Search

Bu tez, Tanrı'nın varlığına dair teleolojik kanıt bağlamında akıllı tasarım kuramını ele almaktadır. Tezin amacı, akıllı tasarım kuramının temel kavramlarını detaylı olarak analiz ederek onun içeriğini tam olarak anlamak ve değerlendirmektir. Canlı organizmaların ilk defa nasıl ortaya çıktığı, nasıl geliştiği, mevcut canlı varlıkların bir doğal sürecin bir sonucu olup olmadıkları, canlı organizmaların karmaşık yapısından hareketle bir tasarım sonucunun çıkarılıp çıkarılamayacağı, şayet bir tasarımın var olduğu kabul edilirse bunun neye atfedileceği gibi konular üzerinde durulacaktır.Tez, giriş ve üç bölümden oluşmaktadır. Girişte teleolojik kanıtın tarihsel gelişimi ve çağdaş din felsefesindeki konumu incelenmektedir. Birinci bölümde tasarım terimi ve evrim kuramı temel kavramlarıyla analiz edilmiştir. İkinci bölüm akıllı tasarım kuramının açıklanmasına ayrılmıştır. Akıllı tasarımın kısa tarihsel gelişimi aktarıldıktan sonra önde gelen iki savunucusu William A. Dembski ve Michael J. Behe'nin kuramları açıklanmıştır. Dembski'nin tasarım çıkarımı, açıklama filtresi yoluyla kurallılık ve şansı eleyip belirginleştirilmiş karmaşıklığın tespit edilmesine dayanır. Behe, canlı organizmaların moleküler düzeyde indirgenemez karmaşıklık sergilemesini tasarım ile açıklar. Bu bölümde ayrıca bilgi kuramı, fosil kayıtları ve yaratılışçılık üzerinde durulmuş, bunların akıllı tasarımla ilişkilerine değinilmiştir. Son olarak akıllı tasarımın teleolojik kanıtla bağlantısı kurulmuştur.Üçüncü bölüm, akıllı tasarıma yöneltilen eleştirilere, akıllı tasarımcıların yanıtlarına ve akıllı tasarıma dayalı teleolojik kanıtların değerlendirmesine ayrılmıştır. Eleştiriler genel olarak onun bilgisizlik kanıtı olduğu, hatalı analojilere dayandığı, indirgenemez karmaşıklık ve belirginleştirilmiş karmaşıklığın tasarım çıkarımı için kullanılamayacağı, tasarım kusurlarının teizmin Tanrısıyla uyumsuz olduğu, onun bilimsel bir kuram olmadığı ve canlı organizmaların kökenini açıklamak için evrim kuramının yeterli olduğu şeklindedir. Eleştirilerden ve onlara verilen yanıtlardan vardığımız sonuç, eleştirilerin akıllı tasarımı geçersiz kılmada yetersiz ve akıllı tasarımın makul bir açıklama olduğudur. This thesis is about the study of Intelligent Design Theory in the context of the teleological argument for the Existence of God. The aim of the thesis is to comprehend and appreciate what pricely the theory includes by deeply analyzing basic concepts of it. Study includes how living organisms originate and develop; whether living organisms are result of the process or not; whether it is possible to reach to the design inference starting from complex structure of living organisms; if it is accepted that they are designed, what would it be attributed.The thesis has got an introduction and three following sections. The introduction is assigned to the historical development of the teleological argument and the place of it in the contemporary Philosophy of Religion. In the first section, term of design and evolution theory are analyzed with their basic concepts. Section two focuses on description of the intelligent design theory. After brief summary of historical development of the intelligent design, the theories of two leading intelligent design's theorists, William A. Dembski and Michal J. Behe, are explained. Dembski's design inference depends on identifying specified complexity by elimination of regularity and Chance through explanatory filter. Behe uses design to explain the fact that living organisms exhibit irreducible complexity at molecular level. This section additionally includes information theory, fossil records, creationism and their relation to the intelligent design. Finally inteligent design is related to teleological argument.The third section, focuses on objections to intelligent design and responses to them and inspection of intelligent design teleological arguments. Objections generally state that, it is an argument from ignorance, relies on facile analogies, irreducible complexity and specified complexity cannot be used for design inference, imperfections of design are incompetible with the God of theism, it is not a scientifical theory and evolution theory solely enough to explain the Origin of living organisms. The conclusion ve get from the objections and responses to them is that they are incapable of refuting intelligent design and yet it is a reasonable explanation. 257

Felsefe tarihi boyunca Tanrı'nın varlığı için çeşitli argümanlar geliştirilmiştir. Bu argümanlar temelde iki farklı yapıdadırlar: Bu iki argüman yapısından biri, Tanrı kavramının a priori analizine dayanan ontolojik argümandır. Diğer argüman formu ise evrenin deneysel gerçekliğinin varlığından yararlanan a posteriori öncüllerle başlayan kozmolojik ve teleolojik argümanlara sahiptir.Teleolojik argüman tasarım argümanı olarak da bilinir. Çağdaş felsefi ve bilimsel literatürde, özellikle de din-bilim ilişkisi etrafında dönen tasarım tartışmalarında, en bilinen isim William Dembski'dir. Dembski, tabii nesnelerin layıkıyla tasarıma atfedilebileceği bir yöntem geliştirir. O bu yönteme Tasarım Çıkarımı demektedir.Bu çalışma, Dembski'nin tasarım çıkarımının bir betimlemesiyle birlikte eleştirel bir değerlendirmesini de sunmaktadır. Varieties of arguments have been advanced for existence of God throughout history of philososphy. Basically, these arguments have two different forms. One of these two forms of arguments is the ontological argument which is based on an a priori analysis of the concenpt of God. The another form of arguments has the cosmological and the teleological arguments which begin with a posteriori premises drawing on the existence of empirical facts of the world.The teleological argument is also known as design argument. In contemporary philosophical and scientific literature, especially in the debates around the relationship between religion and science, William Dembski is the most famous figure. Dembski advances a method in which natural objects are properly attributed to design. He calls this method Design Inference.This study provides a descriptive as well as a critical assessment of Dembski?s Design Inference. 93

Yaratma kavramı, Tanrının diğer sıfatlarının ve Tanrı ile evren arasındaki ilişkinin anlaşılmasında anahtar kavramlardan biridir. Çünkü bu konu, Tanrı'nın ilmi, iradesi, yarattıklarına benzememesi, imkân, nedensellik, varlık ? mahiyet ilişkisi, ezeli yaratma, yoktan yaratma ve sudûr konusu gibi daha birçok önemli problemi içinde barındırmaktadır. Yaratma konusunda gerek felsefe gerekse teolojik düşünce geleneğinde iki temel bulunmaktadır. Bunlardan birisi genelde kelamcılar tarafından temsil edilen `zamansal (sonradan) yaratma' iken, diğeri genelde filozofların temsil ettiği `ezeli yaratma' anlayışıdır.Gazali her ne kadar yaratma konusundaki görüşlerini bazı eserlerinde felsefe ve mantık yoluyla savunmaya çalışsa da onun ulaştığı nokta da Eşari kelamcılarla aynıdır. Ona göre dilediğini yapmada özgür (fâil-i muhtâr) olan Allah, âlemi istediği zaman, istediği şekilde, sonsuz bilgisi ve mutlak iradesiyle yoktan (sonradan) yaratmıştır. İbn Rüşd'e göre dini nasslar yaratma konusunda yoruma açık argümanlar ortaya koymuştur. Dolayısıyla böyle bir metafizik konuda, hiç kimse kendi düşüncesini mutlak doğru gibi görerek diğerlerinin düşüncelerinin din dışı olduğunu iddia etmemelidir. Diğer filozoflar gibi, İbn Rüşd'de âlemin ezeli olduğunu düşünür. Fakat onun iki türlü ezeli varlık anlayışı vardır. Biri zamansız ve nedensiz ezeli varlık ki bu Allah'tır. Diğeri ise, zamansız fakat nedenli ezeli varlık ki bu da âlemdir. The concept of creation is one of the key concepts in understanding the divine attributes and God?s relation to the universe. Since this issue is also related with the problems such as divine knowledge, divine will, divine uniqueness, contingency, causality, the relation of essence and existence, eternal creation, creation out of nothing, it has a great importance in the philosophy of religion. There are two main lines about creation in the tradition of philosophy and theology. One of them is `the temporal creation?, which is generally held by Islamic theologians, and the second one is `the eternal creation?, which is generally accepted by the philosophers.No matter Al-Ghazali tries to defend its the opinions about creation in his works with philosophy and logic, the point he come up to is the same with Eshari (Eşari) Islamic theologians. According to him, Allah who is free to do what it wants created of nothing the universe with its endless knowledge and absolute will, at any time and at any place. According to Ibn Rushd religious sources (verse of the Quran and Hadith) brought out arguments which could be discussed. Consequently, in such a metaphysical subject no one should see its ideas as absolute truth and claim others as outside religion. Like other philosophers, Ibn Rushd thinks the universe as eternal. But, he has two types of eternal existence understanding. One of them is timeless and reasonless eternal existence, this is Allah. The other one is timeless but reasonable eternal existence, this is the universe. 297

Felsefi problemlerden birçoğu, öneminden dolayı, insanın ilgilendiği konular arasında yer almaktadır. Bu problemler, insanlık tarihi boyunca çeşitli şekillerde mütemadiyen olagelmiş ve tekrar tekrar ele alınarak incelenmiştir.Bununla birlikte, insanlık, tarihin bilinebilen seyri içinde, özellikle felsefi açıdan kendi kendini devamlı olarak düşünmüş ve fiziki varlığının daha ötesine giderek ruhun varlığını, bedenle olan ilişkisini ve bedenden ayrıldıktan sonraki durumunu merak ede gelmiştir. Zaman zaman insan, bu merakını bir dinin öğretisinde bir dogma olarak, bazen de aklıyla ürettiği çözümlerle gidermek ve çeşitli delillerle düşüncesini temellendirmek istemiştir. İslam dünyasında Gazâlî'nin yazmış olduğu Tehafüt'ül Felâsife'de ruhun mücerret olması, ölümsüzlük ve meâd problemini tartışma konusuna dâhil etmiştir. Gazâlî, filozofların dini referans almadan sadece aklî delillerle bu konuları ispatlama çabalarına karşı çıkmış ve yine filozofların metodunu kullanarak, yani akıl ile onların delillerinin aksini ileri sürerek, delillerini çürütmeye çalışmıştır. Daha sonra gelen İbn Rüşd, Hocazâde ve Ali Tûsî de, Gazâlî'yi takip etmiştir. Burada önemli nokta ise, İbn Rüşd'ün, bazen Gazâlî'yi haklı bulması, bazen de filozoflardan tarafa fikir beyan etmesidir. Many philosophical problems are, due to their importance, of the matters in which man shows interest. Throughout human history, these problems have continuously and repeatedly been examined in various ways.Nevertheless, throughout history known to us, mankind has always thought, particularly in philosophical sense, of itself, and by going beyond his physical existence, wondered the existence of soul, its relationship with body and its fate after parting from body. From time to time, man has wished to resolve his curiosity through a dogma in the teaching of a religion, sometimes through solutions he produced with his mind, and thus establishing his thought with a variety of evidence. In Islamic World, the soul?s being abstract, immortality and problem of other world (ma?âd) have been included in the matter of debate in Tahâfut al-Falâsifa written by al-Gazâlî. By opposing the attempts of philosophers to solving these matters only by using rational proofs without referring to religion, al-Gazâlî tried to refute their proofs also by using philosophers? methods i.e., arguing proofs opposite to theirs. Later, Ibn Rushd, Hojazade and Ali Tusi followed al- Gazali. As for the important point here, it is the fact that Ibn Rushd sometimes sided with al-Gazali and sometimes supported philosophers. 209

Tehâfütler İslam düşünce tarihi içerisinde bir taraftan yazıldıkları dönemin anlayışını ve problem alanını yansıtmakta diğer taraftan da sonraki dönemlere de etki etmektedir. İslam dünyasında Gazzâli'den başlamak üzere 19. yüzyıla kadar ki dönemde birçok Tehâfüt yazılmış ve uzun bir süre düşüncenin yönünü ve muhtevasını şekillendirmiştir. İlahi Hürriyet kavramı Batı düşüncesine ait bir kavramdır. Tehâfütlerde mesele ilahi hürriyet problemi olarak ifade edilmez. İslam düşüncesinde mesele genelde ?mûcibu'n-bi'z-zât? ve ?fâilü'n-bi'l ihtiyar? kavramı ile ifade edilmektedir. Kavramlar farklı olmakla birlikte aynı probleme işaret etmektedir. Problemi ayrı bir mesele olarak ilk inceleyen Hocazade'dir. Tanrı'nın mûcib olup olmadığı meselesi ile âlemin kıdemi meselesinde Hocazade'nin farklı bir ayrıma gitmesi önemli bir kırılma noktasını teşkil etmektedir. The Tahâfuts reflected the understandings and problematics of the their times in which they were written on the one hand, they had an influence on the later times on the other. From al-Ghazzali to the ther19th centur, many Tahafuts were composed and, they thus shaped for a long thime the direction and contents of thought. Divine freedom is a concept belonging to the Western Thought. In the Tahafuts, the problem is not put forward as a problem of freedom. In the Islamic Thought, the problem is expressed generally with the concepts of ?mujib bi al-dhât? and ?fâ`il bi al-dhât?. Nevertheless, though the concepts are different, they refer to the same problem. Khodjazade is the first to have studied the problem separately. It is a crucial breakpoint that Khodjazade made a different distinction in the matter as to whether God is a necessity being (al-mûjib) and as to the eternity of universe. 135

Hacı Bektaş Veli'nin din tasavvuru adlı çalışmamız; giriş, iki ana bölüm ve sonuçtan oluşmaktadır. Giriş kısmında; araştırmanın amacı, metodu ve kaynakları belirtildikten sonra Hacı Bektaş Veli'nin hayatı ve eserleri hakkında kısa bir bilgi verilmektedir.Birinci bölümde, Hacı Bektaş Veli'nin genel düşünce yapısı incelenmiştir. Bunun için de Bektaşiliğin ilk dönemi, tarihsel süreç içinde geçirdiği değişimler ve Hacı Bektaş Veli düşüncesinin önemli kavramları ele alınmaktadır. Bu kısımda özellikle ?dört kapı kırk makam? anlayışının ele alınması önemlidir. Hacı Bektaş Veli ile ilgilenen günümüz araştırmacılarının farklı yorumlarına da yer verilmektedir.Ikinci bölüm çalışmanın asıl önemli ve özgün kısmını oluşturmaktadır. Çünkü daha önceki Hacı Bektaş Veli araştırmalarından farklı olarak konuyu bir din felsefesi problemi olarak ele alır. Din felsefesinin problemlerinden yola çıkarak Hacı Bektaş Veli düşüncesini inceler. İman, vahiy, Tanrı, ve dini kimlik meseleleri bu bölümü şekillendiren önemli problemlerdir. Bu çalışmanın asıl hedefi de bu konuya felsefi bir bakış açısı kazandırmaktır. This paper, ?Haci Bektas Veli?s conception of religion?, is composed of introduction, two main sections and conclusion. In the introduction, besides the purpose, methods and resources of the research, a brief information is provided on the life and the works of Haci Bektas Veli.In the first main section, the general mindset of Haci Bekas Veli is investigated. For this purpose, it is important to consider the early period of bektasilik, the evolutions it has gone through in the course of history, and the significant concepts in the thinking of Haci Bektas Veli. It is especially worthwhile to note the understanding of ?four gates forty makams? in this section. Moreover, different views also are included from contemporary researchers who studied Haci Bektas Veli.The second section embodies the most important and distinctive part of the paper. This, unlike past researches on Haci Bektas Veli, is due to looking at the topic as a matter of religious philosophy. The section starts out with the problems of religious philosophy to examine the Haci Bektas Veli thinking. The issues of faith, revelation, God and religious identity are important problems that make up this section. The main purpose of the paper is to provide a philosophical perspective to this topic. 72

Bu tez giriş ve sonuç dışında iki bölümden oluşmaktadır.Giriş bölümünde Kant'ın yaşamı ve felsefi gelişimi incelendi.Birinci bölümde Kant'ın Bilgi anlayışı üzerinde durulmaktadır. Bilgi anlayışı Kant'ın iman anlayışına bir temel oluşturması açısından son derece önemlidir. Bu nedenle bilginin temel öğelerini tartışarak iman anlayışı açısından önemini incelendik. Bölüm sonunda Kant'ın bilgi anlayışını bir bütün olarak değerlendirdik.İkinci bölümde Kant'ın iman anlayışı üzerinde durulmaktadır. Bu bölümde Kant'ın iman kavramı ve ilişkili olduğu diğer kavramlar incelendi. Ardından Kant'ın imanı temellendirme noktasındaki çabaları üzerinde duruldu. Ayrıca Kant'ın yerleşik dine ve kurumlara yönelik tutumu tartışıldı. Kant, teorik temellendirmeyi reddetmekte ve imanın pratik temellere dayanması gerektiğini iddia etmektedir. Bölüm boyunca Kant'ın bu iddiası tartışıldı ve bölüm sonunda onun iman anlayışının bir değerlendirilmesi yapıldı. This dissertation is composed of two chapters in addition to an introduction and a conclusion.In the introduction, Kant?s life and his philosophical development are investigated.Chapter I focuses on Kant?s epistemology. His theory of knowledge is of utter significance inasmuch as it constitutes a foundation for his concept of faith. It is for this reason that we discussed the basic elements of knowledge and examined its significance in terms of the concept of faith. At the end of the chapter, we critiqued Kant?s theory of knowledge as a whole.Chapter II deals with Kant?s notion of faith. Here Kant?s concept of faith and the related concepts are examined. Discussed next are the efforts that Kant made to establish faith and his attitude toward the established religion and religious institutions. Kant rejects the theoretical foundations of faith and claims that faith be based on practical grounds. This claim of Kant is discussed throughout the chapter and his understanding of faith is critiqued at the end. 272

Tanrı ve ahlak arasındaki ilişkiyi ortaya çıkarma çabaları, felsefe tarihindeköklü tartışmaların oluşmasına neden olmuştur. Tanrı ve ahlak arasındaki ilişkiile bağlantılı olarak ortaya çıkan tartışmalardan biri de ilahi buyruk teorisidir.Günümüz felsefesinde ilahi buyruk teorisi hem ahlak hem de din felsefesinintartışma konusu olmuştur. Bu tartışma alan içerisinde ?ilahi buyruk teor? isi?neolan yaklaşımlar da farklılaşmıştır.İlahi buyruk teorisi ile ilgili tartışmaların temeli Platon'un Euthyprho adlıdiyalogunda bulunur. Platon'un ardından bu sorun Ortaçağ Hıristiyan felsefesinide epey uğraştırmıştır. Ockham, Aquinas, Augustine ve Don Socuts gibi pek çokfilozof ilahi buyruklarla ilgilenmiş ve soruna yeni açılımlar getirmişlerdir.Günümüz felsefesinde yeniden ortaya ç?kan ilgiyle de ilahi buyruk teorisi tekrarele alınmaya başlamıştır. R. M. Adams, P. L. Quinn, R. Swinburne, J. M. Idziak,M. Murphy, W. Alston gibi felsefeciler teoriyi yeniden ele alarak teistik birtasavvur içerisinde teorinin savunulabilirliğini ortaya koymaya çalışmışlardır. A.C. Ewing, K. Nielson gibi felsefeciler ise ahlakın Tanrı ile ilişkisi konusundateorinin tutarsızlığını ortaya koymaya çalışmışlardır.İslam dünyasında ilahi buyruk teorisi ile ilgili tartışmalar, ?husun? ve?kubuh? tartışmaları içerisinde yer almıştır. Bu konu ile ilgili farklı yaklaşımlarolmakla birlikte, ilahi buyruklar ile ahlak arasındaki ilişki yadsınmamıştır.`x, Tanrı buyurduğu için mi iyidir yoksa x, iyi olduğu için mi Tanrıtarafından buyrulmuştur' şeklinde ifade edilen ikilem ilahi buyruk teorisinin temelsorunudur. `x, Tanr? buyurduğu için iyidir' düşüncesi, Tanrı'nın ahlak alanındaistediğini buyuran keyfi bir otorite olarak algılanmasının yanı sıra Tanrı'nın iradeetmesini ön plana taşımıştır. `x, iyi olduğu için Tanrı tarafından buyrulmuştur'düşüncesi ise Tanrı'nın buyruğundan bağımsız bir ahlaki kriterin oluşmasınaneden olmuştur. `x, Tanrı buyurduğu için iyidir' düşüncesinden hareketle,Tanrı'nın buyrukları ile iyinin özdeşliği tezi savunulmuş, bu ise beraberindebirtakım sorunların oluşmasına neden olmuştur. Bu sorunlar neden-sonuç ilişkisi,ilahi buyrukların keyfiliği ve olgu-değer şeklinde sınıflandırılabilir.Teoriye yaklaşımımızı belirleyen Tanrı anlayışımız teorinin nasılsonuçlanacağını da belirleyecektir. Bu anlamda Tanrı'nın tüm evreni yaratması veevrenin düzenleyicisi olması O'nun buyruklarının da iyiyi belirlediği anlamınagelir. Sonuç olarak ilahi buyruklar Tanr 'n n iradesinin bir göstergesi olar kiyinin de belirleyicisi olmaktadır. Attempts to reveal relation between God and Ethics caused sound discussions overthe philosophical history. One of the discussions, existed in connection with the relationbetween God and ethics, is divine command theory. Divine command theory is thediscussion subject of both ethical and religious philosophy in today?s philosophy.Approaches to ?divine command theory? also differ within this discussion domain.Basis of the discussions related with divine command theory are within the dialogueof Plato, named Euthyprho. This problem had also caused lots of troubles for MedievalChristian philosophy after Plato. Lots of philosopher, such as Ockham, Aquinas, Augustineand Don Socuts, had dealt with divine commands and brought new approaches to theproblem. Divine command theory had started to be dealt again with the interest, reoccurredon today?s philosophy. Philosophers, like R. M. Adams, P. L. Quinn, R. Swinburne, J. M.Idziak, M. Murphy and W. Alston, reconsidered the theory and tried to prove the justify ofthe theory within a theistic vision. Philosophers, like A. C. Ewing and K. Nielson had triedto prove the inconsistency of the theory about relation between God and ethics.Discussions on divine command theory in Islamic world were within ?husun? and?kubuh? discussions. Although there are different approaches on this issue, relationbetween divine commands and ethics is not denied.Dilemma, which is mentioned in form of ?whether x is good due to being ordered bythe God or was x ordered by God as it is good?, is the basic problem of divine commandtheory. ?x is good due to being God?s order? thought had brought God?s will besidesperception of God as an arbitrary authority, who orders whatever he wants, in the ethicaldomain. ?x is ordered by God due to being good? thought caused formation an ethicalcriteria independent from God?s order. In connection with the ?x is good due to beingGod?s order? thought, identicalness of God?s orders and good has been advocated, and thiscaused some problems to occur. These problems can be classified in forms of cause ? effectrelation, arbitrariness of divine commands and fact ? value.Our God understanding, which determines our approach to the theory, shall alsodetermine how theory would be concluded. In this respect, being the creator of all of theuniverse and organizer of the universe also mean that God?s orders are determining thegood. Finally, divine commands are also determining the good as an indicator of the God?swill. 71

ÖZETNazarov, Alisher, ?Kırgızistan'daki Tengircilik Anlayışının FelsefiTemeli?, Yüksek Lisan Tezi, Danışman: Prof. Dr. Recep KILIÇ, Prof. Dr. AhmetHikmet EROĞLU, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 81 s.Kırgızlar en eski Türk boylarındandır. Onlar günümüze kadar varlıklarınısürdürmüş ve tarihi süreçte kendilerine ait inançlarını korumuşlardır.Kırgızlar İslam dinini kabul ettikten sonra da, geleneksel inançlarını canlıbir şekilde sürdürmüşlerdir. Bu inanç şekli Kırgızistan'da Tengircilik adındabilinmektedir.Tengircilik, Kırgızların İslam öncesi Gök Tanrı temeli üzerine kurulangeleneksel inanç şeklidir. Göçmen hayat ve göçmen uygarlığından hareketle,Kırgızistan'da Tengircilik anlayışının felsefi boyutu üzerine çalışmalar yapılmıştır.Bağımsızlık sonrası gündeme gelen Tengircilik anlayışı bir din olarak gelişmeaşamasında olduğunu görmekteyiz. Bu nedenle Tengirciliğin felsefi temeli üzerinearaştırma yapma ihtiyacı meydana gelmiştir.Araştırmamız giriş, iki bölüm ve sonuçtan ibarettir. Girişte; İslam öncesiKırgızların inanç tarihi ortaya konulmuştur. Birinci bölümde; Tengirciliğin temelkavramları ve felsefi temeli incelenmiştir. İkinci bölümde; Tengirciliğin klasikteizm açısından değerlendirilmeye çalışılmıştır. Sonuçta ise ulaşılan neticelere yerverilerek, genel bir değerlendirme yapılmıştır.77 ABSTRACTNazarov, Alisher, ?The Philosophical Basis of Tengirist Approach inKyrgyzstan Tengirism Anlayışının Felsefi Temeli?, Master Thesis, Consultant:Prof. Dr. Recep KILIÇ, Prof. Dr. Ahmet Hikmet EROĞLU, Ankara UniversityFaculty of Theology, 81 p.Kirghiz is one of the most ancient Turkish tribes. They have existed up tonow and preserved their culture in the historical process.After public of Kirghiz has accepted Islam as its religion, they maintainedtheir traditional culture. This form of belief is known as Tengirism in Kyrgyzstan.Tengirism is the form of the traditional belief of the public of Kirghiz,which is established on the basis of Gods of Sky. By considering the life of settlersand the immigration civilization, there has been several studies on thephilosophical dimension of Tengirism approach in Kyrgyzstan. After independenceof Kyrgyzstan, we may see that the approach of Tengirism has become to bedeveloped as a religion. For this reason, there is the need of study on thephilosophical basis of Tengirism.Our research is composed of an introduction, two sections and a result. Inthe introduction, the belief history of Kyrgyzstan before the adoption of Islam isstated. In the first section, the fundamental concepts and philosophical basis ofTengirism are viewed. In the second section, Tengirism is considered on the basisof classical Theism. At the result section the conclusion and a general evaluationare made.78 87

140

Pay, Metin, Kozmolojik Delil ve Richard Swinburne, Yüksek Lisans Tezi, Danışman:Prof. Dr. Recep Kılıç, 113 s.ÖZETBu çalışma, Tanrının varlığını evrenden yola çıkarak delillendiren kozmolojikdelili ele almaktadır. Tezin amacı, kozmolojik delilin dayandığı ana ilkeleri tespitetmek, değişik versiyonlarını ele alarak değerini belirlemektir. Delil önce tarihi gelişimiiçinde incelenecek, slam felsefesi ve Batı felsefesi bütünlüğü içerisinde ele alınacak,getirilen eleştirilere yer verilecektir. Daha sonra Swinburne'ün geliştirdiği versiyontemel kavramlarıyla açıklanacak, modern felsefedeki yeri, eleştiriler ışığındatartışılacaktır.Tez giriş ve iki bölümden oluşmuştur. Giriş, delilin tarihçesi ve delile yöneltileneleştiriler olmak üzere iki alt başlıktan oluşmuştur. Birinci bölümde, delille ilgili temelkavramların analizi yapılmış, bu bağlamda kozmos ve kaos, sebeplilik, zorunluluk,imkan ve epistemik ihtimaliyet kavramları incelenmiştir. Swinburne'ün delilinin anakavramlarından olması sebebiyle tümevarım yöntemi, tümdengelim yöntemi ilekarşılaştırmalı olarak ele alınmış ve delil açısından taşıdıkları değer tartışılmıştır.Ayrıca tümevarım, sebeplilik ilkesiyle ilişkisi açısından değerlendirilmiş ve eleştirilereyer verilmiştir. Swinburne'ün delilini anlamak için anahtar kavramlar olan açıklamatürleri ve basitlik ilkesi de bu bölüm içerisinde incelenmiş, filozofun görüşleridoğrultusunda evreni açıklayan alternatif hipotezlerin değeri ele alınmıştır.Swinburne'ün kozmolojik delilinin incelenmesinden oluşan ikinci bölüm üç kısımdanoluşmuştur. Önce filozofun Tanrı'nın varlığı konusundaki delillere yaklaşımı elealınmış, daha sonra kozmolojik delili, önceki versiyonlara yaptığı eleştiriler ışığındayeniden inşa edişi açıklanmış ve son olarak modern felsefede kendisine yöneltilenbazı eleştirilere yer verilmiştir.Sonuç olarak, kozmolojik delil, düşünce tarihinin en eski delili olarak değişikversiyonları ile ele alınmış ve dinamik yapısı ile modern kozmolojideki gelişmelereparalel olarak yeniden değerlendirilmiştir. Swinburne'ün tümevarımlı olarak yenidenoluşturduğu kozmolojik delil, delilin diğer versiyonlardan farklıdır ve kişiye Tanrıinancı hakkında sağlam rasyonel gerekçeler sağlar. Böylece Swinburne'ün delilinin,Tanrı'nın varlığını başarılı olarak kanıtladığını söyleyebiliriz. Pay, Metin, The Cosmological Argument and Richard Swinburne, Master?sThesis, Advisor: Prof. Dr. Recep Kılıç, 113 p.ABSTRACTThis thesis is about to study the Cosmological Argument which proofsthe evidence for existence of God from the universe. Aim of the thesis is todetermine the major principles which depends on Cosmological Argumentand to analyse value of Swinburne?s version. Firstly, the argument will bestudied in its historical evolution with the unity of Islamic philosophy andwestern philosophy, and the critics will take place against it. Afterwards theversion which Swinburne constituted will be explained with major conceptsand its place in modern philosophy will be discussed according to critics.Thesis has got introduction and two other sections. The introductionhas two sub-sections which are the history of the argument and the criticsagainst it. In first section, major concepts of which related to argument areanalysed, in this matter concepts of cosmos and chaos, causality, necessity,contingency, epistemic probability are investigated. The induction wasstudied with deduction in comparison because it is one of the major conceptsof Swinburne?s argument and the values which were related to argument hasdiscussed. Besides, the induction was evaluated according to principle ofcausality and the critics were took place. The key concepts which are thesimplicity and kinds of explanation were evaluated to understand theargument of Swinburne and also the values of alternative hypothesis whichare explain the universe were studied according to ideas of Swinburne. Thesecond section which is formed by investigation of Swinburne?s cosmologicalargument has three parts. Initially, Swinburne?s approach to arguments forthe existence of God was studied and then his re-constitution of argumentaccording his critics to previous versions, and after that some critics wereused against him in modern philosophy was explained.Finally, the Cosmological Argument was studied as the oldestargument for the existence of God in history of philosophy and it is evaluateddifferently as paralel to developments in modern cosmology with its dynamicform. The Cosmological Argument that Swinburne re-developed inductively isdifferent from the other versions of the argument and it provides strongrational grounds to human being about believing in God. Therefore, we cansay that Swinburne?s argument succesfully proofs God?s existence. 116

ÖZETErdem, Engin, İlâhû Ezelûlik ve Yaratma Sorunu, Doktora Tezi, Danışman:Prof. Dr. Recep Kılıç, Ankara, V+218 ss.İlâhû ezelûlik konusunda, geleneksel teizmde temelde iki yaklaşım kabulgörmektedir. Orta Çağda, Tanrı bütünüyle zamanın dışında, zamansız bir varlıkolarak tasavvur edilirken, günümüz Hıristiyan din felsefecileri arasında bu görüşünçok az taraftar bulduğu, bunun yerine Tanrı'nın zaman içinde bulunan zamansal birvarlık olduğu düşüncesinin hâkim olmaya başladığı görülmektedir. Çalışmamızda, buiki farklı ezelûlik yorumunun teizm açısından tutarlılığını yaratma sıfatını esas alaraktahlil etmeye çalıştık.İlâhû ezelûlik ve yaratma ilişkisi söz konusu olduğunda, başlıca üç mesele ilekarşılaşılmaktadır. Bunlardan birincisi, yoktan yaratma ile ilgilidir. İlâhû zamansızlıkanlayışında, Tanrı'nın, zaman dâhil, kendisi dışındaki her şeyin yaratıcısı olduğu,zamansallık tasavvurunda ise Tanrı'nın zamanın içinde bulunduğu kabuledilmektedir. Birinci anlayışta, yaratma sıfatının kapsamının daha geniş biçimde izahedildiği ve Tanrı'nın zaman ve zamansal şeyler üzerinde daha büyük bir kudretesahip olduğu söylenebilir. İkinci mesele, yaratma ve zamansallaşma ilişkisi ileilgilidir. İlâhû zamansızlık tasavvurunda yaratma fiilinin zamansallaşma sonucunudoğurmadığı kabul edilmektedir. Buna karşılık, İlâhû zamansallığı benimseyendüşünürler Tanrı'nın, yaratmanın gerçekleşmediği durumda zamansız iken yaratmaile birlikte zamansal hale geldiğini ileri sürmektedirler. Birinci tasavvurda, zamansızbir varlıktan zamansal varlıkların nasıl ortaya çıktığı, ikincisinde ise yaratmadansonra zamansal hale gelen Tanrı ile yaratılmışlar arasındaki farkın nasıl izahedileceği sorunu gündeme gelmektedir. Üçüncü mesele, idame ettirme vezamansallaşma ile ilgilidir. İlâhû zamansallık anlayışında, zamansal akışın sadeceyaratılmışlar için değil Tanrı için de gerçek olduğu ve idame ettirme fiilininTanrı'nın zamansallaşmasına sebep olduğu düşünülmektedir. Zamansızlıkanlayışında ise, Tanrı'nın bakış açısından, yaratma ve idame ettirmenin tek, zamansızbir bütün olduğu, ancak, yaratılmışların bunu sürekli yaratma biçiminde tecrübeettikleri düşünülmektedir. ABSTRACTErdem, Engin, The Problem of Divine Eternity and Creation, PhD?s Thesis,Advisor: Prof. Recep Kılıç, V+218 pp.In the traditional theism, divine eternity has been interpreted in two ways. Accordingto the first view, God?s eternity means that He exists apart from time, or outside time; Hehas no temporal location and doesn?t experience any temporal succession. As for the rivalview, which is dominant in the contemporary Christian philosophers of religion, God is atemporal being; He has an existence which persists through an infinite time. In this thesis,I tried to analyze the coherence of the two views of divine eternity in connection with theconcept of creation.It can be said that there arises mainly three problems in the relationship betweeneternity and creation. The first one is connected with the concept of creation ex nihilo.Those who are hold divine temporality, claim that, time has no beginning or end and God isin every period of time. In this view, it is very difficult to say that God, as a temporal being,is the creator of the time. But in the view of divine timelessness, because of the fact thatGod is considered as timeless being, it seems easier to argue that time was created by God.The second problem is connected with whether creation requires God?s becoming temporal.According to some proponents of divine temporality, such as Craig, God becomes temporalin virtue of coming to possess a real, causal relation to his creation of the world; God isatemporal without creation and then becomes temporal with creation. This view bringsabout the question that how it can be explained the relation between timeless and temporalstages of God?s eternity and why God did abandon his perfect, timeless mode of being at thetime of creation. But, in the timeless view, as Helm says, there can be no temporal `andthen? for a timeless God. In this view, God timelessly creates the universe without changinghis will; the universe is really related to God but God is not really related to createduniverse. The third problem is related to divine sustaining. The advocators of divinetemporal eternity, claim that if temporal becoming is real, then, God becomes temporalbecause of his the real relation to time at every new moment. But for the eternalist there isa difference between the two standpoints. From God?s standpoint his creation is a timelesswhole however from the standpoint of creatures this is experienced as continuos creation. 223

Yavuz, Zikri, İnsan Hürriyeti Açısından Tanrı'nın Ön Bilgisi, Doktora, Danışman:Prof. Dr. Recep Kılıç, 191 s.Birinci bölümde kipsiz zaman anlayışının yanlış olduğunu ve zamanın dışında bir Tanrı'nınher şeyi bilen olamayacağını, aynı zamanda her şeyi bilen bir Tanrı'nın kipli olguları bilemeyeceğinisavundum. Klasik teizmin Tanrı tasavvuru ilahi her şeyi bilmenin Tanrı'nın özsel bir niteliği olduğunuileri sürer. Her şeyi bilen olma bütün doğru önermeleri bilme olarak tarif edilir. Bununla birliktegelecek hakkındaki önermeler ve fiillerin doğru olduğu klasik teizmin temel en temel doğrulukiddiasıdır. Tanrı gelecek hakkındaki önermeleri ve fiilleri önceden bilir. Tanır S'nin A'yı Z zamanındayapacağını önceden bilmektedir. Dolayısıyla ilahi ezelilik doktrini tarafından varsayılan kipsiz zamanteorisi insanın yapmış olduğu eylemler hakkında sorumluluğunu ortadan kaldırmaktadır. Bağdaşmacıanlayış nihai anlamda sorumluluğu özgür bir eylemin kriteri olarak kabul etmemektedir. Nihaianlamda sorumlu olma kavramının arkasındaki sezgi inandırıcı ve reddedilemez nihai anlamdasorumlu olma araştırmam boyunca özgür eylem için gerekli bir kriter olduğu iddia edilmiştir.Bölüm ikide her şeyi bilme ile insan özgürlüğünü bir arada telif etmeye çalışan iki klasikgörüşü mülahaza etmeye çalıştım. Bir yandan Ockham'ın özgür failin geçmişin değişmesinigerektirmeyen sınırlı bir kudrete sahip olduğunu ifade etmeye çalışırken, diğer yandan Luis deMolina'nın Tanrı'nın bütün mümkün dünyalar hakkında bilgiye sahip olduğunu ifade eden orta bilgiteorisini açıklamaya çalıştım. Karşıt-durumsal özgürlük liberal anlamda özgür iradeyi varsaymaktadır.Liberal anlamda özgür irade hem tutarlıdır hem de makuldür. Bu anlayışa göre fail, yaptığı fiilin aksiniyapabildiği ve meydana gelen olayın nedeni ise nihai anlamda sorumludur. Böylece Frankfurtçuanlamda liberal anlayışın tutarlı olduğunu söylemek olanaklı görünmemektedir. Yavuz, Zikri, Divine Foreknowledge and Human Freedom, Ph. D., Advisor:Prof. Dr. Recep Kılıç, 191 s.In Chapter One, I argue that the tenseless view of time is untenable, therefore I critize the ideathat a timeless God cannot be omniscient or an omniscient God cannot know tensed facts. On theclassical theistic account is essantially omniscient. And therefore, He knows all true propositionsincluding those which are about future events and actions. But then it seems to follow, for every agentS, action A and time T, if S performs A at T, then it was always known to God has always known thatS would do A at T. But then it seems as though S is not free with respect to A. Otherwise, this wouldeither involve changing the past, which is logically impossible, or bring it about that an essentiallyomniscient being might have a false belief, which is equally impossible. It is then argued that thetenseless view of time presupposed by the doctrine of divine eternity undermines the conception ofhuman beings as responsible moral agents. Compatibilists reject UR (ultimately responsible) as acriterion for free action. However, given that the intuition behind UR seems convincing and unrefuted,it is assumed to be the criterion for free action throughout the dissertation.In Chapter Two, I consider two classical attempts at reconciling omniscience and humanfreedom, both of which have recently enjoyed a revival of interest. On the one hand, the generalapproach of William of Ockham argues that free agents have a limited range of power over the past ina way that does not entail the changing of the past. On the other hand, there is the approach of Luis DeMolina who held that God has, logically prior to the actualization of any possible world, a knowledgeof all true counterfactuals of freedom. Counterfacual freedom entails libertarian free will. Libertarianfree will is both coherent and plausible. Thus an agent is ultimately responsible for an action if tworequirements are met: the agent must have been able to do otherwise voluntarily. And the agent mustbe responsible for any sufficient ground, cause or explanation of the event. Thus, it is concluded thatFrankfurtarian concept of free will is incoherent and indefensible. 197

ÖZET İbrahim Aysu, `Tehafüt Geleneğinde Mucize Problemi` Danışman Prof. Dr. Recep Kılıç. Tezimiz, önsöz, giriş, iki bölüm ve sonuçtan oluşmaktadır. Giriş kısmında, mucize kavramı hakkında bilgi verildikten sonra Tehafüt Geleneği, oluşum süreci ve eserler hakkında bilgi verilmiştir. Birinci bölümde, Gazali 'nin Tehafut'ul-Felasife' adlı eserinin onyedinci bölümü ele alınmıştır. Gazali 'nin onyedinci meselede mucizeyi nasıl tanımladığı, imkanını ve nedensellik prensibi ile nasıl ilişkilendirdiği ele alınmıştır. Bu bölüm de ayrıca mucize düşüncesinin nübüvvet ve kötülük ile olan ilişkisi de araştırılmıştır. ikinci bölümde ise İbn Rüşt'ün Tehafutu't-Tehafut adlı eseri Gazali'nin Tehafut'u ile karşılaştırmalı olarak verilmiştir. Bu bölümde Gazali'de olduğu gibi îbn Rüşt'ün probleme olan bakış açısı verilmiştir. Ayrıca İbn Rüşt'ün mucizeyi nübüvvet ve kötülük ile masıl ilişkilendirdiği de ele alınmıştır. Sonuç kısmında ise gazali ve İbn Rüşt'ün mucize hakkındaki düşünceleri karşılıklı olarak değerlendirilmiştir. Anahtar kelimeler: 1) Mucize 2) Tehafüt 3)Nedensellik 4) Nübüvvet 5)Kötülük 100 ABSTRACT Aysu, Ibrahim; `The Miracle Problem in Tahafut Tradition` Master thesis consultant: Prof. Dr. Recep Kılıç. Our thesis consists of a preface, an introduction, two chapters and a conclusion. In the introduction, it is given an information firstly about the miracle concept; after that about the Tahafut tradition, its formation process and concerning books. In the first chapter, we have focused on the seventeenth chapter of the 'Inherence of the Philosophers' (Tahafut al-Falasife) of al-Ghazali. We have studied here on how al-Ghazali defined the term 'miracle'; and combined its possibility with causality principle. In addition, in this chapter, it is studied the relation of the miracle thought with the prophecy and badness. As for the second chapter, we have given the book of Averroes called 'Inhorence of the Inhorence' and the book of al-Ghazali, i.e. 'Inherence of the Philosophers' (Tahafut al-Falasife). In this chapter, it is given the point of view of the al-Ghazali and Averroes as well, on this problem. Furthermore, we have studied how Averroes related the miracle with the prophecy and badness. In the conclusion, it is evaluated comparatively, thoughts of the Averroes and al- Ghazali on the concept of miracle. Key words: 1) Miracle 2) Inhorence 3) Causality 4) Prophecy 5) Badness. 101 111

ÖZET Karl Jaspers teist varoluşçu bir filozoftur. Tanrı'ya inanmayı kişinin varoluşunu gerçekleştirebilmesinin şartlarından biri olarak görür. Jaspers Tanrı hakkında konuşmada negatif teoloji yapar. Ona göre kilisenin Tanrı'sı, aşkın varlık olmaktan çıkıp evrende gelişi güzel bir nesne gibi olmuştur. Jaspers'e göre hiçbir insan Tann'nın oğlu olamaz. Bu Tann'nın aşkın olmasıyla bağdaşmaz, isa Tann'nın oğlu değil, son Yahudi Peygamberidir. Jaspers'e göre Tanrı doğmalarla ve kült (ibadet)le ifade edilen ve kilisede ortaya çıkan vahyedilmiş dinlerin Tanrı'sı değildir. Çünkü vahiy fikrinde hürriyet sınırlayan bir otorite vardır, (ki Hürriyet varoluş için olmazsa olmaz bir konumdur.) Fakat burada altı çizilmesi gereken husus, Jaspers'in karşı çıktığı vahyin kilise vahyi olmasıdır. Çünkü ona göre kilise vahyi değiştirmiş, bozmuş ve kendi otoritesini sağlamlaştırmak için bir araç olarak kullanmıştır. Böyle bir vahye iman etmek Jaspers için düşünülemez. Jaspers için iman hem felsefî hem de dinî imanı kapsayan genel bir kavramdır. Felsefi iman filozofun sahip olacağı yegâne imandır. Jaspers'e göre iman, inananın bizzat varlığıdır. Eğer iman, kilisenin yaptığı gibi tanımlanabilseydi, iman olmaktan çıkar bilgi olurdu. Akıl ve felsefî iman birbiriyle ters düşmez. Akılla çelişen imanın Katolik pozisyonudur. İman bilgi gibi ele alınamaz. Bilgi iman konusunda, imanın aracı olarak hizmet ettiği sürece geçerlidir. Felsefî iman menfi özelliklidir, itikat haline gelemez, dogmalaştırılamaz. Felsefi iman dünyadaki nesnel bir faniye tutunamaz. O varoluş olarak huzura kavuşamaz. Jaspers'e göre şifreler (ki şifre kavramı Jaspers felsefesinin önemli bir kavramıdır) imanın anahtarları gibidirler. Eğer inanılacak şeyler, tamamen açık ve net bir şekilde ortada olsaydı, bu artık iman olmaktan çıkardı. Şifreler aşkınlığın dilidir. Şifreler özneldirler; insan tasarım tarzına, düşünüş şekline, kavrama gücüne göre bir şifreleri yaratır. ABSTRACT Karl Jaspers is a theist existentialist philosopher. He sees that one of the conditions to realize the existence of a person is the belief in God. Jaspers performs negative theology in speaking on God. According to him, the. God of the church become an ordinary person in the universe leaving his superior being. For Jaspers, no human can be to son of God. This can never suit the superior being of the God. Jesus is not the son of God but the last Jewish Prophet. Jasper's God is not the God of divinely inspired religions, which exist in the church and characterized with dogmas and cults (worship). Because, in the thought of revelation, there is a authority limiting the freedom (where as Freedom is an unconditional position for existence.) But the matter, which should be emphasized here, is that the revelation opposed by Jaspers is the revelation of church. Because, according to him, church had changed, the revelation and used it as a media in order to strengthen its authority. It is impossible for Jaspers to believe in an revelation like this. Faith, for Jaspers, is a general concept including both philosophical and religious faith. Philosophical faith is the only faith, which can be owned by a philosopher. According to Jaspers, faith is the sole existence of the believer. If faith could be defined as defined by the church, it made of an information rather than faith. Wisdom and philosophic al faith are not opposing to each other. The faith that goes against wisdom is the Catholic position of h. Faith can not be handled like an information. Information is valid only when it serves as a WL.y to faith. Philosophical faith has a negative character, and can not become a belief or dogma. Philosophical faith can not endure to an objective mortal being in the world. It can not thus reach to peace as an existential state. According to Jaspers, ciphers (where cipher concept is an important concept of the Jaspers's philosophy) are like the keys of the faith. If things to believe were fully clear and distinct this never be a faith. Ciphers are the language of the Transcendent. Ciphers are subjective; men creates these ciphers according to the design made thinking style the power of understanding. 124

192

112 ÖZET BABATAEV, Abdiraşit; ` SSCB Dönemi Kırgızistan'da Orta Öğretim Ders Kitaplarında Yer Alan Dinî Terimlerin Değerlendirilmesi`, Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Prof. Dr. Recep KILIÇ, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, VII+109 s. İnsanlık tarihinde derin izler bırakan SSCB ve bu rejimde yönetici konumunda olan KP'nin en fazla üzerinde durdukları konulardan birisi şüphesiz din meselesi olmuştur. Bu araştırmada SSCB dönemi Kırgızistan'da orta öğretim için hazırlanan ders kitaplarında dinin nasıl ele alındığı ve dinî terimlere nasıl anlamlar yüklendiği incelenmiştir. Araştırma Giriş ve Sonuç hariç iki bölümden oluşmaktadır. Girişte SBKP'nin yürüttüğü siyasetin genel çerçevesi üzerinde durulmuştur. Birinci bölümde SSCB'nin eğitim felsefesi ve Sovyet egitim sistemi hakkında bilgi verilmiştir. İkinci bölümde SSCB dönemi Kırgızistan'da orta öğretimde okutulan ders kitaplarında geçen dinî terimler değerlendirilmiştir. Sonuç kısmında ise elde edilen sonuçlar zikredildikten sonra SBKP'nin uyguladığı ateizm propagandası hakkında genel bilgi verilmiştir. 113 ABSTRACT BABATAEV, Abdirashit; ` The Evaluation of Religion Terms in the Text Books of the Secondary Schools in Kvrevzstan in the Soviet Period`, Master's Thesis, Adviser: Prof. Dr. Recep KILIÇ, Ankara University, Fakulty of Divinity, VE+ 109 p. One of the problems that the USR its Communist Party which have been influncial in the history of mankind, had preocupated was the problem of religion. İn this theseis an attempt is made as to know how the problem of religion was treated in the text books of the secondary schools and what kind of denototions was given to the religions terms. This dissertation has two chapters including an introduction and a conclusion. în the introduction, I tried to give an outlook of the Soviet policy of that period.. İn the first chapter I summed up the philosophy of education of the USR and its system. İn the second chapter I evaluated the religions terms in the text books of the secondary schools in Kyrgyzstan. İn the conclusion, I made a summary concerning the atheistic propaganda of the USR in terms of general knowledge and analized the concluions that I came to during this research. 111

ÖZET David Hume insan bilgisini, izlenimler, fikir ve bunlar arasındaki ilişkilerden ibaret sayar. Hume'un rtaya koyduğu epistemolojisinin bu teoriyle uyumlu olmadığı görülebilir. Bu nedenle Hume'un pistemoloj isinin kendi içinde tutarlı olmadığım, rahatlıkla söylemenin mümkün olduğuna inanıyoruz. Hume'un temel iddiası şudur: Akıl yalnız başına olgulara ilişkin hiçbir doğruluğu elde edemez. lantık ve matematiksel önermeler konusunda ise akıl, ancak totoloj ileri takip etme yeteneğine sahiptir. Hume Tanrı terimini, bir yüceltilmiş fikir veya farklı fikirlerin bir araya getirilerek oluşturulmuş bir kir olarak kabul etmiştir. Hume Tanrı'nın varlığım kesin doğru kabul etmiş ve bunu tartışma gereği ile duymamıştır. Bununla birlikte Tanrı'nın sıfatlarım evrenden çıkarmaya çalışmayı konu olarak ele imiş ve böyle çıkarımların sağlıksız olduğunu ortaya koymaya çalışmıştır. Tanrı'nın görünmez, akıl ıhibi, birlik, sonsuzluk, basitlik ve ruhsallık gibi sıfatlan onun kabul ettiği bazı sıfatlardır. Bu nedenle [ume'un Tanrı'nın sıfatlarının bilinmesi konusunda ılımlı veya sınırlı agnostik olarak kabul dilmesinin mümkün olduğunu düşünebiliriz. Hume'un bir tür teistik anlayışa sahip olduğunu 3ylemenin mümkün olduğunu düşünüyoruz. Bu çalışmada vardığımız sonuçlardan biri de Hume'un ateist olamayacağıdır. Onun düzenlilik eliline karşı çıkması onun ateist olduğunu söylememizi mümkün kılmaz. Hume'un düzenlilik delilinin en büyük eleştireni olarak kabul edilmesinin yanlış olduğunu kabul diyoruz. O Cleanthes aracılığıyla aynı zamanda düzenlilik delilinin çok detaylı bir şekilde savunmasını a yapmıştır. Hume'un evren ve Tanrı ilişkisi konusunda bir deist olduğunu söylememize imkan sağlayan erilere rastlamak mümkündür. Oysa onun deist olmadığını söylemek için oldukça açık deliller de ardır.Hume'un mucize konusunda yazdıklarından, onun mucizeyi imkan sorunu açısından değil de bir ırih felsefesi sorunu olarak ele almak istediğim anlamaktayız. İnanç konusunda ise, Hume'un adım koymasa da iki türlü inanç çeşidini ele aldığını düşünüyoruz, 'unlardan ilki doğal inanç veya hayvan inancı, diğeri ise dini inançtır. Hume'un ''sürekli mucize'' dediği ;y ile Kierkegaard' in 'paradoks'u arasındaki benzerliğe dayanarak, Hume'un dini inanç konusunda deist bir inanç teorisini benimsediğini söylemek mümkün görünmektedir. Hume, doğal din ile tam olarak ne demek istediğim açıkça ifade etmemişse de, bu konuda ciddi leştiriler getirmiştir. Fakat vahiy eseri olan din diyebileceğimiz dinler konusunda eleştiri eliştirmemiştir. Ancak bu dinlerin doğal dine yaklaşan teolojileri konusunda eleştiriler yapmıştır enilebilir. Hume'un kimi zaman dini, toplum için zararlı bulduğunu görmekteyiz. Ancak bu zararın, batıl tanç ve enthusiasm dediği batıl inanç eğiliminin etkisiyle oluşmuş dinler için söz konusu olduğunu abul etmektedir. İnsanlık tarihinde teizm ile politeizm arasında sürekli bir 'gelgit' sürecinin tekrar ettiğini düşünen lume'a göre insanlık ilkel bir dönem geçirmiştir. Son olarak Hume'un metinlerini bir bütün olarak gözden geçirdiğimiz zaman, işlediği problemler ibariyle onun sistemli bir din filozofu olduğunu söylememiz mümkün gibi görünmektedir. *#*'* * SUMMARY Hume assumes that the human knowledge consists only impressions, ideas and the relations >etween them. It can be seen that Hume's own epistemologic theory is contradict to this theory. Thus ve believe that his epistemological theory is in a selfcontradiction. His basic claim is this: The reason can't obtain a truth about matter of the facts. And reason can mrsue only the totologies in the logical and metaphisical subject. Hume suppose the word of God as an composed idea from verious ideas or a sublimated idea. He iccept the existence of God as a truth and doesnt need to discuss this topic. However, he discussed the inference about the atributes of God and tried to put forward as inworthy such inferences. But he still accept the existence of some atributes of God. These atributes are inity, infinity, simplicity and spirtuality. So we can think that it is possible to say that Hume is a limited >r mitigated agnostic in considering the atributes of God. Furtheremore we think that it is also possible o say that Hume has a kind of theistic belief. In this study we understood that it can not argue that Hume is an atheist. It doesnt make possible to say he is an atheist because of his objections to the cosmologic argument. We argued that it is not true >nly to say that he is a serious critic of the design argument. Because he is also a serious defensive of his argument by the defence of Cleanthes. It is possible to say that Hume is a deist in the God- world relations. But there is also a lot of distinct irguments to say that he is not a deist. We can understand from his discussing in the miracles problem that he wanted to discuss the niracles as a problem of historical philosophy not as its possiblity. Hume didn't give any name for believe. However we can see that he discussed two kind of belief. 3ne of them is natural belief or animal belief and the other is religious belief. And when we see the similarity between Hume's 'continoued miracle' and the Kierkegaaard's paradox we can judge that rlume assumed the religious belief as fideistic belief. Although Hume didnt explain what he mean by natural religion clearly he did some serious critics n this subject. Bu on the contrary he didnt do any critics in the revealed religions or revelation religions. But he reviwed the principles of these religions which are close the nutural religions. We can see that he sometime regards the religions harmful for the moral of societies. But this larmfulness -to Hume- comes from the religions which are in the influence of the superstitions that iume called them as superstition and enthusiasm. In Hume's opinion there is a continoed flex-reflex circulation between theism and politeism in the tiistory. And Hume thinks that the politeism is the first theology of the mankind. Finally we can say if one read the all studies of Hume he can see that he is just a systematical philolospher of religion in the problems which he discussed. 204 204

ÖZET Ünal, Ayşe, `Rudolf Bultmann'da Vahiy ve Mitoloji`, Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Prof. Dr. Recep Kılıç, HI-112 s. Rudolf Bultmann yirminci yüzyılın en önemli Protestan teologlarından biridir. Bultmann, yöntem ve düşünceleriyle modern teolojide çok etkili olmuştur. Bu çalışma, Bultmann'ın vahiy ve mitoloji anlayışını ele almaktadır. Bu her iki konuda Bultmann, klasik teist teolojiden farklı bir anlayışa sahiptir. Bultmann, vahiy kavramını iman ile sıkı bir ilişki içinde ele almaktadır. Onun iman anlayışı da Kitab-ı Mukaddes yorumundan ayrı incelenememektedir. Bultmann, Kitab-ı Mukaddes yorumunda varoluşsal bir hermeneutik olarak gördüğü mitolojiden arındırmayı teklif etmekte ve uygulamaktadır. Ona göre Protestan geleneğin sadece iman yoluyla aklanma doktrininin bilgi alanına uygulanması olan hermeneutik metod mitolojiden arındırma, yirminci yüzyılın modern insanına vahyi bizzat yaşama imkanını tanımaktadır. Böylece iman ve vahiy kavramları birbirlerine bağlı kavramlar olmaktadırlar. Bultmann'a göre kutsal metinler, karakteri itibariyle mitolojik unsurlar içermektedir. Bu metinler, Heidegger'in varoluşsal tahlili ve iman île mitolojiden arındırmalıdır. Fakat Bultmann, Kitab-ı Mukaddes'in mitolojik dilini Heidegger'in varoluşsal terimleriyle yorumlamak gerektiğim söylemekle tam anlamıyla mitolojiden arındıramamaktadır. Ayrıca o, mitolojiden arındırmaya temel olarak imanı almaktadır. Böylece iman akidelerini kabul etmek, yorum için ilk şart olmaktadır. Fakat kabul edilen bu akideler, mitolojik bir karakter arz etmektedirler. Bultmann, bu akidelerin nesnelerinin imanlı varoluşla mitolojiden arındığını düşünmektedir. Bu akidelerin nesneleri, Tanrı fiilleridir. Bultmann, Tanrı fiilleri hakkında analoji yoluyla konuşulabileceğini söylemektedir. Ama aynı zamanda kurtuluş olayına konu olan Tanrı fiillerinin mitolojiden arındırıldığını ileri sürer. Mitoloji, vahyin ilahi muhtevasını kuşatan formdur. Bultmann, ilkel Hıristiyanlığın bu formunu Heidegger'in mitolojik dili ile yer değiştirmeyi teklif etmektedir. Böylece mitolojiden arındırma projesi başarısız olmaktadır. Çünkü Heidegger de mitolojik bir dille tahlillerini ortaya koymaktadır. O halde vahiy, bir form içine girmek durumundadır. Bu form da insanın ilahi olan ile ilgili konuşması nasılsa öyle olacaktır. O halde Bultmann'a göre vahiy ile mitoloji birbirini bütünleyen iki kavramdır. ABSTRACT Ünal, Ayşe, `Rudolf Bultmann's Reflection on Revelation and Mythology`, Master's Thesis, Advisor: Prof. Dr. Recep Kılıç, Ett-112 p. Rudolf Bultmann is one of the most important Protestant theologians of the twentieth century. Bultmann affected the direction of the discipline of modern theology with his thoughts and methods. This study deals with Rudolf Bultmann's understanding of revelation and mythology. In these two subjects Bultmann has a different understanding from the classical theist theology. Bultmann considers that concept of revelation is closely connected with faith. His view of faith cannot be studied without taking into consideration the interpretation of Bible. In the interpretation of Bible, Bultmann proposes and carries out demythologization which is seen as an existential hermeneutics. For him, demythologization as the method of hermeneutics, that is the application of Protestan doctrine of purification to the domain of knowledge, through mere faith, provides the people of today with an possibility to experience revelation. So, Bultmann reduces revelation to a highly private experience. Therefore, concept of revelation and faith are bound together. According to Bultmann, the sacred texts contain mythological elements as part of their nature. These texts must demythologize with Heidegger's existential analysis and faith. But Bultmann is not able to demythologize the mythological language of the Bible because he assumes that the existential terms of Heidegger is required for this interpretation. Besides, He holds that faith is fundemental for demythologization.Hence, to believe in creeds of faith is the first condition for interpretation. But these accepted creeds show a mythological character. Bultmann considers that objects of these creeds are demythologized by faithful existence. The objects of these creeds are acts of God. Bultmann says that one can speak about acts of God by means of analogy. At the same time, however, he claims that the acts of God which are the subject of event of salvation are demythologized. Mythology is a form of sacred content of revelation. Bultmann proposes that the form of primitive Christianity be replaced with the mythological language of Heidegger. Therefore the project of demythologization remains unsuccessful. Because, Heidegger puts forth his analyses as a mythological language. In that case revelation must fit into a form. And this form will be similar human's speech about sacred. Therefore, according tp^ Bultmann revelation and mythology are complementary concepts. 115

ÖZET Tan, Necmettin, Paul Tillich'te Vahiy ve İman, Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Prof. Dr. Recep Kılıç, 152s. Paul Tillich yirminci yüzyılın en önemli Protestan düşünürlerinden birisidir. Tillich, yöntem ve düşünceleriyle modern teolojide oldukça etkili olmuştür. Bu çalışma, Tillich'in iman ve vahiy anlayışını ele almaktadır. Bu her iki konuda Tillich, klasik teist teolojiden farklı farklı bir anlayışa sahiptir. Ayrıca o, Protestan gelenek içinde de farklı bir çizgiye sahiptir. Bu tez, giriş ve sonuç dışında üç bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde, Tillich'in yaşamına ek olarak onun teolojisinin temel özellikleri ve düşüncesinin arkasında yatan ana etkenler tanımlanmaktadır. Ayrıca, onun kendi teolojisine uyguladığı yöntem incelenmektedir. Birinci bölümde, Tillich düşüncesinin temel kavramlarım tanımlanmaktadır. Bu kavramlar; `nihai kaygı`, korelasyon metodu`, `sembol ve mit`, `Protestan prnsip` ve `endişe` dirler. Bu bölüm, daha sonraki bölümlerin anlaşılması açısında çok önemlidir. İkinci bölümde, Tillich'in vahiy anlayışı ele alınmaktadır. Onun insan anlayışı, vahyin temellendirilmesi konusu olarak ortaya konulmaktadır. Ayrıca, vahiy ve iman anlayışını açıklık getirmek için onun Tanrı anlayışı incelenmektedir. Ardından, vahiy anlayışı, Kutsal Kitap hakkındaki düşünceleri ile bağlantılı olarak ortaya konmaktadır. En son, onun vahiy hakkındaki düşünceleri değerlendirilmektedir. Üçüncü bölüm, Tillich'in iman anlayışını ele almaktadır. Onun iman anlayışı Tanrı, vahiy ve Kutsal Kitap ile ilişkili olarak incelenmektedir. Onun düşüncelerini daha net anlamak için onun din kavramı incelenmektedir. Son olarak onun iman anlayışı değerlendirilmektedir. 143 ABSTRACT Tan, Necmettin, Paul Tillich's Reflection on Revelation and Faith. Master's Thesis, Advisor: Prof. Dr. Recep Kılıç, 152p. Paul Tillich is one of the most important Protestant thinkers of the twentieth century. Tillich affected the direction of the discipline of modern theology with,his thoughts and methods. This study deals with Paul Tillich's understanding of revelation and faith. In these two subjects Tillich has a different understanding from the classical theist theology. Further more, he has a different line within the Protestant tradition itself. My thesis consists of three chapters apart from the introduction and the conclusion. Introduction deals with, in addition to Tillich's life story, the main characteristics of his theology and main factors behind his thoughts. Moreover, it examines the method he applies to his theology. In the first chapter, the main concepts of Tillich's theology are identified. These concepts are 'ultimate concern', 'correlation method', 'symbol and myth', 'protestant principle' and 'anxiety'. This chapter has a vital role in an understanding the following chapters of the thesis. The second chapter deals with Tillich's understanding of revelation. His understanding of man, mentioned as the need for revelation. Further more, in order to make clear his understanding of revelation and faith, his understanding of God is examined. Then, his reflection on revelation in relation to his thoughts about Bible is being presented. After that, his thoughts about revelation are being evaluated and criticized. The third chapter deals with Tillich's reflections on faith. His understanding of faith in relation to his thoughts on God, revelation, and Bible are formulated. Then, in order to be able to understand his thoughts more clearly, his concept of religion is being analyzed. Then his understanding of faith is evaluated and criticized. 144 151

175

SARUHAN Neslihan `Religious Experience and God in the view of W.P. ALSTON` M.A Dissertation Supervised by Proff. Recep Kılıç, Submitted to University of Ankara, Institute of Social Science, Ankara 2002. SUMMARY The purpose of this dissertation is to bring into focus the Religious Experience and God in the view of W.P. ALSTON. In the introductory chapter briefly examined the role of argument of religious experience is a fact in the lives of those who believe in it. In the first chapter Alston's understanding of religious experience viewed and compared with perceptional experience from stand point of view of justification. In the second chapter the similarity between religious experience and perceptional experience which is being achieved by Alston criticized. In the last chapter clarifying Alston 's attempts for achieving similarity between religious experience and perceptional experience also theory ofDoxastic examined. Alston does not accept explanation of experience of God on the basis of psychology. According to him we may not have enough knowledge about God and his experience but it is proper to believe in him till someone shows its deficiency. Alston does not want to assume that people really perceive God and that beliefs based on those perceptions are true. He wants to address people who antecedently reject those assumptions as well as those who accept them. He conducts the discussion from a standpoint outside any practice of forming beliefs on the basis of those alleged perceptions. 62SARUHAN Neslihan,W.P. Alston' da Dini Tecrübe ve Tanrı,Yüksek Lisans Tezi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Danışman Prof. Dr. Recep KILIÇ,Giriş 4İSayfa Tez ; giriş ve üç bölümden oluşmuştur. Giriş bölümünde dini tecrübenin, tanımı ve Tanrı 'nın varlığını temellendirmede bir delil şekli olarak kullanıldığı hususu belirtilmiştir. Birinci bölümde Alston 'a göre dini tecrübenin işlevi üzerinde durulmuş ve algısal tecrübe gibi kabul edilebilir bir algı durumu olduğu ifadelendirilmiştir. İkinci bölümde duyu algısı ve algısal inancın doğrulanması hususu tetkik edilmiştir. Üçüncü bölümde algısal tecrübe ile dini tecrübe arasında kurulmaya çalışılan benzerlik ortaya konularak Alston 'in dini tecrübeye dayalı inançların doğrulanabilirliği konusundaki görüşü izah edilmeye çalışılmıştır. Alston, dini tecrübe ve bu tecrübeler üzerine kurulu inançların doğrulanabilir ve güvenilir olduğunu ortaya koymaya çalışır. Onun amacı Tanrı 'nın varlığını ispat etmek değil, dini inançların rasyonelliği hakkında bir bakış açısı sunmaktır. Dini tecrübeyi Tanrı 'yi algılamak, O 'nun farkında olmak şeklinde sınırlandıran Alston, dini tecrübeyi algısal tecrübe kadar geçerli bulur ve buna bağlı olarak duyu algısı ile mistik algılama arasında benzerlik kurmaya çalışır. Bu bağlamda Alston, algının unsurları, fenomonolojik yönü ve algılanan şeyi ifadelendirirken karşılaştırmalı kavramlar kullanılması gibi durumların mistik algılamada da yer aldığını ileri sürer. Alston, dini tecrübeyi tartıştıktan sonra bu tecrübeler üzerine kurulu inançları değerlendirir ve söz konusu inançların doğrulanabilir olduğunu izaha çalışır. Bu doğrulamayı ise ilk bakışta doğrulama olarak tanımladığı pratik akılcılık delili ile yapar. Bunu da doksastik teori başlığı altında ortaya koyar. Bu yaklaşım, insanın inanç oluşturma yönünün kendisidir ve toplumsal olarak yaşanan bir realitedir. İşte Alston insanın bu inanç oluşturma sürecini doksastik pratik olarak adlandırır. İlk bakıştaki doğrulama ise yeterli temele dayanmayı ve aksi durumların olmaması gerektiğini şart koşar. Buradaki yeterlilik, dini tecrübe için doğrudan algılamayı, Tanrı hakkında dini gelenek içinde yer etmiş kabuller ile örtüşür bir yapıda olmayı ve tecrübeci üzerinde olumlu etkiler bırakmayı gerekli kılar. Dolayısıyla dini tecrübe ve dini tecrübeye dayalı inançlar, Alston 'in belirlediği bu kriterleri içeriyorsa kabul edilebilir, doğrulanabilir bir yapıdadır. Alston 'a göre her ne kadar Tanrı ve Tanrı tecrübesinin mahiyetine dair yeterli bilgiye sahip olamasak da aksini gösteren durumlar olmadığı sürece dini tecrübe ve dini inancın kabul edilebilir olduğunu düşünmek daha tutarlı olacaktır. b5 62

ÖZET Deniz, Osman Murat, John Calvin' de İman ve Vahiy Anlayışı. Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Prof. Dr. Recep Kılıç, 147 s. John Calvin, Martin Luther' in ardından, Protestanlığın en önemli reformcusu ve teologudur. Protestan doktrinine en keskin ve sistematik formulasyonunu vermiştir. Onun, Hıristiyan Dininin Temelleri adlı eseri erken dönem Protestanlığının en önemli çalışmasıdır. Calvin' in hayatına ve yaptıklarına farklı yönlerden yaklaşılabilir. Bu çalışmamız onun, iman ve vahiy anlayışlarına yer vermektedir. Bu tez, giriş ve sonuç dışında üç bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde, Calvin' in hayatına ve eserlerine ek olarak onun teolojisinin temel özellikleri ve düşüncesinin arkasında yatan ana etkenler tanımlanmaktadır. Birinci bölümde, Calvin' in iman anlayışı ele alınmaktadır. Calvin' in meseleyi ele alışından hareketle, iman anlayışına Söz ve iman ilişkisi bağlamında yaklaşılmaktadır. Onun iman anlayışı, İsa Mesih, vaat, bilgi, Kutsal Ruh ve güvence ile ilişkili olarak incelenmektedir. Ardından, imanla aklanma ve önceden belirlenmişlik doktrinleri ortaya konmaktadır. En son, onun iman anlayışı değerlendirilmektedir. İkinci bölümde, Calvin' in vahiy anlayışı ele alınmaktadır. İlkin, onun vahiyden ne anladığı incelenmektedir. Calvin' in vahiy anlayışı, Kitab-ı Mukaddes hakkındaki düşünceleri ile bağlantılı olarak ortaya konmaktadır. Ardından, Calvin için önem arzeden, vahyin bilmeye dönük yönü ile ilgilenilmektedir. Son olarak onun vahiy anlayışı değerlendirilmektedir. 138 ABSTRACT Deniz, Osman Murat, John Calvin's Understanding of Faith and Revelation. Master's Thesis, Advisor: Prof. Dr. Recep Kılıç, 147p. After Martin Luther, John Calvin is the most important Protestant reformer and theologian. He gave Protestant doctrine its most incisive and systematic formulation. His Institutes of the Christian Religion is early Protestantism's greatest theological work. The life and work of Calvin is approachable from many directions. This study is devoted to his understanding of faith and revelation. My thesis consists of two chapters apart from the introduction and the conclusion. Introduction deals with, in addition to Calvin's life story and his works, the main characteristics of his theology and main factors behind his thoughts. The first chapter deals with Calvin's understanding of faith. It is being approached to his reflection on faith from the perspective of connection between Word and faith, taking the base Calvin's treatment. His understanding of faith in relation to his thoughts on Jesus Christ, promise, knowledge, Holy Spirit and assurance are formulated. Then, doctrines of justification and predestination are examined. After that, his thoughts about faith are being evaluated and criticized. The second chapter deals with Calvin's understanding of revelation. First, what he comprehends by the concept of revelation is examined. His reflections on revelation in relation to his thoughts on Bible are presented. Then, relation of revelation with the knowing which is the important point of Calvin is being analyzed. Then his understanding of revelation is evaluated and criticized. w,. Î :..;w.' ` 139 147

262

Felsefe ve teoloji geleneğinde Tann'nın ezelîliği iki biçimde yorumlanmıştır. Birinci görüşe göre Tann'nın ezelîliği, O'nun zamanın dışında veya zamansız olması anlamına gelir. Diğer görüşte ise Tanrı, zamansız bir varlık değil, aksine sonsuz bir zamanın her anında bulunan bir varlıktır. Bu çalışmada ilk olarak, Tann'nın zamansızlığı görüşünü benimseyen Gazâlî'nin yaklaşımım inceledim. Ona göre, zaman âlemin yaratılması ile başlamıştır ve sadece ilintisel bir gerçekliğe sahiptir. Zamanın varlığı, hareket ve değişime bağlıdır. Tann'nın değişmez ve kendi dışındaki her şeyi yaratan bir varlık olması, O'nun zamansız bir varlık olduğunu gösterir. Fakat Tann'nın zamansızlığı ve değişmezliği, O'nun bir zat olmasını engellemez. Çünkü Tann'nın bir fiili yapması O'nda sadece ilişkisel bir değişime neden olur. Tann'nın zamansal olgulan bilmesine gelince, Gazâlî'ye göre, Tann bunlan zamansız ve değişmez bir bilgiyle bilir. Çünkü, Tann'nın bakış açısından geçmiş, şimdi ve gelecek gerçek ayıranlar değildir. ikinci olarak, Tann'nın zamanlılığını savunan Swinburne'un görüşlerini inceledim. Ona göre zaman, mantıksal bir zorunlulukla sınırsız olmalıdır. Tann, her şeyi bilen, her şeye gücü yeten bir varlık olarak, ilâhî zamansızlık görüşünde iddia edildiği gibi tek bir an' da var olamaz. Aynı şekilde Tann'nın zamansal olgulan bilmesi, O'nun zaman içinde var olmasına bağlıdır. Aynca, yaratma, sevme ve bilme gibi ilâhî fiiller, O'nun katı anlamda değişmez bir varlık olamayacağı anlamına gelir. Tann, zamansız bir varlık değildir, aksine O, zamanın her bir periyodunda vardır. Tann ve zamanın birlikte bulunması, Tann'nın zamanın mahkumu olduğu anlamına gelmez. Çünkü bu ilâhî irade ile olmuştur. In the tradition of Philosophy and theology God's eternity has been interpreted in two ways. According to the first view God's eternity means that He is outside of time or timeless. As for the rival view, God is not a timeless being but He has an existence which persists through an infinite time. In this thesis, firstly I analysed Gazali' s approach, who adopts the view of God's timelessness. According to him, time did start by the creation of the Universe and it has only an accidental reality. The existence of time depends on motion and change. The fact that God is an immutable being and the Creator everything except himself shows that He is a timeless being. But God's timelessness and immutability do not keep him from being a person. Because, to perform an action causes only a relational change in God. As for the God's knowledge about the temporal facts, according to Gazali, God knows them by a timeless and immutable knowledge. Because, from the God's point of view, past, present and future are not real distinctions. Secondly, I analysed Swinburne's views, who defends God's temporality. According to him, time as a logical necessity must be unbounded. God as an omnipotent and omniscient being can't exist at an instant as it has been caimed in the view of divine timelessness. In the same way, God's knowing temporal facts depends on His existence in time. In addition to this, the fact that divine actions such as creating, loving and knowing mean that He can't be an immutable being in a strong sense. God is not a timeless being but He exists throughout all periods of time. The fact that God and time exist together doesn't mean that God is a time's prisoner. Because this arises from the divine will. 93

ÖZET Gadirova, Rena, GazzâH ve İbn Rüşd'ün Tehâfiitlerinde Allah'ın Sıfatlan Meselesi, Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Prof.Dr.Recep Kılıç, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2001, V+103s. Gazali ve İbn Rüşd'ün Tehâfütlerinde Allah'ın sıfatlan, ismini taşıyan bu çalışmada konuyu, giriş ve iki bölüm altında incelemeyi uygun bulduk. Geniş tuttuğumuz giriş bölümünde, Gazâlî ve İbn Rüşd'ün Felsefi Düşüncedeki Yeri başlığı altında, alt başlık olarak kısaca Gazâlî ve İbn Rüşd'ün hayatı ve eserlerinden, Tehâfüt'ül Felâsife Geleneğinden, Gazâlî ve İbn Rüşd'ün Felsefeye Bakış Tarzlan'ndan ve son olarak Din Felsefesinin Problemi Olarak Allah'ın sıfatlan'ndan bahsettik. Birinci bölümde, Gazâlî ve İbn Rüşd'ün Tehâfütlerinde Allah' m Sıfatlan' nın hükümlerini inceledik. Burada da, sıfat zat ilişkisi, sıfatlann ispatı ve nefyi, sıfatlann kıdemi konulan üzerinde durmayı uygun bulduk. İkinci bölümde, Tehâfütlerde bahsedilen ve özellikle üzerinde tartışılan İrade, İlim, Yaratma ve Kudret sıfatlannı tartıştık. Sonuç bölümünde probleme kısaca değinmeyi uygun gördük. Bibliyografya bölümünde müracaat ettiğimiz kaynaklara değindik. SUMMARY Gadirova, Rena, The Attributes of God In Ghazzali's and Ibn-i Rushd's Tahafut's, M.A. Thesis, Advisor: Prof. Dr. Recep Kılıç, The Ankara University, The Institution of Social Sciences, 2001, V+103. In this working, which is named `The Attributes of God In Ghazzali's and Ibn-i Rushd's Tahafut's`, we aimed to examine the subject matter under the Introduction and two chapters. In the Introduction held on a beard scale, under the title of `Ghazzali and Ibn Rushd's position at the philosophical reflection (thinking/consideration), tradition of Thafut al Falasife, lifes and works of Ghazzali and Ibn Rushd and their visual angle to philosophy and finally the attributes to God as a problem of philosophy of Religion were mentioned/discussed. In affirming that God is omnipotent, omniscience or necessary being, we are careful to explain exactly what they mean to say these about God. In the first part, hence, assertions/judgements of God's attributes in the Ghazzali's and Ibn Rushd's Tahafut's were analyzed. Furthermore, the problems of connection between attribute and person, a demonstration and negation of the attributes to God, and the eternal existence of the attributes were considered. In the second part, the attributes, such as Will, Omniscience, Creation, Omnipotent, mentioned and considerated in the Tahafuts, were discussed. In the final part, it was touched briefly on the subject. The thesis ends with a substantial bibliography of work done, relating to the problems represented in the thesis. And here we touched resources which are available. 103

Tez giriş ve sonuç bölümlerinin dışında, üç bölümden oluşmaktadır. Giriş kısmında, Tann'nm bilgisi sorunu ve bunun diğer bölümlerde nasıl tartışılacağı ele alınmaktadır. Tann'nm bilgisini temellendirme sorunu olarak ele alman birinci bölümde; dış dünya ve insandan hareketle, Tann'nm bilgisine ilişkin kanıtlar fle Tann'nm bilgisinin mahiyeti ile ilgili tanımlamalara değinilmektedir. Tezin ana sorunu olarak belirlenen Tann'nm değişen olgulara ilişkin bilgisi ikinci bölümde ele alınmaktadır. Bu bölümde, Tann'nm 7-amaTilı ya da zamansız bir varlık ohm olmadığı paralelinde, bilgisinin değişip değişmediği sorunu merkeze alınmaktadır. Sorunla ilgili olarak,Tann'nm bilgisinin değişmezliğini savunan teorilere genişçe yer verilmektedir, fbn-i Sina'mn Tann'nm tikelleri tümel yolla bildiğini savunan görüşlerine karşılık, Gazali'nin; Tann'nm aynı bilgi ile -değişmeksizin- tüm değişkenleri bildiği` görüşü tartışılmaktadır. Swinburae'un soruna yaklaşımı da, `Tann'nm rpantıksal imkan dahilindeki önermeleri bilmesi` iddiası çerçevesinde ele alınmaktadır. Üçüncü bölümde, mantıksal imkanın sınırlan ele alınarak, Swinburne'cu yaklaşımda, Tann'nm geleceğe ve özgür faillerin eylemlerine ilişkin önermeleri bilemeyeceği sonucuna varılmaktadır. Bu iddia aynı zamanda Tann'nm ve insanın iradesini savunma adına bilgisinin sınırlandırılması anlamına da gelmektedir. Bu bölümde Gazali'nin konu ile ilgili görüşleri hakkında, Tann'nm bilgisinde her hangi bir sınırlamanın tanrısal yetkinliğe aykm olacağı ve onun sıfatlarının birbirini gerektirdiği sonucuna varılmaktadır.. Sonuç kısmında, Gazali'nin ileri sürdüğü; `Tann'nm hem değişmediği hem de değişken olgulan doğrudan büdiğT görüşü, teizm açısından daha tutarlı görülmekle birlikte, felsefi temellendirmeye ihtiyaç duyduğu belirtilmektedir. Swinburne'un yaklaşımı ise, zamanda aktif bir Tann'yı anlayışım geliştirme çabası olumlu görülmekle birlikte, Tann'nm bilgisini zayıflatılmış ve sınırlandırılmış bir yolla kabul etmesi teizmin Tamı anlayışıyla tutarlı görülmemektedir. The thesis consists of three chapters apart from the introduction and the conclusion. The introduction presents the problem of Divine omniscience and outlines the procedure to be followed in the chapters. In the first chapter, the problem of the grounding Divine omnscience is examined by reference to the proofs available in the areas of the human knowledge and the external world. The second chapter deals with the major problem our thesis, that is, God's knowledge of contingent truths or temporal facts. The main question is mat if God is to know contingent truths whether He needs to be a temporal being or can He know them in a tunelessly way? In this connection, both Ibn Sina' s thesis that God can have the knowledge of particulars via universals and Ghazali's view that God can know particulars without there being a change in His knowledge whatsoever, are scrutinized. This chapter also examines Swinburne's contention that God can only know the logically possible propositions which He entertains. The third chapter highlights the issues of Divine foreknowledge with respect to propositions whose truth involves the actions of free agents. In this connection, Swinburne's claim that God somehow puts self-restrictions on His knowledge of the actions of free agents for the sake of their freedom is criticized and Ghazali's contention that there can be no restriction on Divine knowledge is defended as a viable alternative. 127

ÖZET `Fârâbi'nin Vahiy Anlayışı` adlı yüksek lisans tez çalışmamızda ele alınan konular şunlardır: Giriş bölümünde; vahyin ne ifade ettiğine, hangi meselelerle ilgili olduğuna değinerek genel olarak vahiy problemini, Batı felsefesi tarihinde konunun nasıl anlaşıldığını hangi soruların sorulup, nelerin tartışıldığını, İslâm felsefesi tarihinde kelâmcıların konuya bakış açılarını, İslâm filozoflarının vahyin mahiyetini nasıl açıkladıklarım eli aldık. Birinci bölümde; Fârâbi felsefesinde, her şeyin kaynağı olduğu gibi vahyin de nihâi kaynağı olan Tanrıdan, filozofun ne anladığını, özelliklerini, kendisinin dışındakilerle ilişkisi açısından ele aldık. Vahiy alıcısı olarak insanın varlık alemindeki yerini Fârâbi'nin sistemi açısından belirtmeye çalıştık. Ayrıca yüzeysel olarak insanın yapışma değindik. İnsanın vahiy alma yetilerinden tahayyül yetisinin yapısını, fonksiyonlarım ve nasıl çalıştığını açıklamaya çalıştık. Yine vahiy alma yetilerinden ikincisi olan akü yetisinin, Fârâbi sistemindeki önemini, yerini, yapısını, özelliklerini, fonksiyonlarım, akün potansiyel halden, fiil haline ve yetkinleşmesine kadar geçen süreci ayrıntılı bir şekilde göstermeye çalıştık. ikinci bölümde Fârâbi'nin felsefesinde en önemli fonksiyona sahip Faal Akl'ın, akıllar alemindeki yerini fizik âlem ile metafizik âlem arasındaki fonksiyonlarım, insanın yetkinleşme sürecinde üstlendiği görevi açıkladık. Faal Akıl ile ilişki kuran insan ve özelliklerini açıkladık. Vahyin gerçekleşmesinde, taakkul ve tahayyül kavramlarına bağlı olarak insanın Faal Akıl ile ilişkisinin boyutlarım, yapışım ve mahiyetini vahiy, ilham ve rüyanın nasıl oluştuğunu ve aralarındaki farkı açıkladık. Vahyin neliğinde, tarifi, mahiyeti ve bizim ele aldığımız kadarıyla vahiy konusuyla, Fârâbi'nin konuya bakışım karşılaştırarak ele almaya çalıştık. Üçüncü bölümde, genel bir değerlendirme yaptık. Fârâbi'nin vahiy anlayışının İslâm düşüncesindeki yerini, kelâmcıların ve filozofların konuya bakışlarıyla katılaştırmaya çalıştık. Bu çalışmanın neticesinde; Fârâbi'ye göre vahyin mümkün olduğunu, ancak bu olayın doğuştan olağanüstü özelliklere sahip insanlar için geçerli olabileceğini, diğer insanların mutluluğu elde etme yolunda, sorumluluğun vahiy alan bu insanlara ait olduğunu tespit ettik. SUMMARY This masters thesis named `Revelation Concept According to Fârâbi` focuses on the following topics: In the Introduction Chapter, we outlined the general problems associated with the Revelation concept by asking the following questions: What does Revelation Concept mean? How the concept is interpreted by the Western Philosophy. What topics are subject to discussion? How did the Muslim Theologians interpret the concept throughout the history? How do they explain the nature of the concept? In the First Chapter, we provided the reader with the Fârâbi's understanding of the God which is the source of everything including the revelation according to Fârâbi's Philosophy, emphasizing God's communication with others. We then tried to establish the place of man as the receiver of the revelation within the universe of beings in accordance with the Fârâbi's System. Next we broadly identified the nature of the man and tried to explain the nature, functions, and workings of the imagination which is one of the mental powers of the man needed to receive revelation. Finally we tried to give a detailed analysis of intelligence - another mental power needed to receive revelation- ; describing its importance, place, nature, specifics and functions and then presenting the progress of intelligence, from being a potential power to becoming action and then becoming complete in every respect. In the Second Chapter, we established the place of Active Intelligence which has the most important function in Fârâbi's Philosophy within the universe of intelligence; expkining its functions between the physical universe and metaphysical universe and its roles on the progress of human maturity. Then we described the man and his features who communicates with the Active Intelligence. After that we clarified the dimensions, nature, and essence of the relation between the man and Active Intelligence with regard to reason and imagination concepts that take place in the process of revelation. Next we explained how the the revelation, inspiration, and dream occur and what their differences are. Finally we tried to compare Fârâbi's interpretation of the Revelation Concept to that of ours; with regard to what revelation is, its definition and nature. In the Third Chapter, we made a general evaluation. We tried to make a comparison between Fârâbi's interpretation of the Revelation Concept and that of the Muslim Philosophers' and Theologians' ; identifying the place of Fârâbi's understanding of the concept within the Muslim Philosophy. At the end of this work, we reached the conclusion that Revelation is possible according to Fârâbi. But this possibility is narrowed down to a few people who have extraordinary features when they born and the happiness of the others is the responsibility of these few. 69