Search

n the present study is analyzed the victim of the crime provided in art.208 of the Criminal Code of the Republic of Moldova. It is concluded that any minor can appear as a victim of the crime provided for in art.208 of the Criminal Code of the Republic of Moldova, including the minor who has not reached the age of criminal liability. At the same time, it is shown that in the context of this crime, it is not necessary for the minor to understand the nature and degree of prejudice of his actions committed as a result of the psychological influence exerted by the adult, it being sufficient for the minor to understand the factual side of those committed. It is also demonstrated that the minor of a young age, as a rule, cannot appear as a victim of the stated crime., {"references":["1.\tCodul penal, adoptat de Parlamentul Republicii Moldova la 18.04.2002. În: Monitorul Oficial al Republicii Moldova, 2002, nr.128-129, republicat în Monitorul Oficial al Republicii Moldova, 2009, nr.72-74.","2.\tКОРОВИН, Е.П. Признаки объекта и потерпевшего в составе преступления предусмотренного ст. 150 УК РФ. În: Теория и практика общественного развития, 2006, nr.1, p.2-7.","3.\tКОРОВИН, Е.П. Вовлечение в совершение преступления: уголовно-правовая характеристика и особенности квалификации: Автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата юридических наук. Ростов-на-Дону, 2008. 27 p.","4.\tПИЧУГИН, С.А., РУДЕНКО, А.С. Некоторые проблемы терминологии, используемой в Уголовном кодексе Российской Федерации для определения возрастных категорий несовершеннолетних. În: Вестник института, 2012, nr.12, p.7-12.","5.\tУголовное право России. Под ред. БАСТРЫКИНА, А.И., НАУМОВА, А.В. Москва: Волтерс Клувер, 2007. 808 p.","7.\tПОЛИКАШИНА, О.В. Расследование вовлечения несовершеннолетних в совершение преступлений и антиобщественных действий: Автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата юридических наук. Москва, 2004. 28 p.","8.\tПАЛИЙ, В.В. Статьи 150 и 2051 УК РФ: коллизии с институтом соучастия. În: Научные основы уголовного права и процессы глобализации. Материалы V Российского конгресса уголовного права (27-28 мая 2010 года). Москва: Проспект, 2010, p.304-306.","9.\tCOPEȚCHI, S. Atragerea minorilor la activitate criminală sau determinarea lor la săvârşirea unor fapte imorale: formă specială a instigării? În: Conferinţa ştiinţifică \"Integrare prin cercetare şi inovare\" (26-28 septembrie 2013). Chişinău, CEP USM, 2013, p.124-126","10.\tМКРТЫЧЯН, Б.А. Вовлечение несовершеннолетних в совершение преступлений и иных антиобщественных действии: уголовно-правовой и криминологические аспекты: Автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата юридических наук. Казань, 2004. 30 p.","11. Уголовное право. Особенная часть. Под ред. КОЗАЧЕНКО, И.Я., НЕЗНАМОВА, З.А., НОВОСЕЛОВА, Г.П. Москва: НОРМА-ИНФРА, 2001. 960 p.","13.\tHotărârea Plenului Curții Supreme de Justiție a Republicii Moldova \"Cu privire la practica judiciară în cauzele penale privind minorii\", nr.39 din 22.11.2004.[Accesat: 22.09.2022] Disponibil: http://jurisprudenta.csj.md/search_hot_expl.php?id=360","14.\tDecizia Colegiului penal al Curții Supreme de Justiție a Republicii Moldova din 22 iunie 2022. Dosarul nr.1ra-480/2022. [Accesat: 22.09.2022] Disponibil: http://jurisprudenta.csj.md/search_col_penal.php?id=21368","15.\tDecizia Colegiului penal al Curţii Supreme de Justiţie din 04 noiembrie 2015. Dosarul nr.1ra-1038/2015. [Accesat: 22.09.2022] Disponibil: http://jurisprudenta.csj.md/search_col_penal.php?id=5157","16.\tСОКОЛ, Е.В. Особенности личности несовершеннолетнего, вовлеченного в совершение преступления. În: Вестник Краснодарского университета МВД России, 2009, nr.4, p.50-55.","17.\tПУДОВОЧКИН, Ю.Е. Ответственность за преступления против несовершеннолетних по российскому уголовному праву. Санкт-Петербург: Юридический центр Пресс, 2002. 293 p.","18.\tБАЙБАРИН, А.А. Уголовно-правовая дифференциация возраста. Москва: Высшая школа, 2009. 252 p.","19.\tBRÂNZA, S., STATI, V. Drept penal. Partea Specială. Vol.I. Chişinău: Tipografia Centrală, 2011. 1062 p.","20.\tBRÂNZA, S., STATI, V. Tratat de drept penal. Partea Specială. Vol.I. Chişinău: Tipografia Centrală, 2015. 1328 p.","21.\tСОКОЛ, Ю.В. Организационно-тактические особенности расследования вовлечения несовершеннолетнего в совершение антиобщественных действий: Автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата юридических наук. Краснодар, 2012. 30 p.","22.\tИВАНОВА, М.В. Ответственность и наказание за вовлечение несовершеннолетнего в совершение преступления: Автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата юридических наук. Волгоград, 2004. 26 p.","23. КЛАДКОВ, А., СУСПИЦЫНА, Т. Вовлечение несовершеннолетнего в совершение преступления и иных антиобщественных действий (ст. 150, 151 УК РФ). În: Уголовное право, 2002, nr.3, p.26-28."]}

Opisane wyżej starania związane z harmonizacją danych, ich porządkowaniem, wielokrotnym sprawdzeniem ich poprawności przyczyniły się do powstania bogatego zbioru informacji o przestępczych losach 2 397 unikatowych jednostek, zawierającego ok. 2 tys. zmiennych. Zarówno analiza tych danych, jak i ich interpretacja wiążą się z wieloma wyzwaniami. Część tych wyzwań ma bezpośredni związek z zaletami tego zbioru, a mianowicie z faktem, że okres katamnezy od momentu wydania orzeczeń wobec nieletnich, którzy popełnili czyn zabroniony, jest wyjątkowo długi. Dotyczy to przede wszystkim pokolenia transformacyjnego uwzględnionego w próbie, czyli osób urodzonych między 1966 a 1978 r., które stanęły przed sądami dla nieletnich w latach 1985-1988. Są to osoby, które w 2017 r., gdy po raz ostatni sprawdzana była ich karalność, były w przedziale wieku między 38 a 51 lat. Analizy ścieżek życiowych w wypadku tej grupy sięgają więc nie tylko wczesnej, alei późnej młodości oraz wchodzenia w wiek dojrzały, który z perspektywy kryminologów jest szczególnie ciekawym okresem pod kątem badania aktywności przestępczej. Choć przedmiotem badania były kariery kryminalne, na które składa się sekwencja zachowań przestępczych w określonym okresie życia jednostki, dostępne dane dotyczą w zasadzie tylko czynów karalnych ujawnionych i osądzonych. Dodatkowo, dostępne informacje odnoszące się do czasu, a więc określonych momentów w życiu jednostek, dotyczą dat skazań, a nie dat (czy okresów) popełniania czynów zabronionych, które byłyby najlepszym wskaźnikiem aktywności przestępczej jednostki, zwłaszcza w powiązaniu z wiedzą o popełnionych czynach zabronionych, ale nieujawnionych. Taką wiedzą jednak nie dysponujemy. Przypuszczalnie niepełne i – jak wynika z doświadczeń – nie zawsze precyzyjne dane o skazaniach za granicą wydają się szczególnie pożądane w warunkach zwiększonej mobilności mieszkańców Polski, zwłaszcza po wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej w 2004 r. oraz zniesieniu kontroli na granicach wewnątrz strefy Schengen w 2007 r. Już wstępna analiza danych zarówno jakościowych, jak i ilościowych doprowadziła do wniosku, że pobyty za granicą mogą odgrywać istotną rolę w przebiegu karier kryminalnych. Wydaje się też, że pobyty za granicą mają większe znaczenie dla tzw. pokolenia milenijnego, które wkraczało w dorosłe życie już w warunkach, gdy mobilność międzynarodowa stawała się doświadczeniem coraz bardziej powszechnym, a same podróże za granicę – przedsięwzięciem do zrealizowania.&nbsp

Badania longitudinalne los��w ��yciowych nieletnich przest��pc��w, skazywanych wielokrotnie w toku swojego ��ycia, badania recydywizmu kryminalnego, zacz����y si�� w Polsce blisko 100 lat temu. Historia tych bada�� i ich ewolucja w kontek��cie dominuj��cych m��d teoretycznych ��� to przedmiot mojego studium. Przedstawiam i analizuj�� chronologicznie publikacje wynik��w bada�� empirycznych. Czyni�� to wed��ug schematu: pytania badawcze, przedmiot bada�� i metodologia, wyniki/wnioski. Przedmiotem mojego zainteresowania w tej historycznej analizie bada�� jest to, jak zmienia��y si�� pytania badawcze, jakiej metodologii u��ywali badacze, jakie by��y wnioski z bada��. B��d�� zwraca��a uwag�� tak��e na j��zyk opisywanych bada��, podstawowe poj��cia i ich zmienno����. Przedmiotem analizy s�� wybrane przeze mnie badania kryminologiczne, dotycz��ce interesuj��cych pod k��tem niniejszej publikacji problem��w: dalszych los��w nieletnich przest��pc��w, los��w wielokrotnych recydywist��w, los��w ludzi, niemal wy����cznie m����czyzn, kt��rzy w swoich opowie��ciach przekonuj�� ankieter��w, ��e przest��pczo���� jest naturalnym ���towarzyszem��� ich ��ycia., {"references":["Z. Rosenblum, J. Neudingowa, Nieletni przestępcy w świetle katamnezy 250 przypadków, \"Archiwum Kryminologiczne\" 1934, t. I, nr 3–4, s. 426–427.","S. Batawia, J. Sochoń, H. Kołakowska, Proces społecznego wykolejania się nieletnich przestępców, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1958, s. 5.","Ibidem, s. 10.","H. Kołakowska, Nieletni recydywiści (wyniki badań 500 nieletnich recydywistów), \"Archiwum Kryminologii\" 1960, t. I, s. 55–57, https://doi.org/10.7420/ AK1960B.","Ibidem, s. 58–97.","S. Szelhaus, Przestępczość 100 młodocianych recydywistów w okresie 18. r.ż. do ukończenia 25–28 lat (wyniki badań katamnestycznych), \"Archiwum Kryminologii\" 1965, t. III, s. 97, https://doi.org/10.7420/AK1965B1965.","H. Namowicz, Losy życiowe nieletnich przestępców, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1968, s. 7.","A. Strzembosz, Nieletni sprawcy kradzieży w środowisku wielkomiejskim, Polskie Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1971, s. 8.","T. Szymanowski, Powrotność do przestępstwa po wykonaniu kary pozbawienia wolności, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1976, s. 107.","Z. Ostrihanska, Wielokrotni recydywiści w świetle badań kryminologicznych i psychologicznych, \"Archiwum Kryminologii\" 1976, t. VII, 1976, s. 8–9, https:// doi.org/10.7420/AK1976A.","H. Kołakowska-Przełomiec, Przestępczość i nieprzystosowanie społeczne nieletnich w genezie przestępczości dorosłych, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1977, s. 16–19.","E. Żabczyńska, Przestępczość dzieci, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1983, s. 9–10.","Ustawa z 26 października 1982 r. o postępowaniu wobec osób uchylających się od pracy, Dz.U. 1982, poz. 229. O skutkach wprowadzenia tej ustawy adresowanej do osób z różnymi epizodami zachowań dewiacyjnych, zob. Z. Ostrihanska, I. Rzeplińska, Pasożytnictwo społeczne – stereotypy i fakty, [ZGPW] Warszawa 1988, na prawach rękopisu.","Ustawa z 10 maja 1985 r. o szczególnej odpowiedzialności karnej, Dz.U. 1985 Nr 25, poz. 111 ze zm.","Z. Ostrihanska, D. Wójcik, Młodzież nieprzystosowana społecznie (badania katamnestyczne), \"Archiwum Kryminologii\" 1990, t. XVI, s. 141–148, https:// doi.org/10.7420/AK1989C.","D.J. Smith, Crime and the life course, [w:] M. Maquire, R. Morgan, R. Reiner, The Oxford Handbook of Criminology, Oxford University Press, Oxford 2006, s. 734–736; M. DeLisi, Career Criminals in Society, SAGE, Beverly Hills-London 2005, s. 10–11.","I. Rzeplińska, Kariery kryminalne nieletnich sprawców przestępstw, \"Archiwum Kryminologii\" 2013, t. XXXV, s. 79–95, https://doi.org/10.7420/AK2013C.","Badania te opisywane są w niniejszej książce, zrealizowane w ramach projektu badawczego nr 2016/21/B/HS5/02060 pt.: Mechanizmy powstawania i rozwoju karier przestępczych, finansowanego przez Narodowe Centrum Nauki; kier. projektu: prof. dr hab. Irena Rzeplińska.","D. Woźniakowska-Fajst, Nieletnie dziewczęta 10 lat później – badania katamnestyczne, \"Archiwum Kryminologii\" 2011, t. XXXIII, s. 170–173, https:// doi.org/10.7420/AK2011E. Badania nad karierami kryminalnymi dziewcząt opisywane są w niniejszej książce: D. Woźniakowska-Fajst, Kariery kryminalne kobiet (DOI: 10.5281/zenodo.5590306).","R. Szczepanik, Stawanie się recydywistą. Kariery instytucjonalne osób powracających do przestępczości, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2015, s. 9–10.","Ibidem, s. 9–11.","M. Kotowska, Kariery kryminalne członków zorganizowanych grup przestępczych, Difin, Warszawa 2019, s. 138.","Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks Karny, tj. Dz.U. 2020, poz. 1444 z późn. zm.","Ibidem, s. 139–140.","S. Batawia, J. Sochoń, H. Kołakowska, Proces społecznego…, op.cit., s. 5–10.","Ibidem, s. 10.","H. Namowicz, Losy życiowe nieletnich…, op.cit., s. 8.","Ibidem, s. 9.","Ibidem, s. 12.","T. Szymanowski, Powrotność do przestępstwa…, op.cit., s. 107–108.","Z. Ostrihanska, Wielokrotni recydywiści.., op.cit., s. 8–9.","Z. Ostrihanska, Wielokrotni recydywiści…, op.cit., s. 14–15.","H. Kołakowska-Przełomiec, Przestępczość i nieprzystosowanie…, op.cit., s. 22–24.","Ibidem, s. 26.","Z. Ostrihanska, D. Wójcik, Młodzież nieprzystosowana społecznie…, op.cit., s. 141–142.","Ibidem, s. 149.","I. Rzeplińska, Kariery kryminalne nieletnich…, op.cit., s. 79–82.","D. Woźniakowska-Fajst, Nieletnie dziewczęta…, op.cit., s. 170–171.","R. Szczepanik, Stawanie się recydywistą…, op.cit., s. 46.","K. Konecki, Studia z metodologii badań jakościowych. Teoria ugruntowana, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000 za: R. Szczepanik, Stawanie się recydywistą…, op.cit., s. 47.","Ibidem, s. 47.","Ibidem, s. 47–48.","Ibidem, s. 73–78.","M. Kotowska, Kariery kryminalne członków…, op.cit., s. 141–144.","Ibidem, s. 153–154.","Ibidem, s. 145.","Ibidem, s. 153.","Z. Rosenblum, J. Neudingowa, Nieletni przestępcy w świetle…, op.cit., s. 426–427.","Ibidem, s. 440–441.","S. Batawia., J. Sochoń, H. Kołakowska, Proces społecznego…, op.cit., s. 11.","Ibidem.","Ibidem, s. 12.","H. Namowicz, Losy życiowe nieletnich…, op.cit., s. 172–173.","Ibidem, s. 173.","T. Szymanowski, Powrotność do przestępstwa…, op.cit., s. 187–188, 190–192.","Z. Ostrihanska, Wielokrotni recydywiści…, op.cit., s. 129.","Ibidem, s. 129–131.","H. Kołakowska-Przełomiec, Przestępczość i nieprzystosowanie…, op. cit., s. 173–176.","Ibidem, s. 212–213.","Z. Ostrihanska, D. Wójcik, Młodzież nieprzystosowana społecznie.., op.cit., s. 186–188.","I. Rzeplińska, Kariery kryminalne nieletnich..., s. 79–95.","D. Woźniakowska-Fajst, Nieletnie dziewczęta…, op.cit., s. 194–195.","R. Szczepanik, Stawanie się recydywistą…, op.cit., s. 345–370.","Ibidem, s. 373–374.","M. Kotowska, Kariery kryminalne członków..., op.cit., s. 510–517.","Ibidem, s. 424–425.","Ibidem, s. 431.","R. Szczepanik, Stawanie się recydywistą…, op.cit.; M. Kotowska, Kariery kryminalne…, op.cit."]}

Opisane wy��ej starania zwi��zane z harmonizacj�� danych, ich porz��dkowaniem, wielokrotnym sprawdzeniem ich poprawno��ci przyczyni��y si�� do powstania bogatego zbioru informacji o przest��pczych losach 2 397 unikatowych jednostek, zawieraj��cego ok. 2 tys. zmiennych. Zar��wno analiza tych danych, jak i ich interpretacja wi������ si�� z wieloma wyzwaniami. Cz������ tych wyzwa�� ma bezpo��redni zwi��zek z zaletami tego zbioru, a mianowicie z faktem, ��e okres katamnezy od momentu wydania orzecze�� wobec nieletnich, kt��rzy pope��nili czyn zabroniony, jest wyj��tkowo d��ugi. Dotyczy to przede wszystkim pokolenia transformacyjnego uwzgl��dnionego w pr��bie, czyli os��b urodzonych mi��dzy 1966 a 1978 r., kt��re stan����y przed s��dami dla nieletnich w latach 1985-1988. S�� to osoby, kt��re w 2017 r., gdy po raz ostatni sprawdzana by��a ich karalno����, by��y w przedziale wieku mi��dzy 38 a 51 lat. Analizy ��cie��ek ��yciowych w wypadku tej grupy si��gaj�� wi��c nie tylko wczesnej, ale i p����nej m��odo��ci oraz wchodzenia w wiek dojrza��y, kt��ry z perspektywy kryminolog��w jest szczeg��lnie ciekawym okresem pod k��tem badania aktywno��ci przest��pczej. Cho�� przedmiotem badania by��y kariery kryminalne, na kt��re sk��ada si�� sekwencja zachowa�� przest��pczych w okre��lonym okresie ��ycia jednostki, dost��pne dane dotycz�� w zasadzie tylko czyn��w karalnych ujawnionych i os��dzonych. Dodatkowo, dost��pne informacje odnosz��ce si�� do czasu, a wi��c okre��lonych moment��w w ��yciu jednostek, dotycz�� dat skaza��, a nie dat (czy okres��w) pope��niania czyn��w zabronionych, kt��re by��yby najlepszym wska��nikiem aktywno��ci przest��pczej jednostki, zw��aszcza w powi��zaniu z wiedz�� o pope��nionych czynach zabronionych, ale nieujawnionych. Tak�� wiedz�� jednak nie dysponujemy. Przypuszczalnie niepe��ne i ��� jak wynika z do��wiadcze�� ��� nie zawsze precyzyjne dane o skazaniach za granic�� wydaj�� si�� szczeg��lnie po����dane w warunkach zwi��kszonej mobilno��ci mieszka��c��w Polski, zw��aszcza po wst��pieniu Polski do Unii Europejskiej w 2004 r. oraz zniesieniu kontroli na granicach wewn��trz strefy Schengen w 2007 r. Ju�� wst��pna analiza danych zar��wno jako��ciowych, jak i ilo��ciowych doprowadzi��a do wniosku, ��e pobyty za granic�� mog�� odgrywa�� istotn�� rol�� w przebiegu karier kryminalnych. Wydaje si�� te��, ��e pobyty za granic�� maj�� wi��ksze znaczenie dla tzw. pokolenia milenijnego, kt��re wkracza��o w doros��e ��ycie ju�� w warunkach, gdy mobilno���� mi��dzynarodowa stawa��a si�� do��wiadczeniem coraz bardziej powszechnym, a same podr����e za granic�� ��� przedsi��wzi��ciem do zrealizowania., {"references": ["K. Buczkowski, P. Wiktorska, Kariery kryminalne \u2013 problem definicji \u2013 w niniejszej publikacji (DOI: 10.5281/zenodo.5590221).", "Zob. te\u017c: ibidem; J. W\u0142odarczyk-Madejska, D. Wzorek, R\u00f3\u017cne drogi, r\u00f3\u017cne wzory. Typy trajektorii przest\u0119pczych w niniejszej publikacji (DOI: 10.5281/ zenodo.5590304).", "Chodzi o czyny zabronione pope\u0142nione przez nieletnich lub przejawy demoralizacji odnotowane w przypadku os\u00f3b poni\u017cej 13 roku \u017cycia.", "Zob. K. Soothill, C. Fitzpatrick, B. Francis, Understanding Criminal Careers, Willan Publishing, Cullompton, Devon 2013, s. 15\u201316.", "Zob. te\u017c uwagi na temat terminologii stosowanej w ramach bada\u0144 w nurcie lifecourse criminology: J. W\u0142odarczyk-Madejska, D. Wzorek, Jak bada\u0107 aktywno\u015b\u0107 przest\u0119pcz\u0105 w toku \u017cycia? Perspektywa teoretyczna w niniejszej publikacji (DOI: 10.5281/zenodo.5590255).", "Szczeg\u00f3lne podzi\u0119kowania za pomoc w przygotowaniu tego rozdzia\u0142u kieruj\u0119 do Justyny W\u0142odarczyk-Madejskiej, kt\u00f3ra wspar\u0142a mnie szczeg\u00f3\u0142owymi uwagami na temat zgromadzonych danych oraz pomog\u0142a odtworzy\u0107 liczne wyzwania napotykane w trakcie realizacji poszczeg\u00f3lnych procedur badawczych. Dzi\u0119kuj\u0119 r\u00f3wnie\u017c Witoldowi Klausowi za cenne uzupe\u0142nienia oraz propozycje cytat\u00f3w z bada\u0144 jako\u015bciowych, \u015bwietnie oddaj\u0105ce wyzwania metodologiczne i etyczne w realizacji bada\u0144. Dzi\u0119kuj\u0119 te\u017c Autorkom i Autorom pozosta\u0142ych rozdzia\u0142\u00f3w w tej ksi\u0105\u017cce za wszystkie komentarze i sugestie.", "Zob. wi\u0119cej na temat bada\u0144 prowadzonych w Polsce w rozdziale: I. Rzepli\u0144ska, Historia bada\u0144 karier przest\u0119pczych w Polsce (DOI: 10.5281/zenodo.5590283); oraz na temat bada\u0144 prowadzonych w Polsce i za granic\u0105: K. Buczkowski, P. Wiktorska, Kariery kryminalne\u2026, op.cit.; J. W\u0142odarczyk-Madejska, D. Wzorek, Jak bada\u0107 aktywno\u015b\u0107\u2026, op.cit.", "Tych samych, kt\u00f3rych os\u0105dzone czyny zabronione by\u0142y przedmiotem bada\u0144 w poprzednich dekadach.", "Zob. te\u017c uwagi na temat \u017ar\u00f3de\u0142 danych \u2013 tj. oficjalnych rejestr\u00f3w oraz wywiad\u00f3w kwestionariuszowych i jako\u015bciowych \u2013 w cz\u0119\u015bci pierwszej rozdzia\u0142u: J. W\u0142odarczyk- Madejska, D. Wzorek, Jak bada\u0107 aktywno\u015b\u0107\u2026, op.cit..", "Zapotrzebowanie na takie dane mo\u017cna zaobserwowa\u0107 we wszystkich politykach publicznych, w tym polityce kryminalnej.", "Por. J. B\u0142achut, A. Gaberle, K. Krajewski, Kryminologia, Arche, Gda\u0144sk 2001, s. 198\u2013199.", "Zob. te\u017c: D. Wo\u017aniakowska-Fajst, Nieletnie dziewcz\u0119ta 10 lat p\u00f3\u017aniej badania katamnestyczne, \"Archiwum Kryminologii\" 2011, t. XXXIII, s. 166, https://doi. org/10.7420/AK2011E.", "Zob. wi\u0119cej o zasadno\u015bci podejmowania bada\u0144 nad czynami zabronionymi i karalnymi pope\u0142nianymi przez osoby, kt\u00f3re nie uko\u0144czy\u0142y 13 roku \u017cycia: W. Klaus, Dziecko przed s\u0105dem. Wymiar sprawiedliwo\u015bci wobec przest\u0119pczo\u015bci m\u0142odszych nieletnich, WAiP, Warszawa 2009, s. 13\u201315.", "Czyli do\u015b\u0107 popularnych w kryminologii bada\u0144, w ramach kt\u00f3rych sprawcy proszeni s\u0105 o ujawnienie mi\u0119dzy innymi dzia\u0142a\u0144 sprzecznych z prawem lub normami spo\u0142ecznymi, w kt\u00f3re si\u0119 anga\u017cowali, co pozwala na wnioskowanie o strukturze i cz\u0119stotliwo\u015bci przest\u0119pstw. Pytania o formalnoprawne konsekwencje podj\u0119tych dzia\u0142a\u0144 maj\u0105 z kolei na celu poszerzanie wiedzy o tzw. ciemnej liczbie przest\u0119pstw. Zob. mi\u0119dzy innymi J. B\u0142achut, A. Gaberle, K. Krajewski, Kryminologia\u2026, op.cit., s. 229\u2013230.", "Zob. te\u017c uwagi na temat \u017ar\u00f3de\u0142 danych \u2013 tj. oficjalnych rejestr\u00f3w, sonda\u017cy i bada\u0144 jako\u015bciowych \u2013 w cz\u0119\u015bci pierwszej rozdzia\u0142u: J. W\u0142odarczyk-Madejska, D. Wzorek, Jak bada\u0107 aktywno\u015b\u0107\u2026, op.cit.", "Zob. wi\u0119cej: S. Maruna, A. Matravers, N=1: Criminology and the person, \"Theoretical Criminology\" 2016, t. 11, nr 4, s. 427\u2013442, https://doi.org/10.1177 %2F1362480607081833.", "Badania longitudinalne zak\u0142adaj\u0105 obserwacj\u0119 tych samych jednostek w mo\u017cliwie d\u0142ugim okresie. Ich celem jest uchwycenie informacji o rozwoju okre\u015blonych zjawisk, przebiegu proces\u00f3w, do\u015bwiadczanych zmianach. Poniewa\u017c obejmuj\u0105 zwykle du\u017ce spektrum zagadnie\u0144, s\u0142u\u017c\u0105 nie tylko do opisu tych zagadnie\u0144, ale te\u017c do ich wyja\u015bnienia. Zob. wi\u0119cej o znaczeniu bada\u0144 pod\u0142u\u017cnych (longitudinalnych) w kryminologii: D. Wo\u017aniakowska-Fajst, Nieletnie dziewcz\u0119ta\u2026, op.cit., s. 164 i nast. Zob. te\u017c uwagi na temat bada\u0144 longitudinalnych w badaniu trajektorii przest\u0119pczych w: J. W\u0142odarczyk-Madejska, D. Wzorek, Jak bada\u0107 aktywno\u015b\u0107\u2026, op.cit.", "Zob. te\u017c uwagi na temat ogranicze\u0144 w badaniach dynamicznych: E. Babbie, Badania spo\u0142eczne w praktyce, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004, s. 122\u2013125.", "W toku harmonizacji zbior\u00f3w i porz\u0105dkowania danych oraz realizowania kolejnych procedur badawczych napotkali\u015bmy kilka problem\u00f3w, kt\u00f3re wynika\u0142y b\u0105d\u017a z b\u0142\u0119dnie zapisanych danych osobowych w toku wcze\u015bniejszych bada\u0144, kt\u00f3re w rezultacie uniemo\u017cliwi\u0142y sprawdzenie informacji o osobie w Krajowym Rejestrze Karnym, b\u0105d\u017a ze sposobu uzupe\u0142niania r\u00f3\u017cnych rejestr\u00f3w, a co za tym idzie mo\u017cliwych b\u0142\u0119d\u00f3w np. w odniesieniu do sygnatury akt (co mog\u0142o skutkowa\u0107 tym, \u017ce udost\u0119pniane nam akta dotyczy\u0142y innej osoby ni\u017c ta, kt\u00f3rej karalno\u015b\u0107 sprawdzali\u015bmy) lub niekompletno\u015bci informacji zawartych w kartach karnych (np. z uwagi na nieprzes\u0142anie przez s\u0105dy kompletnej informacji do KRK).", "Zob. np. K. P\u0119kala i in., Age-graded transitions and turning points in Polish offenders' criminal careers from the standpoint of life course hheory, \"International Journal of Environmental Research and Public Health\" 2021, t. 18, nr 11, s. 3.", "Z takimi sytuacjami mieli\u015bmy do czynienia w ramach bada\u0144 jako\u015bciowych prowadzonych w zwi\u0105zku z badaniem karier kryminalnych, kt\u00f3rego wyniki prezentowane s\u0105 w tym tomie.", "Nie wyklucza to jednak podejmowania innego rodzaju interwencji, ukierunkowanych na ograniczenie okazji przest\u0119pczych aktywnym sprawcom czyn\u00f3w sprzecznych z prawem i zapewnienie bezpiecze\u0144stwa innym osobom.", "W. Klaus, M. Szulecka, J. W\u0142odarczyk-Madejska, D. Wo\u017aniakowska-Fajst, O etyce w badaniach kryminologicznych, [w:] P. Ostaszewski, K. Buczkowski (red.), Granice prawa. Ksi\u0119ga jubileuszowa Profesora Andrzeja Siemaszki, Wydawnictwo Instytutu Wymiaru Sprawiedliwo\u015bci, Warszawa 2020, s. 143-172.", "Zob. wi\u0119cej: ibidem.", "W badaniach prowadzonych w latach 80. XX w. badacze docierali na przyk\u0142ad do zak\u0142ad\u00f3w pracy, w kt\u00f3rych pracowali wielokrotni sprawcy przest\u0119pstw \u2013 zob. wi\u0119cej: T. Szymanowski, Powr\u00f3t skazanych do spo\u0142ecze\u0144stwa, Pa\u0144stwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1989.", "Zob. te\u017c: S. Batawia, M\u0142odociani i m\u0142odzi recydywi\u015bci w \u015bwietle bada\u0144 kryminologicznych, \"Archiwum Kryminologii\" 1965, t. III, s. 9\u201395, https://doi. org/10.7420/AK1965A.", "Projekt nr 2 H02A 017 22, kierowany przez Iren\u0119 Rzepli\u0144sk\u0105, finansowany przez Komitetu Bada\u0144 Naukowych.", "W 2021 r. dokonali\u015bmy kolejnego sprawdzenia karalno\u015bci sprawc\u00f3w uj\u0119tych w omawianej bazie danych. Sprawdzenie to b\u0119dzie przedmiotem kolejnych analiz dalszych los\u00f3w (przest\u0119pczych) os\u00f3b, kt\u00f3re stan\u0119\u0142y przed s\u0105dami dla nieletnich w przesz\u0142o\u015bci.", "Cho\u0107 w sensie formalnym nieletni nie pope\u0142niaj\u0105 przest\u0119pstw, ich dzia\u0142ania sprzeczne z prawem, spotykaj\u0105ce si\u0119 z reakcj\u0105 s\u0105d\u00f3w rodzinnych i dla nieletnich s\u0105 okre\u015blane mianem \"aktywno\u015bci przest\u0119pczej\".", "Z regu\u0142y by\u0142o to niemo\u017cliwe ze wzgl\u0119du na brak mo\u017cliwo\u015bci ponownego wgl\u0105du do akt \u2013 jedynym materia\u0142em z bada\u0144, kt\u00f3ry s\u0142u\u017cy\u0142 wyja\u015bnianiu ewentualnych w\u0105tpliwo\u015bci, by\u0142y obszerne kwestionariusze z badania aktowego.", "Dotyczy badania prowadzonego przez Zak\u0142ad Kryminologii INP PAN w latach 2017\u20132020.", "Informacje o zbiorze danych i badaniu pochodz\u0105 z: I. Rzepli\u0144ska, Obraz przest\u0119pczo\u015bci nieletnich w Polsce w badaniach kryminologicznych \u2013 przed i po transformacji, \"Archiwum Kryminologii\" 2006, t. XXVIII, s. 331\u2013332, https://doi.org/10.7420/AK2005-2006V. Uj\u0119cie w badaniach spraw os\u0105dzonych wi\u0119cej ni\u017c w jednym roku by\u0142o podyktowane dost\u0119pno\u015bci\u0105 akt, a w zasadzie problemem z dost\u0119pem do nich z uwagi na likwidacj\u0119 cz\u0119\u015bci akt. St\u0105d konieczne by\u0142o wyd\u0142u\u017cenie okresu, w kt\u00f3rym zosta\u0142y os\u0105dzone sprawy wybrane do losowania.", "Informacje o zbiorze danych i badaniu pochodz\u0105 z: ibidem.", "Dotyczy badania prowadzonego przez Zak\u0142ad Kryminologii INP PAN w latach 2017\u20132020.", "Informacje o danych i badaniu pochodz\u0105 z: D. Wo\u017aniakowska-Fajst, Nieletnie dziewcz\u0119ta\u2026, op.cit., s. 17\u2013172.", "Informacje o zbiorze danych i badaniu pochodz\u0105 z: W. Klaus, Wczesna przest\u0119pczo\u015b\u0107 nieletnich i jej skutki, \"Archiwum Kryminologii\" 2006, t. XXVIII, s. 203\u2013204, https://doi.org/10.7420/AK2005-2006M; W. Klaus, Dziecko\u2026, op.cit., s. 94 i nast.", "S\u0105d ten obejmowa\u0142 w\u00f3wczas ca\u0142y teren m.st. Warszawy wraz z przyleg\u0142ymi s\u0105dami miejscowo\u015bci otaczaj\u0105cych Warszaw\u0119. S\u0105d Okr\u0119gowy Warszawa-Praga w Warszawie, obejmuj\u0105cy s\u0105dy po prawobrze\u017cnej stronie miasta wraz z okolicznymi miejscowo\u015bciami, zosta\u0142 utworzony dopiero w 2005 roku. Wi\u0119cej zob. http://warszawapraga.so.gov.pl/artykuly/135/podstawa-prawna [dost\u0119p: 05.11.2021].", "Opinie o rodze\u0144stwie i rodzicach zosta\u0142y zakodowane przy u\u017cyciu kategorii \"opinia pozytywna \u2013 opinia negatywna \u2013 opinia neutralna\". Przyporz\u0105dkowanie danych zawartych w zbiorach \u017ar\u00f3d\u0142owych (nierzadko kr\u00f3tkich jako\u015bciowych charakterystyk tworz\u0105cych bardzo rozbudowany katalog ocen) wymaga\u0142o przeanalizowania wszystkich odpowiedzi na pytania o rodze\u0144stwo lub rodzin\u0119 utrwalonych w kwestionariuszach z bada\u0144 akt nieletnich i nadanie im jednej z trzech mo\u017cliwych ocen.", "Ujawnionej i os\u0105dzonej, poniewa\u017c na to pozwala\u0142y dost\u0119pne dla badaczy dane.", "Zob. B. Czarnecka-Dzialuk, K. Drapa\u0142a, A. Wi\u0119cek-Dura\u0144ska, Analiza post\u0119powa\u0144 karnych oraz przed s\u0105dem dla nieletnich o wybrane czyny karne pope\u0142nione przez osoby w wieku 15\u201317 lat, Instytut Wymiaru Sprawiedliwo\u015bci, Warszawa 2011, s. 44.", "Oczywi\u015bcie ustalenie to by\u0142o wi\u0105\u017c\u0105ce, je\u015bli kolejno\u015b\u0107 spraw w s\u0105dach odpowiada\u0142a kolejno\u015bci pope\u0142nionych czyn\u00f3w zabronionych. Je\u015bli by\u0142o inaczej, osoba dokonuj\u0105ca scalenia informacji wybiera\u0142a informacje aktualne w momencie pope\u0142nienia pierwszego (znanego badaczom) czynu zabronionego.", "Roboczy termin na okre\u015blenie ca\u0142ej zbiorowo\u015bci stanowi\u0105cej punkt wyj\u015bcia do analiz dalszej karalno\u015bci os\u00f3b, kt\u00f3re w nieletnio\u015bci mia\u0142y sprawy o czyny karalne lub zabronione.", "Z naszych do\u015bwiadcze\u0144 wynika, \u017ce nawet drobne nieprawid\u0142owo\u015bci w danych, jak np. liter\u00f3wki w nazwiskach mimo zgodno\u015bci wszystkich pozosta\u0142ych danych b\u0105d\u017a numer PESEL niezgodny z dat\u0105 urodzenia, skutkuj\u0105 brakiem informacji o karalno\u015bci takiej osoby. Ze wzgl\u0119du na takie nieprawid\u0142owo\u015bci b\u0105d\u017a niepe\u0142ne dane nie uda\u0142o si\u0119 uzyska\u0107 informacji o 71 osobach.", "W. Klaus, Wczesna przest\u0119pczo\u015b\u0107\u2026, op.cit., s. 204.", "W p\u00f3\u017aniejszym okresie takie sprawdzenie by\u0142oby ju\u017c mo\u017cliwe, bowiem do KRK trafia\u0142y te\u017c dane nieletnich, wobec kt\u00f3rych orzeczono \u015brodki wychowawcze, poprawcze lub leczniczo-wychowawcze.", "J. W\u0142odarczyk-Madejska, D. Wzorek, Jak d\u0142ugo i jak du\u017co? Analiza empiryczna aktywno\u015bci przest\u0119pczej w toku \u017cycia badanych w niniejszej publikacji (DOI: 10.5281/zenodo.5590297).", "Grupy przest\u0119pstw zosta\u0142y wyr\u00f3\u017cnione w spos\u00f3b analogiczny do grup przest\u0119pstw uwzgl\u0119dnionych w narz\u0119dziu do harmonizacji baz danych z czterech r\u00f3\u017cnych (opisanych wy\u017cej) bada\u0144. W narz\u0119dziu do kodowania informacji o karalno\u015bci lista tych grup zosta\u0142a jednak zredukowana do kategorii czyn\u00f3w, kt\u00f3re w zapytaniach o karalno\u015b\u0107 si\u0119 pojawia\u0142y. Je\u015bli okre\u015blone rodzaje czyn\u00f3w wyst\u0119powa\u0142y pojedynczo lub nie mia\u0142y kluczowego znaczenia dla analizowania karier przest\u0119pczych, czyny te znalaz\u0142y si\u0119 w kategorii \"inne\".", "Zob. rozdzia\u0142: J. W\u0142odarczyk-Madejska, D. Wzorek, Jak d\u0142ugo\u2026, op.cit.", "Chodzi o wiedz\u0119, kt\u00f3r\u0105 dysponowa\u0142y organy \u015bcigania i s\u0105dy i kt\u00f3ra stanowi\u0142a podstaw\u0119 do skazania.", "Z wyj\u0105tkiem kart karnych sprawc\u00f3w, kt\u00f3rzy mieli po kilkana\u015bcie (maksymalnie 25 skaza\u0144) i kt\u00f3rych karalno\u015b\u0107 by\u0142a sprawdzana wi\u0119cej ni\u017c jednokrotnie. Analiza takich kart wymaga\u0142a skupienia i dok\u0142adnego sprawdzenia, w jakim stopniu uj\u0119te w kartach z r\u00f3\u017cnych lat skazania by\u0142y to\u017csame.", "Zob. J. W\u0142odarczyk-Madejska, D. Wzorek, Jak d\u0142ugo\u2026, op.cit.", "Zob. wi\u0119cej: decyzja Rady 2009/316/WSiSW z dnia 6 kwietnia 2009 r. w sprawie ustanowienia europejskiego systemu przekazywania informacji z rejestr\u00f3w karnych (ECRIS), zgodnie z art. 11 decyzji ramowej 2009/315/WSiSW, Dz.Urz. UE L 93 z 7.04.2009 r., s. 33.", "Odpowied\u017a Ministerstwa Sprawiedliwo\u015bci z dnia 22 maja 2020 r. na pytanie zespo\u0142u badawczego Zak\u0142adu Kryminolog ii INP PAN o informacje o skazania zagraniczne.", "W Warszawie mie\u015bci si\u0119 siedziba INP PAN. Badanie aktowe w wi\u0119kszo\u015bci by\u0142o przeprowadzone w\u0142a\u015bnie w siedzibie Zak\u0142adu Kryminologii, dzi\u0119ki gotowo\u015bci s\u0105d\u00f3w do wsparcia procesu badawczego i udost\u0119pnieniu akt na czas ich naukowej analizy.", "Dane osobowe by\u0142y zbierane osobno i jedynie w celu umo\u017cliwienia po\u0142\u0105czenia danych z badania aktowego z informacjami o sprawcach uzyskanymi w toku bada\u0144 po\u015bwi\u0119conych nieletnim oraz sprawdzania karalno\u015bci.", "Je\u015bli w aktach spraw by\u0142y dost\u0119pne opinie s\u0105dowo-psychiatryczne, psychologiczne lub wywiady \u015brodowiskowe, to takie materia\u0142y by\u0142y kopiowane, odpowiednio analizowane i \u0142\u0105czone z innymi danymi o sprawcy, w celu umo\u017cliwienia pog\u0142\u0119bionej charakterystyki sprawcy. Dodatkowe materia\u0142y uzyskali\u015bmy w odniesieniu do 139. sprawc\u00f3w.", "Zob. np. S. Mordwa, Profilowanie geograficzne, czyli wykorzystanie analiz przestrzennych do wykrywania sprawc\u00f3w przest\u0119pstw, \"Space \u2013 Society \u2013 Economy\" 2019, nr 30, s. 51-75, https://doi.org/10.18778/1733-3180.30.03.", "A tak\u017ce skazanych kiedykolwiek na kar\u0119 pozbawienia wolno\u015bci, w tym z warunkowym zawieszeniem jej wykonania.", "Osoby te stanowi\u0142y 14% ca\u0142ej zbiorowo\u015bci \"by\u0142ych nieletnich\" obj\u0119tych zapytaniami o karalno\u015b\u0107.", "W takiej sytuacji by\u0142y dwie spo\u015br\u00f3d 68 os\u00f3b, kt\u00f3re w momencie przygotowania badania jako\u015bciowego przebywa\u0142y w zak\u0142adach karnych.", "Ostatecznie jednak nie uda\u0142o si\u0119 porozmawia\u0107 z \u017cadn\u0105 z kobiet. Jedna zosta\u0142a zwolniona tu\u017c przed rozpocz\u0119ciem terenowej fazy badania, druga \u2013 odm\u00f3wi\u0142a udzia\u0142u w wywiadzie.", "Cz\u0119\u015b\u0107 badanych by\u0142a zainteresowana odpowiedzi\u0105 na pytanie, dlaczego w\u0142a\u015bnie do nich zwracamy si\u0119 z pro\u015bb\u0105 o pomoc, skoro w zak\u0142adach karnych s\u0105 setki innych os\u00f3b. Zgodnie z faktami, informowali\u015bmy, \u017ce osoby te zosta\u0142y wybrane do udzia\u0142u w badaniu na podstawie szeroko zakrojonych analiz dotycz\u0105cych 2,5-tysi\u0119cznej zbiorowo\u015bci os\u00f3b, wobec kt\u00f3rych orzeczone zosta\u0142y sankcje karne w zwi\u0105zku z pope\u0142nieniem czyn\u00f3w karalnych b\u0105d\u017a zabronionych.", "R. Szczepanik, Prowadzenie bada\u0144 naukowych w warunkach izolacji wi\u0119ziennej, [w:] I. B. Ku\u017ama (red.), Tematy trudne. Sytuacje badawcze, Wydawnictwo Uniwersytetu \u0141\u00f3dzkiego, \u0141\u00f3d\u017a 2013, s. 191.", "W niekt\u00f3rych zak\u0142adach karnych personel plac\u00f3wki dodatkowo \"zabezpiecza\u0142\" badaczy planuj\u0105cych spotkania sam na sam ze skazanymi \u2013 w trzech przypadkach by\u0142o to pozostawienie \"przywo\u0142ywaczy\" na wypadek pojawienia si\u0119 zagro\u017cenia i potrzeby wezwania stra\u017cnik\u00f3w. W jednym przypadku osoba prowadz\u0105ca badanie zosta\u0142a poproszona o podpisanie o\u015bwiadczenia, \u017ce zgadza si\u0119 pozosta\u0107 ze skazanym sam na sam na w\u0142asne ryzyko.", "R. Szczepanik, Prowadzenie bada\u0144 naukowych\u2026, op.cit., s. 191.", "Wywiad m\u00f3g\u0142 si\u0119 odby\u0107 tylko w pokoju wychowawcy i tylko w tym dniu. Wychowawca stara\u0142 si\u0119 by\u0107 poza pokojem przez mo\u017cliwie d\u0142ugi czas, ale ze wzgl\u0119du na obowi\u0105zki zawodowe nie by\u0142o to mo\u017cliwe przez ca\u0142y czas trwania wywiadu.", "W wywiadach takich rol\u0105 moderatora jest takie kierowanie rozmow\u0105, by osoba badana odnios\u0142a si\u0119 do wcze\u015bniej przygotowanych pyta\u0144, a jednocze\u015bnie by rozmowa mia\u0142a mo\u017cliwie naturaln\u0105 posta\u0107.", "Wi\u0119cej informacji o wynikach analizy czynnik\u00f3w sprzyjaj\u0105cych odchodzeniu od przest\u0119pczo\u015bci w rozdziale: W. Klaus, Sid\u0142a i udr\u0119ki, czyli co stoi na przeszkodzie w procesie odchodzenia od przest\u0119pczo\u015bci w niniejszej publikacji (DOI: 10.5281/ zenodo.5590327).", "Badani byli na wst\u0119pie informowani, \u017ce badanie ma charakter naukowy i udzia\u0142 w nim nie wi\u0105\u017ce si\u0119 z gratyfikacj\u0105. W warunkach upowszechniania si\u0119 r\u00f3\u017cnych metod nagradzania badanych czy rekompensowania im po\u015bwi\u0119conego czasu, r\u00f3wnie\u017c w badaniach kryminologicznych, warto jednak po\u015bwi\u0119ci\u0107 nale\u017cn\u0105 uwag\u0119 ewentualnym korzy\u015bciom, jakie mog\u0105 odnie\u015b\u0107 badani. Fakt przebywania przez badanych w zak\u0142adach karnych komplikuje jednak te rozwa\u017cania \u2013 zob. wi\u0119cej o nagradzaniu za udzia\u0142 w badaniach w: W. Klaus, M. Szulecka, J. W\u0142odarczyk- Madejska, D. Wo\u017aniakowska-Fajst, O etyce\u2026, op.cit.", "R. Szczepanik, Prowadzenie bada\u0144..., op.cit., s. 191.", "Zob. wi\u0119cej o nagradzaniu za udzia\u0142 w badaniach w: W. Klaus, M. Szulecka, J. W\u0142odarczyk-Madejska, D. Wo\u017aniakowska-Fajst, O etyce\u2026, op.cit.", "Cytaty z bada\u0144 jako\u015bcio

Niniejszy rozdział stanowi wprowadzenie teoretyczne i metodologiczne do przeprowadzonych przez nas analiz empirycznych. Przedstawiliśmy różne koncepcje teoretyczne wpisujące się nurt badań life-course criminology oraz przegląd najważniejszych badań prowadzonych w tym nurcie. Zaprezentowaliśmy również stosowane w ramach tych badań parametry umożliwiające opisanie trajektorii przestępczych oraz porównywanie działalności przestępczej różnych osób i zbiorowości. Wartości niektórych z przedstawionych przez nas parametrów mogą mieć także zastosowanie praktyczne i służyć za wskazówki kryminalno-polityczne. Przykładowo interpretacja częstotliwości popełnianych czynów (czyli stosunku czynów popełnionych w danym roku życia do sprawców aktywnych w tym roku) pozwala określić kierunek działań prewencyjnych. Jeżeli jej uśredniona wartość jest wysoka, przy stałym w czasie natężeniu przestępczości, oznaczać to może, że za dużą liczbę przestępstw odpowiedzialna jest niewielka grupa sprawców. Wówczas problem przestępczości można rozwiązać np. poprzez izolację tych sprawców. Jeżeli jednak średnia częstotliwość popełniania przestępstw jest niska i towarzyszy jej niezmienne w czasie nasilenie przestępczości, wówczas za dużą część czynów odpowiada duża grupa sprawców popełniająca (być może okazjonalnie) pojedyncze czyny. Może to też oznaczać znaczne obciążenie dla systemu wymiaru sprawiedliwości, co powoduje potrzebę skupienia się na strategiach kontroli, włączając przede wszystkim mechanizmy ogólnoprewencyjne. Przy użyciu wskazanych w tym rozdziale parametrów przestępczości dokonaliśmy analizy działalności przestępczej dwóch pokoleń sprawców, których dalsze losy są badane w Zakładzie Kryminologii INP PAN od 2000 r. Szczegółowy opis zastosowanych procedur badawczych oraz wyniki badań prezentujemy w jednym z kolejnych rozdziałów.

Nie będzie żadnym odkryciem konstatacja, że problemy prowadzące do wkroczenia młodej osoby na ścieżkę przestępstwa, pozostawania na niej i kontynuowania życia z przestępczością w dorosłości są złożone. W dodatku wręcz niemożliwe jest wyłuskanie najważniejszych czynników ryzyka. David P. Farrington pisze, że właśnie głównym problemem w ich definiowaniu jest to, że są one ze sobą powiązane i współzależne. Na przykład młody człowiek żyjący w środowisku zdezorganizowanym fizycznie i społecznie nieproporcjonalnie częściej wychowuje się w rodzinie, w której nadzór rodzicielski jest słaby, a strategie wychowawcze niekonsekwentne. Częściej boryka się także z problemami organicznymi, takimi jak niższy poziom inteligencji czy wysoka impulsywność. Koncentracja i współwystępowanie tego rodzaju przeciwności losu powoduje, że trudne jest określenie, który z tych czynników, niezależnie od innych, miał dominujący wpływ na przestępczość i zachowania antyspołeczne tej osoby, gdyż wszystkie czynniki mogły działać ze zmienną siłą i w różnym momencie207. Zatem dla każdego młodego człowieka inny czynnik (czy raczej inny konglomerat czynników) wytworzy okoliczności popychające do popełniania przestępstw. Cóż zatem nowego wnoszą do nauki kryminologii nasze badania, skoro od lat wiemy, jakie czynniki ryzyka popychają młodzież do popełniania przestępstw? Otóż, naszym zdaniem, skłonność do kariery przestępczej jest przede wszystkim efektem braków, zaniedbań i bierności dorosłych osób otaczających młodego człowieka, przede wszystkim rodziców, ale także innych dorosłych opiekunów (nauczycieli, wychowawców) i niedoskonałości w założeniu instytucji edukacyjno-wychowawczych. We wstępie do niniejszego artykułu pisałyśmy, że badani przez nas nieletni, zwłaszcza ci, którzy w dorosłości dopuszczali się kilku zachowań kryminalnych i można ich uznać za osoby z karierą kryminalną, są jak drzewa, którymi nikt troskliwie się nie opiekował. Nie dbał o nie, nie pielęgnował, nie wspierał. Afrykańskie przysłowie: „aby wychować dziecko potrzeba całej wioski” mówi o tym, jak wiele wysiłku trzeba włożyć w ukształtowanie młodej jednostki. Dziecko, aby rozwijało się i socjalizowało prawidłowo, nie może być pozostawione samo sobie. Musi być kochane, bezpieczne, najedzone, trzeba z nim rozmawiać i go słuchać, mieć dla niego czas, pokazywać mu wartościowe zajęcia, trzeba nieustannie korygować jego zachowanie i z całych sił wspierać, gdy napotyka trudności (np. wynikające z jego wrodzonej konstrukcji neuropsychologicznej czy cech charakteru). To ogrom zadań i pewnie nie ma na świecie rodzica, który realizuje je w stu procentach. W przypadku osób z karierą kryminalną, realizacja tych wyzwań przez rodziców byłaznikoma, a instytucje powołane do wspomagania rodziny nie dały rady skorygować choć części z najpoważniejszych zaniedbań. Sądzimy, że jednym z ważniejszych wniosków płynących z naszych badań jest to, że przyczyny przestępczości uporczywej są wtórne w stosunku do deficytów wychowawczych. Przyczyną przestępczości nie jest nadmierna agresja dziecka, ale czynniki, które w jego życiu tę agresję wywoływały lub nie wyciszały jej w odpowiednim stopniu. Przyczyną nie są dysfunkcje, takie jak np. niepełnosprawność intelektualna czy ADHD, ale brak ich leczenia i wsparcia rozwoju dziecka na odpowiednim poziomie. Przyczyną kradzieży nie jest tkwiące w dziecku zło, ale brak odpowiedniego zainteresowania, brak miłości, brak troski, a czasem po prostu brak jedzenia. Przyczyną nie jest uzależnienie od środków psychoaktywnych, ale deficyty w rodzinie, które popchnęły dziecko nie do jednorazowego eksperymentu z narkotykami, ale szukania w nich regularnej ucieczki. Przyczyną nie jest bunt dziecka i „trudny charakter”, ale brak stałego zainteresowania i kontroli jego zachowania w sposób konstruktywny i konsekwentny. Wreszcie, przyczyną przestępczości nie są nieodpowiedni koledzy, ale sytuacja w domu, która do tych kolegów dziecko wypycha. Kolejna nasza konstatacja jest taka, że trzeba sobie jasno powiedzieć, że w większości przypadków (zdarzają się wszakże, na szczęście, wyjątki) wszelkie instytucje edukacyjne i wychowawcze nie są w stanie wyleczyć, przezwyciężyć czy skorygować deficytów wychowawczych rodziny. Jednym z powodów, może być fakt, że rzadko takie miejsca cechują się indywidualnym podejściem do dziecka. To raczej fabryki, które niby mają ukształtować dziecko, ale z racji ogromu dzieci, niedostatku nauczycieli i czasu nie zajmują się „finezyjną rzeźbą, ale grubym ciosaniem”. Udanym „produktem” szkoły będzie dziecko, które już weszło do niej udane. Jeżeli do szkoły trafia uczeń problematyczny, szkoła nie ma szans skorygować jego postawy bez ogromnego wsparcia płynącego z domu tego dziecka. Tymczasem w przypadku późniejszych uporczywych sprawców na to wsparcie na ogół liczyć nie można – a czasem szkoła spotyka się wręcz z obstrukcją swojego wpływu ze strony rodziców. Także domy dziecka, ośrodki opiekuńczo-wychowawcze i zakłady poprawcze często nie dają rady, bo nigdy nie będą w stanie do końca odciąć dziecka od bagażu wyniesionego z domu. I niemal zawsze to dziecko w końcu z instytucji wychowawczej czy poprawczej wyjdzie i trafi znów do rodziny. Nie znaczy to, że należy te instytucje zamknąć, ale po prostu nie można wierzyć, że dokonają one cudu.Jeśli z przeprowadzonej przez nas analizy czynników wejścia na ścieżkę rozwoju kariery kryminalnej wynika jakiś wniosek, to byłoby to zalecenie, by państwo polskie, mówiąc o polityce prorodzinnej, mniej rozumiało przez to symbol i zachęcanie do dzietności, a więcej wysiłku włożyło w ratowanie dzieci wychowujących się w rodzinach, które nie radzą sobie dość dobrze. Wspieranie takich osób powinno odbywać się nie przez zabieranie dzieci z tych rodzin, a przez solidne wsparcie rodziców, którym brak zdolności wychowawczych, środków utrzymania na godnym poziomie, którzy czasem tkwią w szponach nałogów. Polityka prorodzinna potrzebna dzieciom z rodzin defaworyzowanych to nie tylko 500+ i niedziele wolne od handlu. To szybki i darmowy dostęp do specjalistycznych poradni, reedukatorów, psychologów i psychiatrów dziecięcych. To pomoc społeczna i kuratela, która nie byłaby oparta na nisko opłacanych (lub, jak w przypadku kurateli społecznej, darmowych), przeciążonych zadaniami pracownikach. To szeroka sieć kuratorskich ośrodków pracy z młodzieżą i ognisk wychowawczych, dostęp do bezpłatnych zajęć pozaszkolnych (obejmujący także zapewnienie dzieciom transportu do tych miejsc i z powrotem do domów w godzinach popołudniowych). Bez szeroko zakrojonych i kosztownych zmian w polskim systemie wspierania rodzin z problemami jeszcze przez dziesięciolecia będziemy bezradnie rozkładać ręce, godząc się na to, że w każdym pokoleniu i każdym roczniku będą dzieci od początku spisane na straty.

Przedstawione w rozdziale dane statystyczne pozwalaj�� na stwierdzenie, ��e przest��pczo���� zapocz��tkowana w okresie nieletnio��ci i kontynuowana w okresie doros��o��ci charakteryzuje si�� pewnymi sta��ymi trendami. Pomimo zmian ustrojowych, gospodarczych, spo��ecznych oraz licznych zmian legislacyjnych, polegaj��cych nie tylko na penalizacji i depenalizacji poszczeg��lnych czyn��w, ale r��wnie�� na zmianach w zakresie filozofii zasad odpowiedzialno��ci karnej, struktura przest��pstw wyst��puj��cych na drodze ��yciowej badanych zmienia si�� w do���� ograniczonym zakresie. Bezwzgl��dna dominacja przest��pstw przeciwko mieniu widoczna jest zar��wno w pokoleniu transformacyjnym, jak i milenijnym, co nie dziwi, gdy�� tego rodzaju przest��pczo���� dominuje w statystykach przest��pczo��ci stwierdzonej. W spos��b bardzo wyra��ny zmieniaj�� si�� jedynie proporcje pomi��dzy sprawcami kradzie��y a sprawcami kradzie��y z w��amaniem, co mo��na bezpo��rednio powi��za�� z procesami zachodz��cymi podczas transformacji. Pope��nianym czynom towarzysz�� r����ne motywacje, z kt��rych cz������ wynika z ch��ci poprawienia statusu ekonomicznego w��asnego ��ycia, ale istniej�� r��wnie�� takie, kt��re s�� bezpo��rednio zwi��zane z uzale��nieniami od narkotyk��w lub alkoholu i konieczno��ci�� zapewnienia sobie mo��liwo��ci finansowania zakupu tych ��rodk��w (cho�� nie tylko, gdy�� nadu��ywanie alkoholu mo��e wyzwala�� zachowania o charakterze agresywnym, prowadz��ce do udzia��u w b��jce lub pobiciu). Pewne odchylenia w statystykach oczywi��cie wyst��puj�� i zwi��zane s�� mi��dzy innymi z wiekiem sprawc��w, kryminalizacj�� nowych typ��w przest��pstw i faktycznymi mo��liwo��ciami ich pope��nienia (dotyczy przede wszystkim prowadzenia pojazdu pod wp��ywem alkoholu, przest��pstw narkotykowych i przest��pstw przeciwko rodzinie i opiece). O kontynuacji pope��niania poszczeg��lnych typ��w przest��pstw w doros��ej karierze dawnego nieletniego sprawcy mo��emy m��wi�� w mniej ni�� po��owie przypadk��w w grupie przest��pstw przeciwko mieniu. Kontynuacja ta widoczna jest r��wnie�� w przypadku uszkodze�� cia��a i udzia��u w b��jce oraz ��� w nieco mniejszym stopniu ��� przy prowadzeniu pojazdu pod wp��ywem alkoholu, zniewa��ania i gr����b karalnych, a tak��e fa��szerstw. Pomimo powracaj��cej przest��pczo��ci naszych badanych najci����sze przest��pstwa, w tym zab��jstwa, pope��niane s�� bardzo rzadko (oczywi��cie r��wnie�� na tej p��aszczy��nie badana zbiorowo���� nie odbiega od og��lnych statystyk przest��pczo��ci, w kt��rych najci����sze przest��pstwa stanowi�� r��wnie�� niewielki odsetek). W szczeg��lno��ci nie mo��emy stwierdzi��, ��e nast��puje brutalizacja kolejnych pope��nianych czyn��w ��� nie da si�� zauwa��y�� widocznego trendu, aby sprawcy przest��pstw przeciwko mieniu zaczynali pope��nia�� przest��pstwa przeciwko ��yciu i zdrowiu, pozostaj�� oni przy takim rodzaju przest��pczo��ci, od kt��rego rozpoczynali aktywno���� przest��pcz��., {"references":["J. Błachut, Polityka karna i stan przestępczości, [w:] A. Marek (red.), Zagadnienia Ogólne System Prawa Karnego, t. 1, C.H. Beck, Warszawa 2010, s. 155.","Szerzej: M. Szulecka, Docieranie do informacji o aktywności przestępczej jednostek – metodologiczne aspekty badań własnych nad karierami kryminalnymi w niniejszej publikacji (DOI: 10.5281/zenodo.5590289).","Chodzi o ustawę z dnia 10 maja 1985 r. o zmianie niektórych przepisów prawa karnego i prawa o wykroczeniach, Dz.U. 1985 Nr 23, poz. 100 oraz ustawę z dnia 10 maja 1985 r. o szczególnej odpowiedzialności karnej, Dz.U. 1985 Nr 23, poz. 101, która miała charakter ustawy epizodycznej.","Ma to związek ze znacznym wzrostem skazań za przestępstwa z ustawy o zwalczaniu alkoholizmu i wychowaniu w trzeźwości z 1982 r. W grupie przestępstw przeciwko porządkowi publicznemu w 1987 r. skazania z tej ustawy stanowiły aż 84% wszystkich. Za: K. Buczkowski, Stan przestępczości w Polsce od roku 1918 do współczesności, [w:] K. Buczkowski, B. Czarnecka-Dzialuk, W. Klaus, A. Kossowska, I. Rzeplińska, P. Wiktorska, D. Woźniakowska-Fajst, D. Wójcik, Społeczno-polityczne konteksty współczesnej przestępczości, Wydawnictwo Akademickie \"Sedno\", Warszawa 2013.","Szerzej: ibidem.","Szerzej: K. Buczkowski, Wpływ zmian społecznych na kształt i dynamikę przestępczości gospodarczej – zarys problematyki, [w:] K. Buczkowski i in. (red.), Zmiana i kontrola. Społeczeństwo wobec przestępczości, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2017.","A. Siemaszko, Przestępczość i polityka kryminalna w Polsce lat dziewięćdziesiątych: próba syntezy, [w:] A. Siemaszko, B. Gruszczyńska, M. Marczewski (red.), Atlas przestępczości w Polsce, t. 2, Oficyna Naukowa, Warszawa 1999, s. 168; K. Krajewski, Przestępczość przeciwko mieniu w Polsce w latach 1924–2005 w świetle danych statystyki policyjnej, \"Archiwum Kryminologii\" 2008, t. XXIX–XXX, s. 127, 19–131, https://doi.org/10.7420/AK2007-2008K.","Szerzej: K. Witkowska-Rozpara, Polish penal policy – Twenty years after enactment of the Criminal Code Act of 6 July 1997, \"Prawo w Działaniu\" 2020, nr 43, s. 84- 110, https://www.doi.org/10.32041/pwd.4305.","Przykładowo, liczba osądzeń za przestępstwo kradzieży z włamaniem w roku 2017 stanowiła niecałe 38% tych z roku 1999. Za: K. Buczkowski, P. Bachmat, Kradzież z włamaniem w świetle danych statystycznych, [w:] M. Mozgawa (red.), Kradzież z włamaniem, Wolters Kluwer, Warszawa 2021, s. 493–524.","B. Gruszczyńska, Przestępstwa stwierdzone, [w:] Atlas Przestępczości, t. 5, Oficyna Naukowa, Warszawa 2015, s. 17.","R. Zawłocki, Przestępstwa przeciwko mieniu. Zagadnienia ogólne, [w:] R. Zawłocki (red.), Przestępstwa przeciwko mieniu i gospodarcze, System Prawa Karnego, t. 9, C.H. Beck, Warszawa 2015, s. 5.","L. Gardocki, Prawo karne, C.H. Beck, Warszawa 2011, s. 325–338; B. Gruszczyńska, Przestępstwa stwierdzone..., op.cit., s. 55.","Ibidem, s. 17.","K. Buczkowski, Wpływ zmian społecznych na kształt i dynamikę przestępczości gospodarczej – zarys problematyki, [w:] K. Buczkowski, W. Klaus, P. Wiktorska, D. Woźniakowska-Fajst (red.), Zmiana i kontrola. Społeczeństwo wobec przestępczości, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2017, s. 64.","Zob. J. Włodarczyk-Madejska, Nieletni, [w:] B. Gruszczyńska, M. Marczewski, A. Siemaszko, P. Ostaszewski, J. Włodarczyk-Madejska, J. Klimczak, Atlas przestępczości w Polsce, t. 6, Wydawnictwo Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości, Warszawa 2021, s. 140 i nast.","Szerzej: M. Szulecka, Docieranie do informacji…, op.cit.","I. Rzeplińska, Kariery kryminalne nieletnich sprawców przestępstw, \"Archiwum Kryminologii\" 2014, t. XXXV, s. 79–94, https://www.doi.org/10.7420/ AK2013C.","J. Błachut, Polityka karna i stan przestępczości, [w:] A. Marek (red.), Zagadnienia Ogólne..., op.cit., s. 206.","Szerzej: J Włodarczyk-Madejska, D. Wzorek, Jak badać aktywność przestępczą w toku życia? Perspektywa teoretyczna w niniejszej publikacji (DOI: 10.5281/ zenodo.5590255).","Należy jednak zastrzec, że w przypadku naszych badań liczenie czynów opierało się na zliczaniu kwalifikacji prawnych. Zob. szerzej: M. Szulecka, Docieranie do informacji…, op.cit.","Szerzej na ten temat m.in.: H. Palska, Badania nad stylami życia. Z przeszłych i obecnych badań terenowych, [w:] M. Bogunia-Borowska (red.), Barwy codzienności. Analiza socjologiczna, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2009, s. 143–155.","Szerzej na ten temat m.in.: P. Ostaszewski, Lęk przed przestępczością, Wolters Kluwer, Warszawa 2014, s. 12–13.dnak zastrzec, że w przypadku naszych badań liczenie czynów opierało się na zliczaniu kwalifikacji prawnych. Zob. szerzej: M. Szulecka, Docieranie do informacji…, op.cit.","Historia prawa jazdy część 2. od 1945 r., https://info-car.pl/infocar/artykuly/ historia-prawa-jazdy-czesc-2-od-1945-r.html [dostęp: 22.05.2021].","Wynika to ze specyfiki przestępczości przeciwko obrotowi gospodarczemu, która może być popełniania jedynie przez osoby dorosłe.","Wówczas to ci nieletni byli ofiarami przemocy w rodzinie, najczęściej bitymi przez swoich ojców. Zob. O. Wanicka, D. Woźniakowska-Fajst, Bez korzeni, bez skrzydeł. Czynniki ryzyka w ocenie chronicznych przestępców w niniejszej publikacji (DOI: 10.5281/zenodo.5590312).","Częste pobyty w Zakładach Karnych z powodu licznych przestępstw przeciwko mieniu i prawdopodobnie przestępstw z użyciem przemocy. Osadzony nie może przestać kraść, gdyż traktuje popełnianie przestępstw jak uzależnienie, ale także źródło lepszego dochodu niż praca zawodowa.","Przestępstwa głównie przeciwko mieniu, dokonywane w celach \"zarobkowych\". Z relacji respondenta wynikało, że także gdańska dzielnica, w której urodził się i wychował dała podatny grunt do popełniania przestępstw, w tym handlu narkotykami. Sam również od nich nie stronił."]}

Badania longitudinalne losów życiowych nieletnich przestępców, skazywanych wielokrotnie w toku swojego życia, badania recydywizmu kryminalnego, zaczęły się w Polsce blisko 100 lat temu. Historia tych badań i ich ewolucja w kontekście dominujących mód teoretycznych – to przedmiot mojego studium. Przedstawiam i analizuję chronologicznie publikacje wyników badań empirycznych. Czynię to według schematu: pytania badawcze, przedmiot badań i metodologia, wyniki/wnioski. Przedmiotem mojego zainteresowania w tej historycznej analizie badań jest to, jak zmieniały się pytania badawcze, jakiej metodologii używali badacze, jakie były wnioski z badań. Będę zwracała uwagę także na język opisywanych badań, podstawowe pojęcia i ich zmienność. Przedmiotem analizy są wybrane przeze mnie badania kryminologiczne, dotyczące interesujących pod kątem niniejszej publikacji problemów: dalszych losów nieletnich przestępców, losów wielokrotnych recydywistów, losów ludzi, niemal wyłącznie mężczyzn, którzy w swoich opowieściach przekonują ankieterów, że przestępczość jest naturalnym „towarzyszem” ich życia.

Niniejszy rozdzia�� stanowi wprowadzenie teoretyczne i metodologiczne do przeprowadzonych przez nas analiz empirycznych. Przedstawili��my r����ne koncepcje teoretyczne wpisuj��ce si�� nurt bada�� life-course criminology oraz przegl��d najwa��niejszych bada�� prowadzonych w tym nurcie. Zaprezentowali��my r��wnie�� stosowane w ramach tych bada�� parametry umo��liwiaj��ce opisanie trajektorii przest��pczych oraz por��wnywanie dzia��alno��ci przest��pczej r����nych os��b i zbiorowo��ci. Warto��ci niekt��rych z przedstawionych przez nas parametr��w mog�� mie�� tak��e zastosowanie praktyczne i s��u��y�� za wskaz��wki kryminalno- polityczne. Przyk��adowo interpretacja cz��stotliwo��ci pope��nianych czyn��w (czyli stosunku czyn��w pope��nionych w danym roku ��ycia do sprawc��w aktywnych w tym roku) pozwala okre��li�� kierunek dzia��a�� prewencyjnych. Je��eli jej u��redniona warto���� jest wysoka, przy sta��ym w czasie nat����eniu przest��pczo��ci, oznacza�� to mo��e, ��e za du���� liczb�� przest��pstw odpowiedzialna jest niewielka grupa sprawc��w. W��wczas problem przest��pczo��ci mo��na rozwi��za�� np. poprzez izolacj�� tych sprawc��w. Je��eli jednak ��rednia cz��stotliwo���� pope��niania przest��pstw jest niska i towarzyszy jej niezmienne w czasie nasilenie przest��pczo��ci, w��wczas za du���� cz������ czyn��w odpowiada du��a grupa sprawc��w pope��niaj��ca (by�� mo��e okazjonalnie) pojedyncze czyny. Mo��e to te�� oznacza�� znaczne obci����enie dla systemu wymiaru sprawiedliwo��ci, co powoduje potrzeb�� skupienia si�� na strategiach kontroli, w����czaj��c przede wszystkim mechanizmy og��lnoprewencyjne. Przy u��yciu wskazanych w tym rozdziale parametr��w przest��pczo��ci dokonali��my analizy dzia��alno��ci przest��pczej dw��ch pokole�� sprawc��w, kt��rych dalsze losy s�� badane w Zak��adzie Kryminologii INP PAN od 2000 r. Szczeg����owy opis zastosowanych procedur badawczych oraz wyniki bada�� prezentujemy w jednym z kolejnych rozdzia����w., {"references": ["W.I. Thomas, F. Znaniecki, Ch\u0142op polski w Europie i Ameryce, t. 1, Ludowa Sp\u00f3\u0142dzielnia Wydawnicza, Warszawa 1976.", "Ibidem, s. 68, 90.", "M. Marczak, Przest\u0119pczo\u015b\u0107 kobiet w perspektywie teorii drogi \u017cyciowej, [w:] M. Konopczy\u0144ski, B.M. Nowak (red.), Resocjalizacja: ci\u0105g\u0142o\u015b\u0107 i zmiana, Pedagogium Wy\u017csza Szko\u0142a Nauk Spo\u0142ecznych, Warszawa 2008, s. 191.", "B. Toro\u0144, Przest\u0119pczo\u015b\u0107 skazanych kobiet i m\u0119\u017cczyzn w perspektywie biograficznej, Impuls, Krak\u00f3w 2013, s. 9.", "C. B\u00fchler, Bieg \u017cycia ludzkiego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999, s. 27, 32.", "Ibidem, s. 53.", "S. Glueck, E.T. Glueck, 500 Criminal Careers. Alfred A. Knopf, New York 1930; D. Wo\u017aniakowska-Fajst, Nieletnie dziewcz\u0119ta 10 lat p\u00f3\u017aniej \u2013 badania katamnestyczne, \"Archiwum Kryminologii\" 2011, t. XXXIII, s. 163, https:// doi.org/10.7420/AK2011E.", "H. Ko\u0142akowska, Nieletni recydywi\u015bci. Wyniki bada\u0144 500 nieletnich recydywist\u00f3w, \"Archiwum Kryminologii\" 1960, t. I, s. 55\u2013112, https://doi.org/10.7420/ AK1960B.", "Z. Ostrihanska, D. W\u00f3jcik, M\u0142odzie\u017c nieprzystosowana spo\u0142ecznie (badania katamnestyczne), \"Archiwum Kryminologii\" 1960, t. I, s. 141\u2013188, https://doi. org/10.7420/AK1989C.", "W. Klaus, Dzia\u0142alno\u015b\u0107 wychowawcza s\u0105du rodzinnego wobec nieletnich \u2013 pomi\u0119dzy ideami a praktyk\u0105, \"Archiwum Kryminologii\" 2009, t. XXIX\u2013XXX, s. 331\u2013347. https://doi.org/10.7420/AK2007-2008Z; W. Klaus, Dziecko przed s\u0105dem. Wymiar sprawiedliwo\u015bci wobec przest\u0119pczo\u015bci m\u0142odszych nieletnich, Wydawnictwo Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2009; I. Rzepli\u0144ska, Sylwetki spo\u0142eczne nieletnich \u2013 p\u00f3\u017aniejszych doros\u0142ych sprawc\u00f3w przest\u0119pstw, \"Archiwum Kryminologii\" 2009, t. XXIX\u2013XXX, s. 409\u2013415, https://doi.org/10.7420/AK2007-2008AF; D. Wo\u017aniakowska-Fajst, Nieletnie. Niebezpieczne, niegrzeczne, niegro\u017ane?, Wydawnictwo Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2010; D. Wo\u017aniakowska-Fajst, Nieletnie dziewcz\u0119ta..., op.cit.", "M. Marczak, Przest\u0119pczo\u015b\u0107 kobiet\u2026, op.cit., s. 191.", "M.E. Wolfgang, R.M. Figlio, J.T. Sellin, Delinquency in a Birth Cohort, University of Chicago Press, Chicago 1972.", "A. Blumstein, J. Cohen, J.A. Roth, C.A. Visher (red.), Criminal Careers and \"Career Criminals\", National Academy Press, Washington D.C. 1986.", "Zob. K. Buczkowski, P. Wiktorska, Struktura przest\u0119pczo\u015bci dawnych nieletnich sprawc\u00f3w czyn\u00f3w karalnych w okresie ich doros\u0142o\u015bci \u2013 pokolenie transformacyjne i milenijne w niniejszej publikacji (DOI: 10.5281/zenodo.5590293).", "A. Blumstein, J. Cohen, J.A. Roth, C.A. Visher (red.), Criminal Careers\u2026, op.cit., s. 12.", "I. Rzepli\u0144ska, Kariery kryminalne nieletnich sprawc\u00f3w przest\u0119pstw, \"Archiwum Kryminologii\" 2014, t. XXXV, s. 89, https://doi.org/10.7420/AK2013C.", "A.A.J. Blokland, P. Nieuwbeerta, The effects of life circumstances on longitudinal trajectories of offending, \"Criminology\" 2005, t. 43, nr 4, s. 1203\u20131240, https:// doi.org/10.1111/j.1745-9125.2005.00037.x; F. Kreuter, B. Muth\u00e9n, Analyzing criminal trajectory profiles: Bridging multilevel and group-based approaches using growth mixture modeling, \"Journal of Quantitative Criminology\" 2008, t. 24, nr 1, s. 1\u201331, https://doi.org/10.1007/s10940-007-9036-0; E. Lacourse, V. Dup\u00e9r\u00e9, R. Loeber, Developmental trajectories of violence and theft, [w:] R. Loeber (red.), Violence and Serious Theft: Development and Prediction from Childhood to Adulthood, Routledge, New York 2008, s. 231\u2013268; D.S. Nagin, Analyzing developmental trajectories: A semiparametric, groupbased approach, \"Psychological Methods\" 1999, t. 4, nr 2, 139\u2013157 https://doi. org/10.1037/1082-989X.4.2.139; D.S. Nagin, K.C. Land, Age, criminal careers and population heterogeneity: specification and estimation of nonparamentric mixed poisson model, \"Criminology\" 1993, t. 31, nr 3, s. 327\u2013362, https:// doi.org/10.1111/j.1745-9125.1993.tb01133.x; D.S. Nagin, R.E. Trembley, Trajectories of boys' physical aggression, opposition, and hyperactivity on the path to physically violent and nonviolent juvenile delinquency, \"Child Development\" 1999, t. 70, nr 5, s. 1181\u20131196, https://www.doi.org/10.1111/1467-8624.00086; J. Payne, A. Piquero, Developmental Criminology and the Crime Decline: A Comparative Analysis of the Criminal Careers of Two New South Wales Birth Cohorts, Cambridge University Press, Cambridge-New York 2020, s. 48.", "J. Payne, A. Piquero, Developmental Criminology\u2026, op.cit., s. 25.", "Szerzej: J. W\u0142odarczyk-Madejska, D. Wzorek, R\u00f3\u017cne drogi, r\u00f3\u017cne wzory. Typologie trajektorii przest\u0119pczych w niniejszej publikacji (DOI: 10.5281/zenodo.5590304).", "T. w\u0142asne. Autorzy pos\u0142uguj\u0105 si\u0119 okre\u015bleniem: highly active delinquent subgroup.", "M.E. Wolfgang, R.M. Figlio, J.T. Sellin, Delinquency in a Birth Cohort, University of Chicago Press, Chicago 1972 za: A.A.J. Blokland, P. Nieuwbeerta, Life course criminology, [w:] S.G. Shoham, P. Knepper, M. Kett (red.), International Handbook of Criminology, CRC Press, Boca Raton 2010, s. 54.", "Ibidem; A. Blumstein, J. Cohen, J.A. Roth, C.A. Visher (red.), Criminal Careers\u2026, op.cit.", "Ibidem, s. 1.", "C. Carlsson, J. Sarnecki, An Introduction to Life-Course Criminology, SAGE, Los Angeles 2016, s. 1; M. Marczak, Przest\u0119pczo\u015b\u0107 kobiet\u2026, op.cit., s. 194; F.T. Cullen, Beyond adolescence\u2010limited criminology: choosing our future: The American Society Of Criminology 2010 Sutherland Address, \"Criminology\" 2011, t. 49, nr 2, s. 310.", "B.S. Godfrey, P. Cox, H. Shore, Z. Alker, Young Criminal Lives: Life Courses and Life Chances from 1850, Oxford University Press, Oxford 2017, s. 3.", "C. Carlsson, J. Sarnecki, An Introduction to\u2026, op.cit., s. 3\u20134; M. Kotowska, Kariery kryminalne cz\u0142onk\u00f3w zorganizowanych grup przest\u0119pczych, Difin, Warszawa 2019, s. 72\u201373.", "B.S. Godfrey, P. Cox, H. Shore, Z. Alker, Young Criminal Lives\u2026, op.cit.; B. Toro\u0144, Przest\u0119pczo\u015b\u0107 skazanych kobiet\u2026, op.cit., s. 10.", "G.H. Elder, Perspecives on the life course, [w:] G.H. Elder (red.), Life Course Dynamics: Trajectories and Transitions, 1968\u20131980, Cornell University Press, Ithaca, NY 1985, s. 32\u201334.", "Z. Pietrasi\u0144ski, Rozw\u00f3j cz\u0142owieka doros\u0142ego, Wydawnictwo Wiedza Powszechna, Warszawa 1990, s. 51.", "Z teori\u0105 drogi \u017cyciowej zwi\u0105zany jest tak\u017ce styl \u017cycia cz\u0142owieka, a ten w du\u017cej mierze wynika z aktualnej sytuacji ekonomicznej, spo\u0142ecznej i gospodarczej. Jak pisa\u0142 na pocz\u0105tku lat 90. XX w. Zygmunt Bauman, obecnie mamy zupe\u0142nie inny styl ani\u017celi kiedy\u015b, ponowoczesny. Jest on konsekwencj\u0105 rozwoju cywilizacyjnego i sam niesie za sob\u0105 szereg zmian, jak np. wi\u0119ksz\u0105 anonimowo\u015b\u0107 (Z. Bauman, Dwa szkice o moralno\u015bci ponowoczesnej, Instytut Kultury, Warszawa 1994, s. 7; por. tak\u017ce: G.H. Elder, Perspecives on the life ..., op.cit., s. 23\u201349 za: M. Marczak, Przest\u0119pczo\u015b\u0107 kobiet..., op.cit., s. 194).", "G.H. Elder, Perspecives on the life\u2026, op.cit.; M. Marczak, Przest\u0119pczo\u015b\u0107 kobiet\u2026, op.cit., s. 193; B. Toro\u0144, Przest\u0119pczo\u015b\u0107 skazanych kobiet \u2026., op.cit., s. 10.", "M. Marczak, Przest\u0119pczo\u015b\u0107 kobiet\u2026, op.cit., s. 192.", "R.J. Sampson, J.H. Laub, Crime and deviance over the life course: The salience of adult social bonds, \"American Sociological Review\" 1990, t. 55, nr 5, s. 609\u2013 627, https://doi.org/10.2307/2095859; J.T. Ward, Developmental and life-course theories of crime and deviance, [w:] M. D. Krohn, N. Hendrix, G. Penly Hall, A.J. Lizotte (red.), Handbook on Crime and Deviance, Handbooks of Sociology and Social Research, Springer International Publishing, Cham 2019, s. 290.", "M. Marczak, Przest\u0119pczo\u015b\u0107 kobiet\u2026, op.cit., s. 193\u2013195.", "B.S. Godfrey, P. Cox, H. Shore, Z. Alker, Young Criminal Lives\u2026, op.cit.", "C. Carlsson, J. Sarnecki, An Introduction to\u2026, op.cit., s. 30.", "Ibidem, s. 4; M. Kotowska, Kariery kryminalne\u2026, op.cit., s. 75\u201376.", "K. Boers, Delinquenz im Altersverlauf, \"Monatsschrift f\u00fcr Kriminologie und Strafrechtsreform\" 2019, t. 102, nr 1, s. 4, https://doi.org/10.1515/mks-2014- 970302.", "C. Carlsson, J. Sarnecki, An Introduction to\u2026, op.cit., s. 3; J.T. Ward, Developmental\u2026, op.cit., s. 284.", "Ibidem, s. 284.", "M. Marczak, Przest\u0119pczo\u015b\u0107 kobiet\u2026, op.cit., s. 194\u2013195.", "C. Carlsson, J. Sarnecki, An Introduction to\u2026, op.cit., s. 31.", "Ibidem, s. 30\u201331, 54.", "M.R. Gottfredson, T. Hirschi, The criminal career perspective as an explanation of crime and a guide to crime control policy: The view from general theories of crime, \"Journal of Research in Crime and Delinquency\" 2016, t. 53, nr 3, s. 406\u2013419, https://doi.org/10.1177/0022427815624041.", "T.E. Moffitt, Adolescence-limited and life-course-persistent antisocial behavior: A developmental taxonomy, \"Psychological Review\" 1993, t. 100, nr 4, s. 674\u2013 675. Szerzej: J. W\u0142odarczyk-Madejska, D. Wzorek, R\u00f3\u017cne drogi\u2026, op. cit.", "R.J. Sampson, J.H. Laub, Crime and deviance\u2026, op.cit.; por. tak\u017ce: B. Toro\u0144, Przest\u0119pczo\u015b\u0107 skazanych kobiet\u2026, op.cit., s. 11.", "P.C. Giordano, S.A. Cernkovich, J.L. Rudolph, Gender, crime, and desistance: Toward a theory of cognitive transformation, \"American Journal of Sociology\" 2002, t. 107, nr 4, s. 1043\u20131053.", "Zob. wi\u0119cej: W. Klaus, Sid\u0142a i udr\u0119ki, czyli co stoi na przeszkodzie procesu odchodzenia od przest\u0119pczo\u015bci? w niniejszej publikacji (DOI: 10.5281/zenodo.5590327).", "C. Carlsson, J. Sarnecki, An Introduction to\u2026, op.cit., s. 45\u201347.", "D.P. Farrington, R. Loeber, Two Approaches to Developmental/Life-Course Theorizing, Oxford University Press, Oxford 2012.", "T.P. Thornberry, Toward an interactional theory of delinquency, \"Criminology\" 1987, t. 25, nr 4, s. 873\u2013876, https://doi.org/10.1111/j.1745-9125.1987.tb 00823.x; B. Toro\u0144, Przest\u0119pczo\u015b\u0107 skazanych kobiet..., op.cit., s. 11.", "H.J. Schneider, Przyczyny przest\u0119pczo\u015bci. Nowe aspekty mi\u0119dzynarodowej dyskusji o teoriach kryminologicznych, \"Archiwum Kryminologii\" 1998, t. XXIII\u2013XXIV, s. 32, https://doi.org/10.7420/AK1997-1998A.", "B.S. Godfrey, P. Cox, H. Shore, Z. Alker, Young Criminal Lives\u2026, op.cit., s. 4\u20136.", "J.T. Ward, Developmental\u2026, op.cit., s. 285.", "C. Carlsson, J. Sarnecki, An Introduction to\u2026, op.cit., s. 57\u201358; D.P. Farrington, Criminal career research in the United Kingdom, \"The British Journal of Criminology\" 1992, t. 32, nr 4, s. 522\u2013523, https://doi.org/10.1093/oxfordjournals. bjc.a048255.", "J. B\u0142achut, Problemy zwi\u0105zane z pomiarem przest\u0119pczo\u015bci, Oficyna Wolters Kluwer, Krak\u00f3w 2007, s. 259.", "M. Le Blanc, M. Frechette, Male Criminal Activity from Childhood Through Youth: Multilevel and Developmental Perspectives, New York 1989, s. 21\u201322.", "D.P. Farrington, Criminal career research \u2026, op.cit., s. 523.", "K. Boers, Delinquenz im Altersverlauf\u2026, op.cit., s. 5\u20136.", "O trudno\u015bciach w por\u00f3wnywaniu danych z r\u00f3\u017cnych \u017ar\u00f3de\u0142 danych o przest\u0119pczo\u015bci w Polsce wyczerpuj\u0105co pisa\u0142a Janina B\u0142achut \u2013 por. J. B\u0142achut, Problemy\u2026, op.cit., s. 81\u201388.", "A. Blumstein, J. Cohen, J.A. Roth, C.A. Visher (red.), Criminal Careers\u2026, op.cit., s. 20.", "A.R. Piquero, D.P. Farrington, A. Blumstein, Key Issues in Criminal Career Research: New Analyses of the Cambridge Study in Delinquent Development, Cambridge University Press, New York 2007, s. 212.", "C. Carlsson, J. Sarnecki, An Introduction to\u2026, op.cit., s. 59.", "A. Blumstein, J. Cohen, J.A. Roth, C.A. Visher (red.), Criminal Careers\u2026, op.cit., s. 96\u2013100; T.E. Moffitt, M. Rutter, P.A. Silva, Sex Differences in Antisocial Behaviour: Conduct Disorder, Delinquency, and Violence in the Dunedin Longitudinal Study, Cambridge University Press, Cambridge-New York 2001, s. 14; A.R. Piquero, D.P. Farrington, A. Blumstein, Key Issues in\u2026, op.cit., s. 40.", "C. Carlsson, J. Sarnecki, An Introduction to\u2026, op.cit., s. 61.", "Zob. I. Rzepli\u0144ska, Historia bada\u0144 karier kryminalnych w kryminologii polskiej w niniejszej publiakcji (DOI: 10.5281/zenodo.5590283).", "D.P. Farrington, Criminal career research\u2026, op.cit., s. 521.", "A. Blumstein, J. Cohen, J.A. Roth, C.A. Visher (red.), Criminal Careers\u2026, op.cit.", "Tabela ta zawiera tylko te parametry, kt\u00f3re tak\u017ce my analizujemy na podstawie danych, kt\u00f3re posiadamy. W polskim kontek\u015bcie nie jest mo\u017cliwe ani celowe analizowanie informacji o aresztowaniach, kt\u00f3re autorzy w oryginalnej tabeli zamie\u015bcili w trzeciej (nieprezentowanej przez nas) kolumnie.", "W tym przypadku, dla dok\u0142adno\u015bci naszych analiz, jako podstaw\u0119 procentowania przyjmujemy zbiorowo\u015b\u0107 os\u00f3b, kt\u00f3re do\u017cy\u0142y danego wieku.", "Zob. literatur\u0119 cytowan\u0105 dalej.", "D.P. Farrington, Criminal career research\u2026, op.cit., s. 521.", "A. Blumstein, J. Cohen, J.A. Roth, C.A. Visher (red.), Criminal Careers\u2026, op.cit., s. 20.", "B. Kyvsgaard, The Criminal Career: the Danish Longitudinal Study, Cambridge University Press, Cambridge-New York 2003, s. 138.", "C. Carlsson, J. Sarnecki, An Introduction to\u2026, op.cit., s. 97.", "A. Blumstein, J. Cohen, J.A. Roth, C.A. Visher (red.), Criminal Careers\u2026, op.cit., s. 21; C. Carlsson, J. Sarnecki, An Introduction to\u2026, op.cit., s. 99.", "A. Blumstein, J. Cohen, J.A. Roth, C.A. Visher (red.), Criminal Careers\u2026, op.cit., s. 72\u201373.", "A.R. Piquero, D.P. Farrington, A. Blumstein, Key Issues in\u2026, s. 58\u201359.", "Ibidem, s. 174.", "B. Kyvsgaard, The Criminal Career\u2026, op.cit., s. 246\u2013247.", "D.P. Farrington, J.W. Coid, L.M. Harnett, Criminal Careers and Life Success: New Findings from the Cambridge Study in Delinquent Development, Home Office Research Study, nr 299, Home Office, [London] 2006, https://www. bl.uk/britishlibrary/~/media/bl/global/social-welfare/pdfs/non-secure/c/r/i/ criminal-careers-upto-age-50-and-life-success-up-to-age-48-new-findings-fromthecambridge- study-in-delinquent-development-2nd-edition.pdf [dostep: 15.12.2021].", "A. Blumstein, J. Cohen, J.A. Roth, C.A. Visher (red.), Criminal Careers\u2026, op.cit., s. 46\u201347; 72\u201373.", "A.R. Piquero, D.P. Farrington, A. Blumstein, Key Issues in\u2026, op.cit., s. 70\u201371.", "Ibidem, s. 59.", "Ibidem, s. 174.", "D.P. Farrington, J.W. Coid, L.M. Harnett, Criminal Careers and\u2026, op.cit., s. 2.", "Ibidem.", "O sposobach okre\u015blania zaka\u0144czania dzia\u0142alno\u015bci przest\u0119pczej zob. S.D. Bushway, T.P. Thornberry, M.D. Krohn, Desistance as a developmental process: A comparison of static and dynamic approaches, \"Journal of Quantitative Criminology\" 2003, t. 19, nr 2, s. 129\u2013153, https://doi.org/10.1023/A:1023050103707 oraz W. Klaus, Sid\u0142a i udr\u0119ki\u2026, op. cit.", "W stosunku do zbiorowo\u015bci badanej w ramach niniejszego projektu r\u00f3wnie\u017c spr\u00f3bowali\u015bmy okre\u015bli\u0107 takie trajektorie. Wi\u0119cej szczeg\u00f3\u0142\u00f3w dotycz\u0105cych procedury wyznaczania trajektorii u\u015bpionych zob. w nast\u0119pnym rozdziale.", "Ze wzgl\u0119du na brak adekwatnego polskiego odpowiednika angielskiego s\u0142owa prevalence, dla zachowania czytelno\u015bci tekstu uznali\u015bmy, \u017ce adekwatne jest dokonanie adaptacji tego wyra\u017cenia.", "A.A.J. Blokland, P. Nieuwbeerta, Life course criminology\u2026, op.cit., s. 69; A. Blumstein, J. Cohen, J.A. Roth, C.A. Visher (red.), Criminal Careers\u2026, op.cit., s. 17\u201318; B. Kyvsgaard, The Criminal Career\u2026, op.cit., s. 65; A.R. Piquero, J.D. Hawkins, L. Kazemian, Criminal career patterns, [w:] R. Loeber, D.P. Farrington (red.), From Juvenile Delinquency to Adult Crime: Criminal Careers, Justice Policy, and Prevention, Oxford University Press, New York 2012, s. 15.", "Ibidem, s. 15.", "A. Blumstein, J. Cohen, Characterizing criminal careers, \"Science\" 1987, t. 237, nr 4818, s. 986; A. Blumstein, J. Cohen, J.A. Roth, C.A. Visher (red.), Criminal Careers\u2026, op.cit., s. 1\u20133.", "K. Boers, Delinquenz im Altersverlauf\u2026, op.cit., s. 5.", "D.P. Farrington, D.J. West, The Cambridge study in delinquent development: A long-term follow-up of 411 London males, [w:] H.-J. Kerner, G. Kaiser (red.), Kriminalit\u00e4t, Springer, Berlin-Heidelberg 1990, s. 117; B. Kyvsgaard, The Criminal Career\u2026, op.cit., s. 75; Wi\u0119cej na ten temat: D. Wo\u017aniakowska- Fajst, Kariery kryminalne kobiet w niniejszej publikacji (DOI: 10.5281/ zenodo.5590306).", "A. Blumstein, J. Cohen, Characterizing criminal careers\u2026, op.cit., s. 987.", "A. Blumstein, J. Cohen, J.A. Roth, C.A. Visher (red.), Criminal Careers\u2026, op.cit., s. 33\u201345.", "B.S. Godfrey, P. Cox, H. Shore, Z. Alker, Young Criminal Lives\u2026, op.cit., s. 137.", "A.A.J. Blokland, P. Nieuwbeerta, The effects of \u2026, op.cit., s. 1214.", "Ibidem, s. 1211\u20131114.", "D.P. Farrington i in., Criminal Careers up to Age 50 and Life Success up to Age 48: New Findings from the Cambridge Study in Delinquent Development, Home Office Research, Development and Statistics Directorate, London 2006, s. 19.", "A. Blumstein, J. Cohen, J.A. Roth, C.A. Visher (red.), Criminal Careers\u2026, op.cit., s. 73; A.R. Piquero, D.P. Farrington, A. Blumstein, The Criminal career paradigm, \"Crime and Justice\" 2003, t. 30, s. 360\u2013361; A.R. Piquero, J.D. Hawkins, L. Kazemian, Criminal career patterns\u2026, op.cit., s. 15.", "T.E. Moffitt, M. Rutter, P.A. Silva, Sex Differences in\u2026, op.cit., s. 34\u201337; A.R. Piquero, J.D. Hawkins, L. Kazemian, Criminal career patterns\u2026, op.cit., s. 17.", "T.E. Moffitt, Adolescence-limited\u2026, op.cit.", "A. Blumstein, J. Cohen, J.A. Roth, C.A. Visher (red.), Criminal Careers..., op.cit., s. 18.", "M. Le Blanc, M. Frechette, Male criminal activity\u2026, op.cit., s. 15.", "A.R. Piquero, J.D. Hawkins, L. Kazemian, Criminal career patterns\u2026, op.cit., s. 17.", "A. Blumstein, J. Cohen, Characterizing Criminal Careers\u2026, op.cit., s. 986; A. Blumstein, J. Cohen, J.A. Roth, C.A. Visher (red.), Criminal Careers\u2026, op.cit., s. 4; A.R. Piquero, D.P. Farrington, A. Blumstein, Key Issues in\u2026, op.cit., s. 46.", "A. Blumstein, J. Cohen, Characterizing Criminal Careers..., op.cit., s. 986; A.R. Piquero, J.D. Hawkins, L. Kazemian, Criminal career patterns\u2026, op.cit., s. 18.", "D.P. Farrington, Criminal career research\u2026, op.cit., s. 522.", "A. Blumstein, J. Cohen, J.A. Roth, C.A. Visher (red.), Criminal Careers\u2026, op.cit., s. 66.", "C. Carlsson, J. Sarnecki, An Introduction to\u2026, op.cit., s. 101\u2013102.", "Autorzy przyj\u0119li, \u017ce sprawcami aktywnymi s\u0105 osoby, kt\u00f3re w danym roku \u017cycia pope\u0142ni\u0142y przest\u0119pstwa. W\u00f3wczas \u03bb jest r\u00f3wna liczbie czyn\u00f3w pope\u0142nionych przez sprawc\u00f3w w x wieku podzielonej przez liczb\u0119 sprawc\u00f3w, kt\u00f3rzy pope\u0142nili przest\u0119pstwo w x wieku.", "A.R. Piquero, D.P. Farrington, A. Blumstein, Key Issues in\u2026, op.cit., s. 54\u201355.", "Ibidem, s. 48.", "B.S. Godfrey, P. Cox, H. Shore, Z. Alker, Young Criminal Lives\u2026, op.cit.

Kariery kryminalne w przypadku kobiet rzeczywi��cie si�� zdarzaj��, ale s�� to niezwykle rzadkie przypadki. Nawet kobiety, kt��re dopu��ci��y si�� czyn��w karalnych w nieletnio��ci, w przewa��aj��cej wi��kszo��ci (80%) nie s�� skazywane jako osoby doros��e. Spo��r��d niegdysiejszych nieletnich jedynie co dziesi��ta kobieta pope��ni��a p����niej dwa lub wi��cej czyn��w karalnych. Co wi��cej, tak��e nasze badania potwierdzaj��, ��e nawet je��li kariery kryminalne s�� udzia��em kobiet, to s�� one znacznie kr��tsze ni�� w przypadku m����czyzn. ��rednia d��ugo���� pozostawania w przest��pczo��ci przez kobiety jest do���� kr��tka i wynosi zaledwie 2 lata, podczas gdy ��rednia d��ugo���� kariery m��skiej to 7 lat. Ponadto, nawet je��li kobiety pope��niaj�� wi��cej ni�� jedno przest��pstwo, to na og���� ich czyny s�� zogniskowane w kr��tkim przedziale czasowym. Nie chodzi tu tak��e o przypadki, ��e kobieta przestaje pope��nia�� przest��pstwa, poniewa�� odbywa kar�� pozbawienia wolno��ci, bo (jak pisz�� w niniejszym rozdziale) badane przez nas kobiety trafia��y do wi��zienia bardzo rzadko. Je��li przyjmiemy, ��e za karier�� uznamy nie tylko pope��nienie w doros��o��ci dw��ch lub wi��cej czyn��w, ale tak��e ponad pi��cioletni okres, w kt��rym te czyny mia��y miejsce, to odsetek kobiet z karier�� kryminaln�� w naszych badaniach spadnie z 11,4 do zaledwie 3,3%. Wyra��nie r����ni si�� te�� nat����enie przest��pczo��ci kobiet i m����czyzn na r����nych etapach ��ycia. W przypadku obu p��ci najwi��ksze nasilenie wyst��puje w wieku 22���29 lat, jednak u kobiet cz��stotliwo���� czyn��w karalnych jest w��wczas tak du��a, ��e stanowi ponad po��ow�� wszystkich czyn��w. Co wi��cej, wiek ten dla wielu kobiet jest tak��e pocz��tkiem doros��ej przest��pczo��ci. Przej��cie od przest��pczo��ci m��odzie��owej do doros��ej w przypadku m����czyzn jest p��ynne. U kobiet obserwujemy pewne zahamowanie aktywno��ci kryminalnej w bardzo wczesnej doros��o��ci, a nast��pnie jej intensyfikacj��. W przypadku 14% kobiet, kt��re pierwszy doros��y czyn pope��ni��y po 30 roku ��ycia, pojawia si�� pytanie, czy wobec nich mo��na m��wi�� w og��le o jakimkolwiek zwi��zku z czynami karalnymi w nieletnio��ci i czy taka droga ��yciowa zas��uguje na miano ���kariery kryminalnej���? Struktura polskiej przest��pczo��ci kobiet z karier�� kryminaln�� potwierdza��aby tez��, ��e nie tylko kobiety w og��le, ale tak��e recydywistki, dopuszczaj�� si�� mniej powa��nych czyn��w ni�� m����czy��ni. Co ciekawe, struktury przest��pczo��ci kobiet, kt��re dopu��ci��y si�� w doros��o��ci tylko jednego czynu i tych, kt��re mia��y ich wi��cej, zasadniczo bardzo si�� nie r����ni��. Niestety, pewne rozczarowanie przynios��a analiza sk��onno��ci kobiet do pozostawania w karierze kryminalnej w odniesieniu do ich sytuacji rodzinnej w okresie nieletnio��ci. Jedynym istotnym czynnikiem pozytywnie skorelowanym z p����niejszymi wielokrotnymi przest��pstwami jest negatywna opinia o matce w okresie dzieci��stwa. Negatywne postawy i zachowania matek dotkn����y 23% dziewcz��t, kt��re w doros��o��ci nie pope��ni��y przest��pstwa i 43% tych, kt��re jako doros��e kobiety dopu��ci��y si�� co najmniej dw��ch czyn��w karalnych. Nie ma jednak wi��kszej r����nicy we wp��ywie negatywnej postawy ojc��w, a ze wzgl��du na skromne dane liczbowe nie spos��b w badaniach ilo��ciowych oceni�� wp��ywu pobytu rodzica w zak��adzie karnym na dalsze losy badanych. Nie uda��o si�� te�� ustali�� wyra��nego powi��zania uprzedniej wiktymizacji z pozostawaniem w karierze kryminalnej. Kobiety, tak��e te pope��niaj��ce przest��pstwa wielokrotnie, s�� skazywane na kary pozbawienia wolno��ci znacznie rzadziej ni�� m����czy��ni i odbywaj�� kr��tsze wyroki. Jednak wyniki naszych bada�� pokazuj��, ��e bez wzgl��du na p��e�� pozostawanie w przest��pczo��ci wyra��nie podnosi ryzyko uwi��zienia. Warto r��wnie�� zwr��ci�� uwag�� na fakt, ��e kara pozbawienia wolno��ci dotyka kobiet, kt��re wiele w ��yciu przesz��y, zmagaj�� si�� z niedostosowaniem spo��ecznym, niekiedy z uzale��nieniami, samotnym rodzicielstwem. Uwi��zienie, jako zdarzenie silnie traumatyzuj��ce, dotyka wi��c jednostek szczeg��lnie wra��liwych. Ko��cz��c ten rozdzia��, warto mo��e jeszcze raz podkre��li��, ��e badania ilo��ciowe maj�� swoje ograniczenia, a dalsze badania problematyki karier kryminalnych kobiet nale��a��oby prowadzi�� z wykorzystaniem metod jako��ciowych, co w przypadku naszych bada�� nie by��o mo��liwe z powod��w opisanych w rozdziale po��wi��conym metodologii bada��., {"references": ["C. Criado-Perez, Niewidzialne kobiety, Karakter, Krak\u00f3w 2020, s. 13.", "D.M. Carkin, P.E. Tracy, Female delinquents: the effect of offense characteristics on adult criminal careers in the 1958 Philadelphia birth cohort, \"American Journal of Criminal Justice\" 2017, nr 42, s. 612, https://doi.org/10.1007/s12103-016- 9370-6.", "A. Titkow, Kategoria p\u0142ci kulturowej jako instrumentarium badawcze i \u017ar\u00f3d\u0142o wiedzy o spo\u0142ecze\u0144stwie, [w:] K. Slany, J. Struzik, K. Wojnicka (red.), Gender w spo\u0142ecze\u0144stwie polskim, Nomos, Krak\u00f3w 2011, s. 40.", "M. Silvestri, C. Crowther-Dowey, Gender and Crime, SAGE, Los Angeles- London-New Dehli-Singapore 2008, s. 24.", "C. Carlsson, J. Sarnecki, An Introduction to Life-Course Criminology, SAGE, Los Angeles 2015, s. 117.", "Zob. M. Kotowska, Kariery kryminalne cz\u0142onk\u00f3w zorganizowanych grup przest\u0119pczych, Difin, Warszawa 2019; M. Muska\u0142a, \"Odst\u0105pienie od przest\u0119pczo\u015bci\" w teorii i praktyce resocjalizacyjnej, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Pozna\u0144 2016; R. Szczepanik, Stawanie si\u0119 recydywist\u0105. Kariery instytucjonalne os\u00f3b powracaj\u0105cych do przest\u0119pczo\u015bci, Wydawnictwo Uniwersytetu \u0141\u00f3dzkiego, \u0141\u00f3d\u017a 2015.", "Perspektywa kobieca oparta na jako\u015bciowych badaniach biograficznych pojawia si\u0119 jednak w ksi\u0105\u017cce B. Toro\u0144, Przest\u0119pczo\u015b\u0107 skazanych kobiet i m\u0119\u017cczyzn w perspektywie biograficznej, Oficyna Wydawnicza Impuls, Krak\u00f3w 2013.", "L.M. Broidy i in., Life course offending pathways across gender and race/ethnicity, \"Journal of Developmental and Life-Course Criminology\" 2015, t. 1, nr 2, s. 122.", "Ibidem, s. 136.", "E. Cauffman, K.C. Monahan, A.G. Thomas, Pathways to persistence: female offending from 14 to 25, \"Journal of Developmental and Life-Course Criminology\" 2015, nr 1, s. 250, https://doi.org/10.1007/s40865-015-0016-z.", "Kariery kryminalne tej konkretnej grupy kobiet zosta\u0142y opisane w artykule: D. Wo\u017aniakowska-Fajst, 20 years on a path \u2013 the criminal careers of polish juvenile girls, \"Archiwum Kryminologii\" 2020, t. XLII, nr 1, 117\u2013138, https://doi. org/10.7420/AK2020O.", "Zob. rozdzia\u0142: M. Szulecka, Docieranie do informacji o aktywno\u015bci przest\u0119pczej jednostek \u2013 metodologiczne aspekty bada\u0144 w\u0142asnych nad karierami kryminalnymi w niniejszej publikacji (DOI: 10.5281/zenodo.5590289).", "Wi\u0119cej o technicznym kryterium doboru pr\u00f3by do dalszych bada\u0144 oraz przyj\u0119tej definicji \"kariery\": ibidem.", "M.Q. Warren, J.L. Rosenbaum, Criminal careers of female offenders, \"Criminal Justice and Behavior\" 1986, t. 13, nr 4, s. 394, https://doi.org/10.1177/009385 4886013004003.", "C. Spencer, J.E. Beracochea, Recidivism among women parolees, California Department of Corrections Research Publication, Sacramento 1972, za: M.Q. Warren, J.L. Rosenbaum, Criminal careers\u2026, op.cit.", "Zob. J. B\u0142achut, Kobiety recydywistki w \u015bwietle bada\u0144 kryminologicznych, Zak\u0142ad Narodowy im. Ossoli\u0144skich, Wroc\u0142aw\u2013Warszawa\u2013Krak\u00f3w\u2013Gda\u0144sk\u2013\u0141\u00f3d\u017a 1981; J. B\u0142achut, S\u0105dowy wymiar kary wobec kobiet, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiello\u0144skiego, Krak\u00f3w 1988. 17", "M. Marczewski, Wymiar kary wobec multirecydywisty \u2013 statystyczny obraz praktyki s\u0105dowej, Instytut Wymiaru Sprawiedliwo\u015bci, Warszawa 2019, s. 8.", "Ibidem.", "J. Chojecka, Czynniki kryminogenne osadzonych kobiet wyzwaniem dla resocjalizacji penitencjarnej, \"Resocjalizacja Polska\" 2013, nr 4, s. 183.", "M.Q. Warren, J.L. Rosenbaum, Criminal careers\u2026, op.cit., s. 394.", "Dane dotycz\u0105 zar\u00f3wno pokolenia milenijnego, jak i transformacyjnego.", "Dominanta wynosi 0, bowiem zar\u00f3wno w przypadku m\u0119\u017cczyzn jak i kobiet, kt\u00f3rzy dopu\u015bcili si\u0119 co najmniej dw\u00f3ch czyn\u00f3w karalnych, najcz\u0119\u015bciej zdarzenia te by\u0142y skumulowane w jednym roku.", "Mowa tu oczywi\u015bcie o formalnym pozostawaniu w przest\u0119pczo\u015bci, czyli o czynach, kt\u00f3re zosta\u0142y wykryte i odnotowane w KRK.", "F. Estrada, A. Nilsson, Does it cost more to be a female offender? A life-course study of childhood circumstances, crime, drug abuse, and living conditions, \"Feminist Criminology\" 2012, t. 7, nr 3, s. 198, https://doi.org/10.1177/1557085111429783.", "M. Vere van Koppen, Criminal career dimensions of juvenile- and adult-onset offenders, \"Life Course Criminology\" 2018, nr 4, s. 108.", "Opis teoretyczny tego aspektu i wyniki dla ca\u0142ej populacji w rozdziale: J. W\u0142odarczyk-Madejska, D. Wzorek, Jak d\u0142ugo i jak du\u017co? Analiza empiryczna aktywno\u015bci przest\u0119pczej w toku \u017cycia badanych w niniejszej publikacji (DOI: 10.5281/zenodo.5590297).", "Bez korekty przest\u0119pczo\u015b\u0107 kobiet w wieku 22\u201329 lat stanowi ponad po\u0142ow\u0119 wszystkich pope\u0142nionych przez nie czyn\u00f3w.", "A. Siemaszko, B. Gruszczy\u0144ska, M. Marczewski, Atlas przest\u0119pczo\u015bci w Polsce, t. 5, Oficyna Naukowa, Warszawa 2015, s. 97\u201398; Statystyka s\u0105dowa. Prawomocne os\u0105dzenia os\u00f3b doros\u0142ych 2013\u20132017, https://isws.ms.gov.pl/pl/baza-statystyczna/ publikacje/download,3502,18.html [dost\u0119p: 2.12.2021].", "Na wykresie uwzgl\u0119dniono dane z pomini\u0119ciem przypadku kobiety DWF 275, o kt\u00f3rym wspominam wy\u017cej w rozdziale.", "To cz\u0119\u015b\u0107 tzw. bada\u0144 filadelfijskich, o kt\u00f3rych wspomina si\u0119 w poprzednich rozdzia\u0142ach, zob. M.E. Wolfgang, R.M. Figlio, T. Sellin, Delinquency in a Birth Cohort, University of Chicago, Chicago 1987.", "D.M. Carkin, P.E. Tracy, Female delinquents\u2026, op.cit., s. 620.", "Bior\u0119 tu pod uwag\u0119 zar\u00f3wno sprawy o czyny karalne i demoralizacj\u0119, jak r\u00f3wnie\u017c sprawy opieku\u0144cze prowadzone w sprawie tej dziewczynki. Ka\u017cdy typ interwencji s\u0105du rodzinnego \u015bwiadczy bowiem o problemach wychowawczych lub problemach z prawid\u0142owym funkcjonowaniem rodziny.", "Zale\u017cno\u015b\u0107 ta jest istotna statystycznie. Zar\u00f3wno w przypadku m\u0119\u017cczyzn jak i kobiet test chi-kwadrat = .000.", "\u015arodkami izolacyjnymi w czasie, kiedy prowadzone by\u0142y badania, by\u0142y: umieszczenie w o\u015brodku szkolno-wychowawczym, m\u0142odzie\u017cowym o\u015brodku wychowawczym lub w zak\u0142adzie poprawczym.", "D.M. Carkin, P.E. Tracy, Female delinquents\u2026, op.cit., s. 622.", "J. W\u0142odarczyk-Madejska, Skazani na wychowanie. Stosowanie \u015brodk\u00f3w izolacyjnych wobec nieletnich, Wydawnictwo INP PAN, Warszawa 2019, s. 268.", "Ibidem.", "P. Wiktorska, K. Buczkowski, Struktura przest\u0119pczo\u015bci dawnych nieletnich sprawc\u00f3w czyn\u00f3w karalnych w okresie ich doros\u0142o\u015bci \u2013 pokolenie transformacyjne i milenijne w niniejszej publikacji (DOI: 10.5281/zenodo.5590293).", "T. Newburn, Criminology, Willan Publishing, Cullompton-Portland 2017, s. 525.", "Por. A. Siemaszko, B. Gruszczy\u0144ska, M. Marczewski, Atlas przest\u0119pczo\u015bci w Polsce, t. 5\u2026, op.cit., s. 64; D.J. Smith, Crime and the life course, [w:] M. Maguire, R. Morgan, R. Reiner (red.), The Oxford Handbook of Criminology, Oxford University Press, Oxford 2002, s. 711\u2013712.", "A. Nastu\u0142a, Fa\u0142szerstwo dokument\u00f3w ze szczeg\u00f3lnym uwzgl\u0119dnieniem przest\u0119pczo\u015bci internetowej jako wyzwanie dla organ\u00f3w pa\u0144stwa, \"Polonia Journal\" 2018, nr 8, s. 80 i nast., http://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.desklight- 52d4bcbb-4d8c-4a4d-a2f5-1316b27cb4aa/c/Polonia-Journal-8.2018.5.pdf [dost\u0119p: 15.12.2021].", "R. Tremblay, The development of youth violence: An old story with new data, \"European Journal on Criminal Policy and Research\" 2007, t. 13, nr 3\u20134, s. 167.", "S.M. Cote, Sex differences in physical and indirect aggression: A developmental perspective, \"European Journal on Criminal Policy and Research\" 2007, t. 13, nr 3\u20134, s. 188, https://www.doi.org/0.1007/s10610-007-9046-3.", "M. Silvestri, C. Crowther-Dowey, Gender and Crime\u2026, op.cit., s. 28\u201329.", "S.M. Cote, Sex differences\u2026, op.cit., s. 187.", "Przest\u0119pstwa rozb\u00f3jnicze oraz przeciwko \u017cyciu i zdrowiu jako inne formy zachowa\u0144 agresywnych zosta\u0142y om\u00f3wione ni\u017cej.", "M.F. Aebi i in., European Sourcebook of Crime and Criminal Justice Statistics 2021, UNILCRIM 2021/1, Universit\u00e9 de Lausanne, Lausanne 2021, s. 78, https://wp.unil.ch/europeansourcebook/files/2021/10/ESB_Online_Stable_211031. pdf [dost\u0119p: 2.12.2021].", "J.B. Snipes, T.J. Bernard, A.L. Gerould, Vold's Theoretical Criminology, Oxford University Press, New York\u2013Oxford 2019, s. 33.", "Zob. G. Charness, U. Gneezy, Strong evidence for gender differences in risk taking, \"Journal of Economic Behavior & Organization\" 2012, nr 83.", "J.B. Snipes, T.J. Bernard, A.L. Gerould, Vold's Theoretical\u2026, op.cit., s. 324\u2013325 za: L.M. Broidy, A. Agnew, Gender and crime: A general strain theory perspective, \"Journal of Research in Crime and Delinquency\" 1997, nr 34, s. 275-306, https://doi.org/10.1177/0022427897034003001.", "N. Campaniello, Women in crime, \"IZA World of Labor\" 2019, t. 105, nr 2, s. 1.", "Kobiety i m\u0119\u017cczy\u017ani na rynku pracy, G\u0142\u00f3wny Urz\u0105d Statystyczny, Warszawa 2014, https://stat.gov.pl/download/gfx/portalinformacyjny/pl/defaultaktualnosci/ 5821/1/5/1/pw_kobiety_i_mezczyzni_na_rynku_pracy.pdf [dost\u0119p: 2.12.2021].", "Wsp\u00f3\u0142czynnik aktywno\u015bci zawodowej kobiet w wieku 15\u201364 lata wyni\u00f3s\u0142 63,0% w Polsce wobec 68,8% w UE28, dla m\u0119\u017cczyzn wynosi\u0142 odpowiednio 78,2% \u015bwiawobec 79,5%, zob. Sytuacja kobiet i m\u0119\u017cczyzn na rynku pracy w 2019 roku, Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Spo\u0142ecznej, Departament Rynku Pracy, Wydzia\u0142 Analiz i Statystyki, Warszawa 2020, s. 1, https://psz.praca.gov.pl/ documents/10828/153220/Sytuacja%20kobiet%20i%20m%C4%99%C5% BCczyzn%20na%20rynku%20pracy%20w%202019%20roku.PDF/f3dace81- e3e9-4497-86ec-7a351de8328c?t=1588754136451 [dost\u0119p: 2.12.2021].", "A. Siemaszko, B. Gruszczy\u0144ska, M. Marczewski, Atlas przest\u0119pczo\u015bci w Polsce, t. 3, Oficyna Naukowa, Warszawa 2003, s. 47.", "W 2003 r. kobiety w Polsce stanowi\u0142y 9% podejrzanych (F. Aebi i in., European Sourcebook of Crime and Criminal Justice Statistics \u2013 2006, Boom Juridische uitgevers, Den Haag 2006, s. 68, https://wp.unil.ch/europeansourcebook/ files/2012/05/European-Sourcebook_3rd-ed_2006.pdf [dost\u0119p: 2.12.2021]), a w 2006 r. \u2013 10% podejrzanych (M.F. Aebi i in.., European Sourcebook of Crime and Criminal Justice Statistics 2014, European Institute for Crime Prevention and Control, Helsinki 2017, s. 78, https://wp.unil.ch/europeansourcebook/ files/2018/03/Sourcebook2014_2nd_revised_printing_edition_20180308. pdf [dost\u0119p: 2.12.2021]); a w roku 2015 ju\u017c 20% podejrzanych (M.F. Aebi i in., European Sourcebook of Crime and Criminal Justice Statistics 2021\u2026, op.cit., s. 69).", "Na podstawie: M.F. Aebi i in., European Sourcebook of Crime and Criminal Justice Statistics \u2013 2006\u2026, op.cit., s. 114; M.F. Aebi i in., European Sourcebook European Sourcebook of Crime and Criminal Justice Statistics \u2013 2010, Boom Juridische uitgevers, Den Haag 2010, s. 176, https://repository.wodc.nl/ bitstream/handle/20.500.12832/1235/ob285-full-text_tcm28-69006. pdf?sequence=1&isAllowed=y [dost\u0119p: 2.12.2021]; European Sourcebook of Crime and Criminal Justice Statistics 2021\u2026, s. 177.", "Obserwator gospodarczy, https://obserwatorgospodarczy.pl/gospodarka/19- polska/541-kobiety-uciekaja-z-rynku-pracy [dost\u0119p: 27.03.2021]; Informacja o rynku pracy w pierwszym kwartale 2021 roku (dane wst\u0119pne), https://stat.gov. pl/obszary-tematyczne/rynek-pracy/pracujacy-bezrobotni-bierni-zawodowowg- bael/informacja-o-rynku-pracy-w-pierwszym-kwartale-2021-roku-danewstepne, 12,46.html [2.12.2021].", "K. Rybicka, Bezrobocie kobiet na polskim rynku pracy, \"Rynek\u2013Spo\u0142ecze\u0144stwo\u2013 Kultura\" 2013, t. 1, nr 5, s. 52.", "I. Kotowska (red.), Rynek pracy i wykluczenie spo\u0142eczne w kontek\u015bcie percepcji Polak\u00f3w Diagnoza Spo\u0142eczna 2015. Raport tematyczny, Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Spo\u0142ecznej, Warszawa 2015, https://mfc.org.pl/wp-content/ uploads/2016/04/Diagnoza-Spo%C5%82eczna-RAPORT-TEMATYCZNYMPiPS- final-2015.pdf [dost\u0119p: 2.12.2921].", "Ibidem, s. 45.", "Ibidem, s. 75.", "J. Tracz-Dral, Dyskryminacja w zatrudnieniu ze wzgl\u0119du na p\u0142e\u0107, OT-618, Kancelaria Senatu. Biuro Analiz i Dokumentacji, Warszawa 2013, https:// www.senat.gov.pl/gfx/senat/pl/senatopracowania/47/plik/ot-618.pdf [dost\u0119p: 2.12.2021].", "People in the EU - statistics on household and family structures, https://ec.europa. eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=Archive:People_in_the_EU_-_ statistics_on_household_and_family_structures#Families [dost\u0119p: 15.02.2021] \u2013 tabela 1: Family nuclei, national averages and capital regions, 2011.", "A. Czwojda, Problematyka oszustw pope\u0142nianych przez kobiety w orzecznictwie S\u0105du Apelacyjnego we Wroc\u0142awiu, [w:] J. Brzezi\u0144ska (red.), Przest\u0119pczo\u015b\u0107 kobiet. Wybrane aspekty, Wolters Kluwer, Warszawa 2017.", "W aktach s\u0105dowych na og\u00f3\u0142 znajduj\u0105 si\u0119 informacje o dochodach, kt\u00f3re osoba podejrzana podaje przy pierwszym przes\u0142uchaniu na policji. W wi\u0119kszo\u015bci spraw nie s\u0105 one potem w \u017caden spos\u00f3b weryfikowane przez s\u0105d.", "N. Campaniello, Women in crime\u2026, op.cit., s. 1\u20132.", "J. Miller, Feminist theories of women's crime. robbery as a case study, [w:] S. Simpson (red.), Of Crime and Criminality: The Use of Theory in Everyday Life, Pine Forge Press, Thousand Oaks 2000, s. 28.", "M. Grzyb, E. Habzda-Siwek, P\u0142e\u0107 a przest\u0119pczo\u015b\u0107. O problemie dysproporcji p\u0142ci w\u015br\u00f3d sprawc\u00f3w przest\u0119pstw z u\u017cyciem przemocy, \"Archiwum Kryminologii\" 2013, t. XXXV, s. 97\u201398, https://doi.org/10.7420/AK2013D.", "Ibidem, s. 100.", "Zob. J. B\u0142achut, A. Gaberle, K. Krajewski, Kryminologia, Arche, Gda\u0144sk 1999, s. 108 i nast.", "R. Agnew, Foundation for a general strain theory of crime and delinquency, \"Criminology\" 1992, t. 30, nr 1, s. 47.", "E. Habzda-Siwek, Og\u00f3lna teoria napi\u0119cia Roberta Agnew: o mo\u017cliwo\u015bciach wyja\u015bnienia zr\u00f3\u017cnicowania zachowa\u0144 przest\u0119pczych kobiet i m\u0119\u017cczyzn, [w:] J. Brzezi\u0144ska (red.), Przest\u0119pczo\u015b\u0107 kobiet. Wybrane aspekty, Wolters Kluwer, Warszawa 2017, s. 189.", "L. Broidy, R. Agnew, Gender and crime. A general strain theory perspective, [w:] M. Chesney-Lind, L. Pasko (red.), Girls, Women and Crime, SAGE, Thousand Oaks-London-New Dehli 2004, s. 5\u20137.", "Ibidem, s. 6.", "Ibidem, s. 11.", "P.C. Giordano, S. Mahler Rockwell, Differential association theory and female crime, [w:] S. Simpson (red.), Of Crime and Criminality\u2026, op.cit., s. 4.", "E.H. Sutherland, D.R. Cressey, Differential association, [w:] T. Newburn (red.), Key Readings in Criminology, Willan Publishing, Cullompton-Portland 2009, s. 140\u2013142.", "Teoria zr\u00f3\u017cnicowanych powi\u0105za\u0144 to teoria klasyczna w kryminologii, om\u00f3wiona w tak wielu opracowaniach, \u017ce nie zostanie opisana szczeg\u00f3\u0142owo w niniejszym artykule; zob. J. B\u0142achut, A. Gaberle, K. Krajewski, Kryminologia\u2026, op.cit., s. 121\u2013123; A. Siemaszko, Granice tolerancji. O teoriach zachowa\u0144 dewiacyjnych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1993, s. 88\u2013131.", "J. B\u0142achut, A. Gaberle, K. Krajewski, Kryminologia\u2026, op.cit., s. 121.", "E. Leonard, Women, Crime and Society: A Critique of Theoretical Criminology, Longman, New York 1982 za: P.C. Giordano, S. Mahler Rockwell, Differential Association\u2026, op.cit., s. 7.", "Ibidem, s. 8.", "Ibidem, s. 22.", "J. Maciaszkowa, Z teorii i praktyki pedagogiki opieku\u0144czej, WSiP, Warszawa 1991 za: A. Barczykowska, B. Dudek, L. Goli\u0144ska, Sytuacja \u017cyciowa rodzin os\u00f3b pozbawionych wolno\u015bci, [w:] B. Dudek, L. Goli\u0144ska (red.), Rodzina i praca z perspektywy wyzwa\u0144 i zagro\u017ce\u0144, Wydawnictwo Uniwersytetu \u0141\u00f3dzkiego, \u0141\u00f3d\u017a 2008, s. 346.", "Test chi-kwadrat = .078, a wi\u0119c nie jest to r\u00f3\u017cnica istotna statystycznie.", "Zob. wi\u0119cej na ten temat: D. Wo\u017aniakowska-Fajst, 20 years on a path\u2026, op.cit.", "Ibidem, s. 128.", "M. Chesney-Lind, K. Faith, What about feminism? Engendering theory-making in criminology, [w:] R. Paternoster, R. Bachman (red.), Explaining Criminals and Crime, Roxbury, Los Angeles 2000, s. 287-302 za: J.B. Snipes, T.J. Bernard, A.L. Gerould, Vold's Theoretical\u2026, op.cit., s. 324.", "A. Matysiak-B\u0142aszczyk, Obraz macierzy\u0144stwa uwi\u0119zionych kobiet a ich wczesnosocjalizacyjne do\u015bwiadczenia \u017cycia rodzinnego, \"Resocjalizacja Polska\" 2020, nr 20, s. 249-265.", "O ile ograniczenie w\u0142adzy rodzicielskiej mo\u017ce by\u0107 powi\u0105zane z sam\u0105 tylko niewydolno\u015bci\u0105 wychowawcz\u0105 rodzic\u00f3w, spowodowan\u0105 np. ich niepe\u0142nosprawno\u015bci\u0105 intelektualn\u0105, o tyle pozbawienie w\u0142adzy rodzicielskiej w przypadku badanych przez nas spraw zawsze wi\u0105za\u0142o si\u0119 z dzia\u0142aniem na szkod\u0119 dziecka i stosowaniem wobec niego przemocy.", "M.F. Aebi i in., European Sourcebook of Crime and Criminal Justice Statistics 2021\u2026, op.cit., s. 69.", "M. Teleszewska, Wykonywanie kary pozbawienia wolno\u015bci wobec kobiet, Uniwersytet w Bia\u0142ymstoku, Bia\u0142ystok 2018, s. 133. Rozprawa doktorska dost\u0119pna na stronie: https://repozytorium.uwb.edu.pl/jspui/bitstream/11320/7112/1/M_ Teleszewska_Wykonywanie_kary_pozbawienia_wolnosci_wobec_kobiet.pdf [dost\u0119p: 9.11.2021].", "Ibidem.", "Ibidem, s. 136.", "Ibidem, s. 138\u2013139.", "Zob. M. Chesney-Lind, N. Rodriguez, Women under lock and key. A view from the inside, [w:] M. Chesney-Lind, L. Pasko (red.), Girls, Women and Crime, SAGE, Thousand Oaks-London-New Dehli 2004, s. 207; B. Toro\u0144, Przest\u0119pczo\u015b\u0107 skazanych kobiet\u2026, op.cit., s. 195.", "P. Carlen, Women and Punishment: The Struggle for Justice, Routledge Abingdon New York 2011 za: M. Silvestri, C. Crowther-Dowey, Gender and Crime\u2026, op.cit., s. 35.", "Handbook on Women and Imprisonment, UN Office on Drugs and Crime, New York 2014, s. 15, https://www.unodc.org/documents/justice-and-prison-reform/ women_and_imprisonment_-_2nd_edition.pdf [dost\u0119p: 2.12.2021].", "Wyst\u0105pienie M. Gordon: Chorzy psychicznie i niepe\u0142nosprawni intelektualnie w wi\u0119zieniach. Wyniki bada\u0144 w\u0142asnych podczas zebrania naukowego Katedry Kryminologii i Polityki Kryminalnej IPSiR UW, 14 maja 2021 r.", "Q. Zhao, A. Cepeda, C.-P. Chou, A. Valdez, Incarceration trajectories of women who are mothers: A nationally representative study of state and federal prisoners, \"Crime & Delinquency\" 2021, t. 67, nr 10, s. 1516.", "Handbook\u2026, op.cit., s. 15.", "B.E. Richie, Challenges incarcerated women face as they return to their communities. findings from life history interviews, [w:] M. Chesney-Lind, L. Pasko (red.), Girls, Women and Crime, SAGE, Thousand Oaks-London-New Dehli 2004, s. 233\u2013 239.", "W kontek\u015bcie m\u0119\u017cczyzn pisze o tym W. Klaus, Sid\u0142a i udr\u0119ki, czyli co stoi na przeszkodzie procesu odchodzenia od przest\u0119pczo\u015bci w niniejszej publikacji (DOI: 10.5281/zenodo.5590327).", "Takiego za\u0142o\u017cenia generalnie w naszej ksi\u0105\u017cce nie prz

Analiza przedstawionych w niniejszym rozdziale koncepcji teoretycznych odnosz��cych si�� do karier kryminalnych wykazuje, i�� nie da si�� opracowa�� jednej, akceptowalnej dla wszystkich definicji kariery kryminalnej. Poszczeg��lni badacze tworz��c swoje propozycje wychodz�� z odmiennych za��o��e�� teoretycznych albo wnioski swoje opieraj�� na wynikach prowadzonych przez siebie bada��. Nie oznacza to, ��e nie da si�� odnale���� w tych propozycjach element��w wsp��lnych, cho�� tych jest mniej. Co do jednego elementu kariery kryminalnej badacze wydaj�� si�� by�� zgodni: ka��da kariera musi mie�� sw��j pocz��tek, okre��lony czas trwania oraz koniec. Czasem podzielona jest ona na etapy, pomi��dzy kt��rymi zachodz�� d��u��sze okresy przerw w dzia��alno��ci przest��pczej. Brak natomiast zgodno��ci co do przyczyn wej��cia na drog�� przest��pcz��. Jedni akcentuj�� g����wnie zaburzenia o r����nym pod��o��u jako czynnik wywo��uj��cy przest��pczo���� jednostki96, inni wskazuj�� na czynniki ��rodowiskowe, kt��rych niekorzystny uk��ad mo��e popchn���� sprawc�� do zachowa�� niezgodnych z prawem, a jeszcze inni akcentuj�� ��wiadomy wyb��r sprawcy wybieraj��cego karier�� profesjonalnego przest��pcy. Niekt��rzy autorzy wskazuj�� na deterministyczn�� ��cie��k�� kariery kryminalnej, kt��ra nast��puje praktycznie niezale��nie od woli jednostki, inni za�� wskazuj�� na mo��liwo���� ��wiadomego wyboru. Istotnym elementem przy kszta��towaniu kariery kryminalnej s�� czynniki spo��eczne. Dla niekt��rych z autor��w s�� wr��cz niezb��dne dla zrozumienia dzia��a�� przest��pczych, podczas gdy inni akcentuj�� bardziej czynniki wewn��trzne zwi��zane z samokontrol�� sprawcy. Motywacj�� do podj��cia kariery mog�� by�� wy����cznie czynniki zewn��trzne zwi��zane ze zdobywaniem d��br materialnych, kariera mo��e (cho�� nie musi) wi��za�� si�� ze zdobywaniem ��rodk��w do ��ycia, ale musi dla sprawcy by�� ���op��acalna��� albo to zagadnienie w og��le nie jest przedmiotem rozwa��a�� teoretycznych, gdy�� przyczyn zachowa�� przest��pczych upatruje si�� gdzie indziej. R����ne stanowiska dotycz�� te�� przerw w trakcie kariery. Dla jednych jest to jedynie czasowe zawieszenie dzia��alno��ci przest��pczej, dla innych przerwa mo��e oznacza�� wst��p do wyj��cia (desistance) z takiej kariery. Wreszcie czas trwania kariery ��� tu r��wnie�� brak jest w��r��d autor��w zgodno��ci. Niekt��rzy, jak David P. Farrington wskazuj��, ��e wystarczy ju�� jedno przest��pstwo, by m��wi�� o karierze, cho�� zwykle jest ich kilka, inni przyjmuj�� konkretn�� liczb�� skaza�� jako kwantyfikator kariery. Opracowanie na tej podstawie jednej, satysfakcjonuj��cej wi��kszo���� definicji kariery kryminalnej jest w naszej ocenie niemal niemo��liwe. Przyj��cie kt��rego�� ze spojrze�� na czynniki powoduj��ce wej��cie sprawcy w dzia��alno���� przest��pcz�� powoduje, ��e w odmienny spos��b okre��la�� b��dziemy, czym taka kariera jest. Wydaje si��, ��e dla cel��w badawczych najlepszym jest wyb��r konstruowania takiej definicji przede wszystkim w oparciu o zmienn�� ilo��ciow��. Dokonanie okre��lonego wyboru co do liczby przest��pstw/skaza��, jakie musi pope��ni�� w trakcie swojej dzia��alno��ci przest��pczej sprawca, pozwala na sklasyfikowanie jego dzia��alno��ci jako mieszcz��cej si�� w ramach kariery kryminalnej, a w konsekwencji umo��liwia podj��cie dalszych analiz zwi��zanych z przyczynami jego wej��cia, trwania i ewentualnego wyj��cia z drogi przest��pczej. Tak�� drog�� poszli��my w toku bada��, kt��rych efektem jest niniejsze opracowanie., {"references":["G. Kräupl, Przestępczość powrotna – jej charakterystyka oraz kierunki dalszych jej badań, \"Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Prawnicze\" 1979, nr 89, s. 57.","Por. m.in.: J. Malec, Przestępczość – to ciekawe zjawisko. Kryminologia nieelitarna, C.H. Beck, Warszawa 2006, s. 19 i nast.","Szerzej na temat zagadnień metodologicznych: M. Szulecka, Docieranie do informacji o aktywności przestępczej jednostek – metodologiczne aspekty badań własnych nad karierami kryminalnymi w niniejszej publikacji (DOI: 10.5281/ zenodo.5590289).","Szerzej na ten temat: J. Włodarczyk-Madejska, D. Wzorek, Jak długo i jak dużo? Analiza empiryczna aktywności przestępczej w toku życia badanych w niniejszej publikacji (DOI: 10.5281/zenodo.5590297).","Więcej na ten temat: W. Wróbel, A. Zoll, Polskie prawo karne. Część ogólna, Wydawnictwo Znak, Kraków 2010, s. 526 i nast.","Ibidem, s. 526.","Art. 64 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny, tj. Dz.U. 2020, poz. 1444 z późn. zm.","W. Wróbel, A. Zoll, Polskie prawo karne…, op.cit., s. 526.","R. Szczepaniak, Stawanie się recydywistą. Kariery instytucjonalne osób powracających do przestępczości, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2015, s. 13.","A. Marek, Prawo karne, C.H. Beck, Warszawa 2007, s. 311.","Art. 65 §1 k.k. Artykuł ten może ponadto zostać zastosowany wobec sprawcy przestępstwa o charakterze terrorystycznym.","W. Wróbel, A. Zoll, Polskie prawo karne…, op.cit., s. 532.","D. Pleńska, Zagadnienia recydywy w prawie karnym, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1974, s. 23.","Ibidem.","J. Winczorek, Nowe badania empiryczne z zakresu socjologii wymiaru sprawiedliwości, \"Państwo i Prawo\" 2011, nr 1, s. 94.","Podział na paradygmaty za: K. Krajewski, Kryminologiczne podstawy prawa karnego [w:] Zagadnienia ogólne, System Prawa Karnego, t. I, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2010, s. 99–141.","L. Tyszkiewicz, Od naturalistycznego do humanistycznego paradygmatu w głównych naukach behawioralnych i kryminologii, \"Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny\" 1989, nr 2, s. 91.","Ibidem.","Więcej na ten temat: G.B. Vold, T. Bernard, J.B. Snipes, Theoretical Criminology, Oxford - Nowy York 1998, s. 13 i nast.","J. Bentham, Wprowadzenie do zasad moralności i prawodawstwa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1958.","J. Błachut, A. Gaberle, K. Krajewski, Kryminologia, Wydawnictwo Arche, Gdańsk 2006, s. 53–55.","Więcej na ten temat: K. Krajewski, Teorie kryminologiczne a prawo karne, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa 1994.","J. Błachut, A. Gaberle, K. Krajewski, Kryminologia…, op.cit., s. 179.","Ibidem, s. 184.","Ibidem, s. 177.","Szerzej na ten temat: B. Szamota, O koncepcji tzw. \"uniemożliwiania\" w amerykańskiej doktrynie kryminologicznej, \"Państwo i Prawo\" 1990, nr 4, s. 82–96.","J. Błachut, A. Gaberle, K. Krajewski, Kryminologia…, op.cit., s. 181.","Ibidem, s. 309 i nast.","B. Hołyst, Cesare Lombroso: jego życie i dzieło, [w:] C. Lombroso, Geniusz i obłąkanie, Wydawnictwo Vis-a-Vis Etiuda, Warszawa 2015, s. 7–34.","J. Błachut, A. Gaberle, K. Krajewski, Kryminologia…, op.cit., s. 98–99.","J. Kowalska-Dworska, Psychopatia jako problem kryminologiczny, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1977.","R.D. Hare, Psychopaci są wśród nas, Społeczny Instytut Wydawniczy Znak, Kraków 2020.","J. Błachut, A. Gaberle, K. Krajewski, Kryminologia…, op.cit., s. 128. Szerzej o tej koncepcji w dalszej części rozdziału.","B. Czarnecka-Dzialuk, P. Wiktorska, Sprawiedliwość i jej różnorodne oblicza, [w:] K. Buczkowski, B. Czarnecka-Dzialuk, W. Klaus, A. Kossowska, I. Rzeplińska, P. Wiktorska, D. Wozniakowska-Fajst, D. Wójcik, Społeczno-polityczne konteksty współczesnej przestępczości w Polsce, Wydawnictwo Akademickie \"Sedno\", Warszawa 2013, s. 229–236.","J. Szacki, Historia myśli socjologicznej, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1983, s. 258–259.","S. Batawia, Młodociani i młodzi recydywiści w świetle badań kryminologicznych, \"Archiwum Kryminologii\" 1965, t. III, s. 9–95, https://doi.org/10.7420/ AK1965A.","Por. R. Merton, Teoria socjologiczna i struktura społeczna, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1982.","Por. A. Cohen, Delinquent Boys. The Culture of the Gang, The Free Press, Glencoe 1995; W. Miller, Lower class culture as a generating milieu of gang delinquency, \"The Journal of Social Issues\" 1985, t. 14, nr 3, s. 5–19.","E. Sutherland, Genetic explanation of criminal behavior, [w:] P. Rubington, M. Weinberg (red.), Study of Social Problems. Seven Perspectives, Oxford University Press, Oxford 1995.","G. Sykes, D. Matza, Techniken der Neutralisierung: Eine Theorie der Delinquenz, [w:] F. Sack, R. König, Kriminalsoziologie, Akademische Verlagsgesellschaft, Frankfurt a.M 1968 za: J. Błachut, A. Gaberle, K. Krajewski, Kryminologia…, s. 125–126.","Por. m.in.: E. Durkheim, O podziale pracy społecznej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011.","P. Sztompka, Socjologia. Analiza społeczeństwa, Wydawnictwo Znak, Kraków 2002, s. 416.","J. Błachut, A. Gaberle, K. Krajewski, Kryminologia…, op.cit. s. 309.","T. Szymanowski, Rozmiary recydywy u młodocianych więźniów po upływie 10 lat od ich zwolnienia z zakładów karnych, \"Archiwum Kryminologii\" 1974, t. VI, s. 156–177, https://doi.org/10.7420/AK1974I.","L. Tyszkiewicz, Od naturalistycznego…, op.cit., s. 93.","B. Czarnecka-Dzialuk, P. Wiktorska, Sprawiedliwość…, op.cit. s. 232.","Za: P. Rydzewski, Teoria kontroli społecznej jako jedna z teorii dewiacji, \"Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny\" 1989, nr 4, s. 316.","Por. m.in.: J. Błachut, A. Gaberle, K. Krajewski, Kryminologia…, op.cit., s. 312.","Zob. E.H. Sutherland, The Professional Thief: By a Professional Thief, Phoenix Books, Chicago 1937, s. 3. Sutherland, opisując kim jest przestępca zawodowy, wskazał na cztery główne elementy charakteryzujące go: 1) kradzieże są dla takiego sprawcy jego działalnością biznesową, 2) każde działanie jest bardzo ostrożnie planowane, 3) przestępca zawodowy posiada umiejętności i wypracowane metody, które go odróżniają od innych przestępców, 4) taki przestępca przemieszcza się i jest zdolny do podejmowania aktywności przestępczej w różnych miastach.","S. Glueck, E.T. Glueck, 500 Criminal Careers, A.A. Knopf, New York 1930; S. Glueck, E.T. Glueck, Criminal Careers in Retrospect, Commonwealth Fund, New York 1943. Więcej na ten temat m.in.: P.E. Tracy, K. Kempf-Leonard, Continuity and Discontinuity in Criminal Carees, Springer Science & Business Media LLC, New York - London 1996; A. Edelstein, Rethinking conceptual definitions of the criminal career and serial criminality, \"Trauma, Violence & Abuse\" 2016, t. 17, nr 1, s. 62–71, https://www.doi.org/10.1177/1524838014566694.","Szerzej na temat life-course criminology w rozdziale J. Włodarczyk-Madejskiej, D. Wzorka, Jak badać aktywność przestępczą w toku życia? Perspektywa teoretyczna w niniejszej publikacji (DOI: 10.5281/zenodo.5590255).","C. Carlsson, J. Sarnecki, An Introduction to Life-Course Criminology, SAGE, London 2015, s. 2.","Zob. M. Kotowska, Kariery kryminalne członków zorganizowanych grup przestępczych, Wydawnictwo Difin,Warszawa 2019; A. Liebling, S. Maruna, L. McAra (red.), The Oxford Handbook of Criminology, Oxford University Press, Oxford 2017, s. 641683.","A. Blumstein, J. Cohen, D.P. Farrington, Criminal career research: Its value for criminology, \"Criminology\" 1988, t. 26, nr 1, s. 2.","Ibidem, s. 4.","Zob. A. Blumstein i in. (red.), Criminal Careers and \"Career Criminals\", National Academy Press, Washington D.C 1986. Teza ta została potwierdzona m.in. badaniami Elain P. Eggleston i Johna H. Lauba oraz Terrie E. Moffitt i in. Zob. E.P. Eggleston, J.H. Laub, The onset of adult offending: a neglected dimension of the criminal career, \"Journal of Criminal Justice\" 2002, t. 30, nr 6, s. 603–622, https://doi.org/10.1016/S0047-2352(02)00193-9; T.E. Moffitt, M. Rutter, P.A. Silva, Sex Differences in Antisocial Behaviour: Conduct Disorder, Delinquency, and Violence in the Dunedin Longitudinal Study, Cambridge University Press, Cambridge 2001. Więcej na ten temat: M. Vere van Koppen, Criminal career dimensions of juvenile- and adult-onset offenders, \"Journal of Developmental and Life-Course Criminology\" 2018, nr 4, s. 92–119, https://www.doi.org/10.1007/ s40865-017-0074-5.","Zob. R. Paternoster, S.D. Bushway, Desistance and feared self: Toward an identity theory of desistance, \"Journal of Criminal Law and Criminology\" 2009, t. 99, nr 4, s. 1103–1156, https://scholarlycommons.law.northwestern.edu/cgi/viewcontent. cgi?article=7339&context=jclc [dostęp: 24.11.2021].","Zob. R.J. Sampson, J.H. Laub, Crime in the making: Pathways and turning points through life, \"Canadian Journal of Sociology\" 1994, t. 19, nr 3, s. 430–431, https://www.doi.org/10.2307/3340743.","Zob. P.C. Giordano, S.A. Cernkovich, J.L. Rudolph, Gender, crime and desistance: Toward a theory of cognitive transformation, \"American Journal of Sociology\" 2002, t. 107, nr 1, s. 990–1064, http://users.soc.umn.edu/~uggen/Giordano_AJS_02. pdf [dostęp: 24.11.2021]. Szerzej: D. Abeling-Judge, Different social influences and desistance from crime, \"Criminal Justice and Behavior\" 2016, t. 43 nr 9, s. 1225–1241, https://www.doi.org/10.1177/0093854816652639; J.H. Laub, R.J. Sampson, Understanding desistance from crime, \"Crime and Justice\" 2001, nr 28, s. 1–69, https://dash.harvard.edu/bitstream/handle/1/3226958/ Sampson_UnderstandingDesistance.pdf [dostęp: 24.11.2021]; R. Paternoster i in., Desistance from crime and identity: An empirical test with survival time, \"Criminal Justice and Behavior\" 2016, t. 43 nr 9, s. 1204–1224, https://www. doi.org/10.1177/0093854816651905.","J. Błachut, A. Gaberle, K. Krajewski, Kryminologia…, op.cit.","Badania longitudinalne (\"badania podłużne\") polegają na badaniu przez długi czas tych samych osób, są pomocne przy badaniach karier kryminalnych, obejmując okres od kilku do nawet kilkudziesięciu lat. Mogą przybrać formę katamnezy, tj. badania późniejszych losów życiowych albo anamnezy, tj. badania losów wcześniejszych.","D.P. Farrington i in., Criminal Careers up to Age 50 and Life Success up to Age 48: New Findings from the Cambridge Study in Delinquent Development, Home Office Research, Development and Statistics Directorate, London 2006.","Szerzej: A.R. Piquero, R. Brame, D. Lynam, Studying criminal career length through early adulthood among serious offenders, \"Crime & Deliquency\" 2004, t. 50, nr 3, s. 412–435, https://www.doi.org/10.1177/0011128703260333.","Zob. C. Carlsson, Processes of intermittency in criminal careers: Notes from a Swedish study on life courses and crime, \"International Journal of Offender Therapy and Comparative Criminology\" 2012, t. 57, nr 8, s. 913–938, https:// www.doi.org/ 10.1177/0306624X12443656; F. Ouellet, Stop and Go: Explaining the timing of Intermittency in Criminal Careers, \"Crime & Deliquency\" 2019, t. 65, nr 5, s. 630–656, https://www.doi.org/10.1177/0011128717753114; A.R. Piquero, Somewhere between persistence and desistance: The intermittency of criminal careers, [w:] S. Maruna, R. Immarigeon (red.), After Crime and Punishment: Pathways to Offender Reintegration, Willan Publishing, Portland 2004, s. 102–126.","Zob. M. Vere van Koppen, E. Rodermond, A.A.J. Blokland, Waxing and waning: periods of intermittency in criminal careers, \"Journal of Developmental and Life-Course Criminology\" 2020, nr 6, s. 1–24, https://www.doi.org/10.1007/ s40865-020-0035-7.","A. Blumstein, J. Cohen, D.P. Farrington, Criminal career research..., op.cit.","D. Woźniakowska-Fajst, Nieletnie dziewczęta 10 lat później – badania katamnestyczne, \"Archiwum Kryminologii\" 2011, t. XXXIII, s. 163–195, https://doi.org/10.7420/AK2011E. Na marginesie zauważyć należy, że prowadzenie badań longitudinalnych jest również możliwe w odniesieniu do przestępców o późnym początku drogi kryminalnej.","J. Błachut, A. Gaberle, K. Krajewski, Kryminologia... , op.cit.","A. Blumstein, J. Cohen, D.P. Farrington, Criminal career research..., op.cit.; A.R. Piquero, W.G. Jennings, J.C. Barnes, Violence in criminal careers: A review of the literature from a developmental life-course perspective, \"Aggression and Violent Behavior\" 2012, t. 17, nr 3, 171–179.","A. Blumstein, J. Cohen, P. Hsieh, The Duration of Adult Criminal Careers, U.S. Department of Justice, Washington D.C. 1982, https://www.ojp.gov/pdffiles1/ Digitization/89569NCJRS.pdf [dostęp: 24.11.2021]; K.L. Kempf, Specialization and the Criminal Career, \"Criminology\" 1987, t. 25, nr 2, s. 399–420.","D.P. Farrington, Criminal career research in the United Kingdom, \"The British Journal of Criminology\" 1992, t. 32, nr 4, s. 521–536, https://www.doi. org/10.1093/oxfordjournals.bjc.a048255.","Ibidem.","D.P. Farrington, Cross-national comparative research on criminal careers, risk factors, crime and punishment, \"European Journal of Criminology\" 2015, t. 12, nr 4, s. 386–399, https://www.orcid.org/10.1177/1477370815584262.","M.R. Gottfredson, T. Hirschi, A General Theory of Crime, Stanford University Press, Redwood City 1990.","M. DeLisi, M.G. Vaughn, The Gottfredson-Hirschi critiques revisited. reconciling self-control therory, criminal careers, and career criminals, \"International Journal of Offender Therapy and Comparative Criminology\" 2008, t. 52, nr 5, s. 520– 537, https://www.doi.org/10.1177/0306624X07308553.","C. Carlsson, J. Sarnecki, An Introduction to…, op.cit., s. 34.","Ibidem, s. 35.","T.C. Pratt, A self-control/life-course theory of criminal behaviour, \"European Journal of Criminology\" 2016, nr 13, s. 129–146, https://www.doi.org/10.1177 /1477370815587771.","S. Florek, P. Piotrowski, Teoria samokontroli/biegu życia autorstwa T.C. Pratta – propozycja rozwinięcia ewolucyjnego, \"Resocjalizacja Polska\" 2017, nr 14, s. 77.","H.J. Schneider, Przyczyny przestępczości. Nowe aspekty międzynarodowej dyskusji o teoriach kryminologicznych, \"Archiwum Kryminologii\" 1997, t. XXIII–XXIV, s. 13–44, https://doi.org/10.7420/AK1997-1998A.","T. Newburn, Criminology, Willan Publishing, Portland 2007; D. Woźniakowska- Fajst, Nieletnie dziewczęta..., op.cit.","C. Carlsson, J. Sarnecki, An Introduction to..., op.cit., s. 44.","Zob. T.E. Moffitt, Adolescence-limited and life-course-persistent antisocial behavior: A developmental taxonomy, \"Psychological Review\" 1993, t. 100, nr 4, s. 674–701.","A. Liebling, S. Maruna, L. McAra (red.), The Oxford Handbook..., op.cit., s. 618.","T.E. Moffitt, Male antisocial behaviour in adolescence and beyond, \"Nature Human Behaviour\" 2018, nr 2, s. 177–186, https://www.doi.org/10.1038/ s41562-018-0309-4.","A.R. Piquero, W.G. Jennings, J.C. Barnes, Violence in criminal careers..., op.cit.","Teoria działań sytuacyjnych (SAT) jest ogólną, dynamiczną teorią przestępczości i jej przyczyn, która analizuje przestępczość jako działania moralne. SAT proponuje wyjaśnienie wszelkiego rodzaju czynów, podkreśla znaczenie analizy interakcji człowiek-środowisko i jej zmian i koncentruje się na identyfikacji kluczowych procesów wyjaśniających przyczyny przestępczości. Model Developmental Ecological Action (model DEA) został opracowany jako zastosowanie SAT do badania i analizy dynamiki stabilności i zmian w karierze przestępczej ludzi. Za: Situational action theory (SAT), https://www.cac.crim.cam.ac.uk/resou/sat [dostęp: 22.11.2020].","P.-O.H. Wikström, Explaining crime and criminal careers: the DEA model of situational action theory, \"Journal of Developmental and Life-Course Criminology\" 2020, t. 6, s. 188–203, https://doi.org/10.1007/s40865-019-00116-5.[34]","R. Loeber, M. Le Blanc, Toward a developmental criminology, \"Crime and Justice\" 1990, t. 12, s. 375-473, https://www.doi.org/10.1086/449169.","P.-O.H. Wikström, Explaining Crime…, op.cit., s. 191.","Ibidem, s. 199.","A. Edelstein, Rethinking conceptual definitions…, \"Trauma, Violence & Abuse\" 2016, t. 17, s. 64–65.","Ibidem.","Zob. ibidem.","I. Rzeplińska, Kariery kryminalne nieletnich sprawców przestępstw, \"Archiwum Kryminologii\" 2013, t. XXXV, s. 89, https://doi.org/10.7420/AK2013C.","T.E. Moffitt, Adolescence-limited…, op.cit., s. 674–701; T.E. Moffitt, Male antisocial behaviour…, op.cit, s. 177–186.","P-O.H. Wikström, Explaining crime…, s. 188–203; A. Blumstein i in. (red.), Criminal Careers…, op.cit.","A. Edelstein, Rethinking conceptual definitions…, op.cit., s. 62–71.","M.R. Gottfredson, T. Hirschi, A General Theory of Crime…, op.cit.; T.E. Moffitt, Adolescence-limited…, op.cit., s. 674–701; T.E. Moffitt, Male antisocial behaviour…, op.cit, s. 177–186.","T.C. Pratt, A self-control/life-course…, op.cit., s. 129–146; A. Edelstein, Rethinking conceptual definitions…, op.cit., s. 62–71; P-O.H. Wikström, Explaining crime…, s. 188–203.","R.J. Sampson, J.H. Laub, Crime in the making…, op.cit., s. 430–431.","M.R. Gottfredson, T. Hirschi, A General Theory of Crime…, op.cit.; T.C. Pratt, A self-control/life-course…, op.cit., s. 129–146.","A. Edelstein, Rethinking conceptual definitions…, op.cit., s. 62–71.","D.P. Farrington, Criminal career research…, op.cit., s. 521–536; D.P. Farrington, Cross-national comparative…, op.cit., s. 386–399.","R. Paternoster, S.D. Bushway, Desistance and feared self…., op.cit., s. 1103–1156.","T.E. Moffitt, Adolescence-limited…, op.cit., s. 674–701; T.E. Moffitt, Male antisocial behaviour…, op.cit, s. 177–186.","A.R. Piquero, Somewhere between persistence…, op.cit., s. 102–126.","C. Carlsson, Processes of intermittency…, op.cit., s. 913–938; M. Vere van Koppen, Criminal career dimensions…, s. 92–119.","I. Rzeplińska, Kariery kryminalne…, op.cit., s. 79–94."]}

Celem tego rozdzia��u by��a pr��ba stworzenia typologii trajektorii przest��pczych badanej przez nas zbiorowo��ci. Do analiz wybrali��my jedynie osoby wchodz��ce w sk��ad pokolenia milenijnego, z uwagi na jego stosunkow�� jednolito����. Wybrana przez nas zbiorowo���� liczy��a 1 867 os��b. Przeprowadzone analizy pokaza��y, ��e najbardziej adekwatny model, pasuj��cy do naszych danych empirycznych, to model sk��adaj��cy si�� z sze��ciu typ��w trajektorii przest��pczych. Wyr����nili��my nast��puj��ce ich typy: ���nie-sprawcy���, czyli osoby, kt��re nie pope��nia��y przest��pstw w doros��o��ci albo pope��ni��y najwy��ej jedno przest��pstwo; sprawcy przypadkowi; sprawcy czasowo aktywni o dw��ch poziomach intensywno��ci ��� niskim i wysokim, kt��rych najwy��sza aktywno���� przest��pcza przypada na etap wczesnej doros��o��ci; sprawcy, kt��rych najwy��szy poziom aktywno��ci przypada na drug�� po��ow�� trzeciej dekady ��ycia ��� tzw. sprawcy p����noaktywni oraz sprawcy chroniczni, pope��niaj��cy cz��sto przest��pstwa w ci��gu ca��ego dotychczasowego ��ycia. Poszczeg��lne typy trajektorii przest��pczych r����ni�� si�� przede wszystkim momentem rozpocz��cia dzia��alno��ci przest��pczej w doros��o��ci, d��ugo��ci�� oraz liczb�� pope��nionych przez sprawc��w czyn��w. Istotne r����nice dotycz�� r��wnie�� faktu przebywania w zak��adzie karnym oraz r����nych charakterystyk spo��ecznych (poziomu wykszta��cenia, pracy zawodowej, pozostawania w zwi��zku). Zaprezentowali��my r��wnie�� przyk��adowe historie ��ycia os��b przynale����cych do poszczeg��lnych typ��w sprawc��w. Najwi��ksz�� grup�� stanowi��y osoby przypisane do kategorii ���nie-sprawc��w��� ��� niemal 70% zbiorowo��ci. Te osoby, nawet je��li pope��ni��y jedno przest��pstwo w doros��o��ci, nie spe��niaj�� naszym zdaniem kryterium bycia ���sprawcami z karier�� przest��pcz�����. Nieskazanych nigdy za ��adne przest��pstwo by��o naszej grupie blisko 60%, kolejne 9% to osoby skazane za jeden czyn. Mo��na wr��cz uzna��, ��e osoby z tej grupy wyros��y z przest��pczo��ci ��� zwykle w okresie dojrzewania lub wczesnej doros��o��ci. Pozosta��e nieco ponad 30% badanych os��b przypisano do pi��ciu typ��w trajektorii ��� to osoby skazane za pope��nienie co najmniej dw��ch czyn��w w doros��o��ci. Wydaje nam si��, ��e w��a��nie o tej grupie mo��emy m��wi��, jako o ���sprawcach z pewnego rodzaju karier�����. Tej w��a��nie grupie, naszym zdaniem, organy w��adzy publicznej powinny po��wi��ci�� wi��ksz�� uwag��. Jedn�� z wa��niejszych odmienno��ci naszej typologii od innych (z wyj��tkiem bada�� filadelfijskich98) jest to, ��e tzw. sprawcy chroniczni z naszej zbiorowo��ci nie s�� odpowiedzialni za najwi��ksz�� liczb�� pope��nianych czyn��w. Za wi��kszo���� przest��pstw pope��nionych przez nasz�� zbiorowo���� odpowiadaj�� sprawcy czasowo aktywni. To w��a��nie sprawcy chroniczni powinni znale���� si�� w szczeg��lnym zainteresowaniu polityki kryminalnej. S�� to bowiem osoby notorycznie pope��niaj��ce przest��pstwa, cz��sto niezbyt powa��ne, a raczej uci����liwe spo��ecznie. Jednocze��nie osoby te zmagaj�� si�� z r����nymi problemami: g����bokimi uzale��nieniami od alkoholu i innych substancji psychoaktywnych. Te elementy stanowi�� dla nich ���sid��a���, niepozwalaj��ce si�� im oderwa�� od dzia��alno��ci przest��pczej. Z uwagi na szereg deficyt��w, ci��gn��cych si�� w ich przypadku od okresu dzieci��ctwa i nastoletnio��ci, brakuje im tak��e punkt��w zaczepienia ��� ���hak��w���, w postaci cho��by istotnych os��b w ��yciu, sta��ych zwi��zk��w, rodziny ��� co uniemo��liwia im porzucenie dotychczasowego sposobu ��ycia. Te wszystkie elementy mog�� pojawi�� si�� na r����nym etapie ��ycia i ugruntowa�� te osoby w antyspo��ecznym trybie ��ycia. ���Sid��a���, o kt��rych piszemy, w postaci cho��by uzale��nie��, pojawia��y si�� tak��e u innych sprawc��w99. To, co z pewno��ci�� jest wsp��lne dla ka��dego z wyr����nionych przez nas typ��w, to kariery instytucjonalne100. Z wyj��tkiem nie-sprawc��w i sprawc��w przypadkowych, kariery takie mia�� wi��cej ni�� co drugi sprawca w ka��dej grupie. Obecno���� kariery instytucjonalnej wyra��nie r����nicuje sprawc��w chronicznych od reszty badanych. Ka��da osoba z tej grupy by��a w wi��zieniu, a wiele z nich sp��dzi��o w izolacji penitencjarnej dziesi���� lub wi��cej lat. Mo��na zatem przypuszcza��, ��e wielu z tych sprawc��w odbywa kar�� pozbawienia wolno��ci niemal od pocz��tku swojego doros��ego ��ycia. Trzeba r��wnie�� pami��ta��, ��e wyr����nione przez nas typy nie s�� ani sta��e, ani niezmienne. S�� aktualne na dany moment ��ycia naszych badanych. Wraz z kolejnymi latami ��ycia naszych badanych, ich trajektorie przest��pcze mog�� si�� zmienia��, a zmiany te mog�� p��j���� w r����nych kierunkach. Oznacza to tylko tyle, ��e by�� mo��e za par�� lat zaproponowana przez nas typologia oka��e si�� nieaktualna. Ryzyko to jednak nale��y uzna�� za specyficzny element bada�� kryminologicznych prowadzonych w nurcie life-course. Z pewno��ci�� nale��y si�� na nie godzi��, ale te�� o nim pami��ta��. Dobrym przyk��adem wprowadzenia zmian do opracowanej koncepcji po latach prowadzonych bada�� jest Terrie Moffitt (o czym pisali��my wy��ej). Nie pozostaje zatem nic innego, jak ��ledzi�� dalsze losy naszych badanych, by po latach m��c zobaczy��, w kt��r�� stron�� zmierzaj�� ich trajektorie., {"references":["M. Szulecka, Docieranie do informacji o aktywności przestępczej jednostek – metodologiczne aspekty badań własnych nad karierami kryminalnymi w niniejszej publikacji (DOI: 10.5281/zenodo.5590289).","J. Włodarczyk-Madejska, D. Wzorek, Jak długo i jak dużo. Analiza empiryczna aktywności przestępczej w toku życia badanych w niniejszej publikacji (DOI: 10.5281/zenodo.5590297).","M. Kotowska, Kariery kryminalne członków zorganizowanych grup przestępczych, Difin, Warszawa 2019, s. 194 i nast.","Ibidem, s. 255 i nast.","Ibidem, s. 316 i nast.","Ibidem, s. 353 i nast.","D.S. Nagin, Analyzing developmental trajectories: A semiparametric, group-based approach, \"Psychological Methods\" 1999, t. 4, nr 2, s. 139.","Ibidem, s. 140.","Ibidem, s. 141.","Ibidem.","Warto wskazać, że zaproponowany przez Nagina model w przypadku analizy danych z CSDD pokazuje, że sprawcy notowani okazjonalnie oraz \"nie-sprawcy\" w sensie statystycznym zasadniczo się nie różnią.","D.S. Nagin, Analyzing developmental trajectories…, op.cit., s. 141–142.","Warto wskazać również, że wśród osób przynależących do grupy \"chronicznych\" zdecydowanie większy był odsetek osób zamieszkujących gospodarstwa domowe o niskim dochodzie, zaniedbanych przez rodziców, mających skłonności do podejmowania zachowań ryzykownych. Rodzice tych osób częściej byli skazywani za przestępstwa. Problem ten w najmniejszym stopniu dotyczył osób z grupy \"nie-sprawców\". Ibidem, s. 150.","Ibidem, s. 141; D.S. Nagin, R.E. Trembley, Trajectories of boys' physical aggression, opposition, and hyperactivity on the path to physically violent and nonviolent juvenile delinquency, \"Child Development\" 1999, t. 70, nr 5, s. 1183. Do pomiaru zachowań agresywnych wykorzystano psychometryczną skalę agresji fizycznej (psychometric scale of physical aggression).","D.S. Nagin, Analyzing developmental trajectories…, op.cit., s. 142–143.","Ibidem, s. 150.","Ibidem, s. 142–144.","D.S. Nagin, R.E. Trembley, Trajectories of…, op.cit., s. 1190.","Małego miasta w Stanach Zjednoczonych, w południowo-wschodniej części stanu Wisconsin. Wielkość miasta mogła determinować wielkość próby, ale też mieć znaczenie dla skali przestępczości. Podkreślić także należy, że próby wybrane do badania były nieporównywalne – nie tylko ze względu na ich wielkość, ale także z uwagi na inne uwarunkowania społeczne. Przykładowo, kontakty z policją w małym mieście mogą mieć inny charakter niż w dużym.","A.V. D'Unger, K.C. Land, P.L. McCall, D.S. Nagin, How many latent classes of delinquent/ criminal careers? Results from mixed poisson regression analyses, \"American Journal of Sociology\" 1998, t. 103, nr 6, s. 1602–1603.","Ibidem, s. 1595.","Ibidem, s. 1600.","Ibidem, s. 1611.","Ibidem.","Ibidem.","Ibidem.","Ibidem, s. 1619.","Ibidem.","Zob. S.D. Bushway, T.P. Thornberry, M.D. Krohn, Desistance as a developmental process: A comparison of static and dynamic approaches, \"Journal of Quantitative Criminology\" 2003, t. 19, nr 2, s. 130 i literatura tam cytowana.","Ibidem, s. 133; na tę kwestię zwrócił ostatnio uwagę M. Muskała, Odstąpienie od przestępczości w teorii i praktyce resocjalizacyjnej, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań 2016, s. 259.","S.D. Bushway, T.P. Thornberry, M.D. Krohn, Desistance as…, op.cit., s. 135.","Ibidem, s. 131.","Ibidem, s. 140–141.","Ibidem, s. 141. Warto zaznaczyć, że zgodnie z wynikami modelowania wyróżniono 8 typów trajektorii, jednak autorzy zdecydowali się na skorzystanie z modelu składającego się z 7 typów. Model ośmiogrupowy, jak uzasadniali autorzy, był konsekwencją specyficznych danych wyjściowych, ale – ich zdaniem – to model siedmiogrupowy lepiej oddał złożoność zbiorowości.","W tym badaniu uwzględniono okresy 6-miesięczne, nie zaś roczne jak w innych projektach.","S.D. Bushway, T.P. Thornberry, M.D. Krohn, Desistance as…, op.cit., s. 144.","Ibidem, s. 145–146.","B.O. Muthén, Latent variable analysis: Growth mixture modeling and related techniques for longitudinal data, [w:] D. Kaplan (red.), The Sage Handbook of Quantitative Methodology for the Social Sciences, Sage, Thousand Oaks 2004, s. 361–362.","T.E. Moffitt, Adolescence-limited and life-course-persistent antisocial behavior: a developmental taxonomy, \"Psychological Review\" 1993, t. 100, nr 4, s. 679.","T.E. Moffitt, Life-course-persistent versus adolescence-limited antisocial behavior, [w:] D. Cicchetti, D. J. Cohen (red.), Developmental Psychopathology, John Wiley & Sons, Hoboken 2006, s. 571–572.","Por. W. Klaus, Sidła i udręki, czyli co stoi na przeszkodzie procesu odchodzenia od przestępczości? w niniejszej publikacji (DOI: 10.5281/zenodo.5590327).","T.E. Moffitt, Life-course-persistent…, op.cit., s. 570–572, 592.","T.E. Moffitt, Adolescence-limited…, op.cit., s. 679.","T.E. Moffitt, Life-course-persistent…, op.cit., s. 588.","T.E. Moffitt, Adolescence-limited…, op.cit., s. 679.","Por. D. Woźniakowska-Fajst, O. Wanicka, Bez korzeni, bez skrzydeł. Czynniki ryzyka w ocenie chronicznych przestępców w niniejszej publikacji (DOI: 10.5281/ zenodo.5590312).","T.E. Moffitt, Life-course-persistent…, op.cit., s. 571.","T.E. Moffitt, Adolescence-limited…, op.cit., s. 674–675.","T.E. Moffitt, Life-course-persistent…, op.cit., s. 593.","Ibidem, s. 581, 583–584, 592.","T.E. Moffitt, Life-course-persistent…, op.cit., s. 577.","Ibidem, s. 578–579; por. W. Klaus, Sidła i udręki…, op.cit.","Ibidem, s. 581–582.","C.L. Odgers i in., Prediction of differential adult health burden by conduct problem subtypes in males, \"Archives of General Psychiatry\" 2007, t. 64, s. 477. Analizy prowadzone przez autorów były bardzo szerokie i z pewnością wykraczają poza ramy niniejszego rozdziału. Autorzy sprawdzali bowiem np. stan zdrowia fizycznego i psychicznego (w tym np. występowanie zaburzeń lękowych, depresyjnych, uzależnienia od narkotyków lub alkoholu), ryzyko wystąpienia chorób sercowo- -naczyniowych, poziom białka C-reaktywnego, czynności układu oddechowego, zdrowie seksualne, stan uzębienia, doznane kontuzje. Wykorzystali w tym celu szereg metod, technik i narzędzi: począwszy od wywiadu z badanymi, przez analizę dokumentacji lekarskiej zawierającej informacje o leczeniu ambulatoryjnym i szpitalnym, po wykorzystanie choćby spirometru. W badaniu tym uwzględniono także dane policyjne o skazaniach, informacje o podjętych próbach samobójczych oraz okresach bezdomności.","Ibidem, s. 479.","Ibidem, s. 481–483.","E. Lacourse, V. Dupéré, R. Loeber, Developmental trajectories of violence and theft, [w:] R. Loeber (red.), Violence and Serious Theft: Development and Prediction from Childhood to Adulthood, Routledge, New York 2008.","Ibidem, s. 231–232.","To nic innego jak wspomniane przez nas już LCGA.","E. Lacourse, V. Dupéré, R. Loeber, Developmental trajectories…, op.cit., s. 235–236.","Ibidem, s. 236.","Ibidem, s. 237.","Ibidem, s. 238.","Ibidem, s. 240.","Ibidem, s. 242.","Ibidem, s. 242–243, 265.","G.M. Campedelli, F. Calderoni, T. Comunale, C. Meneghini, Life-course criminal trajectories of mafia members, \"Crime & Delinquency\" 2021, t. 67, nr 1, s. 112– 113, 131, https://doi.org/10.1177/0011128719860834.","Ibidem, s. 117.","Ibidem, s. 117, 121–122.","Ibidem, s. 124, 126–129.","W tłumaczeniu: Przestępczość w nowoczesnym mieście.","K. Boers i in., Vom Jugend- zum frühen Erwachsenenalter, \"Monatsschrift für Kriminologie und Strafrechtsreform\" 2014, t. 97, nr 3, s. 184.","Ibidem, s. 189; K. Boers, Delinquenz im Altersverlauf, \"Monatsschrift für Kriminologie und Strafrechtsreform\" 2019, t. 102, nr 1, s. 16–20.","Autorzy wskazują również na wykorzystanie zero inflated negativ bimodel oraz grow mixture model.","J. Reinecke, Entwicklungsverläufe von deviantem und delinquentem Verhalten im Jugendalter, [w:] K. Boers, J. Reinecke (red.), Delinquenz im Altersverlauf: Erkenntnisse der Langzeitstudie Kriminalität in der modernen Stadt, Waxmann, Münster-New York 2019, s. 161–176.","J. Payne, A. Piquero, Developmental Criminology and the Crime Decline: A Comparative Analysis of the Criminal Careers of Two New South Wales Birth Cohorts, Cambridge University Press, Cambridge 2020, s. 30.","Ibidem, s. 32–33.","Ibidem, s. 38.","Ibidem, s. 49.","Ibidem, s. 52–53.","Ibidem; A.V. D'Unger, K.C. Land, P.L. McCall, D.S. Nagin, How many latent classes…, op.cit.; T. Jung, K.A.S. Wickrama, An introduction to latent class growth analysis and growth mixture modeling: latent trajectory classes, \"Social and Personality Psychology Compass\" 2008, t. 2, nr 1; B.O. Muthén, Latent variable analysis…, op.cit.; D.S. Nagin, Analyzing developmental trajectories…, op.cit.; D.S. Nagin, R.E. Trembley, Trajectories of…, op.cit.","Homogeniczność trajektorii w obrębie jednego typu trajektorii jest konsekwencją związania oszacowania kowariancji i wariancji wzrostu liczby czynów w każdym typie i ustalenie ich na zero. Zob. T. Jung, K.A.S. Wickrama, An introduction to…, op.cit., s. 304.","D.S. Nagin, K.C. Land, Age, criminal careers and population heterogeneity: specification and estimation of nonparamentric mixed poisson model, \"Criminology\" 1993, t. 31, nr 3, s. 327–362, https://doi.org/10.1111/j.1745-9125.1993. tb01133.x.","D.S. Nagin, Analyzing developmental trajectories…, op.cit., s. 141.","Wyczerpujący opis pracy z danymi longitudinalnymi w tym programie przedstawiony został w: L.K. Muthén, B.O. Muthén, Mplus User's Guide, Muthén & Muthén, Los Angeles 1998, s. 221 i nast.","Nie jest to oczywiście przeszkoda dla modelowania trajektorii. W niektórych projektach z powodzeniem wykorzystywano informacje o osobach urodzonych w różnych latach, zob.: G.M. Campedelli, F. Calderoni, T. Comunale, C. Meneghini, Life-Course criminal trajectories..., op.cit., s. 117–118.","Zob. więcej: M. Szulecka, Docieranie do informacji…, op.cit.","Triangulacja to nic innego jak \"wykorzystanie danych pochodzących z różnych źródeł\". Triangulacja źródeł to tylko jeden z rodzajów triangulacji. Badacze często korzystają również z triangulacji metodologicznej. Por. S. Juszczyk, Badania jakościowe w naukach społecznych. Szkice metodologiczne, Wydawnictwo UŚ, Katowice 2013, s. 88, 90.","Więcej o przestępczości badanych kobiet zob. D. Woźniakowska-Fajst, Kariery kryminalne kobiet w niniejszej publikacji (DOI: 10.5281/zenodo.5590306).","D.S. Nagin, Analyzing developmental trajectories…, op.cit., s. 147.","B.O. Muthén, Latent variable analysis…, op.cit., s. 356.","T. Jung, K.A.S. Wickrama, An introduction to…, op.cit., s. 311.","C.L. Odgers i in., Prediction of differential…, op.cit., s. 479.","T. Jung, K.A.S. Wickrama, An introduction to…, op.cit., s. 312.","B.O. Muthén, Latent variable analysis…, op.cit., s. 356.","O doborze osób do badania aktowego zob.: M. Szulecka, Docieranie do informacji o aktywności przestępczej…, op.cit.","Przypominamy przy tym, że przez pojęcie czynu rozumiemy tutaj pojedynczą kwalifikację prawną zastosowaną do danego zachowania sprawcy. Szczegółowe uwagi w tej kwestii zob. M. Szulecka, Docieranie do informacji o aktywności przestępczej…, op.cit.","A.V. D'Unger, K.C. Land, P.L. McCall, D.S. Nagin, How many latent classes…, op.cit., s. 1611.","Por. W. Klaus, Sidła i udręki…, op.cit.","R. Szczepanik, Stawanie się recydywistą. Kariery instytucjonalne osób powracających do przestępczości, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2015."]}

Nie b��dzie ��adnym odkryciem konstatacja, ��e problemy prowadz��ce do wkroczenia m��odej osoby na ��cie��k�� przest��pstwa, pozostawania na niej i kontynuowania ��ycia z przest��pczo��ci�� w doros��o��ci s�� z��o��one. W dodatku wr��cz niemo��liwe jest wy��uskanie najwa��niejszych czynnik��w ryzyka. David P. Farrington pisze, ��e w��a��nie g����wnym problemem w ich definiowaniu jest to, ��e s�� one ze sob�� powi��zane i wsp����zale��ne. Na przyk��ad m��ody cz��owiek ��yj��cy w ��rodowisku zdezorganizowanym fizycznie i spo��ecznie nieproporcjonalnie cz����ciej wychowuje si�� w rodzinie, w kt��rej nadz��r rodzicielski jest s��aby, a strategie wychowawcze niekonsekwentne. Cz����ciej boryka si�� tak��e z problemami organicznymi, takimi jak ni��szy poziom inteligencji czy wysoka impulsywno����. Koncentracja i wsp����wyst��powanie tego rodzaju przeciwno��ci losu powoduje, ��e trudne jest okre��lenie, kt��ry z tych czynnik��w, niezale��nie od innych, mia�� dominuj��cy wp��yw na przest��pczo���� i zachowania antyspo��eczne tej osoby, gdy�� wszystkie czynniki mog��y dzia��a�� ze zmienn�� si���� i w r����nym momencie207. Zatem dla ka��dego m��odego cz��owieka inny czynnik (czy raczej inny konglomerat czynnik��w) wytworzy okoliczno��ci popychaj��ce do pope��niania przest��pstw. C���� zatem nowego wnosz�� do nauki kryminologii nasze badania, skoro od lat wiemy, jakie czynniki ryzyka popychaj�� m��odzie�� do pope��niania przest��pstw? Ot����, naszym zdaniem, sk��onno���� do kariery przest��pczej jest przede wszystkim efektem brak��w, zaniedba�� i bierno��ci doros��ych os��b otaczaj��cych m��odego cz��owieka, przede wszystkim rodzic��w, ale tak��e innych doros��ych opiekun��w (nauczycieli, wychowawc��w) i niedoskona��o��ci w za��o��eniu instytucji edukacyjno-wychowawczych. We wst��pie do niniejszego artyku��u pisa��y��my, ��e badani przez nas nieletni, zw��aszcza ci, kt��rzy w doros��o��ci dopuszczali si�� kilku zachowa�� kryminalnych i mo��na ich uzna�� za osoby z karier�� kryminaln��, s�� jak drzewa, kt��rymi nikt troskliwie si�� nie opiekowa��. Nie dba�� o nie, nie piel��gnowa��, nie wspiera��. Afryka��skie przys��owie: ���aby wychowa�� dziecko potrzeba ca��ej wioski��� m��wi o tym, jak wiele wysi��ku trzeba w��o��y�� w ukszta��towanie m��odej jednostki. Dziecko, aby rozwija��o si�� i socjalizowa��o prawid��owo, nie mo��e by�� pozostawione samo sobie. Musi by�� kochane, bezpieczne, najedzone, trzeba z nim rozmawia�� i go s��ucha��, mie�� dla niego czas, pokazywa�� mu warto��ciowe zaj��cia, trzeba nieustannie korygowa�� jego zachowanie i z ca��ych si�� wspiera��, gdy napotyka trudno��ci (np. wynikaj��ce z jego wrodzonej konstrukcji neuropsychologicznej czy cech charakteru). To ogrom zada�� i pewnie nie ma na ��wiecie rodzica, kt��ry realizuje je w stu procentach. W przypadku os��b z karier�� kryminaln��, realizacja tych wyzwa�� przez rodzic��w by��a znikoma, a instytucje powo��ane do wspomagania rodziny nie da��y rady skorygowa�� cho�� cz����ci z najpowa��niejszych zaniedba��. S��dzimy, ��e jednym z wa��niejszych wniosk��w p��yn��cych z naszych bada�� jest to, ��e przyczyny przest��pczo��ci uporczywej s�� wt��rne w stosunku do deficyt��w wychowawczych. Przyczyn�� przest��pczo��ci nie jest nadmierna agresja dziecka, ale czynniki, kt��re w jego ��yciu t�� agresj�� wywo��ywa��y lub nie wycisza��y jej w odpowiednim stopniu. Przyczyn�� nie s�� dysfunkcje, takie jak np. niepe��nosprawno���� intelektualna czy ADHD, ale brak ich leczenia i wsparcia rozwoju dziecka na odpowiednim poziomie. Przyczyn�� kradzie��y nie jest tkwi��ce w dziecku z��o, ale brak odpowiedniego zainteresowania, brak mi��o��ci, brak troski, a czasem po prostu brak jedzenia. Przyczyn�� nie jest uzale��nienie od ��rodk��w psychoaktywnych, ale deficyty w rodzinie, kt��re popchn����y dziecko nie do jednorazowego eksperymentu z narkotykami, ale szukania w nich regularnej ucieczki. Przyczyn�� nie jest bunt dziecka i ���trudny charakter���, ale brak sta��ego zainteresowania i kontroli jego zachowania w spos��b konstruktywny i konsekwentny. Wreszcie, przyczyn�� przest��pczo��ci nie s�� nieodpowiedni koledzy, ale sytuacja w domu, kt��ra do tych koleg��w dziecko wypycha. Kolejna nasza konstatacja jest taka, ��e trzeba sobie jasno powiedzie��, ��e w wi��kszo��ci przypadk��w (zdarzaj�� si�� wszak��e, na szcz����cie, wyj��tki) wszelkie instytucje edukacyjne i wychowawcze nie s�� w stanie wyleczy��, przezwyci����y�� czy skorygowa�� deficyt��w wychowawczych rodziny. Jednym z powod��w, mo��e by�� fakt, ��e rzadko takie miejsca cechuj�� si�� indywidualnym podej��ciem do dziecka. To raczej fabryki, kt��re niby maj�� ukszta��towa�� dziecko, ale z racji ogromu dzieci, niedostatku nauczycieli i czasu nie zajmuj�� si�� ���finezyjn�� rze��b��, ale grubym ciosaniem���. Udanym ���produktem��� szko��y b��dzie dziecko, kt��re ju�� wesz��o do niej udane. Je��eli do szko��y trafia ucze�� problematyczny, szko��a nie ma szans skorygowa�� jego postawy bez ogromnego wsparcia p��yn��cego z domu tego dziecka. Tymczasem w przypadku p����niejszych uporczywych sprawc��w na to wsparcie na og���� liczy�� nie mo��na ��� a czasem szko��a spotyka si�� wr��cz z obstrukcj�� swojego wp��ywu ze strony rodzic��w. Tak��e domy dziecka, o��rodki opieku��czo-wychowawcze i zak��ady poprawcze cz��sto nie daj�� rady, bo nigdy nie b��d�� w stanie do ko��ca odci���� dziecka od baga��u wyniesionego z domu. I niemal zawsze to dziecko w ko��cu z instytucji wychowawczej czy poprawczej wyjdzie i trafi zn��w do rodziny. Nie znaczy to, ��e nale��y te instytucje zamkn����, ale po prostu nie mo��na wierzy��, ��e dokonaj�� one cudu. Je��li z przeprowadzonej przez nas analizy czynnik��w wej��cia na ��cie��k�� rozwoju kariery kryminalnej wynika jaki�� wniosek, to by��oby to zalecenie, by pa��stwo polskie, m��wi��c o polityce prorodzinnej, mniej rozumia��o przez to symbol i zach��canie do dzietno��ci, a wi��cej wysi��ku w��o��y��o w ratowanie dzieci wychowuj��cych si�� w rodzinach, kt��re nie radz�� sobie do���� dobrze. Wspieranie takich os��b powinno odbywa�� si�� nie przez zabieranie dzieci z tych rodzin, a przez solidne wsparcie rodzic��w, kt��rym brak zdolno��ci wychowawczych, ��rodk��w utrzymania na godnym poziomie, kt��rzy czasem tkwi�� w szponach na��og��w. Polityka prorodzinna potrzebna dzieciom z rodzin defaworyzowanych to nie tylko 500+ i niedziele wolne od handlu. To szybki i darmowy dost��p do specjalistycznych poradni, reedukator��w, psycholog��w i psychiatr��w dzieci��cych. To pomoc spo��eczna i kuratela, kt��ra nie by��aby oparta na nisko op��acanych (lub, jak w przypadku kurateli spo��ecznej, darmowych), przeci����onych zadaniami pracownikach. To szeroka sie�� kuratorskich o��rodk��w pracy z m��odzie���� i ognisk wychowawczych, dost��p do bezp��atnych zaj���� pozaszkolnych (obejmuj��cy tak��e zapewnienie dzieciom transportu do tych miejsc i z powrotem do dom��w w godzinach popo��udniowych). Bez szeroko zakrojonych i kosztownych zmian w polskim systemie wspierania rodzin z problemami jeszcze przez dziesi��ciolecia b��dziemy bezradnie rozk��ada�� r��ce, godz��c si�� na to, ��e w ka��dym pokoleniu i ka��dym roczniku b��d�� dzieci od pocz��tku spisane na straty., {"references": ["Por. C. Carlsson, J. Sarnecki, An Introduction to Life-Course Criminology, SAGE, Los Angeles 2015; D.P. Farrington, Developmental and life-course criminology: key theoretical and empirical issues The 2002 Sutherland Award address, \"Criminology\" 2003, t. 41, nr 2; Z. Ostrihanska, Problemy nieprzystosowania spo\u0142ecznego u dzieci i m\u0142odzie\u017cy, [w:] J. Jasi\u0144ski (red.), Zagadnienia nieprzystosowania spo\u0142ecznego i przest\u0119pczo\u015bci w Polsce, Zak\u0142ad Narodowy im. Ossoli\u0144skich, Wroc\u0142aw-Warszawa-Krak\u00f3w-Gda\u0144sk 1978; K. Ostrowska, Psychologiczne determinanty przest\u0119pczo\u015bci m\u0142odocianych. Analiza kryminologiczna, Pa\u0144stwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1981; P.-O. Wikstr\u00f6m, D. Butterworth, Adolescent Crime. Individual Differences and Lifestyles, Hoboken, Willan Publishing 2006.", "W. Klaus, Kryminologia krytyczna, [w:] E. Drzazga, M. Grzyb (red.), Nowe kierunki w kryminologii, Wydawnictwo Naukowe \"Scholar\", Warszawa 2018, s. 89.", "S\u0142owo \"k\u0142opoty\u0144ca\", jako polskie t\u0142umaczenie angielskiego troublemaker, jest u\u017cywane przez socjolog\u00f3w \u0142\u00f3dzkich. Por. A. Golczy\u0144ska-Grondas, M\u0119\u017cczy\u017ani z enklaw biedy. Rekonstrukcja pe\u0142nionych r\u00f3l spo\u0142ecznych, Wydawnictwo Absolwent, \u0141\u00f3d\u017a 2004.", "D.P. Farrington, Developmental criminology and risk-focused prevention, [w:] M. Maguire, R. Morgan, R. Reiner (red.), The Oxford Handbook of Criminology, Oxford University Press, Oxford, s. 664. 5 B.E. Kim i in., Identifying and predicting criminal career profiles from adolescence to age 39, \"Criminal Behaviour and Mental Health\" 2020, t. 30, nr 4, s. 112.", "S. Szelhaus, Z. Baucz-Straszewicz, M\u0142odociani recydywi\u015bci. Wyniki bada\u0144 100 m\u0142odocianych recydywist\u00f3w, \"Archiwum Kryminologii\" 1960, t. 1, s. 198.", "Por. M. Szulecka, Docieranie do informacji o aktywno\u015bci przest\u0119pczej jednostek \u2013 metodologiczne aspekty bada\u0144 w\u0142asnych nad karierami kryminalnymi w niniejszej publikacji (DOI: 10.5281/zenodo.5590289).", "W zwi\u0105zku z tym, \u017ce opieramy si\u0119 w tym rozdziale tak\u017ce na wynikach bada\u0144 jako\u015bciowych, okre\u015blenia \"kariera kryminalna\" u\u017cywamy nie w znaczeniu ilo\u015bciowym opisanym w innych rozdzia\u0142ach tej ksi\u0105\u017cki, ale w kontek\u015bcie wielokrotnego pope\u0142niania przest\u0119pstw przez osoby, z kt\u00f3rymi przeprowadzali\u015bmy rozmowy.", "T. Hirschi, Causes of Delinquency, Routledge, New Brunswick 2002, s. 16. 10 T\u0142umaczenie za: A. Siemaszko, Granice tolerancji. O teoriach zachowa\u0144 dewiacyjnych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1993, s. 237\u2013243.", "T. Newburn, Criminology, Willan Publishing, Cullompton-Portland 2017, s. 252.", "Por. \u00d6. \u00d6zbay, Y.Z. \u00d6zcan, A Test of Hirschi's social bonding theory. A comparison of male and female delinquency, \"International Journal of Offender Therapy and Comparative Criminology\" 2008, t. 25, nr 2, s. 134\u2013157.", "T. Hirschi, Causes of Delinquency\u2026, op.cit., s. 16\u201319.", "Ibidem, s. 19.", "A. Siemaszko, Granice tolerancji\u2026., op.cit., s. 237.", "R.V. Clarke, M. Felson, Routine Activity and Rational Choice, Transaction, London 1993.", "T. Hirschi, Causes of Delinquency\u2026, op.cit., s. 21.", "A. Siemaszko, Granice tolerancji\u2026, op.cit., s. 241.", "A. Osiecka, tekst piosenki \"To wszystko z nud\u00f3w\", muzyka L. Kaszycki.", "T. Hirschi, Causes of Delinquency, op.cit\u2026, s. 22.", "R.H. Burke, An Introduction to Criminological Theory, Willan Publishing 2005, s. 210.", "T. Newburn, Criminology\u2026, op.cit., s. 252.", "W.J. Chambliss, The saints and the roughnecks, [w:] E. Rubington, M.S. Weinberg (red.), The Study of Social Problems, Oxford University Press, Oxford 2003, s. 195.", "Ibidem, s. 23.", "T. Newburn, Criminology\u2026, op.cit., s. 252.", "Ibidem.", "O technikach neutralizacji zob. J. B\u0142achut, A. Gaberle, K. Krajewski, Kryminologia, Arche, Gda\u0144sk 1999, s. 124\u2013127; A. Siemaszko, Granice tolerancji.., op.cit., s. 187\u2013199.", "T\u0142umaczenie za: \u017ce, op.cit., s. 243.", "J. B\u0142achut, A. Gaberle, K. Krajewski, Kryminologia\u2026, op.cit., s. 129.", "M.R. Gottfredson, T. Hirschi, A General Theory of Crime, Standford University Press, Standford 1990, s. 87\u201391.", "T. Newburn (red.), Key Readings in Criminology, Willan Publishing, Cullompton 2009, s. 242.", "L. McAra, S. McVie, Developmental and life-course criminology: innovations, impacts and applications, [w:] A. Liebling, S. Maruna, L. McAra (red.), The Oxford Handbook of Criminology, Oxford University Press, Oxford 2017, s. 629.", "L. Wachholz, O zaburzeniach umys\u0142owych u dzieci i m\u0142odziezy. Podr\u0119cznik dla rodzic\u00f3w, wychowawc\u00f3w i nauczycieli, Ksi\u0105\u017cnica-Atlas, Lw\u00f3w-Warszawa 1927.", "T.E. Moffitt, Adolescence-Limited and life-course-persistent antisocial behavior: a developmental taxonomy, \"Psychological Review\" 1993, t. 100, nr 4, s. 680.", "M. Miernik-Jaeschke, Zesp\u00f3\u0142 nadpobudliwo\u015bci psychoruchowej (ADHD), https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/choroby/psychiatria/78868,zespolnadpobudliwosci- psychoruchowej-adhd [dost\u0119p: 11.09.2020].", "M. Lipowska, Dysleksja i ADHD. Wsp\u00f3\u0142wyst\u0119puj\u0105ce zaburzenia rozwoju, Wydawnictwo Naukowe \"Scholar\", Warszawa 2011, s. 55.", "T. Srebnicki, T. Wola\u0144czyk, One s\u0105 w\u015br\u00f3d nas. Dziecko z ADHD w szkole i przedszkolu. Informacje dla pedagog\u00f3w i opiekun\u00f3w, O\u015brodek Rozwoju Edukacji, Warszawa 2010, s. 13.", "Ibidem.", "E. \u017babczy\u0144ska, Przest\u0119pczo\u015b\u0107 dzieci, Pa\u0144stwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1983, s. 123.", "T.E. Moffitt, Adolescence-limited\u2026, op.cit., s. 685.", "D.S. Nagin, K.C. Land, Age, criminal careers and population heterogeneity: specification and estimation of nonparamentric mixed poisson model, \"Criminology\" 1993, t. 31, nr 3, s. 355, https://doi.org/10.1111/j.1745-9125.1993.tb01133.x.", "Z. Ostrihanska, Problemy nieprzystosowania spo\u0142ecznego\u2026, op.cit.; K. Ostrowska, Psychologiczne determinanty przest\u0119pczo\u015bci\u2026, op.cit.; E. \u017babczy\u0144ska, Przest\u0119pczo\u015b\u0107 dzieci\u2026, op.cit.", "J. B\u0142achut, A. Gaberle, K. Krajewski, Kryminologia\u2026, op.cit., s. 337.", "J. Komender, Dzieci bite w \u015bwietle bada\u0144 i do\u015bwiadcze\u0144 psychiatry dzieci\u0119cego, [w:] J. Bi\u0144czycka (red.), Bici bij\u0105, Wydawnictwo Akademickie \"\u017bak\", Warszawa 2001, s. 65.", "J. Bi\u0144czycka, Wst\u0119p, [w:] J. Bi\u0144czycka (red.), Bici bij\u0105\u2026, op.cit., s. 9.", "J. B\u0142achut, A. Gaberle, K. Krajewski, Kryminologia\u2026, op.cit., s. 336.", "Ibidem, s. 336\u2013337.", "Przemocy jednak do\u015bwiadczali tak\u017ce nieletni, kt\u00f3rzy w doros\u0142o\u015bci nie byli karani lub pope\u0142nili tylko jedno przest\u0119pstwo (15%). R\u00f3\u017cnica w doznawanej przemocy mi\u0119dzy tymi grupami nie jest zatem znacz\u0105ca i nie jest istotna statystycznie (test chi-kwadrat).", "J. W\u0142odarczyk, By\u0107 tat\u0105. Wyniki badania polskich ojc\u00f3w, \"Dziecko Krzywdzone. Teoria, Badania, Praktyka\" 2014, nr 13(3), s. 130.", "Ibidem, s. 135.", "M. Braun-Ga\u0142kowska, D. Kornas-Biela, By\u0107 ojcem, [w:] M. Braun-Ga\u0142kowska (red.), Oblicza ojcostwa, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 2001, s. 205.", "A. Grygorczuk, K. Dzier\u017canowski, T. Kiluk, Mechanizmy psychologiczne wyst\u0119puj\u0105ce w relacji ofiara\u2013sprawca przemocy, \"Via Medica\" 2009, t. 6, nr 2, s. 63.", "A. Miller, Zniewolone dzieci\u0144stwo. Ukryte \u017ar\u00f3d\u0142a tyranii, Media Rodzina, Pozna\u0144 1999.", "M.A. Straus, D.A. Donnelly, Beating the Devil Out of Them: Corporal Punishment in American Families and Its Effects on Children, Routledge, London-New York 2017, s. 99 i nast.", "Ibidem, s. 67\u201379.", "J.L. Herman, J.C. Perry, B.A. van der Kolk, Childhood trauma in borderline personality disorder, \"American Journal of Psychiatry\" 1989, 146, s. 490\u201395, za: J.L. Herman, Przemoc, uraz psychiczny i powr\u00f3t do r\u00f3wnowagi, Gda\u0144skie Wydawnictwo Psychologiczne, Gda\u0144sk 2003, s. 123.", "M.A. Straus, D.A. Donnelly, Beating the Devil\u2026, op.cit., s. 71\u201372.", "E.H. Carmen, P.P. Rieker, T. Mills, Victims of violence and psychiatric illness, \"American Journal of Psychiatry\" 1984, nr 141, s. 378\u201383, za: J.L. Herman, Przemoc, uraz psychiczny\u2026, op.cit., s. 123.", "M.A. Straus, D.A. Donnelly, Beating the Devil\u2026, op.cit., s. i.", "J.L. Herman, Przemoc, uraz psychiczny\u2026, op.cit., s. 121.", "J. Komender, Dzieci bite\u2026, op.cit., s. 65.", "W. Burszta, Antropologia kultury, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Pozna\u0144 2017, s. 120.", "J. Fulcher, J. Scott, Sociology, Oxford University Press, Oxford 2005, s. 495.", "H. Ko\u0142akowska-Prze\u0142omiec, \u015arodowisko rodzinne w \u015bwietle bada\u0144 kryminologicznych, [w:] J. Jasi\u0144ski (red.), Zagadnienia nieprzystosowania spo\u0142ecznego i przest\u0119pczo\u015bci w Polsce, Ossolineum, Wroc\u0142aw-Warszawa-Krak\u00f3w-Gda\u0144sk 1978, s. 325.", "R\u00f3\u017cnica ta by\u0142a zauwa\u017calna jednak w przypadku dziewcz\u0105t. Por. D. Wo\u017cniakowska- Fajst, Kariery kryminalne kobiet w niniejszej publikacji (DOI: 10.5281/ zenodo.5590306).", "P.-O. Wikstr\u00f6m, D. Butterworth, Adolescent Crime\u2026, op.cit., s. 68\u201369.", "T. Hirschi, Causes of Delinquency..., op.cit., s. 16\u201319.", "Podane w tabeli odsetki odnosz\u0105 si\u0119 do struktury rodzin w konkretnym typie kariery (nienotowani w doros\u0142o\u015bci/ 1 czyn/ kariera) i sumuj\u0105 si\u0119 do 100 w wierszach. Liczba nieletnich, w przypadku kt\u00f3rych uzyskali\u015bmy dane o strukturze rodziny wynosi\u0142a 2222.", "Nieletni wychowywany przez dalsz\u0105 rodzin\u0119, rodzin\u0119 adopcyjn\u0105 lub zast\u0119pcz\u0105 lub poza rodzin\u0105 w spos\u00f3b niesformalizowany.", "Por. C. Carlsson, J. Sarnecki, An Introduction to Life-Course Criminology, SAGE, Los Angeles 2015, s. 81; D. Wo\u017aniakowska-Fajst, Powrotna przest\u0119pczo\u015b\u0107 nieletnich dziewcz\u0105t a rodziny wieloproblemowe, [w:] K. Buczkowski, W. Klaus, P. Wiktorska, D. Wo\u017aniakowska-Fajst (red.), Zmiana i kontrola. Spo\u0142ecze\u0144stwo wobec przest\u0119pczo\u015bci, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2017, s. 133.", "Por. P.-O. Wikstr\u00f6m, D. Butterworth, Adolescent Crime..., op.cit., s. 50 i nast.", "\"Ma\u0142y Rocznik Statystyczny\" 2000, s. 109.", "T. Sosnowski, Ojciec we wsp\u00f3\u0142czesnej rodzinie. Kontekst pedagogiczny, Wydawnictwo Akademickie \"\u017bak\", Warszawa 2011, s. 80\u201381.", "Por. M. Jarosz, Problemy dezorganizacji rodziny, Pa\u0144stwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1979, s. 69; Z. Ostrihanska, Problemy nieprzystosowania spo\u0142ecznego\u2026, op.cit.", "Podane w tabeli odsetki odnosz\u0105 si\u0119 do struktury rodzin w konkretnym typie kariery (nienotowani w doros\u0142o\u015bci/ 1 czyn/ kariera) i s\u0105 wyimkiem z tabeli 1.", "Nieletni wychowywany przez dalsz\u0105 rodzin\u0119, rodzin\u0119 adopcyjn\u0105 lub zast\u0119pcz\u0105 lub poza rodzin\u0105 w spos\u00f3b niesformalizowany.", "R.D. Schroeder, A.K. Osgood, M.J. Oghia, Family transitions and juvenile delinquency, \"Sociological Inquiry\" 2010, t. 80, nr 4, s. 579\u2013604; D. Wo\u017aniakowska- Fajst, Nieletnie. Niebezpieczne\u2026, op.cit., s. 225\u2013228.", "\"Ma\u0142y Rocznik Statystyczny\" 2006.", "W przypadku nieletnich dziewcz\u0105t przez samotne matki by\u0142o wychowywanych 23,1%. D. Wo\u017aniakowska-Fajst, Nieletnie. Niebezpieczne\u2026, op.cit., s. 230.", "L. McAra, S. McVie, Developmental\u2026, op.cit., s. 629.", "H. Malewska, V. Peyre, Przest\u0119pczo\u015b\u0107 nieletnich. Uwarunkowania spo\u0142eczno-ekonomiczne, Pa\u0144stwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1973 za: za: J. B\u0142achut, A. Gaberle, K. Krajewski, Kryminologia\u2026, op.cit., s. 335.", "E. Emmons Maccoby, J.A. Martin, Socialization in the Context of the Family: Parent-Child Interaction, w: P.H. Mussen, E.M. Hetherington (red.), Handbook of Child Psychology, T. 4. Socialization, Personality, and Social Development, Wiley, New York 1983 za: E. Wysocka, B. Ostafi\u0144ska-Molik, Zaburzenia przystosowania m\u0142odzie\u017cy, a style wychowania w rodzinie, \"Pedagogika Spo\u0142eczna\" 2015, t. XIV, nr 4(58), s. 59.", "Z. Ostrihanska, Prognoza recydywy nieletnich, [w:] A. Krukowski (red.), Prognozowanie kryminologiczne (wybrane zagadnienia), Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1975, s. 129\u2013154.", "M. Dragan, Czas wolny m\u0142odzie\u017cy gimnazjalnej, [w:] M. Banach, T.W. Gierat (red.), Formy sp\u0119dzania czasu wolnego, Wydawnictwo Scriptum, Krak\u00f3w 2013, s. 26.", "Ibidem, s. 27.", "Wi\u0119cej na temat stosowania metody tzw. pozytywnej dyscypliny, kt\u00f3rej celem jest stosowanie techniki zach\u0119caj\u0105cej do zachowa\u0144 pozytywnych oraz zniech\u0119caj\u0105cej do negatywnych, czyli o \"uprzejmym i stanowczym\" sposobie wychowania: t.a. kyriazos, a. stalikas, positive parenting or positive psychology parenting? Towards a conceptual framework of positive psychology parenting, \"Psychology\" 2018, nr 9, s. 1764\u20131765.", "Test chi-kwadrat dla matek = .446, dla ojc\u00f3w = .543", "T.E. Moffitt, Adolescence-limited\u2026, op.cit., s. 681.", "Odsetek liczony od liczby 371: wszystkie osoby w tej kategorii, w przypadku kt\u00f3rych by\u0142a opinia o matce.", "Odsetek liczony od liczby 384: wszystkie osoby w tej kategorii, w przypadku kt\u00f3rych by\u0142a opinia o ojcu.", "Odsetek liczony od liczby 270: wszystkie osoby w tej kategorii, w przypadku kt\u00f3rych by\u0142a opinia o matce.", "Odsetek liczony od liczby 207: wszystkie osoby w tej kategorii, w przypadku kt\u00f3rych by\u0142a opinia o ojcu.", "M.R. Gottfredson, T. Hirschi, A General Theory of Crime\u2026., s. 8791 za: T. Newburn (red.), Key Readings in Criminology\u2026, s. 244.", "Ibidem, s. 245.", "Ibidem.", "Justyna W\u0142odarczyk-Madejska bada\u0142a sprawy nieletnich, kt\u00f3rzy zostali skierowani do m\u0142odzie\u017cowych o\u015brodk\u00f3w wychowawczych i zak\u0142ad\u00f3w poprawczych, wi\u0119c dzieci, kt\u00f3re sprawia\u0142y ju\u017c do\u015b\u0107 du\u017ce k\u0142opoty wychowawcze. Por. J. W\u0142odarczyk- Madejska, Skazani na wychowanie. Stosowanie \u015brodk\u00f3w izolacyjnych wobec nieletnich, Wydawnictwo INP PAN, Warszawa 2019, s. 112.", "Ibidem, s. 114.", "H. Ko\u0142akowska-Prze\u0142omiec, \u015arodowisko rodzinne w \u015bwietle bada\u0144 kryminologicznych, [w:] J. Jasi\u0144ski (red.), Zagadnienia nieprzystosowania spo\u0142ecznego i przest\u0119pczo\u015bci w Polsce, Zak\u0142ad Narodowy im. Ossoli\u0144skich, Wroc\u0142aw-Warszawa- Krak\u00f3w-Gda\u0144sk 1978, s. 323.", "A. Kacprzak, Rodzinne uwarunkowania przest\u0119pczo\u015bci nieletnich w \u015bwietle kryminologicznych teorii nieformalnej kontroli spo\u0142eczne, [w:] J. Grotowska-Leder (red.), Wi\u0119zi spo\u0142eczne, sieci spo\u0142eczne a procesy inkluzji i wykluczenia spo\u0142ecznego, Wydawnictwo Uniwersytetu \u0141\u00f3dzkiego, \u0141\u00f3d\u017a 2014, s. 7\u20138.", "Test chi-kwadrat wykaza\u0142 istotno\u015b\u0107 statystyczn\u0105 odno\u015bnie do ograniczenia i pozbawienia w\u0142adzy rodzicielskiej ojca (odpowiednio .004 i.039), jednak takich przypadk\u00f3w nie by\u0142o ma\u0142o.", "Test chi-kwadrat dla poszczeg\u00f3lnych cech wynosi\u0142 od .856 do .159.", "Test chi-kwadrat dla negatywnej opinii zar\u00f3wno matki, jak i ojca wynosi\u0142 .000.", "H. Cudak, Rola matki w zaspokajaniu potrzeb emocjonalnych dzieci, \"Pedagogika Rodziny\" 2012, t. 2, nr 1, s. 22.", "Spo\u0142eczna rola matki \u2013 wyzwania wsp\u00f3\u0142czesnego macierzy\u0144stwa. Raport z badania 2015, Regionalny O\u015brodek Polityki Spo\u0142ecznej Wojew\u00f3dztwa \u015al\u0105skiego, [Katowice] 2015, https://old.rops-katowice.pl/dopobrania/2015.07.31-raport.pdf [dost\u0119p: 13.12.2021].", "W wywiadach fokusowych wzi\u0119\u0142y udzia\u0142 mieszkanki aglomeracji \u015bl\u0105skiej w wieku 20\u201348 lat. Dob\u00f3r pr\u00f3by by\u0142 celowy. Cz\u0119\u015b\u0107 uczestniczek bada\u0144 mia\u0142a dzieci, cz\u0119\u015b\u0107 nie.", "Podobnie jak w przypadku kobiet, dob\u00f3r pr\u00f3by by\u0142 celowy, badani m\u0119\u017cczy\u017ani mieszkali na \u015al\u0105sku, mieli od 20 do 48 lat, cz\u0119\u015b\u0107 z nich by\u0142a ojcami.", "Spo\u0142eczna rola matki\u2026, op.cit., s. 9.", "Okre\u015blenie \"brak zainteresowania dzieckiem\" w naszych badaniach mia\u0142o r\u00f3\u017cne znaczenia. Tym poj\u0119ciem okre\u015blane by\u0142y zar\u00f3wno matki fizycznie obecne w \u017cyciu dzieci, kt\u00f3re nie przejawia\u0142y jednak zainteresowania tym, co ich dzieci robi\u0105 na co dzie\u0144, jakie maj\u0105 potrzeby, z kim przebywaj\u0105, jak si\u0119 ucz\u0105, jak i te (rzadziej), kt\u00f3re z dzieckiem nie mieszka\u0142y i nie interesowa\u0142y si\u0119 w og\u00f3le jego losami.", "W badaniach aktowych fakt ten by\u0142 ujawniany w\u0142a\u015bciwie tylko wtedy, gdy matka odbywa\u0142a w chwili przeprowadzenia wywiadu, lub cz\u0119\u015bciej, w przesz\u0142o\u015bci, kar\u0119 pozbawienia wolno\u015bci.", "J. B\u0142achut, Kobiety recydywistki w \u015bwietle bada\u0144 kryminologicznych, Zak\u0142ad Narodowy im. Ossoli\u0144skich, Wroc\u0142aw-Warszawa-Krak\u00f3w-Gda\u0144sk-\u0141\u00f3d\u017a 1981, s. 150.", "M. Schinkel, Rethinking turning points: Trajectories of parenthood and desistance, \"Journal of Developmental and Life-Course Criminology\" 2019, nr 5, s. 378\u2013 379.", "A. Rzepli\u0144ski, Rodziny wi\u0119\u017ani\u00f3w d\u0142ugoterminowych, Zak\u0142ad Narodowy im. Ossoli\u0144skich, Wroc\u0142aw-Warszawa-Krak\u00f3w-Gda\u0144sk-\u0141\u00f3d\u017a 1981, s. 34.", "M. Schinkel, Rethinking turning points\u2026, op.cit., s. 377.", "Dwoje dzieci wychowywanych by\u0142o przez osoby trzecie, dwoje w plac\u00f3wkach opieku\u0144czo-wychowawczym, o jednym brak by\u0142o informacji.", "R.D. Lee, X. Fang, F. Luo, Parental incarceration and social exclusion: Long-term implications for the health and well-being of vulnerable children in the united states, \"Inequality after the 20th Century: Papers from the Sixth ECINEQ Meeting\" 2016, nr 24, s. 215.", "J. W\u0142odarczyk, By\u0107 tat\u0105. Wyniki badania polskich ojc\u00f3w, \"Dziecko Krzywdzone. Teoria, Badania, Praktyka\" 2014, nr 13(3), s. 94.", "T. Sosnowski, Ojciec we wsp\u00f3\u0142czesnej rodzinie\u2026, op.cit., s. 210.", "J. W\u0142odarczyk, By\u0107 tat\u0105\u2026, op.cit., s. 136.", "T. Sosnowski, Ojciec we wsp\u00f3\u0142czesnej rodzinie\u2026, op.cit., s. 213.", "Zostali tu wzi\u0119ci pod uwag\u0119 nieletni wychowywani przez samotne matki, przez dalsz\u0105 rodzin\u0119 i przebywaj\u0105cy w instytucjach wychowawczych.", "T. Sosnowski, Ojciec we wsp\u00f3\u0142czesnej rodzinie\u2026, op.cit., s. 79.", "R.D. Lee, X. Fang, F. Luo, Parental incarceration\u2026, op.cit., s. 215.", "Odsetki dotycz\u0105 grup, dla kt\u00f3rych mieli\u015bmy zebrane opinie o ojcu i matce.", "A. Rzepli\u0144ski, Rodziny wi\u0119\u017ani\u00f3w d\u0142ugoterminowych\u2026, op.cit., s. 30\u201336.", "Ibidem, s. 107.", "Ibidem, s. 108.", "Ibidem, s. 119\u2013120.", "W naszym badaniu, w ca\u0142ej zbiorowo\u015bci karanych by\u0142o 85 ojc\u00f3w, ale nie mamy danych, ilu z nich odbywa\u0142o kar\u0119 pozbawienia wolno\u015bci.", "T. Sosnowski, Ojciec we wsp\u00f3\u0142czesnej rodzinie\u2026, op.cit., s. 83.", "Ibidem, s. 80\u201381.", "Je\u015bli chodzi o negatywne cechy ojc\u00f3w to znaczniej rzadziej ni\u017c w przypadku matek pojawia\u0142 si\u0119 problem niewydolno\u015bci wychowawczej, znacznie cz\u0119\u015bciej natomiast nadu\u017cywanie alkoholu, stosowanie przemocy czy zupe\u0142ny brak zainteresowania dzieckiem.", "T. Sosnowski, Ojci

Naszym celem by��o opisanie przebiegu trajektorii przest��pczych os��b, kt��re badane s�� w Zak��adzie Kryminologii INP PAN od ponad 20 lat. Wychodz��c z za��o��enia, ��e trajektorie przest��pcze s�� elementem szerszych trajektorii ��yciowych os��b nale����cych do badanej przez nas zbiorowo��ci, uznali��my, ��e nurt life-course criminology stanowi dla nas idealny kontekst teoretyczny i metodologiczny, pozwalaj��cy umie��ci�� trajektorie przest��pcze w perspektywie innych wydarze�� i punkt��w zwrotnych w ��yciu badanych przez nas os��b. Przeprowadzone przez nas analizy potwierdzaj�� trendy odnotowane ju�� w ��wiatowej literaturze dotycz��ce tego, ��e najszybszy przyrost sprawc��w skazanych po raz pierwszy przypada na okres p����nego dojrzewania i wczesnej doros��o��ci (w naszym przypadku oko��o 19 roku ��ycia). W analizowanej przez nas zbiorowo��ci, podobnie jak w przypadku innych bada��, wi��kszo���� badanych stanowi�� osoby, kt��rych dzia��alno���� przest��pcza ogranicza si�� do pojedynczych i kr��tkotrwa��ych epizod��w zachowa�� sprzecznych z prawem (jedna trzecia trajektorii przest��pczych to aktywno��ci obejmuj��ce mniej ni�� jeden rok). Trajektorii bardzo d��ugich jest relatywnie niewiele. Potwierdzili��my r��wnie�� hipotez��, ��e wcze��niejsze rozpocz��cie dzia��alno��ci przest��pczej w doros��o��ci jest dobrym wska��nikiem jej d��ugo��ci ��� trajektorie te zwykle trwaj�� d��u��ej, ani��eli te rozpocz��te p����niej. Z d��ugo��ci�� trajektorii koreluje dodatnio tak��e pobyt w zak��adzie karnym ��� kariery badanych z takim do��wiadczeniem r��wnie�� trwaj�� d��u��ej. Trudne okaza��o si�� wyznaczenie ko��ca dzia��alno��ci przest��pczej, a w konsekwencji wskazanie odsetka trajektorii ju�� zako��czonych. Upraszczaj��c, za trajektorie u��pione uznali��my te, w kt��rych badany nie zosta�� skazany za przest��pstwo zarejestrowane na etapie ��ycia, na kt��rym si�� znajdowa�� w momencie ostatniego sprawdzenia w KRK, tj. w 2017 r., za�� jako zako��czone te, kt��re zako��czy��y si�� w spos��b naturalny, a zatem ��mierci�� badanego. Takie za��o��enie pozwala wnioskowa��, ��e 12% sprawc��w prawdopodobnie zako��czy��o lub zawiesi��o (u��pi��o) swoj�� dzia��alno���� przest��pcz��. Istotne wydaje si�� dalsze obserwowanie los��w badanych ��� dawnych nieletnich, by zobaczy��, na ile nasze przypuszczenia w tej kwestii s�� prawid��owe. Przeprowadzone analizy pokaza��y r��wnie��, ��e w badanej przez nas zbiorowo��ci najwi��ksze nat����enie czyn��w pope��nianych przez cz��onk��w badanej grupy przypada na okres wczesnej doros��o��ci. Wszystkie te stwierdzenia pozwalaj�� przyj����, ��e nasza zbiorowo����, chocia�� szczeg��lna ze wzgl��du na spos��b doboru pr��by, wpisuje si�� w og��lniejszy trend obserwowany zar��wno w zbiorczych statystykach przest��pczo��ci, jak i innych projektach badawczych po��wi��conych trajektoriom przest��pczym. Analiza cz��stotliwo��ci pope��niania przest��pstw (rozpatrywana w kontek��cie nat����enia przest��pczo��ci oraz prewalencji rocznej) r��wnie�� pokaza��a, ��e wzgl��dnie sta��y jej poziom zwi��zany jest z du���� liczb�� anga��uj��cych si�� w dzia��alno���� przest��pcz�� m��odych sprawc��w, kt��rzy pope��niaj�� niewiele czyn��w oraz intensywn�� dzia��alno��ci�� sprawc��w starszych, ale mniej licznych., {"references":["D.P. Farrington, J.W. Coid, L.M. Harnett, Criminal Careers and Life Success: New findings from the Cambridge Study in Delinquent Development, Home Office Research Study, nr 299, Home Office, [London] 2006, https://www. bl.uk/britishlibrary/~/media/bl/global/social-welfare/pdfs/non-secure/c/r/i/ criminal-careers-upto-age-50-and-life-success-up-to-age-48-new-findings-fromthecambridge- study-in-delinquent-development-2nd-edition.pdf [dostep: 15.12.2021]; B. Kyvsgaard, The criminal career: the Danish longitudinal study, Cambridge University Press, Cambridge-New York 2003, s. 109.","Por. M. Szulecka, Docieranie do informacji o aktywności przestępczej jednostek – metodologiczne aspekty badań własnych nad karierami kryminalnymi w niniejszej publikacji (DOI: 10.5281/zenodo.5590289).","Zob. K. Buczkowski, P. Wiktorska, Struktura przestępczości dawnych nieletnich sprawców czynów karalnych w okresie ich dorosłości – pokolenie transformacyjne i milenijne w niniejszej publikacji (DOI: 10.5281/zenodo.5590293).","Zob. D. Woźniakowska-Fajst, Kariery kryminalne kobiet w niniejszej publikacji (DOI: 10.5281/zenodo.5590306).","Por. M. Szulecka, Docieranie do informacji o aktywności…, op.cit.","K. Buczkowski, P. Wiktorska, Struktura przestępczości…, op.cit.","A. Brzezińska, Portrety psychologiczne człowieka. Jak zmienia się człowiek w ciągu życia, \"Remedium\" 2003, nr 4(122), s. 1–3; M. Kielar-Turska, Rozwój człowieka w pełnym cyklu życia, [w:] J. Strelau (red.), Psychologia. Podręcznik akademicki, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Sopot 1999, s. 317–339.","J. Błachut, A. Gaberle, K. Krajewski, Kryminologia, InfoTrade, Gdańsk 2004, s. 218–220.","M. Muskała, \"Odstąpienie od przestępczości\" w teorii i praktyce resocjalizacyjnej, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań 2016, s. 173.","D. Woźniakowska-Fajst, Nieletnie dziewczęta 10 lat później – badania katamnestyczne, \"Archiwum Kryminologii\" 2011, t. XXXIII, s. 173, https://doi.org/ 10.7420/AK2011E.","Por. M. Szulecka, Docieranie do informacji o aktywności…, op.cit.","Pisze o tym m.in. B.W. Mach, Pokolenie historycznej nadziei i codziennego ryzyka: społeczne losy osiemnastolatków z roku 1989, Instytut Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 2003; B.W. Mach, Transformacja systemu a trajektorie życiowe młodych pokoleń, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa 2005.","Zob. K. Buczkowski, P. Wiktorska, Struktura przestępczości…, op.cit.","Por. K. Buczkowski, P. Wiktorska, Struktura przestępczości…, op.cit.","Do przygotowania charakterystyki równolatków naszych badanych wykorzystaliśmy \"Roczniki Statystyczne i Demograficzne Polski\" za lata 1988, 1993, 2002, 2006, 2011, 2015 oraz dane z Krajowego Rejestru Karnego o prawomocnych skazaniach w latach 2000, 2010 i 2014.","Ze względu na niespełnienie założeń testów parametrycznych niemożliwe było skorzystanie z jednoczynnikowej analizy wariancji ANOVA. Do analizy różnic między grupami wykorzystaliśmy zatem test Kruskala-Wallisa, będący nieparametrycznym odpowiednikiem analizy wariancji. Uzyskany wynik jest istotny statystycznie na poziomie 0,05.","M. Muskała, \"Odstąpienie od przestępczości\"..., op.cit., s. 259. Więcej o odchodzeniu od przestępczości także w rozdziale: W. Klaus, Sidła i udręki, czyli co stoi na przeszkodzie procesu odchodzenia od przestępczości? w niniejszej publikacji (DOI: 10.5281/zenodo.5590327).","B. Kyvsgaard, The Criminal Career: the Danish Longitudinal Study, Cambridge University Press, Cambridge, UK; New York 2003, s. 67.","Podstawowa informacja o działalności sądów powszechnych – I półrocze 2017 roku na tle poprzednich okresów statystycznych, Departament Strategii i Funduszy Europejskich, Wydział Statystycznej Informacji Zarządczej Ministerstwa Sprawiedliwości, Warszawa 2017.","Liczebność N podana jest dla początkowego stanu grupy. Wraz z wiekiem uwzględniamy zgony i podstawą procentowania jest liczebność osób, które dożyły danego wieku.","C. Carlsson, J. Sarnecki, An Introduction to Life-Course Criminology, SAGE, Los Angeles 2016, s. 100.","Rozkład dotyczy wszystkich przypadków. Z pewnością zasadne byłoby odrzucenie z próby przypadków odstających (przykładowo 1% lub 5% badanej próby). Zdecydowaliśmy się jednak na pokazanie wszystkich, by uzmysłowić czytelnikom, jak bardzo trajektorie naszych badanych, omawiane w poszczególnych parametrach, różnią się od siebie.","D.P. Farrington i in., Criminal Careers up to Age 50 and Life Success up to Age 48: New Findings from the Cambridge Study in Delinquent Development, Home Office Research, Development and Statistics Directorate, London 2006, s. 24.","Ze względu na brak spełnienia przesłanki rozkładu normalnego przez zmienną, liczba popełnionych czynów (warunek zastosowania testu parametrycznego t-Studenta dla prób niezależnych) zastosowano test nieparametryczny U Manna- Whitneya dla prób niezależnych, którego wynik pozwala na poziomie istotności 0,05 odrzucić hipotezę zerową o równości średniej liczby skazań w obu grupach."]}

Przedstawione w rozdziale dane statystyczne pozwalają na stwierdzenie, że przestępczość zapoczątkowana w okresie nieletniości i kontynuowana w okresie dorosłości charakteryzuje się pewnymi stałymi trendami. Pomimo zmian ustrojowych, gospodarczych, społecznych oraz licznych zmian legislacyjnych, polegających nie tylko na penalizacji i depenalizacji poszczególnych czynów, ale również na zmianach w zakresie filozofii zasad odpowiedzialności karnej, struktura przestępstw występujących na drodze życiowej badanych zmienia się w dość ograniczonym zakresie. Bezwzględna dominacja przestępstw przeciwko mieniu widoczna jest zarówno w pokoleniu transformacyjnym, jak i milenijnym, co nie dziwi, gdyż tego rodzaju przestępczość dominuje w statystykach przestępczości stwierdzonej. W sposób bardzo wyraźny zmieniają się jedynie proporcje pomiędzy sprawcami kradzieży a sprawcami kradzieży z włamaniem, co można bezpośrednio powiązać z procesami zachodzącymi podczas transformacji. Popełnianym czynom towarzyszą różne motywacje, z których część wynika z chęci poprawienia statusu ekonomicznego własnego życia, ale istnieją również takie, które są bezpośrednio związane z uzależnieniami od narkotyków lub alkoholu i koniecznością zapewnienia sobie możliwości finansowania zakupu tych środków (choć nie tylko, gdyż nadużywanie alkoholu może wyzwalać zachowania o charakterze agresywnym, prowadzące do udziału w bójce lub pobiciu). Pewne odchylenia w statystykach oczywiście występują i związane są między innymi z wiekiem sprawców, kryminalizacją nowych typów przestępstw i faktycznymi możliwościami ich popełnienia (dotyczy przede wszystkim prowadzenia pojazdu pod wpływem alkoholu, przestępstw narkotykowych i przestępstw przeciwko rodzinie i opiece). O kontynuacji popełniania poszczególnych typów przestępstw w dorosłej karierze dawnego nieletniego sprawcy możemy mówić w mniej niż połowie przypadków w grupie przestępstw przeciwko mieniu. Kontynuacja ta widoczna jest również w przypadku uszkodzeń ciała i udziału w bójce oraz – w nieco mniejszym stopniu – przy prowadzeniu pojazdu pod wpływem alkoholu, znieważania i gróźb karalnych, a także fałszerstw. Pomimo powracającej przestępczości naszych badanych najcięższe przestępstwa, w tym zabójstwa, popełniane są bardzo rzadko (oczywiście również na tej płaszczyźnie badana zbiorowość nie odbiega od ogólnych statystyk przestępczości, w których najcięższe przestępstwa stanowiąrównież niewielki odsetek). W szczególności nie możemy stwierdzić, że następuje brutalizacja kolejnych popełnianych czynów – nie da się zauważyć widocznego trendu, aby sprawcy przestępstw przeciwko mieniu zaczynali popełniać przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu, pozostają oni przy takim rodzaju przestępczości, od którego rozpoczynali aktywność przestępczą.

Adultery was a crime and punishable offense in India a few years back but through the landmark judgment of Josheph Shine v.s. U.O.I. the Supreme Court has passed a landmark judgment and decriminalized it. This judgment is indeed a social justice for all the Indians and there was a dire need for its decriminalization because of the gradual degradation of the social status of women. Adultery makes the women as property of their husband and their consent was not important legally. This judgment is a milestone for upgrading women in society. Adultery is a mortal sin and no one can deny this fact but criminalizing someone for having consent full sex is wrong and is also somewhere discrimination of fundamental rights. This article aims to justify why adultery was a moral wrong and not an offense through various judgments and statements., {"references":["Pia Catton, How Anne Boleyn Lost Her Head, Sep. 2020, 19, 2:50 pm. https://www.history.com/news/anne-boleyn-beheaded-facts Tejaswi Pandit,Adultery S. 497 IPC and S. 198(2) CrPC (2019), Sep. 2020, 22, 8:12 pm. https://www.scconline.com/blog/post/2019/02/21/adultery-s-497-ipc-and-s-1982-crpc/ Dhananjay Mahapatra, why was adultery law enacted in 1860, why it had to go now, Times of India, Sep. 2020, 22, 10:20 pm. https://timesofindia.indiatimes.com/india/why-was-adultery-law-enacted-in-1860-why-it-had-to-go-now/articleshow/65987873.cms Indian Penal Code, No. 45, Act of Parliament, 1860 India , Sec.497 Joseph shine v/s union of India AIR 2018SC1676(India) India Constitution 1950, Art.14 India Constitution 1950, Art.15 India Constitution 1950, Art.21 Michael Safi, Adultery is not a crime, India's supreme court rules, Sep. 2020, 19, 09.38 pm. https://www.theguardian.com/world/2018/sep/27/adultery-is-not-a-crime-india-top-court-rules Yusuf Abdul Aziz v. State of Bombay AIR1951 BOM470 (India) Joseph shine v. union of India AIR 2018 SC1676(India) Alan Soble, Philosophy of Sexuality: Moral Evaluations, Sep. 2020, 23, 8:23 pm. https://iep.utm.edu/sexualit/#H4 Sachindranath v. Banmala AIR 1960CAL575 (India)"]}

This study is intended to approach the legislative models of the definition of the offence in the criminal legislations of the Romanian area (Romania and Republic of Moldova). Three concepts were identified through the prism of which in the reference legislations was defined the notion of offence: substantial or material concept, formal concept and substantial-formal concept. These models were determined by the social interests that formed the object of the legal-criminal protection in the corresponding period of the development of society.

Concept of the legality of an action traverses through various popular and interchangeable words, yet adheres to specific meaning in every different legal circumstance. Illegal, unlawful, offence, irregular are seeming the same but the treatment given to these words in criminal jurisprudence worth exploration for learners of law. Every illegality is unlawful whereas every unlawful is not illegality. Immoral act not necessarily becomes illegal and irregular act without prejudice is curable. The author here analyses the concept of illegality for the beginners of law., Findings: Every illegality is unlawful whereas every unlawful is not illegality. Immoral act not necessarily becomes illegal and irregular act without prejudice is curable.