Search

Bu çalışmada Doğu Avrupa ülkelerinin demokratikleşme süreci incelenmiştir. İncelenen bu süreç Doğu Avrupa ülkelerinin Sovyetler Birliği yönetiminden ayrılmasından AB'ye üye olmasına kadar geçen dönemi ve etkilerini kapsamaktadır. Bu çerçevede Doğu Avrupa ülkeleri incelemesinin yanısıra ayrıntılı olarak Macaristan'ın demokratik dönüşümü ele alınmıştır. Çalışmanın temel amacı, Doğu Avrupa ülkelerinin demokratikleşme sürecini ve bu sürece tarafların katkılarını belirlemektir. Bu amaçla öncelikle demokrasi kavramı üzerine odaklanılmış, bu kavramın faydaları ve eleştirilerine değinilmiştir. Demokratik bir devletin olması gereken kriterler ve AB'nin demokratik devlet anlayışı incelenmiştir. Daha sonra Doğu Avrupa ülkelerinin sosyalist yönetim altına girmesi sonucu yaşanan gelişmeler, halkın sisteme yönelik tepkileri araştırılmış, sosyalist yönetimden ayrılmaları, ekonomik yapıları ve AB üyelik süreci incelenmiştir. Birinci bölümde incelenen demokrasi kriterleri son bölümde demokratikleşme sürecine giren Doğu Avrupa ülkeleri üzerinde belirlenmiş ve demokratikleşme sürecinde AB'nin rolü ele alınmıştır. Demokratikleşme sürecinin nasıl gerçekleştiği Macaristan örneği ile daha ayrıntılı olarak incelenmiştir. Kullanılan ekonomik göstergeler ve demokratikleşme kriterleri bağlamında tarafların etkisi ortaya konulmuş ve bu etkiler sonuç bölümünde değerlendirilmiştir. Ayrıca çalışmada literatür taraması ve tarihsel analiz yöntemleri uygulanmıştır.Anahtar Kelimeler: Demokrasi, Doğu Avrupa Ülkeleri, Avrupa Birliği, Macaristan. This study examines the democratization process of Eastern European countries. This process includes the period and influences from the separation of Eastern European countries from the Soviet administration to its membership in the EU. In this context, in addition to examining the Eastern European countries, the democratic transformation of Hungary is discussed in detail. The main aim of the work the democratization process of the Eastern European countries by the parties to this process. For this purpose, the focus is primarily on the concept of democracy, and its benefits and criticisms are addressed. Criteria that should be a democratic state and the democratic state understanding of the EU are examined. Later, after the administration of the Eastern European countries by the communist government, the developed developments, the public's reaction to the system were researched, the separations from the communist government, the economic structures and the EU membership process were examined. The democracy criteria examined in the first part are determined on the Eastern European countries that entered the democratization process in the last part and the role of the EU in democratization process is discussed. The process of democratization has been examined in more detail with the Hungarian example. The effects of the parties in relation to the economic indicators and democratization criteria used have been put forward and these effects have been evaluated in the conclusion section. In addition, literature review and historical analysis methods were applied in the study.Keywords: Democracy, Eastern European Countries, European Union, Hungary. 90

ÖZETBu çalışmanın temel amacı, Avrupa Birliği’nin Orta ve Doğu Avrupa ülkeleri ile genişlemesini iki uluslararası ilişkiler teorisinin argümanları doğrultusunda analiz etmektir. Genişleme, Avrupa Birliği’nin kendisini tanımlayan ve uluslararası sistem içerisindeki konumunu belirleyen bir süreç ve aynı zamanda politika alanıdır. Orta ve Doğu Avrupa ülkeleri ile gerçekleşen genişleme, Avrupa bütünleşmesi sürecinde atılan en önemli ve bununla birlikte en tartışmalı adımlardan biridir. Çalışmada, Avrupa Birliği’nin Orta ve Doğu Avrupa ülkeleri ile genişlemesi uluslararası yapıya ve devlet davranışlarına vurgu yapan neorealizm ve sistemik inşacılık teorileri ile incelenmiştir. Avrupa Birliği üye devletlerinin genişleme kararı almasına neden olan etmenler üzerine yoğunlaşılmış ve sistemik inşacılığın neorealizme kıyas ile genişlemeyi açıklayıcı gücünün daha fazla olduğu sonucuna ulaşılmıştır.Anahtar Sözcükler: Neorealizm, Sistemik İnşacılık, Genişleme, Avrupa Birliği, Orta ve Doğu Avrupa Ülkeleri.ABSTRACT The basic purpose of this dissertation is to analyse enlargement of the European Union with Central and Eastern European Countries in line with arguments of two International Relations Theories. Enlargement is both a policy and a process that describes European Union itself and determines its position in international system. Enlargement with Central and Eastern European Countries is one of the most important and in the meantime controversial steps in the process of European integration. In dissertation, enlargement of the European Union with Central and Eastern European countries was examined with neorealism and systemic constructivism which emphasize international structure and state behaviour. It is concentrated upon actors that led to European Union member states’ enlargement decisions and it is concluded that explanatory power of systemic constructivism on enlargement is more in comparison with neorealism. Keywords: Neorealism, Systemic Constructivism, Enlargement, European Union, Central and Eastern European Countries.

Bu çalışma Avrupa Birliği (AB) üyesi 27 ülkedeki kitle iletişim araçlarında yer alan AB içerikli haberlerin 2009 Avrupa Parlamentosu seçimlerine katılıma olan etkisini inceler. PIREDEU projesinden alınan kitle iletişim araçları kaynaklı içerik verilerini ve seçmen tercihlerine dair kapsamlı kamuoyu yoklaması verileri ile birleştirip incelemek suretiyle; kitle iletişim araçlarının içeriği ve tesiri, seçimlere katılım ve ikinci derece seçim kuramı konularındaki mevcut kaynakların üzerine hipotezler geliştirir. Toplanan veriler AB hakkındaki haberlerin görünürlüğü, tonu ve buna ek olarak seçmenlerin bahsi geçen kitle iletişim araçlarını kullanımları hakkında bilgi içerdiğinden, bu veri grubu seçimlere katılım veri grubuyla birleştiğinde seçmen seviyesinde haber tüketimini ve bunun seçimlere katılımına olan etkisini incelemeye imkân sunabilmektedir. Bu çalışma kitle iletişim araçlarında AB hakkında haberlere maruz kalan seçmenlerin Avrupa Parlamentosu seçimlerine katılma olasılığının arttığına dair sonuçlar içerir. Haberlerin tonundan ziyade çokluğu seçimlere katılımı açıklamaktadır. Bu çalışma ayrıca Batı, Orta ve Doğu Avrupa ülkelerindeki kitle iletişim araçlarının etkilerinin farklılığını da inceler. Batı ve Orta Avrupa ülkelerinde kitle iletişim araçlarındaki haberlere maruz kalan seçmenlerin Avrupa Parlamentosu seçimlerine katılma olasılığını artırırken, Doğu Avrupa ülkelerinde benzer bir olumlu etki görülmemektedir. Avrupa Parlamentosu seçimlerine düşük seviyedeki seçmen katılımı seçmenlerin AB'ye olan ilgisizliği veya AB hakkındaki bilgi eksiklikleri ile ilişkilendirilebilir. Bu sonuçlar ayrıca AB'nin kendini tanıtımındaki eksiklikler, derinleşen AB demokrasi açığı, ve son olarak AB'deki partilerin ve adayların Avrupa Parlamentosu'na olan ilgisizliği ile de ilişkilendirilebilir.Anahtar Kelimeler: Avrupa Parlamentosu Seçimleri, Kitle iletişim araçlarının etkileri,Komünizm sonrası Avrupa This study examines the impact of European Union (EU) news coverage and of media exposure on voter turnout in the 2009 European Parliament elections in the 27 EU member states. It analyzes media content data and voter survey data from the PIREDEU project and builds the hypotheses on the existing literature on media coverage, media exposure, voter turnout, and the second-order elections theory. The study matches data on the visibility and tone of EU news in countries' media outlets with voters' usage of these outlets. This allows for examination of the effects of exposure to individual outlets on voter participation in the European elections. The study finds that people exposed to media in which the EU news coverage is highly visible are more likely to vote in the European election. The tone of the news does not play an important role in this equation, as long as the EU news is salient. Additionally, the study examines the differences in the media effects between countries of Western and Central and Eastern Europe, finding lack of media effects in the latter group. Low voter turnout in the European Parliament elections may signify voters' lack of interest in the EU and low level of knowledge about the EU. The results further indicate the lack of EU's external communication and a deepening of the democratic deficit in the EU, as well as the lack of interest in the EU from national political parties and candidates to the European Parliament.Keywords: European Elections, media effects, post-Communist 220

Sosyoekonomik statü bazlı oy vermenin öneminin azalması son yıllarda literatürde önemli tartışmaları beraberinde getirmiştir. Bir görüşe göre sosyoekonomik statü bazlı oy verme seviyeleri 2. Dünya Savaşı'ndan bu yana azalmışken diğer bir görüşe göre ise sabit kalmıştır. Bu çalışmada anket verisinden elde edilen sonuçlarla oluşturduğum makro düzeydeki veriseti üzerinde kesitler-arası zaman serisi analizi uyguluyorum. Ana bulgular Batı ülkelerinde sosyoekonomik bazlı oy verme seviyelerinin 1990-2011 yılları arasında sabit kaldığını gösterirken Doğu Avrupa ülkelerinde aynı dönemde arttığını, Güney Avrupa'da ise azaldığını gösteriyor. Bu çalışmanın literatüre katkısı üç ana maddede sıralanabilir. İlk olarak, ülkelerin tarihi, sosyal ve siyasi özelliklerine göre benzerlik gösterdikleri coğrafi bölgelere göre gruplandırılmaları bu gruplar değişik oy verme örüntüleri gösterebildikleri için faydalı olabilir. İkincil olarak, ülke seviyesinde kullanılan kontrol değişkenleri değişik kurumsal bağlamlarda sosyoekonomik bazlı oy vermenin değişik dinamiklere sahip olabileceğine işaret ediyor. Üçüncü ve son olarak ise sonuçlar ülke seviyesinde kontrol değişkeni kullanmadan sosyoekonomik bazlı oy vermenin zaman içindeki değişimine bakmanın yanıltıcı olabileceğini göstermektedir ki bu ülke seviyesinde kontrol değişkeni kullanmanın öneminin altını çizmektedir.Anahtar kelimeler: Sosyoekonomik Statü Bazlı Oy Verme, Doğu Avrupa Ülkeleri,Kurumsal Bağlam, Kesitler-Arası Zaman Serisi Analizi There have been fierce debates over the decline in class voting levels. While one group of scholars argues that class voting has been declining in the Western democracies, another, opposing group aims to show that class voting trends have been stable. There exist three shortcomings in the previous class voting literature. First, a majority of these studies focus on Western countries and neglect others. Second, comparative studies are relatively rare. Lastly, the role of country-specific effects has been ignored. The present study offers a cross-regional comparison of class voting trends, including non-Western countries, while also considering the effects of country-level control variables. After conducting analyses on survey-level data to construct the country-level dataset, I conduct time-series-cross-sectional analysis. The findings reveal that in Western democracies class voting levels were stable between 1990 and 2011, while in post-communist countries they increased over the same period. The study makes three main contributions to the literature. First, it demonstrates that a differentiation between regions, in which countries have similar historical, social and political characteristics, is necessary since different regions have different patterns of class voting. Second, country-level control variables suggest that different dynamics of class voting exist under different institutional contexts. Finally, the results demonstrate that assessing time trends in class voting without taking country-specific factors into account may be deceptive and therefore country-level control variables should be included.Keywords: Class Voting, Post-Communist Countries, Institutional Context, Time-SeriesCross-SectionalAnalysis 84

Avrupa Birliği, 2004 ve 2007 yıllarında gerçekleştirdiği başarılı ve büyük genişlemeden sonra Doğu Avrupa'da daha geniş sınırlara ulaşmış, daha önce sınırdaş olduğu Doğu Avrupa ülkelerinin Birliğe katılması ile Doğu Avrupa'da kendisine yeni komşular edinmiştir. AB, Doğu Avrupa'da yer alan yeni sınırdaş komşulara 2004 ve 2007'de Birliğe katılan Orta ve Doğu Avrupa ülkeleri gibi üyelik perspektifi sunmamış ve asıl sorun da burada baş göstermiştir. Bu sorunu aşmak amacıyla üyelik vaad etmeyen, ancak eski ilişkilere kıyasla daha fazla ekonomik, siyasal ve sosyal entegrasyon öneren Avrupa Komşuluk Politikası hayata geçirilmiştir. Başlangıçta, yalnızca 3 Doğu Avrupa ülkesine yönelik olarak tasarlanan Avrupa Komşuluk Politikası daha sonra Güney Kafkas ülkelerinin ve Güney Akdeniz ülkelerinin de dahil edilmesiyle 16 ülkeyi kapsayacak şekilde genişletilmiştir. Avrupa Komşuluk Politikası kapsamında AB ile Doğu komşuluğu ülkeleri arasında ikili düzeyde sürdürülen ilişkiler, Karadeniz Sinerjisi ve Doğu Ortaklığı gibi tamamlayıcı politikaların oluşturulması ile çok taraflı bir zemine taşınmıştır. Bu şekilde ülkeler arasında görüşmelerin, karşılıklı fikir alışverişlerinin gerçekleştirileceği platformlar ve forumlar oluşturulmuştur. Avrupa Komşuluk Politikası kapsamında demokrasi, temel haklar ve özgürlükler, hukukun üstünlüğü gibi kavramları komşuları ile ilişkilerinde önkoşul olarak belirten Avrupa Birliği, mali yardımları da ülkelerin bu konularda gösterdiği ilerlemelere göre gerçekleştirmektedir. Bu kapsamda, tezde Avrupa Birliği ve Doğu komşuları arasındaki ilişkiler incelenmiş ve bu bağlamda Avrupa Komşuluk Politikasının olumlu ve olumsuz yönleri ve temel sorunları tahlil edilmeye çalışılmıştır. After the big and successful enlargements occurred in 2004 and 2007, European Union (EU) has reached wider borders in Eastern Europe; and by the accessions of Eastern European countries once bordering with the European Union, it has obtained new neighbors. The EU hasn't provided membership perspective to these new neighbors located in Eastern Europe as it did for the Central and Eastern countries acceded to the Union in 2004 and 2007 and this has created the main problem. In order to overcome this problem, European Neighborhood Policy, which doesn't promise membership but offers a stronger economic, political and social integration, has been initiated. The European Neighborhood Policy, which was firstly designed only for 3 Eastern European countries, was then extended 16 countries including South Caucasian and South Mediterranean countries as well.The bilateral relations between the EU and Eastern neighbourhood countries within the context of European Neighbourhood Policy have gained a multilateral basis with the formation of complementary policies such as Black Sea Synergy and Eastern Partnership. By this way, platforms and forums, where multilateral negotiations and exchange of views of the countries will be conducted, have been established. Within this policy, EU, bringing forward some concepts such as democracy, fundamental rights and freedoms, and rule of law as preconditions in its relationship with its neighbors, provides financial support according to the progress of the countries in these areas. In this respect, the thesis examines the relationship between the EU and its Eastern neighbors and attempts to analyze the positive and negative aspects as well as the fundamental problems of the European Neighborhood Policy. 181

Bu çalışma, Polonya'nın Avrupa Birliği üyeliğini değerlendirerek, kimlik ve dil arasındaki ilişkiyi incelemektedir. Dilin, ulusal düzeyde, siyasi bir programın parçası olarak oluşturulan ve yeniden oluşturulan kimliğin inşacısı ve taşıyıcısı olduğu öne sürülmektedir. Bu çerçevede, Avrupa kimliğinin, Avrupalı elitler tarafından yaratıldığı ileri sürülerek, Polonya'da Avrupa kimliğinin oluşumu tartışılacak ve Polonya'da Avrupa kimliği oluşumu sürecinde dilin rolü sorgulanacaktır. Çalışma ayrıca, çokdillilik ile Polonya'da Avrupa kimliğinin tesis edilmesini amaçlayan dil politikalarının sonuçlarını değerlendirecek ve Anglo-Sakson kültürü ile İngilizcenin hâkimiyeti gibi sonuçlarına dikkat çekecektir. Son olarak bu çalışma, Polonya'nın AB üyeliği örneği üzerinden, kimliğin taşıyıcısı ve belirleyicisi olarak, AB düzeyinde dilin sınırlarına işaret edecektir. This thesis analyses the relationship between identity and language by evaluating Poland?s accession to the European Union. It suggests that at the national level, language is a constructer and transporter of identity, which is created and recreated as part of a political programme. Thus, it questions the role of language as an identity transporter/ marker at the EU level. Within this framework, arguing that the European identity is created by the European elites, establishment of the European identity in Poland will be discussed and the role of language in the European identity formation process in Poland will be examined. The thesis will also evaluate the results of the language policies and multilingualism that aim to establish the European identity in Poland, and will draw attention to the results such as the dominance of Anglo-Saxon culture and English. Finally, by making use of Poland?s EU accession, the thesis will point out the limits of language as an identity transporter/ marker at the EU level. 185

Bu çalışma esas olarak AB'nin Romanya'yı 1 Ocak 2007 tarihinde tam üyeliğe kabul etme kararının ardında yatan faktörlerin ele alınmasını amaçlamaktadır. Tezin ana argümanı Romanya'nın AB üyesi olduğu tarihte aslında Birliğe kabul edilmeye hazır durumda olmadığı ve AB'nin katılım şartlarına ilişkin hükümleri katı bir şekilde uygulamış olması halinde, Romanya'nın 1 Ocak 2007 tarihinde üyeliğe kabul edilememiş olacağıdır.Çalışmada, Romanya'nın ?vaktinden önce? kabul edilişinin ardında, çeşitli jeopolitik ve stratejik nedenlerin yanı sıra, üye ülkelerin tamamı veya bir bölümü tarafından paylaşılan siyasi taahhütler, çıkarlar veya tercihler gibi unsurların da rol oynadığı ileri sürülmektedir.Buna paralel olarak, tezde ayrıca, Romanya'nın AB üyeliğini çabuklaştıran nedenlerden birisinin, bu ülkenin transatlantik müttefiki Amerika ile arasındaki çok özel ve yakın ilişkiler olduğu savı dile getirilmektedir.Bu çerçevede, tezde son olarak, AB'nin stratejik bir kararla, Romanya'yı vakit kaybetmeden ve tamamen Birliğe entegre etme yolunu tercih ettiği, böylelikle, bu ülkenin ABD yanlısı tutumunu dengelemeyi ve dolayısıyla Romanya'nın dış politika yönelimlerini Amerikan politikalarıyla özdeşleştirmesinin önüne geçmeyi hedeflediği ileri sürülmektedir. This thesis mainly aims at analyzing the determinants of the EU decision to accept Romania as a fully fledged member in 2007. In this context, the overall argument of the thesis is that at this date Romania in fact was not ready to be accepted into the Union and if the EU had strictly implemented the formal requirements of membership, accession would not have taken place on January 1, 2007.In this thesis, it is also suggested that there were multiple reasons reflecting inter alia geopolitical and strategic concerns, as well as political commitments, preferences, interests whether shared by the EU as a whole or by influential groups of member states that paved the way for this ?premature? acceptance.In parallel to this assumption, it is argued that one other important factor opening the way for her early inclusion into the Union was Romania?s very special and close relations with her transatlantic ally, the United States.In this context, the thesis further claims that the EU strategically preferred to absorb Romania completely into the European Union without any delay, in order to temper the country?s transatlanticism and keep Romania away from aligning herself with the US foreign policy orientations any further. 111

Bu çalışma, Latin Amerika ve Doğu Avrupa'nın gelişmekte olan ülkelerinde yaygın olarak görülen emeklilik sistemlerinin özelleştirilmesini, Türkiye ile karşılaştırarak, neden Türkiye'de bu ülkelerde görüldüğü gibi radikal emeklilik reformu yapılmadığını incelemeyi amaçlamaktadır. Bu bağlamda, başlıca dört faktör, yapısal emeklilik reformlarının gerçekleştirilmesinde belirleyici rol oynamakta ve bu belirleyici faktörler, Türkiye'nin emeklilik reformları konusunda neden Latin Amerika ve Doğu Avrupa ülkelerinden daha farklı bir yol izlediğini açıklamaktadır. Başlıca belirleyici faktörler, ekonomilerin ve emeklilik sistemlerin durumlarını içeren makroekonomik etmenler; demokrasi seviyesini, refah mirasını ve seçim engelini içeren siyasi ortam; çıkar gruplarının etkileri ve bir uluslararası finansal kurum olarak Dünya Bankası'nın etkileridir. Bu araştırma, birbirleriyle ilişkili bu faktörleri emeklilik sistemini tam olarak özelleştiren, kısmi olarak özelleştiren ve hiç özelleştirmeyen vakalarda, değişik değerler aldıklarında nasıl farklı reform sonuçlarına yol açtıklarını inceleyerek literatüre katkı sağlamaktadır. The present study aims to explore the diffusion of pension privatization among developing countries of Latin America and Eastern Europe in comparison with Turkey in order to understand why Turkey did not institute radical pension reforms in its public pension system in contrast to Latin American and Eastern European countries. In this regard, I argue that four principal factors play a determining role in the implementation of structural pension reforms and these determinants explain why Turkey and countries of Latin American and Eastern European went in such different directions in terms of pension reforms. Examples of these principal determinants include macroeconomic factors regarding the situation of economies and pension systems; the context of political regimes in terms of levels of democracy, welfare legacy and electoral constraints; the influence of interest groups and the influence of World Bank as an international financial institution. This research contributes to the literature by examining these factors in an interrelated relationship in cases that instituted full, partial or no pension privatization in order to understand how variations on these principal determinants lead to different pension reform outcomes. 130

Tezin amacı; komünizm sisteminin çöküşünden sonraki Çek Cumhuriyeti ve Macaristan sağlık hizmetleri sistemlerinin doğasındaki değişimleri incelemektir. Bu amaca yönelik olarak tez, Çek Cumhuriyeti ve Macaristan sağlık hizmetleri sistemlerindeki dönüşüm sürecini açıklamak üzere iki alternatif yaklaşım olan Avrupalılaşma ve Yeni Kurumsalcılık üzerine odaklanmaktadır. Bunu yaparken öncelikle, Avrupalılaşma kavramının bu ülkelerdeki sağlık sistemlerinin dönüşüm sürecinde ana belirleyicilerden biri olup olmadığı araştırılmış ve bu kapsamda sağlık hizmetleri sistemini etkileyen AB düzeyindeki politika, kanun ve düzenlemeler tartışılmıştır. İkinci olarak söz konusu ülkelerdeki sağlık sisteminin dönüşüm süreci, Yeni Kurumsallaşma yaklaşımının alt dalları olan tarihsel miras (historical legacy) ve izlek bağımlılığı (path dependence) açısından incelenmiştir. Konuyla ilgili literatür taraması ve ülkelerle ilgili vaka çalışmaları, Çek Cumhuriyeti ve Macaristan sağlık sistemlerindeki dönüşüm sürecinin pek çok faktörden etkilenmiş olabileceğini ve tüm değişim süreçlerinin tek bir belirleyiciye bağlanmasının doğru olmayacağını ortaya koymuştur. Çek Cumhuriyeti ve Macaristan sağlık hizmetleri sistemlerinin dönüşüm sürecinin açıklanmasında, Yeni Kurumsallaşma yaklaşımına kıyasla Avrupalılaşma etkisinin zayıf olduğu, ancak Avrupa kurumlarının gelecekte bu ülkelerdeki sağlık hizmetleri sistemleri ve kamu sağlığı programları üzerinde oldukça etkili olabileceği yönünde önemli göstergeler bulunduğu, bu tezin ana argümanını oluşturmaktadır.Anahtar Kelimeler: Sağlık hizmetleri reformu, Avrupalılaşma, Tarihsel Miras, Çek Cumhuriyeti, Macaristan. The objective of this thesis is to examine the nature of health care system change in the Czech Republic and Hungary after the collapse of communism. In order to do so, the thesis focuses mainly on Europeanization and New Institutionalism as competing approaches in explaining domestic changes in Central and Eastern European Countries. While doing so, first this study tries to explore whether Europeanization is one of the main determinants in the transition process of the health care systems of the Czech Republic and Hungary and discusses the EU-level policies, laws and regulations related to the health care sector. Second, the study looks through the historical legacy and path dependency theories as branches of the New Institutionalist approaches to investigate the transition of the health care systems of case countries. The review of the related literature and empirical case studies exhibit that the transformation process of the health care systems of the Czech Republic and Hungary were possibly affected by many factors and it would be misleading to attribute all consequences to only one determinant. In this respect, the main argument is that the Europeanization effect is weak compared to the New Institutionalism approach in explaining the transition process of health care systems of Hungary and the Czech Republic; however, there are strong opportunities for EU institutions to shape the future contours of health care systems and public health programs in Hungary and the Czech Republic.Key Words: Health care reform, Europeanization, Historical Legacy, the Czech Republic, Hungary. 155

Straipsnyje siekiama apžvelgti ir įvertinti ES santykių su Rytų kaimynėmis būklę ir raidos perspektyvas. Problema nagrinėjama „platesnės Europos“ tema vykusių diskusijų kontekste. Dabar vyraujantis ES ir Rytų Europos šalių santykių modelis apibūdinamas „cirkuliarinio diskurso“ bei „cirkuliarinės sąveikos“ sąvokomis. Atskleidžiamos šio modelio įsitvirtinimo teorinės ir geopolitinės bei istorinės prielaidos, funkcionavimo logika ir tikėtini įgyvendinimo padariniai Lietuvai ir kitoms naujosioms ES šalims. The aim of this article is to review and evaluate the condition and the development perspectives of the relations between the EU and it’s Eastern neighbours. After the end of the Cold War there have almost disappeared the distinctive value signposts of the dividing line between the West (EU) and the countries of East Europe. International policy on a broader scale has become unpredictable, or it has fallen into the state of "global turmoil". The current state of relations between EU and countries of East Europe is analysed using the "circular discourse" and "circular interaction" concepts. The essence of this interaction is the creation of a strong negative interdependence where both interacting sides lack clearly defined long-term geo/political goals. The interaction of this kind is based on conflict-concealment strategy consisting of two components – intimidation and enticement. It seems that the above-mentioned strategy aims to conceal the substantial differences in the value orientation and interests of both sides, and to maintain the semblance of positive development in their relations. Actually such a strategy fails to eliminate the fundamental ambiguities of the relationship on both sides and is likely to give rise to a number of unexpected consequences fostering the recent "global turmoil" state in the field of international affairs. There are three possible development models in the relationship between the EU and East Europe: a) continuance of the "circular interaction"; b) "neighbourhood"; c) "integration". Nevertheless, the EU leadership shows no political will to give up the currently dominant model of "circular interaction". Its further implementation might imply that the relations between the EU and East Europe countries would be developed without clearly defined long-term geo/political vision and based exclusively on instantaneous pragmatic benefit. Such "pragmatic" strategy might be helpful to maintaining the semblance of "stability" in Europe, but its short-term and elusive goals may be reached only at the cost of sacrificing the vital interests of the new EU member states

Bu tez, Orta Avrupa Ülkeleri'nin dünya politikalarına ve Avrapa'daki yeniden müzakerelere katılma sürecinde bir araç olarak Visegrad Dörtlü Girşimi'nin incelenmesini amaçlamaktadır. Tez, Visegrad grubunun değişim halindeki Avrupa ve Avro-Atlantik yapılanımı taleplerine cevap vermek ve böylece geçiş ve bütünleşmenin çifte sürecini atlatmak için kurulduğunu savunmaktadır. Ancak bu, Visegrad bölgesel işbirliğini başlatmak için tek geçerli sebep değildir. Grup, üyelerinin geçiş sürecindeki diğer ülkelerden ayırt eden ve bu sayede üyelerinin 'Avrupa'ya dönüş'te bir hep bir adım önde olduklarım içeren olumlu bir argüman üretmiştir. Hem NATO hem de AB'nin doğu genişlemeleri sonucunda grubun Batıyla bütünleşmek şeklindeki temel görevi başarıyla yerine getirildi ve bu grubun bekası hakkında derin bir tartışma yarattı. Bu tezde de savunulduğu gibi, başarılı ve önemli bir bölgesel işbirliği olan grup, yeniden müzakereler sürecinde daha fazla söz sahibi olmak için işlemeye devam etmelidir. Tezin bir başka argümanı da, devamlılığı açısından Benelux grubunu kendine örnek alan Visegrad grubu, üyelerinin çıkarları örtüştüğü sürece ortak dış politika eğilimi üretmek için yararlı olmaktadır, yoksa grup, üyelerinin bölgesel düzenlemeler gibi alanlarda fikirlerini paylaşabilecekleri siyasi platformdan başka bir şey değildir. vıANAHTAR KELİMELER; Visegrad Grubu, AB'nin Yakın Çevre Politikası, NATO ve AB Genişlemeleri, Güvenlik ve Orta Avrupa, Irak Krizi ve Transatlantik Çatlağı, Konvansiyon. vıı This thesis aims to scrutinize the Visegrad Quadruple Initiative as a device of the Central European countries in the process of involving into the re-negotiations in Europe and in world politics. The thesis argues that the Visegrad group was built in order to respond the demands of changing Europe and Euro- Atlantic structures, and thus to overcome the double process of transition and integration. However that was not the only reason to launch the Visegrad regional cooperation. The group produced an affirmative discourse that its members are distinguished from the other countries in transition, so that they are constantly one step forward to 'return to Europe', In the aftermath of the eastern enlargements of NATO and the EU alike, the original mission of the group, integration with the West, was achieved. That created a profound discussion about the survival of the group. As it is argued in this thesis, the group, as a prosperous and substantial regional cooperation, should rather continue to work in order to have more words to say in the re-negotiations processes. Another argument of the thesis is that the Visegrad group, taking Benelux group as a model in its continuity, is beneficial to produce a common foreign policy tendency among its members as long as me interests of its members are overlapping, IVotherwise the group is just being a political platform in which its members can share their views in such areas as regional regulations. KEYWORDS: The Visegrad Group, the Neighbourhood Policy of the EU, NATO and EU Enlargements, Security and Central Europe, the Iraqi Crisis and the Transatlantic drift, tiie Convention on Future of Europe. 151

217 ÖZET Fransa, İtalya, Almanya, Belçika, Hollanda ve Lüksemburg'un AKÇT'nin kuruluşuyla başlattıkları entegrasyon hareketi, Avrupa Topluluklan'nın kurucusu bu altı ülke ile sınırlı kalmamıştır. Maastricht Antlaşması ile AB adını alan Avrupa bütünleşmesi hareketi, 1995 yılma kadar gerçekleşen dört genişleme dalgası ile onbeş üye devleti kapsayan bir yapı haline dönüşmüştür. AB'nin genişlemesi, 80'li yılların sonlarından itibaren, Birliğin gündemindeki öncelikli konular arasındaki yerini muhafaza etmektedir. Günümüzde Avrupa Birliği, Türkiye, Malta, Kıbrıs ve on Orta ve Doğu Avrupa ülkesini - Polonya, Macaristan, Çek Cumhuriyeti, Slovenya, Estonya, Litvanya, Letonya, Bulgaristan, Romanya, Slovakya - kapsayan yeni ve benzersiz bir genişleme dalgası ile karşı karşıyadır. `Avrupa Birliği'nin Genişlemesi ve Orta ve Doğu Avrupa Ülkeleri` başlığım taşıyan bu çalışma, AB'nin genel genişleme politikasının hukuki ve tarihsel altyapısı çerçevesinde, Birliğin Orta ve Doğu Avrupa ülkelerini kapsayan genişleme sürecini detaylı bir biçimde ele almaktadır. AB'nin Orta ve Doğu Avrupa ülkelerine yönelik genişlemesinin temelinde, `1989 devrimleri` olarak anılan, Doğu Bloku ülkelerinde sosyalist rejimlerin tasfiyesi ve bu ülkelerin serbest piyasa ekonomisi ile liberal demokratik sisteme yönelmeleri sonucunu doğuran gelişmeler yatmaktadır. Sovyet hegemonyasından kurtularak bağımsızlıklarına kavuşan Orta ve Doğu Avrupa ülkeleri için Avrupa bütünleşmesine dahil olmak, uzun yıllar boyunca Berlin Duvarı ile ayrıldıkları `Avrupa'ya dönüşü` simgelemesi bakımından öncelikli bir hedef haline gelmiştir. ODAÜ'lerde pazar ekonomisi ve liberal demokrasiye dönüşüm hareketine Topluluk kayıtsız kalmamış ve bu gelişmeler `Avrupa kıtasının bölünmüşlüğünün giderilmesi` için tarihi bir fırsat olarak değerlendirilmiştir. AT, ilk etapta üyelik perspektifi tanımadığı ODAÜTere yönelik olarak öncelikle ekonomik ve ticari işbirliği anlaşmalarının imzalanması, ardından teknik ve mali yardımlar yapılması ve nihayetinde de söz konusu ülkelerle Topluluk arasında ortaklık ilişkisi tesis eden Avrupa Anlaşmalarının aktedilmesi suretiyle aşamalı bir politika izlemiştir. Topluluk Haziran 1993 tarihli Kopenhag Zirvesi ile AB'ye katılma arzusu bulunan ODAÜ'lere üyelik perspektifi tanıyarak, bu ülkeleri kapsayan bir genişleme stratejisinin oluşumu için ilk adımı atmıştır. Kopenhag'da ODAÜ'lere üyelik kapılarının açılmasının218 ardından, bu ülkeler 1994-1996 yıllan arasında AB 'ye tam üyelik başvurusunda bulunmuşlardır. ODAÜ'lere yönelik olarak Kopenhag'da ilk adımlan atılan genişleme stratejisi, 1994 tarihli Essen Zirvesi 'nin söz konusu ülkeleri üyelik yolunda hazırlayacak bir `Katılım Öncesi Strateji` benimsemesiyle birlikte yeni bir ivme kazanmıştır. Aralık 1997 tarihli Lüksemburg Zirvesi, AB'nin ODAÜ'leri kapsayan genişleme stratejisinde, söz konusu ülkelerin adaylıklanm tescil etmesi ve Orta ve Doğu Avrupa' daki on aday ülke için katılım sürecini resmen başlatmaya yönelik karan alması bakımından bir dönüm noktasıdır. Lüksemburg Zirvesi'nin ardından, AB'nin Orta ve Doğu Avrupa'ya doğru genişleme stratejisi hızlı bir gelişim temposuna girmiş; bu tarihten sonraki Zirvelerde söz konusu stratejiye yönelik önemli kararlar alınmıştır. Bugün Orta ve Doğu Avrupa' daki on aday ülke ile katılım müzakereleri devam etmektedir. Nice ve Göteborg Zirvesi kararlan uyarınca, katılım yolunda en ileri düzeyde gelişme gösteren aday ülkelerle müzakereler 2002'de sona erecek ve onay işlemlerinin tamamlanmasının ardından bu ülkeler en geç 2004'te AB'ye tam üye olabileceklerdir. Genişlemenin hukuki ve tarihsel çerçevesinin çizildiği, AB'nin ODAÜ'lerini kapsayan ve yukanda kısaca özetlenen genişleme sürecinin tüm boyutlanyla ele alındığı bu tez çalışmasında amaçlanan, bu sürecin ilk dört genişlemeden aynlan yönlerini ortaya koymak ve bu yatay entegrasyon hareketinin doğuracağı olumlu ve olumsuz sonuçlan saptamaktır. 219 ABSTRACT Enlargement plays an important role in the European Union's historical development. The Treaties of Paris establishing the European Coal and Steel Community and Rome establishing the European Economic Community and EURATOM, were signed by six founding members: Belgium, Italy, France, Germany, Luxembourg and the Netherlands. From six original members in the 1950's, the EU gradually expanded to fifteen member states by 1995 via four successive enlargement waves. The enlargement facing the EU today which is unprecedented in terms of scope and diversity, comprises Turkey, Cyprus, Malta and the ten Central and Eastern European countries: Poland, Czech Republic, Hungary, Slovenia, Estonia, Slovak Republic, Bulgaria, Romania, Latvia and Lithuania. The main aim of this study is to examine the development of EU's policy on enlargement towards the countries of Central and Eastern Europe. Until the end of the Cold War the eastern half of Europe had no opportunity to participate in the process of European integration. The end of the Cold War and the revolutionary changes of 1989 which brought democracy and market economy to the former Soviet Bloc countries, made enlargement into Eastern Europe possible for the first time. For the newly independent countries of Cental and Eastern Europe, joining the EU became a primary goal. In historical terms, EU membership symbolized the return of these countries to the European cultural, political and economic mainstream after more than forty years of enforced separation from the continent with the Iron Curtain. For the European Union, the developments of 1989 meant the integration of European countries that share common values and objectives, but which had remained artificially separated over a large part of the recent century. Since 1989, as a part of its historic task for overcoming the division of Europe, the EU has been playing the pivotal role in the international efforts to support the reform process and to increase stability in Central and Eastern Europe. As a response to the revolutionary changes of 1989 in Eastern Europe, the EU had adopted a gradual policy towards the Central and Eastern European countries. Trade and Cooperation Agreements were signed between the CEECs and the EC as an initial reaction. Secondly, the Community had offered to these post-communist countries financial220 assistance. The last stage of this gradual policy was the conclusion of `Europe Agreements` with the ten countries of Central and Eastern Europe, which provide the legal basis for bilateral relations between these countries and the EU. hi 1993, at the Copenhagen European Council, the member states took a decisive step towards the current enlargement agreeing that `the associated countries in Central and Eastern Europe that so desire shall become members of the Union.` After the Copenhagen Summit, which accepted the eastward enlargement in principle, ten CEECs had formally applied to join the EU. With the historic decisions of the Luxembourg European Council, the EU had set the stage for the formal beginning of the accession process for the ten CEECs. After the Luxembourg Summit, which was a turning point for the enlargement strategy towards the countries of Central and Eastern Europe, several important decisions concerning this strategy were taken at successive summits. As it begins the new century, the EU's historic process of enlargement towards the CEECs is well under way. According to the decisions taken at Nice and Göteborg European Councils, the negotiations with the best-prepared candidate countries would be completed before the end of 2002. The goal is that they should be able to vote as members in the European Parliamentary elections in 2004. 220

ÖZET Banş İçin Ortaklık (Partnership for Peace) İslam Yusuf Danışman: Prof. Dr. Yüksel İnan Soğuk savaşın bitmesiyle, Avrupa güvenlik sistemi büyük bir değişim geçirmiştir. Sovyetler Birliği ve Varşova Paktı' nın çökmesi, komünizmden demokrasiye geçiş yapan Orta ve Doğu Avrupa Ülkeleri' nin (ODAÜ) yeni dönemde Batı Avrupa ile bütünleşmeyi ye özellikle NATO ile entegre olmayı, dış politikalarının ana amacı olarak seçmelerine neden olmuştur. NATO ülkeleri, ODAÜ'nün bu isteklerine cevap vermek, ve Avrupa'nın doğusundaki güvenlik ve istikran artırmak amacıyla, 10-11 Ocak 1994 tarihinde Brüksel'de yapılan liderler zirvesinde, İttifak'la ODAÜ arasındaki ilişkileri ortaklık düzeyine çıkaracak olan Banş İçin Ortaklık (BİO) programını kabul ettiler. BİO, gelecekte Avrupa'da kurulacak olan kapsamlı güvenlik mimarisinin temelini oluşturmaktadır. Bu master tezinde BİO 'nun neden ortaya atıldığı araştınlmakta, daha sonra programın içeriği ve yapısı incelenmektedir. Tez, BİO'nun ODAÜ'ye olan politik ve askeri etkilerini ortaya koymaktadır. Bunların yanı sıra, BİO üye ülkelerinin perspektifleri gözönünde bulundurularak, programın genel olarak Doğu Avrupa güvenliğine olan etkileri sunulmaktadır. iv ABSTRACT Partnership for Peace İslam Yusuf Supervisor: Prof. Dr. Yüksel İnan European security has undergone profound changes since 1989. In this situation the Central and Eastern Europe Countries (CEEC) have been trying to find a security umbrella in NATO, which was seen as a key basis of security in post-Cold War Europe. At the Brussels Summit of 10-11 January 1994, the Alliance, issued an invitation to the CEEC able an willing to join NATO's new cooperative framework, namely, the Partnership for Peace (PfP). The PfP is a practical programme going beyond a dialogue and cooperation, and aimed to design to forge a partnership between the Alliance and the CEEC. This thesis describes the PfP programme and its activities in PfP related areas of cooperation. It begins with a review of PfP' s origins, development and enhancement. It then examines the structure and usefulness of the PfP. It evaluates the political and military effects of the PfP to participating states. It concludes with a view that the PfP has led to a high degree of self-differentiation among partners and has shifted CEEC attitudes toward PfP from one of scepticism to one of enthusiastic support, and that it has become an important stage in the enlargement of NATO. m 111

ÖZET Bu çalışma, NATO'nun Soğuk Savaş dönemi sonrası Doğu Avurpa ülkelerinin üyelik talepleriyle başlayan 1997 Madrid zirvesine kadar olan genişleme sürecini anlatmaktadır. NATO'un kurmuş olduğu NACC, PfP ve EAPC genişleme politikasının temelini oluşturmuş ve genişleme politikasını belirlemiştir. NATO'nun kendi seçtiği genişleme politikası NATO üyeliği için muhtemel kriterler ve değişik genişleme alternatifleri ile birlikte sunulmuştur. NATO'nun genişleme tartışmasında genişlemeyi destekleyen ve reddedenlerin iddiaları, genişlemenin avantajları ve dezavantajları ayrıntılı biçimde ortaya konulmuş olup; çalışma, genişlemenin NATOya getireceği finansal ve stratejik yükümlülükleri değerlendirmektedir. Finansal ve stratejik yükümlülükler konusunda yayınlanan üç çalışma kısaca ele alınmıştır. Çalışma Çek Cumhuriyeti, Macaristan ve Polonya'nın üyeliklerinin değerlendirilmesinin ardından genişleme konusunda genel bir izah ile sona ermektedir. IV ABSTRACT The study describes NATO's enlargement process in the post-Cold War era up to the Madrid summit in 1997. The study begins by describing the evolution of enlargement that began with the request of countries in Central Europe for NATO membership. NATO has established NACC, PfP and EAPC that became integral components of enlargement. These components laid down the foundation for enlargement. Possible criteria for membership and various alternatives together with NATO's own path to enlargement are presented. The enlargement debate of NATO that include the proponents and opponents are presented in detail for an overall understanding of the advantages and disadvantages of the enlargement issue. The study concludes with a burden-sharing assessment for NATO that includes the costs and strategic implications of enlargement. An overview of three studies published on the financial costs and military implications of enlargement are presented. Finally, an assessment of the Czech Republic, Hungary and Poland followed by an overall assessment of enlargement is made to conclude the study. m 101

The Community's condition for the full memberships of those countries, with which it has established a close relation by the Association Agreements, is pointed out as the securing of confidence and stability. In this framework, also by concluding European Agreements, the Community and its members, are contributing to the realisation of the necessary conditions for the active participation of those countries to the `European Integration`. Furthermore, for the Visegrad Countries ` Association` would make it possible to get integrated with Europe and is appreciated as a big step towards the full membership which was their final aim. ^i#

SUMMARY Developments experienced in Central and Eastern European (CEE) countries and in the former Soviet Republics since 1985 is stili going on through recently the acceleration of these developments getting vveaker. Although political changes seem to be of first importance, economic factors in such a development process bear undoubtedly basic and important futures. The Europe Agreements signed by the European Community [EC) and the CEE countries is essentially for forming a free trade area between the parties. However, when taking into consideration together the assistance of approximately 34 billion ECU provided for the mentioned countries by the EU through PHARE Program between 1.1.199O-31.12.1994 and EU's political preferences, it is natural that as a result of Inter-governmental Conference to be hold in 1996, certain CEE countries will most probably get into the path to the full membership of the EU. This may delay Turkey's potential full membership to the EU. Another impact of the Europe Agreements signed by the EC and the CEE countries on Turkey is that the Community entrepreneurs may become more advantageous than the Turkish entrepreneurs in the CEE markets and that the entrepreneurs of the CEE countries may form a new competition for the Turkish entrepreneurs in the Community markets. Since there does not exist any bilateral assbciation relation ör any free trade agreement between Turkey and CEE countries, the entrepreneurs of the above mentioned countries are in a position to compete in the markets of each other vvithout taking any advantage of exemptions and customs reductions vvhich the Community entrepreneurs make use of. Jf the Turkish entrepreneurs and those of the CEE countries does not make access to the markets of each other under equal conditions with the Community entrepreneurs, their market share will, in the long term decrease. in any case, it is clear that new developments will be observed in the CEE countries. Turkey, as a counlry in the same region, will undoubtedly be affected by these developments. For this and above mentioned reasons the CEE countries should closely be monitored and necessary measures be taken. in this study, it is analyzed in comparative way the issues such as Europe Agreements, PHARE Program, CEE Countries-EFTA relations in a way to serve to this approach. 127

ÖZET Çarnenko'nun 10 Mart 1985'te ölümü üzerine SBKP Ge nel Sekreterliği 'ne Gorbaçov'un getirilmesi Sovyetler Bir liği 'ndeki reform hareketinin başlangıcı olmuştur. Yıllar ca KP yönetiminin çeşitli kademelerinde görev, almış olan Gorbaçov, Sovyetler Birliği'nde yaşanan krizin-Özellikle ekonomik krizin- aşılması, için, kendisinden önceki parti liderlerinin, muhafazakar tutumlarının aksine radikal refoım- lar yapilması gerektiğine inanmış, radikal reform hareketi ni başlatmadan önce Prezidyum'dan yerel yönetim kademeleri ne kadar bir çok organda muhaf azakarlıklarıyla tanınan yö neticileri görevlerinden alarak; onların yerine reform yan lısı yöneticiler atamıştır. Bu tutumu yanında Gorbaçov, 1985 yılında yaptığı birçok konuşmada radikal reformlar ya şanacağını değişik şekillerde belirtmiş ve 25 Şubat- 6 Mart 1986 tarihleri arasında yapılan SBKP XXVII. Kongresine sun duğu raporda `Glasnost` ve ` Perestro.yka` olarak adlandırı lan radikal reform hareketinin temel esaslarını açıklamış-' tır. Kelime anlamı, `ses çıkartmak, ses vermek ` olan `Glasnost`, açıklık politikasına karşılık gelmektedir ^Top lum yaşamını ilgilendiren her türlü kararın toplumun gözle ri önünde alınması, önceki dönemlerin aksine denetimin ta bandan tavana yapılması, karar alma süreçlerine geniş halk kitlelerinin katılımı, ve bu süreçlerde halkın etkinliğinin arttırılması, bilgi alma kaynaklarının halka açık olmasıdır Kısaca `Glasnost`, Sovyetler Birliği siyasal yaşamının de- mokratize edilmesidir. Görüldüğü gibi `Glasnost`, siyasal reformlara karşılık gelmektedir. Sovyetler Birliği 'nin siyasal yaşamında tıkanıklığı gören Gorbaçov, Glasnost'u ortaya atmış ve Glasnost'la tı kanıklığın aşılabileceğine inanmıştır. Kuşakların yenilenmesi, yıllardan beri, çeşitli yön temlerle halka uygulanan baskılar, kitle iletişim araçları nın etkinliğinin artması gibi faktörlerin, büyük etkisiyle Sovyet halkı devrim ideolojisinden uzaklaşmış ve rejime kar şı yabancılık duygusu gelişmiştir. Bunun yanında Sovyet halkının Helsinki Nihai Senedi '.yle insan hak ve özgürlükle riyle birlikte, demokratik hak ve özgürlüklerle tanışması, rejim muhaliflerinin kurdukları yeraltı örgütlerinin geliş tirdiği `Samizdat` edebiyatının etkinliğinin günden güne artması, Sovyet halkını politik açıdan bilinçlendirirken; rejime karşı pasif bir demokratik direniş başgöstermiştir. Bu gerçekleri gören Gorbaçov, Sovyet siyasal yaşamında ra dikal reformlar yapılması gerektiğine inanmış ve `Glasnost` la reformları `başlatmıştır. Siyasal reformların ya da ekonomik reformların tek başına krizin aşılması için yeterli olmayacağının farkına varan Gorbaçov, siyasal reformlarla ekonomik reformları247 aynı anda başlatmıştır. Bu çerçevede temel Sovyet toplu munun her kademesinde yeniden yapılanmayı öngörmesine rağ men, ekonomik yönü ağır basan `Perestroyka` dahilinde ra dikal ekonomik reformlar, siyasal reformlarla birlikte baş latılmıştır. II. Dünya Savaşı' ndan sonra Sovyet ekonomisinde hız lı bir gelişme kaydedilmesine rağmen 70*11 yıllara doğru Sovyet ekonomisi dinamizm kaybetmeye başlamış ve 70*11 yıl larda da büyüme hızında, G.S.M.H'nın artış hızında önemli düşüşler olmuştur. Bunun yanında teknolojik bir gerileme de olmuş ve buna bağlı olarak Sovyetler Birliği 'nin dışa bağımlılığı artmıştır.. 1980 yılında ise Sovyet ekonomisi, II. Dünya Savaşın dan bu yıla kadar olan zaman diliminde en kötü dönemini ya şamıştır. Büyüme hızındaki önemli düşüşün yanında GSMH'nın artış hızı % l'in altına düşmüştür. 1981- 1985 plan döne minde alman tedbirlere rağmen, önemli ekonomik gelişme ler kaydedilememiştir. Bu plan döneminde II. Dünya Savaşın dan sonra ilk defa tüketim malları üretimine öncelik ve rilmiş ve ağır sanayi ikinci sıraya düşmüştür. Sovyetler Birliği'nde yaşanan ekonomik kriz, üreti min düşüşü, enerji kaynakları üretiminde görülen düşüşler, kaynakların verimli kullanılamaması ve sektörler arasında ki koordinasyonun yetersizliği gibi başlıca içsel faktörle rin büyük etkisiyle had safhaya ulaşmıştır. Bunun yanında Sovyetler Birl.iğir- ABD mücadelesinin `Yeni Soğuk Savaş` dö neminin kızışması ve dönemde savunma harcamalarındaki bü yük artışlar, ABD'nin C0C0M aracılığıyla gelişmiş batılı ülkelerden Sovyetler Birliği 'ne sofistike teknoloji trans ferini engellemesi, Sovyetler Birliği'nin Afganistan'ı iş gali gibi dışsal faktörler ekonomik krizi büsbütün arttır mıştır. Sovyet ekonomisinin bu karanlık tablosu Gorbaçov'u redikal reformlar yapmak; zorunda bırakmıştır. 1985 ve 1986 yıllarında ekonomik yapıda köklü deği şiklikler yapmadan üskoroni (= hızlandırma) ve çalışma di siplininin güçlendirilmesi, kaynak kullanımında tutumlu luk, karaborsa ve spekülasyonun Önlenmesi, sorumluluk duy gusunun geliştirilmesi ve alkolizmle savaş doğrultusunda po litikalar geliştirilmiştir. SBKP XXVII. Kongresi ise radi kal reform hareketi için bir dönüm noktası olmuştur i Ge nel Sekreter Gorbaçov ve Başbakan Ryzkov, Kongre* ye sunduk ları raporlarda radikal reform hareketinin hedeflerini be lirlemişlerdir. Bu hedefler SBKP Merkez Komitesi tarafın dan bir program haline getirilmiş ve `Amaçlar Belgesi` adı altında Nisan 1986'da yürürlüğe konmuştur. `Amaçlar Belge si`, Sovyet ekonomisine eksi dinamizmini kazandırarak 2000' li yıllara kadar önemli ekonomik gelişmeler kaydedilmesini hedeflemekte olan oldukça iddialı ve kapsamlı bir program dı. Program, Sovyet toplumunun ihtiyaçlarına öncelik veren248 dengeli bir üretim biçiminin oluşturulması ve yıllardan beri uygulanan emek-yoğun teknolojinin aksine, sermaye- yoğun teknolojiyle gerçekleştirilmesini öngörüyordu. Ser- maye-Yoğun teknolojinin benimsenmesi Sovyet toplumunun sosyo-ekonomik yapısında köklü değişiklikleri öngörüyor du. Bu değişiklikler yaklaşık 70 yıldır uygulanan Mark- sist-Leninist ilkelerin terkedilmesini gerektiriyordu. Örneğin 70 yıldan beri varolan işgüvencesi artık olmaya caktı ve Marx'in `Herkes ihtiyacı oranında toplumdan al malıdır` ilkesinin aksine, `Herkes topluma yaptığı katkı oranında toplumdan almalıdır` ilkesi benimsenecekti. Bu nunla birlikte çeşitli sosyal yardımlar devam edecekti. Yukarıda belirtildiği gibi `Amaçlar Belgesi` sosyalist ilkelerin terkedilmesi ve bu ilkeler yerine pazar ekono misi ilkelerinin getirilmesi zorunluluğunu beraberinde getirmiştir. Nitekim `Amaçlar Belgesi` nin yürürlüğe gir mesinden sonra birbiri ardına yapılan yasal düzenlemeler bu doğrultuda olmuştur. 21 Kasım 1986'da kabul edilen `Bireysel Çalışma Et kinlikleri Yasası`yla Sovyet vatandaşlarına bazı sınırla malarla, bireysel ekonomik etkinlik göstermelerine izin, verildi. Yine aynı tarihte kabul edilen ` Devlet İşletme leri Yasası`, işletmelerin, birliklerin, kolhoz ve sovhoz- ların tam ekonomik muhasebeye ve özfinansmana geçmesini ön görüyordu. Bu yasayla işletmelerin hakları ve sorumluluk ları da arttırılıyordu. Sovyet ekonomisine strüktürel («yapısal) değişiklik ler getiren diğer önemliyasal düzenlemelerden biri de `Ki ralama Kanunu`dur. Kanun,- zarar eden ve verimsiz işletmele rin 50 yıla varan bir süre İçin özel` teşebbüse kiralanması nı öngörüyordu. Toprağın mülkiyeti yine devlette olacak fakat, toprak ve üretim araçları işleyenlere kiralanacak ve kira hakkı miras yoluyla devredilebilecekti. `Kiralama Ka~ nunu`yla getirilen önemli değişikliklerden biride ülkenin tarım politikasını belirleyen devlet planlama komitesi G0- SAGROPROM'un lağvedilmeaidlr. Diğer önemli bir yasal düzenleme de 13 Ocak 1987'de kabul edilen ve sonraki günlerde önemli değişikliklere uğ rayan `Joint Venture («Ortak Yatırım) Kanunundur. Kanunla yabancı firmalara, Sovyet kuruluşlarıyla birlikte ortak ya tırımlarda bulunmalarına izin verilmiştir» Kanun, Sovyet ler Birliği 'ne çağdaş teknoloji transferini, yabancı serma ye girişini, yabancı- şirketlerin pazarlama ve dağıtım im kanlarından yararlanmayı, yurt içi üretimi ve ortak şirket leri ihracata yönelterek döviz gelirlerinin arttırılması hedeflenmiştir. Birbirinden bağımsız olarak uygulamaya konulan bu reformların ardından 23 Mayıs 1990'da Halk Temsilcileri Meclisi Başbakan Ryzkov'un pazar ekonomisine yumuşak bir geçişi öngören planı kabul ederek Yüksek Sovyet'e sundu.249 Ryzkov'un planına göre devlet monopolleri hisselerinin ço ğunluğu devlete ait kalmakla birlikte özelleştirilerek a- nonim şirketlere dönüştürüleceklerdi. 1990 başlarında ortaya çıkan ve pazar ekonomisine ge çişi öngören ikinci plan, `Şatalin Planı` ve `500 Gün Prog ramı` gibi adlarla anılan programdı. Bu- programda farklı birimlere uygulanması planlanan ekonomik reformlar tek bir programa bağlanıyordu. Plan, 500 gün içinde aşamalı olarak pazar ekonomisine geçişi öngörüyordu. Fakat, bu iki plan da yeterli bulunmamış ve planlar yerine her iki planı birleştiren Abel Aganbegyan'ın `Bir leştirici Plan`ı kabul edilmiştir. Birleştirici Plan da pazar ekonomisine geçişin aşamalı olarak gerçekleştirilme sini öngörmekle birlikte, aşamalar için zaman sınırlaması getirilmemiştir. Gerçekleştirilen ekonomik reformlar çerçevesinde devlet planlama komiteleri olan G0SPLAN ve G0SNAB re-orga- nize edilirken G0SAGR0PR0M lağvedilmiştir. Gerçekleştirilen reformlarla ekonomik krizin aşılma sı beklenirken; gelişmeler aksi yönde olmuş ve ekonomik kriz büsbütün artmıştır. Bunda en önemli etken gerçekleş tirilen reformlarla eski sistem hemen tümüyle kaldırılır ken, yeni sistem oturtulamamış ve reformlara karşı bir fren mekanizması doğmuştur. Fren mekanizmasının doğuşun da etkili olan diğer faktörleri şöyle sıralamak mümkündür. - Sovyetler Birliği'nin pazar ekonomisi deneyimi olmaması ve pazar ekonomisine geçiş için uygun alt yapı nın kurulamaması mayısı -Reformları yönetebilecek yetişmiş kadroların ol- - Muhafazakar muhalefet - Sektörlerin birbirinden izole olmalarının neden olduğu çelişkiler '.. - - Ekonomik krizin halk üzerinde yarattığı baskı, ve bu baskı nedeniyle halkın reformlara desteğinin azalması -. Çernobil faciası, Ermenistan ve Tacikistan'daki depremler, birbiri ardına gelen kurak mevsimlerin tarıur sal üretimi olumsuz yönde etkilemesi, grevler ve işçi ha reketleri - Glasnost'la birlikte özgürlük ortamının doğmasıy la uluslardan gelen bağımsızlık istekleri, etnik çatışma lar ve cumhuriyetlerin merkez yönetimine karşı olan yüküm lülüklerini yerine getirmemeleri.250 Kimi zaman ekonomik reformlardan önce, kimi zaman da ekonomik reformlarla birlikte uygulamaya konulan siya sal reformları da şöyle özetlemek mümkündür. Toplum hayatının demokratikleştirilmesini isteyen Gorbaçov, Parti ve hükümet yetkilileriyle fabrika yöneti cilerinin gizli oyla ve çok adaylı olarak seçilmesi, öz yönetimin güçlendirilmesi, KP'nin iktidar tekeli ve öncü rolüne son verilmesi gibi reformları gerçekleştirmek için uygun zemin aramış ve aradığı zemini SBKP 19. Konferansın da bulmuştur. 28 Haziran 1988' de toplanan Konferans, si yasal reformlar için bir dönüm noktası olmuştur. Konfe- rans'ta bir dizi siyasal reform kararı alınmış ve uygula maya konulmuştur. Gerçekleştirilen en önemli reformlar, KP iktidar tekeli ve öncü rolüne son verilmesi, seçimlerin gizli oy ve çok adaylı yapılmasını öngören seçim kanununun hazır lanması, Halk Temsilcileri Meclisi'nin kurulması. Devlet Başkanı'nın yetkilerinin arttırılması, merkez yönetiminin görev ve yetkilerinin bazılarının yerel yönetim organları na devredilmesi, sendikalar, Leninist Komünist Gençler Bir liği, Yağarlar Birliği, Kadınlar Birliği gibi rejim des tekleyicileri olmaktan öte bir fonksiyonları olmayan kit le örgütlerinin gerçek anlamda muhalefet yapmalarına im kan verilmesi gibi reformlarla demokratikleşme yönünde ö- nemli adımlar atılmıştır. Sovyetler Birliği'nde `Gİasnosf'la birlikte özgür lük döneminin başlaması yıllardan beri çeşitli şekillerde susturulmuş olan ve Rus milliyetçiliği potasında eritil meye çalışılan ulusları harekete geçirmiş ve cumhuriyet lerde birbiri ardına milliyetçi hareketler görülmeye baş lanmıştır. Bal tık Cumhuriyetleri 'nde başlayan ve diğer cumhuriyetlerde de etkili olmaya başlayan milliyetçilik hareketleri, kültürel milliyetçilik kimliğiyle başlamış, ardından egemen bir kimliğe bürünmüşlerdir. Milliyetler sorununa başlangıçta kayıtsız kalan Gorbaçov, SBKP XXVII. Kongresi 'ne sunduğu raporda Lenin'in milliyetler politikasının aynen devam ettirileceğini be lirtmişti. Fakat sorunun ciddi boyutlara ulaşması üzeri ne acil önlemler alınması gerektiğini vurgulamıştır. Fa kat cumhuriyetlerde gitgide güçlenen milliyetçi eğilimler karşısında, Sovyet yönetimi askeri tedbirlere başvurmuş tur. Alma Ata 'daki ayaklanmanını bastırılması, 1959 son larında Gürcistan'daki halk hareketinin bastırılması, 20 Ocak 1990'da Azerbeycan'ın başkenti Baku'nun işgali, Bal- tık Cumhuriyetleri 'ndeki askeri harekatla milliyetçilik hareketleri bastırılamamış; aksine miliyetçi eğilimler da ha da güçlenmiş ve cumhuriyetler birbiri ardına egemenlik ilan etmişlerdir. Cumhuriyetlerin egemenlik ilanları üzerine harekete251 geçen Gorbaçov, `Yeni Birlik Sözleşmesi` hazırlaması için çalışmaları başlatmıştır. Bu çerçevede `Yeni Birlik Söz leşmesi` 16 Ocak 1991' de Yüksek Sovyet tarafından kabul e- dilerek, 17 Mart 1991'de halk oyuna sunuldu. `Yeni Birlik Sözleşmesi`, cumhuriyetlerin, merkezi yönetime karşı, eskiye oranla daha bağımsız hareket etmele rine imkan tanımasına rağmen merkeziyetçi bir federasyon mo deli şeklindeydi. Bu nedenle sözleşme cumhuriyetlerden ba zılarını tatmin etmemiş ve Baltık Cumhuriyetleriyle birlik te Moldavya, Ermenistan ve Gürcistan referandumu boykot et-fcî- ler., diğer 9 cumhuriyette ise, halk `Yeni Birlik Sözleşme sini onayladı, 17 Mart 1991 tarihinden önce Baltık Cumhuriyetleri nin parlamentoları bağımsızlık kararı aldılar. Yapılan1, halkoylamalarmda da bu cumhuriyetlerin halkları bağımsız lık doğrultusunda oy kullandılar. Gürcistan'da ise daha sonra yapılan referandumda halk diğer bağımsızlık yanlısı cumhuriyetlerde olduğu gibi bağımsızlık ilanı doğrultusun da oy kullandı. `Yeni Birlik Sözleşmesi`nin halk tarafından onaylan masının ardından, sözleşmenin imzası için hazırlıklar yapı lırken 19 Ağustos 1991'de patlak veren darbe Sovyetler Bir- liği'nin sonu olmuştur. Darbeden sonra cumhuriyetler bir biri ardına bağımsızlıklarını ilan ettiler. Baltık Cumhuriyetleri, Sovyetler Birliği'nden ayrı lan ilk cumhuriyetler oldular. Darbeden sonra gelişmeleri görüşmek üzere olağanüstü toplantılar yapan Halk Temsilci leri Meclisi, 6 Eylül 1991'de Baltık Cumhuriyetleri 'ni ta nıma kararı aldı. Böylece Sovyetler Birliği'nin bölünmesi resmen tescil edilmiş oldu. Bu arada Slav Cumhuriyetleri aralarında yaptıkları bir dizi görüşmeden sonra 8 Aralık İ'991'de Beyaz Rusya'nın başkenti Minsk'te Bağimsız Devletler Topluluğu (BDT)'nun kurulduğunu ve Sovyetler Birliği'nin varlığının sona erdi ğini bildiren anlaşmayı imzaladılar. Sonraki günlerde di ğer cumhuriyetlerin katılımıyla. Kazakistan1 m başkenti Al ma Ata'da gerçekleşen zirveyle Baltık Cumhuriyetleri ve Gür cistan dışındaki bütün cumhuriyetler BDT'na katılmış oldu lar. Zirvede imzalanan bir protokolle taraflar Sovyetler Birliği'nin varlığına son verdiklerini ilan ettiler. Bu ge lişmeler üzerine Gorbaçov, 25 Aralık 1991'de görevinden is tifa etti. 26 Aralık 1991'de de Yüksek Sovyet, Sovyetler Birliği'nin varlığını sona erdiren kararı oybirliğiyle al dı. Böylece Sovyetler Birliği tarihe karışmış oldu. SoVyetler Birliği 'ndeki gelişmeler diğer Doğu Avrupa ülkelerinde de oldukça etkili olmuştur. Büyük ölçüde Sov yetlerin askeri destekleriyle ayakta durabilen Doğu Avrupa rejimleri Sovyetlerin bu desteklerini çekmeleriyle çökmüş tür. Bu ülkelerin Komünist Partileri, Sovyetler Birliği'n-252 deki radikal reform hareketlerini takip etmişler ve onlar da kendi reformlarına gerçekleştirmişlerdir. Hatta Maca ristan, Polonya ve Çekoslavakya daha radikal reformlar ger çekleştirmişlerdir. Bu ülkeler biftbiri ardına pazar ekono misine geçişi öngören radikal reform gerçekleştirirlerken, siyasi rejimlerinde de köklü değişiklikler yaparak, demok ratik rejime geçmişlerdir. Doğu Avrupa ülkelerinde geliş meler 1989 yılında bir patlama şeklinde olmuştur. Halktan gelen yoğun isteklere rağmen, radikal reformların gerçekleş tirilmediği Romanya, Bulgaristan ve Arnavutluk'ta geniş çap lı halkhareketleri olmuştur. Hatta Romanya'da halk hareke ti bir ayaklanmaya dönüşmüştür. Halktan gelen yoğun baskı lara dayanamayan KP yönetimleri zorunlu olarak radikal, re form hareketini başlatmışlardır. Bu arada Sovyetler Birliği'nde başlayıp diğer Doğu Avrupa ülkelerinde de etkili olan milliyetçi akımlar, Sov yetler Birliği'nden sonra Yugoslavya ve Çekoslavakya'nın da bölünmesine neden olurken; iki Almanya'nın birleşmesin de etkili oİmuştur. Doğu Avrupa ülkelerindeki gelişmeler bu ülkelerin çehrelerini değiştirirken, uluslararası politikada da kök lü değişiklikleri beraberinde getirdi. Reform uygulamalarının başarıya ulaşması için yeter li kaynak temininde zorluklarla karşılaşan Gorbaçov, silah lanma harcamalarında kesintiye gitme yolunu benimsemiştir. Silahlanma harcamalarında kesinti yapılabilmesi için de Do- ğu-Batı ilişkilerinde yumuşamanın zorunlu olduğunu, gören Gorbaçov, Sovyet dış politikasında köklü değişiklikler ya parak ABD ve diğer batılı ülkelere diyalog çağrısında bu lunmuş ve diyalogun başlatılabilmesi ye amacına ulaşması 1- çin de Afganistan işgaline son verilmesi * Doğu AVrupa ülke lerinde konuşlandırılmış olan Sovyet askeri gücünün geri çekilmesi ve savunma harcamalarında indirim yapılması gi bi iyi niyet gösterilerinde bulunmuştur. Atılan bu adımlar olumlu sonuç vermiş ve bloklar arasında diyalog başlamıştır, Fakat 1987. sonlarına kadar somut bir sonuç elde edilemedi. Elde edilebilen ilk somut sonuç 8 Aralık 1987'de INF And- laşmasının imzalanmasıdır. Bu andlaşmaya göre taraflar ka rada konuşlandırılmış 300-3000 mil arasındaki bütün nükleer füzelerini imha edeceklerdi. Daha önceki andlaşmalarla nük leer silahlara sınırlandırmalar getirilirken, INF'le nük leer silahların imha edilmesi kararlaştırılmıştır. Bu ne denle andlaşma oldukça önemlidir. ABD ve Sovyetler Birliği arasındaki zirvelerle elde edilen diğer somut sonuç 29 Haziran 1982'den beri devam e- den START görüşmelerine hız kazandırılması plmuş.tur. Bir biri ardına yapılan zirvelerdensonra `Soğuk > Savaş` dönemi sona ermiştir. Nitekim 2-3 Aralık 1989 tarihlerinde Mal- ta'da yapılan zirve sonunda liderler, `soğuk savaş` dönemi nin sona erdiğini ve kalıcı barış döneminin başladığını vurguladılar. Bu tarihten sonraki gelişmeler liderleri haklı çıkarmıştır.253 1 Mart 1990'da Varşova Pak ti' nan askeri kanatlanan fesh edilmesi, Sovyetler Birliği'nin iki Almanya'nan bir leşmesini onaylaması, AKKUM'nin anlaşmayla sonuçlanması, Avrupa'daki bölünmenin ve soğuk savaş döneminin sonu olmuş tur. Avrupa ' dakl yeniden yapj lıınmıı 19-21 Kasım 1990 tarih ler i rulo AG I K üyesi 34 ülkenin t ak ı I ınu y la gerçekleşen zir ve sonunda kabul edilen `Paris Şartı`yla tescil edilmiştir. Zirve sarasında ayrıca AKKUM Andlaşması imzalanmıştır. Doğu Avrupa gelişmelerinin Türkiye'ye etkilerini de şöyle özetlemek mümkündür. Gelişmelerin Türkiye'yi ne yönde etkileyeceği konu sunda ortaya farkla görüşler atılmıştır. Başlangıçta Tür kiye'nin gelişmelerden olumsuz yönde etkileneceği görüşü da ha fazla kabul görürken; gelişmelerin istikrarsızlık ve be lirsizliklerle birlikte risk ortamını doğurması, Türkiye'yi çevreleyen Balkanlar-Kaf kasya-Ortadoğu üçgeninde etnik ça tışmalar, iktidar mücadeleleri, bölgesel güçler arasındaki çatışmalar gibi istikrarsızlık faktörlerinin yoğunlaşması ve Türkiye'nin bu üçgenin merkezi konumunda olması, Irak'ın Kuveyt'i işgaliyle patlak veren Körfez Krizi ve sonraki, ge lişmeler, Doğu Avrupa'daki gelişmeler gözönünde bulunduru larak hasırlanan NATO'nun yeni stratejisi, Türkiye'nin stra tejik önemini korumasında etkili, olmuştur. Bunun yanında Türkiye'nin Sovyetler Birliği 'nden ba- gımsızlağanı kazanan Türk Cumhuriyetleriyle ırk, din, kül tür, dil, tarih gibi ortak özellikler ve Türkiye'nin bu ül keler için model ülke olabilme, yeniden yapılanmalarına sağ layabileceği katkı, Bati ile Türk Gumhuriyetleri arasında köprü vazifesi görebilecek konumu gibi özellikleri ön plana çıkararak, Türk Cumhuriyetleriyle karşılıklı çıkar ilişki^- sine dayalı ilişkiler kurmuştur. Doğu Avrupa gelişmeleriyle birlikte beliren fırsat lardan faydalanan Türkiye, `Uydu Ülke` konumundan çıkıp `Metropol ülke` olma yoluna girmiştir. Türkiye'nin Azeri- Ermeni çatışması, Bosna-Hersek sorunu, Körfez Krizi ve son raki gelişmelere zorunlu olarak büyük ilgi duyması ve bu konularda belli bir etkinliği olan ülke konumuna gelmesi, eski Sovyet Cumhuriyetleri-özellikle Türk Cumhuriyetleri- ve diğer- Doğu Avrupa ülkeleriyle geliştirilen ilişkiler, KEIB gibi bölgesel nitelikli örgütlenmelere.önderlik ede bilmesi bunu göstermektedir. Türkiye'nin bu konuma gele bilmesi daş ilişkilerinde tek boyutluluktan sıyrılıp, çok boyutluluğa geçmesiyle mümkün olmuştur. - 257