilgi verdiği tespit edilmiştir. Bu çalışmada tablolar defterin aslına uygun olarak oluşturulmuştur. Defterin başında sayım yapılan köylerin isimlerinin ve nüfusunun yazılı olduğu genel bir tablo mevcuttur. Defterin kapak kısmında defterin ismi ve tarihin bulunduğu bölüm mevcut olup ciltli olduğu, kapakta ve tablolarda sade bir süsleme tekniği uygulandığı görülmüştür.Anahtar Kelimeler: Osmanlı Arşivi, Nüfus Defteri, Ardanuç, Müslim Population census in the Ottoman Empire has been done fort he first time in te provinces of Rumelia and Anatolia by Mahmud Ⅱ in 1831. The purpose of this census was to acquire accurate information regarding the number anda ge of thu male population for recruting them to the new army Asâkir-i Mansûre-i Muhammediyye established instead of the Janissary Quarry. The population in Ardanuc was counted in 1835 for the first time. In this research, we have investigated the population registers of Ardanuc which has been found in the Ottoman Archives of the Prime Minister's Office code NFS.d no 02761. Morover, in the aforementioned registers, extra information is given about people's physical appearance, ages, professions, family nicknames, etc. in addition to the number of the male population. In this study, the tables were created according to the original registration paper. At the beginning of the registration paper, the name and population of the recorded villages hev been written. Furthermore, it cen be seen that the name and date of the registration paper are presented in the cover and a simple ornament technique is applied in the hardcover and tables.Keyword: Ottoman Archive, Population Book, Ardanuc, Muslim 266

Devrinin büyük âlimlerinden olan İsmâil el-Konevî'nin (ö. 1195/1781) kaleme aldığı risâleleri kelam ilmine dâir mühim meseleleri açıklığa kavuşturmaktadır. İsmâil Efendi yer yer el-Beydâvî (ö. 684/1286) tefsîri üzerine yaptığı hâşiyeye ilâvelerde bulunmakta, yer yer de müstakil konuları ele almak suretiyele gerekli alıntıları yaparak sorulan sorulara cevap vermektedir.Çalışmada sekiz risâlenin tahkîkini yapılmıştır. İsmâil el-Konevî birinci risâlesinde kelime-i tevhîdi, ikinci risâlesinde Allah Teâlâ'nın ilminin herşeyi kapsamasını, üçüncü risâlesinde kıyametten sonra tekrar dirilmenin cisimle olmasını, dördüncü risâlesinde mükelleflerin tâkatinin yetmeyeceği şeylerden sorumlu olup olmamasını, beşinci risâlesinde Kur'ân'ın mukadderâtını, altıncı risâlesinde ﴿يُخَادِعُونَ اللهَ وَالَّذِينَ آمَنُوا﴾ (el-Bakara, 2/9) âyetinin içerdiği kelâmi konuyu, yedinci risâlesinde﴿لَوْ كَانَ فِيهِمَا آلِهَةٌ إِلَّا اللهُ لَفَسَدَتَا﴾ (el-Enbiyâ, 21/22) âyetindeki kelâmi konuyu, sekizinci risâlesinde de Allah Teâlâ'nın ilmini ele almaktadır.Eserlerin tahkîkinde, bulduğumuz yazma eserlerin dört tanesinden istifâde edilmiştir. Bu nüshalardan س harfiyle işaret edilen İstanbul nüshası, ر harfiyle işaret edilen Kayseri nüshası, ص harfiyle işaret ettiğimiz Köprülü Ktp. nüshası ve ك harfiyle işaret edilen Süleymaniye Kılıç Ali Paşa nüshasıdır. Tahkik yapılırken alıntı eserlerin kaynakları ve yeri belirtilmiş, meşhur olmayan kişiler hakkında bilgi verilmiştir. ABSTRACTThe main purpose of this study is to make the great Islamic scholar Ismael Al-Qonawi (b. 1195/1781) recognized by scholars and to bring his works of the Science of Discourse in today and to present them to the benefit of the scholars.Ismael Efendi, because he is one of the great scholars of the era, clarifies the important issues of the science of discourse by his papers that he wrote. Ismael Efendi sometimes adds to his annotation on al-Beydâvî's commentary (Tafser) (b.684/1286) and sometimes he deals with individual issues. He makes the necessary quotations and answers the questions asked.The papers that we work and examine are eight pieces: In the first paper, he deals the word of tawhid; in the second paper, the science of Allah encompasses all things; in the third paper, the resurrection in the doomsday to be with the body; in the fourth paper, whether or not the obligants are responsible for the things that they cannot condone; in the fifth paper, the destiny of Quran; in the sixth paper, the subject of discourse including the verse ﴿يُخَادِعُونَ اللهَ وَالَّذِينَ آمَنُوا﴾[البقرة، 2 /9]; in the seventh paper, the subject in the verse ﴿لَوْ كَانَ فِيهِمَا آلِهَةٌ إِلَّا اللهُ لَفَسَدَتَا﴾ [الأنبيآء، 21 /22], and finally, in the eighth paper, the science of Allah the Greatest.In the examination of the works, we benefitted from three of the works that we found. These copies are the copy of Istanbul indicated in the letter س, the copy of Kayseri indicated with the letter ر, and the copy of Süleymaniye Kılıç Ali Pasha indicated in the letter .كThe sources and place of the quoted works were stated during the investigation. It is informed about unrecognized people. 128

İnsanlık tarihi boyunca para şekil değiştirmiş, deniz taşlarından kümes hayvanlarına kadar birçok şekle bürünmüş, sonrasında altın başta olmak üzere değerli madenlerden imal edilmiştir. Altın'ın mübadele aracı olarak kullanımı dünya çapında revaç görmesine rağmen günlük yaşamda para olarak basımı ve tedavülü zamanla azalmış onun yerine insanlar ihtiyaca binaen kâğıt paralar üretmişler ve kullanmışlardır. Kâğıt formundan sonra bilgisayar ortamına giren ve elektronik cihazlarda transferi yapılan paranın, bu ortamlarda birçok türevi ortaya çıkmıştır. Bunlardan bir kısmı devletin bastığı paraların dijital ortamlardaki temsilini sağlayan kaydi paralar olarak üretilirken bir kısmı da herhangi bir otoritenin hâkimiyeti altında olmaksızın üretilmiş ve kullanıcıları arasında Kripto Para ismiyle şöhret bulmuştur. Bu çalışmada; 2009 yılında ortaya çıkan ve günümüze kadar dünya çapında milyar dolarlık ticaret hacimlerine ulaşan Kripto Para diye tabir edilen yazılımların ilki ve en meşhuru olan Bitcoin ele alınmış ve Para kavramı incelendikten sonra, Bitcoin özelinde kripto yazılımların İslam Hukuku açısından durumu değerlendirilmiştir. Throughout the history of mankind, money has changed form, been clad in myriad shapes from sea stones to domestic fowls, and then been made of the precious metals, particularly gold. Despite the popularity of gold as a means of exchange throughout the world, its coining and circulation has decreased in time, and in its lieu, people have, on an if-and-when-needed basis, produced and used paper currency. Money, after its paper form, entering into the computer environment and being transferred through electronic devices, many a derivative thereof has been created in these environments. Of these, some has been produced as representative money that enables the representation of state-issued money in the digital environment, while some has been produced absent the control of any authority and found renown with the name crypto-currency among its users. In this study, Bitcoin — launched in 2009 and the first and best known software of what is termed as cryptocurrency, the global trade volume of which has, to this day, reached a billion dollars — was addressed, and from the perspective of Islamic law (Fiqh), following the treatment of the concept of money, the (legal) status of crypto software, in Bitcoin's case, was assessed. 118

Faize konu mallar meselesi fıkıhta önemle üzerinde durulan konulardan birisi olmuş ve bu konuda çok farklı görüşler ileri sürülmüştür. Konu fıkıh kaynaklarında genelde hem `Kitabu'l-büyû'` hem de `Kitabu'l-büyû'` bölümünde `Bâbü'r-riba` başlığı altında `altı mal hadisi` diye bilinen meşhur rivâyet çerçevesinde ele alınmıştır. Bu durum faize konu olan malların ne tür mallar olması gerektiği sorusunu gündeme getirmiştir. Dolayısıyla konuya tüm ayrıntılarıyla temas edilmesi ve meseleye açıklık getirilmesi son derece önemlidir. Bu problemin çözümü amacıyla faize konu mallar meselesine işaret eden ilgili naslar ve konunun fıkıhtaki yeri tespit edilerek Kur'an ve Sünnet çerçevesinde meseleye açıklık getirilmesi tezin temel hedefini oluşturmaktadır. Bu çalışmada, öncelikle konuya ilişkin temel kavramlar üzerinde durulmuş, daha sonra ilgili naslar ışığında meselenin Kur'an ve Sünnet'teki yeri incelenmiş ve en sonunda meseleye dair hem klasik mezhep fukahası dışındaki alimlerin hem de klasik mezhep fukahasının görüşlerine yer verilmiştir. Faize konu malların kapsamı kimi zaman geniş tutulurken kimi zaman dar tutulmuştur. Yapılan değerlendirmeler sonucunda, faizin standardize edilebilen bütün mallar üzerinde söz konusu olabileceği kanaatine varılmıştır. Anahtar Kelimeler: Riba, Karz, Bey', İllet, Mal. Ribawi items have been one of the important issues in the islamic law, and it is widely discussed by islamic scholars through providing us different opinions on the subject matter. The subject is generally covered in the field of islamic law under the title of `Kitabu'l-büyû` and Bâbü'r-riba in the chapter of Kitabu'l-büyû through providing hadith on six (6) ribawi items. This has brought the question to the front of what kind of items should be considered ribawi items. Therefore, it is utmost important to identify and clarify the issues in details. For the purpose of solving this problem, issues related to ribawi items will be identified from the related sources and its role in islamic law will be clarified in the frame of Qur'an and Sunnah. The paper on hand firstly emphasizes the basic concepts of the subject and discusses the issues in the light of Qur'an and Sunnah followed by providing views of both classical as well as contemporary fiqh scholars of four Islamic schools of thoughts. The scope of the topic also covers the opinions of scholars who take ribawi items in a wide and narrow form. The conclusion of the current paper states that interest may be subject to all standardized goods. Key words: Riba, Benevolent loan, sale, property 110

Hatîb-i Ayasofya-Hamdullah b. Hayreddin (983/1575); Osmanlı Devleti Kanuni Sultan Süleyman döneminde Ayasofya Camii'nde kırk yıl süreyle Cuma Hatipliği yapmış ve `Hatîb-i Ayasofya` ünvanı ile meşhur olmuş bir ilim adamıdır. Hamdullah b. Hayreddin II. Beyazıt (918/1512), Yavuz Sultan Selim (926/1520) ve Kanuni Sultan Süleyman (974/1566) dönemlerinde, Osmanlı Devleti'nin yükselme ve yayılma döneminde yaşamıştır. Aynı zamanda Kanuni dönemi Reis'ül-Kurrâ'larından olan Hamdullah Efendi; Ayasofya Medresesi'nde uzun yıllar müderrislik yapmış kırâat ve tecvit ilmi alanında birçok eser vermiştir. Ayasofya hatipliği ve eserlerinin bir kısmını nazım uslubuyla yazması onun önemli bir adebiyatçı olduğunu da göstermektedir. Hamdullah Efendi, ilerleyen yaşlarda Edirne Selimiye Dârul-Kurrâsı'na ilk kurucu Şeyhu'l-Kurrâ olarak tayin edilmiş, burada iki yıl kadar görev yaptıktan sonra 983/1575 yılında, yetmiş yaşlarında vefat etmiştir.Hamdullah b. Hayreddin tecvid ve kırâat ilmi ile ilgili önemli eserler te'lif etmiştir. Müellif; `Rusûhu'l-Lisân fî-Hurûfi'l-Kur'an, Vesîlatü'l-İtkân fî Şerhi Rusûhi'l-Lisân fî-Hurûfi'l-Kur'an, Umdetü'l-irfân fî Vasfi Hurûfi'l-Kur'an, Cevâhiru'l-İkyân fî Şerhi Umdeti'l-İrfân` isimli bu üç eserini tecvid ilmi, Kur'an'a özel yazı şekli, Kur'an okurken yapılan yaygın hatalar ve dikkat edilmesi gereken konulara ayırmıştır. `Fuyûzu'l-İtkân fi Vucûhi'l Kur'an` isimli eserinde Kur'an'ın Mütevatir On Kırâat'ını ele almıştır. Klasik mevlid uslubuyla kaleme aldığı `Mevlîdü'n-Nebî` isimli eserini ise Hz. Peygambere ithafen yazmıştır.Anahtar Kelimeler: Hatîb-i Ayasofya, Tecvid, Tahkik, Kârî, Kırâat, Tarik, Vecih The main purpose of this paper is the investigation and critical edition of the work `Rusuh'ul Lisan fi Hurufi'l-Kur'an` of Hamdullah b. Hayreddin who preached in Hagia Sophia and was a scientist in the field of recitation; he was also known as `the Preacher of Hagia Sophia`. The paper also aims, in this context, to provide insights into the life and oeuvre of Master Hamdullah. He was a prominent person who authored important works especially in the field of the Science of Quran Recitation. The paper consists of three sections, i.e. introduction, three subsections. The first subsection deals with the essential terms such as Tajweed, Qira'at, Kurrâ, Rivayet, Ravi and Tariq. Since the work investigated is concerned with the Science of Recitation and Hamdullah b. Hayreddin, the author of the work, was a Recitation Scientist, this subsection especially deals with the definition and importance of the sciences of Tajweed and Qira'at. The second subsection handles the life, the period he lived in and the scientific personality of the author. Besides, this subsection also gives information about his works, being the one titled `Rusuhu'l-Lisan fi Hurufi'l-Kur'an` investigated in this paper. The third subsection includes the text based on the investigation of the work Hamdullah b. Hayreddin's `Rûsûhu'l-Lisân fî Hûrûfi'l-Kur'an`, the main objective of this paper. Key Words: Preacher of Hagia Sophia, Tajweed, Tahkik, Kârî, Qirâ'at, Tariq, Vecih 153

Bu tezin konusu 1914 yılında Yahyalı'da dünyaya gelmiş, 1987 yılında Kayseri'de vefat etmiş, tasavvufî ve ilmî kişiliğiyle yakın tarihimizde ilmî, ictimâi ve kültürel alanlarda derin izler bırakmış olan Yahyalılı Hacı Hasan Efendi'nin hayatı, eserleri ve tasavvufî görüşleridir. Hacı Hasan Efendi Hâlidiyye-yi Nakşbendiyye geleneğin son dönem temsilcilerinden biri olmakla beraber, Kâdiriyye yoluna da mensuptur. Bu tez aynı zamanda, Anadolu'nun birçok bölgesini etkilemeyi başaran Hacı Hasan Efendi'nin bu başarısının arka planını tespiti açısından önem arz etmektedir.Çalışmamız, giriş dâhil üç bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde tezin amaç ve yöntemi, amacı, konusu ve kaynaklarının değerlendirilmesi gibi konulara yer verilmiştir. Birinci bölüm Hacı Hasan Efendi'nin hayatına tahsis edilmiş, onun, aile çevresi, doğumu, çocukluk yılları, tahsil hayatı, tasavvufi şahsiyeti ve Mahmut Sami Ramazanoğlu Efendi'ye intisabı, tarikatı ve silsilesi, hizmet ve faaliyetleri ve vefatı gibi konular üzerinde durulmuş daha sonra eserleri ve eserlerinin içeriklerine genel hatlarıyla değinilmiş, bu bölümde son olarak Hasan Efendi'nin halifeleri gündeme getirilmiştir. İkinci bölümde ise Hacı Hasan Efendi'nin tasavvufî görüşleri, seyr u sülûk, tasavvufî ahlâk ve tahakkukla ilgili görüşleri şeklinde kategorize edilerek incelenmiştir. Bu yöntemle Hacı Hasan Efendi'nin seleflerinden aldığı bilgi ve tecrübeyi nasıl kullandığı ve dönemi içerisindeki etkisinde bu birikimlerinin tesirini ortaya koymaya çalıştık. Sonuç bölümünde genel bir değerlendirme yapıp faydalandığımız kaynakları kaynakçada belirttik. Ekler bölümüyle tezimizi zenginleştirmeyi de ihmal etmedik.İslâm'ı takvâ kalitesinde yaşamayı şiar edinen Hacı Hasan Efendi, zahiri hükümlere bağlı kalmayı önemsemiştir. Hatta zahire uymayan bâtını, batıl sayarak Kur'ân ve sünnet çerçevesinde kalmayı her şeyden daha önemli görmüştür. Bu düşüncesini şiirlerinde de etkin bir şekilde ortaya koyan Hacı Hasan Efendi, sûfî olduğu kadar şair de olduğunu ispatlamıştır.Anahtar Kelimeler: Hacı Hasan Efendi, Yahyalılı, Hayatı ve Tasavvuf Anlayışı, Kalemdâr. The subject of ths paper is the life, works and Sufi views of Yahyalı Hasan Efendi, who was born in Yahyalı, 1914 and left the deep traces in the scientific, conventional and cultural areas with his sufi and scientific personality. Hajı Hasan Efendi also gave the lessons of Kadiriyye orde while he was one of the last period representatives of the Halidiyyeyi Nakşıbendiyye tradition. This paper, at the same time, is important with regard to the determination of the background of Hajı Hasan Efendi's success who managed to impress many regions in Anatolia.Our study is composed of the three parts including the introduction. In the introduction, it was given place to some topics like the aim, methot, subject of this paper and evaluating of its sources. The first part is assigned to the life of Haji Hasan Efendi, then, it is focused on his family circle, birth, childhood years, school life, sufistic personality and to Mahmut Sami Ramazanoğlu Efendi on the subjects such as initiation, sect and silsile (sequence) and service and activities and death, and then, it is roughly mentioned to his Works and the contents of his Works, and the finally, in this part, Haji Hasan Efendi's khalifas are come to the fore. In the second part, Haji Osman Efendi's sufistic views are examined, and categorized into views on the seyr u sülûk and sufistic morality. With this method, we tried to show how Haji Hasan Efendi used his knowledge and experience from his predeccessors and the influence of these accumulations in the influence of the period. In the conclusion section we made a general evaluation and stated the resources we have benefited from in the source. We did not neglect to enrich our explanations with the appendices section. Haji Hasan Efendi, who has acquired the speciality of living in the quality of Islamic taqwa, pays attention to adhere to the apparent (zahire) provisions. Moreover he accepts superstitious to internal which does not suits to external and he thinks significant staying into the frame of Koran and Sunnet. Haci Hasan Efendi who presented this idea in his poems actively, proved become poet as well as sufi.Key words: Haji Hasan Efendi, Yahyalılı, life and mysticism understanding, Kalemdâr. 259

Bu çalışmada Bosna Hersek'teki dinsel çeşitlilik olgusu etrafında çeşitli tarihsel süreçleri içerisinde dinler arası ilişkilerin nasıl gelişip, bunlara karşı ne tür bir tavır takındığı meselesi ele alınmaya çalışılmıştır. Öteki ve farklı olan'ın hiç eksik olmadığı Bosna Hersek topraklarında dönemden döneme değişen bu tavırlar, Bosna Hersek'i adeta bir toplumsal laboratuvar olarak karşımıza çıkarmaktadır. Bu çerçevede, günümüzde dinsel çeşitlilik çerçevesinde dünya çapında ilgi çeken ve tartışmaları yapılan dinsel çoğulculuğa da ayrı bir yer ayırt edilerek, bu tartışmalarda Bosna Hersek'in başta gelen dinsel temsilcilik ve kiliselerin buna karşı olan yönelim ve tavırları araştırılmıştır. Belgesel gözlem ile örneklendirilerek sunulan olaylar üzerine dinsel çeşitliliğe bakışın sosyal ve politik koşullara göre değişebileceğini gösteren bu araştırmamız, dinlerin sadece dini hayatın değil, siyasi ve toplumsal yapısının ayrılmaz bir parçası olduğunu ortaya çıkarmaktadır. Bu şekilde ele alınan dinsel çeşitlilik Bosna Hersek'in sahip olduğu en değerli insanlık erdemine sebep olabildiği gibi, farklı din mensupları arasında görülen nefret ve yapılan savaşların en büyük etkeni olarak da kendini gösterebilmektedir.Anahtar Kelimeler : Dinsel Çeşitlilik, Dinsel Çoğulculuk, Bosna Hersek,Dinler Arası İlişkiler, Sırp Ortodoks Kilisesi, Hırvat Katolik Kilisesi, Bosna Hersek İslam Birliği In this paper, development of interreligious relations and stances are researched through religious plurality during different historical periods in Bosnia and Herzegovina. Bosnia and Herzegovina became kind of social laboratory that never lacked others and those who are different among themselves. From this point of view, with special focus of the paper on religious pluralism, a phenomen becoming even more interesting with its continuous discussions, stances of religious representatives/churches in Bosnia and Herzegovina on the topic have also been researched. This paper uses researched documents and historic events as examples to prove and show that matter of religious pluralism, depending on social and political conditions, does not affect only religious, but political and social environment too. From everything presented, it can be concluded that religious pluralism in Bosnia and Herzegovina at the same time may be inspiration for the most beautiful human virtues and the most influential factor of hate and wars that happened there.Keywords : Religious Plurality, Religious Pluralism, Bosnia and Herzegovina, Interreligious Relations, SerbianOrthodox Church, Croatian Catholic Church,The Islamic Community in Bosnia and Herzegovina 130

Türkistan kaynaklı doğu Hanefî-Mâtürîdî geleneğinin VII./XIII. yüzyılda batıya göç ederek bu coğrafyada ilmî faaliyetlerde bulunmuş önemli temsilcilerinden biri olan Hüsâmeddîn es-Sığnâkî'nin et-Tesdîd fi şerhi't-Temhîd adlı eserinin tahkikinin ve bu eserden hareketle ilâhiyyat konularının tahlilinin yapıldığı bu çalışmada tarihsel ve düşünsel açıdan önemli bulgulara ulaşılmıştır.Sığnâkî; kelâm, fıkıh, fıkıh usulü ve Arap edebiyatı üzerine eserler vermiş önemli bir isimdir. Ancak Sığnâkî'yi asıl önemli kılan husus, Orta Asya kaynaklı doğu Hanefî-Mâtürîdî geleneğinin güçlü bir temsilcisi olması ve ömrünün son yıllarını İslam dünyasının batıdaki önemli ilim merkezlerinde müderrislikle geçirmiş olmasıdır. Bu durum onu, Batıda, Hanefîlik ve Matürîdîlik merkezli ilim faaliyetlerinin merkezine yerleştirmiş, özellikle Merğinânî'nin el-Hidâye adlı eserinin icazet silsilelerinin kendisinde toplandığı merkezi bir isme dönüştürmüştür. Bu haliyle Osmanlı ilim geleneğine de doğrudan etkide bulunmuştur. Bu çalışmada, Sığnâkî'nin şimdiye kadar çalışma konusu yapılmamış olan kelâmî yönü ele alınmış, bu haliyle de onun ve görüşlerinin anlaşılması noktasında son zamanlarda oluşan yoğun çaba ve birikime katkıda bulunulması hedeflenmiştir.Anahtar Kelimeler : Sığnâkî, et-Tesdîd fî şerhi't-Temhîd, Kelâm, Ebu'l-Muîn en-Nesefî Husameddin as-Sıgnaki, one of the important representatives of the Hanafiyya-Maturidiyya tradition that was founded in Turkestan, is also one of the scholars who relocated to continue their studies in the west during the 7th-13th centuries. This paper, which is a critical review and a theological analysis based on one of his works `at-Tasdeed fi sharh at-Tamheed`, presents some significant historical and intellectual findings.Sığnâkî is an important name whose body of work spans the fields of kalam, fıqh, usül al-fıqh and Arabic literature. But what makes him really valuable is that he was a strong representative of the Hanafiyya-Maturidiyya tradition that was originated from Middle East, and he spent the last years of his life as a scholar at some of the most important academic institutions of the Islamic world in the west. This put him right in the middle of the academic activities surrounding Hanafism and Maturidism there, and more specifically made him the central figure who held the silsilas for the ijazah of Marghinani's al-Hidayah. Needless to say, he made his contribution to the Ottoman scientific tradition as well.Considering that Sıgnaki has never been studied in relation to kalam so far, this paper aims to change that by focusing on this particular side of him in order to contribute to the ongoing work dedicated to understanding him and his ideas.Keywords : Sıgnaki, at-Tasdeed fi sharh at-Tamheed,Kalam, Abu'l-Muin an-Nasafi 1080

Sonsuzluk, felsefe tarihinin ilk dönemlerinden itibaren fizik, matematik ve metafizik ilimler açısından müzakeresi yapılan temel problemlerinden birisidir. Sonsuzluk ontolojik ve/ya kozmolojik bir bağlamda müzakere edilmesi öncelenmesi gerekirken itikadi bir boyut alarak insanların, Tanrı anlayışının şekillenmesine yol açmaktadır. Felsefi bir kavram olarak incelenebilecek olan `sonsuzluk` Tanrı, evren ve insan ilişkisinin temellendirilmesinde bir mihenk taşı haline dönüşebilmektedir. İslam filozoflarına göre felsefenin amacı `tahsilu's saada` yani ebedi mutluğa ulaşmanın bilgilerini elde etmek iken sonsuzluk kavramını yorumlarından dolayı toplumdan dışlanmakta ve ötekileştirilmekte, hatta tekfir edilebilmektedir. Bu bağlamda tezin temel konusu `Özünde ontolojik bir mesele gibi gözüken ama aynı zamanda kozmolojik bir soru/n olarak fizik, matematik ilimlerle doğrudan irtibatı olan sonsuzluk tasavvurları, nasıl itikadi bir soruna dönüştürülüyor?` sorusunun cevabını aralamaktadır. Âlemin mahiyetine, yani ezeli ve/ya yaratılmış olmasına dair yapılan araştırmaların temel kavramı olan sonsuzluk yorumları niçin itikadi bir boyut alıyor ve insanların dışlanmasının, ötekileştirilmesinin ayracı olmaktadır? Alemin sonluluğu ve/ya sonsuzluğu meselesine verilen cevap, Tanrı-evren ilişkisini temellendirirken aynı zamanda kişinin Tanrı tasavvurunu da belirlemektedir. Bu soru/n çerçevesinde tezimizde bir sıfat olarak sonsuzluk kavramını Tanrı'ya atfettiğimizde neleri kastettiğimizi, bu kavramın sadece Tanrı'ya mı ait olduğunu araştıracağız. Klasik dönem İslam filozofu Kindî'yi merkeze alarak sonsuzluk kavramının İslam felsefesindeki yeri ve konumu, bunun matematiksel düşünce tarafından mukayesesini ve tutarlılık analizini yapacağız. Bu analizleri yaparken, öncelikle mantık ve matematik ilişkisi üzerinde duracağız, sonra matematiksel denklemleri ve çok boyutlu yüzeylerin geometrisini inceleyen bilim dalı olan topolojiden de istifade edeceğiz. Bu açıdan tez mantık-matematik ve felsefe ilişkisinin güncellenmesinde ve bir nevi matematik felsefesi yapma alanında ilk denemelerden biri olarak görülebilir.Anahtar Kelimeler: İslam, Felsefe, Sonsuzluk, Tanrı, Evren, Yaratma, Matematik, Mantık, Ebu İshak El-Kindî Eternity is one of the basic problematics, in terms of mathematics, physics and metaphysics from the early a.g.e.s of philosophy history. While the term of eternity should be discussed within the terms of ontology and cosmology, in the course of time gaining another dimension, changed the peoples' conception about God. The notion of eternity which can be approached as a philosophical issue, may turn into a touchstone which is used in founding the relationship among God, nature and the human. While according to the Islamic philosophers, the main purpose of the philosophy is `tahsil'us-saada` which means gaining the information to reach the beatitude, these philosophers are excluded from the society, marginalized and excommunicated due to their interpretations on eternity. The paper argues, how the notion of eternity, while in fact is an ontological issue but at the same time, as a cosmological problematic directly relates to physics and mathematics turns into a faith problem. Why the interpretations on eternity, which is a key term in studies on the essence of the universe (universe is eternal and/or created by God), turns into a faith problematic and cause the philosophers to be marginalized?So that these Muslim philosophers are not only excluded from the society, but also excommunicated which brings the absence of the beatitude in after life.Accordingly the answer given to the problematic which concerns the finiteness and eternity of the universe, while founding the relationship between the God and the human, at the same time determines the thought of the individual about God.Within this paper we will try to answer the question that, what we intend to claim when we attribute the eternity as an adjective to God and whether the notion of eternity belongs only to God. In the beginning we will define the term of eternity and will try to determine the issue which results from the unconformity of description and the problem. Also we will try to determine whether there is a de facto eternity in this world. We will view how eternity is defined and used in mathematics and physics. Afterwards while analyzing the notion of eternity as a cognitive issue we will try to explain how it is used in literature and art. We also aim to clarify whether the definitions of eternity are the same in different branches of science, then determine the problems stemming from the eternity notion in metaphysics and to address the solutions brought in order to overcome these problems especially in Islamic philosophy history. Referring to Kindî who is a philosopher of classic era Islam Philosophy, we will try to determine place of the notion of eternity to make comparison with the mathematical thought and consistency analysis. While making these analysis, primarily we will study the relationship between logic and mathematics, then we will make use of mathematical equations and topology. In this regard this paper might be seen as one of the very early trials on updating the relationship between logic-mathematics and philosophy and mathematics philosophy. 228

Bu çalışmada Kazak dinî/millî literatüründe önemli yer tutan avama yönelik dinî eserler olan ilmihal türü kitapların genel ilmihal yazım geleneği içerisindeki yeri ve bunların özellikle itikadî içeriklerinin tanıtım ve tahlili yapılmıştır. Çalışma giriş, iki bölüm ve sonuçtan oluşmaktadır. Birinci bölümde genel olarak ilmihal türü eserlerin tanıtımı, tarihi seyri (Osmanlı'dan İdil-Ural bölgesine oradan da Türkistan topraklarına yaygınlaşması), Kazak yazınında ilmihal türü eserlerin ortaya çıkışı, dönemin sosyo-kültürel arka planının izahı ve müelliflerinin hayatı ile eserleri hakkında özet niteliğinde bilgiler verilmiştir. İkinci bölümde ise XIX. yüzyılda ilmihal türü eserlerin Kazak yazınındaki ilk nüshalarını yazan Ibıray Altınsarin'in Musulmanşılıktın Tutkası ve Şakarim Kudayberdiulı'nın Musulmandık Şartı isimli ilmihal kitaplarının tahlili ve kelâmî açıdan değerlendirilmesi yapılmıştır. Ayrıca söz konusu eserlerde bulunan itikadî bilgiler klasik kelâm kaynaklarıyla mukayeseli olarak incelenmiştir In this paper the popular catechism books (ilmihal) that take important place in Kazakh religious/national literature have been studied in terms of catechism writing tradition and in particular the contents of aforementioned catechism books have been inroduced and analyzed.The paper consists of two chapters and conclusion. The first chapter includes a general introduction regarding the genre of catechism work and it also consists short information regarding historical process of catechism (its prevalence from Ottoman to Idel-Ural region and Turkestan), the rise of catechism in the Kazakh literature, socio-cultural background of the era and the life of catechism authors and their works. The Second chapter includes a theological evaluation and an analysis regarding Musulmanşılıkın Tutkası of Ibıray Altınsarin who wrote the first versions of catechism genre in Kazakh literature in XIXth century and Şakarim Kudayberduli's Musulmandık Şartı. Also this chapter analyzes theological subjects of aforementioned works comparatively in the light of classical Kalam resources. 107

Bu çalışma, İzmirli İsmail Hakkı'nın İslȃm felsefe-bilim geleneği ile modern felsefe-bilim düşüncesi etrafında gelişen muhtelif ilim/bilim sınıflamaları hakkındaki görüşlerinden hareketle ortaya koyduğu ilimler tasnifi anlayışını incelemektedir. Araştırma, İzmirli'nin modern bilim sınıflamalarıyla neden yakından ilgilendiği ve hangi sınıflamayı model aldığı, İslȃmȋ ilimler tasnifi sistemlerinden hangi yaklaşımı benimsediği, özgün bir bilim sınıflaması geliştirip geliştirmediği, ilimler tasnifi tarihi bağlamında nasıl bir yer işgal ettiği ve tasnif çalışmalarına ne gibi katkıları olduğu şeklindeki sorulara cevap bulmayı amaçlamaktadır. Bu amaçla, İzmirli'nin ilimler tasnifi ile ilgili değerlendirmelerde bulunduğu eserleri incelenerek karşılaştırmacı ve tartışmacı bir yöntemle analiz edildi. Bununla birlikte düşünürün tasnif anlayışına etkisi bakımından tarihȋ ve dönemsel koşullar dikkate alınarak açıklamalarda bulunuldu. Çalışmanın kapsamını, düşünürün ilimler sınıflaması çerçevesinde söyledikleri belirledi. Ancak yapılan mülahazalara etkisi bakımından batı ve doğu düşüncesinin temel dinamiklerine, ana özelliklerine ve belli başlı problemlerine de yer verildi. Ayrıca, İzmirli'nin `metot` araştırması ile klasik ve modern bilim tasniflerine getirdiği eleştiriler analitik bir bakışla ortaya konuldu. Öte yandan İzmirli'nin incelediği bilim sınıflamaları ile kendi bilim sınıflaması arasında mukayeseler yapıldı. Nihayet, ilimler tasnifi tarihi konusunda geniş malȗmat sahibi olan İzmirli'nin, bu alandaki yetkin çalışmalarla nasıl bir sınıflama sistemi geliştirdiği tartışıldı. This paper examines İzmirli İsmail Hakkı's understanding of the classification of the sciences which he put forward on the basis of his opinions on miscellaneous science classifications based on İslamic Philosophy. Science tradition and modern philosophy-science idea-the purpose of this study is to find answers to the questions of why İzmirli took a close interest in a modern science classifications, which classification he took as a model what approaches in İslamic sciences classification systems he adopted whether he developed an original classification of sciences, what role he played in the history of science classification and what he contributed to the classification studies. To that end, İzmirli's works where he evaluated the classification of sciences have been examined and analyzed in a comparative argumentative way. Further explanations were also presented on the effects of the historical and periodical conditions on İzmirli's understanding of the classification.The scope of this paper has been determined through İzmirli's remarks about the classification of sciences. However, the principal dynamics, main features and certain problems of western and eastern philosophies were also included in terms of their influences on the related consider-ations. Besides, İzmirli's criticism of conventional and modern classification of sciences on the basis of `method` research was put forward in an analytical perspective. On the other hand, the science classifications examined by İzmirli and his own science classification were compared. Finally, arguments on what kind of a classification system was developed by İzmirli, who had a broad knowledge and valuable works in the history of science classification, were presented. 132

Tüm İlahi dinlerde ortak olan belli esaslar vardır. Bütün peygamberlerin getirdiği dinler temelde bu esaslar üzerine kuruludur. İlk semavi kitaplar; peygamberlere verilen suhufla başlar. Suhuf, sahifenin çoğuludur. Sahife, yazılı veya yazılacak kağıttan, kırtastan bir parçadır. Bu da bizim sahife dediğimiz, yaprak ve varak adı verilen parçadan ibarettir. Çoğulu `sehaif` ve `suhuf`tur. Bu çalışmamızda Kur'an-ı Kerim'den ve Tefsirlerden yola çıkarak Adem (a.s), Şit (a.s), İdris (a.s) ve İbrahim (a.s)'a gönderilen sahifelerdeki esasları tespit edip açıklamaya çalışmaktır. Bu doğrultuda Bakara, Tevbe, Mü'minun, Ahzab, Saffat, Necm, A'la Sürelerindeki ayetlerden yola çıkarak, konumuz olan `Kur'an-ı Kerim'de Suhuf adı Verilen Vahiy Mecmuaları`nı açıklamak, ayrıca `Suhuf` kavramının nasıl doğru anlaşılması gerektiğini tefsirlerden detaylı bir şekilde araştırıp ortaya koymaktır.Anahtar Kelimeler: Tefsir, Suhuf, Vahiy, Mecmua. There are certain principles that are common to all divine religions. The religions brought by all the prophets are basically based on these principles. The first semavi books; start with Suhufu that given to the prophets. Suhuf, is the plural form of the leaf. The sheet is a piece of paper, made of paper to be written or written. This is what we call our pages, a piece called leaf sheet and leaf. The plural forms of the leaf are `field` and `suhuf`. In this study, we try to identify and explain the principles in the books that are sent from the Qur'an and Tafsir to Adem (a.s), Shit (a.s), Idris (a.s) and Ibrahim (a.s). In this perspective, it is necessary to explain from the verses of Bakara, Tevbe, Mü'minun, Ahzab, Saffat, Necm, A'la, how to explain the `Revelations given Suhuf in Tafsir` and how to be understood the concept of Suhuf in detail To investigate and reveal.Key Words: Tafsir, Suhuf, Revelation, Mecmua. 142

Erken dönem İslâmî ilimler birbirleriyle iç içe ve ayrışmamış bir halde idiler. Zamanla her bir ilim dalı kendi metodolojisini oluşturarak diğerlerinden ayrıldı. İşte bu süreçte Hadis ve Tarih ilimleri de ilgi alanları ve konuları ortak olmasına rağmen uyguladıkları metodolojileri farklı olduğu için birbirinden ayrılarak müstakil alanlara dönüştüler. Bu çalışma (araştırma/tez), her iki bilim dalının metodolojilerini karşılaştırarak Hz. Peygamber'in Mekke'den Medine'ye hicretini incelemektedir. Araştırmanın esas hedefi, Hicret konusundaki rivayetlerin bu iki ilim dalının metodolojileriyle nasıl değerlendirildiğini ve bu rivayetlerin Hadis ve Tarih kaynaklarındaki yerlerini nasıl aldıklarını tespit etmektir. Tabii bu tespiti yaparken her iki metodolojinin karşılıklı olarak kıyaslanmasını da yapmış olmaktadır.Tezimizin bir bölümü mezkûr metodolojileri ana hatlarıyla ele alırken diğer bölümleri de bu metodolojilerle nakledilen rivayetleri hem isnadları hem de metinleri itibariyle incelemiştir. Yapılan incelemeler sonucunda hem metodolojilerin hem de Hicret olayının genel bir değerlendirilmesi yapılmıştır. Bu değerlendirmede tespit edilen eksiklikler ve nedenleri gösterilmeye çalışılmıştır. Tespit edilen eksikliklerin giderilmesine yönelik olarak bazı yeni metodik önerilerde de bulunulmuş ve böylece araştırma salt bir rivayet incelemesi olmaktan çıkarılmıştır. Tezimiz, iki farklı ilme ait metodolojilerin aynı konuyu nasıl ele aldıklarını Hicret örneği üzerinden ele almış ve bu iki metodolojinin rivayetlerin nakline yansımalarını da incelemiştir.Anahtar Sözcükler: Hadis, Tarih, Hicret, Karşılaştırma, Usûl, Siyer, Meğâzî During the early period of Islamic sciences different fields were closely intertwined and unseparable from each other. In the course of time, each field emerged by forming its own methodology and seperated from the others. Here in this period, despite having common fields of interest and subject of studies, Hadith and History diverged and appeared as two separate fields with respect to the usage of the methodology. This paper investigates the migration (Hegira) of Prophet Muhammad from Mecca to Medina by comparing the methodologies of both fields. The main goal of this study is to determine how the narratives about the Hegira were evaluated with the methodologies of both fields and to identify how they took place in the hadith and historical literature. Of course both methodologies were compared during this determination.While one part of this paper discusses the outlines of the methodologies mentioned above, the other parts approach the transfered narratives in terms of either their imputations or texts by using those methodologies. As a result of the study, an overall evaluation of those methodologies and Hegira was done. The deficiencies and their reasons were sought to be identified and shown according to this evaluation. Certain new methodic suggestions were made to resolve the identified deficiencies thereby going beyond a mere study of narrative. Our paper investigated how the methodologies of both field approached the same subject from the viewpoint of the Hegira and the reflections of these two methodologies on transfer of narratives were investigated.Key Words: Tradition, History, Emigration/Hej(g)ira, Compare, Method,Prophetic Biography, the Military Campaigns of the Prophet 388

Bu Tez Osmanlı- Safevî münasebetleri kapsamında XV. yüzyılın ortalarından XVI. yüzyılın ortalarına kadar olan sürede, Kızılbaş kimliğinin oluşması ve Osmanlı Devleti'nin bu topluluklara bakış açısını incelemektedir. Bazı Konar- göçer Türkmen oymakları'nın Kızılbaş kimliğiyle Safevî Devletine yanaşması, bu eksende Osmanlı Devletiyle Kızılbaşları karşı karşıya getirmiştir. Erdebil Sufileri'nin lideri Şeyh İsmail, Şahlık sevdasıyla Anadolu Kızılbaşlarını devlete karşı kışkırtırken, Osmanlı, devlet olmanın gereği, Kızılbaş tehlikesine karşı ciddi tedbirler almıştır. Dönemin kaynakları bizlere bu mücadelenin, inanç ve mezhep farklılığı kapsamında yaşandığını anlatan bolca argüman sunmaktadır. Bu çalışma bahsedilen dönemin çok kapsamlı ve karmaşık sürecini, kaynaklar ve arşiv belgeleri ışığında bir nebze de olsa aydınlatılmasını amaçlamaktadır. Medrese kaynaklı Sünnî bir yaşayış tarzı ile konar-göçer, senkretik bir inanç tarzı ve bu iki hayat tarzı arasındaki siyasi ve mezhebî farklılıklar, ayrışmanın ve problemlerin temelini oluşturmuştur. Osmanlı Devletinin bürokratik prensiplerden taviz verilmeden oluşturulan arşiv vesikaları, Yavuz Sultan Selim'in, şahsında Osmanlı Devleti'nin ve ilim adamlarının konuya yaklaşım tarzını, bilinmeyen yönleriyle ve objektif bir şekilde ele alınması yeni anlayışlara ve araştırmalara kapı aralayacaktır. This thesis is examining the formation of the qizilbash identity and Ottomans view of these communities during the period starting from the middle of the fifteenth century to the middle of sixteenth century, within Ottoman – Safevid relationship. Some of the nomadic Turkmen tribes' getting close relationship with the Safevid Empire with the identity of qizilbash, confronted Ottoman Empire with qizilbashes in this context. While Shah Ismail, the leader of the Erdebil Sufis, with passion of being Shah had provoked Anatolian qizilbashes against the state; Ottoman Empire, as a matter of being a state took serious precautions against the danger of Qizilbash. Resources of the related period offers us plenty of arguments saying that this fight had been lived within the denominational and belief differences.This study aims at enlightening the diverse and complicated process of the mentioned period, in the light of historical papers to some extent. With a sunni lifestyle stemming from madrasah, nomadic syncreteric belief style and the differences between these two belief and life styles had constituted the basis of the disintegration and the problems. The archive papers which were kept by making no concession to the burocratic principals of Ottoman Empire will lead to new researches and new understandings by handling Yavuz Sultan Selim, in the person of Ottoman Empire and the scientists approach style to the topic with all its unidentified aspects and in an objective way. 176

Kur' an, sosyal değerler ve yapılar ekseninde farklılıklara sahip olan tüm toplumlarla birlikte bu toplumların, görev, statü ve fonksiyon bakımından farklılaşan üyelerine hitap eder. Bu nedenle Kur'ân, sosyolojik açıdan yapısal ve değersel farklılıkları bünyesinde barındıran toplumlarla, içinde dikey ya da yatay olarak farklılaşan sosyal grupların arasında bir ayrım yapmaz. O, mevcut bulunan farklılıklara işaret edip onlarla ilgili teklifini yaparak esasen toplumsal bütünleşmenin esaslarını ortaya koyar. Kur'ân'ın farklılıklar karşısında teklifi `tearüftür.` Günümüz ifadesiyle bu, kültürleşmeye, sosyalleşmeye tekabül etmektedir. Buna göre, ırk, dil, etnik ve kültürel farklılıkları antropolojik birer ilâhî işaret (ayet) olarak tanımlayan Kur'ân, bununla beraber, söz konusu farklılıkların toplumsal gruplar arasında herhangi bir kast, ayırım veya eşitsizliğin gerekçesi olamayacağım vurgulamakta ve tüm insanların aynı biyolojik kökeni paylaştıklarına dikkat çekmektedir. Kur'ân'ın toplumsal farklılık olgusuna bakışını sosyoloji biliminin bakışıyla karşılaştırmalı olarak ele alan bu çalışma, hem Kur'ân'ın toplumsal farklılığı ele alış biçimini hem de toplumların bu farklılıklara karşı tutumlarının dini kökenlerini açıklamayı amaç edinmiştir.Anahtar Kelimeler: Toplumsal Farklılık, Toplumsal Farklılaşma, Toplumsal Tabakalaşma, Toplumsal Cinsiyet, Sosyal Eşitsizlikler, Oryantalizm, İlerlemeci Tarih Anlayışı, Kur'ânî Tearüf. Quran addresses to the members of all societies in which the members are in different roles, statues and functions. These societies are different in both social values and structural bases. Quran does not distinguish these societies and also social groups of these societies. It mainly presents the basics of social integration while indicating the diversities (differences) in its proposal. Quran's proposal against these diversities is `knowing each other` (the word's Arabic origin is `tearuf`). This `knowing each other` can be rephrased as `socialization` or `acculturation`. Based on this acculturation, Quran defines the differences in ethnicity, language, culture etc. as a divine sign (ayet). Quran also emphasizes that these differences cannot be the reason for any inequality, injustice and discrimination. In this paper, the term `Social Diversity and Differences` will be examined in Quran's point of view based on the perspective above. This paper also tries to make a comparison between the Quran and the Sociology in terms of this point of view. Basically, the aim of this paper is to explain how Quran approaches the `social diversities` and also how societies react against these diversities based on their religious motives.Key words: The Progressive Conception of History, Quranic tearuf, Social Diversity, Social Differences, Social Stratification, Gender Mainstreaming, Social İnequality. 236

Bilimin ve bilimsel olanın tanımlanması sorunsalı, epistemolojik tartışmalar ile doğrudan ilgilidir. Bilimsel Devrim ve Aydınlanma Çağı'nın bilim ve felsefe alanında tetiklediği sıçrama, modern bilimlerin diğer bilgi türlerine üstünlük kurarak doğumunu ve yöntem alanında da akılcılığın egemenliğini getirmiştir. Bilgi ve bilimin ilahi değil dünyevi, imana değil nedenselliğe bağlı yasalara tabi hale gelmesiyle, bilgi ve bilimin kültürel boyutu önemsizleşerek evrensel bilgi ve bilim anlayışı yaygınlık kazanmıştır. Günümüzde bilimin sözü edilen niteliğinde bazı değişimlerin olduğuna tanık oluyoruz. Özellikle dinsel olanın yükselişinin görüldüğü yerlerde, farklı bir bilim paradigması arayışında olunduğu gözlenmekte, bilimin gerçeğe ulaşma kapasitesine dönük bir şüphecilik, akıl, bilim, iman ve metafizik arasında konulan sınırların aşıldığı girişimlere rastlanmaktadır. Bu girişimler doğa bilimleri, tarih ve topluma dönük yaklaşımlarda da kendini göstermektedir.Bunlardan hareketle bu çalışmada, söz konusu girişimi temsil ettiğini düşündüğümüz İslami eğilimli Yeni Ümit dergisi analiz edilmiştir. Öncelikle adı geçen derginin bilim tanımına ve faaliyet alanlarına bakılmıştır. Ardından iman ve akıl arasında yeni bir bağ kurmak isteyen derginin, (imanlı) ilim ve `Batılı bilim` olarak yaptığı ayrımın arka planına bakılmıştır. Bu ayrımdan sonra ise, söz konusu ayrımın yansımaları olan doğa bilimlerinin İslamileştirilmesi, din eksenli tarih tasarımı ve din eksenli toplum projesi analiz edilmiştir. Bahsedilen çalışmada, seçilen dergiler, bilim-ilim teması altında derin hermeneutik yöntemiyle ideoloji analizine tutulmuştur. Anahtar Kelimeler: Bilginin Dinselleştirilmesi, İlim, Derin Hermeneutik, Neoliberal Dönüşüm The question of defining science and what is scientific is directly related to epistemological discussions. The leap in the fields of science and philosophy triggered by Scientific Revolution and the Age of Enlightenment brought the birth of the modern science establishing superiority over other types of knowledge and the hegemony of rationalism in methodology. As knowledge and science was beginning to depend on earthly and causal laws rather than divine and faithful, a universal understanding of knowledge and science was becoming widespread since the cultural dimension of knowledge and science had started to become insignificant. Contemporarily, it is obvious that this feature of science is changing. There is a seek for a different scientific paradigm in which there is skepticism towards the potentials of science to find the truth and the boundaries among reason, science, faith and metaphysics are transgressed especially in the regions where the religious is rising. This seek could be observed in the attitude towards natural sciences, history and society also.In this paper the Islamic oriented journal of Yeni Ümit is going to be analyzed in that respect. Firstly we are going to deal with the journal's definition of science and fields of study. Then we are going to focus on the background of the distinction between the (faithful) ilm and the `Western science` made by the journal trying to establish a new type of relation between faith and reason. After this distinction, Islamization of natural sciences, religion-centric design of history and religion-centric Project of society that are the reflecions of this distinction are analyzed. In this paper we are going to make ideology analysis of the selected issues of the journal under the theme of science and ilm by using the method of deep hermeneutics. Key Words: Religionization of Knowledge, Ilm, Deep Hermeneutics, Neoliberal Transformation 170

1916-1987 yılları arasında yaşayan Cemil Meriç, kendi ifadesiyle ?işi düşünmek ve düşündüklerini cemiyete sunmak? olan özgün bir düşünürdür. Geniş bir tefekkür gücüne sahip olan Meriç?in düşüncesi, Batı?dan Hind?e kadar uzanmıştır. Düşünce dünyasını oluştururken; Milliyetçilik, Sosyalizm, Hint, Koyu Müslümanlık gibi merhalelerden geçen Meriç, gözlerini kaybetmesine rağmen yazmaya ve okumaya olan iştiyakını hiçbir zaman kaybetmemiştir. Dünyaya geldiği çok kültürlü coğrafya, sorunlu aile bağları ve otuz sekiz yaşında gözlerini kaybetmesi Meriç?i yaşadığı dönem ve günümüz düşünürlerinden farklı hale getirmiştir. Eserlerine de yansıyan bu inişli çıkışlı hayatı ve dönem dönem farklılaşan ruh hali ile Meriç, manevi ve psikolojik unsurlar başta olmak üzere birçok açıdan araştırılması ve anlaşılması gereken bir şahsiyettir.Biz bu çalışmamızda Cemil Meriç?in eserlerinde geçen manevi ve psikolojik unsurları ele aldık. Dökümanter yöntem kullanarak oluşturduğumuz bu çalışma, elbette Meriç?i tanımak ve tanıtmak açısında yeterli olmayacaktır. Külliyatının genişliği göz önünde bulundurulduğunda, bizim ele almadığımız eserler ve konular üzerinde, bizden sonra yapılacak çalışmalar da Meriç?i anlamak açısından mutlaka önem taşıyacaktır.Anahtar Kelimeler: Cemil Meriç, Din Psikolojisi Cemil Meriç, who lived between 1916-1987, is an authentic thinker whose work is to ?think and present his thoughts to the society? as he claims. The thought of Meriç with wide interpretation power reaches from West to Indic. Meriç who passed the stages such as Nationalism, Socialism, Indic, Radical Islam while forming his world of thought; never lost his desire for reading and writing although he lost the ability to see. The vast range of difficulties such as his family, his blindness, opinions that made his intellectual life and his environment made Meriç different from his contemporaries and today?s thinkers. When ups and downs of his life and his fluctuating mental situation are combined to his work, Meric is to be considered as a character to be researched and to be assessed in respect to many aspects such as spiritual and psychological elements.At this conjecture, we discussed spiritual and psychological elements in the works of Cemil Meriç in this paper. This study created by using documentary method will not be enough, of course, to be familiar with Meriç and make him know. Regarding of his entire works, this paper will create leverage for further researches which help to understand Meriç.Keywords: Cemil Meriç, Din Psikolojisi 144

ÖZETİnternette Misyonerlik künyeli çalışmamızdan amaç, siyasî, dinî ve sosyo- kültürel birçok hedefi olan misyoner akımların, asrın icadı olan uluslar arası iletişim aracı interneti niçin ve nasıl kullandıklarına ilişkin sorulara cevap bulmak ve aynı zamanda kullandıkları yöntem ve teknikleri, içeriği itibariyle ön plana çıkarttıkları teolojik ögeleri tespit etmektir.Tezimiz adından da anlaşılacağı gibi misyoner yapıdaki internet sitelerinin araştırılması ile sınırlandırılmıştır. Ancak bunun yanı sıra misyonerliğin kısa tarihçesinin ve yöntemlerinin anlatıldığı birinci bölümde kitabî verilerden de istifade edilmiştir.Arama motorları vasıtasıyla yaptığımız taramalar sonucu erişim sağladığımız 96 Türkçe Hıristiyan sitenin bütün modüllerine giriş yapılmış, tanıtım, propaganda ve misyon amaçlı yayınlanan unsurlar belirlenmeye çalışılmıştır. Sitelerdeki güncelleme ihtimaline karşı takibimiz süreklilik arz etmiştir. Ayrıca,`chrome flag' uzantı programı vasıtasıyla Hıristiyan propaganda ve misyonun internet ortamındaki geçmişi, sitelerin tescil tarihi ve profil bilgileri tespit edilmeye çalışılmıştır.Sanal ortam üzerinden yapılan bu araştırma, misyoner grupların amaçlarına ulaşmada çağımızın bütün araçlarını nasıl etkin kullandıklarını ortaya koymaktadır. Türk- İslam toplumunun dini, kültürel ve sosyal dokusunu bozmayı amaçlayan bu oluşumlara karşı alınabilecek tedbirlerin bir an önce tespiti ve tatbiki büyük öneme haizdir.Anahtar Sözcükler:Diyalog, Evangelizm, Evangelizasyon, İnkültürasyon, İrtidat,Misyon, Misyoner, Propaganda, Tanık/Şahit, Tebliğ. ABSTRACTThe purpose of `Missionary Activities on Internet? is to find answers to how and why the missionary movements, which have lots of political, religious and socio-cultural aims, use the internet which is the international means of communication and the invention of our age and additionally to identify the methods and techniques and the theological elements which are brought to forefront.As the title suggests, the subject of the paper is limited to the internet sites which have missionary activities. Besides this, various books are studied in the first part of the paper in order to give information about the history of missionary activities and their methods.As a result of the surveys done on the search engines, 96 Christianity sites are examined in detail missionary and introduction and propaganda elements in those sites are stated. In case of any updates, the sites are regularly checked. In addition, the `chrome flag? extension program through the history of Christian propaganda and the environment of the mission, tried to determine the sites for registration and profile informationThis paper, carried out on the internet, clearly presents how the missionary activities use all the means of our age actively in order to reach their goal. Detecting and taking precautions up against this formations which aims to degenerate Turkish-Islamic Society?s religious, cultural and social fabric is crucially important.Key Words: Dialogue, Evangelism, Evangelization, Inculturation, Apostasy, Mission, Missionary, Propaganda, Witness. Notification. 182

Anahtar Kelimeler: Şeybânî, el-Asl, İbadet, Kıyas. ÖZETİMAM MUHAMMED’İN EL-ASL ADLI ESERİNİN İBADET BÖLÜMLERİNDE KIYAS TERİMİNİ KULLANMASIHer furû fıkıh eserinin arka planında müellifinin usul anlayışını barındırdığı düşünülmektedir. Şu halde ilk dönem Hanefî fıkıh ekolünün usulî görüşlerini Ebû Hanife ve Ebû Yusuf’a öğrencilik yapan Muhammed b. el-Hasen eş-Şeybânî’nin eserlerinde, bilhassa onun en kapsamlı ve ayrıntılı eseri olan el-Asl’da bulmak mümkün gözükmektedir.Şeybânî’nin el-Asl adlı eserinin ibadet bölümleri özelinde gerçekleştirilen bu çalışmada genel anlamda ilk dönem Hanefî usul anlayışında “kıyas” terimine nasıl bir anlam yüklendiği sorusuna cevap aranmaktadır. Özelde ise ibadet bölümlerinde “kıyas” terimini kullanmasından hareketle Şeybânî’ye fıkıh usulü edebiyatındaki “ibadetlerde kıyas” tartışması hakkında bir görüş izafe edilip edilemeyeceği tartışılmaktadır.Keywords: al-Shaibani, al-Asl, Prayers, Qiyas ABSTRACTIMAM MOHAMMAD’S USAGE OF THE TERM QIYAS IN THE PRAYERS SECTIONS OF HIS BOOK NAMED AL-ASLIt is thought that every substantive fiqh work contains its author’s theory of fiqh conception in the background. Therefore, it seems to be possible to find methodological views of the early period Hanafi fiqh school in the works of Mohammad b. al-Hasan al-Shaibani, who was a student of Abu Hanife and Abu Yusuf, particulary in al-Asl, which is the most comprehensive and the most detailed work of him. In the present study, which was carried out in the prayers (ibâdât) sections of al-Shaibani’s work named al-Asl, the paper, in broad terms, searches for an answer to the question of what kind of a meaning was attributed to the term “qiyas” in the early period Hanafi theory of fiqh conception. In the narrower sense, the paper argues whether any opinion about the “qiyas in prayers” arguments in the theory of fiqh literature can be attributed to al-Shaibani who utilizes the term “qiyas” in the prayers sections.

Bu çalışmada Tirebolulu Hasan Fehmi'nin er-Risâletü'l-Hüseyniyye fî Emânâti'l-İlâhiyye adlı tefsir çalışması tahlil edilmiştir. Risale, II. Meşrutiyet sonrası Osmanlı medreselerinde görülen ıslahat hareketleriyle ortaya çıkmış ihtisaslaşma çabalarının bir ürünüdür. Kısaca ifade edilecek olursa risale bir ihtisas tezidir. Risalenin özelliği sebebiyle bu çalışmada Türkiye'de ihtisaslaşmanın nasıl başladığını ortaya koymak ve tefsir alanında ihtisaslaşmanın ilk örneklerinden biri olan er-Risâletü'l-Hüseyniyye fî Emânâti'l-İlâhiyye'nin özelliklerini tesbit etmek hedeflenmiştir.Tez giriş ve üç bölümden oluşmaktadır. Giriş kısmında konunun önemi, tez olarak seçilmesinin sebepleri ve çalışmada takip edilen metod üzerinde durulmuştur.Birinci bölümde Tirebolulu Hasan Fehmi'nin hayatı ve medreselerde ihtisas tezi yazım geleneğinin nasıl başladığı incelenmiştir.İkinci bölümde özelliklerini tesbit etmek için risale klasik tefsir geleneği, modern tefsir geleneği ve araştırma teknikleri açısından değerlendirilmiştir. Risale modern tefsir geleneğinin özelliklerini taşısa da genel itibariyle klasik tefsir geleneğine daha yakındır. İhtisas tezi olması sebebiyle de günümüz tezleriyle benzerlik arzetmektedir.Üçüncü bölümde matbu olmadığı için risalenin transkripsiyonuna yer verilmiştir.Anahtar kelimeler: Tirebolulu Hasan Fehmi, er-Risâletü'l-Hüseyniyye fî Emânâti'l-İlâhiyye, ihtisas tezi, klasik tefsir, modern tefsir In this paper, er-Risâletü?l-Hüseyniyye fî Emânâti?l-İlâhiyye, the tafseer work of Hasan Fehmi from Tirebolu is analysed. Risale is a product of the efforts for specialization that has been brought about through the reform movements seen in the Ottoman madrasas. In short, risale is a specialization thesis. Due to the nature of the risale, the paper aims at describing how specialization began in Turkey and determining the characteristics of er-Risâletü?l-Hüseyniyye fî Emânâti?l-İlâhiyye which is one of the first examples of specialization in the area of tafseer.The paper consists of an introduction and three sections. In the introduction, the significance of the subject, the reasons for choosing it for a thesis, and the method followed in the study is explained. The first section elaborates on the life of Hasan Fehmi from Tirebolu and how the tradition of writing specialization theses began in madrasas. Then in the second section, the risale is evaluated, in order to determine its particularities, based on the traditions of classical and modern tafseer and research techniques. Even though the risale carries features of the tradition of modern tafseer, overall, it is closer to the tradition of classical tafseer. Since it is a specialization thesis, the risale has similarities with today?s theses. In the third and last section, the transcription of the risale is provided since it is not printed.Key Words: Hasan Fehmi from Tirebolu, er-Risâletu?l-Huseyniyye fî Emânâti?l-Ilâhiyye, specialization thesis, classical tafseer, modern tafseer 259

Bereketzâde İsmail Hakkı son dönem Osmanlı alimlerindendir. Bu araştırma onun tanıtılması, eserlerinin ve özellikle de Tefsirle ilgili eserlerinin incelenmesine yöneliktir. Araştırmadaa)Bereketzâde'nin özellikle Tefsirle ilgili eserlerinin içeriği, müellifin tefsirde ne tür bir üslûp kullandığı, hangi kaynaklardan istifade ettiği, ne gibi yorumlarda bulunduğu;b)Bu eserlerin ve müeliifin Tefsir ilmi açısından ne anlam ifade ettiğic)sorularına cevap aranmıştır. Bu cevaplar doğrultusunda müellifin tefsirciliğiyle ilgili bir sonuca ulaşmaya gayret edilmiştir.Araştırmanın kapsamı Bereketzâde'nin bütün eserleri olmakla birlikte asıl olarak Tefsirle ilgili eserleridir. Hayatıyla ilgili araştırmalarda öncelikle kendi hatıratı ve diğer yardımcı kaynaklar kullanılmıştır. Bu konuda Yâd-ı mâzî isimli eseri temel kaynaktır. Tefsirciliğiyle ilgili araştırmalarda ise tefsirle ilgili bütün yazıları dikkate alınmıştır. Bu bağlamda Envâr-ı Kur'ân tefsiri ve Necâib-i Kur'âniyye isimli eseri araştırmanın temelini teşkil etmektedir. Tefsirciliğiyle ilgili yorum ve çıkarımlar bu iki eser baz alınarak yapılmıştır.Çalışma görünürde üç bölüme ayrılmış olsa da, muhteva bakımından Bereketzâde'nin hayatı ve tefsirciliği olmak üzere iki ana bölüme ayrılabilir. Hayatı incelenirken önce kendi hatıratı okunmuş, hayatı ile ilgili ana iskelet bu hatıratına göre şekillendirilmiştir. Hatıratında zikretmediği ancak diğer kaynaklarda kendisi hakkında geçen bazı bilgiler de hatıratıyla mukayese edilerek değerlendirilmiş ve gerekli düzeltme ve ilaveler yapılmıştır. Tefsirciliği araştırılırken öncelikle Envâr-ı Kur'an tefsiri okunmuş ve buradaki metodu dikkate alınmıştır. Sözkonusu tefsir `Ulûmu'l- Kur'ân meseleleri açısından da ele alınarak, bu konularda müellifin nasıl düşünüdüğü ve bu düşüncelerini tefsirinde nasıl uyguladığı tespit edilmeye çalışılmıştır. Tefsirin kaynakları, muhtevası, dili, üslûbu da bu aşamada değerlendirilen özelliklerdendir. Ayrıca tefsirde yer alan farklı veya önemli bulduğumuz görüşler de dile getirilmiştir. Daha sonra Necâib-i Kur'âniyye isimli eseri incelenmiş; yöntem ve içerik bakımından bazı değerlendirmeler yapılmıştır. Hacim genişliğinden ve gereksiz tekrardan kaçınmak amacıyla, eserde aynı konu etrafında yazılan farklı yazılar tek başlık altında değerlendirilmiştir. Tefsirciliği hakkında sözkonusu yazılardan da bazı çıkarımlarda bulunulmuştur. Bu yazılarda dile getirdiği bazı görüş ve yorumları ise ayrı başlıklar halinde ortaya konulmuştur.Tezin sonunda Bereketzâde'nin son dönem Osmanlı yazın hayatında önemli bir müellif olduğu, bir çok farklı alanda önemli eserler verdiği görülmüştür. Tefsir alanında yazdığı eserler de ilim çevrelerinde ve kamuoyunda rağbet görrmüş eserlerdir. Ancak çok orijinal ve tefsirde yeni bir çığır açabilecek nitelikte eserler değillerdir. Envâr-ı Kur'an tefsirinin tamamlanmamış bir tefsir olması eser açısından önemli bir eksikliktir. Bu eserin yazılan ilk Türkçe (Osmanlıca) tefsirlerden olması açısından önem taşıdığı söylenebilir.Anahtar kelimeler: Tefsir, Son dönem Osmanlı, Berekezâde, Envâr-ı Kur'an, Necâib-i Kur'âniyye, Bereketzâde Ismail Hakkı is one of the last scholars of the Ottoman. The purpose of this study is that to introduce him and also to examine his written works, particularly, the ones regarding the Tafseer (interpretation of the Qur?an). In this paper:a)Written works of Bereketzâde, particularly, regarding the content of Tafseer, which genre the author has used, what sources he has used, what kind of comments he has made;b)Significance of these written works as well as the importance of the author for the Tafseer science.The answers to the above questions have been researched. At the direction of the answers, it was tried that to come to a result regarding the author?s tafseer.Although, scope of this research covers all the written work of Berektzade, it mainly focuses on his work which based on Tafseer. Primarily, his recollection and also other relevant sources have been used in the researches related to his life. In this field, his work of Yad-ı mâzi is the main source. Whereas, in the research of his tafseer, all of his works have been taken into consideration. At this coherence, Tafseer of Envar-ı Kur?an and Necâib-i Kur?aniyye are the written works which form the basis of this research. Some inferences and comments on his tafseer, have been made by refering to these two written works.Even though, it might seem that this study is formed by three parts, in terms of content of this study, it can be divided into two main parts including the life of Bereketzâde and his tafseer. His recollection was used when analysing his life, the main frame regarding his life, has been shaped according to his recollection. Some information that he has not mentioned in his recollectoin but some other sources have mentioned about himself, have been examined by comparing with his recollection and some corrections were made and some information was added when needed. During researching his tafseer, Tafseer of Envâr-ı Kur?an was used and his method was taken into consideration. The tafseer book was examined from Qur?an Sciences point of view by considering its subjects , and also it was tried to find out that how the author has thought about those subjects and how he has used those thoughts in his tafseer. The sources of the tafseer, its contents, its language, also its genre are some points that are examined at this stage. Also, some other thoughts in the tafseer that are considered to be important, have been pointed out. After that, his work, named Necâib-i Kur?aniyye was examined; some consideration was made in terms of its method and its contents. Due to its wide scope and to avoid from unnecessary repeating, different articles about the same topic were mentioned under one head. Some inferences were made about his tafseer in these articles.Some opinions and comments that he has pointed out in these articles, were mentioned under the different heads.At the end of this paper work, it can be seen that Bereketzâde was an important author in the Ottaman literature. And he has contributed with some crucial written works to different fields of studies. His work regarding the tafseer was in great demand among the tafseer scientists and also the public. However, his works are not too different from the others also it does not have the right qualities to mark the beginning of an era in the tafseer science. Envar-ı Kur?an is an incomplete piece of work therefore has a negative reputation as a tafseer book. This written work carries an important role as it is the first Turkish (Ottoman) tafseer ever.Key words: Tafseer, Last Period of Ottoman, Bereketzâde, Envâr-ı Kur?an, Necâib-i Kur?aniyye. 157

Bu çalışmanın amacı Endülüslü âlimlerden olan Abdülmelik b. Habib'in hayatını ve Hadis ilmindeki yerini incelemektir. Endülüs'te İslam tarihi ve kültürü açısından önemli bir birikim bulunmaktadır. Ancak bu konuda İslam dünyasında ve Türkiye'de gerektiği kadar çalışma yapılamamış, bu coğrafyadaki ilim ve kültür zenginliği gerektiği kadar tanıtılamamıştır. Bu çalışmanın konusunun Abdülmelik b. Habib olarak seçilmesi; Endülüs'te yetişen âlimlerden birisi olması ve kendi alanında önemli bir konuma sahip olmasından dolayıdır.Çalışmaya öncelikle İbn Habib'in yaşadığı dönemin sosyal, siyasi ve ilmi bakımdan genel durumunun değerlendirilmesiyle başlanmıştır. Daha sonra İbn Habib'in doğumundan itibaren hayatı, yetiştiği ilmî, siyasi ve sosyal çevre, hocaları, öğrencileri, fıkhî görüşleri ve eserleri tanıtılmıştır. Kendisiyle ilgili rivayet edilen olaylardan kişiliği hakkında bazı çıkarımlar yapılmıştır. Abdülmelik b. Habib'in çok yönlü bir ilmi kişiliğe sahip olması ve birçok alanda eserler vermesi zamanındaki ulemanın dikkatini çekmiş ve övgülerini kazanmıştır.Abdülmelik b. Habib'in hayatıyla ilgili bilgiler araştırılırken kaynak olarak ricâl ve tabâkat eserleri kullanılmış, Endülüs'ün sosyal, ilmî ve siyasî tarihiyle ilgili eserlerden de faydalanılmıştır. Ailesi ve özel hayatı hakkında eserlerde tatmin edici bilgiler bulunmamaktadır. Çeşitli alanlarda birçok çalışması olmasına rağmen bunlardan yalnız dokuzu günümüze ulaşmıştır. Bunlardan Edebü'n-nisâ önemli bir eseridir. Endülüs'ün ilk tarihçisi olması da önem arz etmektedir. Gerçi bu alandaki eseri eleştiriye maruz kalsa bile Endülüs'ün tarihi ile ilgili önemli bilgiler vermektedir.Yapılan araştırmalar neticesinde görülmüştür ki; İbn Habib, Endülüs'e Maliki öğretinin girmesindeki rolü ve Malikî mezhebinin ilk temsilcilerinden olması bakımından önemli bir şahsiyettir. Malikî mezhebinin görüşlerini bünyesinde toplaması, Endülüs'te tarih ilminin öncülerinden biri olması ve edebî kişiliği dikkat çekmektedir. The purpose of this study is that to investigate biography of Abdülmelik b. Habib who was a famous scholar in Andalusia and also his contribution to the study of prophet?s tradition. There are many crucial sources available in Andalusia for History and Culture of Islam. However, there has not been sufficient study carried out in this field neither in Turkey nor in other Islamic countries, therefore, richness of science and culture of Andalusia has not been promoted adequately. The main reasons of picking Abdülmelik b. Habib as a focus area in this study are that he was one of the scholars who were educated in Andalusia and also he had a crucial role in his field of study.This paper firstly investigates the science and political situation in general during the period of ibn Habib?s life, then it is followed by an investigation which consists of his life starting from his birth, environment of science during the period of his education, his educators, his students, Islamic canon law (Fiqh) from his point of view and also his academic Works. It is tried to introduce the view of his prophet tradition of İbn Habib who is famous for personality of Fakih. It has been referred about his personality from events which has been rumoured about himself. That Abdülmelik bin Habib has manysided scholarly personality and many Works in very areas, has attracted attention of Ulema in that time and gained scholarly praise of them.Rical and Tabakat have been used as sources to investigate biography of Abdülmelik b. Habib?in this paper, scientific and political sources have also been used. Studies based on his family and his private life don?t carry satisfaction information. Although he has a lot of works in various areas, only nine of them has reached today. The book called Edebü?n-nisâ of them is his important work. That he is the first person who carries science of prophet tradition to Andalusia. Also, that he is the first historian of Andalusia is important. Indeed, even though his work in this area is exposed to criticism. It has given important information about history of AndalusiaAs consequence of the researches conducted, it has been seen that İbn Habib was important personage as he was former representatives of Maliki Sect and the role of coming Maliki doctrine to Andalusia. It has been noticed that he had inspired by Maliki sect that his poetship and he was advance courier of science of history. 91

Bu çalışma, hastalığın ibadetlere etkisi hakkındadır. Çalışmada, hastalara ibadet alanında sağlanan kolaylaştırmalar ve ibadetlerdeki şekil değişikliklerinden bahsedildi.Tez, bir giriş ve iki bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde tezin konusundan, amacından ve yönteminden bahsedilmiştir.Birinci bölümde, ?Abdest ve Namazda Hastalığa İlişkin Hükümler? genel başlığının altında, bu ibadetlerde ne tür hastalıkların ibadetleri yapmaya engel teşkil ettiği ve ne gibi farklı uygulamaları gerektirdiği tespit edilmiştir. Buna göre, hastaların teyemmüm etmeleri, sargı üzerine mesh ve özürlülerin abdest alma biçimlerinden ve namazın şart ve rükünleriyle ilgili hastalara sağlanan kolaylıklardan bahsedilmiştir.İkinci bölümde, ?Oruç ve Hacda Hastalığa İlişkin Hükümler? genel başlığının altında hangi tür hastalıkların bu ibadetleri tam manasıyla yapmayı engellediği ve ne tür uygulamaları sonuç verdiği tespit edilmiştir. Bundan hareketle, orucun şartlarında hastalıkla ilgili hükümler ve oruç tutmamayı mubah kılan hastalıkla ilgili mazeretlerden ve haccın şartlarında ve hac fiillerinde hastalıkla ilgili uygulamalardan, bahsedilmiştir.Son olarak ise konular hakkında genel bir değerlendirme yapılmıştır. This paper is about the effects of disease to worships. It is mentioned about the facilitations which is provided to patients and alterations of worship in this paper.This paper consist of an abstract and two main chapters. It is discussed, in abstract, the subject matter, target and the methods of this study.In the first chapter, it is mentioned about the ways of ritual ablution of people who have excuse and cleansing patients themselves ritually with sand and wiping with the wet palm of hand (while performing ritual ablutions) over the bandage, under the main headline of ?The Judgements Related to Disease at Ritual Ablution (Abdest) and Prayers (Salat)?. Again in this chapter, it is discussed the facilitations which is provided to patients related to conditions of prayers and some occasions concerned with disease while performing prayer.In the second chapter, it is stated the judgements and conditions of fasting on the condition of being ill and the excuses which make not fasting permissible for patients, under the main headline of judgements of fasting and the disease during the process of pilgrimage. This chapter also mentions about the conditions of pilgrimage and the judgements and duties of pilgrims related to disease and the worshi p of women during their special times. In conclusion chapter, there is a general evaluation about the subject matters. 89

Hacı Bektaş Veli'nin din tasavvuru adlı çalışmamız; giriş, iki ana bölüm ve sonuçtan oluşmaktadır. Giriş kısmında; araştırmanın amacı, metodu ve kaynakları belirtildikten sonra Hacı Bektaş Veli'nin hayatı ve eserleri hakkında kısa bir bilgi verilmektedir.Birinci bölümde, Hacı Bektaş Veli'nin genel düşünce yapısı incelenmiştir. Bunun için de Bektaşiliğin ilk dönemi, tarihsel süreç içinde geçirdiği değişimler ve Hacı Bektaş Veli düşüncesinin önemli kavramları ele alınmaktadır. Bu kısımda özellikle ?dört kapı kırk makam? anlayışının ele alınması önemlidir. Hacı Bektaş Veli ile ilgilenen günümüz araştırmacılarının farklı yorumlarına da yer verilmektedir.Ikinci bölüm çalışmanın asıl önemli ve özgün kısmını oluşturmaktadır. Çünkü daha önceki Hacı Bektaş Veli araştırmalarından farklı olarak konuyu bir din felsefesi problemi olarak ele alır. Din felsefesinin problemlerinden yola çıkarak Hacı Bektaş Veli düşüncesini inceler. İman, vahiy, Tanrı, ve dini kimlik meseleleri bu bölümü şekillendiren önemli problemlerdir. Bu çalışmanın asıl hedefi de bu konuya felsefi bir bakış açısı kazandırmaktır. This paper, ?Haci Bektas Veli?s conception of religion?, is composed of introduction, two main sections and conclusion. In the introduction, besides the purpose, methods and resources of the research, a brief information is provided on the life and the works of Haci Bektas Veli.In the first main section, the general mindset of Haci Bekas Veli is investigated. For this purpose, it is important to consider the early period of bektasilik, the evolutions it has gone through in the course of history, and the significant concepts in the thinking of Haci Bektas Veli. It is especially worthwhile to note the understanding of ?four gates forty makams? in this section. Moreover, different views also are included from contemporary researchers who studied Haci Bektas Veli.The second section embodies the most important and distinctive part of the paper. This, unlike past researches on Haci Bektas Veli, is due to looking at the topic as a matter of religious philosophy. The section starts out with the problems of religious philosophy to examine the Haci Bektas Veli thinking. The issues of faith, revelation, God and religious identity are important problems that make up this section. The main purpose of the paper is to provide a philosophical perspective to this topic. 72

Bu çalışmanın amacı Endülüs'lü alimlerden olan Muhammed b. Vaddâh'ın hayatını ve hadis ilmindeki yerini incelemektir. Endülüs İslam tarihi ve kültürü açısından önemli bir yere sahip olmasına rağmen bu konuda Türkiye'de gerektiği kadar çalışma yapılamamıştır. Bu çalışmanın konusunun Muhammed b. Vaddâh olarak seçilmesi; Endülüs'e hadis alimlerince bilinen manada hadis ilmini getiren ilk kişi olması ve kendi alanında önemli bir konuma sahip olmasından dolayıdır.Çalışmaya öncelikle Endülüs'ün siyasî, sosyal ve ilmî bakımdan genel durumu ile Endülüs'te hadis ilmi hakkında bilgi verilerek başlanmıştır. Daha sonra İbn Vaddâh'ın doğumundan itibaren hayatı, yetiştiği ilmî çevre, hocaları, öğrencileri, tanıtılmıştır. İbn Vaddâh ilgili rivayetlerden kişiliği hakkında çıkarımlar yapılmıştır. İbn Vaddâh, zühd ve takvayı yaşam biçimi olarak seçmiş, İmam Verş'in kıraatini Endülüs'e getirmiştir. İmam Sahnûn'dan el-Müdevvene'yi okuması nedeniyle Endülüs'te Mâlikî mezhebinin ileri gelenlerinden sayılmıştır. Bu yönleri de ele alınarak onun manevî ve ilmî kişiliği hakkında bilgilere yer verilmiştir. Raviler hakkındaki değerlendirmelerine, el-Muvatta'a yaptığı düzeltmelere, rivayetlerine yer verilerek ve eserleri tanıtılarak hadisçilik yönü açıklanmaya çalışılmıştır.İbn Vaddâh'ın hayatıyla ilgili bilgiler araştırılırken kaynak olarak rical ve tabakat eserleri kullanılmış, Endülüs'ün ilmî ve siyasî tarihiyle ilgili eserlerden de faydalanılmıştır. Hayatı hakkında eserlerde çok geniş bilgiler bulunmamaktadır. Bunun sebebi erken dönemde yaşamış olması ve o dönemdeki Endülüs tarihiyle ilgili çalışmaların yetersiz olması olarak görünmektedir.Yapılan araştırmalar neticesinde görülmüştür ki; İbn Vaddâh, Endülüs'e hadis ilmini getiren ve kendisinden sonra Endülüs halkının hadis ilmine alaka duymasını sağlayan ilk kişi olması sebebiyle önemli bir şahsiyettir. Kitabu'l- bid'a, başta olmak üzere on bir eserin sahibidir. Bu bakımdan Endülüs'te Hadis ilmi açısından önemli bir konuma sahiptir.Anahtar kelimeler: Endülüs'te Hadis, Kitabu'l-bid'a, İbn Vaddâh. The purpose of this study is that to investigate biography of Muhammed b. Vaddâh, a famous Andalus scholar, and his contribution to the study of prophet?s tradition (Hadith). Andalus has a crucial place in Islam history and culture. However, there has not been sufficient study carried out in this field in Turkey. The main reasons of picking Muhammed b. Vaddâh as a focus area in this study are that he was the first scholar who brought Hadith to Andalus and also he had a crucial role in his field of study.This paper starts with an introduction which gives information about the general political and social situations of Andalus, and science of Hadith in Andalus. Then, İbn Vaddâh?s life starting from his birth, environment of science during the period of his education, his educators, and students are introduced. Some other facts have been discovered about personality of İbn Vaddâh after analysing the resources about him. He chose godliness and Allah-fearing behaviours as a life style and he brought the Kiraat of İmam Verş to Andalus. He studied el-Müdevvene of İmam Sahnûn, so he was to be respected one of the important scholars of Maliki School of Islam in Andalus. By considering his these aspects, the information is given about his moral and scientific personality. His aspect of studying Hadith is tried to be explained by mentioning about his evaluations about Ravi?s, introducing his studies of Hadith and his corrections in el-Muvatta.Rical and Tabakat have been used as sources to investigate biography of İbn Vaddâh in this paper, scientific and political sources of Andalus have also been used. Studies based on his biography does not carry wide range of information about him, the reasons of this are that first, he had lived in early period and second, there are not enough resources about that term of Andalus history.As consequence of the researches conducted, it has been seen that İbn Vaddâh was important person as first Islamic scholar who brought the science of Hadith to Andalus and as inspiring the public of Andalus about Hadith science. He is the author of eleven books by including his most important book Kitabu?l-bid?a. Therefore he has an important role in the study of Prophet?s tradition (Hadith)Key words: Prophet?s tradition (Hadith) in Andalus, Kitabu?l-bid?a, İbn Vaddâh. 89

Bu çalışmada Kur'an'ın, tarihselci yöntemlerle anlaşılmasını öneren düşünceler Kur' an' in özellikleri dikkate alınarak incelendi. Araştırma üç ana bölümden meydana geldi. Birinci bölümde, tarihselcilikle ilgili kavramlar, olayların zaman boyutunu oluşturması açısından tarih ve tarih üzerine gelişen felsefeler incelendi. Kısaca belirtilecek olursa tarih felsefeleri ve bu felsefelerden doğan tarihselci yöntem ortaya konulmaya çalışıldı. Tarihselci yöntem ve tarih felsefeleri ele alınırken eleştirmek yerine bu felsefelerin birbirine yönelttiği eleştirileri aktarmakla yetinildi. Bu bölümün amacı, Kur'an'nm tarihselci yöntemle okunması nasıl olabilir? sorusunu, yöntemi açıklayarak cevap vermekle sınırlı tutuldu. ikinci bölüm de Kur'an'ın tarihselliği ve bazı özellikleri incelendi. Bu bölümde cevabı aranan temel soru şu idi: Kur' an yedinci asrın ürünü olabilir mi? Yedinci asır düşüncesi ve kültürel vasatı Kur' an' ı ortaya çıkartacak durumda mıydı? Tezin başlangıçtaki hipotezi bu soruya olumsuz cevap vermeyi öngörüyordu. Bu sebeple Kur'an'ın vahiy edilmiş olması gibi insan yönü de bu bölümde incelendi. Ayrıca, ilk muhataplarım ne kadar dikkate aldığını anlamak için sebeb-i nüzul konusu ve nesh konusuda bu bölümde incelendi. Üçüncü bölümde tarihselciliği önerenler ve tarihselciliğe karşı çıkanların görüşlerine yer verildi. Tarihselciliği öneren, Fazlur Rahman daha yakından incelendi. Özellikle Kur'an'ı anlamaya yönelik teori geliştirmiş olduğundan daha özel bir yer tuttu. Ayrıca tarihselliği insan açısından ele alan iki görüş incelendi. Yedullah Kazmî'nin iman temelli bir felsefe geliştirme çabası farklı bir bakış açısı ile yaklaştığı için Fazlur Rahman' a karşı bir görüş olarak yer aldı. Hutoricism From The Qoranil Perspective Keywords: Historicitiy, historicism, empathy. This study covers an analysis of the historicist thesis advocating a study of the Holy Qur'an. In that we put the emphasis on the characteristics of the Holy Book. The study is composed of three main chapters. The first chapter covers a terminological study of historicism, history as the time dimension of events and philosophy of history. This was done in order to cover various philosophies of history and the historicist method that emanated from these philosophies. Instead of criticising each of the historical methods and philosophises of history, a method of analysing critiques of each method to the others is adapted. The aim of this chapter is restricted to give an answer to the question: `What and how can be a historicist reading of the Holy Qur'an?` The second chapter historicity and other characteristics of the Holy Qur'an is analysed. The main question of this chapter was: `Whether the Holy Qur'an can be a product of the seventh century or not? Was the cultural context and thinking of the seventh century capable of producing a Qur'an? The original hypothesis of the paper pre-supposed a clear `No` answer. Thus the Holy Book is analysed from the perspective that it is revealed to the man. As thus, the paper deals with reasons of revelation (asbab al-nuzul) and cancellations (nehy) so as to show that the Holy Qur'an takes its first spectators as very important. The third chapter contains the ideas of the advocates and rejecters of historicism and their proponents. This necessitated a clear study of one of the advocates of historicism: Fazl al- Rahman. This priority was given to Fazl al-Rahman since he was the one to develop a theory about understanding the Holy Book. This same chapter included a comparison of historicist tradition with two newly developed ideas perceiving historicism with man being the axis. In that effort Yedullah Kazmi's endeavour to develop a faith-centred philosophy. At first sight Kazmi's position seems to be contradicting that of Fazl al-Rahman and it is a task of this paper to explain those contradictions 306

ÖZET YAHUDİ VE HRİSTİYAN ARAPLARIN İSLAM FETİHLERİNE ETKİLERİ Zaika BOZKURT Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı Yahudi ve Hristiyan Arapların İslam fetihlerine etkileri adlı çalışmamız üç ana bölümden oluşmaktadır.Birinci bölüm; Arap yarımadası ve Araplar adım taşımaktadır. Bu bölümde Arap Yarımadasının fiziki yapısı, Arapların soyları, Arapların girdiği dinler ve Arapların Kurmuş olduğu devletler hakkında bilgiler verilmektedir. Çalışmamızın ikinci bölümü; Yahudilik, Hristiyanlık ve Araplar adını taşımakta olup, bu iki dinin Arabistan'a girişi ve Arapların bu dinleri kabul etmeleri hakkında bilgiler verilmiştir. Ayrıca Hz Muhammed döneminde ki bu iki din mensupları ile olan ilişkilerden de söz edilmiştir. Çalışmamızın son bölümü; Yahudi ve Hristiyan Arapların İslam Fetihlerine etkileri konusunda bilgiler vermektedir. Bu etkiler nasıl olmuştur? Bu sorunun cevabı bu bölümde açıklanmıştır. İslam fetih hareketlerine yardım etmelerinin altında yatan sebep nedir? Sonuç olarak,aynı ırka mensup fakat farklı dinlere inanan Araplar ilk etapta İslam ordularını desteklememiştir. Daha sonra,İslam devletiyle antlaşma yaparak,tarafsız kalarak veya onlarla beraber savaşarak, onlara yardımcı olmuşlardır. Özellikle Hristiyan Arapların İslam Fetihlerine olumlu etkilerinin olduğu ortaya çıkmıştır Anahtar kelimeler: Hz.Muhammed, İslam, Yahudi, Arap, Hristiyan, İslam Fetihleri, Müslüman II SUMMARY The Impact of Jew and Christian Arabs on the Islamic Conquests. ZAÎKA BOZKURT Fırat University, Institute of Social Sciences The Department of the main sciences of Islamic History and Arts Our papers entitled `The Impact of Jew and Christian Arabs on the Islamic Conquests` consist of three main chapters. The first chapter named the Arab Peninsula and the Arabs. In this chapter, it have been given information about the physical construction of the Arab-Peninsula, the ancestors of Arabs, the religion of Arabs and the states that the Arabs have established. The second chapter of our paper named the Judaism, Chiristianity and Arabs and it have been given information about the Entering of these two religions the Arab-Peninsula and the acceptance of Arabs these religions. In addition, it is told off the relations with companion of these two religions in the era of the prophet. The last chapter of our study have give information about the impacts of the Jews and Christian Arabs on the Islamic conquests. How are these impacts? The answer of this question are explained in this chapter. What is the reason under the aid of them for the Islamic conquest-movement? Finally, the Arabs who are the same race but believe the different religions have initially supported the Islam-armies. Then, they have supported them according with the Islamic-states and battling with them. Especially, it is claret that the positive impact of Christian Arabs on the Islamic conquest. Key Words: The Prophet Mohammad, Islam, Jew, Arab, Christian, Islamic Conquests, Muslim 80

Öz Evlilik kurulurken prensip itibariyle bir ömür boyu devam edecek bir hukukî beraberlik olarak kabul edildiği için bu birlikteliğin, ölüm dışında bir sebeple sona ermesi pek düşünülmez. Diğer taraftan bir huzur ve mutluluk ikliminde yaşansın diye kurulan evlilik bağı, bazı sebepler dolayısıyla bu ortamı oluşturmayabilir. Hatta evliliğin devamı bazan üzüntü ve sıkıntıyı da beraberinde getirebilir. Böyle bir durumda ise evliliğin sona erdirilmesinden başka çare kalmaz. Tarihin her evresinde bütün toplumlarda önemli bir yer işgal eden boşanma meselesine Kur'ân'ın, nasıl yaklaştığı bu çalışmamızda ele alınarak, özellikle Kur'ân ve Sünnete Göre Üç Talâk konusunu üzerinde durulmuştur: Kur'ân ve sünnetten deliller getirilmek suretiyle konu detaylı bir şekilde işlenmiş ve neticede bir lafızda verilen üç talâkın bir talâk sayılması gerektiği belirtilmiştir. Kur'ân' da talâkın, üç ile sınırlandırılması, üçünün bir arada verilemeyeceğini göstermektedir. Dolayısıyla toplumda pek yaygın olan `Seni üç kere boşadım` vb. ifadelerle evlilik birlikteliğinin derhal sona ermediği ortaya çıkmaktadır. ABSTRACT As a principle, as mariage is thought as a juridicial togetherness that continues life long when it is set up, it is not thought to be ended by a reason other than death. From other side, the tie of mariage that set up to be lived in the climate of of repose and happiness could not form the desired climate because of the some conditions. Even the continuation of the marriage can sometimes bring anxiety and annoyance. In that situation, there will be no remedy other than to end the marriage. In this paper, it has been focuced on how the Quran approaches to the divorce that has ben taking an important position in every society and in every period of the history, especially on the subject of the `Three Talaks` according to Quran and Sunnah. The subject has been worked up in details by presenting from Quran and Sunnah, in consequence, it has been made clear that to state `three talaks` in one time must be evaluated as one talak. That the talak is limited to three in the Quran showed that `three talaks` in one time can not mean the three talaks. Thus with the expressions which are quite widespread in the society like `I divorced you with three talaks`, that has been appeared clear that the marriage togetherness can not be lasted. n Öz Evlilik kurulurken prensip itibariyle bir ömür boyu devam edecek bir hukukî beraberlik olarak kabul edildiği için bu birlikteliğin, ölüm dışında bir sebeple sona ermesi pek düşünülmez. Diğer taraftan bir huzur ve mutluluk ikliminde yaşansın diye kurulan evlilik bağı, bazı sebepler dolayısıyla bu ortamı oluşturmayabilir. Hatta evliliğin devamı bazan üzüntü ve sıkıntıyı da beraberinde getirebilir. Böyle bir durumda ise evliliğin sona erdirilmesinden başka çare kalmaz. Tarihin her evresinde bütün toplumlarda önemli bir yer işgal eden boşanma meselesine Kur'ân'ın, nasıl yaklaştığı bu çalışmamızda ele alınarak, özellikle Kur'ân ve Sünnete Göre Üç Talâk konusunu üzerinde durulmuştur: Kur'ân ve sünnetten deliller getirilmek suretiyle konu detaylı bir şekilde işlenmiş ve neticede bir lafızda verilen üç talâkın bir talâk sayılması gerektiği belirtilmiştir. Kur'ân' da talâkın, üç ile sınırlandırılması, üçünün bir arada verilemeyeceğini göstermektedir. Dolayısıyla toplumda pek yaygın olan `Seni üç kere boşadım` vb. ifadelerle evlilik birlikteliğinin derhal sona ermediği ortaya çıkmaktadır. ABSTRACT As a principle, as mariage is thought as a juridicial togetherness that continues life long when it is set up, it is not thought to be ended by a reason other than death. From other side, the tie of mariage that set up to be lived in the climate of of repose and happiness could not form the desired climate because of the some conditions. Even the continuation of the marriage can sometimes bring anxiety and annoyance. In that situation, there will be no remedy other than to end the marriage. In this paper, it has been focuced on how the Quran approaches to the divorce that has ben taking an important position in every society and in every period of the history, especially on the subject of the `Three Talaks` according to Quran and Sunnah. The subject has been worked up in details by presenting from Quran and Sunnah, in consequence, it has been made clear that to state `three talaks` in one time must be evaluated as one talak. That the talak is limited to three in the Quran showed that `three talaks` in one time can not mean the three talaks. Thus with the expressions which are quite widespread in the society like `I divorced you with three talaks`, that has been appeared clear that the marriage togetherness can not be lasted. n 91

ÖZET Yüksek Lisans Tezi BOLU İLİNDE MEVCUT HALK İNANÇLARI VE İLİN GÜNÜMÜZ İNANÇ COĞRAFYASI Önder BİLGİN FIRAT ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ FELSEFE VE DİN BİLİMLERİ ANABİLİM DALI 2000, Sayfa: 150 `Bolu İlinde Mevcut Halk İnançları ve İlin Günümüz İnanç Coğrafyası` adı altında yapılan bu çalışma giriş ve iki bölümden oluşmaktadır. Girişte ilin coğrafi yapısı, eğitim durumu, isminin menşei ve idari tarihi hakkında kısaca bilgi verilmiştir. Birinci bölümde doğum,evlenme, ölüm, türbe ve ziyaret yerleri ve hayatın diğer safhalarında uygulanan halk inançları katılımlı gözlem metodu ve yazılı kaynaklar taranarak değerlendirilmiştir. İkinci bölümde dinler hakkında genel bilgiler verilmiş, daha sonra Bolu'da mevcut olan cemaat ve tarikatlar, bunların faaliyetleri ve sayısal değerleri verilmiştir. Yine bu bölümde, salname, seyahatname ve arşiv belgelerinden alınan bilgilerle ilde yaşayan insanların dinlere ve mezheplere göre dağılımı çıkarılmaya çalışılmış, son olarak alan çalışması ile ilin günümüz inanç coğrafyası ortaya konmuştur. Yapılan çalışmanın sonucunda ilde hâlâ millet olarak İslamiyet'ten önceki kültür varlıklarının İslami bir şekle sokarak yaşandığı tespit edilmiştir. Bundan başka ilde çeşitli mezhep mensupları bulunmakla birlikte ilin hemen tamamının Müslüman olduğu sonucuna varılmıştır. SUMMARY Master Thesis People- Belifes that existed in the Province of Bolu and it's the Geography of Beliefs For Tuday Önder BİLGİN The University Of Fırat Social Sciences Institute Main Science Branch Of Philosophy and Religion Sciences 2000, Page: 150 This paper that have called `People-Belifes that existed in the Province of Bolu and it's the Geography of Beliefs for Today` consists of an introduction and two chapters. In the Introduction of it, it is given briefly information about the Province's geographical structure, educational stuation, the root of it's name and administrative history. At the first chapter, it's evaluated the birth, marriage, death, turbeh and the place of pilgrimage and the people-bliefs that applied to the other stage of life, by the way of direcly observation and inspecting of the writen sources. In the Second Chapter of Paper, it is generally spoken of the religions and then mentioned the tariqats and religious communities existed in the Province and consequently explained their number and activites. At the same chapter too, its tired to determine the distribution the people lived in the Province (Bolu) to the religions and sects, according to the informations being derived from the Yearbooks (Salname), the Travel-books (Seyahatname) and the archive-documents. And finally, by the study of field, it's came out of the geography of the Province for today. As a result, it's determined that they (the people in the Province) yet have lived with our cultural assets before Islam, making it transformed to a Islamic shape. Morower, althought there are the cizitens of different sects, it's thought the all people in the Province almost are Muslim. 160

ÖZET Yüksek Lisans Tezi ZONGULDAK İLİNDE KUTSAL MEKAN ANLAYIŞI VE YAYGIN HALK İNANÇLARI Şenay ATALAN FIRAT ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSİ FELSEFE VE DİN BİLİMLERİ ANABİLİM DALI 2000, Sayfa: 82 `Zonguldak İlinde Kutsal Mekan Anlayışı ve Yaygın Halk İnançları` adı altında gerçekleştirilen bu araştırma giriş ve üç bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde Zonguldak ilinin adının menşei, coğrafi durumu, tarihi ve günümüz inanç coğrafyası kısaca verilmiştir. Birinci bölümde Zonguldak ilinde mevcut olan türbe ve ziyaret yerleri bizzat yerinde incelenerek çevre sakinlerinden ve ziyarete gelenlerden bilgi alınmıştır. İkinci bölümde tabiat olayları incelenerek toplum üzerindeki etkileri ve yaşama yansıyan yönleri ortaya çıkarılmıştır. Üçüncü bölümde ise doğum, çocuk, evlenme, bayramlar, ölüm, nazar, muska, fal,cin ve yaygın olan diğer inançlar kaynak şahıslardan dinlerek ve gözlem yapılarak tespit edildi. Yaptığımız araştırma sonucunda Zonguldak ve Çevresindeki halk inançları ve ziyaret yerlerinin halk tarafından geçmişten kalan inanç ve geleneklerin devamı mahiyetinde günümüze kadar devam ettirdiklerini gözlemledik. SUMMARY Master Thesis THE UNDERSTANDING OF SACRED PLACE IN ZONGULDAK AND PUBLIC PEOPLE BLIEFS Şenay AT ALAN The University Of Fırat Social Sciences Institute Main Science Branch Of Philosophy and Religion Sciences 2000, Page: 82 This paper that called `The Understanding Of Sacred Place In Zonguldak And Public People Bliefs` is consist of an introduction and three chapters. In Introduction, It is explaned of the roots at the name of Zonguldak, it's geographical position, history and the geography of currently bliefs. In the first chapter of the paper, It has been received information about the tombs (turbeh) and the place of pilgrimate from the visitors and residents expecially observing that places. In the second chapter, it's come out how did results of the natural evidents affected the people, observing that evidents. In the third chapter, it's determined the the bliefs of birth, child, marriage, festivals (or religion festivals), death, evil-eye, amulet, fortune-telling, jinn and other public bliefs and they are listened from resourch-peoples and observed especially it. As a result, we observed that the public blief of Zonguldak and its environment have been continued by the people as the rest of their past bliefs and traditons. 82

`Kadınlar Dünyası` gazetesi II. Meşrutiyet döneminde Osmanlı Müdafa-i Hukuk-ı Nisvan Cemiyeti'nin yayın organı olarak 1913-1921 yıllan arasında yayın faaliyetinde bulunmuştur. Bu gazete, döneminde yayınlanan diğer kadın dergi ve gazeteleri arasında önemli bir yer teşkil etmektedir. Kadınla ilgili bir çok konuyu gündeme getirmiş özellikle kadının eğitimi üzerinde durmuş, bu konuyla ilgili olarak önerilerde bulunmuş, mevcut sorunlara çözümler getirmeye çalışmıştır. Nüfusun yansından çoğunu oluşturan kadınlann eğitilmesinin toplumun geleceği ve refahı açısından gerekli olduğunu belirtmiştir. Öncelikle, İstanbul'da kızlara yönelik faaliyette bulunan okul öncesi, İlköğretim ve Ortaöğretim düzeyinde eğitim veren mekteplerin sayılannın çoğaltılması ve bunlann Anadolu'nun diğer illerinde de açılmasını ve oradaki çocuklann da bu eğitimden istifade etmesini önermişlerdir. Bunun yanında Yüksek öğretim de dahil olmak üzere kadınlann, eğitimin bütün kademelerinden yararlanması yolunda çaba sarfetmişlerdir. Kadınlar Dünyası gazetesi örgün eğitiminyanında yaygın eğitimle de ilgili olarak yetişkin kadınlann belirli merkezlerde konferanslar düzenlenerek eğitilmesi amaçlanmıştır. Aynca kimsesiz ve yetim korunmaya muhtaç kız çocuklannın da hem eğitimini hem de barınmasını sağlayacak `Darüşşafaka` ya da `Şefkat Evi` adı verilen müesseselerin açılması istenmiştir. Kadınlar Dünyası gazetesinin yayın faaliyetinde bulunduğu süre içerisinde kadının eğitimi hususunda göstermiş olduğu bütün bu gayretler, mutlu bir gelecek açısından önem taşımaktadır. The paper of `Women World` had been published from 1913-1921 as the publication of Ottoman Defense Organization of Woman Rights under the period of Mashrutiyah II. This paper has a prominent amond others published in the same period. It brought forward many problems with regard to women especially to their education and made proposals as to solutions of these problems. It emphasised that to educate women comprising half to the population has a vital significiance for the future and welfare of the society. Primarily, it proposed the pre-elementary, and intermediary schools to be served in Istanbul and then in other provinces of Anatolia. In addition they did their best to make women use of whole stages of education including University level. The paper of Women World served both in organized education and non organized in order to educate elderly woman in fields of life. Besides, it undertook to open `Darussafaka` (House of Affection) where the orphans and similar people requiring affection were to care for. In this period when this paper was broadcasted much effort was made to educate women and lay the bases for a prosperous society. t* Tlpoiftirrliys kuholo NRnlAllTASYûi / 114

Fâtıma el-Yeşrutî, 1891-1979 yılları arasında Filistin-Akka, Şam, Kahire, Beyrut gibi İslâm şehirlerinde yaşamış bir hanım sûfîdir. Rıhle ile'l-Hak, Nefehâtü'l-Hak, Mevâhibü'l-Hak, Mesîretî fî Tarîki'l-Hak adlı dört eseri mevcuttur. Çalışmalarında temel amacı babası Ali Nûreddin el-Yeşrutî'yi (1794-1899), yolu olan Şâzeliyye'nin Yeşrutiyye kolunu ve tasavvufa bakışını tanıtmaktır. Metinlerde tarikatın pîri Ali Nûreddin el-Yeşrutî'nin kimlik inşâsı kerâmetlerle örülü menkıbe anlatılarıyla sağlanır. Eserlerin bazı bölümleri otobiyografik özellikler taşır. Söz konusu dört çalışma Yeşrutîlik tarihinin birincil kaynaklarıdır.Filistin-Akka'da doğan Yeşrutîlik süreç içerisinde Lübnan, Suriye, Mısır, Doğu Afrika sahilleri, Komor Adaları, Uganda, Zengibar, Madagaskar, Tanzanya, Brezilya, Kanada gibi çok çeşitli bölgelere ve ülkelere ulaşmıştır.Bu tez, Türkçe literatürde daha önce hakkında kapsamlı bir akademik çalışma olmayan Fatıma el-Yeşrutî, Ali Nûreddin el-Yeşrutî ve Yeşrutiyye konularını ele almaktadır. Giriş ve üç bölümden oluşan tezin birinci bölümünde Fâtıma el-Yeşrutî'nin hayatı; eserleri, ilmî çevresi, tasavvuf algısı ve algının dayanağı olan başlıca sûfî literatür açısından ele alınmıştır. İkinci bölüm, Ali Nûreddin el-Yeşrutî'nin biyografisi, kerâmetleri ve tasavvuf anlayışına tahsis edilmiştir. Üçüncü bölümün konusu ise Şâzeliyye-Medeniyye'nin alt kolu olan Yeşrutiyye tarikatının kuruluşu, intişârı ve kartografyası, âdâp ve erkânıdır. Çalışmanın sonunda Fâtıma el-Yeşrutî ve Ali Nûreddin el-Yeşrutî'ye ait kronolojiler ile tarikata dair muhtelif görseller sunulmuştur. Fatima al-Yashruti was a woman mystic who lived in the Islamic cities like Palestine-Acre, Damascus, Cairo and Beirut between 1891-1979. She had four books: Rıhle ilel Hak, Nefehatül Hak, Mevahibül Hak and Mesireti fi Tarikil Hak. Her main purpose was introduced her father Ali Nur al-Din al-Yashruti (1794-1899), his way of Yashrutiyya branch of al-Shadhiliyya and his view of mysticism. The.construction of identity of Ali Nur al-Din al-Yashruti, the spiritual head of the tariqa, is provided with the miraculous expressions of tales. Some parts of the works have autobiographic characteristics. These four books are primary sources of the history of al-Yashrutiyya.Yashrutiyya which was came out in Akka, Palestine reached to many different regions and countries like Lebanon, Syria, Eygpt, East Africa coast, Comor Islands, Uganda, Zanzibar, Madagascar, Tanzania, Brazil and Canada.This paper is about Fatima al-Yashruti, Ali Nur al-Din al-Yashruti and al-Yashrutiyya in which there is no comprehensive academic study in Turkish literatüre before. In the first chapter of this thesis, consisting of introduction and three chapters, discussed in terms of main Sufi Literature, the life of Fatima al-Yashruti; her works, educational environment, sense of mysticism and basis of this sense.The second chapter is about the biography, miracles and the mystic conception of Ali Nur al-Din al-Yashruti. The last part, the third chapter consists of foundation, evolvement, cartography, rules and conventions of tariqa al-Yashrutiyya, which is the subbranch of al-Shadhiliyya-Madaniyya. At the end of the thesis, some pictures about the tariqa and Fatima al-Yashruti and Ali Nur al-Din al-Yashruti with chronology are presented. 156

Risaletü'l-Hamdele, Muhammed b. Mustafa el-Akkirmânî'nin (ö.1760) XVIII. yüzyılda kaleme aldığı fıkıh, ibadet ve ahlâk konularını içeren, Arapça olarak yazmış olduğu bir eserdir. Akkirmânî fıkıh, kelam, tefsir, hadis, siyer, tasavvuf ve İslam ahlâk felsefesi gibi alanlarda sayısız eser yazmış, kadılık görevlerinde bulunmuş önemli bir şahsiyettir.Bu değerli âlimin eserini tercüme etmek, Osmanlı Devleti'nin XVIII. yüzyıldaki durumuna tanıklık etmesi açısından önem arz etmektedir.Bu çalışma Risaletü'l-Hamdele'nin içerik, kaynak, fikirler ve sorunsallarını ele alma açısından önemli bir kaynak mesabesindedir. Risaletü'l-Hamdele, İmam Ebu Hanife'nin el-Vasiye'sinin hâşiyesi ve Buhârîzâde'nin ahlâk ile ilgili risalesinin hâşiyesinden oluşmaktadır.Bu çalışma bir giriş, üç bölüm ve eklerden meydana gelmektedir. Birinci bölümde Akkirmânî'nin, hayatı, ilmî şahsiyeti ve eserleri ele alındı. İkinci bölümde yazarın metodolojisi ve yararlandığı kaynaklar belirlenmeye çalışıldı; eserin genel özellikleri ile muhteviyatı hakkında bilgi verildi. Üçüncü bölümde ise eserin içeriğine yönelik değerlendirmelerde bulunuldu. Bu çalışmanın temel konusu olan Risaletü'l-Hamdele'nin Türkçe ve orijinal metni de ekler kısmına ilave edildi.Anahtar Kelimeler: Akkirmânî, Risaletü‟l-Hamdele, Ebu Hanife, el-Vasiye, Buhârîzâde Risaletü'l-Hamdele is a work that commited to paper in XVIII. Century by Muhammad b. Mustafa al-Akkirmânî in Arabic that includes fiqh, worship and moral issues. Muhammad b. Mustafa al-Akkirmânî is an important figure who has written numerous works in fields such as fiqh, kalam, hadith, interpretation, prophetic biography, sufism and Islamic Moral Philosophy and has carried out the duty as kadi. Translating the work of this dearworth savant becomes more of an issue in regards to bear witness of the situation of Ottoman Empire in XVIII. Century. This study is an important resource issue in terms of handling the content, resources, ideas and problems of Risaletü'l-Hamdele. Risaletü'l-Hamdele consists of the prophecy of İmam Ebu Hanife's el-Vasiye and the prophecy of Buhârîzâde's ethics.This study consists of an introduction, three chapters and appendices. In the first chapter, Akkirmân's life, scientific personality and works were adressed. In the second part, the methodology of the author and the sources he used were tried to be identified. A number of information was given about the general features and content of the study. In the third chapter, the content of the work was evaluated. Turkish and original text of Risaletü'l-Hamdele, which is the main subject of this study, was added to the appendix.Keywords: Akkirmânî, Risaletü'l-Hamdele, Abu Hanifa, al-Vasiye, Bukhârizâde 201

Bu çalışma ilmî bir tahkik çalışması olup içinde tahkik metot ve kuralları uygulanmıştır. Bu metot ve kuralların amacı geçmişte el hattıyla yazılıp yazma eser kütüphanelerinde kalan ve el hattıyla yazıldığı gibi tahkiksiz bir şekilde basılmış olan eserleri incelemek ve o kıymetli eserlere günümüz okurların daha kolay bir şekilde ulaşabilmeleri ve onlardan yararlanmaları için o eserleri gün yüzüne çıkarmaktır. Çalışma, XIII. yüzyılın önde gelen Osmanlı kırâat âlimlerinden Molla Muhammed Emin Efendizâde'nin idğam-ı kebir hakkındaki `Lâhika li'ş-Şârihi'l-Bâisi'l-Fakir fi İzâhi Bâbi'l-İdğâmi'l-Kebir` adlı risâlesini incelemiştir. Muhtevası Osmanlı'da Kırâat ilmi, Molla Muhammed Emin Efendi, onun Lâhika risâlesi, risalenin konusu olan idğâm-ı kebir ve Arapça metnin tahkikinden oluşan bu çalışmanın, yarısı Türkçe diğer yarısı ise Arapçadan teşekkül etmiştir. Bu çalışmadaki amaç kırâat alanına katkı sağlamaktır. Çalışma sırasında, bahsi geçen eserin bir küçük risâle olmasına rağmen muhtevasının, Kırâat ilmiyle meşgul olanlar için vazgeçilmez bilgi ve detaylar içerdiği ve müellifin bu konuya ne denli vakıf ve hâkim olduğu mülahaza edilmiştir. Büyük bir hassasiyetle yürütülen bu çalışma esnasında, gerek olmadığı sürece metne dokunulmamıştır. Böylece müellifin cümleleri ve eserde izlemiş olduğu metot nâsihin kaleminden kaynaklanan bir takım imla hatalarından da arındırılarak muhafaza edilmiş, eserin orijinalliği korunmuştur. Netice itibarıyla eser tozlu raflardan kurtarılıp tahkikli bir şekilde gün yüzüne çıkmıştır. Ayrıca bahsi geçen risâlenin müellif ve muhtevası hakkında önemli bilgiler ortaya konmuş, kaynakları tespit edilmiştir. Böylece eser ve eserin yazarı, araştırmacıların dikkatine sunulmuştur. This is a scientific study based upon some rules and methods. The purpose of the research is to examine and reveal to the readers of contemporary times the handwritten manuscripts which were published before without any examination. This Study discusses `Lahika li'ş-Şârihi'l-Bâisi'l-Fakir fi İzâhi Bâbi'l-İdğâmi'l-Kebir` which is the book of the leading Ottoman scholar of Qiraat in XIII. Century, Mullah Mohammed Emin Efendizâde. The study includes, the science of Qiraat, Mullah Mohammed Emin Efendi and his book Lahika on İdğâm-ı kebir. Research paper consists both Arabic and Turkish text. The aim of this study is to contribute to the field of Qiraat. During the study, it was considered that although the mentioned work is a small treatise, it contains indispensable information and details for those who are engaged in the science of Qirâat. Also, it was found that the author is having an authority in the field of Qiraat. This research study has been carried out with great precision; the text was not intervened unless necessary. Thus, the author's sentences and the method followed in the work were kept free of errors in spelling and stemming. The written manuscript has been preserved with utmost care. As a result, the work was taken away from the dust of the shelves and it came to the surface in an investigative way. Also, important information about the author and the content of the said treatise has been put forward and its sources are determined. Thus, this work and its author has been brought to the attention of researchers. 138

Bugün Yunanistan sınırları içerisinde bulunan Yanya vilayetinde doğmuş ve ömrünün ilk yıllarını burada geçirmiş olan Yanyalı Mustafa İsmet Garîbullah Efendi 19. yüzyılın başlarında doğup Osmanlının son dönemlerine tanıklık etmiş Nakşi Halidi koluna mensup önemli mutasavvıflardan biridir. Gençliğinde bir dönem memurluk yapan Mustafa İsmet Garîbullah daha sonra görevinden ayrılarak Mekke'de bulunan Halide Bağdadî'nin mürîdlerinden Abdullah Mekkî'ye intisap etmiş ve seyr-ü sülûkünü tamamlayarak irşad için Edirne'ye gönderilmiştir. İlerleyen zamanlarda İstanbul'daki sevenlerinin davetiyle İstanbul'a yerleşmiş Fatih Çarşamba'daki kurmuş olduğu tekkesinde ölene kadar irşad faaliyetleine devam etmiştir. Elimize ulaşan tek eseri olan Risale-i Kudisyye isimli şiir vezninde seyr-ü sülûke ait makamlardan mürîd ve mürşidin âdâbından ve birtakım tasavvufi kavramlardan bahseden bir eser yazmıştır. Bir giriş ve üç bölümden oluşan tezimizin ilk bölümünde tasavvufun doğuşu gelişim süreci incelenmiş Nakşibendîlik ve Halidilik hakkında bilgiler verilmiş, yaşadığı zamandaki kültürel tasavvufî, siyasi ve sosyo-ekonomik durum incelenmiştir. İkinci bölümde sınırlı sayıdaki kaynaklardan müellifin hayatı ve yetiştirdiği talebeler hakkında bilgi verilmiş kendisiyle devam eden silsilenin bugüne etkisine ışık tutulmaya çalışılmıştır.Son bölümde ise müellifin eserinde önemle üzerinde udrduğu yedi kavram tespit edilerek incelenmeye çalışılmıştır.Mustafa İsmet Garibullah'ın silsilesinin bugünkü temsilcisi konumunda bulunan Mahmud Ustaosmanoğlu Hocaefendi'nin başucu kitabı olarak değerlendirdiği bu eserin tanıtımına katkıda bulunmayı amaçladık. Shayk Yanyali Moustapha İsmet Garibullah is a significant Sufi who belongs to the Khalidi branch of the Naqshbandi sufism. He was known to be born and raised in the `Yanya` village which is currently within tje Greek territory. He was born at the begginning of the 19 th and died somewhere near its end.Having worked as a government servant during his youth, İsmet Garibullah then moved to Mecca to initiate his `Sayr al-Suluk` (The journey to truth) and become a `Salik` through committing himself to Abdullah al-Makki who was one of the `Murids` (Followers) of Khalid al-Shahraruzi. After becoming a Salik he was sent to Edirne to perform `Irshad` (Act of showing the true path) there, and with the insistence of his enthusiasts from İstanbul, he finally settled into Çarşamba/Fatih and established a dervish lodge where he continued his Irshad activities for the rest of his life.His only existing work is Risalah Qudsiyya wich consists of rhythmic poetry coupletsthat describe `maqaaams`(Levels) of sayr al-suluk, manners of both `murid` (Follower)and `murshid`(Master Sufi), and many sufistic notions.This paper consists of 1 introduction and 3 body paragraphs. The first chapter revolvesaround the emergence of Sufism and how it developed over time, as well as information about Naqshbandi-Khalidi. We investigate the cultural, sufistic, political and socioeconomic circumstances during Ismet Garibullah's era.In conclusion, we have aimed to contribute to the publicty of Risalah al-Qudsiyya which was considered a key book by Mahmud Ustaosmanoglu who was trained by Shaky Ali Haydar Ahiskhavi to become the Shaykh of Ismailaga Triqa, thus the current representative of I smet Garıbullah's range. 102

İslâm Devletinin gayri müslim tebaasının ergenliğe ermiş olan erkeklerinden fert başına aldığı vergiye cizye denir. İslâm Devleti bu vergiyi, onların savaşmaması ve İslâm topraklarında özgürce yaşamaları karşılığında bir bedel olarak kendilerinden alır. Cizye vergisi sadece İslâm'a münhasır bir vergi değildir. İslâm Devletinden önce de pek çok büyük devletler, İslâm'da ki cizye vergisine benzer vergileri tebaalarından almışlardır. Tarihte görülen en büyük devletlerden birisi olan Roma devletinde `tributum capitis`adı altında bu vergi alınıyordu. Yine kendi devrinde güçlü bir iktidara sahip olan Sâsâni devletide halkını çeşitli tabakalara ayırarak onlara vergiler yüklemiştir. Bu bağlamda 20 ile 50 yaş arasında olan fertlerden, kendi varlıklarına göre baş vergisi almıştır. İslâm Devleti Tebük seferinden sonra Arap yarımadasında hâkim bir güç olmaya başladıktan sonra çevre kabilelerden cizye vergisini almaya başlamıştır. Bu çerçevede Hz. Peygamber bu kabilelerle anlaşmalar yapmış, bu anlaşmalarda kabilelerden cizye vergisi alınacağı zikredilmiştir. Hz. Peygamber'in vefatından sonra, hilafete gelen Hz. Ebu Bekir ve Hz. Ömer zamanında fetihlerin artmasıyla birlikte cizye, İslâm Devletinin en önemli gelir kaynaklarından birisi olmuştur. Yine Hz. Osman'ın hilafetinin ilk altı yılında İslâm topraklarının o zamana kadar hiç görülmemiş bir şekilde genişlemesiyle toplanan cizye vergisi de aynı ölçüde artmıştır. Ancak Hz. Osman'ın hilafetinin son altı yılında ve Hz. Ali zamanında iç karışıklıklarının artmasıyla fetihler durmuş, İslâm Devleti kendi iç problemlerini çözmek için politikalar üretmeye başlamıştır. Bu sebepten dolayıda cizye vergisinin toplanmasında bir azalma meydana gelmiştir. Cizye vergisi, hukuki kaynağını kitap, sünnet ve icmâ'dan almaktadır. Tevbe suresinin 29. âyetinde `Ehl-i kitap'tan Allah'a ve âhiret gününe inanmayan, Allah ve resulünün yasakladığını yasak saymayan ve hak dine uymayan kimselerle, yenilmiş olarak ve kendi elleriyle cizye verinceye kadar savaşın.` buyrulmuştur. Bu bize cizye vergisinin kitabi kaynağını gösterir. Hz. Peygamber'in cizye vergisiyle alakalı hadisleri ve zamanında yaptığı uygulamalar ve kendisinden sonra Raşid Halifeler'in uygulamaları bu vergi üzerindeki sünnet ve icmâ'nın oluştuğunu bize gösterir. Bu hukuki kaynaklara dayanarak müçtehitler bu vergiyle alakalı hükümler vermişlerdir. Başta dört büyük mezhep olarak tanınan Hanefî, Mâlikî, Şafiî ve Hanbelî mezhepleri âlimleri olmak üzere pek çok âlim cizye âyetini ve Hz. Peygamber'in uygulamalarını yorumlamışlar ve cizye ile alakalı hükümler vermişlerdir. Biz de bu çalışmamızda bu hükümler ve cizye'nin tarihiyle alakalı bilgileri kaynaklardan ayrıntılı bir şekilde incelemeye çalıştık ve bu çalışmayı ortaya koyduk. Islamic State had collected tax from young males who were non-muslim and became an adolescent, this tax is called 'jizyah'. The state collected this tax in exchange of these people' s freedom. Also these people are non-belligerent. Hence, they had to pay tax which is 'jizyah'.Jizyah is not special to İslâm. Before the Islamic State, many pioneering states made this kind of tax compulsory. One of the greatest empires, Rome Empire collected this tax under the name of 'Tributum Capitis'. In addition to that, The State of Sâsâni which was the most powerful state during its own era, divided its nation into classes and collected tax from each division. In a sense of collecting tax, Males between ages 20 to 50 were paying tax mandatorily according to their wealth.The Islamic state started to collect tax (jizyah) from surrounding tribes, right after becoming a predominant power by winning the Tebük War. The prophet made deals with surrounding tribes in order to make tax compulsory for them. After the death of Prophet, Abu Bekir and Omar became Caliph and with the increase of conquests, Jizyah became one of the major sources of profit for the Islamic State. In the first 6 months of Caliphate of Osman, Islamic State grew enormously. Thus, the amount of jizyah collected, increased steadily. However, during the last 6 years of caliphate of Osman and during the caliphate of Ali, with the increase of internal problems of state, conquests stopped. The Islamic state had sought solutions to solve internal problems. Thus, the tax collection decreased.The jizyah type of tax can be found in Quran, Sunnah and other important religious sources. In Surah At-Tawbah, Verse 29 it is said that `Fight those who do not believe in Allah or in the Last Day and who do not consider unlawful what Allah and His Messenger have made unlawful and who do not adopt the religion of truth from those who were given the Scripture - [fight] until they give the jizyah willingly while they are humbled.` This is the major source of jizyah. Propthet' s hadiths of jizyah and his applications about the subject are other major sources. Moreover, the Caliphs' applications can be seen as a powerful source as well.Based on these legal sources, Mujtahids made important decisions based on these sources mentioned above. In addition to that, the leaders of 4 great sects, which are Hanafi, Shafi, Hanbali, Mâlikî made comments of the verse of Jizyah and Prophet's applications. In conclusion, in our paper, we mentioned the history of jizyah and its provisions by making a deep research by using related sources. 113

Ebu'l-Kâsım eş-Şâbbî, yirminci yüzyılın ilk çeyreğinde Tunus'ta yetişen çağdaş Arap edebiyatı şairlerinden biridir. Kısa süren hayatına rağmen şiirleriyle süslediği muhteşem divânını ardında zengin bir miras olarak bırakmıştır. Fransız sömürge döneminde ülkesinin uğradığı zulümlere başkaldırarak, gençlere uyanış ve direniş çağrılarını yansıtan şiirler yazmıştır. En ünlü şiirlerinden biri olan İrâdetu'l-Hayât, yıllarca gönüllrerde Tunus'un Milli marşı olarak yankılanmıştır.Bu çalışmada Ebu'l-Kâsım eş-Şâbbî'nin hayatı, eserleri, edebi kişiliği ve divanındaki şiirleri tasnif edilerek konularına göre tercüme ve tahlili yapılmıştır. Ebu'l-Kâsım eş-Şâbbî'nin Kuzey Afrika'nın en önemli şairlerden biri olduğu ve Tunus'un kurtuluşu adına halkını bazen şiirleriyle coşturduğu bazen de onlara yüklenerek istiklal ve özgürlüğe davet ettiği tespit edilmiştir. Anahtar sözcükler: Ebu'l-Kâsım eş-Şâbbî, Tunus Edebiyatı Tarihi, Şiirde Modernleşme, Romantik Şiir, Vatan Sevgisi, Özgürlük ve Direniş, Tabiat, Hüzün, Kadın. Abu al-Qasim ash-Shabbi is one of the poets of modern Arab literature growing up in Tunisia around the first quarter of the 20th century. Despite his short lifespan, he left behind a rich legacy of a magnificent Divan which he embroidered with his poems.Revolting against the persecution his country was subjected to during French Colonization, he wrote poems in his call for youth mirroring the motives of awakening and resistance. One of his most renown poem 'Iradetu'l Hayat', has for years resonated through the hearts as the national anthem of Tunisia.In this paper the life of Abu al-Qasim ash-Shabbi, his works, his literary identity and the classification of poems in his Divan are translated and probed in accordance with their subject matter. It is ascertained that Abu al-Qasim ash-Shabbi is one of the most exceptional poets of North Africa and that in order for Tunisia to be freed he sometimes with his poems exhilarated, and sometimes pressed his nation towards sovereignty and freedom.Key Words: Abu al-Qasim ash-Shabbi, Tunisian Literature History, Modernism in Poetry, Romantic Poems, Patriotism, Freedom and Resistance, Nature, Melancholy, Woman. 199

Kelâm ilmî, özellikle klasik dönem sonrasında nazarî-aklî ilimlerden felsefe vemantıkla etkileşim halinde olmuştur. Muhyiddîn ibnü'l-Arabî ve takipçilerininmetafizik bir iddia ile mevzu, mebadi ve mesailini tayin ettiği vahdet-i vücûddüşüncesine kelâm ilminin mesafeli ve eleştirel duruşu, XVI. yüzyıl sonrasındayumuşamaya başlamıştır. Özellikle Devvânî'nin vahdet-i vücûd ile kelâmı birarayagetiren tavrı sonraki dönemlere etki etmiştir. Devvânî'nin bu yaklaşımını daha ileriyetaşıyan İbrâhîm el-Kûrânî, kelâm meselelerinin vahdet-i vücûdun âlem tasavvurunauygun olarak açıklanabileceğini iddia ederek bu iki geleneği uzlaştırmaya çalışmıştır.Onun bu tavrının görünür hale geldiği en önemli eserlerinden biri Meslekü's-sedâdrisalesidir.Modern öncesi dönemde kelâm ilminin yöntemi ve tartışmalarına örnek olmasıaçısından Meslekü's-sedâd risalesi merkezinde XVII. yüzyıl düşünce tarihinindeğerlendirileceği bu çalışmada özellikle kelâm ve tasavvuf ilişkisi ele alınacaktır.Giriş ve üç bölüme ayrılan tezin ilk bölümünde bahsi geçen risalede ele alınankonuların tarihi bağlamının ortaya konulması için Kûrânî'nin ilmî hayatı ve yaşadığıdönemin entelektüel durumuna dair genel bir çerçeve sunulmuştur.Tezin ikinci bölümünde Kûrânî'nin insan fiillerini açıklamada faydalandığı vetartıştığı meselelerin fikrî zeminini oluşturan tevhid görüşünü ve âlem tasavvurunayer verilmiştir. Ancak Kûrânî'nin kelâmi bir meseleyi vahdet-i vücûdun âlemtasavvuruna göre açıklamasından dolayı bu bölümde ana hatlarıyla kelâm vetasavvufun ilahi sıfatlar ve bu sıfatların mümkün ile ilişkisine değinilmiştir. BöyleceKûrânî'nin uzlaştırmaya çalıştığı iki ekolun temelde hangi noktalarda birbirindenayrıldığı hususu ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır.Tezin son kısmında insan fiillerinin meydana gelmesinde etkili olan ilâhi kudret vehâdis kudretin durumuna dair tartışmalara ele alınmıştır. Kûrânî'nin özelliklevurguladığı `bağımsız olmayan ve Allah'ın izni ile tesir eden hâdis kudret` terimiüzerinden meselelelerin ele alındığı bu son bölümde, onun kelâm ve vahdet-i vücûdgeleneğini telif etme amacıyla izlediği eklektik tavra dikkat çekilmiştir. Ayrıca bubölümde Kûrânî'nin hâdis kudret görüşü ile insanın mükellef olmasının ispatlamasıarasındaki ilişki ve insanın sorumluluğunun ne zaman başladığına dair görüşleriaçıklanmıştır. Kalām was in interaction with the theoretical sciences especially, philosophy andlogic in the post-classical period. Kalām scholars' reserved and critical stance ofwahdat al-wujūd which was developed by Muhyiddīn ibn al-Arabī and his followerssoftened after the sixteenth century. Especially the attitude of Dawwānī whichcombined wahdat al-wujūd with kalām has influenced the later periods. Ibrāhīm al-Kūrānī, who has improved this approach of Dawwānī, tried to reconcile these twotraditions by claiming that the problems of kalam can be explained in accordancewith the world imagination of unity of being (wahdat al-wujūd). One of his mostimportant works in which his attitude has become apparent is the treatise Maslak assadād.In the pre-modern period, the treatise Maslak as-sadād is an important example of themethod and discussions of the kalām in the seventeeth century and in this thesis I willbe show the relationship between theology and sufism in that treatise. In the first partof the thesis, which is divided into three sections, the introduction of the historicalcontext of the subjects discussed in the treatise Maslak as-sadād and first section ofthe paper is presented a general framework of the intellectual life of the period ofKūrānī's life.In the second part of the thesis inculedes the idea of tawhīd (monotheism) and createdworld, which is the intellectual basis of the issues that Kūrānī used to discuss andexplain the human acts. However, due to the explanations of Kūrānī according to theworld imagination of unity of being, this section outlines the divine attributes'connection with possible existents. Thus, it was tried to find out at what points thetwo schools which Kūrānī tried to reconcile.In the last part of the thesis, divine power and created power which is effective in theoccurrence of human actions are discussed. In this last chapter has been pointed outthe eclectic attitude that Kūrānī tried to reconcile kalām and unity of being traditionaccording to the term `power that is not independent and influences by Allah'spermission`. In this section, the relationship between the opinion of Kūrānī's state ofpower and the evidence of human prosperity and, the opinions of when theresponsibility of human beings started has been explained. 102

Bu çalışma Türk İslam Edebiyatına ait bir Yüksek Lisans tezidir. Toplamda IX + 346 sayfadan oluşmaktadır. Üç bölüme ayrılan tez klâsik bir inceleme – metin çalışması olarak adlandırılabilir.Tezde incelenen eser Kazasker Mustafa İzzet Efendi'nin Güfte Mecmuasıdır. Tertip edildiği tarih tam olarak belli olmayan eser, 19. yüzyıla aittir. İçerisinde 312 adet şiir bulunmaktadır. Şiirlerin nazım şekli ise Şarkıdır. Bu çalışmada, Güfte Mecmuaları hakkında bilgi verilmiştir. Aynı zamanda Edebiyat – Mûsikî ilişkisi birkaç açıdan incelenmiştir. Kazasker Mustafa İzzet Efendi'nin Güfte Mecmuası, günümüz alfabesine aktarılarak, şekil ve içerik özelliklerinden bahsedilmiştir. This paper is a postgraduate thesis which belongs to Turkish Islamic Literature. It comprises of IX + 346 pages. The thesis which sectioned as three parts can be named as a classical research or a text study. The literary work analyzed in the thesis is Kazasker (Minister of Military) Mustafa Izzet's (Efendi's) Journal of Lyrics. The literary work of which date of issue is not clear, belongs to the 19th century. There are poems in the work. The poetic verse form of the poems is song.In this study, it is informed about the Journal of Lyrics. At the same time, the relation of literature and music is examined. The form and content features of Kazasker (Minister of Military) Mustafa Izzet's (Efendi's) Journal of Lyrics is mentioned by transmitting to modern-day alphabet. 360

Seçmeli Kur'an dersine giren öğretmenlerin Kur'an dersi ile ilgili öğretim programı, amaç ve hedefler, dersin seçilme durumu, dersin içeriği, eğitim öğretim süreci, ölçme ve değerlendirme, yeterlilikleri, yaşanılan sorunlar ve çözüm önerileri ile ilgili görüş ve düşüncelerinin ele alındığı bu araştırmanın amacı: Öğretmenlerin görüşlerine göre seçmeli Kur'an dersi ile ilgili bir durum tespiti yapmak, yaşadıkları sorunları belirlemek ve çözüm önerilerinde bulunmaktır. Bu araştırmada, nitel araştırma yöntemi kullanılmıştır. Çalışmamızda, nitel araştırma deseni olarak durum analizi ile kültür analizinden yararlanılmıştır. 2016 yılı Temmuz-Aralık ayları arasında gönüllülük esasına göre Türkiye'nin farklı bölgelerinde ve farklı şehirlerinde görev yapan toplam 26 öğretmenle görüşmeler yapılmıştır. Araştırmada kullanılan veriler, yarı standartlaştırılmış görüşme formu kullanılarak elde edilmiştir. Ardından toplanan bu veriler analiz edilmiş, yorumlanmış ve değerlendirmesi yapılmıştır.Araştırmamızın sonucunda öğretmenlerin görüşlerine göre öğretim programının yeterli olmadığı, seçmeli Kur'an dersinin seçilmesinde özellikle öğrencinin kendi tercihi, ailesi ile okul idaresinin etkili olduğu, seçmeli Kur'an dersinin verimliliğini belirleyenin, öğrencinin kendi isteği ile bu dersi seçmesi olduğu, seçmeli Kur'an dersinin öğrencinin dindarlığını, ahlakını ve davranışlarını az ya da çok olumlu etkilediği sonuçlarına ulaşılmıştır. Öte yandan öğretmenlerin seçmeli Kur'an dersinde, sınıf mevcutlarının kalabalık olması, öğrencilerin Kur'an-ı Kerim ile ilgili hazır bulunuşluk seviyelerindeki farklılıklar, öğrencilerin isteksizliği, dersin seçmeli olmasından dolayı öğrencilerin yeterli önemi vermemesi, seçmeli Kur'an dersi için ayrı bir sınıfın bulunmaması, Kur'an dersinin niteliği sebebiyle sınıf hâkimiyetinin sağlanamaması, ders saatinin yetersizliği, öğrencilerin Kur'an dersinden beklentilerinin farklı olması ve ailelerin yeterli bilince sahip olmaması sorunlarıyla karşılaştıkları görülmüştür.Ulaşılan diğer bir sonuç: Seçmeli Kur'an dersinde öğretmenin samimi, gayretli ve öğretme sevgisiyle dolu olması, öğrenciye dersin sevdirilmesi ile öğrencinin derse istekli hâle getirilmesi, öğretmen-veli işbirliğinin sağlanması, öğretmence öğrencinin iyi tanınması, öğrencilerle birebir ilgilenilmesi, dersin etkinliklerle daha eğlenceli daha ilgi çekici hâle getirilmesi ve öğrenciler üzerinde not baskısının yapılmaması gerektiğidir. The main goal of this thesis dealing with the Quran teachers' thoughts about the curriculum, aims, objectives, content, learning process, feasibility and the evaluation of Quran lessons is to determine the ideas of Quran teachers on the field; to release the problems they face and to make some useful suggestions.It is used a qualitative methood in this study. It is benefitted from the situational research and cultural analysis papers. In 2016 between July and December made interviews with 26 volunteered teachers teaching all around the Turkey. The data used in this study is obtained from the semi-standardized surveys. And then those surveys are carefully analysed, interpreted and evaluated.At the end of the study, according to the teachers' point of view, it is clearly understood that the curriculum of Quran lesson is not sufficient enough; the lesson is chosen by the student him/herself, their parents and the school management. On the other hand, the willingness of the students is more efficient and the Quran lessons more or less affects the moral and ethics of the students in a positive way.On the other hand, teachers face some problems such as; crowded classrooms; unsufficient background of students and the level differences among them moreover the unwillingness and the ignorance of the students as it is an elective lesson; inadequate classroom atmosphere; the non efficient classroom management; the students expectations and the unconsciousness of the parents. An other results is that: It is necessary that Quran teachers are supposed to be sincere, energetic and willing to learn new things; make students love the lesson and draw students attention; make teacher- parent connection; realise the students' capacity well take care of the studens individually make lessons more attractive and not to make pressure over students' grades. 124

Aile hayatı eğitim açısından etkili bir kurumdur. Aile içerisinde büyüyen bireyin, en önemli ve en etkili çağı çocukluk dönemidir. Bu açıdan öğrenmenin istenilen bir şekilde gerçekleşebilmesi ve kişiliğin sağlam bir şekilde inşa edilebilmesi için çocukluk dönemindeki eğitim oldukça önemlidir. Bu dönemdeki eğitim yerinin aile olması buradaki eğitiminin önemini ortaya çıkarmaktadır. Çocuğa verilecek eğitimin, içeriğinin ve yönteminin nasıl olacağı; ayrıca bu eğitimin yerinin neresi olacağı gibi sorularla bu süreçte sıklıkla karşılaşılmaktadır. Bu nedenle bu soruların cevabı bu çalışmada cevaplandırılmaya çalışılmıştır. Bu araştırma içerisinde çocuğun dini ve ahlaki gelişimi açısından eğitimin ne olacağı sorusuna din eğitimi, yerinin neresi olacağı sorusuna ise ev-aile ortamı cevap olarak verilebilir. Bu din eğitiminin yöntemi düşünüldüğünde ise sosyal öğrenme kuramı doğrultusunda modelleme kavramı ön plana çıkmaktadır. Okul öncesi dönemde anne-baba-çocuk arasında kurulan bağ din eğitimi imkânını olumlu yönde etkilemektedir. Bu tezin özgün tarafı, çocukluk dönemindeki din eğitimini değer eğitimi olarak ele alınması ve bu eğitimin sosyal öğrenme kuramı ile verilebileceğinin ortaya koymasıdır.Çalışmada birinci bölümde konunun temelini oluşturan dört kavram hakkında bilgi verilerek kavramsal çerçeve ortaya konulmuştur. İkinci bölümde ise değer eğitimi ve modelleme ilişkisi ortaya konulmuştur. Ayrıca değerlerin modelleme yoluyla öğretilmesinde dikkat edilecek ilkeler de belirtilmiştir. Üçüncü bölümde ise değer eğitimi ve modelleme ilişkisinin aile ortamı içerisindeki imkânı, yeri ve önemi incelenmiştir. Ailede sosyal öğrenme kuramı açısından değerler eğitimi incelenerek; bu kuram ailedeki değer eğitimine uyarlanmaya çalışılmıştır. Ayrıca anne-babanın model davranışı sunarken kullanabileceği etkinliklere de yer verilmiştir.Araştırmada veri toplama tekniği olarak genel tarama modeli kullanılarak literatür/doküman incelemesi yapılmıştır. Mevcut literatür taranarak konu hakkında yazılmış makaleler, tebliğler, tezler ve ilgili kitaplar incelenmiş ve ortaya konulmuş görüşlere yer verilerek kavramlar açıklanmıştır. Family life is an effective institution in terms of education and teaching. The most important and the most influential age of the individual growing in the family is the childhood. In this respect, the education given in childhood is very important so that learning can be carried out in a desired way and personality can be built strongly. The fact that the place of education of in this period is given in the family reveals the importance of education in family. How the education of child, content and method will be given and the questions about the place of this education are frequently encountered in this process. Therefore, the answer to these questions was tried to be answered in this study. In this research, religious education can be given to the question of what will be the education in terms of the religious and moral development of the child, and home-family will be given to the question of where is place of this education. When the method of this religious education is considered, the concept of modeling comes into prominence in the accordance with social learning theory. The connection between the parents and children has a positive effect on the possibility of religious education in the preschool period. The original side of this thesis is asserting that religious education in childhood is given as value education and that this education can be given by social learning theory.In the first chapter, the conceptual framework is presented by giving information about four concepts that form the basis of the subject. In the second chapter, the relationship between value education and modeling is presented. In addition, the principles to be taken into consideration in the modeling of values are also stated. In the third chapter, the importance, place and possibility of the relationship between value education and modeling in family environment were examined. By studying the values education in terms of social learning theory in the family; this theory is tried to be adapted to the value education in the family. In addition, activities that parents can use while presenting model behavior are also included.In the research, literature/ document review was done by using general survey model as data collection technique. Articles, papers, theses and related books on the subject have been examined and the concepts have been explained by reviewing current literature. 173

Bu doktora tezi para üretimine dair iktisadi ve fıkhî yönlerden yapılmış incelemeleri ve değerlendirmeleri içermektedir. Modern para üretimi, şüphesiz modern iktisadi hayatın en önemli fenomenlerinden biridir. Bankalar tarafından gerçekleştirilmekte olan para üretimi insanların her gün yoğun olarak kullandığı paranın satın alım gücünü etkilemektedir. Merkez bankaları kağıt para üretimi vesilesiyle, ticari bankalar da kaydî para üretimi vesilesiyle ülke ekonomisinde tedavül eden toplam para arzını ve fiyatlar genel seviyesini etkilemektedir. Bu çok disiplinli çalışmada hem para üretiminin yol açtığı iktisadi etkiler, hem de bu etkilerin arkasındaki idarî eylemlerin fıkhî boyutu ele alınmaktadır. Ardından para üretimine dair süreçlerde iktisadi ya da fıkhî açıdan sorun tespit edilen alanlar eleştirilmekte ve bu sorunların giderilmesi konusunda öneriler sunulmaktadır. This PhD thesis includes an evaluation of money production in terms of economics and Islamic Law. Modern money production is certainly one of the most important phenomena of modern economic life. This money production is realized by banks and affects the purchasing power of money which is used by everybody, everyday. Central banks and commercial banks together affect the money supply and the price level of a country by producing legal tender paper money and deposit money respectively. This multidisciplinary work tries to evaluate the economic effects of certain types of money production as well as the moral aspect of those administrative actions behind it. It also criticizes some problematic areas in the current money production procedures in terms of economics and Islamic law, and offers certain remedies in order to eliminate these problems. 174

Konyalı Abdullah Âtıf Tüzüner, son dönem Osmanlı âlim ve müfessirlerindendir. Abdullah Âtıf (Efendi), Konya'da doğdu. Babası Müderris Çankırılı Ali Efendi, annesi de Konya'nın ünlü müftülerinden GezleviliAhmet Efendi'nin kızı Şerife Hanım'dır. İptidai ve Rüştiye tahsilini tamamladıktan sonra, Karatay Medresesi Müderrisi Âhizade Hacı salim Efendi'den sarf ve nahiv okudu. Akrabası, İçelli Tahir Efendi'nin de derslerine devam etti. Resme çok meraklı olan Âtıf Efendi, bir müddet, Hükümet Konağı'nı süslemek için Konya'ya gelen nakkaşlarla çalıştı. Âtıf Efendi, İstanbul'da Vefa, Üsküdar ve Mercan İdâdî'lerinde Arapça, Darüttedrîs Ravza-i Terakki ve Darüşşafaka mekteplerinde de Türkçe öğretmenliği yaparken, Fatih Camii'nde de hususi surette ders okutup, halkı vaaz ve nasihatleriyle irşat etti. İstanbul'un işgali üzerine muallimliğini Konya İdadisi'ne naklettirdi. Konya'da öğretmenliğinin yanı sıra Sultan Selim Camii'nde de vaazlar veriyordu. Cumhuriyet Döneminde Arapça dersleri kaldırılınca Karma Ortaokulunda Türkçe Öğretmenliği ve müdür vekilliği görevlerinde bulundu.1934 yılında emekli olduktan sonra, tekrar İstanbul'a gitti. Orada dersiâm vaizliğinin yanı sıra Ömer Nasuhi Bilmen ile birlikte altı yıl Hamdi Yazır Hoca'nın tefsirinin matbaa tashihlerinde çalıştı. Daha sonra İstanbul Kütüphaneleri Tasnif Komisyonu azalığına seçildi. Mehmet Ali Ayni Bey'in vefatından sonra, bu komisyonun kaldırılmasına kadar reisliğini yaptı. Bir taraftan da Kur'an-ı Kerim Meâli, Siyretü'n-Nebî, Kavâid-i Arabî, Mükemmel Kavâid-i Osmaniye, Hutbe Mecmuası gibi eserler kaleme aldı. Âtıf Bey'in kıymetli bir mesaisi de Divânü Lügâti't-Türk Tercümesi'dir. Şairliği de olan Âtıf Efendi'nin, bazı şiirleriyle makaleleri Beyânü'l-Hak ve Mahfel gibi dergi ve gazetelerde yayımlandı.19 Nisan 1954 tarihinde İstanbul'da vefat eden AbdullahÂtıf Efendi, Edirnekapı Şehitliği'nde metfundur. Cumhuriyet döneminde yazılmış olmasına rağmen o dönemdeki Kur'ân-ı Kerîm Meâlleri arasında gün yüzüne pek çıkmamış bir eser olan müellifin Kur'ân Meâli,babasının vasiyeti üzerine oğlu tarafından basılmıştır. Anahtar Kelimeler: Cumhuriyet Dönemi, Meâl Çalışmaları, Kur'ân Meâli, Abdullah Âtıf Tüzüner. Konyalı Abdullah Âtıf Tüzüner, is one of the late Ottoman scholars and commentators. Abdullah Âtıf (Efendi) was born in Konya. His father was Mudarris Cankırılı Ali Efendi and his mother was Serife Hanım who was the daughter of Gezlevili Ahmet Efendi,one of the famous the muftisof Konya. After completing his primary school and junior high school education, he began to learn nahiv and sarf from Ahizade Salim Efendi who was the lecturer of Karatay madrassah.At the same time, he continued attending the classes of his relative, Icelli Tahir Efendi. For a while, Atıf Efendi, who was keen on painting, worked with nakkashes who came to Konya to decorate the Government Office.While working as an Arabic teacher in Vefa, Üsküdar and Mercan High Schools and as a Turkish teacher in Darüttedris, Ravza-i Terakki and Darüssafaka schools, Atıf Efendi also taught people in Fatih Mosque and guided the public with his advices and sermons. Upon he invasion of Istanbul, he transferred his tprofession to Konya High School. In Konya, in addition to teaching, he gave sermons in Sultan Selim Mosque. After Arabic lessons were removed in the Republican Era, he worked as a Turkish teacher and deputy director at Karma Secondary School.After his retirement in 1934, he went to Istanbul again. In addition to his lectureship, he worked with Ömer Nasuhi Bilmen for six years in the editorial papers of Hamdi Yazır Hodja. Later on, he was selected to the classification committee. Of the libraries of Istanbul. After the death of Mehmet Ali Ayni Bey, he was the head of this committee until the removal of it. At the same time, he wrote works such as Quran Recitation, Siyretü'n-Nebî, Kavaid-i Arabî, Mükemmel Kavaid-i Osmaniye and Hutbe Mecmuası. A precious work of Atıf Bey is the translation of Divânü Lügati-t Türk.He was also a poet, some of his poems and articles were published in journals and newspapers such as Beyânü makl-Hak and Mahfel.Abdullah Atıf Efendi, who died in İstanbul on April 19, 1954, isburied in the Edirnekapı Martyrdom.Although Thewriter's work was written in the Republican period, was unknown one of the Works of this period which it was published by his son on his father's devise.Key Words: Republican Era, Meâl Studies, Qur'an Meale, Abdullah Âtıf Tüzüner. 154

Sâdık Vicdânî hem Osmanlı Devleti'nin son dönemlerine hem de Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk yıllarına şahitlik etmiş önemli bir yazar ve mutasavvıftır. Mektupçuluk, tahrirat müdürlüğü, başkâtiplik yaparak resmi makamlarda görev almıştır. 22 Ekim 1939'da İstanbul'da vefat etmiş, Merkezefendi Kabristanı'na defnedilmiştir. Vicdânî, ıstılahları içeren Kamus-ı Turuk-ı Aliyye ve silsileleri ihtiva eden Tomâr-ı Turuk-ı 'Aliyye adını verdiği iki kısımdan oluşan bir külliyat planlamış ancak bilinmeyen bazı sebeplerden dolayı dört kitaptan oluşan (Melâmiyye, Kâdiriyye, Halvetiyye, Sûfî ve Tasavvuf) Tomâr-ı Turuk-ı 'Aliyye isimli eserini yayımlamıştır. Bu çalışmada Tomâr-ı Turuk-ı 'Aliyye diğer kaynaklarla mukayese edilmiş, Vicdânî'nin bahsettiği tasavvûfî kavramların ve tarikat silsilelerinin sıhhati değerlendirilmiştir. Sadık Vicdani was a remarkable author and Sufi who witnessed both the first years of the Republic of Turkey and the last periods of the Ottoman Empire. He was assigned as a supervisor in the communication room, editor and office of a head clerk in official authorities. He died in İstanbul on October 22, 1939, and was entombed to Merkezefendi Cemetery. Vicdani planned complete works that constituted of two parts called as Kamus-ı Turuk-ı Aliyye including technical terms and Tomar-ı Turuk-ı 'Aliyye including sequences; however, he only published Tomar-ı Turuk-ı 'Aliyye (consisted of four books; Malamatiyya, Qadiriyya, Khalwatiyya, Sûfî and Tasawwuf). Tomâr-ı Turuk-ı 'Aliyye was compared with other sources in this study. Moreover, the reliability of sequences of sects and the Sufistic terms of Vicdânî were evaluated in this paper. 190

İbn Mihrân en-Nîsâbûrî IV/X. asırda Nîşâbûr'da yaşamış önemli ilim adamlarından biridir. Nîşâbûr'da başladığı ilim hayatına İslâm dünyasının ilmî ve kültürel merkezlerinden olan Bağdat, Dımaşk, Kûfe ve Semerkand'a yolculuklar yaparak devam ettirmiştir. Kur'an İlimleri, Hadis, Fıkıh, Akaid alanlarında kendini geliştirmiştir. İbn Mihrân en-Nîsâbûrî aynı zamanda kıraatlerin tedvini döneminin önde gelen kıraat âlimlerindendir. Kıraat-i Seb'a usûlünün ortaya çıkardığı problemleri izale etmek için çalışmalar yaparak bu yedi ihtiyarın dışında kalan kıraatleri de ihtiva eden eserler kaleme almıştır. En meşhur eserleri eş-Şâmil fi'l-Kırâât, el-Gâye fi'l-Kırââti'l-Aşr ve el-Mebsût fi'l-Kırââti'l-Aşr'dir. On ihtiyarın yer aldığı bu metoduyla Kıraat İlmi'nde günümüzde de uygulanmaya devam eden Kıraat-i Aşere usûlüne dair eserlerin ilk örneklerini ortaya koymuştur. Bunların yanında Kıraat İlmi'nin alt disiplinlerinin birçoğuna dair eserler de telif etmiştir. Arzen ve semaen aldığı kıraat vecihlerinin arasında senedi sahih olup, Mesâhif-i Emsâr'a ve Arap diline uygun olanları sahih kabul ederek bu şartları haiz olmayanları şaz olarak isimlendirmiştir.İbn Mihrân en-Nîsâbûrî'nin el-Gâye fi'l-Kırââti'l-Aşr isimli eseri de kıraat ilminde muteber addedilen kaynak kitaplardandır en-Nîsâbûrî bu eserinde meşhur yedi ihtiyara ilave olarak sahihliğini teyid ettiği Ya'kup, Ebû Ca'fer, Halefü'l-Âşir kıraatleri ile Ebû Hâtim es-Sicistânî'nin ihtiyarına da yer vermiştir.el-Gâye fi'l-Kırââti'l-Aşr isimli eser çerçevesinde IV/X. asrın kıraat birikiminin yansıtılmaya çalışıldığı bu çalışmada İbn Mihrân en-Nîsâbûrî'nin hayatı, hocaları, eserleri, yaşadığı dönemde ve sonraki süreçte kıraat ilmine etkisi incelenerek en-Nîsâbûrî'nin kıraat tasavvuru ortaya konulmaya çalışılmıştır. Ibn Mahran an-Nisaburi who lived in Nishapur in the IV/Xth century is one of the important scholars. He started his scientific life in Nishapur and continued his journeys to Baghdad, Damascus, Kufa and Samarkand which are the scientific and cultural centers of the Islamic world. He improved himself in the fields of the Quran Hadith, Fiqh and Aqaid/Belief.Ibn Mahran an-Nisaburi was also one of the leading Qiraat scholars in the period of the codification of Qiraat methods. He wrote some works including the other recitations except those seven to remove the problems posed by the methods of Kıraat-i Seb'a. With this method, which included ten recitations, he introduced the first examples of the works of Ten Mutawatir Recitations in Qiraat Science. His most known works are al-Şamil fi al-Qiraat al-Ashr, al-Gaya fi al-Qiraat al-Ashr and al-Mebsut fi al-Qiraat al-Ashr. In addition, he also copyrighted many other works of the sub-disciplines of Science of Qiraat. His acknowledgement is valid among Qiraat methods which he received by offering or hearing. He accepted Mesahif-i Uthmaniyye and those which conform to the Arabic language as valid and named those as shaz (irregular) which are not provided with these conditions.Ibn Mahran an-Nisaburi's work called al-Gaya fi al-Qiraat al-Ashr is one of the source books considered to be reliable in Qiraat Science. In this work, an-Nisaburi contained the recitations of Jacob, Abu Jafar, Halef al-Ashr and the recitation of Abu Hatim al-Sijistani whose authenticities he confirmed besides seven famous elders.Within the framework of the work named al-Gaya fi al-Qiraat, in this paper it is tried to reflect the life of Ibn Mahran an-Nisaburi, his teachers, his works and his influence on the science of Quran in the IV/Xth centuries he lived and in the subsequent process. 122

`XIX. Yüzyıl Osmanlı Reîsülkurrâlarından Abdullah Eyyûbî ve Kıraat İlmi Ders Notları` isimli bu çalışma, bir giriş, üç bölüm ve bir sonuçtan oluşmaktadır.Birinci bölümde müellifin hayatı, hocaları ve eserleri kapsamlı bir şekilde tanıtılmış ayrıca görüşlerinin daha net ortaya koyulabilmesi adına yaşadığı dönemin eğitim anlayışına temas edilmiş, hangi hocalardan ders aldığı aktarılmıştır. İkinci bölümde metnin genel özellikleri, yöntemi ve eserin daha iyi anlaşılabilmesi için müellifin risâlesini yazarken kullandığı kaynaklar hakkında kısa bir tanıtım yapılmış, ayrıntılı bilgi için başvurulabilecek eserler belirtilmiştir. Daha sonra Abdullah Eyyûbî'nin risâlesinde yer verdiği bazı konuların değerlendirilmesi yapılmıştır. Abdullah Eyyûbî'nin kıraat ilmiyle ilgili görüşleri açıklanmış, kendinden önceki hangi âlimlerle fikir birliğinde olduğuyla ilgili bilgi verilmiştir.Çalışmanın üçüncü bölümünde ise Abdullah Eyyûbî'nin söz konusu eserinin latinizesine yer verilmiştir. Eser neşredilmiş, neşir yapılırken olabildiğince metnin özüne sadık kalınmıştır. Anahtar Kavramlar: Abdullah Eyyûbî, Reîsülkurrâ, Kıraat İlmi, Osmanlı Devleti, Risâle. `One Of The 19th Century Rais Al-Qurra Of Ottoman Empire Abdullah Eyyûbî and His Lecture's Notes Of Qiraat Science` named paper consists of five subparts that are introduction, three sections and conclusion.In first part, life of the author, his teachers and his works are handled comprehensively. Also, to understand Eyyûbî's thoughts, teachers who tought him are narrated and education type of his era mentioned.In second part, general properties, method of the text and a better understanding, a brief introduction is given for resources which the author used while he was writing his tractate. For a detailed understanding, resources are given. An evaluation is made about subjects that Eyyûbî mentioned in rectate. Eyyûbî's ideas about qiraat science are explained and scholars whom he was in consensus are pointed.In third part, we give latinised version of Eyyûbî's rectate.While publishing the work, we stick by the rectate itself.Keywords: Abdullah Eyyûbî, Rais Al-Qurra, Qiraat Science, Ottoman, Tractate 123

TEZ12023 Tez (Yüksek Lisans) -- Çukurova Üniversitesi, Adana, 2019. Kaynakça (s. 71-75) var. ix, 76 s. ;_29 cm. Bu çalışmada “Nisa Suresi 105-115. âyetlerin İslâm Hukuku Açısından Yorumu” konusu incelenmiş olup söz konusu âyetlerin sebeb-i nüzûlleriyle ilgili rivâyetlerin, müfessirler tarafından nasıl değerlendirildikleri ve bu âyetlerin yorumlarından çıkan fıkhî hükümler mercek altına alınmıştır. Ayrıca söz konusu âyetlerin, yargılama hukuku ve fıkıh usûlü ile ilişkisi de konumuzun kapsamı içerisindedir. Giriş ve sonuç ile birlikte üç bölümden meydana gelen bu çalışmanın giriş kısmında araştırmanın konusu, amacı, yöntemi ve kaynakları üzerinde durulmuştur. Birinci bölümde önce Kur’an-ı Kerim’i anlamada esbâb-ı nüzûlün önemi ele alınmış olup ilgili âyetlerin meali ve tefsiriyle birlikte iniş sebebine dair rivâyetlere yer verilmiş, sonra da Medine’nin sosyal ve dini yapısı tanıtılmıştır. İkinci bölümde söz konusu âyetlerden çıkan yargılamaya dair fıkhî genel hükümlere temas edilmiştir. Üçüncü bölümde ise ilgili âyetlerin fıkıh usûlü ile ilişkisi ele alınmıştır. Sonuçta mezkûr âyetlerin yargılama hukuku alanında normatif kurallar içeren birçok hükme esas teşkil ettiği tespit edilmiştir. Aynı şekilde fıkıh usûlü alanında da bazı delillerin temellendirilmesinde referans alındığı görülmüştür. In this study, the subject of review is “Interpretation of Surah 4, Nisa, Verses 105-115 in the context of Islamic Law”, and how the related narratives to reasons for landing these verses are analyzed by Mufassirs (commentators) and jurisprudential decrees resulted from their interpretations are scrutinized. In addition, the relationship of the verses with procedural law and fiqh procedures is also covered here. This paper consists of three sections including introduction and conclusion, and the research topic is dwelled on as well as its aim, methodology and resources in introductory paragraph. In the first section, the importance of reasons for landing is initially described in understanding the Quran, and with the meaning and comments of the related verses the narratives concerning their reason for landing are presented,, and subsequently the social and religious structure of the city of Madinah are introduced. In the second section, general principles of jurisdiction based on Our’an verses are mentioned. In the third section, the relationship between the specified verses and the jurisdictional procedures is discussed. In the conclusion part, it was found that the mentioned verses are essential for several decisions with normative rules in procedural law, being taken as a reference to found some evidence.

Türk Sineması Manakiler, Weinberg, Uzkınay ve Ertuğrul'un emekleriyle kurulur. Bu süreçte siyâsî erklerden kimi zaman destek kimi zaman da köstek görür. Tiyatrocu etkisinden Kenç ile 1950'lerde kurtulan, Akad ile ilk ciddî sıçramasını yapan ve Ün, Seden, Erksan ve Refiğ gibi isimlerle formlarını oturtup kurulan Yeşilçam geleneğine, Çakmaklı da 1960'larda önce sinema yazıları, derken set gezileri ve nihâyet yönetmen yardımcılığı sırasıyla angaje olur.Tasavvufî köklerden beslenerek büyütülen ve İslâmî bir eğilimi hep koruyan Çakmaklı, sinemanın `yararlı bıçak` nevinden sayılabilmesi için İslâmî özü sinematik ve sanatsal formların önünde görerek 1968'le berâber beyaz perdeye ürün vermeye başlar. Bu çabasıyla ezilen, sesi çıkmayan ve Cumhuriyet rejimiyle güçlü bağlar kuramamış İslâmcı kesimin sesi ve projektörü olacaktır.Askerî darbeler, koalisyon dönemleri, ekonomik ve siyâsî krizler ve savaşların yanısıra,sinemadaki dindar beklentilerini gişede paraya çeviren têcimsel filmler, yumuşak porno veyâ psikolojik, teşhirci kadın filmlerinin Türk toplumundaki etkilerini yakından gözlemleyen Çakmaklı bu gidişata fikrî tutumu lehine têsir etmek için kendisi gibi düşünen arkadaşlarıyla işbirliği yaparak başkalarının projelerinde mêmurluk yapmaktansa icrâcı bir kimlikle sinemaya atılır ve bir kısım genci de bu doğrultuda eğitip yetiştirir.Türkiye'deki dindar yapımların daha iyi anlaşılabilmesi noktasında Yücel Çakmaklı sinemasının dînî ve mânevî analizi çok mühimdir. İşte bu sebeple çalışmamızda Çakmaklı'nın izini yaşadığı zaman diliminde sürmüş bulunmaktayız.Çakmaklı Sineması'yla ilgilendiğimiz bu çalışmada film ve döküman analizi ile nitel araştırma yöntemleri ön plandadır. Bilgilerimize literatür taraması ve birincil kaynaklar incelemesiyle; yâni makâle, tez, özgün çalışma, film, bilimsel bildiri ve röportajların taranmasıyla ulaşılmıştır. Böylece hazırlanan temel, ikincil kaynaklarla, yâni otobiyografiler, ansiklopedi maddeleri, tedvin edilmiş makâle ve kitaplar ile sanatsal dergi yıllıkları yardımıyla güçlendirilmiştir. Sonuçta Çakmaklı yapımları referans çalışmalar, gazeteci-sinema yazarları, araştırmacılar, sinema yönetmen-oyuncu-teknik emekçileri tanıklığında ele alınmıştır.Ham verilerimiz ayırıcı özellik ve dönemlere göre ayrılarak birtakım başlıklara dâhil edilmiştir.Çalışmamızda insicamlılık ve bilimsel etik kurallarına uyularak ve dahî bilimsel yol göstericilere danışılarak sonuç ve önerilere ulaşılmıştır.Anahtar Kelimeler: Yücel Çakmaklı, Türk Sineması, Millî Sinema, Dînî ve Mânevî Temalar, İslâm, Sanat, Sinema. The Turkish Cinema was to be established out of the labors by Manakis, Weinberg, Uzkinay and Ertugrul. Within this process it was supported from time to time as well as it was stonewalled by the political powers. During '60s first with his motion picture reviews, then visiting the film sets, and finally working as an assistant director, Cakmakli engages with Yesilcam tradition that shakes off the authority of the drama stage thanks to Kenc during the '50s, that leaps forward for the first time by virtue of Akad, and finalizes its forms owing to the likes of Un, Seden, Erksan ve Refig. Nourished and raised on the sufic roots, and always successful in preserving an Islamic inclination, Cakmakli, in order for the cinema to be seen of the `beneficial kind of knife` regarding the Islamic core over the cinematic and the aristic forms starts producing for the motion picture screen from 1968 on. By his endeavors he becomes the voice and the headlight of the Muslim bodies that were persecuted, aphonic, and couldn't ever had established strong ties with the republic.Inter alia military coup d'état, coalition governments, economic and political crises, and wars, after observing closely the effects the mercantile films that convert the religionist expectations into actual money in the box office, the soft porn films or the psychological, slightly nudist / `flasher` feminine films had on the Turkish society, Cakmakli, in order to exercise effect on this state of affairs for the good of his intellectual position, alining himself with his like-minded friends, enters upon a career in cinema with an executive identity instead of receiving orders in others' projects, and also guides certain younkers in this direction.In relation to the effort of understanding the religionist productions in Turkey, the analysis of the Cinema of Yucel Cakmakli from the perspective that is religious and spiritual is so momentous. Ipso facto, in this study we are follow Cakmakli's trace back to the time he lived during.In the study upon the Cinema of Cakmakli, the film and the document analysis as well as the qualitative research methods were of primary relevancy. The data was acquired by means of the literature review and the primary resources, such as the articles, the academic dissertations, the authentic studies, the films, the interviews and the academic papers. Upon this basis, there we subjoined the subsidiary resources, such as the autobiographies, the articles of the encyclopedias, the compilations of articles and books, and the yearbooks of art journals.All in all, Cakmakli's products were approached by the attestations of the testimonial studies, the journalists-the cinema critics, the researchers, the directors-the stars-technical laborers.The raw data was attached to a number of chapters based on some distinctive features and periods. This study was chimed in perfectly with the ordonnance for consistency and the scientific ethics as far as possible, and also the scientific advisors were conferred with. Thus, sundry endings, and several pieces of advices were garnered.Keywords: Yucel Cakmakli, Turkish Cinema, National / Religious Cinema, Religious and Spiritual Themes, Islam, Art, Cinema. 205