Search

In het kader van het project Kennis en innovatie IDC Westland-Oostland is, door WUR Glastuinbouw en LEI, bij stakeholders binnen de Greenport Westland-Oostland nagegaan of de huidige Innovatie en Demonstratie Centra (IDC) ook internationale activiteiten van het tuinbouwbedrijfsleven kunnen ondersteunen. Een IDC kan op internationaal terrein een goede functie hebben door zich te richten op het demonstreren van nieuwe technologieën en methoden en het uitwisselen van kennis. Dit kan het beste worden bereikt door in het buitenland dicht bij de klant te zitten om rekening te kunnen houden met de lokale omstandigheden en problemen en vraagstukken (integrale benadering). Aanbevelingen zijn geformuleerd om de kans op succes van een ‘internationale’ IDC te vergroten. Ook zijn aanbevelingen gedaan om de betekenis van de huidige IDC’s (Energie, Water, LED, Smaak, Digitaal telen en Robotica) nog verder te vergroten.

Het programma Taskforce Duurzame Greenport Westland-Oostland heeft als doel het aanjagen van regionale duurzaamheidsprojecten in de Greenport Westland-Oostland. In het project Kennisoverdracht zijn zeven van dergelijke projecten als business case beschreven, die raakvlak hebben met de milieuthema’s energie of water.

Bij de teelt van komkommer, tomaat en aubergine in uiteen lopende glastuinbouwgebieden in Nederland worden planten waargenomen in de teelt waarbij het wortelgestel een overmatige productie aan wortels laat zien. Het fenomeen dat daarom ook ‘overmatige wortelgroei’ wordt genoemd, uit zich door het ontstaan van veel extra wortels aan het grond- of steenwoloppervlak. De oorzaak van deze overmatige wortelgroei is de bacterie Agrobacterium rhizogenes. Deze bacterie wordt ook wel Agrobacterium radiobacter genoemd . In dit experiment zijn verschillende methoden of middelen onderzocht die de aanwezigheid en infectie van wortels met de Ri-plasmide afkomstig uit Agrobacterium rhizogenes in een kas kunnen voorkomen of verspreiding ervan kunnen inperken. De uitgevoerde proeven hebben als doel: Het ontwikkelen en testen van effectieve maatregelen die de aanwezigheid en verspreiding van overmatige wortelgroei in vruchtgroentegewassen kunnen beperken.

Om de rentabiliteit van snij-amaryllis ( Hippeastrum ) te verbeteren is onderzoek uitgevoerd naar productieverhoging voor de kerstbloei. In een kas van 600 m2 is een teeltstrategie toegepast gericht op optimalisatie van de fotosynthese met verneveling en een diffuus schermdoek. De productie was vergelijkbaar tot iets hoger dan gemiddeld in de praktijk, maar lager dan verwacht door een tragere doorgroei tot bloeibare knop en toename van achterblijvende bollen. Geoogste bloemstelen bleken 10 tot 22 maanden voor de oogst aangelegd. De oudste knoppen zijn het meest gevoelig voor knopverdroging. Verhoging van de bodemtemperatuur van 22 naar 24o C vanaf het vroege voorjaar tot de start van de koeling gaf meer Fusarium en geen productieverbetering ten opzichte van continu 22o C. Op perliet was de productie iets hoger dan op kleikorrels. De cultivar Mont Blanc gaf minder bloemstelen, maar een hoger steelgewicht dan Red Lion. Omdat productieverhoging van een enkele bol lastig is, zal productieverhoging vooral moeten komen uit een vermindering van achterblijvers en gezond houden van de bollen.

In opdracht van het onderzoeksprogramma Kas als Energiebron is onderzoek uitgevoerd naar mogelijkheden om het energieverbruik voor het droogstoken van Phalaenopsis te verminderen door de planten na het bovendoor watergeven droog te blazen of door de planten te dompelen zodat de planten helemaal niet meer nat worden. Om druppels van de bladeren te blazen is een sterke luchtstroom nodig. Bij de bovenste bladeren gaf het blazen goede resultaten, maar bij de onderste bladeren werden druppels of plasjes water onvoldoende weggeblazen. Bovendien was de benodigde blaaskracht zo hoog, dat bij jonge planten stukjes bark uit de pot werden geblazen. Na het droogblazen waren de planten wel sneller droog dan zonder droogblazen. Het dompelen gaf goede resultaten.

In Bleiswijk, researched is done on the effect of supplemental lighting with lamps (700-800 nanometer) just at the end of the day period (15.30 - 16.00) and at the beginning of the night period (16.00 - 16.30) on spherical leaves of chrysanthemum. There are single flower chrysanthemums grown. Varieties: Anastasia Anastasia lilac and Anastasia white. In addition, on a practice company in the village of De Lier and in one cultivation in Bleiswijk research is done on the effect of supplemental lighting, during last 4 cultivation weeks with Retrofit lamps (700-800 nanometer, Lemnis Lighting), during the day period (04.00 - 16.00). In all crops is little spherical leaves occurred. However, it is noted that the extent to which a certain trend, spherical leaves prevents greater, if right after the day period is lit with lamps (700-800 nanometer). It turns out, that gives no positive effect on the lamps (700-800 nanometer) underexpose by the weight of the stems. It turns out, that by exposing the beginning of the night period with after the lamps (700-800 nanometer) number of side shoots and weight of the side shoots decreases, the percentage the length of the stems are longer, the reaction time shorter and dry matter of the plants is higher. There are no differences in crop development found if during the day period is lighted. In Bleiswijk is, onderzoek gedaan naar het effect van aanvullende belichting met verrood lampen op het eind van de dagperiode (15.30 - 16.00 uur) en bij het begin van de nachtperiode (16.00 - 16.30 uur) op bolblad bij chrysant. Er zijn pluischrysanten geteeld. Rassen: Anastasia lilac en Anastasia wit. Daarnaast is op een praktijkbedrijf in De Lier en in één teelt in Bleiswijk oriënterend onderzoek gedaan naar het effect van aanvullend belichten met verrood belichting,gedurende laatste 4 teeltweken, tijdens de dagperiode (04.00 - 16.00 uur). Op beide locaties is belicht met Retrofit lamp (Lemnis Lighting). In alle teelten is weinig bolblad voorgekomen. Wel is een zekere tendens geconstateerd, dat de matewaarin bolblad voorkomt wat groter is, indien vlak na de dagperiode met verrood wordt belicht. Het blijkt, dat belichten met verrood geen positief effect geeft op het takgewicht. Het blijkt, dat door met verrood bij begin van de nachtperiodete belichten het aantal zijscheuten en gewicht van de zijscheuten afneemt, de taklengte langer, de reactietijd korter en percentage droge stof hoger wordt. Er zijn geen verschillen in gewasontwikkeling geconstateerd indien tijdens dedagperiode wordt belicht.

NL Deze handleiding is bedoeld voor telers die aan de slag willen met het paprika model “Cultivista”. Er wordt uitgelegd hoe met het interactieve paprika model “Cultivista” kan worden gewerkt. De installatie van het model en de verschillende in te voeren gegevens (inputs) van het model worden besproken. Vervolgens worden de werking van het model en de onderdelen van de interface besproken. Tevens worden de voorwaarden voor mogelijke automatisering van de inputs en het oplossen van de meest voorkomende problemen besproken. Abstract UK This manual is meant for growers who would like to work with the sweet pepper growth model “Cultivista”. This manual explains how the model works, how to install the model and which inputs are used. Furthermore, the different parts of the interface are explained. Finally, the conditions for automation of the inputs and troubleshooting of the most common problems are discussed.

New cultivation systems should be easy to disinfect and not susceptible to pests and diseases. There are, therefore, three system disinfection methods tested. Of these, soil steaming was the quickest, cheapest and most effective in the shallow substraatbed. Soil resetting follows in second place owing to the higher cost and relatively longer treatment time. In the deep soilbeds, soil resetting is most effective. The cost is higher and the treatment time is longer than for soil steaming or culture cooking. Cultural Cooking is difficult to implement in the deep soilbed, but results in a good control of Verticillium in the shallow and the deep beds. An improvement of the level of suppressiveness against trips may be achieved with aid of mulch layer or breeding tanks for predatory mites. Applying the mulch layer improved the establishment of predatory mites. The breeding tanks caused a sharp increase. However, both methods do not lead to fewer trips. For resistance to Pythium is a large pore volume, the capacity of the substrate to carry bacteria and a high acidity (pH> 7) important. The sand that is now used in the shallow substrate bed is conducive for Pythium. The economic analysis shows that for chrysanthemum, freesia and lisianthus, the sand and soil beds may have an acceptable cost up to three percent. Substraatbedden vormen een oplossing voor hoge energie- en arbeidskosten van grondstomen en de emissie van gewasbeschermingsmiddelen en nutriënten naar oppervlaktewater. Nieuwe teeltsystemen moeten gemakkelijk te ontsmetten zijn en niet gevoelig voor ziekten en plagen. Er zijn daarom drie systeemontsmettingsmethoden getoetst op snelheid, kosten en bestrijding van ziekten en plagen; namelijk grondstomen, cultuurkoken en bodemresetten. Hiervan is grondstomen de snelste, de goedkoopste en het meest effectief in het ondiepe substraatbed indien gebruik wordt gemaakt van onderdruk. Bodemresetten volgt op een tweede plaats, ondanks een goede bestrijding, door de hogere kostprijs en de relatief langere behandeltijd. In het diepe grondbed is bodemresetten het meest effectief tegen ziekten en plagen. De kostprijs is echter hoger en de behandeltijd is langer dan grondstomen of cultuurkoken. Cultuurkoken is moeilijk uitvoerbaar in het diepe grondbed, maar resulteert in een goed doding van Verticillium dahliae in zowel het ondiepe zandbed als het diepe grondbed. Een proef met kleurstof laat zien dat een gewasbeschermingsmiddel zich via watergift snel en gelijkmatig door een zandbed kan verspreiden. Bij de optimalisatie van ziekte-, en plaagonderdrukking is gekeken naar weerbaarheid tegen trips door middel van een mulchlaag en kweekbakken. Vestiging van de roofmijt Hypoaspis aculeifer is laag, in zowel veen als zand. Het aanbrengen van de mulchlaag verbetert de vestiging van bodemroofmijten. De kweekbakken zorgden voor een zeer sterke toename in roofmijten in zowel het diepe- als het ondiepe substraatbed. Beide methoden leiden echter nog niet tot minder trips. Voor weerbaarheid tegen Pythium zijn een grootporie volume, de draagkracht van het substraat voor bacteriën en een hoge zuurgraad (pH>7) belangrijk. Het zand dat nu gebruikt wordt in de ondiepe substraatbedden is relatief geleidbaar voor Pythium. De bedrijfseconomische analyse laat zien dat voor chrysant, freesia en lisianthus geldt dat de zand- en grondbedden een acceptabele kostenstijging kunnen hebben tot circa drie procent. In de toekomst kan vervanging van het grondzeil een knelpunt worden.

Premature flowering can occur in some varieties of Bouvardia. This means that a number of stems of the crop will form flowers during the long day period en flower some weeks before the rest. It is not clear whether Bouvardia is a facultative or obligate short day plant; this could vary between varieties. Premature flowering can occur while using different lamp types. Premature flowering proved not to be a habit of single plants. Plants with premature flowering in one harvest could not show this in the following harvest and the other way round. The number of shoots and their position on the plant did not correlate with premature flowering. All this should make it possible to prevent premature flowering by growth circumstances. Bij sommige Bouvardiacultivars kan voorbloei optreden. Dit betekent dat een aantal takken in het gewas tijdens de lange dag fase al generatief worden en enkele weken voor de hoofdbloei al in bloei komen. Het is niet duidelijk geworden of Bouvardia een kwalitatieve of kwantitatieve korte dag plant is; dit zou per cultivar kunnen verschillen. Bij Bouvardia kan voorbloei optreden onder dagverlenging met verschillende lamptypen. Uit de metingen bleek het optreden van voorbloei bij Bouvardia niet plantgebonden te zijn. Planten die op enig moment voorbloei vertoonden konden in de volgende teelt geen voorbloei laten zien en andersom. Het aantal en de positie van de, op de plant aanwezige, scheuten hield geen verband met het optreden van voorbloei. Het optreden van voorbloei blijkt dus niet in de individuele plant ‘ingebakken’. Dit zou het mogelijk moeten maken om voorbloei met teeltmaatregelen te voorkomen.

Hoewel er in de Cymbidiumteelt in vergelijking met andere gewassen weinig (22-26 m3/m2.jaar) aardgas wordt verbruikt, is er bij de Cymbidiumtelers wel de wens om energie te besparen. Daarom heeft Wageningen UR Glastuinbouw op verzoek van de landelijke commissie Cymbidium en met financiering van het PT en ministerie van EL&I in het kader van ‘Kas als Energiebron’ onderzocht in hoeverre bij vroegbloeiende Cymbidiums de temperatuur van november t/m 2 of 24 februari van 13 oC terug kan naar 10 of 7 oC.

Het in dit rapport beschreven project had de volgende doelstellingen: het inventariseren van de mogelijkheden voor energiebesparingen in de Phalaenopsisteelt, het berekenen van effecten op gasverbruik van veranderde bedrijfsinrichting en teeltmaatregelen/-strategieën die invloed hebben op het energieverbruik en het ontwikkelen van een energiezuinig teeltconcept voor Phalaenopsis waarmee minstens 30% energie bespaard zou kunnen worden.

Deze kennisoriëntatie is uitgevoerd in opdracht van het Productschap Tuinbouw om kennis uit wetenschappelijke literatuur en bij internationale instituten over Agrobacterium rhizogenes toegankelijk te maken en de hiaten in kennis aan te geven. Duidelijk moet worden waar mogelijke oplossingen liggen voor de almaar toenemende problematiek rond ‘overmatige wortelgroei’. Deze ziekte wordt veroorzaakt door Agrobacterium rhizogenes en speelt vooral een rol bij de gewassen aubergine, komkommer en tomaat. De kennisoriëntatie moet leiden tot onderzoeksthema’s over mogelijke factoren die van invloed zijn op de infectie, groei, ontwikkeling van Agrobacterium rhizogenes (of andere vectoren van het Ri-plasmide) onder praktijkomstandigheden. Deze kennisoriëntatie heeft geleid tot de volgende 4 thema’s voor onderzoek: 1. Vatbaarheid voor Agrobacterium rhizogenes vroeg in de teelt 2. Weerbaar substraat 3. Screening van technieken en middelen tegen A. rhizogenes 4. Biologische bestrijding van A. rhizogenes

Soortgevoeligheid van Gerbera voor Botrytis bepaalt voor een deel of er problemen met Botrytis in de keten kunnen optreden. In dit project is nagegaan of een betrouwbare toets voor voorspelling van botrytisgevoeligheid ontwikkeld kan worden. In dit rapport staat een protocol beschreven dat vervolgens getoetst is. Het protocol gaat uit van oogst van 20 oogstbare bloemen die voor gewaterd worden, besmet worden met inoculum, gedurende 2 dagen bij hoge RV gezet worden en tenslotte in een uitbloeiruimte tot uitbloei kunnen komen. Om een uitspraak te kunnen doen over de gevoeligheid van een ras moeten bloemen van minimaal 3 bedrijven getest worden op minimaal 3 dagen verspreid over het jaar. Het is daarmee voor veredelaars een weinig toepasbare toets.

The greenhouse horticulture sector is looking for new plant protection methods such as “resilient cultivation”. The means that are used in practice are summarized by composts, microorganisms, extracts and nutrients. Resilient cultivation provides perspective based on the basis of both scientific literature and practical experience of growers. It is not always a given effect, but growers are pleased with additives such as especially within a concept approach which includes a water treatment, and the use of compost or compost tea and seaweed or algae. However, major issues exist such as legal authority, knowledge about optimal conditions, homogeneity in composition and durability and shelf life of products. Application of bacterial and fungal preparations for soil cultivation is mainly an expected value when added to planting material or with supporting materials. Also, the efficacy of agents against diseases and pests is a big question mark, because there are no fast methods to assess their effects. In nature it is usually a stack of mechanisms responsible for a drastic reduction in damage to the plant. In addition, as well with respect to an increased probability that a treatment is decisive, it is advisable to use a concept approach that utilizes different mechanisms. De sector is op zoek naar nieuwe gewasbescherming zoals “weerbaar telen”. De in de praktijk gebruikte middelen kunnen worden samengevat als compost, micro-organismen, organische extracten en meststoffen. Weerbaar telen biedt perspectief op basis van zowel de wetenschappelijke literatuur als praktijkervaringen van telers. Er wordt echter niet altijd een effect gezien. Telers zijn zelf vooral tevreden over een concept aanpak met een waterbehandeling als onderdeel hiervan, en het gebruik van compost of compostthee en wieren of algen. Er zijn echter belangrijke knelpunten, zoals wettelijke toelating, kennis over optimale omstandigheden voor middelen, homogeniteit in samenstelling en houdbaarheid. Van bacterie- en schimmelpreparaten voor de bodemteelten is voornamelijk een meerwaarde te verwachten als ze worden toegediend in de opkweekfase of worden aangebracht met ondersteunend materiaal. Ook is de werkzaamheid van middelen of maatregelen tegen ziekten en plagen een groot vraagteken omdat er geen snelle meetmethoden zijn. In de natuur is meestal een stapeling van mechanismen verantwoordelijk voor een drastische afname van de schade aan de plant. Ook met het oog op het vergroten van de kans dat een behandeling de doorslag geeft is het aan te raden om te kiezen voor een concept benadering met een stapeling van mechanismen.

Phalaenopsis growers suffer from mayor losses up to 20% due to bacterial spot. This bacterial infection in caused by the Acidovorax avenae subsp. cattleyae. In practice this bacterial disease is also known as Pseudomonas. This bacterium is causing black leaf spots with a yellow border. Pseudomonas cattleyae is very contagious and is promoted by high temperatures en moist conditions. In this project Groen Agro Control laboratory (Delfgauw) has developed a molecular analysis method to detect Pseudomonas cattleyae in different matrices. The influence of the relative humidity on the development of Pseudomonas cattleyae is investigated during this research. The results show that a relative humidity of 90% strongly promotes infection of the bacteria. A relative humidity of 75% shows no extra dispersion of Pseudomonas cattleyae compared to a greenhouse compartment with a continuous relative humidity of 60%. This knowledge offers the opportunity to safe energy in the cultivation of Phalaenopsis. During this research the effects of water treatments on the dispersion of Pseudomonas cattleyae have been investigated. The results show that a treatment with hydrogen peroxide (20 ppm) offers the best reduction of dispersion. This treatment turns out to be better than the control and all other treatments. This research has led to new insights about the dispersal and optimal growing conditions of this bacteria, but leads to new questions. Questions, about other different dosages and the effects of other water treatments, but also about the optimal level to promote plant growth and reduce bacterial infections, have to be investigated in new research. Referaat Telers van Phalaenopsis hebben vooral in de opkweekfase last van infecties met de bacterie Acidovorax avenae subsp. cattleyae. In de praktijk spreekt men nog vaak over Pseudomonas. De bacterie veroorzaakt bladvlekken die bestaan uit zwarte ingezonken plek met een gele rand. In sommige gevallen kan de uitval oplopen tot wel 20%. De bacterieziekte is zeer besmettelijk en wordt door hoge temperaturen en veel vocht in de hand gewerkt. Groen Agro Control heeft in dit project een analysemethode ontwikkeld om de bacteriën met behulp van DNA technieken te detecteren. Tijdens het onderzoek is gekeken naar de invloed van relatieve luchtvochtigheid op de ontwikkeling van Pseudomonas cattleyae. Uit de resultaten blijkt dat een relatieve luchtvochtigheid van 90% de bacterieverspreiding enorm stimuleert en dat de mate van de aantasting ook veel ernstiger is dan bij lagere relatieve luchtvochtigheden. Een relatieve luchtvochtigheid van 75% toont geen extra verspreiding van Pseudomonas cattleyae ten opzichte van de verspreiding in een kascompartiment waar een relatieve luchtvochtigheid van continu 60% wordt gerealiseerd. Met deze kennis kan bij de teelt Phalaenopsis een energiebesparing worden gerealiseerd. In dit onderzoek zijn ook de effecten van gietwaterbehandelingen op de verspreiding van Pseudomonas cattleyae bekeken. Uit de resultaten komt een behandeling met waterstofperoxide van 20 ppm als beste naar voren. Deze behandeling is beter dan de onbehandelde controle en de andere behandelingen. Dit onderzoek heeft geleid tot nieuwe inzichten in de verspreiding en optimale groeicondities van de bacterie, maar geeft ook weer aanleiding tot het stellen van nieuwe vragen. Vragen over andere doseringen en nieuwe gietbehandelingen, maar ook over de uiterste grens voor de relatieve luchtvochtigheid waarbij geen extra verspreiding optreedt zullen in een vervolgonderzoek moeten worden onderzocht. Abstract Phalaenopsis growers suffer from mayor losses up to 20% due to bacterial spot. This bacterial infection in caused by the Acidovorax avenae subsp. cattleyae. In practice this bacterial disease is also known as Pseudomonas. This bacterium is causing black leaf spots with a yellow border. Pseudomonas cattleyae is very contagious and is promoted by high temperatures en moist conditions. In this project Groen Agro Control laboratory (Delfgauw) has developed a molecular analysis method to detect Pseudomonas cattleyae in different matrices. The influence of the relative humidity on the development of Pseudomonas cattleyae is investigated during this research. The results show that a relative humidity of 90% strongly promotes infection of the bacteria. A relative humidity of 75% shows no extra dispersion of Pseudomonas cattleyae compared to a greenhouse compartment with a continuous relative humidity of 60%. This knowledge offers the opportunity to safe energy in the cultivation of Phalaenopsis. During this research the effects of water treatments on the dispersion of Pseudomonas cattleyae have been investigated. The results show that a treatment with hydrogen peroxide (20 ppm) offers the best reduction of dispersion. This treatment turns out to be better than the control and all other treatments. This research has led to new insights about the dispersal and optimal growing conditions of this bacteria, but leads to new questions. Questions, about other different dosages and the effects of other water treatments, but also about the optimal level to promote plant growth and reduce bacterial infections, have to be investigated in new research.

De doelstelling van het project Het Nieuwe Telen Gerbera is het realiseren van een aanzienlijke energiebesparing met gelijkblijvende productie en kwaliteit. Dit onderzoek is uitgevoerd door de Flori Consult Group en WUR Glastuinbouw bij GreenQ-Improvement Centre in Bleiswijk.

Referaat In het jaarplan Kas als Energiebron wordt aangegeven in 2011 een strategische verkenning uit te voeren naar de mogelijkheden van benutting van warmte uit zonne-energie voor de glastuinbouw in 2020. Naast de ambitie om in 2020 in nieuw te bouwen kassen klimaatneutraal te telen bestaat de ambitie om een aandeel van 20% duurzame energie in te zetten in 2020. Naast aardwarmte en bio-energie is een flinke bijdrage vanuit zonne-energie nodig om deze ambitie te verwezenlijken. Er is dus behoefte aan een verzameling van nieuwe ideeën en een overzicht van de potenties en nieuwe (deel) voorzieningen die nodig zijn om deze bijdrage uit zonne-energie te kunnen verwezenlijken. De technische en economische mogelijkheden voor het benutten van zonne-energie in de glastuinbouw worden in dit rapport beschreven. Tevens worden de poteniele energetische bijdrages voor de glastuinbouwsector voor het benutten van zonnewarmte of conversie naar elektriciteit geschetst. Een aantal concrete casussen op bedrijfsniveau worden berekend. Deze studie is gefinancierd door het ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovaties en het Productschap Tuinbouw. Abstract In the yearly program of “Kas als Energiebron” 2011 it is stated to carry out a strategic research on the possibilities of using solar energy for greenhouse production in 2020. The ambitions are to build all new greenhouses in 2020 in a climate neutral way and to use 20% of sustainable energy. Next to geothermal heat and biofuels a large contribution from solar energy is necessary in order to fulfil these ambitions. Therefore new ideas to use solar energy in greenhouse production have to be collected. The energetic and economic potentials of the use of new technologies in greenhouses have to be estimated. The technical and economical possibilities for using solar energy in greenhouse horticulture are described in this report. Next to that the potential energetic contributions of solar heat or solar electricity in Dutch greenhouse horticulture are described. A number of specific cases of using solar energy on company level are calculated. This study is financed by the Ministry of Economic Affairs, Agriculture and Innovations and the Dutch Productboard of Horticulture.

Phalaenopsis is cultivated using mainly bark as a substrate, in some cases additional material is added like sphagnum or foam. During cultivation a sudden fungal growth can be determinated in the substrate. In some cases only primordia are visible but even mushrooms develop on the substrate. Leucocoprinus birnbaumii, the yellow parasol or the flower pot parasol, is observed in Phalaenopsis. Damage is mainly cosmetic. There is no or hardly any interference with Phalaenopsis, plants are vital, develop well and have a long shelf life. An excessive growth of fungal hyphe can turn the bark into a hydrophobic substrate. In this research the biology of L. birnbaumii is studied. Especially the influence of different parameters on the biology of this fungus is studied. On top of this the effect of plan protection products are studied to observe the effect on the fungus directly as well as in growing substrate. The development of this fungus will stop if treated with a fungicide like Ortiva (azoxystrobine) and if a high dosage of the fungicide Switch (fludioxonil en cyprodinil) is used. These results cannot be repeated under practical circumstances. Therefore we are not able to draw any conclusions about the effect of the previously mentioned fungicides in substrate. The outcome of this research, the hypotheses and the experience this gathered during this experiment ask for more research in the near future. Referaat Bij de teelt van Phalaenopsis wordt als teeltmedium over het algemeen boombast gebruikt, al dan niet gemengd met verschillende vulstoffen zoals sphagnum of foam. Gedurende de teelt wordt regelmatig een plotselinge groei van schimmelpluis of vruchtlichamen en zelfs paddenstoelen waargenomen. De teelt van Phalaenopsis heeft vooral te maken met de overmatige groei van de schimmel Leucocoprinus birnbaumii, de goudgele plooiparasol. De schade is vooral cosmetisch van aard, de planten zijn vitaal, groeien goed en er is geen effect op de houdbaarheid vast te stellen ondanks de aanwezigheid van de schimmelbolletjes. De schimmels hebben wel de eigenschap dat de boomschors door het mycelium wordt inkapselt, waardoor de schors geen vocht meer opneemt. In dit onderzoek is gekeken naar de levenswijze en op welke manier deze levenswijze kan worden beïnvloed. In het bijzonder is er gekeken naar de omstandigheden op basis waarvan de schimmel groeit, zich ontwikkelt en overgaat tot de vorming van de gele bolletjes, de zogenaamde primordia. Daarnaast is er gekeken naar de effecten van gewasbeschermingsmiddelen op de groei en ontwikkeling van de schimmel. De schimmel stopt met groeien bij een directe toepassing van Ortiva (azoxystrobine) en bij een hoge dosering van Switch (fludioxonil en cyprodinil). De experimenten op praktijkniveau hebben onbevredigende resultaten gegeven. De oorzaak lag niet in de werking of toepassing van de middelen, maar in de kweekomstandigheden van de schimmel. Er is geen conclusie te trekken over de werking van de eerder genoemde middelen op praktijkschaal in bark. De uitkomsten, hypotheses en ervaringen uit dit project vragen om een vervolg. Abstract Phalaenopsis is cultivated using mainly bark as a substrate, in some cases additional material is added like sphagnum or foam. During cultivation a sudden fungal growth can be determinated in the substrate. In some cases only primordia are visible but even mushrooms develop on the substrate. Leucocoprinus birnbaumii, the yellow parasol or the flower pot parasol, is observed in Phalaenopsis. Damage is mainly cosmetic. There is no or hardly any interference with Phalaenopsis, plants are vital, develop well and have a long shelf life. An excessive growth of fungal hyphe can turn the bark into a hydrophobic substrate. In this research the biology of L. birnbaumii is studied. Especially the influence of different parameters on the biology of this fungus is studied. On top of this the effect of plan protection products are studied to observe the effect on the fungus directly as well as in growing substrate. The development of this fungus will stop if treated with a fungicide like Ortiva (azoxystrobine) and if a high dosage of the fungicide Switch (fludioxonil en cyprodinil) is used. These results cannot be repeated under practical circumstances. Therefore we are not able to draw any conclusions about the effect of the previously mentioned fungicides in substrate. The outcome of this research, the hypotheses and the experience this gathered during this experiment ask for more research in the near future.

Mycosphaerella is de afgelopen jaren een toenemend probleem geworden en komt breed voor bij alle telers met verschillende teeltsystemen. De schade ten gevolge van Mycosphaerella verschilt per bedrijf, maar kan bij ernstige aantastingen oplopen naar € 1,10 per m2. Chemische bestrijding is lastig door het slinkende middelenpakket en het optreden van resistentieontwikkeling. Sturen op teelt- en klimaatmaatregelen is eveneens beperkt in perioden met een hoge infectiedruk. In opdracht van de landelijke commissie komkommer hebben Wageningen UR Glastuinbouw, Adviesbureau Aleid Dik en DLV Plant in de zomermaanden een kennisinventarisatie uitgevoerd over Mycosphaerella in de teelt van komkommer. Dit project had tevens tot doel om de witte vlekken in kennis op dit gebied aan te geven om hieruit suggesties te formuleren voor vervolgonderzoek. Via een brochure is de verzamelde kennis toegankelijk gemaakt voor telers en adviseurs. Brochure In de brochure zijn de uitkomsten van het onderzoek kort weergegeven met duidelijke en praktische tips om de kans op infectie van Mycosphaerella zoveel mogelijk te voorkomen. Daarin wordt ook antwoord gegeven op de meest actuele vragen die naar voren zijn gekomen uit de gesprekken met telers en adviseurs. Inhoud rapport Dit rapport geeft een compleet en actueel overzicht van alle beschikbare informatie uit de vakbladen en (inter)nationale literatuur. Daarnaast is deze kennis aangevuld met kennis vanuit de praktijk. Hiervoor zijn telefonische interviews gehouden met telers, adviseurs, fabrikanten en veredelaars. In het discussiehoofdstuk wordt afgewogen hoeveel van de beschikbare kennis uiteindelijk wordt gebruikt door telers en adviseurs en waar kansen om infectie te voorkomen nog onbenut blijven. Witte vlekken & vervolgonderzoek Opvallend zijn het grote aantal witte vlekken met betrekking tot factoren die het infectieproces van inwendig vruchtrot beïnvloeden en de tegenstrijdige resultaten tussen onderzoeken. Sturing met klimaatfactoren geeft tussen onderzoekers onderling tegenstrijdige resultaten (bijv. verband tussen plantbelasting en inwendig vruchtrot). Een grote onbekende is verder de invloed van worteldruk, omdat dit tot dusver nooit goed direct te meten was. Vanuit de praktijk leven er vragen als: Wat is de invloed van overgangsmomenten in plantbelasting? Wat is de effectiviteit van gewasbeschermingsmiddelen specifiek tegen Mycosphaerella ? Wat is het juiste klimaat en watergeefstrategie om aantasting te voorkomen? Adviezen voor vervolgonderzoeken zijn ondermeer om te investeren in een waarschuwingssysteem (zodat tijdig bijgestuurd kan worden op teelt- en klimaatfactoren) en om gewasbeschermingsmiddelen gericht te testen op hun effectiviteit tegen Mycosphaerella. Conclusies Op korte termijn zijn er nieuwe middelen ter verwachten tegen Mycosphaerella die weinig gevoelig zijn voor resistentieontwikkeling. Toch blijft het zaak om nog meer aandacht te besteden aan preventie van Mycosphaerella door bijvoorbeeld te kiezen voor een cultivar met kleine bloemen en te letten op een nog effectievere sturing van teelt- en klimaatfactoren.

In dit rapport staat een beschrijving van een onderzoek naar de gevoeligheid van paprikaplanten voor rookgassen (stikstofoxiden en etheen).

Vanwege de mogelijkheid om extra CO2 aan te kunnen kopen via de OCAP was de vraag in de praktijk in hoeverre aankoop van extra CO2 bij Cymbidium een rendabele meeropbrengst in productie en/of kwaliteit kan geven. Tot dusver wordt in de Cymbidiumteelt meestal alleen CO2 gedoseerd als er CO2 beschikbaar is van de ketel. Gedurende 2 teeltjaren is het effect vastgesteld van CO2-dosering bij Cymbidium. CO2-doseren tot 800 ppm met max. 150 kg CO2 per uur per ha gaf bij snijCymbidium een kleine verbetering van de productie (+5%) en kwaliteit. Het totaal geproduceerde versgewicht aan bloemtakken was gemiddeld 10% hoger. CO2-dosering tot 1200 ppm met max. 300 kg per uur per ha gaf bij snijCymbidium minder goede resultaten en lijkt niet zinvol. Bij potCymbidium gaf juist de hoogste CO2-dosering de beste resultaten met gemiddeld 13% meer bloemtakken dan de controlebehandeling. De extra kosten voor CO2-doseren tot 800 ppm met max. 150 kg CO2 per uur per ha zijn €0,84 per m2 per jaar en voor 1200 ppm CO2 met max. 300 kg per uur per ha €2,07 per m2 per jaar. De netto meeropbrengst als gevolg van 5% productieverhoging is berekend op € 0,27/m2 voor grootbloemige snijCymbidium en € 0,11/m2 voor kleinbloemige snijCymbidium. Dit is exclusief een mogelijke meeropbrengst als gevolg van een betere takkwaliteit.

In de praktijk zijn er regelmatig problemen met uitval in de eindfase in de teelt van Kalanchoë door schimmels Bij bestudering van het probleem lijkt het erop dat bij bedrijven die calciumchloride gebruiken deze uitval niet optreedt. De vraag is welk element verantwoordelijk is voor de verminderde gevoeligheid, de calcium, het chloor of de combinatie. Volgens mondelinge informatie verminderd de uitval bij chloorcijfers tussen 0.5-0.9. In het kader van het onderzoek is voorafgaand aan het kasonderzoek een literatuuronderzoek uitgevoerd met onder andere eerder genoemde vragen.

Samenvatting Dit rapport beschrijft de methoden en resultaten van deelproject 6 van het Parapluplan “Botrytis in relatie tot energie bij gerbera”. Dit deelproject behelsde het integreren van kennis over botrytis en gerberagroei uit de overige deelprojecten in een voorspellend computermodel. Het Parapluplan was een 3-jarig onderzoeksprogramma waarin onderzoekers, gerberatelers en andere belanghebbenden uit de sector samenwerkten om het botrytisprobleem onder de knie te krijgen. Het Parapluplan verkreeg daarvoor financiering van het ministerie van LNV en het Productschap Tuinbouw, en viel deels onder het PT/LNV-onderzoeksprogramma energie. De kennis ten behoeve van de bouw en toetsing van het voorspellend rekenmodel is betrokkken uit bestaande literatuurdata en door in dit project additioneel uitgevoerd onderzoek. Uit andere deelprojecten van het Parapluplan is met name kennis over de botrytisontwikkeling betrokken, terwijl in dit deelproject een proef over bloemkwaliteit extra informatie opleverde over groei en kwaliteit van de gerberabloem. Het opgeleverde model bestaat uit 3 onderdelen: (1) gerbera groeimodel , (2) botrytismodel, (3) energiemodel. Het groeimodel is gebouwd door onderdelen van bestaande modellen van WUR glastuinbouw te integreren met een in dit project ontwikkeld, nieuw onderdeel dat de bloemproductie en –kwaliteit berekent. Het gehele model is geijkt voor 2 gerbera rassen (Heatwave en Dino) m.b.v. in het project uitgevoerde teeltproeven, en voor het ras Kimsey m.b.v. registratiedata van enkele telers. Het groeimodel is vervolgens getest met behulp van productiegegevens van enkele gerberabedrijven. Daarbij bleken de voorspellingen goede overeenkomst te vertonen met de metingen. Bij de bouw van het botrytismodel is gebruik gemaakt van de ruime kennis die vanuit eerder botrytisonderzoek wereldwijd al bekend was. Onder de vele ingebouwde mechanismen behoren kieming, penetratie en groei van de schimmelspore, de invloed van licht en droogte, de voortplanting en het transport door de lucht. Reeds bekende invloeden van het klimaat zijn hierbij ingebracht. Het model is geijkt door de op enkele praktijkbedrijven gemeten botrytisdruk en infectie na te rekenen, hetgeen goede voorspellingen opleverde. Het botrytismodel werd vervolgens getest door zeer verschillende kasklimaten na te rekenen, waarna een goed te verklaren respons t.a.v. botrytisrisico werd voorspeld. Bij praktijkgebruik moet de modelvoorspelling vooral als een indicatie van infectierisico gezien worden, gelet op de beperkte metingen in het lokale microklimaat. Aldus zijn lokale metingen een zinvolle aanvulling op het model, met name als er minder gangbare klimaatstrategieën (zoals Het Nieuwe Telen) worden gebruikt. Het ontwikkelde model, genaamd “BotrytisVoorspeller”, is via de website www.glastuinbouw.wur.nl als download beschikbaar gesteld aan belangstellenden uit de gerberapraktijk. De gerberakweker of adviseur kan hiermee zelf het risico op botrytis berekenen. Kern van het model is voorspelling van het schimmelrisico voor de komende nacht, op basis van de gebruikte klimaatinstellingen. Naast het botrytismodel bevat het model een berekening van de groei en enkele bloemkenmerken van de gerbera’s.

In komkommer, aubergine en paprika is de wittevliegbestrijding aanzienlijk verbeterd sinds de introductie van de generalistische roofmijt Amblyseius swirskii. Op veel tomatenbedrijven gaat de biologische bestrijding van wittevlieg met roofwantsen en sluipwespen echter nog moeizaam in de winter-voorjaar-periode. In dit onderzoek hebben we vijf soorten roofmijten (Amblyseius swirskii, Euseius ovalis, Typhodromalus limonicus, Amslyseius montdorensis, Amslyseius alpinus) en voor soorten rooftripsen (Scolothrips sexmaculatus, Scolothrips longicornis, Scolothrips takahashii, Franklinothrips vespiformis) getest tegen kaswittevlieg in tomaat. In twee kasproeven met roofmijten konden alleen A. mondorensis en T. limonicus zich enige tijd op het gewas handhaven. Na 6 weken waren ook deze soorten verdwenen, ook al was er voldoende prooi beschikbaar. Bij geen enkele soort was er een effect op kaswittevlieg te zien. In het laboratorium bleken alle rooftripsen zich te voeden met eieren en larven van kaswittevlieg op tomatenblad. Géén van deze rooftripsen was echter in staat zich te vestigen op een tomatenplant met witte vlieg en er werd dan ook géén onderdrukkend effect op witte vlieg waargenomen. De slechte vestiging van de rovers is waarschijnlijk toe te schrijven aan de klierharen van tomaat, die bij contact kleverige en toxische stoffen afscheiden, waar kleine predatoren last van hebben.

Teeltsturing in de potplantenteelt is van groot belang voor de teeltplanning en voor het kunnen afleveren van planten in de gewenste vorm en kwaliteit.

De éénjarige zomerbloeier Impatiens walleriana vormt een belangrijk onderdeel in het assortiment van perkgoed. Ondermeer in 2007 waren er door de natte weersomstandigheden grote problemen met uitval door valse meeldauw in de consumentfase. Hierdoor kwam de vraag of er tijdens de opkweek niet meer preventieve maatregelen genomen kunnen worden om infectie door valse meeldauw onder vochtige omstandigheden te verminderen of te voorkomen. Daarnaast was het onbekend of de besmetting met valse meeldauw op Nederlandse locaties veroorzaakt wordt door één soort of meerdere soorten. In een literatuurstudie is alle beschikbare informatie over valse meeldauw en mogelijkheden voor beheersen/ bestrijding samengevat

Verschillende soorten muggenlarven kunnen een plaag vormen in de sierteelt. Ze leven op of in de bodem en in rottende plantenresten. Daar voeden ze zich voornamelijk met dood organisch materiaal en de schimmels die daarop groeien. Sommige soorten doen schade door aan jonge wortels en zachte plantendelen te eten. In de sierteelt treden de laatste jaren problemen op met muggenlarven van het geslacht Lyprauta, die men in de wandelgangen “potworm” heeft gedoopt. Deze worden tot de familie van de langhoornmuggen gerekend. Hun larven veroorzaken problemen in met name potorchideeën, maar worden ook gemeld in Anthurium, gerbera en enkele groene potplanten.

Tijdens het in dit rapport beschreven project is gekeken naar de effecten van belichting (met LED vs SON-T lampen) op de teeltresultaten van tomaten.

Er is, vooral in de sierteelt, vraag naar nieuwe, betere tripsbestrijders. De laatste tijd worden insectenpathogene aaltjes naar voren geschoven als bestrijders van de californische trips. Ze worden verkocht zowel voor bodemtoepassing tegen de poppen als voor bladtoepassing tegen larven en adulten. Bij telers leven echter nog veel vragen over de effectiviteit van deze producten tegen trips onder veld-omstandigheden. De evaluatie daarvan in de praktijk is gebrekkig: de plaagdichtheid is doorgaans te laag, een goede evaluatiemethode ontbreekt, het proces in de bodem is sowieso onzichtbaar, en de try-outs worden vaak verstoord door chemische ingrepen. Wereldwijd worden aaltjes vooral ingezet tegen keverlarven en rupsen. Over hun bruikbaarheid als tripsbestrijders is veel minder informatie beschikbaar. In dit verslag wordt een overzicht gegeven van wat er momenteel bekend is over de toepassing van insectenpathogene nematoden tegen tripsen.

Als vervolg op onderzoek uit 2007-2008 waaruit de optimale belichtingsniveaus in combinatie met voeding voor drie verschillende Bromelia waren vastgesteld, is tussen september 2008 en december 2009 in twee parallel lopende proeven verder gewerkt aan optimalisatie van bemesting in combinatie met belichting bij Bromelia. Gekeken is onder meer naar de geschiktheid van de vastgestelde niveaus voor in totaal 9 soorten, vanaf de jonge plantstadia en in verschillende periodes van het jaar, naar het rendement van belichting in termen van teeltsnelheid en plantkwaliteit, en naar mogelijkheden de cosmetische vervuiling die door het telen bij hogere EC’s ontstaat te verminderen. Gebleken is dat belichting in het algemeen voor een snellere teelt zorgt en zwaardere en hogere bloemen met meer vertakkingen oplevert. Uitzonderingen zijn Vriesea ‘Miranda’, Vriesea ‘Stream’ en Tillandsia, soorten die matig tot weinig op de belicht reageren en daardoor geschikter zijn voor een onbelichte teelt. ‘ Aanpassingen aan de samenstelling van de voedingsoplossingen kunnen kleine verbeteringen in de plantkwaliteit teweegbrengen; zo is gebleken dat de gebruikte hoeveelheid Kalium in de voeding omlaag kan, ten gunste van Magnesium, die bij verhoging tot een duidelijke verbetering van het bladkleur en de naoogstkwaliteit van Guzmania ‘Rana’ geleid heeft. Eveneens zijn verbeteringen te verwachten door de concentratie van Nitraat licht te verlagen ten gunste van P en S in de voedingsoplossing. Bij hoge EC en bovendoor gieten is met de toegepaste voedingsaanpassingen niet gelukt om zoutenaanslag op de plantbasis volledig en bij alle soorten te voorkomen. Een verdere optimalisatieslag behoeft verder onderzoek ten einde meer kennis te ontwikkelen over de voeding en belichtingbehoefte van de jongste plantstadia, en de rol van de schubben in de koker in de selectieve opname van voedingselementen.

Samenvatting Phytophthora multivesiculata is de belangrijkste veroorzaker van uitval bij Cymbidium. In onderzoek gefinancierd door het PT is de ziekteverwekker behalve in de aangetaste bulben ook aangetoond in de wortels onder in de emmer, op druppelaars, in drainwater van aangetaste planten en in de grond onder aangetaste planten. Verder is de ziekteverwekker in slakken en in uitwerpselen van slakken gevonden. Uit literatuur is bekend dat de rustsporen van Phytophthora passage van het spijsverteringskanaal kunnen overleven. In uitgangswater is nergens Phyophthora gevonden. Verspreiding van de ziekteverwekker lijkt vooral te komen via latent besmet plantmateriaal. Andere mogelijkheden van verspreiding zijn met besmet drainwater, stekers en slakken. Er is niet onderzocht hoe belangrijk de verspreiding via slakken is. De geteste gewasbeschemingsmiddelen Paraat, Fenomenal en Ridomil Gold waren even effectief tegen P. multivesiculata. In eenmaal aangetaste bulben is bestrijding van de ziekte niet mogelijk. Uitbreiding van de ziekte van aangetaste naar gezonde bulben kon niet volledig worden voorkomen. Dit komt waarschijnlijk mede doordat een goede verdeling van de middelen over het teeltsubstraat waarin de ziekteverwekker aanwezig is, bij deze teelt niet goed mogelijk is. Fy-taal (kaliumfosfiet) maakt planten sterk weerbaar en beschermt ze tegen Phytophthora. De mate van aantasting bij planten behandeld met Fy-taal komt overeen met die van planten behandeld met de gewasbeschermingsmiddelen.

Om aan de eisen van de Kaderrichtlijn Water te voldoen moet in de glastuinbouwsector de emissie van nutriënten en gewasbeschermingsmiddelen sterk worden gereduceerd. Overheid en de glastuinbouwsector zijn in GlaMi-verband overeengekomen, dat in 2027 de emissie nagenoeg nul zal zijn. Spuiwater is een belangrijke emissieroute. In de rozenteelt is groeiremming een belangrijke reden om te spuien. Het zuiveren van het recirculatiewater, bovenop de reeds toegepaste waterontsmetting, zou de groeiproblemen kunnen oplossen en de emissie verminderen. Met een aantal biotoetsen is nagegaan of groeiremming kon worden aangetoond in het drainwater van een aantal rozenbedrijven (fase 0). Vervolgens is getest of zuivering van het water met geavanceerde oxidatie, een combinatie van waterstofperoxide (H2O2) en UV, groeiremming kan terugdringen (fase 1). Behandelingen zijn uitgevoerd met verschillende doseringen H2O2 en UV. Tevens is gekeken naar het effect van deze zuiveringsbehandelingen op de afbraak van gewasbeschermingsmiddelen in het drainwater. De resultaten van de uitgevoerde testen op experimenteel niveau waren veelbelovend. Een kosten/baten analyse is uitgevoerd om zicht te krijgen op de bedrijfeconomische haalbaarheid van de aanschaf van de zuiveringsapparatuur (fase 2). Om het zuiveringconcept met H2O2 en UV in de rozenteelt praktijkrijp te maken is een langdurige proef van een jaar op een praktijkbedrijf essentieel (fase 3). Het gaat om inzicht te krijgen in het effect van geavanceerde oxidatie op de lange termijn op het voorkomen van groeiremming en het minimaliseren van lozing. Een proefplan voor deze duurproef is opgesteld. De vragen, die met deze duurproef moeten worden beantwoord zijn: - Is er groeiremming bij niet-lozen? - Zo ja, vermindert H2O2+UV de groeiremming? - Zo ja, vermindert door H2O2+UV de lozing?

Jaarlijks treedt vanaf begin november tot en met eind februari op verschillende chrysantenbedrijven bolblad op. Er zijn een aantal chrysanten rassen zeer gevoelig hiervoor. Takken met bolblad hebben een negatieve sierwaarde. Een duidelijke oorzaak is nog niet gevonden. In december 2009 zijn op twee bedrijven in de Bommelerwaard chrysanten met bolblad gemonsterd. Na waarnemingen op de bedrijven blijkt het volgende: 1. De eerste bladeren met bolblad worden al gesignaleerd bij planten in de lange dagperiode. 2. Gedurende de korte dag fase neemt het aantal bladeren met bolblad toe. 3. Na “pluizen” is er een toename van het aantal bladeren met bolblad. Bij het optreden van bolblad wordt gedacht aan de volgende hypothese: Alle planten bouwen gedurende de dag een zetmeelreserve op in bladeren en stengels om de volgende nacht te kunnen overleven. In het donker is er geen fotosynthese en daardoor geen aanmaak van assimilaten. Onderhoudsprocessen in de plant staan echter ’s nachts niet stil en zijn noodzakelijk voor de plant om te kunnen overleven. Planten gebruiken dus ook ’s nacht assimilaten, in het bijzonder voor onderhoud maar ook voor nachtelijke groei. Deze assimilaten komen ’s nachts beschikbaar door zetmeel af te breken. Dit zetmeel wordt overdag opgebouwd. Er is dus een dagelijkse cyclus van opbouw en afbraak van zetmeel in een plant. Planten hebben ingenieuze systemen om opbouw en afbraak van zetmeel op elkaar af te stemmen. Ze reageren op een tekort aan assimilaten aan het einde van de nacht door de daaropvolgende dag meer in licht geproduceerde assimilaten om te zetten in zetmeel en minder in groei. Aan het omgekeerde, een overschot aan zetmeel aan het einde van de nacht, is weinig onderzoek gedaan. In het algemeen wordt aangenomen dat een plant dan het omgekeerde doet: om ophoping van zetmeel te voorkomen worden overdag minder assimilaten naar zetmeel omgezet en kan ook de productie van assimilaten worden verlaagd door efficiëntie van de fotosynthese te verlagen of door de lichtonderschepping te verlagen. Het optreden van bol blad kan worden gezien als het mijden van licht om de fotosynthese te verlagen en daardoor verdere zetmeelophoping te voorkomen. Deze licht-mijding reactie zou het gevolg kunnen zijn van zetmeelophoping in de bladeren met als doel productie en gebruik van assimilaten (en zetmeel) over 24h weer in balans te brengen. Het doel van de ‘scan’ op beide bedrijven was een indruk te krijgen of er zetmeelophoping optreedt in bladeren van belichte chrysant cv ‘Anastasia’ in verschillende teeltfasen en of er een correlatie is met het optreden van ‘bol blad’. Na analyse van de monsters blijkt, dat er sterke zetmeelophoping in de bladeren optreedt gedurende de lange dag fase en op één van de bedrijven na het pluizen in de korte dag. Naast de bemonstering op twee bedrijven is op één chrysantenbedrijf vastgesteld dat daar waar een lagere temperatuur werd gerealiseerd er minder bolblad optrad dan op plaatsen met een hogere ruimtetemperatuur.

Bij 10 soorten zomerbloemen is het effect van voorbehandeling met middelen, die bruikbaar zouden kunnen zijn voor telers van biologische bloemen onderzocht. De bloemen kregen een transportsimulatie van 5 dagen.

Hoogisolerende schermsystemen bestaan uit meerdere lagen waarvan tenminste een laag van gealuminiseerd materiaal is gemaakt om de reflectie van de warmtestraling te maximaliseren. Dit is de hoofdconclusie die op grond van de analyse van de fysische processen rond convectieve- en stralingswarmteoverdracht bij schermen een rol spelen. Convectieve warmte-overdracht is de energie-overdracht die plaatsvindt middels de verplaatsing van lucht van de ene naar de andere temperatuur. Stralingsoverdracht is energie-overdracht tussen materie op grond van de emissie-coefficient van die materialen. Stralingsoverdracht is niet gekoppeld aan luchtbeweging en vindt plaats tussen alle oppervlakken in de kas. Het rapport bespreekt deze processen.

Bij het opstellen van eliminatiescenario’s voor quarantaine(-waardige) plagen in kassen is een belangrijke vraag of de luchtramen gesloten moeten blijven tijdens de uitroeiactie, teneinde verspreiding van het plaagorganisme naar andere kassen te voorkomen. Gesloten luchtramen leiden al snel tot een te hoge kastemperatuur en/of een te hoge luchtvochtigheid om het gewas in een goede conditie te houden. Met behulp van rekenmodellen is bepaald dat hooguit gedurende de winterperiode (november tot en met februari) mogelijk zal zijn om zonder productieverlies de ramen gedurende langere tijd gesloten te houden. Dit is juist de periode dat de kans van ontsnapping via de luchtramen al miniem is vanwege de lage buitentemperatuur. In het voor en najaar zal, als de kas gesloten blijft dit tot een dermate hoge luchtvochtigheid en kastemperatuur leiden, dat (afhankelijk van het gewas) de productie hier sterk onder gaat lijden. In de zomerperiode (juni tot en met september) is het niet mogelijk om de luchtramen zonder risico op ontsnappen van wittevliegen en mineervliegen te openen, tenzij een fijnmazig insectengaas in de luchtramen is aangebracht. In het geval van motten (Spodoptera spp.) mag dit ook een grofmazig insectengaas zijn. Als in de zomerperiode gedurende meerdere dagen de ramen gesloten moeten blijven, zal dit voor de meeste gewassen leiden tot een grote productiederving of zelfs het einde van de teelt. Bij bedrijven met actieve kaskoeling kunnen de ramen met behoud van een groeizaam kasklimaat langer gesloten blijven. Volledige sluiting wordt echter bemoeilijkt door de aanbeveling om met het oog op de arbeidsomstandigheden na iedere gewasbeschermingshandeling minimaal twee uur te ventileren.

From 2005 to 2009, research was directed towards obtaining a solution for the damage caused by the root knot nematode Meloidogyne spp. in organically cultured flowers and vegetables. Soil steaming is often used and an effective method of control, however, requires substantial amounts of energy and eliminates beneficial soil organisms. Therefore, the research aimed at the development of alternative means of control. The research focused on means as well as methods, varying from biological means and soil desinfectation to system solutions such as use of crop rotation schemes. This project was financed by the Dutch Ministry of Agriculture, Nature and Food Quality (LNV). Gedurende de periode 2005 – 2009 is er onderzoek gedaan naar duurzame oplossing voor gewasschade veroorzaakt door het wortelknobbelaaltje (Meloidogyne spp.) in de biologische teelt van bloemen en groenten. Op dit moment wordt grondstomen gezien als belangrijkste middel tegen wortelknobbelaaltjes. Grondstomen is effectief tegen wortelknobbelaaltjes maar kost veel energie en doodt nuttige bodemleven. Het onderzoek was daarom gericht op het ontwikkelen van alternatieve beheersingssystemen voor wortelknobbelaaltjes waardoor schade wordt geminimaliseerd en stomen overbodig wordt. Er is gezocht naar zowel middelen als systemen, variërend van biologische middelen en grondontsmetting tot teeltsysteemoplossingen

Toepassing van (gereinigde) rookgassen uit ketels en installaties voor warmtekrachtkoppeling (WKK) is gemeengoed in de Nederlandse Glastuinbouw. Er zijn echter aanwijzingen dat er ook negatieve effecten op groei en productkwaliteit kunnen optreden vooral bij gebruik van rookgassen uit WKK installaties. Een belangrijke component die hierbij een rol speelt is, voor zover nu bekend, etheen (C2H4). Er zijn aanwijzingen uit de praktijk dat etheen mogelijk negatieve effecten op groei en productkwaliteit van in kassen geteelde aardbeien kan veroorzaken. In de afgelopen jaren zijn herhaaldelijk problemen met de vruchtzetting geconstateerd, variërend van het volledig achterwege blijven van vruchtzetting tot een gedeeltelijke zetting met zogenoemde ‘kromme vruchten’ als gevolg. Om die reden was er binnen de aardbei sector de behoefte meer inzicht te hebben in de gevoeligheid van aardbei voor etheen en hoe die gevoeligheid zich verhoudt tot de bestaande effectgrenswaarde van 11 ppb als 8-uursgemiddelde ter bescherming van planten in het algemeen.

Het Nieuwe Telen (HNT) is een verzamelnaam voor verschillende methoden om energie te besparen in de glastuinbouw. In dit rapport is onderzocht welke methoden voor de chrysantenteelt interessant zijn. Er is gebruik gemaakt van een expertpanel en de rekenmodellen Kaspro en QMS.

Veel siergewassen krijgen bladschade bij veranderende groeiomstandigheden (bv. overgang licht/donker bij CAM planten, geremde verdamping bij C3 planten). Bladschade vermindert de sierwaarde en is daarmee een belangrijke kostenpost in de sierteelt. In het verleden is veel onderzoek gedaan om methodes te vinden om de schade te verminderen. Voor veel gewassen is dit helaas nog niet met de gewenste reproduceerbaarheid gelukt. Onderzoek van de Katholieke Universiteit Leuven heeft aangetoond dat de gevoeligheid voor bladschade bij Aechmea tussen rassen varieert. Dit wordt in de praktijk ook bij andere gewassen gezien. Uit dit onderzoek blijkt dat de gevoeligheid voor een groot gedeelte bepaald wordt door de chemische samenstelling van de celwand. In planten bestaan wel grofweg twee type celwanden. In de dicotylen komen vooraal celwanden voor waarbij een cellulose net versterkt wordt door een pectine netwerk, die calcium ionen kunnen binden. Monocotylen planten blijken vaak celwanden te hebben waarbij pectine en calcium een heel beperkte rol spelen, en waar de functie van de pectine overgenomen wordt door andere stoffen, GAX’s genoemd. De mate waarin deze GAX’s vertakt zijn bepaalt de flexibiliteit van de celwand. Gevoelige rassen hebben minder flexibele celwanden, die breken als de inwendige spanning te hoog wordt, en dat geeft bladschade. Rassen met een flexibele celwand vangen veranderingen in de inwendige spanning beter op en hebben daarom veel minder bladschade.

Door intensief schermen in combinatie met geavanceerd ventileren en eventueel luchtbewegen werd een energiezuinige beheersing van temperatuur en luchtvochtigheid gerealiseerd. Op deze wijze krijgt Botrytis cinerea minder kans in de biologische tomatenteelt.

Eén van de meest concrete resultaten van de ontwerpwedstrijd “Kas Als Energiebron” is de realisatie van het Innovatie en DemoCentrum (IDC). Op het terrein van het IDC zijn drie winnende ontwerpen op semi-praktijkschaal gebouwd. Het eerste ontwerp, de ZonWindKas beslaat een oppervlak van 280 m² en is gericht op de teelt van schaduwminnende potplanten. De andere twee ontwerpen, de SunergieKas1 en de FlowdeckKas zijn gericht op de groenteteelt en beslaan elk een kasoppervlak van 550 m². De doelstelling van de ontwerpwedstrijd is de implementatie van kassen die energie-neutraal zijn, maar liever nog netto energieproducerende kassen. Het begrip energie-neutraal wordt daarbij vaak gelijk gesteld aan ‘vrij van fossiele energie’. Netto energie producerende kassen zouden dan de overtreffende trap daarvan zijn; kassen die meer energie leveren dan dat ze zelf aan hoogwaardige energie verbruiken.

Onderzoek naar de effecten van LED-belichting al dan niet in combinatie met SON-T belichting, op het kasklimaat en energiegebruik en de groei, ontwikkeling en productie van tomaat. De experimentele resultaten uit dit onderzoek werd vervolgens gekoppeld aan het gemeten kasklimaat om de productie van de behandelingen door te rekenen in een aantal scenario analyses. De resultaten van dit onderzoek worden in dit rapport weerggegeven.

Samenvatting voor internet Het doel van dit onderzoek is het ontwikkelen van een alternatieve bestrijdingsmethode voor bodemplagen en bodemziektes in de teelt van zomerbloemen. Het eerste deel van het onderzoek heeft zich gericht op de bestrijding van emelten met insectenparasitaire nematoden. Steinernema feltiae, Steinernema carpocapsae, Steinernema kraussei, Heterorhabdites megidis en Heterorhabdites bacteriophora en het chemisch middel Talstar (Bifenthrin) zijn getoetst in een voorjaars- en/of najaarsproef. S. kraussei is voor de praktijk interessant, omdat deze bij relatief lage temperaturen nog actief zou zijn. In beide proeven is de aantasting dusdanig laag dat er geen uitspraak gedaan kan worden over de effectiviteit van nematoden tegen emelten bij lage bodemtemperaturen. Het tweede deel van het onderzoek richt zich op de toepassingsmogelijkheden van biologische grondontsmetting tegen wortelduizendpoot, Verticillium dahliae en wortelknobbelaaltje. Naast gras wordt als alternatief product Herbie (Thachtec BV) gebruikt. Dit is een voorgefermenteerd organisch product met een vaste bekende minerale samenstelling, die makkelijk verwerkbaar zijn vanwege hun droge poedervorm. Ten opzichte van het onbehandelde vak reduceerde zowel de biologische grondontsmetting met gras als het alternatieve product Herbie de Verticillium-druk sterk. Er zijn geen betrouwbare verschillen tussen de behandelingen gevonden in het aantal juveniele wortelknobbelaaltjes. Na de biologische grondontsmetting zijn in geen van de behandelingen nog wortelduizendpoten aangetoond. Hierdoor kan geen uitspraak gedaan worden over het effect van Biologische grondontsmetting op dit organisme. Er worden wisselende resultaten behaald met biologische grondontsmetting. Er is onvoldoende inzicht over het werkingsmechanisme van biologische grondontsmetting en de onderliggende processen die zorgen voor het ontsmettende effect. Er zijn veel variabele randvoorwaarden zoals grondsoort, organische stof gehalte, bodem pH, samenstelling product, dosering product, bodemtemperatuur en behandeltijd die invloed hebben op het proces. Daarnaast zullen andere stoffen en omzettingsproducten een rol spelen bij de doding van de diverse ziekte- en plaagorganismen.

Het optreden van Tuta absoluta kan worden vastgesteld door middel van feromoonvallen. Het is minstens zo belangrijk om gewaswaarnemingen te doen. De jonge mijnen onderscheiden zich niet eenvoudig van mijnen van mineervliegen. In oudere mijnen is duidelijk plaatselijke ophoping van uitwerpselen te zien. In mijnen van mineervliegen is dat alleen een onderbroken zwarte streep. Rupsen van Tuta absoluta kunnen worden bestreden met abametine (Vertimec) en spinosad (Tracer). Bij aanvang van de teelt of al in de opkweek wordt Macrolophus melanotoma (= M. caliginosus) loslaten, zodat er zo snel mogelijk voldoende roofwantsen in het gewas zitten.

Laag opgaande gewassen zoals sla kampen met vochtproblemen. Dit wordt veroorzaakt door verschillende omstandigheden. Een volgroeid gewas bedekt de gehele bodem waardoor luchtuitwisseling onder het gewas en de kas niet meer mogelijk is. Er wordt meestal van boven af water gegeven bij deze teelten waardoor het gewas nat wordt en de bodem ook. Drogen van het gewas kost tijd en energie en verhoogt het energiegebruik. Het klimaat is relatief vochtig omdat de temperatuur in de kas laag wordt gehouden. Vooral in het najaar en het voorjaar wordt er nauwelijks verwarmd. Er worden relatief veel gewasbeschermingsmiddelen gebruikt om ziektes onder controle te houden ten gevolge van het vochtige klimaat. Verwarming bij grondgebonden laag opgaande energie-extensieve gewassen wordt meestal met luchtheaters die bovenin de kas hangen gedaan. Deze methode heeft een aantal nadelen. Alle verbrandingsgassen komen in de kas waardoor ventilatie nodig is om schadelijke gassen te verwijderen. De luchtbeweging nabij het gewas wordt nauwelijks gesimuleerd. De gehele kaslucht wordt op deze manier verwarmd terwijl alleen de lucht bij het gewas verwarmd hoeft te worden. Nabij de grond heeft de verwarming minder effect waardoor daar vaak ziektes worden gevormd. De waterdamp die vrijkomt bij de verbranding van het gas komt direct in de kas waardoor de behoefte aan ontvochtiging toeneemt. Een nieuw klimaatbeheerssysteem is wenselijk. In dit project wordt bekeken of verwarming met luchtslangen mogelijk is. Verwarmde lucht wordt via kleine luchtslangen die onder het gewas op de grond tussen het gewas liggen. Dit heeft als voordeel dat de warmte direct bij het gewas wordt gebracht en het klimaat tussen de planten kan worden geregeld. Het vochtgehalte van de ingeblazen lucht wordt geregeld door deels buitenlucht aan te zuigen. Om deze reden wordt met luchtslangen gewerkt. Het systeem moet economisch haalbaar zijn door verbetering van het klimaat rond de plant waardoor de kwaliteit en productie verbeteren en er minder gewasbeschermingsmiddelen nodig zijn.

Beschrijving van de metingen bij praktijkbedrijven in verschillende seizoenen.

Hoewel door nieuwe compactere cultivars en door beter gebruik van groeiregulatoren het gebruik van groeiregulatoren is afgenomen, moet er nog steeds geremd worden om strekkingsgroei tegen te gaan en compacte Kalanchoës te telen. Vanuit diverse onderzoeken bij andere gewassen is bekend dat een verlaagde fosfaatgift een remmende werking op de strekkingsgroei heeft. Het effect kan afhankelijk zijn van het plantstadium: met zogenaamde ‘dynamische fosfaatgift’ kan hierop worden ingespeeld. Dit was de aanleiding om te onderzoeken wat de invloed van dynamische fosfaatgift op de strekkingsgroei bij Kalanchoë is. Uit het onderzoek is gebleken, dat Kalanchoë kan groeien met (heel) weinig fosfaat. Fosfaat blijkt echter geen goed instrument te zijn om de strekkingsgroei op een efficiënte manier te beïnvloeden. De planten bleven maar weinig korter bij weinig fosfaat, terwijl de plant minder versgewicht aan blad en bloemen maakte. Een combinatie van weinig fosfaat met hoge EC en hoge stikstofniveaus, resulteerde zelfs in langere planten. De behandelingen hadden geen invloed op de houdbaarheid van de planten.

In dit project is onderzocht of de inzet van het systeem ten behoeve van de koeling en verwarming van de kaslucht een goed klimaat geeft en of het systeem ook ingezet moet worden op het moment dat er geen warmte of koude behoefte is. Het onderzoek is uitgevoerd door het lokale klimaat rond een reperterend stuk van de kas te meten. Daarnaast is met akoestische luchtsnelheidsmeters de luchtsnelheid en richting bepaald. Ten slotte zijn de resultaten nader geanalyseerd door het systeem met CFD berekeningen te bekijken.