Search

Eyyûbîler’in XII ve XIII. yüzyıllarda Mısır başta olmak üzere Yemen, Suriye, el-Cezire ve Güneydoğu Anadolu’da bir asra yakın sürdürmüş oldukları hâkimiyet, Ortadoğu’da kendisinden sonra gelen devletlerin de kaderini değiştirmiştir. Eyyûbî Devleti’nin kurucusu sayılan Selâhaddîn-i Eyyûbî kendisini yetiştiren ve önemli görevler veren Nûreddin Zengî’nin vefatıyla birlikte onun mirasını korumak maksadıyla harekete geçmiş ve bunu başta kendi ailesinin tamamının yanında durması ve Türkmen boyları ve Kürt aşiretlerinin destekleriyle önemli ölçüde gerçekleştirebilmiştir. Selâhaddîn-i Eyyûbî amcası Şirkûh’un ölümünden sonra Fâtimî halifesi Âdıd Li-Dînillâh’ın veziri olmuş ve o vefat edene kadar başta Nûreddin Zengî ve Abbasi halifesi olmak üzere oluşturmuş oldukları baskıya rağmen Fâtımî devletine resmî olarak son vermemiştir. Halife Âdıd Li-Dinillâh’ın ölümüyle birlikte Fâtımî devletini nihayete erdirse de idarî ve askerî kurumlarını tamamen feshetmemiştir. Selâhaddîn-i Eyyûbî’nin Fâtimî veziri olarak görev yaptığı ilk üç yıllık döneminde kendisiyle birlikte hareket eden Fâtımî bürokratlara kurmuş olduğu Eyyûbî Devletinde de görevler vermeye devam etmiş ve onların idari tecrübelerinden istifade etmeye özel önem vermiştir. Selâhaddîn-i Eyyûbî kendisinin yetişmiş olduğu Zengî Devleti bürokrasisi ve askerî teşkilatını Fatîmî bürokrasisi ve askerî teşkilatıyla mezc ederek orijinal bir idarî-askerî yapılanma yoluna gitmiş olup özellikle Haçlı ve diğer isyancı gruplara yönelik yapmış olduğu savaşlarda bu yeni yapının etkisi müspet anlamda devletin tüm kademelerinde görülmüştür., Ayyubids XII and XIII. the dominiance they had maintained for nearly a century in Egypt, especially in Yemen, Syria, al-Jazeera and Southheast Anatolia in the centuries changed the fate of the states that came after them in the middle east. Saladin, who is considered the founder of the Ayyubid state, took action to protect the legacy of Nur al-din Zangi, who trained him and gave him importent duties, and was able to achieve this to a great extent with the support of the Turkoman tribes and Kurdish tribes. After the death of his uncle Shirkuh, Saladin became the wizier of the Fatimid Caliph Adid Li-din allah and didnt officially put on end to the Fatimid state, despite the pressure they had created by Nur al-din Zangi and Abbasid caliph, until his death. Although he ended the Fatimid state with death of caliph Adid li-din allah, he didin’t completely abolish its administrative and military institutions. During the Saladin’s first three year term as Fatimid wizier, he continued to give duties to Fatimid bureaucrats who acted with him in the Ayyubid state he had established, and gave special importance to benefiting from their administrative experience. Saladin combined the Zangi state bureaucracy and military organization, where he was educated, with the Fatimid bureaucracy and military organization, and went for an original administrative-military structure, and the effect of this new structure was seen in all levels of the state, especially in the wars he waged against the Crusaders and the rebel groups.

XII. yüzyılın ortalarında Mısır’ın Haçlı ve Bizans orduları tarafından işgali tehlikesi ortaya çıkınca Fâtımî halifesi Âdıd-lidînillâh ve veziri Şâver b. Mücîr tarafından Atabeg Nûreddin Zengî’den askeri yardım istenmiştir. Nûreddin Zengî bu duruma kayıtsız kalmayarak en seçkin birliklerini başında Şirkûh gibi önemli bir kumandan ile birlikte destek için göndermiştir. Şirkûh ve beraberindekiler Mısır’a 3 kere sefer düzenlemişler ve son seferde Haçlılar’ı bertaraf ederek Mısır’a yerleşmişlerdir. Bununla birlikte Âdıd-lidînillâh Şirkûh’u Fâtımî veziri olarak tayin etmiştir. Şirkûh diğer Fâtımî vezirleri gibi çok önemli yetkilere haiz olarak devleti iki aya yakın yönetmiştir. Onun ani ölümüyle birlikte Zengî ümerası arasında vezirlik mansıbı için tartışmalar çıksa da Selâhaddin, Ziyâeddin el-Hakkârî’nin desteğiyle vezir olmuştur. Selâhaddin’in 1169 yılında vezir olması daha önceki Fâtımî vezirleri örneğinde olduğu gibi onun tefvîz veziri olmasını sağlamış ve hükmen sultan olmuştur. Selâhaddin Abbasi halifeliği ve Zengîler’den gelen baskılar neticesinde Fâtımî hilafetine son vermiştir. Abbasi halifesi adına hutbe okutmuş, Fâtımî isyanlarını bastırmış ve Haçlılar ile Bizans ordularını yenerek kendisinin ne kadar güçlü olduğunu ortaya koymuştur. Selâhaddin her ne kadar tüm bunları Nûreddin Zengî sayesinde yapsa da ailesinin de desteğiyle birlikte Mısır’da yarı bağımsız bir devlet kurmak istemiştir. Selâhaddin’in bu girişimi Fâtımî devletinde görev alan vezirlerin sınırsız yetkilere hâiz olarak devleti yönetmeleri ile alakalı olup Nûreddin Zengî’nin bir memuru olmak yerine müttefik bir sultan olmanın yollarını aramıştır. Her ne kadar Nûreddin Zengî bu duruma karşı çıkıp Selâhaddin’i kendisinin sipehsaları ve nâibi olarak görse de Selâhaddin onunla bir çatışmaya girmeden devletini kurmayı başarmıştır. Selâhaddin Eyyûbî, Nûreddin Zengî’nin vefatından sonra Abbâsi halifesinden onay alıp Mısır, Suriye ve el-Cezîre’de saltanatını ilan ederek İslâm dünyasının bu iki önemli bölgesini birleştirmiştir. Makalede tefvîz vezirliği kurumunun İslâm tarihindeki serüveni anlatıldıktan sonra Selâhaddin’in Mısır’da vezir tayin edilmesiyle başlayan Eyyûbiler’in devletleşme sürecine tefvîz vezirliği makamının ne ölçüde etkisinin bulunduğu ele alınmıştır. Makalede ayrıca Nûreddin ile Selâhaddin arasında tarihçiler arasında tam olarak anla-şılmayan ve tanımlanamayan hakimiyet meselesi üzerine çağdaş tarihçilerin yapmış oldukları tartışmalar tahlil edilerek bir kanaate ulaşmak hedeflenmiştir. Yöntem olarak tefvîz vezirliği ile ilgili siyasetname müelliflerinin tespit ettiği hususlar çerçevesinde konu kronolojik olarak anlatılmış ve tespitlerde bulunulmuştur., In the middle of the twelfth century, when the danger of the invasion of Egypt by the Crusaders and Byzantine armies emerged, military assistance was requested from Atabeg Nour al-din Zangi by the Fatimid caliph Âdıd li-din allah. Nour al-din Zangi did not remain indifferent to this situation and sent his most distinguished troops with an important commander like Shirkouh for support. Shirkûh and his companions organized 3 expeditions to Egypt and settled in Egypt by eliminating the Crusaders in the last time. However, Âdıd li-din allah appointed Shirkouh as the Fatimid vizier. Shirkouh, like other Fatimid viziers, had very important powers and ruled the state for about 2 months. With his sudden death, even though there were discussions among the Zangid umera for the position of vizier, Saladin became a vizier with the support of Diya al-din al-Hakkari. The fact that Saladin became a vizier in 1169 enabled him to become a tafwiz vizier, as in the case of previous Fatimid viziers, and he became sultan by default. As a result of the pressures from the Abbasid caliphate and the Zangîds, Saladin ended the Fatimid caliphate. He delivered a sermon on behalf of the Abbasid caliph, suppressed the Fatimid rebellions, and defeated the Crusaders and Byzantine forces, demonstrating how strong he was. Although Saladin did all these thanks to Nour al-din Zangi, he wanted to establish an autonomous state in Egypt with the support of his family. This attempt of Saladin was related to the fact that the viziers in the Fatimid state ruled the state with unlimited powers, and he sought ways to be an allied sultan rather than an officer of Nour al-din Zangi. Although Nour al-din Zangi opposed this situation and saw Saladin as the commander of his own armies and the regent in Egypt, Saladin succeeded in establishing his state without entering into a conflict with him. After Saladin declared his reign first in Egypt and then in Syria and al-Jazeera with the death of Nour al-din Zangi, he got the approval of the Abbasid caliph and succeeded in uniting these two important regions of the Islamic World and expelling the Crusaders from the region. In the article, after the adventure of the tawiz vizierate in the history of Islam is explained, the stateization process of the Ayyubids, which started with the appointment of Saladin as a vizier in Egypt, and the effect of the tafwiz vizier office are discussed. In the article, it is aimed to reach a conclusion by analyzing the debates of contemporary historians on the issue of domination, which is not fully understood and defined among historians between Nûreddin and Saladin. As a method, the subject was explained chronologically and determinations were made within the framework of the issues determined by the authors of the policy about the viziership of tafviz.

Selâhaddin Eyyûbî’nin veliahdı olan el-Melikü’l-Efdal siyasî anlamda ortaya çıktığından itibaren pek çoktalihsizlikle karşılaşmış, büyük bir devletin mirasçısı olarak onu daha da ileri götürmesi gerekirken, özelliklekendisine bağlı ümeranın da etkisiyle iktidarını kaybetmiştir. Selâhaddin Eyyûbî’den sonra hükümdar olan elMelikü’l-Efdal önce kardeşleri ve amcası el-Melikü’l-Âdil tarafından etkisizleştirilmiş ve iktidarı amcası elMelikü’l-Âdil’e bırakmak zorunda kalmıştır. Ayrıca ona el-Cezire’de küçük bir bölgenin idaresi verilerekEyyûbî hanedanıyla irtibatı koparılmıştır. Saltanatı elinden alındıktan sonra halife Nâsır-Lidînillâh’a kardeşi ileamcasını şikâyet etmiş, fakat halife taht mücadeleleri ile zayıflayan Eyyûbîlerin içine düştüğü durumdan faydalanma yoluna giderek iktidar sahasını güçlendirmiştir. El-Melikü’l-Efdal’in siyasî anlamda başarısız olmasınınnedenleri araştırılıp, amcası el-Melikü’l-Âdil ile ilişkileri göz önünde bulundurularak Eyyûbî tarihinin tartışmalı bir konusu ele alınacaktır. Diğer taraftan Eyyûbî saltanatının, devletin kurucusu olan Selâhaddin Eyyûbî’ninçocuk ve torunlarına değil de kardeşi el-Melikü’l-Âdil tarafına geçmesinin dramatik yönü izah edilecektir. ElMelikü’l-Efdal’in durumu Şirkuh b. Şâdî ile mukayese edilerek onun ölümüyle talihi açılan yeğeniSelâhaddîn’in, Eyyûbî devletini kurması ve ortadoğunun en güçlü devleti haline getirmesi ele alınacaktır. Bunakarşın onun çocuklarının babalarıyla aynı başarıyı sağlayamamalarının nedenleri irdelenecektir. Şirkûh’la başlayan Mısır hakimiyetinin Selâhaddin’in kardeşi el-Melikü’l-Âdil ile devam etmesi ve Âdil’in soyundan gelenlerin de iktidarı memlüklerine bırakmak zorunda kalmaları anlatılacaktır. Bu makalede el-Melikü’l-Efdal’in iktidarını kaybetmesinde ümeranın rolüne değinilecektir. Bununla birlikte kaynaklarda ifade edilen ilmî yönü güçlü fakat siyasî yönü güçsüz bir vezir olarak addedilen İbnü’l-Esîr kardeşlerden Ziyâeddin İbnü’l-Esîr’in rolünedeğinilecektir. Ayrıca ulema, ümera ve sultanlar arasındaki iktidar çekişmeleri anlatılarak başarılı bir sultanın“başarısız çocukları” ve bunların sonuçları irdelenecektir.

Eyyubiler dönemi Suriye’deki yöneticiler askeri başarılarının yanı sıra kültürel hayatın gelişmesi için çaba göstermişler ve buna yönelik faaliyetlerde bulunmuşlardır. Dımaşk Eyyubi Meliki el-Melikü’l-Eşref Musâ hüküm sürdüğü şehirlerde pek çok eser yaptırmıştır. Bunlar arasında Urfa’da Halîlürrahman, Dımaşk’ta Cerrâh ve Tövbe camilerinin yanı sıra Gaziantep’te de Eşrefiyye Medresesi’ni inşa ettirmiştir. Han ve kervansaray gibi yapılar farklı amaçlarda kullanılmıştır. Bu bakımdan Zencari Kervansarayı camiye çevrilmeden önce eğlence merkezi olarak işlev görmüştür. Şam kalesinin dışında yer alan Zencari Kervansarayı’nda kumar oynanması, içki içilmesi ve fuhuş yapılması nedeniyle halk çok muzdarip olmuştur. Burası merkezden uzak bile olsa Şam halkının tepkisini çekmiş ve yıkılması için sultan el-Melikü’l-Eşref’e başvurulmuştur. Sultan halkın ve ulemanın bu isteklerini göz ardı etmemiş, hanın sahiplerine büyük miktarda paralar verip satın almış ve yıktırarak büyük bir cami inşa ettirmiştir. Eyyubiler döneminde yaptırılan bu cami Ukaybe, Eşrefiye ve Küçük Emevi Camii olarak isimlendirilse de kaynakların çoğunda Tövbe Cami olarak geçmektedir. Tövbe Cami Eyyubiler’den günümüze kadar ilim ve irfan merkezi olarak kullanılmaya devam etmektedir. Ayrıca bu camide görev almış olan imam, hatip ve müezzin gibi görevliler dönemin en önemli âlimleri arasından seçilmeye özen gösterilmiştir. Makalede Dımaşk’taki hâkimiyetini sürdürmek isteyen el-Eşref’in kültürel faaliyetlerini tahlil ederek, Eyyubilerin sosyal ve siyasi faaliyetlerine geniş bir pencereden bakmak ve sonuçları değerlendirmek amaçlanmıştır.

Eyyûbîlerdönemi ulemasından İbn Hallikan,Memlükler döneminde önemli vazifeler elde etmiştir. O ilk olarak 1247 tarihinde Kahire kadılkudatı Bedreddin es-Sincarî’nin naibliğini yap-mıştır. İbn Hallikan Dımaşk kadılkudatlığına atanana kadar bu görevi deruhte etmiştir. İbn Hallikan’a kadılık görevinin yanı sıra müderrislik vazifesi de tevdi edilmiş, Adiliye, Nasıriyye, Azraviyye Felekiyye Rükniye ve Behnesiye gibi Dımaşk’ın en önemli medreselerinde görev almış-tır. Eyyûbîler dönemi hükümdarlarından el-Melikü’s-Sâlih Necmüddîn Eyyûb devrinde başlayan vazifesi, el-Melikü’l-Muazzam Turan Şah, Şecerüddür, İzzeddin Aybek et-Türkmânî, II. el-Melikü’l-Eşref Mûsâ, Nureddin Ali, el-Melikü’l-Muzaffer Seyfüddin Kutuz, el-Melikü’z-Zâhir Rüknüddîn Baybars, el-Melikü’s-Saîd Bereke, el-Melikü’l-Âdil Bedreddin Sulamış ve el-Melikü’l-Mansûr Seyfeddin Kalavun’a kadar devam etmiş ve bu dönemde çok önemli tecrübeler edinmiştir. İbn Hallikan aynı zamanda Memlüklü dönemi kadılık uygulamasındaki ilkleri yaşayan birisi ol-muştur. Yeni adli sistem uygulanmaya başlamadan önce de o üç yıl kadılkudat olarak görev yap-mış ve ümera nezdinde oldukça itibar kazanmıştır.

In Medieval Islamic World, scholars provided to linkage between rulers and people.They help Sultans and the other managers threat the people with justice andorganize the social life according to the Quran and Sunnah Sharif. Scholars whooffer solutions to reveal the defect seen in rulers over time,began to writeworks, and these works began to be called Political Treatises. Some of theseworks were very voluminous and offered to the Sultan. Some of the shorter workscontained that disorted the peace of society or had to be solved very urgentlyin the society. However the Seljuks formed a wide area of domination of theIslamic world from the 11th centuryonwards, writing this kind of work was rised. El-Makdisi who was 13th centuryİslamic scholar, lived period of Eyyubi. Political treatises was gettingpopular until his time. Dimashk Eyyubi's ruler was el-Melikü’l-Eshref Musa.Because of his unsuccessful policies, there have been disruptions in societyand weakness in state administration. For these reasons el-Makdisi wrote apolitical trestise and aimed to reduce the negative effects on the public. Thiswork penned in a gentle style and gentle language appropriate to the sultan'sposition. It also had part of Quran and the prophet Muhammad's saying, Ortaçağ İslam Dünyasında yöneten ve yönetilenler arasındaki bağıâlimler sağlamaktaydı. Sultan ve emirin halka adaletle muamele etmesini,Kuran-ı Kerim ve Sünnet-i Şerife göre yaşamasını ve toplumsal hayatıdüzenlemesine yardımcı olurdu. Zaman içerisinde yöneticilerde görülenkusurların ortaya konulmasına yönelik çözüm önerileri sunan âlimler, eserlerkaleme almaya başlamış ve bu eserlere siyasetname ve nasihatname denilmeyebaşlanmıştır. Bu eserlerden bazıları gayet hacimli olup sultana arzedilmekteydiler. Bazısı ise risale şeklinde ve daha kısa yazılarak toplumunhuzurunu bozan veya toplumda çok acil çözülmesi gereken unsurları ihtivaetmekteydi. Selçukluların XI. Yüzyıldan itibaren İslam Dünyasına geniş birhâkimiyet sahası oluşturmaları üzerine siyasetname telifi artmıştı. XIII.Yüzyıl hadis âlimlerinden Ziyâeddin el-Makdîsî’nin yaşadığı Eyyubiler Döneminekadar bu eser yazım türü yaygınlık kazanmıştır. El-Makdisî, Dimaşk Eyyubîmeliki el-Melikü’l-Eşref Musâ’nın düşkün bir hayat sürmesi üzerine özellikletoplumda bozulmalar meydana gelmesi ve devlet yönetiminde zaafa düşülmesi gibisebeplerle bir nasihatname yazmış ve halkın üzerindeki olumsuz etkileriazaltmayı gaye edinmiştir. Nasihatname sultanın konumuna uygun, yumuşak birdille ve nazik bir üslupla kaleme alınmış olup eserde ayet ve sahih hadislereyer verilmiştir.

Birçok eski medeniyete beşiklik etmiş olan Zap havzası, eğitim ve öğretim başta olmak üzere tasavvufi bir merkez olarak ta ortaya çıkmaktadır. Bölge Musul ve Erbil gibi iki büyük şehrin de etkisiyle gelişerek pek çok âlim, şair ve mutasavvıfın burada faaliyet yapmasına neden olmuştur. Burada yetişen meşhur âlimlerden olan İbn Hallikân, Erbil ve Musul’da öğrenimini tamamladıktan sonra Eyyubi ve Memlüklü döneminin önemli âlim ve bürokratlarından olmuş ve önemli işler başarmıştır. Bürokrat yönü ilmi yönünden bir adım ilerde olan İbn Hallikân İslâm dünyasının Moğol ve Haçlı istilasına uğraması, şehirlerin yakılıp yıkılması, âlim ve edebiyatçıların öldürülmesi gibi çalkantılı bir döneminde yaşaması nedeniyle merak edilen sorulara cevaplar vermek, şehirleri ve ülkeleri tanıtmak ve kültür hafızasını korumak amacıyla Vefeyâtü ’la ’yâ n \ telif etmiştir. İbn Hallikan sözü edilen eserinde doğup büyüdüğü çevreye ve buradan yetişenlere özel önem vermiş olduğu görülmektedir. Eserde Eyyubiler dönemi emirlerinden İmadeddin b. Maştub, Adeviyye tarikatının kurucusu Adî b. Müsafir, zahid Şeyhülislam el-Hakkârî ve Fakih İsâ el-Hakkâri gibi âlimler yer almaktadır. İbn Hallikan, Hakkârili meşhurların yanı sıra Erbil ve Musullu pek çok âlime yer vermiş olup bunların ekserisi kendi döneminde yaşayanlardan oluşmaktadır. İbn Hallikan’ ın bu bölgede faaliyet gösteren meşhurların çoğuyla da görüştüğünden Vefeyatü ’la ’yan ’ın bölgenin siyasi ve kültür tarihi için önemli bir kaynak olduğu ortaya çıkmaktadır. Lots of ancient civilizations reigned in Zap Basin, mainly influential in education and training; it also emerges as a mystical center. The Basin was developed under the influence of two great cities such as Musul and Erbil, causing a lot of poets, scholars and religious men to operate there. Institutes were built under the protection and with the encouragement of important people such as the khalifa, politicans and rich people. Lots of famous people in science, culture and art were educated in here. Ibn Halikân was the famous scholar who was educated in here. Ibn Halikân's bureaucratic accumulation was more than knowledge accumulation. He wrote a book called "Vefeyâtü'l-a'yân". The reason why this book is important is because it answers the curious questions about cities and countries and protects the cultural accumulation in hard times such as the works of a lot of scholars and men of letters who were killed in Islamic geographical areas and a lot of cities which were destroyed and invaded by Mongols and Crusaders. In his book, he focuses on the neighborhood where he grew up. Famous scholars such as Emir of İmadeddin B. Maştub from Eyyubi time, founder of Adeviyye's cult Adî B. Müsafir, Şeyhülislam el Hakkâri and fiqh İsâ el-Hakkârî are in his book. Besides Hakkâri's famous scholars, he touched upon a lot of scholars of Musul's and Erbil's.

Türkler, Anadolu’ya XI. yüzyılda gelmelerine rağmen bu coğrafyada ilk olarak XII. yüzyıl sonlarında imar faaliyetlerini gerçekleştirebilmişlerdir. XII. yüzyılın sonlarından itibaren devletin zenginleşmesine paralel olarak birçok medrese ile diğer eğitim ve öğretim kurumlarının inşa edildiği görülmüştür. Nitekim Türkiye Selçuklu Devleti sultanları Anadolu’da bir şehri fethettiklerinde ilk iş olarak orada cami, medrese, zaviye, hankah ve kervansaraylar inşa ederek tüccarları, din adamlarını ve uçlardaki göçebe Türk nüfusunu buralara yerleştirmeye özel önem vermişlerdir. Anadolu Selçuklu Devleti sultanları zengin vakıflar kurarak ve bu kurumları da destekleyerek buralara önemli din adamları ve bilginlerin gelmesini sağlamışlardır. Sultanları ve melikleri örnek alan devlet adamları ve zengin hayırseverler de hayır kurumları inşa etmişler ve Anadolu’nun Türk ve Müslüman yurdu olması için özel gayret göstermişlerdir. Anadolu Selçuklu Devleti emirlerinden Muînüddîn Süleyman Pervane’nin Kayseri’de yaptırdığı (672/1273’ten sonra) Pervane Bey Medresesi buna örnek olarak gösterilebilir. Muînüddîn Pervane, sözü edilen medreseye müderris olarak İran’dan gelip Anadolu’da bilimsel faaliyetlerde bulunan meşhur matematik, astronomi ve tıp alimi Kutbüddin Şîrâzî’yi tayin etmiştir. Medrese’ye atanan Kutbüddîn eş-Şirâzî’nin ilk dersine devlet erkanı başta olmak üzere, din alimleri, kadı, mutasavvıflar ve ahiler gibi dönemin en meşhur simaları katılmış ve açılış dersi geleneği yerine getirilmiştir. Makalede Türkiye Selçuklu devletinin önemli bir şehri olan Kayseri’deki ilmi faaliyetlere, astronomi ve matematik alimi Şirâzî’nin özellikle tıp sahasındaki çalışmalarına kısaca değinilecektir. The Turks first began their reconstruction activities in Anatolia at the end of the 12th century even though they had entered this territory in the 11th century. By the end of the 12th century with the enrichment of the state, it was observed that many madrasas (Islamic theological schools) and other educational institutions were built. Thus, the sultans of Turkey Seljuk state firstly settled the merchants, clergymen and nomadic Turkic populations here upon the construction of mosques, madrasas and Islamic monasteries when they conquered a city in Anatolia. On the other hand these sultans led to the arrival of some important clerics and scholars in Anatolia by establishing and supporting wealthy foundations. Statesmen and rich benefactors who took pattern themselves on Sultans and Emirs of Seljuk’s, built up charities and worked for the Islamization and Turkification of this geography. Pervane Madrasa which was built in Kayseri by Emir Pervane -one of Turkish Anatolian emirs- might be exemplified for this. Pervane assigned famous mathematics and astronomy scholar Kutbüddin Şîrâzî as mudarris. The most well-known figures and administrators of the era attended the first lesson of Şirazi and the tradition of opening lesson was fulfilled. In that article, scientific activities in Kayseri, which was an important city of Anatolian Seljuk Empire, and astronomy and mathematics scholar Şirazi’s works particularly in the field of medicine, will be mentioned in brief.

İslam dünyasında İbn Hallikân olarak tanınan Ahmed b. Muhammed 608'de (1211) Erbil'de dünyaya geldi. İlim ile iştigal eden bir aileye mensup olması onu erken yaşta babasını kaybetmesine rağmen küçüklüğünden itibaren ilim öğrenmeye hevesli kıldı. İlk eğitimini Erbil'de babasının medresesinde aldıktan sonra, önce Musul'a daha sonra Halep ve Şam'a giderek dinî ilimlerde kendisini yetiştirdi. Ailesinin tanınması avantajını kullanarak birçok meclise girdi ve devlet adamlarıyla münasebetini sıkı tuttu. Moğol istilasıyla Suriye'deki durum kötüleşince hem daha iyi bir eğitim görmek hem de yeni hocalarla tanışmak için Mısır'a gitti. Mısır'da özellikle şair ve ediplerle karşılaştı ve onların meclislerine katılarak Arap şiirinin ve edebiyatının tüm inceliklerini öğrendi. Bulunduğu ilmî ortamlarda gördüklerini kayıt altına aldı ve geniş bir kütüphane oluşturarak Vefeyâtü'l-a'yân'ı yazmaya karar verdi. Mısır kadı nâibi olan İbn Hallikân, Memlük sultanı Kalavun tarafından Şam kâdılkudâtlığına atandı ve on sene görev yaptı. Kadılık görevinden azledilince Mısır'a dönüp müderrislik yaptı ve eserinin önemli bir kısmını da bu dönemde telif etti. Vefat ettiği 680 (1281) yılına kadar kaynakları araştırmaya ve eserini yazmaya devam etti.İbn Hallikân, Vefeyâtü'l-a'yân'ı, İslâm dünyasının o dönemde Moğol ve Haçlı istilasına uğraması, şehirlerin yakılıp yıkılması, âlim ve edebiyatçıların öldürülmesi gibi olumsuz durumlar nedeniyle merak edilen sorulara cevaplar vermek, şehirleri ve ülkeleri tanıtmak ve kültür hafızasını korumak amacıyla telif etti. Bunu sağlamak için mücadele verdi ve eserine yaşamı boyunca yeni bilgiler ekledi. Kendisinden önce yazılan biyografi eserlerinden farklı olarak herhangi bir alanda şöhret bulmuş 800'den fazla kişinin biyografisini yazdı. Kişilerin özellikle sosyal hayatını, şiirlerini ve ilmî şahsiyetini değerlendirdi. Âlimlerin ders verdikleri ve ilmî faaliyetlerini sürdürdükleri cami, mescid, medrese, dârülhadis, kütüphane, hankah ve ribât gibi kurumlarla ilgili değerli bilgiler verdi. Yabancı isimlerin yanlış okunmasını önlemek için biyografilerin sonunda harekeledi ve anlamını açıkladı.Eser İslam dünyasının her yerinde büyük ilgi gördü. Onun metodunu uygulayan birçok tarihçi ve biyografi âlimi benzer eserler kaleme aldı. Vefeyâtü'l-a'yân'la ilgili pek çok zeyl ve muhtasar yazıldı. Bunların önemli bir kısmı günümüze ulaştı. Ayrıca Türkçe, Farsça ve İngilizceye çevrildiAnahtar Kelimeler: İbn Hallikân, Vefeyâtü'l-A'yân, kültür, medrese, âlim. Ahmed b. Muhammed, also known as Ibn Hallikân in the Islamic world, was born in 608 (1211 AD) in Erbil. Being a member of a family engaging with learning he was keen on learning begining from his childhood, despite losing his father at a small age. After receiving his primary education in his father's madrasa, he first went to Mosul and then Aleppo and Damascus for improving himself on Islamic theology. Due to the Mongolian invasion of Syria he went to Egypt in order to take better education and to meet new Islamic scholars as well. In Egypt, he met with famous poets and litterateurs. Through this opportunity he participated in their gatherings and learned all specifics of Arab literature and poetry. In the intellectual meetings he studied different subjekts and collected a number of manuscripts. Then, he decided to write his work Vefeyâtü'l-a'yân. Working as the Kadi-regent of Egypt, Ibn Hallikân was assigned to Kâdılkudât of Damascus by the Mamluk ruler Kalavun and he fullfiled this duty for abaut a ten years. When he was discharged from this post, he turned back to Egypt and began to work as a muderris. He wrote important part of his work in Egypt. Ibn Hallikân continuined his search for new sources and write his work until his death in 680 (1281 AD).He had many reasons for writing this work; due to the Crusades and Mongol invasions in Islamic world many cities were destroyed, many scholars were killed or exiled and thus he tried to protect the memories of Islamic culture, to introduce the cities and countries and to answer the questions about wondering issues. Therefore, he struggled for this aim and always made newly additions to his book. Unlike from the previous authors, he wrote more than 800 biographies about the people who studied in various disciplines. Here, he especially evaluated the social lifes, poems and scientific characteristies of these individuals. He provide valuable information about the establishments like mosques, masjids, madrasas, dar al-hadith, libraries, hanqahes and rabats which the scholars gave lectures or maintained their academic activities. In order to prevent the false readings of foreign names, he used vowel marks at the end of the biographies and explained their meanings. This work attracted great interest in the whole of the Islamic world. A number of addendums and briefs were written about Vefeyâtü'l-a'yân. Moreover, many historians and biography authors applied İbn Hallikân's methods and wrote up similar studies.Keywords: Ibn Khallikan, Wafayat al-A'yan, culture, education, madrasah, scholar. 272

ÖZETİslam dünyasında İbn Hallikân olarak tanınan Ahmed b. Muhammed 608’de (1211) Erbil’de dünyaya geldi. İlim ile iştigal eden bir aileye mensup olması onu erken yaşta babasını kaybetmesine rağmen küçüklüğünden itibaren ilim öğrenmeye hevesli kıldı. İlk eğitimini Erbil’de babasının medresesinde aldıktan sonra, önce Musul’a daha sonra Halep ve Şam’a giderek dinî ilimlerde kendisini yetiştirdi. Ailesinin tanınması avantajını kullanarak birçok meclise girdi ve devlet adamlarıyla münasebetini sıkı tuttu. Moğol istilasıyla Suriye’deki durum kötüleşince hem daha iyi bir eğitim görmek hem de yeni hocalarla tanışmak için Mısır’a gitti. Mısır’da özellikle şair ve ediplerle karşılaştı ve onların meclislerine katılarak Arap şiirinin ve edebiyatının tüm inceliklerini öğrendi. Bulunduğu ilmî ortamlarda gördüklerini kayıt altına aldı ve geniş bir kütüphane oluşturarak Vefeyâtü’l-a’yân’ı yazmaya karar verdi. Mısır kadı nâibi olan İbn Hallikân, Memlük sultanı Kalavun tarafından Şam kâdılkudâtlığına atandı ve on sene görev yaptı. Kadılık görevinden azledilince Mısır’a dönüp müderrislik yaptı ve eserinin önemli bir kısmını da bu dönemde telif etti. Vefat ettiği 680 (1281) yılına kadar kaynakları araştırmaya ve eserini yazmaya devam etti.İbn Hallikân, Vefeyâtü’l-a’yân’ı, İslâm dünyasının o dönemde Moğol ve Haçlı istilasına uğraması, şehirlerin yakılıp yıkılması, âlim ve edebiyatçıların öldürülmesi gibi olumsuz durumlar nedeniyle merak edilen sorulara cevaplar vermek, şehirleri ve ülkeleri tanıtmak ve kültür hafızasını korumak amacıyla telif etti. Bunu sağlamak için mücadele verdi ve eserine yaşamı boyunca yeni bilgiler ekledi. Kendisinden önce yazılan biyografi eserlerinden farklı olarak herhangi bir alanda şöhret bulmuş 800’den fazla kişinin biyografisini yazdı. Kişilerin özellikle sosyal hayatını, şiirlerini ve ilmî şahsiyetini değerlendirdi. Âlimlerin ders verdikleri ve ilmî faaliyetlerini sürdürdükleri cami, mescid, medrese, dârülhadis, kütüphane, hankah ve ribât gibi kurumlarla ilgili değerli bilgiler verdi. Yabancı isimlerin yanlış okunmasını önlemek için biyografilerin sonunda harekeledi ve anlamını açıkladı.Eser İslam dünyasının her yerinde büyük ilgi gördü. Onun metodunu uygulayan birçok tarihçi ve biyografi âlimi benzer eserler kaleme aldı. Vefeyâtü’l-a’yân’la ilgili pek çok zeyl ve muhtasar yazıldı. Bunların önemli bir kısmı günümüze ulaştı. Ayrıca Türkçe, Farsça ve İngilizceye çevrildi.Anahtar Kelimeler: İbn Hallikân, Vefeyâtü’l-A’yân, kültür, medrese, âlim.ABSTRACTAhmed b. Muhammed, also known as Ibn Hallikân in the Islamic World, was born in 608 (1211 AD) in Erbil. Due to a member of a family dealing with education he was keen on learning as from his childhood, despite losing his father at small ages. After he had taken primary education in his father’s madrasa, at first went to Mosul and then Halep and Damascus for improving himself about Islamic theology. Because of the Mongolian invasion in Syria he went to Egypt in order to take better education and to meet new Islamic scholars as well. In Egypt, He had particularly met with famous poets and litterateurs. Through this opportunity he participated in their gatherings and learned all specifics of Arab literature and poetry. In the intellectual meetings he had memorised all things and created a large library. After all that situations, he decided to write his work Vefeyâtü’l-a’yân. Working as the Kadi-regent of Egypt, Ibn Hallikân was assigned to Kâdılkudât of Damascus by the Mamluk ruler Kalavun and he fulfiled this duty for almost 10 years. When he was discharged from this duty, he turned back to Egypt and began to work as a muderris. He wrote important part of his work in Egypt. Ibn Hallikân was always continuing to search new sources and to write his work until his death in 680 (1281 AD).He had got lots of reasons for writing this work; due to the Crusades and Mongol invasions in Islamic World many cities were destroyed, many scholars were killed or exiled and thus he tried to protect the memories of Islamic culture, to introduce knowledges about the cities and countries and to answer the questions about wondering issues. Therefore, he struggled for this aim and always made newly additions to his book. Unlike from the previous authors, he wrote more than 800 biographies about the persons who studied in various diciplines. Here, he especially evaluated the social lifes, poems and scientific personalities of that individuals. He provide valuable informations about the establishments like mosques, masjids, madrasas, Dar al-Hadith, libraries, hankahes and rabats which the scholars gave lectures or maintained their academic activities. In order to prevent the false readings of foreign names, he used vowel marks at the end of the biographies and explained their meanings.

Ö Z E TBu araştırmada Meraga Rasathanesi’nin kurucusu Nasîrüddin Tûsî’nin öğrencisi,meşhur alim, matematikçi, astronom ve İşrâkî filozof Kutbüddin Şîrâzî’nin hayatı, eserleri,öğrencileri ile XIII. Yüzyılın son çeyreğinde İlhanlı nüfuzu altında bulunan SelçukluTürkiye’sindeki faaliyetleri incelenmiştir.Şirâzî, Sivas’ta kadılık ve Gök Medrese’de müderrislik yapmış, daha sonra İslamıkabul eden ilk İlhanlı hükümdarı Ahmed Tekudar tarafından elçi olarak Memluk sultanıKalavun’a gönderilmiştir. Siyasi görevleri bununla sınırlı olmayan Şirazî, Argun Hantarafından Yakın-Doğu haritasını çizmekle vazifelendirilmiş, o da bu görevi başarıyla ifaederek İlhanlı Devletinde önemli bir konuma yükselmiştir. Ancak Şirazî bu siyasîgörevleriyle pek anılmamaktadır. Nitekim onun ilim adamı sıfatı daha önde olmuş, siyasetibazı nedenlerle tercih etmiştir. Şirazî Anadolu’da aklî ilimler sahasında dersler vererekMeraga matematik ve astronomi ekolunun buraya taşınmasını sağlamıştır. Daha sonraTebriz’e giderek yetiştirmiş olduğu öğrenciler ve telif ettiği eserleriyle Anadolu, İran veTürkistan coğrafyasında ilmî ve fikrî bir birliktelik oluşturmuştur.Daha sonra Semerkant matematik astronomi okulu mensuplarının Osmanlı ülkesinegöçmeleriyle, Şirazî’nin astronomi ve matematik sahasındaki eserleri Osmanlımedreselerinde ders kitabı olarak okutulmuştur ABSTRACTThis study contains the activities of famous scientist, mathematician, astronomer and philosopher of Ishrâq and the disciple of Nasîruddîn Tûsî, Qutbuddîn Shîrâzî in Turkey Seljuks State during the last quarter of Thirteenth century.Shirâzî was a judge (qâdî) in Sivas and the professor in Gokmedrese before being sent as an envoy to the Qalaun, the sultan of Mamluks by Ahmad Takudar who is the first Muslim Khan of Ilkhanides. Shîrâzî at the same time had other political duties. It can be cited that he was employed for drawing the Near East map by Argun Khan. By accomplishing successfully this duty he arrived at high level position in Ilkhanids. However since Shîrâzî’s scientific identity is more important than the political, and since he accomplished the political duties because of some personal reasons, his political duties are not mentioned very much. Shîrâzî, by giving the positive science lectures, catered the transfer of the mathematic school of Meraga to Anatolia. After that he went to Tabriz. By educating the students there, he realized a intellectual and scientific unity in Anatolia, Iran and Turkistan geographies.After the migration of the scholars of Samarqand mathematic and astronomy school to the lands of Ottoman State, the works of Shîrâzî were studied in the Ottoman madrasas.

Vassâf, Ata Melik Cüveynî, Reşîduddîn Fazlullâh ve Hamdullâh el-Müstevfî gibi İlhanlılar döneminin ileri gelen bürokrat ve tarihçileri genel dünya tarihçiliği açısından mühim eserler kaleme almışlardır. İlk insan Hz. Âdem ve Hz. Havva'dan itibaren Cengiz'in soyu ve kurduğu devletlerin tarihine değinen bu eserlerin bir kısmı araştırmacılar tarafından da gerekli ilgi ve alakayı görmüştür. Hamdullâh el-Müstevfî ekonomi işlerinden sorumlu müstevfîyan sıfatı ile İlhanlılar devletine hizmet vermiştir. Yazarın günümüze ulaşan 3 eseri vardır. Türk ve Dünya literatürüne baktığımızda Hamdullâh el-Müstevfî'nin Târîh-i Güzîde ve Nüzhet-ül-Kulûb adlı eseri araştırmacılar tarafından inceleme konusu olmuştur. Yazarın Zafernâme isimli eseri hem Türk hem dünya literatüründe gereken önemi görmemiştir. Çalışmamızda Hamdullâh el-Müstevfî'nin hayatı, tarihçi ve bürokrat kişiliği hakkında bilgi verilmiştir. Aynı zamanda Hamdullâh el-Müstevfî'nin eserleri hakkında bilgi verilerek bazı mevcut nüshalar tanıtılmış, eserlerin muhtevası hakkında bilgi verilerek önemlerine vurgu yapılmıştır. Prominent bureaucrats and historians of the Ilkhanid period such as Wassaf, Juwaynî, Rashid al-Din and Hamd-Allah al-Mostawfî have written important works in terms of general world history. From the first man was Adam and Eve touch on the lineage of Genghis from and the history of the states he founded, have also received the necessary attention and interest from researchers. Hamd-Allâh al-Mostawfî al-Qazvinî served the Ilkhanid state as Mustafîyan in charge of economic affairs. The author has 3 works that have survived to the present day. When we look at the Turkish and world literature, only the work of Hamd-Allah al-Mostawfî, named Tarikh-e Gozideh and Nozhat al-Qulüb, has been the subject of study by researchers. The author's work named Zafarnamah did not see the necessary importance in both Turkish and World literature. In our study, information was given about the life of Hamd-Allâh Mostawfî and his historian and bureaucrat personality. At the same time, the existing copies of Zafarnamah, Tarikh-e Gozideh and Nozhat Al-Qulub the work of Hamd-Allâh al-Mostawfî, were introduced, and its importance was emphasized by giving information about the content of the work.

Türk Toplumunun son iki asrını her konuda ilgilendiren "Modernleşme, Batılılaşma ve Muasırlaşma" kavram ve olgularının, toplumu ne şekilde değiştirdiğini ve bu olguların ne ölçüde ele alındığı konusu her zaman güncelliğini korumaktadır. Muhafazakâr-modernist-yenilikçi bir şahsiyet olan Ahmet Cevdet Paşa'nın getirdiği metot ve yöntemler kendisini, dönemindeki devlet adamlarından ayırır. Çok yönlü ve entelektüel bir sîmâ olan Ahmet Cevdet Paşa'nın tarih sahnesine çıkış döneminde Osmanlı Devleti, karşılaştığı sosyal, siyasal, yönetimsel, eğitimsel ve hukuksal krizlerin üstesinden gelebilecek donanımlı bir bürokrasi kadrosuna ihtiyacı vardı. Dönemin şartları dikkate alınarak Ahmet Cevdet Paşa'nın bu konulara çözümlemeci ve metotsal yaklaşımı, kendisini Osmanlı Devleti'nde çok önemli bir yere koyar. Etkileri bugün bile hissedilen ve toplumları değiştiren Batı merkezli bu olguların, Osmanlı Devleti'ne tatbiki konusunda kullanılan yöntemler uygulayıcılar arasında fikir ayırımlarına sebebiyet vermiştir. Bu fikir ayırımları, modernleşme kavramının farklı kanallar vasıtasıyla ele alınmasına neden olmuştur. Ahmet Cevdet Paşa hiç şüphesiz Tanzimat Döneminin aranılan ismidir. Devrinde diğerlerinden daha iyi anladığı modernleşme kavramını uygularken toplumun kimlik kaybı yaşamaması için "Biz ve Öteki" anlayışını her icraatında kıstas almıştır. Kendisi medrese kökenli bir modernist olmakla birlikte, "kânun-u kadim" anlayışında bir muhafazakârdır. İbn-i Haldun'u felsefesini en iyi anlayan ve çözümleyen bir şahsiyet olmasının yanı sıra "devlet-i ebed müddet" anlayışını tam olarak yansıtan bir devlet adamıdır. Osmanlı Devleti'ni Tanzimat sürecine hazırlayan gelişmeler ve modernleşme kavramının uygulanma seyri zaman zaman değişmiştir. Ahmet Cevdet Paşa'nın adı, Tanzimat öncesi ve Tanzimat'la birlikte yapılan hata ve sonuçlardan ders çıkaran, bunları görev ve icraatlarına deneysel olarak yansıtan ve pozitivist bir sentez oluşturan şahsiyetlerin arasında öne çıkmaktadır. The issue of how the concepts and phenomena of "Modernization, Westernization and Civilization", which concern the last two centuries of the Turkish society in all aspects, have changed the society and to what extent these phenomena are handled is always up-to-date. The methods and methods brought by Ahmet Cevdet Pasha, a conservative-modernist-innovative personality, distinguish him from the statesmen of his time. During the emergence of Ahmet Cevdet Pasha, who was a versatile and intellectual figure, on the stage of history, the Ottoman Empire needed a well-equipped bureaucracy staff to respond to the social, political, administrative, educational and legal problems it faced. Considering the conditions of the period, Ahmet Cevdet Pasha's analytical methodical approach to these issues puts himself in a very important place in the Ottoman Empire. The methods used to apply these Western-centered phenomena, whose effects are felt even today, to the Ottoman Empire, which changed societies and states, caused a difference of opinion among the practitioners. This difference of opinion has caused the concept of modernization to be handled through different channels. Ahmet Cevdet Pasha is undoubtedly the sought-after name of the Tanzimat Period. While applying the concept of modernization, which he understood better than others in his period, he took the understanding of "We and the Other" as a criterion in every action so that the society would not lose its identity. Although he is a madrasah-based modernist, he is a conservative in the understanding of "law ancient". In addition to being a person who understands and analyzes Ibn Khaldun's philosophy best, he is a statesman who fully reflects the understanding of "the state is eternal". The developments that prepared the Ottoman Empire for the Tanzimat process and the application of the concept of modernization changed from time to time. The name of Ahmet Cevdet Pasha stands out among the personalities who learned from the mistakes and inferences made in the past before and with the Tanzimat, reflecting them experimentally on their duties and actions and creating a positivist synthesis.

Tâhirülmevlevî, 1877 yılında İstanbul'da doğmuş bütün hayatını İstanbul'da geçirmiş ve 1951'de vefat etmiştir. Çok yönlü aydın bir kişiliğe sahip olan Tâhirülmevlevî, ailesinin de desteği ile çocukluk yaşlarından itibaren iyi bir eğitim almıştır. Aile çevresinden dolayı Mevleviliğe küçük yaşlarda ilgi duymaya başlamış; zamanla Mevlevîlik, manevi hayatında en belirleyici unsur olmuştur. Kendisini dil konusunda geliştirerek zamanla Arapça ve Farsçada devrinin en iyi çevirmenlerinden biri olmuştur. Edebiyat alanında öne çıkmış, bunun yanında özellikle İslâm tarihçiliği alanında sayısız eserler vermiştir. Uzun yıllar Darüşşafaka, Kuleli Askeri Lisesi ve Maltepe Askeri Lisesininde öğretmenlik yapmıştır. Hayatı boyunca kendini ilmî açıdan sürekli geliştirmiştir ve öğrendiklerini başkalarına aktarmayı düstur edinmiştir. Tarihçilik alanındaki çalışmalarında, Hz. Muhammed dönemi olayları açıkça öne çıkmaktadır. Hz. Muhammed'in getirdiği dinin insanlık için ne kadar büyük bir kıymete haiz olduğunu göstermek için Arap toplumunun cahiliye dönemindeki inanışlarını, ibadetlerini; insanlığa, akla ve vicdana aykırı uygulamalarını ayrıntılı bir şekilde ele almıştır. I. Dünya Savaşı ve Kurtuluş Savaşında, güçlü kalemi ile halka ve askere moral olmuş; işgalci devletlere karşı ağır ifadelerle tepkisini göstermiştir. Tâhirülmevlevî, yaptığı çalışmaları ve örnek şahsiyeti ile kendi döneminde önemli bir boşluğu doldurmuştur. Tâhirülmevlevî, was born in 1877 in Istanbul and spent his whole life in Istanbul and passed away in 1951.Tâhirülmevlevî, who has a multi-faceted intellectual personality, received a good education from his childhood with the support of his family.He became interested in Mevlevî at a young age because of his family environment; In time, Mevlevî became the most determining factor in his spiritual life. He developed himself in language and became one of the best translators of his time in Arabic and Persian. He has come to the forefront in literatüre and has given numerous Works especially in the field of Islamic historiography. He taught at Darüşşafaka, Kuleli Military High School and Maltepe Military High School for many years. Throughout his life, he has continuously developed himself in scientific terms and has adopted the motto of trensferring what he has learned to others. In the field of historiography, Hz. The events of the period of Muhammad clearly stand out. Hz. In order to Show how great the value of the religion brought by Myhammad to humanity, the beliefs and worship of Arap society during the period of ignorance; humanity, reason and conscience practices in detail has been discussed. During the First World War and the War of Independence, the public and the soldier became morale with his strong pen; it showed heavy reaction against the occupying states. Tâhirülmevlevî has filled an important gap in his own period with his Works and exemplary personality. 160