Search

The public-private funded project “Ornamentals in the Biobased Economy” was conducted by Royal FloraHolland, Kenniscentrum Plantenstoffen, Wageningen UR, Fytagoras and Prisna. In this project, bioactivity in plant extracts against the most important pests and diseases in greenhouse cultivation were tested. In bioassays, extracts with bioactivity against powdery mildew, botrytis, aphids, spider mite and thrips were found. With LCMS, metabolic profiles of the extracts were generated. Furthermore explorative experiments with plant extracts for crop resilience were conducted, and also plant extracts were tested in a bioassay for fat metabolism in obesitas In het kader van de Topsector Tuinbouw & Uitgangsmaterialen PPS “Sierteelt in de Biobased Economy”, hebben Royal FloraHolland, Kenniscentrum Plantenstoffen, Wageningen UR Glastuinbouw, Wageningen UR Bioscience, Fytagoras en Prisna onderzoek gedaan naar de perspectieven van plantenextracten en -stoffen uit siergewassen als gewasbeschermingsmiddel, als plantversterker en als middel tegen obesitas. De nadruk lag op de effectiviteit van plantextracten tegen de belangrijkste ziekten en plagen in de glastuinbouw. Er zijn een aantal extracten gevonden met werking tegen meeldauw, botrytis, bladluis, spint en trips. Van de extracten zijn metabolietprofielen gemaakt met LCMS. In een oriënterende screening zijn enkele plantextracten gevonden met potentiële werking tegen obesitas.

Sinds het najaar van 2009 is er onderzoek gedaan naar Het Nieuwe Telen (HNT) in de Gerberateelt, gevolgd door meerdere valorisatietrajecten in de praktijk. Er was binnen de sector behoefte om deze kennis centraal bijeen te brengen, wat ook is geslaagd. De drie systemen van HNT zorgen niet voor een extra kwalitatieve verbetering in de vorm van minder bloemsmet en rotkoppen. De verwachting in 2012 was dat met slurven onderdoor er meer luchtbeweging zou zijn door het gewas en een drogend effect. Het omgekeerde bleek het geval: bij de luchtslurf onderdoor is het VD rondom de bloem lager wat kan leiden tot smet. Bij luchtslurven bovendoor bleek dit niet het geval. Voor wat betreft rotkoppen kan niet zondermeer gezegd worden dan een van de systemen de voorkeur geniet. Een hypothese is dat uitstraling in de nacht in negatieve zin bijdraagt aan suikerrot, doordat op specifieke momenten er lokaal onvoldoende verdamping is in de bloem. Het optreden van suikerrot is nog steeds een niet getackeld teeltprobleem in Gerbera.

This study explored new possibilities to control whiteflies in greenhouse ornamental crops with omnivorous predatory bugs and volatiles. Besides the well-known Macrolophus pygmaeus, we tested 4 new species of predatory bugs: Dicyphus errans, Dicyphus eckerleini, Dicyphus maroccanus and Dicyphus tamaninii. We assessed both their potential to control whiteflies and their possible plant damaging effects through plant feeding. The best control of whiteflies was achieved by the species M. pygmaeus, D. tamaninii and D. maroccanus. Significant flower damage was only observed for the predator M. pygmaeus. The degree of flower damage depended strongly on the gerbera cultivar, but damage was observed for both large-flowered and small-flowered types. All 5 species of predatory bugs were able to establish in a winter crop of 2 gerbera cultivars and the exotic plant Lantana camara. The most promising candidate predatory bug for biological control in gerbera is D. maroccanus. This species established well on the 2 tested gerbera cultivars, gave in all cases an excellent control of pests and no significant plant damage was observed. The predatory bugs gave, besides whiteflies, a good control of Echinothrips and in some cases a suppression of aphids and western flower thrips. The volatile limonene showed no significant effect on the oviposition of tobacco and greenhouse whiteflies. Neither did they repel adults of these whiteflies. The mixture of (E)-2-hexenal and 3-hexen-1-ol did not induce a significant attraction response of the adult whiteflies. In dit onderzoek is gekeken naar nieuwe mogelijkheden voor bestrijding van wittevlieg in de sierteelt onder glas met omnivore roofwantsen en geuren. Naast de bekende Macrolophus pygmaeus zijn voor deze studie 4 nieuwe soorten roofwantsen verzameld, namelijk Dicyphus errans, Dicyphus eckerleini, Dicyphus maroccanus en Dicyphus tamaninii. Deze zijn beoordeeld op hun potentie om wittevlieg te bestrijden en tegelijkertijd op hun mogelijke negatieve effecten op de productie van gerberabloemen. Wittevlieg werd het meest effectief bestreden door M. pygmaeus, D. tamaninii en D. maroccanus. Significante bloemschade in gerbera is alleen aangetoond voor de roofwants M. pygmaeus. De schadegevoeligheid blijkt sterk te verschillen tussen cultivars, maar trad op bij zowel groot- als kleinbloemigen. Alle 5 de soorten roofwantsen vestigden zich goed gedurende een winterperiode op gerbera en de kuipplant Lantana camara. Van alle roofwantsen lijkt D. maroccanus de meest interessante kandidaat te zijn voor biologische bestrijding in gerbera. Er was een goede vestiging op de 2 geteste cultivars, in alle gevallen een goede plaagbestrijding en er is géén significante schade geconstateerd. Naast wittevlieg, gaven de roofwantsen een goede bestrijding van Echinothrips en er was een nevenwerking op bladluis en californische trips. De geurstof limoneen had géén significant effect op de eileg of afstoting van kas- en tabakswittevlieg. Ook werden de wittevliegen niet aangetrokken door een mengsel van (E)-2-hexanal en 3-hexen-1-ol.

Trials have demonstrated that that the heat use for Chrysanthemum can be considerably reduced if the right measures are taken. If these reduction can also be realised with lighting, then we are well on the way to climateneutral Chrysanthemum cultivation. In order to identify energy saving measures with lighting, Wageningen UR Greenhouse Horticulture along with growers and DLV-Plant have calculated energy savings for the most promising measures. The most important measures also appear to entail a large investment, such as ARcoatings, diffused glass, LED lighting or a super-reflecting greenhouse structure. More accessible measures, such as soil reflection (for example, styromull), can also lead to a 5% lower electricity costs. In addition, there are many small measures that are expected to increase the energy efficiency. Examples are the stage-dependent lighting regime or an extended propagation. However, it is not yet known how large the effects of these measures are and if they are also economically viable Bij chrysant is al in praktijkproeven aangetoond dat met de juiste maatregelen het warmtegebruik fors kan worden teruggebracht. Als deze stappen ook bij belichting kunnen worden bereikt, dan zijn we al een eind op weg naar de klimaatneutrale chrysantenteelt. Daarom heeft Wageningen UR Glastuinbouw samen met telers en DLV-Plant de meest belovende maatregelen geïnventariseerd en doorgerekend. De belangrijkste maatregelen blijken ook forse investeringen te vragen, zoals AR-coatings, diffuus glas, LED-verlichting of een hoogspiegelende kasconstructie. Laagdrempeliger maatregelen, zoals bodemreflectie (bijvoorbeeld met styromull) kunnen ook nog tot een 5% lagere elektriciteitsbehoefte leiden. Daarnaast zijn er nog vele kleine maatregelen waarvan verwacht wordt dat deze tot een hogere energie-efficientie kunnen leiden. Voorbeelden daarvan zijn het gewasstadium-afhankelijk belichten of een verlengde opkweek. Van deze maatregelen is nog onvoldoende bekend hoe groot hun effect is en of deze ook economisch rendabel zijn.

In the Netherlands most crops grown in greenhouses reuse drain water. However, in the cultivation of amaryllis cut flowers (Hippeastrum) little drainage water is being reused so far because of strong suspicions of inhibitory substances in the drainage water. To reduce the emission of nutrients to the environment an experiment was started on request of the amaryllis growers. In a greenhouse experiment drainage water of amaryllis was treated with advanced oxidation and reused. This was compared with the reuse of drainage water treated with an UV disinfector and a control treatment without the reuse of drainage water. In the first and second year of cultivation, there was no difference in production and no adverse effects were seen in crop growth. In this experiment the reuse of drainage water has been for a relatively short period for amaryllis cut flower cultivation. Therefore, the research will be continued for a third year of cultivation in 2015 with a financial contribution from amaryllis growers, the ‘Topsector Tuinbouw en Uitgangsmaterialen’ and the Product Board for Horticulture. In de teelt van snij-amaryllis (Hippeastrum) wordt nog weinig drainwater hergebruikt vanwege sterke vermoedens van groeiremmende stoffen in het drainwater. Om de emissie terug te dringen is op verzoek van de amaryllistelers onderzoek gestart naar mogelijkheden om drainwater van amaryllis her te gebruiken met zo min mogelijk risico op groeiremming. In een kasproef bij het GreenQ IC in Bleiswijk is in samenwerking met Wageningen UR Glastuinbouw, Groen Agro Control en LTO Glaskracht hergebruik van drainwater behandeld met geavanceerde oxidatie (=toediening van waterstofperoxide net voordat het drainwater door de UV-ontsmetter gaat) vergeleken met hergebruik van drainwater na UV-ontsmetting en met een controlebehandeling zonder hergebruik van drainwater. In het eerste en tweede teeltjaar zijn geen verschillen in productie opgetreden en zijn geen nadelige effecten op de gewasgroei gezien. Het hergebruik van drainwater is voor een amaryllisgewas dat 3 à 4 jaar vast staat relatief kort geweest. Daarom wordt het onderzoek op verzoek van de telers voortgezet met een derde teeltjaar in 2015 met een financiële bijdrage van amaryllistelers, de Topsector Tuinbouw en Uitgangsmaterialen en het Productschap Tuinbouw.

The Ventilationjet system is used to dehumidify a greenhouse with a fully closed blackout screen during the night. Gerbera producer Zuijderwijk and Witzier in the Netherlands uses this equipment but was not satisified with the duhumidification capacity since the RH was rising to unwanted levels. That forced him to pull a gap in the screens but that resulted in local temperature drops and botrytis. In this research project the cause of the high humidity was found to be the result of a combination of unwanted transpiration from the floor area and a limited air supply through the screens as a result of a turbulent flow in the outlet of the fans. The problem was fixed by developing a new version of the Ventilationjet where the air was supplied through a vertical duct instead of a simple round opening in the screens. Also the air supply capacity was increased from 3 m3/m2.hr to 14 m3/ m2.hr with a speed controllable fan. In addition, measures were taken to prevent humid, warm air to reach the area above the blackout screen by guiding this air to a central opening in the screen above the concrete path in the middle of the greenhouse. The ventilation windows above this ventilation gap in the screen release this humid air to the outside world, without causing a temperature drop since the fans create an overpressure. Ventilationjets worden ingezet om in de nacht een (energie)scherm volledig te kunnen sluiten en toch te kunnen ontvochtigen. Op het gerbera bedrijf van Zuijderwijk en Witzier in Bergschenhoek heeft men al enige tijd ervaring met dit systeem. Tijdens het gebruik viel op dat de vochtafvoer zodanig klein was dat de RV naar ongewenste hoogte steeg bij een 100% sluiting van het verduisteringsscherm. Door het trekken van een kier kon dat probleem weliswaar opgelost worden, maar daardoor ontstaat lokale kouval waardoor de kans op botrytis toeneemt. In dit onderzoek is getracht de oorzaken te achterhalen van de te lage capaciteit, dit op te lossen en vervolgens te testen welke invloed een aangepast systeem heeft op het klimaat en de energiebehoefte van de kas. Gebleken is dat de oorzaak van de lage capaciteit gezocht moet worden in een combinatie van een te lage inblaascapaciteit door turbulentie en luchtweerstand aan de blaaszijde van de ventilator en door extra verdamping vanuit de kasbodem. Vervolgens is een verbeterd ontwerp van de ventilator gemaakt, maar ook deze bleek teveel luchtweerstand te ondervinden van het gat in de schermen. Uiteindelijk is het gat in het scherm vervangen door een koker die aan de tralie wordt bevestigd. Ook is het toerental van de motor van de inblaasventilator variabel gemaakt en is er boven het middenpad een opening in het scherm gemaakt waarlangs vochtige kaslucht zodanig uit de kas kan worden afgevoerd dat de aangezogen lucht boven het scherm zo droog en zo koud mogelijk blijft. Na deze aanpassingen bleek het goed mogelijk om de RV in de kas te beheersen met 100% gesloten scherm. Na aftrek van de stroom van de ventilatoren resteerde een energiebesparing van 15% ten opzichte van een systeem waarbij via kieren wordt gelucht.

Mealybugs and armoured scales are major pest species in ornamental crops in greenhouses. The first part of this report focuses on mealybug detection. The research presented here builds on previous study in which it was shown on laboratory scale that the odour profile released by plants after damage by mealybugs differs from the odour profile released by undamaged plants and plants that suffer from spider mite or mechanical damage. In the present study the change of several compounds in response to mealybug infection was shown to depend on a number of different factors: the growth stage of the plant (flowering/non-flowering), the time of the day sampling took place, the mealybug density and the duration of the mealybug infection. Although in each of the laboratory experiments several plant volatiles were found to significantly differ between mealybug-infested plants and control plants, so far no candidate indicator-volatiles have been found that always reacted significantly and in the same manner to a mealybug infection. The screening of new pesticides showed one pesticide to be effective against both the citrus mealybug Planococcus citri and the rose scale Aulacapsis rosae. Several isolates of entomopathogenic fungi were able to infect mealybugs in the laboratory, but results obtained in the greenhouse were disappointing. Lacewing larvae of the species Chrysoperla lucasina were able to control mealybugs when released repeatedly. The addition of Ephestia eggs disrupted this control in some cases. Wol-, en schildluis zijn een toenemend probleem in de sierteelt onder glas. Niet alleen het aantal bedrijven met besmetting neemt toe, ook de bestrijding wordt steeds moeilijker. In dit rapport wordt verslag gedaan van verschillende onderzoeksactiviteiten die gericht waren op de bestrijding en detectie van wol- en schildluis. Al het onderzoek met wolluis is uitgevoerd met de citruswolluis Planococcus citri. De experimenten met schildluis zijn uitgevoerd met de rozenschildluis Aulacapsis rosae.

Californische trips, Frankliniella occidentalis, is een groot probleem in de sierteelt onder glas. In dit rapport zijn de resultaten weergeven van onderzoek aan toplagen voor roofmijten, bankerplanten voor Orius en een “Lure & infect-systeem” voor volwassen tripsen. Toplagen van een mix van bark, zemelen en gist verhoogden populatiedichtheden van roofmijten in zowel de bodem als op het gewas. Dit resulteerde bij alstroemeria en roos in een betere bestrijding van trips ten opzichte van roofmijten zonder toplagen. Inzet van toplagen bij een hoge tripsdruk leidde tijdelijk tot verhoogde tripsdichtheden. Scherpe peper, rode amaranthus en korenbloemen waren geschikte bankerplanten voor Orius. In een situatie waarbij de roofwantsen geen keuze hebben, blijken ze zich het beste te ontwikkelen op korenbloem. In een keuzesituatie bleken de wantsen naast korenbloem ook veel eieren af te zetten op peperplanten. De bestrijding van trips met entomopathogene schimmels was niet succesvol. Bij het testen van een Lure & Infect-systeem met de schimmel Beauveria bassiana, bleek bij terugvangsten van trips niet meer dan 10% van de volwassen tripsen geïnfecteerd te zijn en er werd géén significante bestrijding van trips behaald. Verder liet laboratoriumonderzoek zien dat volwassen tripsvrouwtjes die besmet zijn met schimmels nog enkele dagen eieren blijven leggen, waardoor het effect minder is dan bij directe afdoding door bijvoorbeeld een vangplaat.

De citruswolluis, Planococcus citri, is een hardnekkige en toenemende plaag in de sierteelt onder glas. In dit onderzoek is gekeken of de bestrijding van wolluis met sluipwespen verbeterd kan worden door de levensduur te verlengen met suikers. Het bijvoeren van sluipwespen met suikers (een mix van glucose, sucrose en fructose) verlengde de levensduur aanzienlijk, gemiddeld bleven de wespen van de soort Anagyrus pseudococci 5x zo lang in leven. In kooiproeven werd gevonden dat het toevoegen van suikers aan planten met citruswolluis resulteerde in een grotere populatieopbouw van de sluipwesp A. pseudococci. Blijkbaar hebben deze suikers een betere voedingswaarde dan de honingdauw die door de wolluis zelf wordt afgescheiden. Echter, bij het testen van suikers in een grotere kasproef kon om onduidelijke redenen geen toegevoegde waarde worden aangetoond. Een andere manier om sluipwespen te handhaven in kassen is door ze gastheren aan te bieden voor parasitering. In dit onderzoek is een bankerplantsysteem getest op basis van kalanchoë en citruswolluis. Om de kans op ontsnapping van wolluis naar een teeltgewas te minimaliseren werden deze planten omringd door een plexiglaskoker . Het bleek dat deze bankerplanten gedurende 16 weken honderden sluipwespen van A. pseudococci kunnen produceren. Bij toepassing in een kas werd wolluis sneller en effectiever bestreden door sluipwespen dan in een kas zonder bankerplanten en alleen sluipwespen.

Rouwmuggen zijn zeer algemeen in kassen, en meestal talrijker dan de typische plaag-insecten. De meeste soorten voeden zich met schimmels en met organisch materiaal, en zijn onschadelijke voor planten. Enkele soorten kunnen schadelijk zijn in zaaibedden, aan stekmateriaal en aan jonge planten. Veel breedwerkende insecticiden hebben een effect op de muggen en hun larven, maar het probleem blijft dat de populaties zich echter snel herstellen. De afgelopen jaren zijn er een aantal biologische bestrijders getest als alternatief voor synthetische bestrijdingsmiddelen, waaronder nematoden, bacteriën, bodemroofmijten en kortschildkevers. Dit project has als doel om de biologische bestrijding van rouwmug te verbeteren. Natuurlijke vijanden van rouwmuggen werden verzameld in Nederlandse kassen. Roofvliegen, roofmijten en sluipwespen bleken algemene natuurlijke vijanden van rouwmuggen. Een literatuurstudie over natuurlijke vijanden en vangmethoden werd uitgevoerd. Verschillende strategieën met nematoden werden getest. Nematoden bleken goed toepasbaar te zijn op pluggen in tegenstelling tot wat veel telers denken. De toepassing van nematodes bleek het meest optimaal op een periode van zes weken. penkweeksystemen voor bodemroofmijten werden ontwikkeld om de effectiviteit van deze predatoren te verbeteren. In kasproeven is aangetoond dat de ontwikkelde openkweeksystemen de dichtheid van bodemroofmijten in het gewas vergroten t.o.v. huidige introducties. In praktijkproeven bleken de openkweeksystemen gevoelig voor uitdroging. Deze werden aangepast om dit probleem te vermijden. Fungus gnats are very common in greenhouses and are usually more numerous than any other pests. Most of the species feed on fungi and organic matter and are harmless to plants. Some species can cause damages in seedlings, cuttings and young plants. Many broad spectrum insecticides have an effect on the adult gnats and their larvae, but the problem persists because of the fast recovery of the populations. The last years a number of biological control agents were tested as alternatives to synthetic pesticides, including nematodes, bacteria, soil dwelling predatory mites and rove beetles. This project aimed at improving biological control of fungus gnats. Natural enemies of fungus gnats were collected in Dutch greenhouses. Predatory flies, predatory mites and wasps seemed to be common natural enemies of fungus gnats. A literature study on natural enemies and trapping methods were done. Several strategies with nematodes were tested. Nematodes were found to be effective in plugs contrary to what many growers think. The use of nematodes was the most optimal when these were applied for a period of six weeks. Open rearing systems for soil dwelling predatory mites were developed in order to improve the efficacy of the predators. Greenhouse experiments have demonstrated that the systems increase the density of predatory mites in the growing substrate in comparison with the current introductions of predatory mites. The main problem in the first field trials was moisture loss. The rearing systems have been adapted to solve this problem.

De Echinothrips americanus is een zeer polyfage tripssoort die de laatste jaren steeds meer komt opzetten in de sierteelt. Dit onderzoek was gericht op het opsporen en evalueren van nieuwe natuurlijke vijanden van Echinothrips. Verschillende soorten roofmijten, roofwantsen en gaasvliegen zijn getest in het laboratorium, in kleinschalige kasproeven en in 2 praktijkproeven in een gerberateelt. De roofmijt Amblydromalus limonicus lijkt een betere predator te zijn van Echinothrips dan Amblyseius swirskii. In het laboratorium werd bij deze roofmijt een hogere predatie van larven van Echinothrips gevonden dan bij A. swirskii, en in gerbera was er een betere vestiging van de roofmijt en betere bestrijding van Echinothrips. Verschillende roofwantsen die behoren tot de Miridae konden Echinothrips goed bestrijden, maar deze wantsen zijn niet geschikt voor elk gewas. Gerbera lijkt een geschikt gewas, maar de mogelijke schade die deze wantsen bij bloemen kunnen veroorzaken moet verder onderzocht worden. Larven van meerder soorten gaasvliegen bleken allemaal in staat te zijn om dichtheden van Echinothrips te reduceren. Loslatingen in de praktijk resulteerde echter alleen een remming in de populatiegroei van Echinothrips.

Botrytis leidt in snijbloemen nog steeds tot veel uitval. Resistente rassen zijn niet beschikbaar. Wel zijn er duidelijke verschillen in gevoeligheid tussen cultivars aanwezig. Eén van de manieren om planten zich beter te laten weren tegen Botrytis is om de aanmaak van natuurlijke afweerstoffen te activeren. Kennis over het primen van planten in sierteeltgewassen staat echter nog in de kinderschoenen. In dit onderzoek is onderzocht welke genen, afweereiwitten en plantfenolen een rol spelen bij de afweerprocessen tegen Botrytis.

Dit rapport verwoord de resultaten van een 1-jarig monitoringsproject aan de toepassing van een buitenlucht-aanzuiginstallatie op een modern Phalaenopsisbedrijf. Zo’n installatie maakt het mogelijk om verantwoord een hogere luchtvochtigheid aan te houden en maakt het mogelijk om bij gesloten schermen toch voldoende vocht af te kunnen voeren. Deze twee zaken vormen de belangrijkste basis voor de energiebesparing die met Het Nieuwe Telen kan worden gerealiseerd. Een voorwaarde voor daadwerkelijke energiebesparing in een praktijksituatie is dat de regeling van de buisverwarming en het schermregime wordt aangepast. De gebruikelijke minimumbuisinstelling moet drastisch worden verlaagd, schermen moeten bij een hogere buitenluchttemperatuur dichtlopen en kierstanden in het scherm moeten worden voorkomen. Gedurende de looptijd van het project zijn de kasklimaatregelaar-instellingen in eerste instantie met kleine stapjes zodanig aangepast dat er een duidelijke energiebesparing waarneembaar was.

Er worden veel spontaan optredende roofmijtsoorten gevonden in de winterperiode in gerberakassen. Onbekend is of deze roofmijten een rol spelen in de bestrijding van weekhuidmijten. Als ze effectief zijn zou het vroegtijdig stimuleren van hun aanwezigheid interessant kunnen zijn in de beheersing van weekhuidmijten. Ze worden nu vaak in november-december in grote aantallen gevonden. Dat is echter te laat om schade te vermijden. Het doel van het project was de effectiviteit van diverse roofmijtensoorten te bepalen op weekhuidmijten, eieren van Duponchelia en larven van fruitvlieg in gerbera. Larven van de fruitvlieg werden door alle geteste roofmijten genegeerd. Weekhuidmijten werden vaak over het hoofd gezien door de grote soorten bodemroofmijten. Amblyseius reductus bleek wel een geschikte kandidaat te zijn tegen weekhuidmijten. De meeste roofmijten uit dit onderzoek kunnen eieren van Duponchelia en soms de jonge rupsen consumeren. Hypoaspis miles, Hypoaspis aculeifer en Macrocheles robustulus tonen echter vaak een voorkeur voor larven van rouwmuggen en trips-poppen

Wageningen UR Glastuinbouw onderzocht de effectiviteit en veiligheid van een oxidatief product als gewasbehandeling tegen echte meeldauw op rozen.

Bij bloemmisvorming zonder weekhuidmijten zijn, bij nader onderzoek, in de meeste gevallen in dit project toch weekhuidmijten gevonden. De enige uitzondering gaf ook op het gewas duidelijk afwijkende symptomen. Bij enkele monsters kan trips als oorzaak niet worden uitgesloten. Weekhuidmijten worden waarschijnlijk bij onderzoek en scouten vaak over het hoofd gezien. Het vereist een nauwkeurig onderzoek van symptomen en laboratoriumtechnieken om weekhuidmijtenaantasting vast te stellen. Een loupe volstaat niet. Weekhuidijten kunnen al verdwenen zijn, terwijl de bloemen toch nog schade vertonen. Weekhuidmijten kunnen zich zowel in bloemen, in knoppen, als op ingezonken plekken met bruine beharing op kelkbladeren en steel bevinden, waarbij weekhuidmijten inwendige aantasting in de stengel kunnen geven. De in Gerbera veel voorkomende weekhuidmijtensoorten uit deTarsonemidae familie laten geen sterke bladsymptomen zien. Bij sterk misvormde bloemen is ook inwendig rot gevonden dat ook al in een jong stadium op de bloembodem, net onder de buisbloemen, aanwezig was. Dit kan een aanknopingspunt zijn voor onderzoek naar het ontstaan van rotkoppen.Het Productschap Tuinbouw heeft door een consultancy opdracht dit onderzoek mogelijk gemaakt. Flori Consult Group heeft op 6 bedrijven het probleem vastgelegd, 8 monsters verzameld en de omstandigheden beschreven. Aanvullend heeft Wageningen UR glastuinbouw planten en bloemen in het laboratorium onderzocht.

De Californische trips, Frankliniella occidentalis , is een van de grootste problemen in de sierteelt onder glas. Vanwege de sierwaarde van bloemen en potplanten worden maar zeer lage dichtheden van trips getolereerd. Dit maakt de biologische bestrijding erg lastig omdat de effecten hiervan vaak onvoldoende zijn om deze zeer lage tripsniveaus te halen. Verder hebben veel bestrijders, zoals roofmijten en roofwantsen, moeite om zich goed te vestigen in sierteeltgewassen. Het aantal selectieve chemische middelen is zeer beperkt. Middelen worden daardoor al snel te intensief gebruikt waardoor resistentie ontstaat en ze niet meer werken. Inzet van breedwerkende chemische middelen is niet wenselijk, omdat dit de biologische bestrijding van andere plagen zoals spint en wittevlieg verstoort. Om tot verbetering van bestrijding te komen is het belangrijk nieuwe beheersstrategieën te ontwikkelen vanuit een systeemaanpak waarbij maatregelen zoveel mogelijk complementair zijn. In dit rapport geeft zijn de knelpunten bij de bestrijding van trips beschreven en worden aanbevelingen gedaan voor verder onderzoek om tot een beter systeem van beheersing te komen. De aanbevelingen zijn ondergebracht is 4 strategische lijnen die beschreven zijn in de PPS (Publiek-Private Samenwerking) “Het nieuwe doen in plantgezondheid”, namelijk (1) weerbaar gewas, (2) robuuste weerbare teeltsystemen, (3) slimme en innovatieve technologieën en (4) effectief duurzaam middelenpakket.

Referaat De kwaliteit van lisiantus kan in de zomer te wensen overlaten. Na een warme periode blijkt de bloem te snel geïnitieerd te zijn, waardoor de plant te kort en te licht blijft. Het was onbekend welke omstandigheden in welke teeltfase dit veroorzaakt. In een door het Productschap Tuinbouw gefinancierd onderzoek heeft Wageningen UR Glastuinbouw de invloed van temperatuur, stralingssom, daglengte en vochtigheid onderzocht. De temperatuur bleek de bloei inductie het meest te beïnvloeden. Een temperatuur van 26 oC gedurende de laatste twee weken van de opkweek resulteerde in 15 gram lichtere en 10 cm kortere takken dan planten die 18 oC hadden gehad. Daglengte bleek ook een effect te hebben, maar veel kleiner en alleen bij hogere temperaturen. Stralingssom en een lage RV hebben de kwaliteit niet beïnvloed. Abstract In summer quality of lisianthus can be disappointing in periods of hot weather. After a period of hot weather the flower is initiated to rapidly and the plant does not gain enough length and weight. It was not clear which circumstances in what time of the crop cycle caused the decrease of quality. In this research the influence of temperature, Light integral, drought stress (RV) and day length in the young plant stage was tested. It appeared that temperature is the most influencing factor regarding the generative development of lisianthus. A temperature of 26°C during the final two weeks of the young plant stage resulted in 15 grams lower freshweight and 10 cm shorter length on average, compared to two weeks of 18°C. An effect of day length was also found, but smaller and only when temperature was high. Possibly two weeks is a too short period for photoperiodic effects. Light integral and drought did not seem to influence final quality of the product, although a small influence on growth period was found.

In het project parapluplan Gerbera is een Botrytisvoorspeller ontwikkeld. Dit model kan op de PC van de kweker draaien, maar dit vereist een installatieprocedure die een grote belemmering blijkt voor toepassen van de voorspeller. Kwekers hebben in een Pilotperiode van een half jaar gestest of de weergave van het model in LetsGrow.com een eenvoudiger alternatief is. LetsGrow.com gebruikt de informatie uit de klimaatcomputer dan automatisch voor het draaien van het model. Gedurende de pilotperiode is weinig Botrytis voorgekomen in de kas. Als dit wel het geval was, dan is dit ook berekend/voorspeld. De voorspelling vooraf bleek lastig te interpreteren. Na uitleg over de grafieken in de tussentijdse bijeenkomst realiseerde de kwekers zich de betekenis van de lijnen beter. Kwekers blijken al snel een veilige strategie te voeren, met hoger energieverbruik dan strict noodzakelijk tot gevolg. Aanbevelingen voor verbetering zijn de voorspelling en de realisatie te combineren zodat van het verleden geleerd kan worden voor de toekomst. Beter begrip van het model en de gevolgen van klimaatinstellingen voor de voorspelling, kan leiden tot een klimaat regeling met lager energieverbruik. Voor de kwekers is het wenselijk dat een bandbreedte van gevoeligheid van het model is in te stellen, zodat zij dit aan hun eigen situatie kunnen tunen. Ten slotte zou een SMS bij hoog infectierisico voor de telers gewenst zijn, omdat zij niet elke dag (kunnen) kijken. De waarde van de Botrytisvoorspeller was voor de deelnemers van de pilotgroep groot genoeg om na de pilotfase verder te gaan tegen betaling. Abstract A predcition model for Botrytis in Gerbera is developped by Wageningen UR greenhouse horticulture. The installation of the software and separate interface from regular climate control evaluation have appeared to be tresholds for adapting the model in everyday practice. A pilotgroup of 10 growers have used the digital platform of LetsGrow.com for data exchange and consulting the model in combination with regular climate control evaluation. Little incidence of Botrytis has occurred during the pilotperiod, although climate was favourable for Botrytis at certain periods during the pilot. One case of Botrytis occurred and was predicted by the model. The interpretation of the data and figures appeared to be more complex than expected. Only after presentation of interpretation of the graphs growers realised how to translate the information to their situation and climate control. Growers tend to use the model to be on the safe side, however it could results in higher use of energy than needed. Growers would like to be able to adjust the sensitivity of the model to tune the model to their specific situation. Also an SMS service when risks are high would is expected to be helpful. Growers still did not use the model on a daily basis, although tresholds were lower. The value was high enough for growers of the pilot to continue using the model and pay for it after the pilotperiod was over.

In een 1-jarig monitoringsproject is het energiebesparingseffect van de toepassing van een buitenluchtaanzuiginstallatie in de phalaenopsisteelt onderzocht. Dit onderzoek kon worden uitgevoerd op een modern bedrijf wat onlangs een anderhalf hectare nieuwbouw heeft toegevoegd aan een bestaand phalaenopsisbedrijf. In dit nieuwe gedeelte wordt onder andere gebruik gemaakt van buitenluchtaanzuiging. Buitenluchtaanzuiging is het meest in het oog springende onderdeel van Het Nieuwe Telen. Zo’n installatie maakt het mogelijk om verantwoord een hogere luchtvochtigheid aan te houden en maakt het mogelijk om bij gesloten schermen toch voldoende vocht af te kunnen voeren. Deze twee zaken vormen de belangrijkste basis voor de energiebesparing die met Het Nieuwe Telen kan worden gerealiseerd. Een voorwaarde voor daadwerkelijke energiebesparing in een praktijksituatie is dat de regeling van de buisverwarming en het schermregime wordt aangepast. De gebruikelijke minimumbuis-instelling moet drastisch worden verlaagd, schermen moeten bij een hogere buitenluchttemperatuur dichtlopen en kierstanden in het scherm moeten worden voorkomen. Vooral wanneer de buitenlucht bij het inblazen wordt voorverwarmd naar kasluchttemperatuur moet de minimumbuistemperatuur worden verlaagd.

Na ruim een jaar opgewarmde buitenlucht toevoeren in Alstroemeria is duidelijk geworden dat hiermee effectief het vocht deficit tussen het gewas verlaagd kan worden. Dit leidde in dit onderzoek tot een afname van vochtblaadjes van 70%, maar niet tot minder afgroeiers. De proef is uitgevoerd in 1000 m2 binnen een afdeling met het ras Primadonna bij het bedrijf Hoogenboom alstroemeria in Nieuwe Wetering. Het onderzoek is gestart op verzoek van de landelijke commissie alstroemeria met financiering vanuit het programma kas als energie bron van het productschap tuinbouw en het ministerie van EL&I. De proef is door Wageningen UR glastuinbouw uitgevoerd met een installatie voor aanvoer van 8m3/m2 per uur lucht door twee slurven aan de zijkant van het bed. In de proefomgeving kon het klimaat niet apart geregeld worden op het toevoeren van buitenlucht. Hierdoor is steeds relatief veel buitenlucht toegevoerd, wat nadelig is voor de energiebesparing. In de praktijk zal per ras het evenwicht tussen vochtblaadjes en energiebesparing opgezocht moeten worden. Beide zijn uiteindelijk nodig om tot een economisch rendabele investering in buitenlucht toevoer in alstroemeria te komen. Een rendabele investering zou op bedrijven met een kleine wkk en een al aanwezig dubbel scherm wel mogelijk moeten zijn met een simpele installatie die 5m3/m2 per uur toe kan voeren.

DUTCH Bij de teelt van Viburnum opulus komt het soms voor dat de groei pleksgewijs langzaam terugloopt. Het gewas lijkt niet ziek, maar het blad wordt stug en donker en de taklengte en bladgrootte worden elk jaar kleiner. In dit consultancy onderzoek is onderzocht wat de oorzaak is van deze symptomen. In gewasmonsters is de schimmel Cylindrocarpon destructans gevonden, maar dit lijkt niet de hoofdoorzaak. Verder zijn ook wortellesie-aaltjes (Pratylenchus penetrans) waargenomen, maar de aantallen waren te laag om de symptomen te kunnen verklaren. Er zijn geen insecten en wortelduizendpoten gevonden in het wortelgestel en er zijn geen fytoplasma’s waargenomen in het gewas. Virussen hebben duidelijkere symptomen en liggen niet voor de hand. Biotoetsen met grond van goede en slechte plekken lieten zien dat fytotoxiciteit op basis van niet levende stoffen zoals plant-eigen wortelexudaten, hormonen of ander stoffen uitgesloten kan worden. Opmerkelijk is dat de grond zeer arm was en het is bekend dat een zeer lage EC kan leiden tot slecht groeiende en ziektegevoelige planten. Mogelijk is de terugloop in groei een gevolg van een combinatie van meerdere oorzaken zoals lage voedingstoestand, Cylindrocarpon destructans en Pratylenchus penetrans. ENGLISH When growing Viburnum opulus, it sometimes happens that growth slowly declines over the years. The crop does not seem sick, but the leaf is stiff and dark and the branch length and leaf size declines every year. In this study the cause of these symptoms was investigated. The fungus Cylindrocarpon destructans was found, but this fungus seems not to be the main cause. Furthermore, root lesion nematodes (Pratylenchus penetrans) were observed, but the numbers were too low to explain the symptoms. There were no root centipedes and insects found in the root system, and no phytoplasmas were observed in the crop. Viruses have clearer symptoms and are not obvious. Bioassays with soil of good and bad spots showed that there was no phytotoxicity based on non-living substances such as root exudates, hormones or other substances. It is noteworthy that the soil was very poor and it is known that a very low EC can lead to poor growing and susceptible plants. It is possible that the decline in growth is the result of a combination of several causes such as low nutritional status, Cylindrocarpon destructans and Pratylenchus penetrans .

In several ornamentals there is insufficient certainty about the flowering results. Wageningen UR Greenhouse Horticulture and NSure have investigated whether flowering results can be improved with the development of molecular tests. In crops such as snowball (Viburnum opulus 'Roseum’), Hydrangea, azalea and Syringa flower buds go into winter dormancy in autumn. Flowering results of these crops can be improved when it is possible to measure when winter dormancy is sufficiently broken to force these crops successfully. For Viburnum a molecular test has been developed and successfully tested. For Hippeastrum, Bromelia, Cymbidium, Miltonia, Nerine and Zantedeschia it was investigated whether development of a molecular test can improve flowering results. For Cymbidium a greenhouse experiment was conducted with 0, 2, 4, 8, 13 and 16 weeks 13 oC from week 44 - 2010 and plant samples were collected at the end of the treatments. As plants stood longer at 13 oC, the number of inflorescences autumn 2011 increased. The collected samples can be used to develop a molecular test in the future. Referaat Bij diverse sierteeltgewassen is er nog onvoldoende zekerheid over het bloeiresultaat. Wageningen UR Glastuinbouw en NSure hebben onderzocht of de bloeizekerheid verbeterd kan worden met het ontwikkelen van moleculaire toetsen. Bij gewassen zoals sneeuwbal (Viburnum opulus ‘Roseum’), hortensia, azalea en sering gaan de bloemknoppen na de aanleg in de rust. Bij deze gewassen kan de bloeizekerheid verbeterd worden als met een toets gemeten kan worden, wanneer de knoprust voldoende doorbroken is om deze gewassen succesvol in bloei te trekken. Bij het pilotgewas Viburnum is hiervoor een succesvolle moleculaire toets ontwikkeld. Ook voor Hippeastrum (amaryllis), Bromelia, Cymbidium, Miltonia, Nerine en Zantedeschia is onderzocht in hoeverre een moleculaire toets de bloeizekerheid in deze teelten zou kunnen verbeteren. Voor Cymbidium is een kasproef uitgevoerd met 0, 2, 4, 8, 13 en 16 weken 13 oC vanaf week 44-2010. Naarmate de planten langer bij 13 oC hadden gestaan, nam het aantal bloemtakken najaar 2011 toe. In de Cymbidiumproef zijn gewasmonsters verzameld om in vervolgonderzoek een toets te ontwikkelen die het bloeiresultaat van Cymbidium kan voorspellen Abstract In several ornamentals there is insufficient certainty about the flowering results. Wageningen UR Greenhouse Horticulture and NSure have investigated whether flowering results can be improved with the development of molecular tests. In crops such as snowball (Viburnum opulus 'Roseum’), Hydrangea, azalea and Syringa flower buds go into winter dormancy in autumn. Flowering results of these crops can be improved when it is possible to measure when winter dormancy is sufficiently broken to force these crops successfully. For Viburnum a molecular test has been developed and successfully tested. For Hippeastrum, Bromelia, Cymbidium, Miltonia, Nerine and Zantedeschia it was investigated whether development of a molecular test can improve flowering results. For Cymbidium a greenhouse experiment was conducted with 0, 2, 4, 8, 13 and 16 weeks 13 oC from week 44 - 2010 and plant samples were collected at the end of the treatments. As plants stood longer at 13 oC, the number of inflorescences autumn 2011 increased. The collected samples can be used to develop a molecular test in the future.

Energiebesparende maatregelen voor de Cymbidiumteelt zijn te onderscheiden in algemene energiebesparingen en vochttolerantiegrens-zoekende maatregelen. Isolatie en schermen, temperatuurintegratie, het afdekken van de bodem en het verder uitkoelen van rookgassen zijn algemene energiebesparingsmiddelen. Als er meer inzicht is over de vochttolerantie van het Cymbidiumgewas, kunnen hulpmiddelen, zoals het inblazen van buitenlucht, het werken met infraroodcamera’s en het toepassen van warmtestoten, zorgen voor nog meer energiebesparing.

Referaat Anjers die belicht waren met Philips greenpower LED flowering lamp DRWRFR lampen (1,2 W/m2) gaven voor 1 mei een gelijke productie als anjers die waren belicht met Philips flower power gloeilampen (10 W/m2), ook al kwam onder LED lampen de productie wel 5 dagen later op gang. Dit is de meest opvallende waarneming in de proef die Louis van der Hoorn en Wageningen UR glastuinbouw samen hebben uitgevoerd. In de proef zijn LED lampen, spaarlampen, spaarlampen met verroodlampen vergeleken met gloeilampen voor de belichting van Anjers van het ras Goblin. Als spaarlampen gecombineerd werden met LED lampen werd eveneens een sterke vervroeging bereikt, maar de productie op 1 mei lag wel iets onder die van gloeilampen. Als uitsluitend met spaarlampen belicht werd was de productie tot 1 mei tot 30 takken lager. De anjers onder spaarlampen waren zwaarder en hadden meer stek. Onder LED lampen waren de takken ook zwaarder, maar bevatten niet meer stek. Er is een klein temperatuurverschil gemeten. Door de eenvoudige proefopstelling is niet uit te sluiten dat temperatuurverschillen invloed op de resultaten hebben gehad. Abstract Carnations under supplemental lighting with Philips greenpower LED flowering lamp DRWRFR lightbulbs (1,2 W/m2) and flower power light bulbs (10 W/m2) both produced an equally high number of branches before the 1st of May. Even though under LED light bulbs production started 5 days later. One of the striking observations of a trial done by carnation grower Louis van der Hoorn and Wageningen UR Greenhouse horticulture. In this trial flower power light bulbs are compared with Philips PL electronic warm white light, Philips DRW/Fr Led light bulbs and PL light combined with Philips FR LED light bulbs in carnations of the variety Goblin. The combination of PL light and FR LED light bulbs also advanced production, however production on the 1st of May was lower than under Flower power light bulbs. Only PL light advanced floral initiation least of all light bulb types. Branches however had higher average weight and showed more shoots. Plants treated with DRWRFR Led light also gained more weight, but without increase in number of shoots. A difference in temperature is observed. Due to the simple research design it cannot be excluded that temperature disturbed the results of this field trial.

Bij het onderzoek van Het Nieuwe Telen Gerbera stond energiebesparing met behoud van productie en kwaliteit centraal. De energiedoelstelling moest gerealiseerd worden door selectiever belichten, meer uren schermen en gebruik van een dubbel scherm en vochtbeheersing met gewasventilatie. De opzet van het experiment, de opbouw van de installatie en de hoofdlijnen van de resultaten van het onderzoek worden beschreven in afzonderlijke rapporten. In dit rapport wordt ingegaan op de meer technische apsecten en detailmetingen aan het klimaat om het functioneren van de installatie en het effect op het microklimaat te beoordelen.

In het tweede jaar van Het Nieuwe Telen Gerbera is een energie besparing gerealiseerd van 50% ten opzichte van de gedefinieerde referentie. De productie ruim 10% boven de prognose en zeker vergelijkbaar met de praktijk. In vergelijking met het eerste jaar is er meer assimilatie belichting gebruikt, maar minder warmte nodig geweest. Uit de twee jaar durende proef blijkt dat geforceerde ventilatie bijdraagt aan energie besparing in de Gerbera teelt omdat niet met een minimumbuis geteeld hoeft te worden. Voor de gewenst uitrusting in de praktijk zijn uit dit onderzoek leerpunten te halen om de luchtbehandelingskast te optimaliseren. Abstract

De doelstelling van het project Het Nieuwe Telen Gerbera is het realiseren van een aanzienlijke energiebesparing met gelijkblijvende productie en kwaliteit. Dit onderzoek is uitgevoerd door de Flori Consult Group en WUR Glastuinbouw bij GreenQ-Improvement Centre in Bleiswijk.

Whiteflies are an increasing problem in ornamental crops using Integrated Pest Management. According to the growers, the available beneficials are particularly lacking efficacy in the wintertime at lower greenhouse temperatures. The parasitoid Encarsia tricolor shows potential for crops grown at low temperatures in the wintertime like gerbera and poinsettia. The species was collected in 2009 in a strawberry crop grown in greenhouse and reared at Wageningen UR Glastuinbouw. This species parasitizes the cabage whitefly, the tabacco whitefly and the greenhouse whitefly. The rearing of E. tricolor was enlarged for cage trials in 2010 in which the parasitism rate of the species was compared with those of Encarsia formosa, Eretmocerus eremicus and Eretmocerus mundus. The trials took place at two temperature regimes: a constant temperature of 20 oC and a day/night regime of 18/15 oC on gerbera with Trialeurodes vaporariorum and at the day/ night regimes 21/18 oC and 16/14 oC on poinsettia with Bemisia tabaci. Eretmocerus mundus and Eretmocerus eremicus were the least effective species at high temperature regimes. Encarsia tricolor performed as well as Encarsia formosa. At the lowest temperature regimes none of the parasitoids controlled the pest. The parasitism rates varied from 2 to 18%. De laatste jaren is tabakswittevlieg, Bemisia tabaci, een oprukkend probleem in poinsettia en wordt kaswittevlieg, Trialeurodes vaporariorum, een steeds belangrijkere plaag in de sierteelt. De roofkever Delphastus catalinae kon in dit project geen haarden elimineren. Onderzocht zou moeten worden hoe de handhaving van de predator gestimuleerd kan worden bij lage wittevliegdichtheid. De voorkeur gaat momenteel nog naar herhaalde introducties van sluipwespen bij een laag aantastingsniveau, in combinatie met pleksgewijze correctiebespuitingen met selectieve insecticiden. De wespen zijn echter gevoelig voor zwavel en voor residuen van veel insecticiden. Telers vinden ook dat de beschikbare natuurlijke vijanden vooral in de winterperiode slecht presteren. De sluipwesp Encarsia tricolor zou geschikt kunnen zijn voor parasitering bij lagere temperaturen. In 2009 werd de soort door onderzoeker Anton van der Linden verzameld in een aardbeienkas en door Wageningen UR Glastuinbouw gekweekt. Deze soort parasiteert zowel koolwittevlieg, tabakswittevlieg als kaswittevlieg. De kweek van E. tricolor werd opgeschaald voor proef-doeleinden. In 2010 werd de sluipwespsoort in kooiproeven bij lagere temperaturen vergeleken met Encarsia formosa, Eretmocerus eremicus en Eretmocerus mundus. Bij gerbera werd gekozen voor kaswittevlieg bij 20°C constant en bij een dag/nachtregime van 18/15°C en bij poinsettia tabakswittevlieg bij dag/nachtregimes van 21/18°C en 16/14°C. Eretmocerus mundus en Eretmocerus eremicus bleken bij de hogere temperatuurregimes het minst te voldoen. Encarsia tricolor daarentegen presteerde even goed als Encarsia formosa. Bij de laagste temperatuurregimes kon geen van de sluipwespen de plaag onder controle houden. Er werd slechts tussen 2 en 18% parasitering gevonden. Voor de bestrijding van wittevliegen bij lage temperaturen moeten andere soorten sluipwespen of andere natuurlijke vijanden worden gezocht die zich bij lagere temperaturen handhaven. Gedurende de praktijkproef werden vaak beschimmelde wittevliegen gevonden. De omstandigheden in dit gewas lijken soms gunstig voor insectenpathogene schimmels. Er is behoeft aan meer kennis over hun compatibiliteit met fungiciden en zwavel.

In Amerika bleven twee Phalaenopsiscultivars geteeld bij een hoge dag- en lage nachttemperatuur (29/23 oC en 29/17 oC) volledig vegetatief. In Nederlands onderzoek, gefinancierd door het ministerie van EL&I en het Productschap Tuinbouw in het kader van het programma Kas als Energiebron, bleek dat het tegenhouden van de bloei door middel van een dagtemperatuur van 29°C en een lage nachttemperatuur sterk afhankelijk is van de cultivar. Bij de cultivars ‘Boston’, ‘Bristol’ en ‘Lennestadt’ werd de bloemtakvorming gedurende de eerste 23 weken van de opkweek wel voldoende tegen gehouden, maar bij de andere 5 cultivars (‘Chalk Dust’, ‘Fire Fly’, ‘Liverpool’, ‘Precious’ en ‘Vivaldi’) werden al meer of minder snel voortakken gevormd. Ondanks het achterblijven van de bladafsplitsing en de weggeknipte voortakken na een opkweek bij een hoge dag- en lage nachttemperatuur, was het percentage meertakkers (=planten met minimaal 2 bloemtakken) in het veilingrijpe stadium maar 5 tot 8% lager dan na een gangbare opkweek bij een constante temperatuur van 28 oC. Voor toepassing van een lagere nachttemperatuur onder gangbare praktijkomstandigheden is een energiebesparing berekend van 8%.

Bedekte tuinbouw ontwikkelde zich de afgelopen jaren razendsnel in landen in ontwikkeling. Opvallend is vooral de snelle ontwikkeling van sierteelt in de Hoorn van Afrika sinds de jaren 90. Bij veel initiatieven is Wageningen UR Glastuinbouw betrokken via onderzoek of advisering bij de te ontwikkelen kassen, teeltsystemen, duurzamere teeltwijzen en kwaliteitsbeheersing en certificering. Er zijn ook initiatieven van het Nederlandse tuinbouwbedrijfsleven. Hoe duurzaam zijn deze initiatieven nu, in termen van zelfstandigheid en levensvatbaarheid? De rol van de overheid is hier van belang, maar ook het ondernemerschap van de productiebedrijven en de bedrijven in het omringende cluster (toelevering, afzet, diensten, kennis). Er zijn in het rapport landenbeschrijvingen gegeven voor de ontwikkeling van de sierteeltsector en het tuinbouwcluster van een aantal ontwikkelingslanden in Afrika waar Nederland een rol speelt bij de ontwikkeling van de beschermde sierteelt: Zuid-Afrika als land met een redelijk succesvolle eigen sierteeltsector, Kenia met een redelijk succesvolle sierteeltsector met veel Nederlandse inbreng (vooral van het tuinbouwbedrijfsleven), en Ethiopië en Oeganda als landen waar sierteelt in een jongere fase van ontwikkeling is. Er is een overzicht van geconstateerde knelpunten, van interventies die hebben plaatsgehad en hun effecten, en van factoren die hebben bijgedragen aan de ontwikkeling van de sector.

In 2008 en 2009 werden loslatingen verricht van de roofmijten Neoseiulus cucumeris en Amblyseius andersoni, soms aangevuld met Phytoseiulus persimilis, in de zomerbloemen rozenbottel, chrysant, Veronica, Alchemilla en Delphinium. Hierbij bleek dat roofmijten zich niet in alle gewassen in gelijke mate vestigen. In Alchemilla en Delphinium bleek al spontaan Neoseiulus cucumeris voor te kunnen komen. Als in deze gewassen nog geen roofmijten voorkomen, zal introductie van N. cucumeris zeker slagen, mits er geen breedwerkende middelen worden toegepast. Vooral Alchemilla bleek een goede roofmijtenplant te zijn. Behalve Neoseiulus cucumeris werden ook andere soorten gevonden. Roofmijten die in de handel zijn tegen spint, Phytoseiulus persimilis en Neoseiulus californicus, vestigen zich eveneens goed in dit gewas, in tegenstelling tot Amblyseius andersoni. Verder kunnen spontaan andere natuurlijke vijanden van plagen voorkomen: roofwantsen, gaasvliegen en galmuggen. Trips nam in beide jaren af gedurende de teelt of bleef op een laag niveau. Neoseiulus alpinus is een roofmijt, die eerder is verzameld van Alchemilla en in kweek genomen. Een loslating van deze roofmijt in Alchemilla slaagde in 2008 niet, maar in 2009 wel. In Delphinium was in 2008 vanaf het begin van de waarnemingen Neoseiulus cucumeris in het gewas aanwezig. Na introductie van Amblyseius andersoni werd ook deze soort teruggevonden. Spint kwam in 2008 niet tot ontwikkeling. Buiten de proef kwam plaatselijk cyclamenmijt voor. In 2009 werd in Delphinium zwavel verdampt tegen echte meeldauw. Er was geen goede vestiging van roofmijten in het gewas, ook niet van de roofmijt Phytoseiulus persimilis, waardoor chemische bestrijding van spint noodzakelijk was. In Veronica, chrysant en rozenbottel kwamen in vergelijking met Alchemilla en Delphinium minder roofmijten voor. Trips en spint waren in 2008 en 2009 geen probleem in Veronica, chrysant en rozenbottel. Op rozenbottel kwam zonder introductie Neoseiulus cucumeris voor. Andere soorten roofmijten, die soms spontaan optraden waren Neoseiulus reductus in Delphinium, Amblyseius graminis in Alchemilla en chrysant, en roofmijten die tot een andere groep (Bdelloidea) behoren, met name op chrysant en Veronica.

De Phalaenopsisteelt in Nederland wordt gekenmerkt door een relatief lage lichtsom, een temperatuur van 28 graden en een lage, wisselende relatieve luchtvochtigheid. Om de variatie in deze klimaatcondities te verminderen, wordt er bij de Phalaenopsisteelt in Nederland relatief veel geschermd, omdat teveel variatie wordt gezien als een oorzaak van groeivertraging en een verhoogde gevoeligheid voor ziektes en plagen. In het in dit rapport beschreven experiment wordt het effect van meer licht, beheersing van de luchtvochtigheid en afstemming van de temperatuur op het lichtniveau tijdens de opkweek van Phalaenopsis onderzocht.

Referaat Botrytis kan veel schade geven in de na-oogstfase van gerberabloemen. Het doel van dit onderzoek is het bepalen van de meest effectieve bestrijdingsmethode in de teelt of in de na-oogstfase. Hiervoor zijn eerst de huidige middelen en methodieken geïnventariseerd en vervolgens zijn de beste methoden geselecteerd en op labschaal uitgetest en daarna onder praktijkomstandigheden getoetst. Het blijkt dat een specifieke botrytis bestrijding het beste in de na-oogstfase kan worden uitgevoerd en niet in de teeltfase. UV belichting en Aquanox (verneveling van een zoutoplossing) bieden hiervoor de meeste perspectieven. Aquanox dient sterk bloemgericht te worden verneveld om >90% reductie in kleine lesies te krijgen. In een laboratoriumopstelling is een dosis effect relatie voor UV belichting vastgesteld. Om meer dan 90% reductie in lesies te krijgen is 200 - 350 mJ/cm2 UV-C licht nodig. Onder hoge intensiteiten bestaat er bij enkele cultivars kans op brandschade (>350 mJ/cm2). Testen zijn uitgevoerd met lage druk lampen. De vereiste intensiteit wordt bereikt door een juiste combinatie van afstand bloem/lamp, tijdsduur en lichtsterkte. Gebruik van UV lampen in een sorteermachine vereist een zeer hoge lichtsterkte omdat de belichtingstijd zeer kort is. Oriënterende proeven met UV middendruklampen geven wel mogelijkheden, maar de warmteontwikkeling is vooralsnog te hoog om direct ingezet te kunnen worden. Lage druk lampen hebben in de sorteemachine het nadeel dat zeer veel lampen achter elkaar nodig zijn, terwijl daar geen ruimte voor is. Voor de gerberatelers is een praktijkadvies opgesteld om UV belichting in de na-oogstfase toe te passen tegen botrytis voor inbouw in een sorteermachine en voor zelfstandige toepassing.

Vanwege de mogelijkheid om extra CO2 aan te kunnen kopen via de OCAP was de vraag in de praktijk in hoeverre aankoop van extra CO2 bij Cymbidium een rendabele meeropbrengst in productie en/of kwaliteit kan geven. Tot dusver wordt in de Cymbidiumteelt meestal alleen CO2 gedoseerd als er CO2 beschikbaar is van de ketel. Gedurende 2 teeltjaren is het effect vastgesteld van CO2-dosering bij Cymbidium. CO2-doseren tot 800 ppm met max. 150 kg CO2 per uur per ha gaf bij snijCymbidium een kleine verbetering van de productie (+5%) en kwaliteit. Het totaal geproduceerde versgewicht aan bloemtakken was gemiddeld 10% hoger. CO2-dosering tot 1200 ppm met max. 300 kg per uur per ha gaf bij snijCymbidium minder goede resultaten en lijkt niet zinvol. Bij potCymbidium gaf juist de hoogste CO2-dosering de beste resultaten met gemiddeld 13% meer bloemtakken dan de controlebehandeling. De extra kosten voor CO2-doseren tot 800 ppm met max. 150 kg CO2 per uur per ha zijn €0,84 per m2 per jaar en voor 1200 ppm CO2 met max. 300 kg per uur per ha €2,07 per m2 per jaar. De netto meeropbrengst als gevolg van 5% productieverhoging is berekend op € 0,27/m2 voor grootbloemige snijCymbidium en € 0,11/m2 voor kleinbloemige snijCymbidium. Dit is exclusief een mogelijke meeropbrengst als gevolg van een betere takkwaliteit.

Many international initiatives in horticulture cause knowledge questions for Wageningen UR Greenhouse Horticulture. One of these is that developing countries approach the Institute with knowledge questions about protected cultivation. In these countries also initiatives can be found from Dutch horticulture business, such as rose farms in Kenya. Other initiatives concerns the development of metropolitan horticulture, both in developing and developed economies. The question arises how sustainable these initiatives of both Dutch business and Wageningen UR are. Will local initiatives continue if Dutch growers leaves the country? Is the research of Wageningen UR in such countries sustainable, given the specific and complex context of such initiatives, and the limited availability of foreign currency in these countries? The Multi-Level Perspective (MLP) framework is widely used to describe and analyze transitions as a result of interaction between 'regime', 'landscape' and 'niche'. With this framework two cases of transition to sustainable horticulture are described and analysed.. The first case takes place in the emerging floriculture sector in Ethiopia. In this case, the effects of the Wageningen UR greenhouse horticulture project "Integrated Pest Management in Ethiopia” are evaluated, as well as the role of Wageningen UR in this transition. This IPM project contributed to a mature niche, which presumably will effect the regime in a more sustainable way of horticulture operations. Some recommendations can be made for future interventions by Wageningen UR Greenhouse Horticulture. The second case concerns the transition to (large-scale) urban agriculture in Detroit USA. The report closes with recommendations for Wageningen UR Greenhouse Horticulture regarding sustainable transition and with reflections on local, national and international scale levels and on the MLP framework as an instrument to analyze transitions. Tal van internationale initiatieven leveren kennisvragen op voor Wageningen UR Glastuinbouw. Eén daarvan is dat landen in ontwikkeling Wageningen UR Glastuinbouw benaderen met kennisvragen over bedekte teelt. In deze landen zijn ook initiatieven uit het Nederlandse tuinbouwbedrijfsleven te vinden, zoals rozenkwekerijen in Kenia. Een andere ontwikkeling is die van metropolitane landbouw in zowel ontwikkelde als zich ontwikkelende economieën. De vraag is hoe duurzaam deze initiatieven zijn. Blijven ze overeind als de initiatiefnemers (zoals Nederlandse kwekers, nationale overheden en subsidieverstrekkers) zich na verloop van tijd terug trekken? Is onderzoek en advies van Wageningen UR aan dergelijke landen wel duurzaam, gezien de specifieke en complexe context van dergelijke initiatieven, en met de weinige buitenlandse valuta die dergelijke landen beschikbaar hebben? Het Multi-Level Perspective (MLP) is een veel gebruikt instrument om transities te beschrijven en analyseren als zijnde een wisselwerking tussen ‘regime’, ‘landschap’ en ‘niche’. Aan de hand van dit raamwerk zijn een tweetal cases van transitie naar duurzame tuinbouw beschreven en geanalyseerd. De eerste casus speelt zich af in de zich ontwikkelende sierteelt sector in Ethiopië. Binnen deze casus zijn de effecten van het Wageningen UR Glastuinbouw project “Integrated Pest Management in Ethiopië” beschouwd, alsook de rol van Wageningen UR Glastuinbouw in dit project. Het project heeft bijgedragen bij aan de vorming van een volwassen niche, die het bestaande regime weet bij te sturen richting een meer duurzame vorm van tuinbouw.. De tweede casus gaat over de transitie naar (grootschalige) stadslandbouw in Detroit. Het rapport sluit af met enkele aanbevelingen voor toekomstige, succesvolle bijdragen van Wageningen UR Glastuinbouw aan duurzame transities en met enkele beschouwingen over lokale, nationale en internationale schaalniveaus en het MLP raamwerk als analyse instrument.

Verschillende soorten muggenlarven kunnen een plaag vormen in de sierteelt. Ze leven op of in de bodem en in rottende plantenresten. Daar voeden ze zich voornamelijk met dood organisch materiaal en de schimmels die daarop groeien. Sommige soorten doen schade door aan jonge wortels en zachte plantendelen te eten. In de sierteelt treden de laatste jaren problemen op met muggenlarven van het geslacht Lyprauta, die men in de wandelgangen “potworm” heeft gedoopt. Deze worden tot de familie van de langhoornmuggen gerekend. Hun larven veroorzaken problemen in met name potorchideeën, maar worden ook gemeld in Anthurium, gerbera en enkele groene potplanten.

Er is, vooral in de sierteelt, vraag naar nieuwe, betere tripsbestrijders. De laatste tijd worden insectenpathogene aaltjes naar voren geschoven als bestrijders van de californische trips. Ze worden verkocht zowel voor bodemtoepassing tegen de poppen als voor bladtoepassing tegen larven en adulten. Bij telers leven echter nog veel vragen over de effectiviteit van deze producten tegen trips onder veld-omstandigheden. De evaluatie daarvan in de praktijk is gebrekkig: de plaagdichtheid is doorgaans te laag, een goede evaluatiemethode ontbreekt, het proces in de bodem is sowieso onzichtbaar, en de try-outs worden vaak verstoord door chemische ingrepen. Wereldwijd worden aaltjes vooral ingezet tegen keverlarven en rupsen. Over hun bruikbaarheid als tripsbestrijders is veel minder informatie beschikbaar. In dit verslag wordt een overzicht gegeven van wat er momenteel bekend is over de toepassing van insectenpathogene nematoden tegen tripsen.

Trips is een van de plagen in freesia die moeilijk is te bestrijden. Het pakket chemische gewasbeschermingsmiddelen is smal en door intensief gebruik van het beperkte aantal middelen is het risico van resistentieontwikkeling groot. Uitbreiding van de bestrijdingsmogelijkheden door de inzet van natuurlijke vijanden is een oplossing. Het hier beschreven onderzoek is uitgevoerd in 2009. Nu werd gestart in de zomer (week 31) en op hetzelfde bedrijf als waar in 2007 en 2008 het onderzoek werd uitgevoerd. De tripsdruk is in die periode veel hoger dan in het voorjaar. Weer is gewerkt met alleen commercieel beschikbare natuurlijke vijanden, waarbij verschillende uitzetstrategieën werd gevolgd. Daarnaast is oriënterend gekeken naar de mogelijkheid van het gebruik van bankerplanten en is gezocht naar van nature in een freesiagewas voorkomende natuurlijke vijanden van trips.

Jaarlijks treedt vanaf begin november tot en met eind februari op verschillende chrysantenbedrijven bolblad op. Er zijn een aantal chrysanten rassen zeer gevoelig hiervoor. Takken met bolblad hebben een negatieve sierwaarde. Een duidelijke oorzaak is nog niet gevonden. In december 2009 zijn op twee bedrijven in de Bommelerwaard chrysanten met bolblad gemonsterd. Na waarnemingen op de bedrijven blijkt het volgende: 1. De eerste bladeren met bolblad worden al gesignaleerd bij planten in de lange dagperiode. 2. Gedurende de korte dag fase neemt het aantal bladeren met bolblad toe. 3. Na “pluizen” is er een toename van het aantal bladeren met bolblad. Bij het optreden van bolblad wordt gedacht aan de volgende hypothese: Alle planten bouwen gedurende de dag een zetmeelreserve op in bladeren en stengels om de volgende nacht te kunnen overleven. In het donker is er geen fotosynthese en daardoor geen aanmaak van assimilaten. Onderhoudsprocessen in de plant staan echter ’s nachts niet stil en zijn noodzakelijk voor de plant om te kunnen overleven. Planten gebruiken dus ook ’s nacht assimilaten, in het bijzonder voor onderhoud maar ook voor nachtelijke groei. Deze assimilaten komen ’s nachts beschikbaar door zetmeel af te breken. Dit zetmeel wordt overdag opgebouwd. Er is dus een dagelijkse cyclus van opbouw en afbraak van zetmeel in een plant. Planten hebben ingenieuze systemen om opbouw en afbraak van zetmeel op elkaar af te stemmen. Ze reageren op een tekort aan assimilaten aan het einde van de nacht door de daaropvolgende dag meer in licht geproduceerde assimilaten om te zetten in zetmeel en minder in groei. Aan het omgekeerde, een overschot aan zetmeel aan het einde van de nacht, is weinig onderzoek gedaan. In het algemeen wordt aangenomen dat een plant dan het omgekeerde doet: om ophoping van zetmeel te voorkomen worden overdag minder assimilaten naar zetmeel omgezet en kan ook de productie van assimilaten worden verlaagd door efficiëntie van de fotosynthese te verlagen of door de lichtonderschepping te verlagen. Het optreden van bol blad kan worden gezien als het mijden van licht om de fotosynthese te verlagen en daardoor verdere zetmeelophoping te voorkomen. Deze licht-mijding reactie zou het gevolg kunnen zijn van zetmeelophoping in de bladeren met als doel productie en gebruik van assimilaten (en zetmeel) over 24h weer in balans te brengen. Het doel van de ‘scan’ op beide bedrijven was een indruk te krijgen of er zetmeelophoping optreedt in bladeren van belichte chrysant cv ‘Anastasia’ in verschillende teeltfasen en of er een correlatie is met het optreden van ‘bol blad’. Na analyse van de monsters blijkt, dat er sterke zetmeelophoping in de bladeren optreedt gedurende de lange dag fase en op één van de bedrijven na het pluizen in de korte dag. Naast de bemonstering op twee bedrijven is op één chrysantenbedrijf vastgesteld dat daar waar een lagere temperatuur werd gerealiseerd er minder bolblad optrad dan op plaatsen met een hogere ruimtetemperatuur.

Echinothrips americanus is geen nieuwe plaag voor de Nederlandse glastuinbouw. Ze komt al sinds 1993 voor. De laatste jaren neemt het probleem in de sierteelt echter toe, vaak als gevolg van de groeiende toepassing van geïntegreerde bestrijding. Met name in roos, gerbera, bouvardia en potplanten wordt schade door Echinothrips gemeld. Bij die laatste wordt al gauw de sierwaarde van de plant verminderd. De roofmijten die worden ingezet tegen andere tripsen (californische trips, tabakstrips), zijn tegen deze trips niet effectief. Voor de bestrijding van Echinothrips gebruikt men momenteel chemische middelen, vooral abamectine (Vertimec) en spinosad (Conserve). Deze middelen zijn zeer effectief, maar staan de verdere ontwikkeling van geïntegreerde plaagbestrijding in de weg. Om deze reden is er een onderzoek gestart naar nieuwe bestrijdingsmethoden die compatibel zijn met natuurlijke vijanden.

Blauwverkleuring van het schutblad bij rode Anthurium soorten is een groot probleem in de Anthuriumteelt. De verkleuring heeft zijn oorsprong in de teelt, is nauwelijks zichtbaar op het moment van oogsten, maar verergert na de oogst zodanig dat de bloemen onverkoopbaar worden. Blauwverkleurde Anthurium bloemen vertonen tekenen van weefselinstorting, en ook de huidmondjes lijken af te wijken. De mate van blauwverkleuring hangt samen met de cultivar, gewasleeftijd, bladbreken en verminderde verdamping. Er lijken drie mogelijke oorzaken te bestaan, al dan niet in interactie: Calcium gebrek, worteldruk en veroudering. Kansen om het probleem te verminderen zijn mogelijk het stimuleren van de verdamping en het vermijden van te hoge worteldruk . Het stoppen van de blauwverkleuring na de oogst lijkt mogelijk met na;oogst behandelingsmiddelen

Teeltbeschrijvingen en rassenproef voor de biologische teelt van Tagetus erecta, Calendula officinalis, Ornithogalum thyrsoides en Ammi visnaga, Astilbe, Helianthus and Alstroemeria

De dataset van een bedrijfsvergelijkend onderzoek uit 2003/2004 is gebruikt om het effect van wisselingen in temperatuur en vochtdeficit op vroegtijdige lipverkleuring tijdens de teelt te analyseren. Er zijn een aantal wisselingen in de periode van de laatste 9 weken voor de oogst gedefinieerd, en er is gekeken of er een verband was tussen het aantal wisselingen en de mate van lipverkleuring. Er bleek een sterk verband te bestaan tussen het aantal wisselingen in temperatuur en vochtdeficit en het optreden van lipverkleuring; hoe meer wisselingen, hoe meer lipverkleuring. Het aantal wisselingen was echter ook zeer sterk gecorreleerd met de oogstdag van de betreffende partij. Hierdoor bleek de aanwezige dataset, in combinatie met het gebruikte statistische model, niet geschikt om het effect van het aantal wisselingen in temperatuur en vochtdeficit op de verschillen in lipverkleuring te berekenen.

In het project MobySant wordt gericht gezocht naar een duurzamer teeltsysteem van chrysanten, los van de grond. In het project werkt een consortium van telers, verdelaars en toeleveranciers nauw samen om de gestelde doelen te realiseren. Het nieuwe teeltsysteem is een verkoopbaar systeem dat direct beschikbaar is voor de praktijk. Naast de chrysantenteelt zijn toepassingen van het teeltsysteem denkbaar in Lisianthus, lelie, zomerbloemen en andere gewassen. Kennis over het recept voor bewortelen, klimaatcondities bij fasegestuurde teelt en arbeidsbesparende maatregelen kunnen ook worden toegepast binnen de traditionele chrysantenteelt. Zie ook www.mobyflowers.nl