Search

Since in the ecological model study as performed in that research phytoplankton and phytobenthos were included, but no higher trophic levels, it was suggested to perform another ecosystem model study that does include higher trophic levels. In this report, such a model set‐up is presented. First, a short overview of existing (model‐)knowledge will be presented, including their strengths and shortcomings. Next, the present EcoWasp‐model is introduced, and possible improvements or needed extensions are mentioned. Also, the developed WasMo‐model (Gerla et al, 2014) will be mentioned.

Door middel van modelberekeningen is onderzocht hoe gevoelig primaire (algen) en secundaire (schelpdier‐)productie in de westelijke Waddenzee is voor een veranderde troebelheid. De studie is onderdeel van een gezamenlijke studie van Deltares‐IMARES naar antropogene invloeden op de primaire en secundaire productie. In de voorliggende studie worden ten behoeve van die analyse veel grotere troebelheidsveranderingen verondersteld dan welke in de praktijk kunnen voorkomen.

Al vele jaren spelen er discussies over de ecologische kwaliteit van het Nederlandse Waddengebied. Vijftig jaar geleden speelde de mogelijke inpoldering. Contaminanten als dieldrin en PCB’s waren een belangrijk thema in de jaren erna en vanaf de jaren ’90 tot (deels) nu toe is schelpdiervisserij onderwerp van studie waarbij ook gesteld wordt dat er een verzanding van het systeem optreedt. Streefdoelen voor de waterkwaliteit zijn in de Kaderrichtlijn Water vastgelegd, het gehele Waddengebied (inclusief dus de Eems-Dollard) is aangewezen als Vogel- en Habitatrichtlijngebied, en is daarmee Natura2000-gebied. Hiermee zijn vele kwaliteitsdoelen geformuleerd, waarmee de beheerder verplicht wordt maatregelen te treffen opdat daar aan voldaan wordt.

The Water Framework Directive (WFD) requires EU member states to achieve good ecological and chemical status of all designated water bodies (rivers, lakes, transitional and coastal waters) by 2015. Therefore Rijkswaterstaat Waterdienst has initiated the project ‘Research mud dynamics Ems Estuary’ . The aim of this project, carried out by Deltares and IMARES, is to (1) improve our knowledge on the mud dynamics in the Ems Estuary, (2) to identify the reasons for the increase in turbidity and (3) to quantify measures to improve the ecological status of the estuary.

Het doel van dit rapport is om de tot op heden verzamelde gegevens met betrekking tot het voorkomen van mosselbanken en oesterbanken in de Nederlandse Waddenzee samen te voegen en toegankelijk te maken voor een breed publiek. In dit rapport wordt ruimtelijke informatie gepresenteerd, zonder in te gaan op achterliggende factoren en oorzaken. Voor dat laatste wordt verwezen naar de literatuurverwijzingen zoals opgenomen. De verzamelde gegevens zijn geaggregeerd tot kaarten waarin inzichtelijk wordt gemaakt waar en in welke frequentie mosselbanken aanwezig zijn geweest. Het is daarbij goed mogelijk dat er nu ter plaatste geen mosselen liggen. De kaarten laten evenwel zien waar ze hebben gelegen en de omstandigheden klaarblijkelijk dus geschikt zijn om ze te laten ontstaan. De gebieden waar frequent mosselbanken hebben gelegen worden daarom aangeduid als ‘mosselgebieden’.

Rijkswaterstaat wil modellen en modeltoepassingen, die de komende jaren voor het beheer van Rijkswateren op het gebied van waterkwaliteit en ecologie nodig geacht worden, onder beheer en onderhoud brengen. IMARES heeft ecologische modellen die voor beheervragen van Rijkswaterstaat ingezet worden en/of ingezet kunnen worden. Dit rapport geeft een overzicht van de bij IMARES beschikbare modellen (methodieken en gebiedsmodellen) die ingezet kunnen worden voor modellering van waterkwaliteit (in brede zin) en ecologische processen ten behoeve van beheervragen van Rijkswaterstaat.

The Water Framework Directive (WFD) requires EU member states to achieve good ecological and chemical status of all designated water bodies (rivers, lakes, transitional and coastal waters) by 2015. Therefore Rijkswaterstaat Waterdienst has initiated the project ‘Research mud dynamics Ems Estuary’ . The aim of this project, carried out by Deltares and IMARES, is to (1) improve our knowledge on the mud dynamics in the Ems Estuary, (2) to identify the reasons for the increase in turbidity and (3) to quantify measures to improve the ecological status of the estuary.

Op Ameland vindt bodemdaling plaats als gevolg van gaswinning. Dit heeft consequenties voor de opslibbingsbalans en daarmee de maaiveldhoogte van de oostelijke kwelders Neerlands Reid en De Hon, vergeleken met wanneer er geen bodemdaling zou hebben plaatsgevonden. Dit kan weer gevolgen hebben voor het broedsucces van grondbroedende vogels, dat mede afhankelijk is van het overstromingsrisico. Om de impact van gaswinning op het ecosysteem te bepalen, is het dus mede van belang om inzicht te krijgen in hoe het overstromingsrisico op de kwelders op Ameland zou zijn geweest vanaf 1986 zónder de opgetreden bodemdaling. Daarvoor is het nodig de hoogteligging zonder bodemdaling te reconstrueren.

Dit rapport is een verslag over onderzoek naar factoren die van belang zijn voor de stabiliteit van wilde sublitorale mosselbanken. Stabiliteit is gedefinieerd als de kans die eenmaal gevestigde wilde mosselbanken hebben om meerdere winters te overleven. In 2005 is op basis van ervaring een stabiliteitskaart opgesteld voor mosselbanken in de westelijke Waddenzee. Het habitatmodel is gericht op het verband tussen het voorkomen van (wilde) mosselen en de abiotische omstandigheden zoals zoutgehalte, diepte, stroming en slibgehalte van de bodem op de locaties waar mosselen werden aangetroffen. Een factor die moeilijk voorspelbaar is, maar die in de praktijk van groot belang kan zijn, is het wegspoelen van mosselen tijdens stormen.

In this report, the effect of seed mussel fishery activities on sediment composition is analysed. The hypothesis is that dredging for mussels brings fine silt in suspension. Tidal currents move silt away from the fishing site and a more course sediment is left behind. For PRODUS experimental plots of each 400 x 200 m have been marked out on sites were natural mussel seed occurred: on one half of the plots fishing was prohibited and on the other half fishing was allowed. Per plot 12 boxcorer samples were taken from which sediment samples were collected before and after fishing. Most plots have also been sampled later during the research, to test for increasing similarity of fished and control sites over time.

Binnen het Deltaprogramma Waddengebied wordt gezocht naar nieuwe veiligheidsstrategieën in verband met klimaatverandering en zeespiegelstijging. Deze strategieën moeten worden ingepast in het bijzondere ecosysteem van de Wadden. Er bestaan op dit moment veel ideeën over de inzet van biobouwers (ook wel ‘ecosystem engineers’ genoemd) in de waterveiligheid. Deze organismen beïnvloeden hun omgeving en kunnen mogelijk via deze natuurlijke processen bijdragen aan de waterveiligheid. Dit rapport geeft een overzicht van de biobouwers die mogelijk een bijdrage kunnen leveren aan de lange-termijn veiligheidsopgave en het meegroeivermogen van de Waddenzee met zeespiegelstijging, de orde van grootte van hun effecten en de mate van hun inzetbaarheid. De volgende biobouwers zijn onderzocht: mosselen, oesters, Ensis (schelpdierbanken), kweldervormende vegetatie, duinvormende vegetatie, diatomeeën en zeegras.

The bottom fishery for seed mussels is bound to be replaced by alternative methods of seed collection. This change is a result of an agreement between the Dutch Government, fishermen and nature protection organizations. Seed mussel collectors (abbreviated: MZI) are most promising as an alternative for the bottom fishery: ropes or nets are placed in the water column in spring, and form a good substrate for settling mussels in late spring and early summer. It has to be tested what seed mussel collectors mean for the western Dutch Wadden Sea ecosystem

Ten behoeve van de kustveiligheid wordt jaarlijks zand gesuppleerd om de basiskustlijn en het kustfundament in stand te houden c.q. te versterken. Verwacht wordt dat er over een periode van 5 jaar in totaal 124 miljoen m3 zand gesuppleerd dient te worden. Het zand hiervoor zal gewonnen worden in een aantal wingebieden langs de Nederlandse kust tussen de -20 m-lijn en de 12 mijlsgrens. De voorgenomen zandwinning voor het Hoogheemraadschap moet plaats vinden in de periode 2013- 2014, die voor Rijkswaterstaat in de periode 2013-2017. Bij de zandwinning komt slib vrij dat ook tot in de Waddenzee verspreid wordt. De centrale vraagstelling voor de westelijke Waddenzee luidt: wat zijn de gevolgen van de voorgenomen zandwinningen door RWS en HHNK voor een aantal ecologische sleutelprocessen in de Waddenzee.

Ten behoeve van profieldocumenten waarin habitattypen worden beschreven, zijn de biotische kenmerken van de zoute habitattypen in dit rapport nader gespecificeerd. Hiertoe zijn klassenindelingen voorgesteld voor de factoren voedselrijkdom, zoutgehalte, dynamiek en helderheid

De Waddenzee en de Noordzeekustzone zijn aangewezen als Natura2000-gebieden. Naast een verplichting tot instandhouding is voor de Waddenzee een verbeterdoelstelling geformuleerd voor de schelpdieretende vogelsoorten Eider (als broedvogel en als niet-broedvogel), Topper, Kanoet, Scholekster en Steenloper (voor deze soorten als niet-broedvogel). Voor de Noordzeekustzone zijn voor schelpdieretende kustvogels en voor de aangewezen habitattypen alleen behoudsdoelstellingen geformuleerd. Anno 2010 voldoen de populaties van de Topper, de Kanoet en de Steenloper aan de Instandhoudingsdoelstellingen voor de Waddenzee. De aantallen van de Eider en de Scholekster liggen lager dan de geformuleerde doelstellingen. In de Noordzeekustzone liggen de aantallen Zwarte Zee-eenden, Eiders en Scholeksters onder de geformuleerde Instandhoudingsdoelstellingen. Voor de Kanoet werden deze gehaald tussen 1999-2000 en 2003-2004 maar de actuele situatie is onduidelijk. Gedurende de laatste decennia waren verscheidene factoren van belang voor de aantalsontwikkeling van de meeste schelpdieretende vogelsoorten. Het toenmalige Ministerie van LNV (nu EL&I) heeft in 2008 aan IMARES vragen gesteld die in het kader van een zogenaamd BO-project moesten worden beantwoord. Voor de belangrijkste soorten schelpdieretende vogels (de hierboven genoemde soorten plus de Zwarte Zeeeend) gaat het om de volgende vragen: In hoeverre is het benodigde voedsel aanwezig? Is het beschikbare voedsel van voldoende kwaliteit? Is het preferente voedsel beschikbaar en bereikbaar? Krijgen de vogels voldoende gelegenheid om het voedsel ook te bemachtigen (onder invloed van ecologische en antropogene factoren)? Deze basisvragen zijn door het Ministerie voor de 6 te onderzoeken vogelsoorten (Eider, Zwarte Zeeeend, Toppereend, Scholekster, Kanoet en Steenloper) vertaald naar de in Hoofdstukken 3 t/m 8 weergegeven kennisvragen per soort. Deze richten zich vooral op de voedselecologie van de genoemde schelpdieretende soorten. De centrale vraag die in dit rapport wordt besproken is in hoeverre de condities binnen de Waddenzee en de Noordzeekustzone van invloed zijn of kunnen zijn op de populatieomvang van de genoemde soorten. De belangrijkste factoren die hierop invloed kunnen hebben zijn habitatgeschiktheid en voedselvoorziening. Habitatgeschiktheid is in deze gebieden vooral gekoppeld aan de aanwezigheid van geschikte leefgebieden en verstoring, voedselvoorziening aan de beschikbaarheid van voldoende hoeveelheden geschikte prooidieren.

Van de biodiversiteit in de Nederlandse zoute wateren is momenteel nog ongeveer 40% aanwezig van de biodiversiteit die zou bestaan in een oorspronkelijke, meer natuurlijke situatie. Deze conclusie is gebaseerd op een grote hoeveelheid gegevens over kenmerkende soorten en eigenschappen van de Nederlandse mariene ecosystemen

Het doel van het hier gepresenteerde onderzoek is om door middel van meerjarige monitoring in voor- en najaar inzicht te krijgen in de ontwikkeling van ongestoorde sublitorale mosselbanken en de daarmee geassocieerde biodiversiteit. Voor elk van de gesloten gebieden gelden de volgende vragen: 1. Hoe is de ontwikkeling van de mosselbank wanneer er geen bodemberoerende activiteiten plaatsvinden? Kijk hiervoor naar parameters als areaal, biomassa ontwikkeling, leeftijdsklassen van mosselen en aanwas als gevolg van nieuwe broedval 2. Hoe is de ontwikkeling van de geassocieerde biodiversiteit (flora en fauna). 3. Ontwikkelt zich na sluiting voor mosselzaad- en garnalenvisserij ook andere benthos dan tot dusver op mosselvoorkomens in de Waddenzee wordt aangetroffen.

Het voorgenomen plan is om op verschillende locaties in de Natura 2000-gebieden Waddenzee, Voordelta en Oosterschelde MZI-installaties te plaatsen en te exploiteren. Het gaat om 9 locaties in de Waddenzee (totaal oppervlak 545 ha, waarvan maximaal 500 ha in gebruik; in de 1e tranche die geldt voor de jaren 2010 en 2011 wordt hiervan 205 ha uitgegeven), 1 locatie in de Voordelta (totaal oppervlak 60 ha, waarvan 12 ha in de 1e tranche in gebruik) en 4 locaties in de Oosterschelde (totaal oppervlak 200 ha, waarvan in de 1e tranche 110 ha wordt uitgegeven). Indien de locaties volledig worden benut, worden er met uitzondering van de locatie Schaar van Renesse (Voordelta) en de locatie Zuidmeep (Waddenzee) geen significante negatieve effecten van de geselecteerde locaties op de Natura 2000-instandhoudingsdoelen verwacht. Voor de locatie Zuidmeep kunnen significante effecten niet worden uitgesloten voor het instandhoudingsdoel van de Bergeend, gezien de nabijheid van een ruigebied van deze soort. Voor de locatie Schaar van Renesse kunnen significante negatieve effecten van MZI’s niet met zekerheid worden uitgesloten voor het instandhoudingsdoel van de Roodkeelduiker, aangezien deze verstoringsgevoelige soort dan nog aanwezig is in het betreffende gebied

Dit rapport presenteert resultaten van onderzoek, dat in 2005/2006 is uitgevoerd. In het kader van de Europese Vogel en Habitat Richtlijnen dienen lidstaten te beschermen gebieden op zee aan te wijzen, wat mogelijk zou leiden tot beperkingen van visserijactiviteiten in deze gebieden. De vraag was, welke invloed dit zou hebben op de vis en visserij. In dit onderzoek is enerzijds een statische beschrijving opgesteld van de visserijinspanning en de vangsten in de voorgestelde gebieden, en is anderzijds een eerste analyse (simulatie-model) opgezet van het lange-termijn effect op migrerende vis (schol). Dit onderzoek werd eind 2006 afgerond met een concept-rapport.

Dit rapport is deel van het project “Graadmeterstelsel Biodiversiteit zoute wateren”. Het project is uitgevoerd door Wageningen IMARES en had een looptijd van drie jaar (2003-2006). Het rapport vormt de basis van een programma dat als doel heeft om een adequaat en samenhangend instrumentarium van biodiversiteitgraadmeters, -meetnetten en -modellen voor de zoute wateren op te zetten om de kerntaken van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) te ondersteunen. Het rapport bevat een aantal overzichten, waaronder: (1) een samenvatting van eerder voorgestelde en soms toegepaste graadmetersystemen, (2) een overzicht van internationale verdragen en bijbehorende (voorgestelde) graadmeters, (3) inpassing van graadmeters in nationale wetten en beleidskaders, (4) een samenvatting van evaluatiekaders voor water- en natuurbeleid, (5) een overzicht van lopende meetnetten, (6) een overzicht van bestaande modellen, en (7) een opsomming van gebruiksfuncties en drukfactoren. Verder is een lijst met graadmeters uitgewerkt waarmee met zo min mogelijk inspanning en kosten, met behulp van bestaande meetnetten, zoveel mogelijk beleidskaders kunnen worden bediend. De set van graadmeters als geheel geeft tevens een representatief beeld van de toestand van de biodiversiteit van de Waddenzee, Noordzee en Delta. Voor de presentatie en een (eenvoudige) analyse van de gegevens is EMIGMA (EffectModellering Indicatoren Gebruik en Management) ontwikkeld. Een applicatie waarmee geaggregeerde gegevens snel beschikbaar zijn en eenvoudig geactualiseerd kunnen worden. Trefwoorden: Graadmeters, indicatoren, biodiversiteit, EMIGMA, mariene milieu, Delta, Waddenzee, Noordzee

Het doel van de ecologische analyse is aan te geven of, en zo ja welke, ecologische functies aan de orde zijn bij toepassing van mosselzaadinvang (MZI) in de gegeven zoekgebieden en wat de mogelijke effecten zijn. De analyse is gebaseerd op de resultaten van eerdere MZI evaluaties en gericht op mogelijke effecten op draagkracht, bodem, vogels en zeezoogdieren. Omdat het gaat om een vergelijking van gebieden is de aandacht vooral gericht op effecten die ruimtelijk verschillend kunnen uitwerken. Op basis van deze studie kan een keuze worden gemaakt van een redelijk groot aantal locaties waarvoor geen omvangrijke nadelige effecten van MZI toepassingen worden verwacht. Deze locaties bevinden zich in de Waddenzee, Voordelta en Oosterschelde, met een evenredige verdeling over deze gebieden.

De schelpdierbestanden voor de periode 2001–2007 zijn gebruikt voor een berekening van het aantal scholeksters dat kan overwinteren in het voor kokkelvisserij opengestelde deel van het Nederlands Waddengebied. Het berekende aantal is 110.000 en het gemiddeld getelde overwinterende aantal is 113.000. Het aantal overwinterende scholeksters ligt dus dicht bij de draagkracht van het gebied. De gebruikte modelparameters zijn dezelfde als die welke eerder zijn gebruikt voor de Oosterschelde en Westerschelde. Het effect van gesimuleerde visserij op de draagkrachtberekening hangt sterk af van de wijze waarop de visserij plaatsvindt.

Het begrip natuurgrenzen wordt de laatste jaren regelmatig gebruikt in het kader van beleidsontwikkeling. In de praktijk blijkt dat het niet eenvoudig is om het begrip zodanig inhoud te geven dat vergunningverlening er op gebaseerd kan worden. Mede omdat er verwarring en overlap was er met het begrip gebruiksgrens. Geconcludeerd wordt dat er wel degelijk natuurgrenzen bestaan, maar voor het vaststellen daarvan is het noodzakelijk eerst goed te definiëren over welk type natuur we het hebben. Daarom wordt de term natuurtype geïntroduceerd.

De Waddenzee is aangewezen als Natura2000:gebied waarvoor zowel de Europese Habitatrichtlijn als de Vogelrichtlijn geldt. Voor het Natura2000:gebied zijn in het Natura2000:gebiedendocument (Ministerie LNV, maart 2007 1) instandhoudingsdoelen geformuleerd, waaronder die voor de Scholekster. De omschrijving voor Scholeksters luidt “het behoud van de omvang en de verbetering van de kwaliteit van het leefgebied met een draagkracht voor een populatie van 140.000:160.000 vogels (seizoensgemiddelde)”. Ook is in het Natura:2000 gebiedendocument aangegeven dat de Staat van Instandhouding van de Scholekster zeer slecht is, dat het belang van het gebied voor de populatie zeer groot is en dat de hersteldoelstelling (herstelopgave) een toename van het aantal is. Het is binnen deze context dat een zestal vragen gesteld is door de Provincie Fryslân aan Wageningen IMARES dat betrekking heeft op het belang van kokkelbestanden in de Waddenzee voor voedselzoekende vogels, met name Scholeksters, en op de verenigbaarheid dan wel onverenigbaarheid van handkokkelvisserij in delen van het Waddengebied met de functie van datzelfde gebied als voedselleverancier voor deze vogels. Zowel de voedselsituatie zelf als een eventueel optredende verstoring door de visserijactiviteit is daarbij van belang.

Er is bij zittingen van Raad van State met betrekking tot de vergunningverlening van schelpdiervisserij regelmatig sprake van verschil in wetenschappelijk inzicht over wat de voedselpreferentie is van schelpdieretende vogels in Waddenzee. Het gaat hierbij om: Zwarte Zee-eend, Topper, Eider, Scholekster, Kanoet en Steenloper. Voor dit zestal vogelsoorten is samengevat wat hun status is, hun trekstrategie, hun voedselecologie en energiebehoefte en eventuele bedreigingen, en is aangegeven op welke terreinen er wezenlijke kennisleemtes liggen.

LNV heeft de Tweede Kamer toegezegd, om de hypothese dat fosfaat toevoegen aan de zee gunstig is voor de productiviteit van het zee-ecosysteem te laten onderzoeken. Het gaat daarbij specifiek om de relatie fosfaat en visproductie. IMARES komt met de huidige wetenschappelijke inzichten; de trend van fosfaatconcentraties in het verleden; de mogelijke effecten van verhoogde fosfaatconcentraties op algen, schelpdieren en vissen; de uitkomsten van proeven met fosfaattoevoegingen; modelberekeningen aan fosfaataddities in Noordzee en Waddenzee; fosfaatlozing vanuit waterzuiveringsinstallaties; kosten van de fosfaatproeven

Deze studie geeft inzicht in de effecten van hydromorfologische ingrepen op fysisch-chemische grootheden in het oppervlaktewater en kan gebruikt worden voor afleiding MEP/GEP en de onderbouwing hiervoor. Het koppelen van ecologische effecten aan hydromorfologische ingrepen die via de fysisch-chemische toestand (nutriënten en overige grootheden) lopen is van belang voor zowel het bepalen van de hoogte van de doelstellingen voor die fysisch-chemische variabelen en de ecologie, als voor het afleiden en evalueren van maatregelpakketten. Per cluster van hydromorfologische ingrepen is een factsheet opgesteld. Beoordeling van de effecten gebeurt in deze studie kwalitatief. In de synthese is aangegeven welke ingrepen naar verwachting aanzienlijke effecten hebben en dus meegenomen kunnen worden bij het afleiden van de doelstellingen.

In dit rapport worden de resultaten beschreven van een onderzoek naar de samenstelling van de bodemfauna op verschillende afstanden van mosselzaadinvanginstallaties (MZI’s). Modelresultaten en bemonsteringsresultaten tonen dat de effecten van MZI’s op de bodem in de directe nabijheid vooral beïnvloed worden door het stromings en golfregime ter plekke en in het algemeen klein zijn. Echter, het onderzoek toont ook aan dat het zeer wel mogelijk is dat onder omstandigheden met lage stroomsnelheden de bodemfauna vlak bij de MZI verandert in een gemeenschap met minder soorten en meer wormen.

In het kader van het Nationaal Programma voor Zee- en Kustonderzoek is inzicht gewenst in de draagkracht van het gebied. In dit kader is gekeken wat de verwachte toename van exoten binnen het Waddensysteem is. Het betreft hier de Japanse oester en de Amerikaanse zwaardschede