Search

Bu çalışmada, 1856-1866 Numaralı Trabzon Şerʻiyye Sicillerinden faydalanılarak, 1688-1703 yıllarını kapsayan 16 yıllık bir süreç içerisinde Trabzon şehrinde boşanma bahsi değerlendirilmektedir. Bu çalışma dört ana bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde konu ile alâkalı ayrıntılı bir literatür çalışması yer almaktadır. İkinci bölümde öncelikle `İslâm ve Osmanlı Hukukunda Evlilik` bahsi kısaca ele alınmıştır. Daha sonra `İslâm ve Osmanlı Hukukunda Boşanma` hususu anlatılmıştır. Boşanma başlığı altında İslâm ve Osmanlı Hukuku'nda Boşanma İle İlgili Kaynaklar, Boşanma Usulleri, Boşanmaya Dair Diğer Usuller ve Boşanmanın Sonuçları yer almaktadır. Üçüncü bölümde XVII. yüzyılın son çeyreğinde Trabzon'da nikâh akitleri siciller üzerinden değerlendirilmiştir. Bölümün alt başlıklarında Nikâh Akitlerindeki Medenî Durumlarına Göre Trabzon Kadınları ve Evlilikte Kadının Güvencesi: Mehir adlı kısımlar yer almaktadır. Dördüncü ve son bölümde Trabzon'daki boşanma hadiseleri, türlerine göre tasnif edilip değerlendirilmiştir. Bu bölümde boşanma Talâk, Muhâlaʻa, Kazaî Boşanma veya Tefrik olarak alt başlıklara ayrılmıştır. Bölümün son kısmında eşleri tarafından terk edilen kadınların anlatıldığı, `Kocaları Tarafından Terk Edilen Kadınlar` adlı bir kısım da yer almaktadır.Anahtar Kelimeler: Boşanma, Osmanlı, Trabzon, 17. Yüzyıl. This thesis deals with subject of divorce according to the Trabzon Kadi Court Records numbered 1856 to 1866 between the years 1688-1703.This study consists of four chapters. The first chapter has a detailed literature about the subject. In the second chapter, first we examined the place of marriage in Islam and Ottoman Law and then the subject of divorce in Islam and Ottoman Law was also examined. Here the kinds of divorce were examined. Under the heading of `Divorce`, The Sources for Divorce in Islamic and Ottoman Law, Types of Divorce, Other Methods for Divorce and Its Results. The third chapter evaluates the marriage agreements in the last quarter of the 17th century in Trabzon in connection with Trabzon Kadi Court Records. Under the heading there are topics like Women in Trabzon During The Marriage Agreements, Dowry; The Insurance of Women in Marriage. The fourth and the last chapter investigate the kind of divorce cares in Trabzon in groups. In this chapter divorce were grouped under sub headings like, talak, muhalaa, kazai boşanma or tefrik. In the last part of the chapter there is a section called `The Lonely and Abandoned Women of The Ottomans`. Keywords: Divorce, Ottoman, Trabzon, 17th Century. 177

İnsan var olduğu sürece ihtiyaçları da buna paralel olarak hep var olmuş, bitmemiş ve giderekartmıştır. Bu ihtiyaçları karşılama hususunda insan kimi zaman kendi kendine yeter iken kimizaman ise bir başkasına ihtiyaç duymuştur. Bu doğrultuda vekâlet uygulaması hemen her toplumdakendine yer bulmuştur. Medeni bir tabiat üzerine yaratılmış olan insan kendini toplumdansoyutlayıp hayatını devam ettiremez. Mutlaka sosyal hayatın içinde yer almak zorundadır. Tezinana kaynağını oluşturan şer'iyye sicilleri insanların sosyal hayatı hususunda oldukça zengin bilgileriçermektedir. Vekâlet uygulamasından oldukça yaygın bir şekilde faydalanıldığı yine sicillerdekikayıtlardan anlaşılmaktadır. Bu tezde Trabzon Şer'iyye Sicillerinden faydalanılarak XVII. yüzyılınson çeyreğinde Trabzon'da vekâlet çalışılmıştır. Bu tez de 1850/1851 numaralı Trabzon Şer'iyyesicilleri ana kaynak olarak kullanılmıştır. Bu siciller Hicri 1088-1091 ve Miladi 1677-1681 yıllarıarasındaki kayıtları içermektedir. Tez üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde tarihi süreçtevekillik üzerinde durulmuştur. İkinci bölümde 17. Yüzyılın son çeyreğinde Trabzon'da vekâletinnasıl olduğu üzerinde durulmuştur. Son bölümde ise vekâletle ilgili farklı başlıklar altında kayıtlartasnif edilerek belirtilen yıllar içinde vekillerin ve vekil tayin eden kişilerin sosyal hayattakikonumlarının ne olduğu konusuna açıklık getirilmeye çalışılmıştır.Anahtar Kelimeler: Vekillik, Vekâlet, Trabzon, Şer'iyye Sicilleri. Human being is a social creature and needs an environment. The requirements for human being always existed. In order to meet the requirements human being sometimes needs other people. Human being cannot survive in the world without the support of other creatures mainly humanity. For that reason, human must take place in social life. The application of proxy in societies therefore always found a place.The main source of our thesis is Ottoman Kadi Court Records. Court Records consists of cases about almost every aspects of life which otherwise cannot be traced in other Ottoman archival documents. The records show that the power of attorney was frequently used by Ottoman citizens in the courts. In this thesis we searched the application of attorney in Trabzon for the last quarter of the 17th century. The thesis consists of three chapters The first chapter deals with the attorney in historical process. The second chapter investigates the power of attorney in Trabzon for the last quarter of the 17th century. The last chapter searches the representatives under different headings and attempts to determine the social status of them. Keywords: Proxy, Trabzon, Sharia registers. 104

Osmanlı şehirlerinde kadılar tarafından tutulan ve mahkeme kayıtlarını ihtiva eden defterlere Kadı Sicilleri denir. Bu siciller, Osmanlı toplumunun ekonomik, askeri ve kültürel yapısının araştırılmasında birinci dereceden öneme sahip belgelerdir. Sahip oldukları zengin muhteva dolayısıyla şehir tarihi hakkında yapılan birçok çalışmanın ana kaynağını oluşturmaktadırlar.Kadı Sicilleri'nin ana kaynak olarak kullanıldığı bu çalışmada 1600-1620 yılları arasında Trabzon'da yaşanan asayiş olayları değerlendirilmiştir. Gerek toplum içerisinde münferit olarak gerekse de grup halinde yaşanan olaylar değerlendirilmek suretiyle, bir Osmanlı şehri olan Trabzon örneği üzerinden Osmanlı toplumunun içerisinde bulunduğu durum gösterilmeye çalışılmıştır. Çalışma üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde İslam ceza hukuku incelenmiştir. Bu bölümde İslam hukukunda suç ve cezanın mahiyeti hakkında bilgi verilerek had, kısas ve tazir cezası gerektiren suçlar incelenmiştir. İkinci bölümde Osmanlı hukukunun şer'i ve örfi yönü, Şer'iyye mahkemeleri ve bu mahkemelerde davaların nasıl görüldüğüne dair bilgiler verilmiştir. Üçüncü ve son bölümde ise kuruluşundan 17. yüzyılın ilk yarısına kadar Trabzon'un siyasi tarihi hakkında bilgi verildikten sonra, toplum içerisinde gerek münferit gerekse de grup halinde görünen ve şehirdeki asayiş ve güvenliği etkileyen olaylar incelenmiştir In Ottoman cities the notebooks which were written by kadis and which have contents of the court records are called as Kadi Registers. These registers are best records in the research for economic and military and cultural structure of Ottoman society. They form the main sources of many studies about the city history due to their rich contents.This study in which the Kadi Registers are used as the main source, examined the public order events in Trabzon between the years 1600-1620. It is tried to be revealed the difficult situation of the Ottoman society through Trabzon as a sample city of Ottoman by evaluating events that appeared both invidually and as group within the society. The study consists of three chapter. In the first chapter İslamic Criminal Law was analyzed. In this part, it was given information about the quality of crime and punishment and crimes that reguires had and kısas and tazir were examined. In the second chapter, it was given information about the şer'i and orfi chracter of Ottoman Law, Şer'iyye Courts and in these courts how cases were decided. In the third and last chapter, after giving information about the political history of Trabzon from its foundation until the first half of 17th century, the events that appear both invidually and as a group within the society and which affected city's safety and security were examined. 126

Bu çalışmada, insanlar arasında ortaya çıkan anlaşmazlıkları sona erdiren sulhun Trabzon şehrindeki toplum ilişkileri ile hukuk sistemine yansıyan uygulanış biçimi ele alınmaktadır. Konu ile ilgili olarak 1857, 1858, 1859, 1860, 1861, 1862 numaralı Trabzon şer'iyye sicillerinden faydalanılmıştır. Çalışma alanı XVII. Yüzyılın son çeyreğini kapsamaktadır. On yıllık süreci kapsayan bu dönem Hicri 1101-1108 miladi 1689-1698 yılları arasındaki kayıtları ihtiva etmektedir. Bu çalışma üç ana bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde sulh akdinin İslam ve Osmanlı hukuk sistematiği içerisindeki yeri üzerinde durulmuştur. Bu kısımda ilk olarak sulhun kaynaklardaki önemi ayetler, hadisler, fetvalar ve kanunnâmeler doğrultusunda açıklanmaya çalışılmıştır. Ayrıca bu bölümde sulh akdi kendisine has özellikleri bakımından ele alınmıştır. İkinci bölümde Trabzon örneği üzerinden sulhle alakalı kayıtlar çeşitli hukuk başlıklar altında incelenmiştir. Çeşitli konularda tasnif edilen sulh akidleri gerektiğinde grafik ve tablolarla desteklenerek kapsamlı bir değerlendirmeye tabi tutulmuştur. Üçüncü bölümde ise XVII. Yüzyılın son çeyreğinde Trabzon mahkeme kayıtlarında sulh akidlerinin genel bir analizi yapılmıştır. Bu bölümde muslihûn (arabuluculuk) müessesesi, bedel-i sulhun çeşitleri, niteliği açısından sulh akidleri incelenmiştir. Yine bu kısımda Trabzon'da sulh akidlerinin yaşandığı kaza, nahiye, mahalle ve köyler tasnif edilmiştir. Ayrıca sulh akdinin dini gruplar üzerindeki etkisi ile tarafların unvanları, cinsiyetleri ve akrabalık bağları ayrıntılı olarak değerlendirilmiştir.Anahtar Kelimeler: Sulh, Muslihûn, Bedel-i Sulh, XVII. Yüzyıl, Trabzon, Şer'iyye Sicilleri This thesis deals with the disputes which ended with reconciliation cases in the city of Trabzon between the years H. 1101-1108 AD 1689-1698. Our main source for the study is the Trabzon Kadi Court Records numbered 1857, 1858, 1859, 1860, 1861 and 1862. The thesis consists of three chapters. The first deals with the place of peace agreements (Sulh) in Islam and Ottoman Law. Here, first we gave important Quranic verses, Prophets words, fatwas and kanunnames and examined the importance of them in the mentioned sources. In addition to that peace agreements are studied with their peculiarities. In the second chapter, entries about peace agreements were investigated under different headings. These entries, when it is necessary, are supported with tables and graphics. In the third chapter, we have analyzed the peace agreements happened in Trabzon Kadi Court in the last quarter of the 17th century. In this section the office of reconsiliation, the kinds of peace agreement payments and the kinds of peace agreements were mentioned. In addition, the peace agreements which happened in districts, villages, quarters, of Trabzon were mentioned. In this section we also evaluated the effects of peace agreements on different religious groups and the social status of people who were the subjects of peace agreements.Keywords: Peace, Reconciliation, Sulh Payment, XVII. th Century, Trabzon, Court Records 200

17. yüzyıla damgasını vurmuş olan Köprülü ailesinin birinci kuşağının annesi olan Köprülü Ayşe Hanım'ın hayatı, vakfiyesi ve aile içerisindeki etkinliğinin incelendiği bu tezde bir sadrazam eşinin ve validesinin portresini ortaya çıkmaktadır. Köprü kasabasının ileri gelenlerinden birinin kızıyken Köprülü Mehmed Paşa ile evlenmesi sonrasında önce sadrazam eşi olması daha sonra ise oğlunun sadrazam olmasıyla mali ve siyasi konularda sözünün dinleniyor olması açısından kendisi hâne içerisinde önemli bir yere sahiptir. Bu çalışmada Köprülü Ayşe Hanım'ın, bir valide sultan kadar olmasa dahi elde olan kaynaklar ve vakfiyesi vasıtasıyla hayatı anlatılmış ve biyografik bir hale getirilmiştir. Bugüne kadar erkeklerinin merkezde olduğu biçimde okuduğumuz Köprülü hânesine bu sefer Ayşe Hanım'ın merkezinde olduğu anlatım ile inceleyeceğiz. This thesis examines the life of Köprülü Ayşe Hanım who is wife of Köprülü Mehmed Pasha and mother of Fazıl Ahmed Pasha and Fazıl Mustafa Pasha. Köprülü family is the most powerful family in the 17th century Ottoman history and this thesis is focused on the life of Ayşe Hanım and her impact on Köprülü family based on primary sources and on her waqf foundation in Köprü. While she was a family member of a leading family in Köprü, she married to Mehmed Pasha and her career line continued firstly as the wife of the grand vizier and later as the mother of grand vizier. Being the mother of grand vizier put her in a significant position within the family and as we know she has crucial impact on decisions of financial and political issues. Until now, Köprülü family has been studied within the perspective of their men and through their successes and failures. This thesis will focus on this family by putting Ayşe Hanım in the center. 132

`daha sBu çalışmada, 1601-1606 yılları arasında Rodosçuk'ta aile, sosyal yapı ve ekonomik durumu ele alınmıştır. Çalışma içeriği oluşturulurken genel olarak şer'iyye sicilleri ve yazılı eserler ön planda tutulup çalışma oluşturulmuştur.Çalışma bir giriş iki bölümden meydana gelmektedir. Giriş kısmında Rodosçuk'un tarihçesi, adı ve coğrafyası üzerinde durulmuştur. Türk hâkimiyeti öncesi ve sonrası Osmanlı Devleti tarafından fethine değinilmiştir. Ana kaynaklar ve yazılı eserlerden bahsedilerek çalışmanın önemi vurgulanmıştır. Birinci bölümde, Rodosçuk halkının aile yapısı, evlenme, boşanma, nafaka ve mehir gibi birçok konuya yer verilmiş sosyal yapı ve sosyal hayatı etkileyen olumsuz olaylar adam yaralama, hırsızlık ve eşkıyalık gibi olaylar incelenmiştir. İkinci bölümde Rodosçuk'un ekonomik yapısı ön plana çıkarılmış tarım, hayvancılık, ticaret, vergi ücretlendirmeleri yer almış bunların yanı sıra mülk satışları, meslekler, servet dağılımı ve para vakıfları ele alınarak değerlendirme yapılmıştır. Son olarak da Rodosçuk'ta meydana gelen doğal afetler, imar faaliyetlerine değinilmeye çalışılmıştır. In this study, family, social structure and economic situation in Rhodes Rhodes between 1601-1606 were discussed. When the content of the study was created, the general records of the sharia and written works were prioritized.The study consists of two parts of an introduction, the history, name and geography of Rhodes is emphasized. The conquest by the Ottoman Empire was mentioned before and after the Turkish domination. The main sources and written works are mentioned and the importance of the study is emphasized. In the first part, the family structure of Rhodesian people, marriage, divorce, alimony and mehir are given a lot of topics such as social structure and negative events affecting social life, such as man wounding, theft and banditry. In the second part, the economic structure of Rhodes was highlighted and agriculture, animal husbandry, trade, tax charges were included, as well as property sales, occupations, wealth distribution and money foundations were evaluated. Finally, natural disasters and zoning activities in Rhodes were tried to be mentioned. 163

İç Anadolu coğrafyasında yer alan Ankara, ilk çağlardan beri bulunduğu alan itibariyle önemli bir yerleşim bölgesi olmuştur. Bu olguya paralel olarak şehir kendi içerisinde sosyal, siyasi ve fiziksel olarak değişiklikler geçirmiştir. Bu değişiklikler içinde XVII. yüzyıl'da Osmanlı dönemi Ankara şehrinde bulunan Hacı Doğan Mahallesi'nin konumu ve tarihsel gelişimi çalışmamızın ana konusu oluşturmaktadır. Bu çalışma bir bakıma Osmanlı dönemi Ankara şehri içerisinde meydana gelen sosyal ve fiziksel değişimlerin, şehrin en küçük parçası olan bir mahalle üzerindeki yansımalarının değerlendirilmesidir.Tez çalışmamızın konusuna ışık tutan en önemli kaynak Osmanlı arşiv vesikalarından birisi olan Şer'iyye Sicilleri 'dir. Kaynakların ve mevcut imkânların elverdiği ölçüde Hacı Doğan Mahallesi'nin sosyal, ekonomik ve fiziksel durumunu bir bütün halinde ortaya koymayı amaçlayan bu çalışma beş bölümden meydana gelmektedir. Birinci bölüm `Tarihte Ankara` başlığı altında sunulmuş olup, Ankara'nın en eski dönemlerinden günümüze kadar geçirmiş olduğu evreler incelenmiştir. İkinci bölümde ise, bir mekân olarak ele alınan şehir ve mahalle hakkında bilgi verilmeye çalışılmış, bunun yanında Hacı Doğan Mahallesi'nde bulunan ev ve ev eşyaları hakkında bilgi verilmiştir. Amacımızın Hacı Doğan Mahallesi'nin sınırlarının ve genişlediği alanın belirlenmesi olması, çalışma esnasında dini ve sivil mimari yapıların incelenmesini de beraberinde getirmiştir. Bu nedenledir ki çalışmamızın bu bölümünde mahallede bulunan yapılar analiz edilmeye çalışılmıştır. Üçüncü bölüm `Sosyal Hayat` başlığı altında incelenmiş olup, Osmanlı dönemi Ankara Hacı Doğan Mahallesi'nde meydana gelen nişan, nikâh, evlenme, boşanma ve çocukları da içinde alan ailenin oluşma ve dağılma süreci açıklanmaya çalışılmıştır. Çalışmamızın dördüncü bölümü `Toplum Düzenini Bozan Olaylar` başlığıyla, mahalle içerisinde meydana gelen hırsızlık, gasp, yaralama, iftira, adam öldürme, tecavüz gibi konular üzerinde durulmuştur.Çalışmamızın son bölümünde ise, `Ekonomik Hayat` üzerinde mahallenin gayrimenkul fiyatları, mahalle halkı arasında meydana gelen borç-alacak ilişkileri, kişiler arasında olan hizmet davaları vs. açıklanmaya çalışılmıştır.Anahtar Kelimeler: Ankara, XVII. Yüzyıl, Mahalle, Hacı Doğan Mahallesi. Ankara, which is located in Central Anatolia, has been an important settlement area since the early ages. Parallel to this phenomenon, the city has undergone social, political, and physical changes. The main subject of our study is the position and historical development of the Hacı Doğan Neighborhood in Ankara in XVII. Century Ottoman period, as one of these changes. In one respect, this study evaluates the reflections of social and physical changes occurred in Ottoman city Ankara on a neighborhood, which is the smallest part of the city.One of the most important sources that shed light on the subject of our thesis is Şer'iyye Records, which is one of the Ottoman archives. This study consists of five parts which aim to reveal the social, economic, and physical condition of Hacı Doğan Neighborhood as a whole as resources and available facilities permit. The first chapter is presented under the title of `Ankara in History` and examines phases Ankara passed through from its earliest periods to the present. The second part gives information about the city and the neighborhood which was considered as a place, and information about the houses and household items in Hacı Doğan neighborhood. The fact that our aim is to determine the boundaries and expanding area of Hacı Doğan Neighborhood brings about the examination of religious and civil architectural structures within the scope of the study. For this reason, this part of the study analyzes the structures in the neighborhood.The third chapter is titled as `Social Life` and explains the formation and dissolution of family including engagement, marriage, wedding, divorcement, and children, which took place in Hacı Doğan Neighborhood in Ottoman period Ankara. Fourth chapter of our study, titled as `Events Disturbed the Social Order`, discusses subjects such as theft, extortion, bodily injury, slander, murder, and rape that occurred in the neighborhood. The last part of our study, `Economic Life`, explains the real estate prices of the neighborhood, debt-credit relationships between the people of the neighborhood, and service cases among people real estate prices of the neighborhood on `Economic Life`, debt-receivable relations between the people of the neighborhood, service suits among people.Key Words: Ankara, XVII. Century, Neighborhood, Hacı Doğan Neighborhood. 160

İpek, günümüzde Kosova sınırlarında bulunan bir şehirdir. İpek, 1462 yılında bölgeyi idare eden Dukakin-zâdelerin elinden alınmış ve böylece İpek'te Osmanlı hâkimiyeti başlamıştır. 1462 yılında kurulan Dukakin Sancağı'na bağlanan İpek, 1479 yılında İşkodra'nın fethedilmesinin ardından kurulan İşkodra (İskenderiyye) Sancağı'na dâhil edilmiştir. 1345 yılında Stefan Duşan döneminde İpek'te bulunan Sırp-Ortodoks Kilisesi, patrikhane seviyesine çıkmıştır. Fakat Fatih Sultan Mehmed'in Sırbistan seferinden sonra bu patrikhane kapatılmış ve özerkliği kaldırılmıştır. Patrikhane, 1557 yılında Sokullu Mehmed Paşa'nın gayretleriyle Osmanlı Devleti'ne bağlı bir şekilde tekrar açılmış ve 1766 yılına kadar varlığını devam ettirmiştir. Bu çalışma, İskenderiye Sancağı'na bağlı İpek Kazası'nın XVI. ve XVII. yüzyıllardaki sosyal, ekonomik ve demografik durumunu ortaya koymayı amaçlamaktadır. Dört bölüm ve girişten oluşan çalışmanın giriş bölümünde çalışmada takip edilen yöntem ve kaynak kullanımından bahsedilmiş, kaza ve civarının tarihçesi anlatılmıştır.Çalışmanın birinci bölümünde kaza merkezi ve kırsal alandaki nüfus verileri saptanmaya çalışılmıştır. İkinci bölümde bölgenin idari yapısı hakkında bilgi verilmiştir. Aynı bölümde İpek Kalesi, İpek Patrikhanesi, vakıf eserler ve sosyal hayat ele alınmıştır. Üçüncü bölümde İpek'teki toprak tasarrufu ve idaresi incelenmiştir. Dördüncü ve son bölümde ise İpek köylerindeki ekonomik faaliyetler ve bu faaliyetlerden alınan vergiler anlatılmıştır. Today, Ipek is a city on the border of Kosovo. In 1462, Ipek was captured from Dukakin-zadah, the rulers of the region, and thus, the sovereignty was resumed by Ottomans in Ipek. In 1462, İpek was attached to the Dukakin Sanjak and then in 1479, it was included in Shkodra (Iskenderiyye) Sanjak which has founded after the conquest of Shkodra. In the period of Stephan Dushan, the Serbian Orthodox church in Ipek reached the level of the patriarchate, in 1345. However, after Fatih Sultan Mehmed's campaing to Serbia, this patriarchate was closed down and its autonomy was abolished. The Patriarchate was reopened by Sokullu Mehmed Pasha in 1557 and operated until 1766.This study aims to reveal the social, economic and demographic status of the District of Ipek, which is connected to Iskenderiye Sanjak in the 16th and 17th centuries. The study consists of four chapter and an introduction chapter. Method and resources, the history of district and its nearby regions are tried to be described in the introduction chapter.In the first part of the study, population datas of the center of district and rural areas were determined. In the second part of study, information is given about the administrative structure of the region. In the same part, Ipek Castle, Ipek Patriarchate, Vakf Buildings and social life were discussed. In the third chapter, use and managemenent of lands in Ipek is examined. In the fourth and last chapter, the economic activities in the villages of Ipek and the taxes taken from these activities are explained. 436

Bu tez, erken modern dönem (16.-17. yüzyıllar) Osmanlı İmparatorluğu'nda yönetici ('askerî) ve yönetilen (re'âyâ) sınıflar arasındaki ilişkiyi incelemektedir. Bu çalışma; vergiyi toplamakla yetkilendirilmiş yönetici sınıfın sadece vergi tahsildarı olmadıklarını, aynı zamanda vergiyi halka götürdükleri bir hizmetin karşılığı olarak gördüklerini ve vergiye konu olan faaliyetin yöneticileri olduklarını öne sürmektedir. Eğer yönetici ve yönetilen sınıflar arasındaki ilişkide yeni bir durum (hâdis veya bid'at) ortaya çıkarsa, bu gelenekten ('âdet-i kadîme) sapma da yine vergi üzerinden tanımlanıp çözümlenmeye çalışılmıştır. Bu argümanları desteklemek için, fermânlar ve kânûnnâmeler gibi birincil kaynaklar hermenötik analize tabi tutulmuştur.Osmanlı devlet mantalitesini ve vergilendirme sistemini anlamak için de ikincil kaynaklara başvurulmuştur. Osmanlı vergi sistemini doğru anlayarak devlet yönetimini tam olarak kavrayabileceğimiz sonucuna varılmıştır. This thesis inspects the relationship between ruling class and subject class during the early modern period of Ottoman Empire (16th-17th centuries). The study argues that ruling class who was entitled to collect taxes were not simply collectors, they also claimed that the taxes were in lieu of services they brought to people and they were administrators of the activity that was subject to taxation. If a new situation appears regarding the relationship between ruling and subject classes, this divergence from old tradition was also defined and attempted to be solved through taxation. To bolster these arguments, primary sources such as imperial orders and law codes were put in hermeneutic analysis. Secondary sources were consulted to understand the Ottoman state mentality and framework of taxation. It is concluded that we could only have good understanding of Ottoman administration by accurately assessing taxation. 87

XVII. yüzyılda Osmanlı Devleti, siyasi, iktisadi ve sosyal sorunlarla karşılaşmış ve bunların sonucunda birtakım değişimler yaşamıştır. Uzun savaş dönemleri ve merkezi otoritenin zayıflaması, XVII. yüzyılda Anadolu'nun birçok yerinde asayiş problemlerine neden olmuştur. Bu tez çalışması üç ana bölümden oluşturulmuştur. Birinci bölümde Osmanlı hukuku ele alınmış ve özellikle ceza hukuku üzerinde durulmuştur. Tezin ikinci bölümünde XVII. yüzyılda Osmanlı Devleti'nin genel durumundan ve sorunlarından bahsedilmiştir. Bu bölümde Osmanlı Devleti'nin genel sorunlarından başka, 1692-1700 yılları arasında Trabzon'da meydana gelen asayiş sorunları ele alınmıştır. Trabzon'daki asayiş sorunlarına yaklaşımı olarak değerlendirilen, asayiş sorunları ile ilgili (eşkıyalık faaliyetlerinde bulunan, kanunsuz vergi talep eden yöneticiler ve merkeze yapılan şikâyetler neticesinde merkezden gelen cevaplar gibi) hükümler, incelenen dönem içerisinde ele alınmıştır. Ayrıca merkezden gönderilen asayiş sorunlarıyla ilgili hükümlerin muhtevaları üzerinden genel değerlendirmeler yapılmıştır. Üçüncü ve son bölümde ise çalışmanın ana kaynağı olan şer'iyye sicillerinden hareketle mahkeme kayıtlarına yansıyan, cinayet, darp/yaralama, hırsızlık ve tecavüz-zina gibi kişiler arasında yaşanan anlaşmazlıklar ve suçlar ile yerel yöneticiler ile reaya arasında yaşanan sorunlarla ilgili kayıtlar incelenmiştir. Böylece asayiş problemleri dâhilinde daha çok değerlendirilen eşkıyalık faaliyetlerinin yanında toplumda asayişsizliğe sebep olan tüm suçlarla ilgili kayıtlar tez içerisinde yerini almıştır. Asayiş sorunlarını içeren mahkeme kayıtlarından yararlanarak hangi suçların daha çok işlendiği değerlendirilmiştir. 1692-1700 yıllarında Trabzon'da yaşanan asayiş sorunları tespit edilmiş ve elde edilen sayısal verilerle bu sorunların şer'iyye sicillerindeki sayısı, yıllara göre dağılımı ve mahalle, kaza ve nahiyelerdeki yoğunluğu tablo ve grafiklerle belirtilmiştir. In the 17th century, the Ottoman Empire faced political, financial and social problems and after went through some changes. Long war periods and weakening of central authority caused security problems in many parts of Anatolia in the 17th century. The present thesis study is comprised of three chapters. In the first chapter, Ottoman law handled and especially criminal law is emphasized. In the second chapter of the thesis, is adverted general problems and situation of the Ottoman Empire in the 17th century. In this chapter, In addition to the general problems of the Ottoman Empire in the 17th century, the security problems that occurred in Trabzon between 1692-1700 years are handled. records related to security problems (like local managers who were involved in banditry, those who asked for illegal taxes and the replies from the centre as a result of the complaints sent to the centre), which are regarded as the approach of the state to the security problems, are handled within the examined period. In addition, general evaluations are made from the contents of decrees related to the security problems sent from the centre. In the third and final chapter, Using court records, the main source of the study, records of interpersonal disagreement and problems and crimes like murder, assault/wounding, theft and rape/adultery as well as problems between the local managers and the people are investigated. Thus, in addition to the banditry activities that are evaluated more often within security problems, records of all crimes that cause security problems in society exist in the study. By making use of court records including security problems, the study evaluates which crimes were committed more frequently in courts. The security problems that occurred in Trabzon between the years of 1692 and 1700 are identified and, by using the numerical data obtained, the number of such problems in court records, the distribution of those problems in years and their density in the parish, districts and townships are indicated with tables and graphs. 145

Barok Çağ olarak bilinen dönem, 17. ve 18. yy'ları kapsamaktadır. Avrupa barok müzik ortamında viola d'amore (aşk violası) adıyla bilinen ve popüler olan çalgının, 18. yy. ortaları itibariyle Osmanlı saray musikisi ortamında görülmeye başladığı biliniyor. Bu çalışmanın amacı; Avrupa menşeili violler ailesine mensup bir enstrüman olan sine kemanın kökenleri, icracıları, bestecileri ve organolojik açılardan araştırılmasıdır.Köklerinin Hindistan, Orta Doğu, Orta Asya ve Türkiye'de olduğu bilinen yaylı sazların, asırlar içerisinde birçok gelişim gösterdikleri bilinmektedir. Bu sazlar Ravanastron, ıklığ, rebap, rebec, ayaklı keman, lira de braccio ve fidel olarak incelenmiştir. Sine keman, violler ailesine mensup bir enstrüman olarak bilinmektedir. Viollerin özellikleri ve çalınış biçimleri dolayısıyla farklılık gösterirler. Bu tez içerisinde farklılıklar incelenmiş ve violler grubu enstrümanları sırasıyla; treble viola da gamba, tenor viola da gamba, viola da gamba, bas viola da gamba, viola da bastarde, baryton (viola di bordone) ve viola da braccio olarak verilmiştir.Gerek saraydaki görevleri ve gerekse seyahatleri sebebiyle Osmanlı İmparatorluğu'na gelerek, araştırma imkanı bulan yabancı müzikologların gözlemleri, tespitleri, hatıraları ve kaleme aldıkları belge ve seyahatname gibi kitapların ışığı altında Osmanlı ve şark müziği, kullanılan enstrümanlar ve sine keman hakkında önemli bilgiler elde ediyor; aynı şekilde bu sazlardan pek çoğunun ve tezimizin konusu olan sine kemanın yapımı, ölçüleri, telleri ve akordu hakkında fikir sahibi oluyoruz.Avrupa'da viola d'amore olarak bilinen sine kemanın hiçbir kopukluk olmaksızın orada kullanılmaya devam edildiğini ve Barok orkestralarının vazgeçilmez enstrümanı olduğunu görüyoruz.Ancak ilk defa kemani Corci (1680?-1765?) tarafından sarayda çalındığı bilinen bu saz üç asır boyunca çok popüler olmasına ve bu popülerliğini devam ettirmesine rağmen bu yıllardan sonra cazibesini kaybetmeye ve unutulmaya başlamıştır. Bu tez konusunun seçilmesindeki en önemli etkenlerden birisi, unutulmaya yüz tutan sine kemanın ihyası, genç kuşaklara tanıtılması ve sevdirilmesi amacını taşımaktadır. The period known as the Baroque Age involves the 17th and 18th centuries. In the European baroque music scene, the instrument which known as viola d'amore (viola of love) was very popular. It is known that it started to be seen in Ottoman court music in the middle of 18th century. The purpose of this study is to organologically research the origin, performers, composers of the sine keman which belongs to European originated viol family.Stringed instruments have many improvements in centuries, of whom the roots are in India, the Middle East, Central Asia and Turkey. These instruments analized as ravanastron, ıklığ, rebap, rebec, ayaklı keman, lira de braccio and fidel.Sine keman is known as an instrument from viol family. They differ due to their characteristics and their way of playing. In this thesis, differences were investigated and viol group instruments were given in order of; treble viola da gamba, tenor viola da gamba, viola da gamba, bass viola da gamba, viola da bastarde, baryton (viola di bordone) and viola da braccio.We make important inquiries about the Ottoman and Orient music, used instruments and sine keman under the light of the books such as observations, memoirs and ravel records of the foreign musicologists who have the opportunity to come to the Ottoman Empire due to their duties in the palace or travels, likewise, we have an opinion about construction, measurements, wires and tuning of the sine keman, which is the subject of many of these instruments and our thesis.In Europe, the violin, known as viola da amore, continues to be used there without any disconnection and is an indispensable instrument of Baroque orchestras.However, this instrument which is known that it was known to be played in the palace by the violinist Corci (1680? -1765?) for the first time, it has been very popular for three centuries and it continued its popularity, it has lost its charm and forgotten after these years.One of the most important factors in the selection of this thesis topic is to recover, endear and introduce the almost forgotten violin to the young generations. 79

Tarih boyunca çocuklar, toplumun en zayıf kesimini oluşturmuşlardır. Bu durum onların, haklarının ihlal edilmesine ve hor görülmelerine neden olurken dolaylı olarak da, fiziksel ve ruhsal gelişimlerini olumsuz yönde etkileyerek topluma kazandırılmalarına engel oluşturmuştur. Bu hususta İslâm hukuku, bireye verdiği önem ile çocuğun bedensel ve ruhsal gelişimini, bunun yanı sıra da haklarını koruma altına almaya çalışmıştır. Osmanlı Devleti de, fıkıhtaki hüküm ve uygulamalardan yola çıkarak çocuğun her açıdan korunması için uğraşmıştır. Fakat çocukla ilgili mevcut çalışmaların Tanzimat Fermanı'ndan sonra olması nedeniyle Osmanlı Devleti'nin klasik döneminde çocuğun toplumdaki konumu ve çocukla ilgili İslâm hükümlerinin ne derece uygulandığı hususu belirsiz kalmıştır. Dolayısıyla bu tez çalışmasında, çocuğun İslâm ve Osmanlı hukukundaki hakları, bakımı, himâyesi, çocuğa yönelik işlenen suçlar ve sicillere yansıyan çeşitli konular incelenerek Konya örneği üzerinden Osmanlı toplumunda çocuğun konumu ve hukukî durumu tespit edilmeye çalışılacaktır., Throughout history, children have formed the weakest segment of society. This situation while they cause their rights to be infringed and despised; indirectly, they have been prevented to gain to the community by the negative impact on physical and psychological development. In this respect, Islamic law has tried to protect the physical and spiritual development of the child, as well as his rights, with the importance given by the individual. The Ottoman Empire also strived to protect the child in every respect, based on good judgments and practices in Islamic law. However, since the current studies on children are after the Rescript of Gülhane, the position of the child in society in the classical period of the Ottoman State and case of the extent to which Islamic provisions concerning children are being applied remains uncertain. Therefore, in this thesis study, the position and rights of the child in the Ottoman society will be tried to be determined through the example of Konya by examining crimes committed against the child and the various issues reflected in the records and the rights, care and guardianship of the child in Islamic and Ottoman law.

Bu çalışma, 16. yüzyılın ikinci yarısından itibaren başlayan ıslahatnâme türü siyasetnâme eserleri içerisinde yer alan ve Veysî'nin Hâbnâme adlı eseri ile örneklendirilen bir çalışma olup, geçmiş siyasi metinlerinde meselelere nasıl yaklaşıldığını konu edinmektedir. Bu çalışma yapılırken geniş bir literatür taraması yapılmış, uzman kişilerin gerekli eserlerine başvurularak geçmişin meseleleri ele alınmış ve bu bağlamda günümüzle de benzerlikleri ortaya konmaya çalışılmıştır. Ayrıca, Hâbnâme'nin verimli bir şekilde ele alınması için dönemin diğer bazı siyasetnâmeleri ve kaynakları da çalışma içerisinde kısaca ele alınmıştır.Çalışmanın birinci bölümünde siyasetnâme kavramı ve kültürüne ait gerekli bilgiler sunulmuş, çalışmanın sıhhatinin sağlanması için gerekli temeller oluşturulmuştur. İkinci bölümde 16. ve 17. yüzyıldaki Osmanlı'nın durumu, Sultan 1. Ahmed dönemine dair bilgiler, döneme ait adaletnâme örneği ve çeşitli siyasetnâme örnekleri ele alınarak konunun daha özelde mahiyetini belirler nitelikte bir çerçeve çizilmeye çalışılmıştır. Bunun yanında Hâbnâme adlı eserin değerlendirilmesi noktasında da kıyaslamalar ve döneme etkisi konusunda yapılacak tespitler için gerekli zemin oluşturulmaya çalışılmıştır. Üçüncü bölümde ise Hâbnâme adlı eser ele alınarak detaylı bir inceleme yapılmış ve bu eserde ele alınan meseleler maddeler halinde sunulmuştur. Yapılan çalışmanın sonucunda geçmiş-günümüz-gelecek siyaset algısı ve meseleleri hususunda benzerliklerin olduğu tespit edilerek bu konuda öne çıkan kavramlar belirlenmiş, bu kavramların geçmişte ne anlam ifade ettiği belirtilerek günümüz siyaset meseleleri ve kavramlarının kökenine inilerek daha sağlıklı çıkarımların yapılması için zemin hazırlanmaya çalışılmıştır. This study examines how previous politicsbook approaches to the daily issues, in particular with the example of Veysî's Hâbnâme which is included in the ıslahatnâme kind of politicsbook trend which started in 2nd period of 16th century. While this study is being performed, an extensive literature review has been done, the issues of the past were handled by referring to the works of the experts and in this context similiarities has been revelaled. In addition, some other politicsbooks and publications of the period were handled briefly in the study in order to understand Hâbnâme efficiently.In the first section of the study, the concept of politicsbook and necessary information about its culture were presented and important points have been analysed for a healthy work. In the second chapter, the situation of Ottoman Empire in the 16th and 17th centuries, the information on the Sultan Ahmed period, various politicsbook and adaletnâme examples be dealt with and tried to draw a framework to determine the nature of the subject more specifically. Also, at the point of evaluation of the work called Hâbnâme, comparisons and effects to the period have been analysed and necessary background has been given in order to provide a critical view to the reader. In the third chapter, a detailed study was carried out regarding Hâbnâme and the subjects covered in this work were presented in form of articles. As a result of this study, it was determined that there are similarities between the past, present and the future politics perceptions and issues, thus, prominent concepts in this subject were determined and by pointing out what these concepts mean in the past, the study attempted to prepare a ground for making more healthy deductions by descending to the origin of today's political affairs and concepts. 147

Ok ve yay, Türk kültürü ve tarihi için son derece elzem enstrümanlar arasındadır. Türk tarihi kadar eskilere uzanan, Türkler'in ok ve yay ile olan münasebetleri, İslamiyet'in kabulü ile birlikte bir kutsiyet kazanmıştır. Osmanlı Devleti Dönemi'ne gelindiğinde ise bu kutsiyet bir kurum çerçevesinde ete kemiğe bürünmüştür. Osmanlılar, bazı şehirlerde halkın atış talimi yapabilmesi ve ok yarışları düzenlenebilmesi için alanlar tahsis etmişlerdir. İstanbul'da bulunan mezkûr alan günümüzde Okmeydanı olarak adlandırılmakta ve adını, Osmanlı zamanında yapılan ok atışlarından almaktadır. Mezkûr alanda kurulan cami ve tekke bahsedilen bu kutsiyet ile kurumsallaşmanın en belirgin kanıtıdır. İstanbul Okmeydanı'nın bu kurumun yönetilmesi için, tekkelerde görev yapacak şeyhler ve dervişler görevlendirilmiştir. Tezimin temelini oluşturan Tezkire-i Rumat adlı risale, IV Mehmet Dönemi'nde İstanbul Okmeydanı'nında görev yapan meydan şeyhi Kâtip Abdullah Efendi tarafından yazılmıştır. Eserde, İstanbul ve sair şehirlerde düzenlenen ok yarışlarında alınan rekorlar ve rekor sahibi atıcıların kısa biyografilerinin yanı sıra, İstanbul Okmeydanı'nın sınırları, bu sınırlara yapılan gayr-i hukuki müdahaleler ile Osmanlı Devletin'nde yaşanan kurumsal zaaf ve bu zaafın ortadan kaldırılması için sunulan bir takım çözümler yer almaktadır. Arch and bow are among the most important instruments for Turkish culture and history. The relations of the Turks with the arrow and the bow, which are dating back to the beginning of the Turkish history, have gained a sanctity with the acceptance of Islam. When it came to the Ottoman period, this sacredness became a living being within the frame of an institution. The Ottomans, in some cities, have allocated space for the people to be able to practice shooting and to organize arrow races. At the Presenr time, this area in Istanbul is called Okmeydanı and this name is taken from arrow shots made during Ottoman times. Founded in the aforementioned area mosques and dervish lodge are the most obvious evidence of institutionalization with this sacredness. A seyh and dervishs was also appointed for the administration of the Istanbul Okmeydanı. A treatise which is the basis of my thesis, Tezkire-i Rumat, is written by Kâtip Abdullah Efendi who administrator and seyh of this İstanbul Okmeydanı when the period of Mehmet the Fourth. This treatise is about to in addition to the short biographies of the participants who participated in the arrow races held in Istanbul and other cities, Istanbul Okmeydanı's borders, non-legal interventions made in these borders, institutional weaknesses in the Ottoman State and some solutions presented to remove this weakness. 252

Şer'iyye sicilleri Osmanlı Tarihinin en önemli arşiv kaynaklarından birisidir. Bunlar Osmanlı toplumunun iktisadi, sosyal ve hukuki hayatını, adet gelenek ve göreneklerini toplumsal hayatını en iyi şekilde bize aktaran kaynaklardır. Bu kayıtlar, halkın talepleri, devlet merkezi ile olan yazışmalar, fermanlar, beratlar vs. gibi konulara ait bilgilerin yanı sıra, bölgede yetişen ürünler, köle-cariyeler, vakfiyeler ve aile hayatı gibi konuları da içermektedir. Tezimiz, Rodosçuk'a ait 1531 numaralı Rodosçuk Şer'iyye Sicili'nin çeviri ve tahlilini içermektedir. Bunun yanısıra şer'iyye sicillerinin Osmanlı Tarihi'ndeki yeri ve Rodosçuk'a dair genel bir bilgi de çalışmanın başında verilmiştir. 56 varak 112 sayfadan oluşan bu tarihi kaynak, H. 995-998, 1033 (M. 1586-1589, 1623-1624) yılları arasındaki dönemi kapsamaktadır. Tezimizde, 1531 numaralı Rodosçuk Şer'iyye Sicili aracılığıyla Rodosçuk'un idari, sosyal, ekonomik ve kültürel durumunun aydınlatılmasına katkı sağlamaya çalışılmıştır.ANAHTAR KELİMELER: OSMANLI, RODOSÇUK, MAHKEME, GAYRİMÜSLİM, KADIN, KÖLE One of the most important archival sources of the Ottoman History is the court registers. These historical sources have transferred financial, social and juridical lifes and customs of Ottoman Society. These records include not only public petitions, information about correspondence among state institutions, ferman, berat but also agricultural products grown in the region, foundations, slave and family life. This thesis consists of analysis and transliteration of court record numbered 1531 concerning with Rodosçuk. Besides the place of court records in ottoman history and an overall information about Rodosçuk were released by the beginning of the study. This record that consisting of 56 leaves or 112 pages comprises analysis of the years between 995 and 998, 1033. The current study was set out to explore administrational, social, economical and cultural situation of the Rodosçuk bymeans of Rodosçuk court record numbered 1531.KEY WORDS: OTTOMAN, RODOSÇUK, COURT, NON-MUSLIM, WOMAN, SLAVE 610

Osmanlı Devleti'nin adli mekanizmasını ve adalet anlayışını yansıtan en önemli kaynaklardan biri şer'iyye sicilleridir. Çalışmamızda 17. yüzyılın ilk yarısında Manisa'da yaşayan müslim ve gayrimüslim unsurlar arasındaki ilişkiler ele alınmış ve münasebetler dönem şartlarında incelenmiştir. Kaynağımız olan şer'iyye sicillerindeki kayıtların analiz edilmesi neticesinde incelediğimiz dönemin müslim-gayrimüslim münasebetlerinin nesnel bir şekilde algılanması açısından son derece önemlidir.Çalışmamızın amacı, belirlediğimiz kronolojik dönem aralığında Manisa'nın müslüman ve gayrimüslimlerden oluşan halkının ilişkilerini siciller ışığında hukuki, iktisadi ve sosyal alanlarda değerlendirip bilim dünyasına sunulması olmuştur. İncelediğimiz defterler sayesinde ulaştığımız bilgilerle müslim ve gayrimüslimlerin hangi alanlarda hangi durumlarda münasebette bulunduklarının tespit edilebildiği görülmektedir. Bünyesinde farklı etnik ve dini unsurları barındıran Osmanlı dönemi Manisa şehrinde halkın anlaşmazlıklarının sebepleri incelenerek değerlendirilmeye çalışılmıştır.Bu bağlamda, 17.yüzyılda Manisa halkının ilişkilerinin nasıl seyrettiğine ve ne tür münasebetlerin daha yoğun olduğuna dair sorulara belli ölçülerde verebilme amacıyla şer'iyye sicillerine ait kayıtların tespit ve değerlendirilmesi yapılmıştır.Anahtar Kelimeler: Osmanlı Devleti, Manisa, Şer'iyye Sicili, Müslim gayrimüslim ilişkileri. One of the most important sources reflecting the judicial mechanism of the Ottoman State and the concept of justice is the registers of the sherries. In our study, the relations between the Muslim and non-Muslim elements living in Manisa in the first half of the 17th century were discussed and the relations were examined under the conditions of the period. It is extremely important in terms of perceiving the muslim-non-muslim relations of the period that we have examined in the context of analyzing the records in the sources of the şer'iyye register, our source, in an objective way.The purpose of our study was to evaluate the relations of the people of Manisa made up of Muslims and non-Muslims in the period of chronological period that we determined in legal, economic and social fields in the light of the registers and presented to the world of science. It is seen that the information we have obtained thanks to the books we have investigated can determine in which areas the Muslims and non-Muslims are present in their respective situations. In the city of Manisa, which has various ethnic and religious elements in its place, it tried to examine the reasons of the disagreements of the people.In this context, in order to give some questions about how the relations of the people of Manisa in the 17th century are behaving and what kind of relations are more intense, the records of the records of the sherries were determined and evaluated.Key Words: Ottoman State, Manisa, Şer'iyye Register, Muslim non-Muslim relationships. 179

Osmanlı tarihinin en önemli arşiv kaynaklarından biri şer'iyye sicilleridir.Çünkü bu siciller Osmanlı tarihi için zengin bir veri tabanı oluşturmaktadır.Bilindiği gibi bu siciller Osmanlı mahkemelerinde kadıların tuttukları tutanaklardır.Ekonomik ve sosyal yönlerden oldukça önemli belgelerdir. Çalışma konusu olarak seçtiğimiz 35 Numaralı Ayntab Şer'iyye Sicili Hicri 1094-1095, Miladi 1682 -1683 yıllarına ait mahkemelere geçmiş davaları içerir. Şer'iyye registers are considered as the most importantresources Ottoman history.Because records are a highly rich database for Ottoman history.As it well known the şeriyye sicils include the registraions of the şeri law court which were recorded by the ''kadı'' who had very important role within Ottoman govermantal system in the Ottoman society. Gaziantep Court Records(Number 35) which we selected as the subject of study include the court trials the years H.1094-1095 M.1682-1683. 257

Mahkeme kayıtları olan Şer'iye Sicilleri ait olduğu dönemin siyasi ve sosyal yapısını, kültürünü ve ekonomik yapısını yansıtmaktadır. Osmanlı tarihi çalışmalarında ve şehir ve kırsal tarihçiliğinin gelişmesinde önemli katkılar yapmaktadır. Çalışmamız Türk tarihi ve kültürü bakımından önemli bir yere sahip olan Şer'iyye Sicillerinden H. 1094-1095/M. 1682-1683 tarihlerini kapsayan Gaziantep'te kaydedilen Şer'i mahkeme kayıtlarını içermektedir. 35 Numaralı Ayntab Şer'iyye Sicili Defteri toplamda 288 sayfa olup, defterin 1-145 sayfa aralıkları çalışılmıştır. Sicilde alacak verecek davaları, hırsızlık, vasi tayini, evlilik, miras, nafaka, boşanma, gibi belgeler karışık halde toplam 566 adet belge bulunmaktadır. Bunların yanı sıra merkezden gönderilen Berat, ferman gibi önemli konuları ihtiva eden belgeler ile hüccet, temessük ve tezkire kayıtları bulunmaktadır. Bu belgeler defter doğrultusunda dönemin Ayntap'ın sosyal, kültürel, ekonomik ve idari durumu ortaya konulmaya çalışılmıştır. Transkripsiyonu yapılan belgelere tek tek özet yazılarak okuyucuya kolaylık sağlanmıştır. Anahtar kelimeler: Şer'iyye Sicili, Gaziantep, Osmanlı Devleti, Hukuk, Kadı The court records of Şer'iye Courts (Şeri'iye Records) reflects the political and social structure, cultural heritage and the economic structure of its period. This work contributes a great deal to the development of Ottoman history and urban and rural history. Our work covers the Şeri'iye Records of Ayıntab city for the period of H. 1094-1095/M. 1682-1683 which has a significant place in the Turkish history and its culture. Numbered 35 Ayıntab Şer'iyye Records Book has a total of 288 pages and the pages of 1-145 have been throughly studied. In this Master's Thesis contained Kadı records, there are a total of 566 documents for various cases, such as the debt and liabilities issues, robbery, appointment of guardianship, marriage, inheritance, alimony, and divorce. In addition to this, in the registers, there are other documents sent from the central government containing topics such as berat (military rating), imperial orders from sultan as well as records of deeds, obligation for payments, and collection of biographies. These documents, with the help of the court records book, attempted to reveal the social, cultural, economic and administrative status of the period in Ayntab province. There is a summary for each transcripted documents in order to facilitate undertanding of reerds the readers.Key Words:Judicial Records, Gaziantep, Ottoman Empire, Law, Kadı 500

Ottoman empire had cosmopolitan structure that non muslims and muslims had lived together .Even though there were economic, social and religious differences,these people who were member of different nations had lived together for centuries,Especially istanbul is an important city to be searched on this subject .The main point of this study is city of Istanbul and non-muslim citizens.While focusing on these, major axis has been created in the context of XVIIth century. How is XVIIth century as a time zone? Is XVIIth century a transitional period? How did non-muslims have a life style in the capital of Ottoman Empire in this period? Ottoman administration in the XVIIth century and non muslims have been researched within the context of questions that is above. İÇİNDEKİLER KABUL VE ONAY………………………………………………………………..i BİLDİRİM…………………………………………………………………….…….ii YAYIMLAMA VE FİKRİ MÜLKİYET HAKLARI BEYANI………….…….….iii ETİK BEYANI………………………………………………………………….…iv ÖZET……………………………………………………………………………....v ABSTRACT………………………………………………………………………vi İÇİNDEKİLER……………………………………………………………….…...vii GİRİŞ…………………………………………………………………………….…1 1.BÖLÜM: Gayrimüslim Kimdir ve Osmanlı Devletinde Gayrimüslimler……………………………………………………………………8 1.1.“Gayrimüslim” Kimdir?……………………………………………..8 1.2.Osmanlıda Gayrimüslimler………………………………………...9 1.2.1. Osmanlı ve Millet Sistemi Üzerine…………………..…9 1.2.2. İstanbul Nüfusunda Gayrimüslimler……………….…12 1.2.3. Cizye Yükümlülüğü......................................................14 1.2.4. Meslekleri………………………..…………….………..…16 1.2.5. Dini Yaşam ve Gayrimüslimler Arası İlişkiler…….....17 2.BÖLÜM: XV. Ve XVI. Yüzyıllarda İstanbul’da Gayrimüslimler….……..20 2.1. Fetih Sonrası Durum…………….………………………….….....20 2.2. XVI. Yüzyıl’da Gayrimüslimler……………………………….......22 3. BÖLÜM: XVII. Yüzyılda İstanbul ve Gayrimüslimler ……………........30 3.1. İmparatorluğun Genel Durumu…………………………………30 viii 3.2. Gündelik Hayat ……………………………………..…….……....34 3.2.1. Gayrimüslimler ve Hukuk…………………………….……….38 3.2.2. Kılık Kıyafet…………………..………………………….………39 3.2.3. Konut…………………………………………………….….…….44 3.2.4. Dini Yaşam……………………………………………….….…..47 3.2.5. Cenaze ve Mezarlıklar…………………………………….…....52 3.2.6. Evlilik ve Evlenme Törenleri……………………………….....53 3.2.7. İçki ve Meyhaneler…………………………………………..….55 SONUÇ ………..……………………………………………………….……..…59 KAYNAKÇA…………………………………………………………………......63 EKLER………………………………………………………………………...…73 TEZ ÇALIŞMASI ETİK KURUL İZİN MUAFİYETİ FORMU………………..84 TEZ ÇALIŞMASI ORİJİNALLİK RAPORU………………………………….85 Osmanlı İmparatorluğu, kuruluşundan itibaren Müslümanların ve gayrimüslimlerin bir arada yaşadığı kozmopolit bir yapıya sahiptir. Ekonomik, sosyal ve dini farklılıklarına rağmen, farklı milletlere mensup bu insanlar yüzyıllarca birlikte yaşamışlardır. Özellikle İstanbul bu konuda ele alınabilecek önemli bir şehirdir. Çalışmamıza başlarken temel aldığımız nokta İstanbul şehri ve gayrimüslim tebaadır. Bunları temel alırken, XVII. Yüzyıl bağlamında ana eksen oluşturulmuştur. XVII. Yüzyıl nasıl bir zaman dilimidir? XVII. Yüzyıl bir geçiş dönemi midir? Gayrimüslimler bu dönemde Osmanlı başkentinde nasıl bir yaşayışa sahiptir? soruları üzerinden, XVII. Yüzyılda Osmanlı yönetimi ve gayrimüslim tebaa ele alınmıştır.

Sicil, Osmanlı Devleti'nin son yıllarına kadar devam eden şer'î mahkemelerde, kadı ya da nâibi tarafından tutulan kayıtların toplandığı defterlerdir. Bu defterlere `Şer'iye Sicilleri veya Kadı Defterleri` de denilmektedir Kadılar tarafından tutulan bu defterlerde kadı'nın kendi vermiş olduğu hüccet ve i'lâmlar yanında devlet merkezinden gönderilen fermanlar, berâtlar, tezkereler, buyuruldular, rü'uslar ve mektûblar da yer almaktadır. Bu çalışmanın kaynağını teşkil eden 16 Numaralı Konya Şer'iye Sicili, 1672-1673 tarihlerine ait olup Konya'nın sosyal, siyasî, ekonomik ve hukûkî yapısı ile ilgili 100 çeşitten fazla dava konusunu içermektedir. Olaylar Konya Eyâleti içerisinde geçmekle birlikte çoğunlukla Konya'da yaşanan olayları konu edinmektedir.Okunuşu gerçekleştirilen belgeler içeriklerine göre sosyal, siyasî, ekonomik ve hukukî hayatla bağlantıları açısından ayrı ayrı değerlendirilmiştir. Sosyal hayatla ilgili konuları namzed, nikâh, boşanma; ekonomik hayatla ilgili konuları vakıf, mülk satışları, alacak-verecek davaları ve vergilerle ilgili kayıtlar; siyâsî ve idârî hayatla ilgili konuları ferman, berat, mürâsele, tezkere, buyuruldu, mektûb, hüccet; hukûkî hayatla ilgili konuları ise ölüm keşfi, nafaka takdiri, köleler ve câriyeler, kapıya katran sürme, rıza senedi, çeşitli suçlar vb. oluşturmaktadır.Bu bilgiler ışığında değerlendirmeler yapılmış ve dönem hakkında Konya'daki yaşam tarzı, işlenen suçlar, ekonomik yapı ve siyasi hayatla ilgili genel yargılara varılmıştır.Anahtar Kelimeler: Konya, Şer'iye Sicilleri, Kadı, Mahkeme, Dava. The register is a notebook in which the records kept by kadi or nâibi are collected in the shari'a courts, which continued until the last years of the Ottoman State. These notebooks are also named as `Sheride Records or Kadi Notebooks`. These books, which are kept by the kadis, include the decrees, charters, compasses, duties, and the letters sent from the state center besides the hujjats and writes which were given them by kadi. Konya Şer'iye Sicili, number 16, which constitutes the source of this work, belongs to 1672-1673 and contains more than 100 kinds of lawsuits concerning the social, political, economic and legal structure of Konya. It included the events take place in Konya Province, but mostly in Konya. The documents that been read were evaluated separately in terms of their connections with social, political, economic and legal life according to the contents. Issues related to social life constitue naminee, marriage contract, divorce; ıssues related to economic life, foundations, property sales, assets and liability actions and taxation; the issues related to political and administrative life, edicts, berats, religions, compasses, orders, letters, huccets; the issues related to the legal life, discovery of death, alimony, slaves and handmaidens, tarring, consent, various crimes and so on. It was evaluated in the light of this information and general judgments were made about Konya life style, crimes committed, economic structure and political life.Key words: Konya, Sheride Records, Kadi, Court, Lawsuits. 446

Bu tez çalışmasında, 1634 – 1635 (H. 1044) yıllarına ait `3 No'lu Amasya Şerʻiyye Sicili'nin transkripsiyonu yapılarak, defterde bulunan belgelerin konularına göre tasnifi ve değerlendirmesi üzerinde durulmuştur. Tez 3 kısımdan oluşmaktadır. Birinci kısımda ilk olarak Amasya tarihi hakkında kısaca bilgi verilmiş, Şerʻiyye Sicilleri'nin muhtevası ve genel özelliklerinden bahsedilmiş ve Şerʻiyye Sicilleri'nin Osmanlı tarihi açısından önemine değinilmiştir. İkinci kısımda Amasya Şerʻiyye Sicilleri ve 3 No'lu Amasya Şerʻiyye Sicili hakkında bilgiler verilmiş ve kayıtların tasnifi ve değerlendirmesi yapılmıştır.Üçüncü kısımda ise belgelerin transkripsiyonu verilmiş ve tartışma başlığında merkezden eyalete gelen belgelerden elde edilen bilgiler ışığında Amasya'nın Revan seferi sırasında sefer organizasyonu üstesinden nasıl gelmeye çalıştığı örnekler verilerek açıklanmıştır. Bu bölümlerin dışında değerlendirme kısmından sonra sonuç bölümü, kaynakça ve son olarak ekler kısmında tezin orijinal belgeleri yer almaktadır.Okuyucuya kolaylık sağlaması için defterdeki her sayfa numarasının yanında kayıt numarası gösterilmiştir. Mesela 1/1, 1/2, 2/1, 2/2 gibi. Burada ilk rakam sayfa numarasına, ikinci rakam da kayıt numarasına işaret etmektedir. İncelenen şerʻiyye sicili defterinin transkripsiyonu yapılırken günümüz Türkçesinin imlâ kuralları içinde hareket edilmekle birlikte, metinde Ayn (ع) harfi (ʻ), elif (ا) ve hemze (ء) harfleri (') işareti, uzatma ve inceltme harfleri ise (^) işareti ile gösterilmiştir. Yapılan transkripsiyonda okuma hataları en aza indirilmeye çalışılmış, okunamayan kelimeler … ile belgede kâtiplerin boş bıraktığı yerler (boşluk), okunup tam emin olunmayan kelimeler (?) işareti ile ifade edilmiştir. In this thesis study, transcription of no 3 Amasya Shariasʻ Registry from 1634 – 1635 (H. 1044) it focused on grading and evaluation of the documents in the book. The thesis is consists of three parts. Giving brief information about history of Amasya in the first part, it mentioned content and general features of Shariasʻ Registry and touched upon importance of Shariasʻ Registry in terms of ottoman History. In the second part, giving informations about Amasya Shariasʻ Registry and no three Amasya Shariasʻ Registry and making classification and evaluation of records. In the third part, giving transcription of record, in the light of the information obtained from the documents coming from the center to the province in the title of discussion. How to overcome the organization of expeditions during the expedition of Amasya is explained by giving examples. Out of these sections after the part of the evaluation, the result section, bibliography and finally the supplementary documents of the thesis are included. The registration number is shown next to each page number in the notebook to help the reader 1/1, 1/2, 2/1, 2/2. The first number refers to the page number and the second number to the registration number in here. When transcription of the reviewed Shariasʻ Registry book is being made with the rules of Turkish spelling, Ayn (ع) is shown with (ʻ), elif (ا) and hemze (ء) are showed with apostrophe (') letters are showed with this sign (^).Attempts to minimize reading errors in transcription unread words are shown with … places where the clerks leave the speces are shown with (space) unclear words are shown with (?). 322

Bu çalışmada 1642– 1644 yıllarına ait 4 Numaralı Amasya Şerʻiye Sicil Defteri'nin transkripsiyonu yapılmıştır. Defterdeki kayıtlar konularına göre sınıflandırılmış ve değerlendirilmiştir.Çalışma 3 bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde Osmanlı'nın 17. Yüzyılın ilk yarısındaki siyasi, sosyal ve ekonomik yapısı, şehir tarihçiliği ve Amasya şer'iye sicilleri hakkında genel bilgiler verilmiştir. 1. Bölümde Osmanlı'da kadılık ve şer'iye sicilleri kısaca bilgilendirme yapılmıştır. 2. Bölümde 4 Numaralı Amasya Şer'iye Sicili defteri hakkında bilgiler yer alır. Bunun yanısıra sicildeki kayıtların tasnifi ve değerlendirilmesi yapılmıştır. 3. Bölümde ise transkripsiyon çalışması verilmiştir. Son olarak da genel değerlendirmenin yapıldığı sonuç kısmı ve kaynakça kısmı eklenmiştir.Transkripsiyon çalışmasının yapıldığı kısımda numaralandırma 1/1, 1/2, 1/3 şeklindedir. İlk rakam sayfanın numarasını ikinci rakam ise sayfada bulunan kayıt sırasının numarasını ifade etmekdir. Transkripsiyon kısmında okunamayan kelimelerinde `……` işareti konulmuştur. Transkripsiyon yapılırken emin olunamayan kelimeler `?` işareti ile defterde boşluk olan kısımlar ise `( )` işareti ile belirlenmiştir. The transcription of Amasya the 4th Sharia Court Record between the dates 1642 and 1644 has been done in this study. The record in the book has been classified and evaluated according to the topics.The study consists of three section. Introduction contains the general information on the Ottoman political, social and economic structure of the Ottoman Empire in the first half of the 17th century and city historiography and Amsya sharia cord records. The first section gives informations about the kadi in the Ottoman and the sharia cord record. The second section mentions about the information of Amasya the 4th Sharia Court Record Book. Besides, the dissection and evaluation of the records have been done. The third section, gives the study of trascription. Finally, over all evaluation and the referances are placed in the conclusion section. In the section of transcription study, numbering is as 1/1, 1/2, 1/3. The first numeral states the page number and the second numeral states the number of the record rank available on the page.In the transcription section, `……..` has been used to indicate to undecipherable words and `?` to indefinite words and ( ) to blanks placed in the record book. 355

Bu araştırma 1629-1631 yıllarında Konya Şehri'nin kurumları ile sosyal ve ekonomik yapısını incelemeyi amaçlamıştır. Bu amaca ulaşabilmek için 22 numaralı Konya Şer'iye Sicili traskribe edilerek tematik analize tabi tutulmuştur. 1629-1631 yıllarına ait 22 numaralı Konya Şer'iye Sicili 197 sayfa olub 15,5 cm eninde, 41,5 cm boyundadır. Hazırlamış olduğumuz tezimizin konusu; H. 1039-1041, M. 1629-1631 tarihleri arasında Konya'nın sosyal ve ekonomik durumudur. Konya Şehri'nde yaşayan insanların sosyal ve ekonomik durumları, şehrin sosyal, ekonomik ve dini müesseseleri, vakıfları, mahalle ve aileleri yani tespit edilebilen bütün sosyal ve ekonomik fonksiyon ve faaliyetleri de incelenmiştir. Şer'iye sicilinde yer alan belgelerin transkripsiyonu, özeti ve değerlendirmesi de yapılmıştır. Burada üç yıl için düzenlenen defterin tümü ele alınmış ve içindeki kayıtlar çeşitli açılardan analiz edilmiştir. Ayrıca bu belgelere dayanarak halkın dinî ve sosyal yapısı, gündelik yaşamı, toplumun ekonomik durumu analiz edilmiştir. Yönetimsel açıdan ise merkezi idare ile taşra arasındaki ilişkileri içeren tahliller yapılmaya çalışılmıştır., This research took aim at examining the economic and social structure of the city Konya and its institutions in years 1629 and 1631. One of the most important archives resources of Ottoman history are the Court Registers. In Ottoman Empire, the notebooks in which kadı`s judgement and firmans that come from centre of the state, berats, commands and other judgements are written is called court register. Konya Canonical Court Register Book of Nr:22, which covers the years of 1629-1631, holds total 197 pages and has the dimensions of 15,5 cm (in thickness) and 41,5 cm (in length). The subject of our prepared piece of written source about relations from H. (Hegira) 1039-1041, from C. (Christian Area) 1629-1631 socıal and economic state of Konya.This is a new addition to the studies which exposed the general caracters of the ottoman cities. We hope to have contributed filling absence that exists in Konya between 1629 and 1631. In this study, the documents in Konya şeriye register have been transcribed, summarized and evaluated. Here, all of the notebook that where prepared for three years being held as only one document and inside records has been analyzed with certain aspects. So based on these documents the religious, economical and social structure, daily life of people, family life, have been analyzed by the help of diagrams.

Bu tez, Osmanlı Devleti'nde merkez ve taşra teşkilatında toplumun her kesiminden insanlar arasındaki iktisadî, içtimaî, kültürel ve hukukî münâsebetlere dâir kayıtları içeren bu defterler Osmanlı Sosyal Tarihi açısından da büyük ehemmiyeti hâiz en önemli kaynaklardandır. Kadıların Osmanlı sistemindeki etkin rolleri sebebiyle şer'iyye sicilleri sosyal ve yerel tarih çalışmalarında da ana kaynak niteliği taşımaktadır. Şer'iyye Sicilleri, kadı veya nâibine intikal eden her türlü olayın kayıt altına alındığı şehir tarihi açısından kaynak niteliği taşıyan defterlerdir. 41 numaralı Ayıntâb Şer'iyye Sicili'nde nafaka, miras, darb, velâyet, vakıf, vergi ve asker toplanması, alacak/verecek gibi konuların olduğu belgeler mevcuttur. Bu belgeler XVII. yüzyılın son çeyreğinde Ayıntâb'ın sosyo-ekonomik tarihini aydınlatır niteliktedir.Anahtar Kelimeler: Şer'iyye Sicili, Ayıntâb, Kadı, Nâib, Yerel Tarih These thesis, which contain economic, social, cultural and legal records among people from all sections of society in the central and provincial organizations in the Ottoman State, are also the most important sources of great Ottoman Social History. Due to the active roles of the qadis in the Ottoman system, Judicial Records are also a major source of social and local history studies. Şer'iyye Judicial Records the qadi which is recorded every event where the Regent devolved into a first-hand book with a soorce attribute. There are documents in the number of 41 Aintab Şer'iyye Judicial Record that there are subjects such as child support, inheritance, martial, guardianship, foundation, tax and military collection, receivables/debtors. These documents are as follows: It illuminates the socio-economic history of Aintab in the last quarter of the XVIIth. Century. Key Words: Şer'iyye Judicial Record, Aintab, Qadi, Regent, Local History. 433

Bu araştırmanın amacı, Mecmua-i Saz ü Söz'de yer alan dini musiki eserlerini hem müzikal hem edebi açıdan inceleyerek XVII. yüzyıl Osmanlı İmparatorluğundaki din musikisi anlayışını ortaya koymaktır. Bu amaç doğrultusunda, dört temel bölümde ele alınan bu çalışmada, ana konuyu teşkil eden dördüncü bölüme geçmeden önce konu üzerindeki muhakemenin güçlenmesi için birinci bölümde, Ali Ufki Bey'in yaşamış olduğu XVII. yüzyılın musiki iklimi hakkında genel bir çalışma yapılmış olup; ikinci bölümde Ali Ufki Bey'in hayatı hakkında bilgiler verilmiştir. Devam eden üçüncü bölümde dini musiki eserlerinin de yer aldığı Mecmua-i Saz ü Söz isimli eser tanımlandıktan sonra, eser fasıl-makam, usul ve tür bağlamında değerlendirilmiş olup; tezin ana bölümünü oluşturan dördüncü bölümde dini musiki eserleri müzik ve güfte analizine tabi tutulmuştur. Söz konusu dini musiki eserleri analiz edilirken İlahi, Tesbih, Tevhid ve Ayin-i Şerif türleri çatısı altında tasnif edilmiş, her bir eser bağlı olduğu tür başlığı altında değerlendirilmiştir. Değerlendirme yapılırken her bir eser yukarıda belirtilen türler içerisinde ayrı alt başlıklar altında ele alınmış olup; öncelikle eserlerin notaları verilmiş ve eserlerin Mecmua-i Saz ü Söz'de yer alan konumları belirlenmiştir. Akabinde eserler müzikal analize tabi tutulmuş ve her bir eserin ayrı ayrı makamı, usulü ve formu tespit edilmiştir. Bu bölümün devamında ise söz konusu dini eserlerin güfteleri orijinal metinden transkripsiyon yapılmış, eserlerin aruz ve hece vezinleri tespit edilmiştir. Daha sonra bu eserlerin hece yapıları çözümlenmiş ve aruz takt'i yapılmıştır. Ayrıca güftelerin anlaşılabilmesi amacı ile eserlerdeki bilinmeyen kelimeler tanımlanmıştır. Son olarak güftelerin anlamsal açıklamaları yapılarak çalışma sonuca bağlanmıştır. Tüm bu analizler neticesinde Mecmua-i Saz ü Söz'de saklı kalan dini musiki eserleri ayrıntıları ile gün yüzüne çıkarılmıştır. The purpose of this study is analyzing musically and literarily the Religious Works in Mecmua-i Saz ü Söz, revealing the concept of religious music in XVII. century Ottoman Empire. The study consists of four chapters. Even though the main subject of the thesis is given in the fourth chapter, in order to strengthen the ability of comprehension, a general study has been made about the musical climate of the century that Ali Ufki lived in first chapter. In second chapter, it has been given general information about the life of Ali Ufki. In third chapter, subjects of the Work of Mecmua-i Saz ü Söz, which also includes the religious music works, has been explained in detail and also has been evaluated in terms of the fasıl-makam, usul and genre. In the last chapter which is the main part of the study religious music works have been musically and lyrically analyzed. During the analysis of the religious music works, they are classified as Ilahi, Tesbih, Tevhid and Ayin-i Şerif, and each work was evaluated under the genre which it belongs. During the evaluation, each work is handled under the separate subheadings within the genres mentioned above, and first the notes of works were given, then the position of works in Mecmua-i Saz ü Söz were determined. After that works were analyzed musically, the makam, usul and form of each work were determined. Then, the lyrics of the religious works were transcribed from original texts, syllabic and aruz prosody of the works were determined. Moreover, syllable structure analysed and aruz takti of the works were made, and to make lyrics more understandable unknown words were explained. Finally, the meanings of the lyrics were explained. As a result of all these analysis, religious music in Mecmua-i Saz ü Söz were revealed in detail. İÇİNDEKİLER -- ÖZET, i -- ABSTRACT, ii -- İÇİNDEKİLER, iii -- TABLOLAR LİSTESİ, x -- KISALTMALAR, xi -- ÖN SÖZ, xii -- GİRİŞ, 1 -- 1. ARAŞTIRMANIN AMACI VE KAPSAMI, 2 -- 2. ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ, 2 -- I. BÖLÜM -- XVII. YÜZYILDA OSMANLI MUSİKİ HAYATI, 7 -- 1. Musiki Eğitimi, 8 -- 2. XVII. Yüzyıl Musiki Kaynakları ve Mehter Musikisi, 10 -- 3. Dini Musikinin XVII. Yüzyıldaki Yeri, 12 -- 4. XVII. Yüzyılda Kullanılmış Olan Çalgılar, 17 -- 5. XVII. Yüzyılda Musikişinas Türk Hükümdarlar, 17 -- II. BÖLÜM -- ALİ UFKİ BEY (WOJCİECH BOBOWSKİ), 21 -- 1. Doğumu ve İsimlendirilmesindeki Farklılıklar Hakkında, 21 -- 2. İstanbul’a Gelişi ve Saray Serüveni, 22 -- 3. Saraya Tekrar Dönüşü ve Divan-ı Hümayun Tercümanlığı Hakkında, 25 -- 4. Bildiği Diller Hakkında, 26 -- 5. Ali Ufki Bey’in Musikişinas Kişiliği, 29 -- -- 6 Ali Ufki Bey’in Ölümü, 33 -- 7. Ali Ufki Bey’in Eserleri, 35 -- III. BÖLÜM -- MECMUA-İ SAZ Ü SÖZ, 37 -- 1. Mecmua-i Saz ü Söz’ün Değerlendirilmesi ve İçeriği, 40 -- 1. 1. Mecmua-i Saz ü Söz’de Yer Alan Fasıllar ve Makamlar, 41 -- 1. 2. Mecmua-i Saz ü Söz’de Yer Alan Türler, 47 -- 1. 2. 1. Din Dışı Türler, 48 -- 1. 2. 2. Dini Türler, 50 -- 1. 3. Mecmua-i Saz ü Söz’de Yer Alan Usuller, 58 -- IV. BÖLÜM -- MECMUA-İ SAZ Ü SÖZ’DE YER ALAN DİNİ MUSİKİ ESERLERİ, 67 -- 1. İlahilere İlişkin Bulgular ve Yorumlar, 67 -- 1. 1. MSS. 54-2 s. 239 Numaralı Eserin Analizi, 67 -- 1. 1. 1. Eserin Mecmua-i Saz ü Söz’deki Yeri, 67 -- 1. 1. 2. Eserin Müzikal Analizi, 67 -- 1. 1. 3. Eserin Güfte Analizi, 68 -- 1. 2. MSS. 81-2 s. 333 Numaralı Eserin Analizi, 70 -- 1. 2. 1. Eserin Mecmua-i Saz ü Söz’deki Yeri, 71 -- 1. 2. 2. Eserin Müzikal Analizi, 71 -- 1. 2. 3. Eserin Güfte Analizi, 71 -- 1. 3. MSS. 85-2 s. 343 Numaralı Eserin Analizi, 74 -- 1. 3. 1. Eserin Mecmua-i Saz ü Söz’deki Yeri, 74 -- 1. 3. 2. Eserin Müzikal Analizi, 74 -- -- 1. 3. 3 Eserin Güfte Analizi, 75 -- 1. 4. MSS. 231-2 s. 729 Numaralı Eserin Analizi, 78 -- 1. 4. 1. Eserin Mecmua-i Saz ü Söz’deki Yeri, 78 -- 1. 4. 2. Eserin Müzikal Analizi, 78 -- 1. 4. 3. Eserin Güfte Analizi, 79 -- 1. 5. MSS. 233-2 s. 735 Numaralı Eserin Analizi, 82 -- 1. 5. 1. Eserin Mecmua-i Saz ü Söz’deki Analizi, 82 -- 1. 5. 2. Eserin Müzikal Analizi, 82 -- 1. 5. 3. Eserin Güfte Analizi, 83 -- 1. 6. MSS. 247-2 s. 770 Numaralı Eserin Analizi, 86 -- 1. 6. 1. Eserin Mecmua-i Saz ü Söz’deki Yeri, 86 -- 1. 6. 2. Eserin Müzikal Analizi, 86 -- 1. 6. 3. Eserin Güfte Analizi, 87 -- 1. 7. MSS. 248-1 s. 771 Numaralı Eserin Analizi, 89 -- 1. 7. 1. Eserin Mecmua-i Saz ü Söz’deki Yeri, 89 -- 1. 7. 2. Eserin Müzikal Analizi, 90 -- 1. 7. 3. Eserin Güfte Analizi, 90 -- 1. 8. MSS. 317-3 s. 923 Numaralı Eserin Analizi, 93 -- 1. 8. 1. Eserin Mecmua-i Saz ü Söz’deki Yeri, 93 -- 1. 8. 2. Eserin Müzikal Analizi, 93 -- 1. 8. 3. Eserin Güfte Analizi, 94 -- 1. 9. MSS. 300-2 s. 892 Numaralı Eserin Analizi, 96 -- 1. 9. 1. Eserin Mecmua-i Saz ü Söz’deki Yeri, 96 -- 1. 9. 2. Eserin Müzikal Analizi, 96 -- 1. 9. 3. Eserin Güfte Analizi, 97 -- 1. 10. MSS. 302-2 s. 896 Numaralı Eserin Analizi, 100 -- -- 1. 10. 1. Eserin Mecmua-i Saz ü Söz’deki Yeri, 100 -- 1. 10. 2. Eserin Müzikal Analizi, 100 -- 1. 10. 3. Eserin Güfte Analizi, 101 -- 1. 11. MSS. 311-1 s. 909 Numaralı Eserin Analizi, 103 -- 1. 11. 1. Eserin Mecmua-i Saz ü Söz’deki Yeri, 103 -- 1. 11. 2. Eserin Müzikal Analizi, 104 -- 1. 11. 3. Eserin Güfte Analizi, 104 -- 1. 12. MSS. 313-1 s. 912 Numaralı Eserin Analizi, 106 -- 1. 12. 1. Eserin Mecmua-i Saz ü Söz’deki Yeri, 106 -- 1. 12. 2. Eserin Müzikal Analizi, 106 -- 1. 13. MSS. 315-3 s. 917 Numaralı Eserin Analizi, 107 -- 1. 13. 1. Eserin Mecmua-i Saz ü Söz’deki Yeri, 107 -- 1. 13. 2. Eserin Müzikal Analizi, 108 -- 1. 13. 3. Eserin Güfte Analizi, 108 -- 1. 14. MSS. 300-1 s. 891 Numaralı Eserin Analizi, 110 -- 1. 14. 1. Eserin Mecmua-i Saz ü Söz’deki Yeri, 110 -- 1. 14. 2. Eserin Müzikal Analizi, 110 -- 2. Tesbihlere İlişkin Bulgular ve Yorumlar, 112 -- 2. 1. MSS. 121-3 s. 445 Numaralı Eserin Analizi, 112 -- 2. 1. 1. Eserin Mecmua-i Saz ü Söz’deki Yeri, 112 -- 2. 1. 2. Eserin Müzikal Analizi, 113 -- 2. 1. 3. Eserin Güfte Analizi, 113 -- 2. 2. MSS. 123-2 s. 450 Numaralı Eserin Analizi, 115 -- 2. 2. 1. Eserin Mecmua-i Saz ü Söz’deki Yeri, 115 -- 2. 2. 2. Eserin Müzikal Analizi, 116 -- 2. 2. 3. Eserin Güfte Analizi, 116 -- -- 2. 3. MSS. 123-3 s. 451 Numaralı Eserin Analizi, 118 -- 2. 3. 1. Eserin Mecmua-i Saz ü Söz’deki Yeri, 118 -- 2. 3. 2. Eserin Müzikal Analizi, 118 -- 2. 3. 3. Eserin Güfte Analizi, 119 -- 2. 4. MSS. 170-2 s. 572 Numaralı Eserin Analizi, 121 -- 2. 4. 1. Eserin Mecmua-i Saz ü Söz’deki Yeri, 122 -- 2. 4. 2. Eserin Müzikal Analizi, 122 -- 2. 4. 3. Eserin Güfte Analizi, 123 -- 2. 5. MSS. 171-1 s. 574 Numaralı Eserin Analizi, 125 -- 2. 5. 1. Eserin Mecmua-i Saz ü Söz’deki Yeri, 125 -- 2. 5. 2. Eserin Müzikal Analizi, 125 -- 2. 5. 3. Eserin Güfte Analizi, 126 -- 2. 6. MSS. 171-2 s. 575 Numaralı Eserin Analizi, 128 -- 2. 6. 1. Eserin Mecmua-i Saz ü Söz’deki Yeri, 128 -- 2. 6. 2. Eserin Müzikal Analizi, 129 -- 2. 6. 3. Eserin Güfte Analizi, 129 -- 2. 7. MSS. 171-3 s. 576 Numaralı Eserin Analizi, 132 -- 2. 7. 1. Eserin Mecmua-i Saz ü Söz’deki Yeri, 132 -- 2. 7. 2. Eserin Müzikal Analizi, 133 -- 2. 7. 3. Eserin Güfte Analizi, 133 -- 2. 8. MSS. 186-1 s. 610 Numaralı Eserin Analizi, 136 -- 2. 8. 1. Eserin Mecmua-i Saz ü Söz’deki Yeri, 136 -- 2. 8. 2. Eserin Müzikal Analizi, 136 -- 2. 8. 3. Eserin Güfte Analizi, 137 -- 2. 9. MSS. 186-2 s. 611 Numaralı Eserin Analizi, 140 -- 2. 9. 1. Eserin Mecmua-i Saz ü Söz’deki Yeri, 140 -- -- 2. 9. 2. Eserin Müzikal Analizi, 140 -- 2. 9. 3. Eserin Güfte Analizi, 141 -- 2. 10. MSS. 233-1 s. 734 Numaralı Eserin Analizi, 143 -- 2. 10. 1. Eserin Mecmua-i Saz ü Söz’deki Yeri, 143 -- 2. 10. 2. Eserin Müzikal Analizi, 143 -- 2. 10. 3. Eserin Güfte Analizi, 144 -- 2. 11. MSS. 235 s. 740 Numaralı Eserin Analizi, 146 -- 2. 11. 1. Eserin Mecmua-i Saz ü Söz’deki Yeri, 146 -- 2. 11. 2. Eserin Müzikal Analizi, 147 -- 2. 11. 3. Eserin Güfte Analizi, 147 -- 2. 12. MSS. 253 s. 788 Numaralı Eserin Analizi, 149 -- 2. 12. 1. Eserin Mecmua-i Saz ü Söz’deki Yeri, 149 -- 2. 12. 2. Eserin Müzikal Analizi, 149 -- 2. 12. 3. Eserin Güfte Analizi, 150 -- 2. 13. MSS. 315-1 s. 915 Numaralı Eserin Analizi, 152 -- 2. 13. 1. Eserin Mecmua-i Saz ü Söz’deki Yeri, 152 -- 2. 13. 2. Eserin Müzikal Analizi, 153 -- 2. 13. 3. Eserin Güfte Analizi, 153 -- 2. 14. MSS. 315-2 s.916 Numaralı Eserin Analizi, 155 -- 2. 14. 1. Eserin Mecmua-i Saz ü Söz’deki Yeri, 155 -- 2. 14. 2. Eserin Müzikal Analizi, 156 -- 2. 14. 3. Eserin Güfte Analizi, 156 -- 2. 15. MSS. 316-1 s. 918-919 Numaralı Eserin Analizi, 158 -- 2. 15. 1. Eserin Mecmua-i Saz ü Söz’deki Yeri, 159 -- 2. 15. 2. Eserin Müzikal Analizi, 159 -- 2. 15. 3. Eserin Güfte Analizi, 160 -- -- 2. 16. MSS. 316-2 s. 920 Numaralı Eserin Analizi, 162 -- 2. 16. 1. Eserin Mecmua-i Saz ü Söz’deki Yeri, 162 -- 2. 16. 2. Eserin Müzikal Analizi, 162 -- 2. 16. 3. Eserin Güfte Analizi, 163 -- 2. 17. MSS. 317-1 s. 921 Numaralı Eserin Analizi, 166 -- 2. 17. 1. Eserin Mecmua-i Saz ü Söz’deki Yeri, 167 -- 2. 17. 2. Eserin Müzikal Analizi, 167 -- 2. 17. 3. Eserin Güfte Analizi, 168 -- 2. 18. MSS. 317-2 s.922 Numaralı Eserin Analizi, 169 -- 2. 18. 1. Eserin Mecmua-i Saz ü Söz’deki Yeri, 169 -- 2. 18. 2. Eserin Müzikal Analizi, 170 -- 2. 18. 3. Eserin Güfte Analizi, 170 -- 3. Tevhide İlişkin Bulgular ve Yorumlar, 172 -- 3. 1. MSS. 216 s.688 Numaralı Eserin Analizi, 172 -- 3. 1. 1. Eserin Mecmua-i Saz ü Söz’deki Yeri, 172 -- 3. 1. 2. Eserin Müzikal Analizi, 173 -- 3. 1. 3. Eserin Güfte Analizi, 173 -- 4. Ayin-İ Şerif’e İlişkin Bulgular ve Yorumlar, 174 -- 4. 1. MSS. 84-2 s. 342 Numaralı Eserin Analizi, 174 -- 4. 1. 1. Eserin Mecmua-i Saz ü Söz’deki Yeri, 174 -- 4. 1. 2. Eserin Müzikal Analizi, 174 -- 4. 1. 3. Eserin Güfte Analizi, 175 -- SONUÇ, 178 -- KAYNAKÇA, 187 -- EKLER, 193

Osmanlı Devleti'nde olduğu gibi Kırım Hanlığı'nda da kadılar tarafından kayıt altına alınan Şer'iyye sicilleri, yerel ve sosyal tarih çalışmalarında önemli başvuru kaynaklarındandır. Çok zengin veriler içeren bu kayıtlar; ait olduğu bölgede yaşayan halkın sosyal, ekonomik ve günlük yaşamına dair çok ayrıntılı bilgiler sunmaktadır.Osmanlı Devleti'nin, Karadeniz politikasının temelini oluşturan Kırım'ın sosyo-ekonomik tarihinin aydınlatılması, Kırım Tatar halkları ile bağ kurulması açısından büyük önem arz etmektedir. Çalışmamız buradan yola çıkarak, 67 A 90 numaralı Kırım kadıasker defterinin on dokuzuncu cildini Latin harflerine aktararak, bölgenin sosyal, ekonomik, idari ve kültürel yapısını ortaya çıkarmayı amaçlamıştır. Defterde yer alan kaza, köy, mahalle isimleri tespit edilmiş, bölgenin idari ve etnik yapısına dair çıkarımlar yapılmıştır. Miladi 1672-1676 yılları arasında, Kırım Hanlığı'nın Dib Tarhan kazasına ait kayıtlar, çalışmanın temelini oluşturmaktadır. Bu bağlamda, Dib Tarhan'da yaşayan halkın temel geçim kaynakları olan tarım ve hayvancılık üzerine değerlendirmeler yapılmıştır. Sicillere kaydedilen terekeler üzerinden halkın maddi kültür öğeleri tespit edilmiştir. Çalışmanın amaçlarından birisi de Kırım Hanlığı tarihinde ekonomik ve sosyal açıdan önemli bir yere sahip olan kölelik kurumuna dair mahkemeye yansıyan örnekler üzerinden değerlendirmeler yapmaktır. Sharia records `Şeriyye Sicilleri` are one of most important sources of reference in social and local history. These records are written by the Kadis like Ottoman Empire. Sharia records includes rich content about of the local resident like social, economic and daily life. Crimea was underlying Ottoman Black Sea strategy. History of socio-economic history of Crimea is important for bonding with other Turkish folk. This study about is translating to Turkish the nineteenth volume which is the number of 67 A 90 Kırım Kadıasker Records. This study purpose to social, economic, administrative and culturel structure. Kazas, villages and quarters names is identificated and trying to deduce about to govermental and ethnic background.This records from 1672 CE. to 1676 CE. belongs to Dib Tarhan Kaza of the Crimea. In this content we tried answer the questions about people of the lived in the Dib Tarhan like which works they worked. Most of holders have herds, flocks and plantations. Also wills in this records show us when someone is dying how could be share his in heritance. One of the purpose of this study evaluate about slaves and slave trade which was one of the most important sources of income for Crimea. We evaluated to based upon from the examples of in this records. 226

Batı Karadeniz bölgesinin Zonguldak iline bağlı olan Karadeniz Ereğli tarihi, M.Ö. 2500'lü yıllara dayanır. Karadeniz Ereğli, M.Ö. 2500 tarihinden günümüze kadar bünyesinde birçok medeniyeti barındırmıştır.Karadeniz Ereğli, ele alınan 17. ve 18. yüzyıllarda Osmanlı hâkimiyetindedir ve bu dönemde Bendereğli/Benderekli olarak adlandırılmıştır. Ereğli için 1829 yılında taş kömürünün bulunmasıyla şehir farklı bir vizyona girmiştir. Karadeniz Ereğli tarihi alanında yapılan çalışmalar ise genellikle ilk çağlar ve 1829 sonrası kömürün bulunması ile ilgili olan dönemdir. Ele aldığımız 17. ve 18. yüzyıl tarihi alanında yapılan çalışmaların eksik olması bu çalışmanın amacını belirlemiştir.Çalışmamızda Ereğli'nin 17. ve 18. Yüzyıllardaki sosyal ve ekonomik tarihini aydınlatılması amaçlanmıştır.Yapılan araştırmalarda ele aldığımız 17. ve 18. yüzyıllara dair arşiv belgeleri, yabancı ve yerli seyyahların eserlerinde Ereğli hakkında ele aldıkları bölümler ve Karadeniz Ereğli hakkında yapılan çalışmalar ışığında bir genel değerlendirme yapılmıştır.Anahtar Kelimeler: Karadeniz Ereğli, Bendereğli, Heraklia, Bolu Sancağı. History of the Karadeniz Eregli which is bound to the Zonguldak province of the Western Black Sea region is based on 2500 B.C. Since that time the Black Sea Eregli has hosted many civilizations in it. During the 17-th and 18-th centuries the Karadeniz Eregli was under Ottoman rule and was called Benderegli or Benderekli. In 1829 stone coal were found in Eregli. With it city earned a new different vision. The studies about Karadeniz Eregli history are generally related to the first centuries and after finding a stone coal in 1829. The lack of studies in the 17-th and 18-th century history that we have dealt with has determined the purpose of this work. Our aim was to illuminate the social and economical life of Eregli in the 17-th and 18-th centuries:A general valuation about the Karadeniz Eregli was made in the light of the archive documents about 17-th and 18-th centuries and works about Eregli which were written down by foreign and native traveler:Key words: Karadeniz Eregli, Benderegli, Heraklia, Sanjak of Bolu 117

Bu çalışmada şer'iyye sicillerine dayanarak 1640-1648 yılları arasında Rodosçuk'ta (Tekirdağ) gayrimüslimlerin sosyal, kültürel, iktisadî, dinî ve hukukî yaşamları ele alınmıştır. Beş bölümden oluşan bu incelemenin giriş bölümünde kaynak ve araştırma eserleri, İslam hukukuna göre zımmiler ve Rodosçuk şehrinin tarihi gelişimi incelenmiştir. Birinci bölümde Rodosçuk'ta gayrimüslimlerin etnik yapısı, nüfusu ve yaşadıkları yerleşim yerleri hakkında bilgi verilmişitir. İkinci bölümde meskenler, ev eşyaları ve giyim-kuşamlarına değinilmiştir. Üçüncü bölümde ticari faaliyetler, meslekler, servet, borç meseleleri, mülk alım-satımları ve vakıflarla olan iktisadî ilişkileri ortaya konulmuştur. Dördüncü bölümde ise gayrimüslimlerin dinî inançları, dinî teşkilatlanmaları, Müslümanlarla ilişkileri ve din değiştirme konusu ele alınmıştır.Anahtar Kelimeler: 17. Yüzyıl, Rodosçuk, Tekirdağ, şer'iyye sicilleri, şehir tarihi, Müslüman, gayrimüslim, zımmi. In this study, social, cultural, economic, religion and law concepts of non-muslims who lived in Rodosçuk (Tekirdağ) between 1640-1648 are examined. In the entrance section of this study which consist of five parts, sources, research works and historical of Rodosçuk, and dhimmis on the basis of islamic law are examined. In the first part, information about ethnicity population and settlement of non-muslims in Rodosçuk is given. In second part, their habitation, household goods and clothing are mentioned. In the third part, comercial activites, jobs, forture, debt issues, property businesses and economic relationships with foundations are presented. And in the fourth part, religious beliefs and religious organization of non-muslims and their relationships with muslims and apostasy are examined.Key Words: 17th century, Rodosçuk, Tekirdağ, shariah registers, urban history, muslim, non-muslim, dhimmi. 213

Hazırlanan bu tez çalışmasında, B153 nolu Bursa Şeriyye Sicil Defterinden hareketle 17. yüzyılın son çeyreğinde (1693- 1699) Bursa'da sosyal ve iktisadi hayat incelenmiştir. Tezin ana kaynağı B153 nolu Bursa Şeriyye Sicil Defterindeki tereke kayıtlarıdır. Tereke/ terike kişi öldükten sonra geride bıraktığı her türlü eşya, alacak ve borçların bulunduğu mahkeme kaydıdır Tez, giriş, beş bölüm ve sonuç kısmından oluşmuştur. Tezin giriş kısmında çalışmanın tanıtımı yapılmış, Osmanlı miras hukuku ve tereke defterleri üzerinde durulmuştur. Tezin birinci bölümünde Bursa Şeriyye Sicilleri ve B153 nolu Bursa Şeriyye Sicil Defteri incelenmiştir. İkinci bölümünde tereke sahipleri üzerinde durulmuştur. Tereke sahiplerinin sosyal ve ekonomik özellikleri ele alınmıştır. Üçüncü bölümünde terekeleri oluşturan menkul ve gayrimenkul mal grupları incelenmiştir. Dördüncü bölümünde terekelerin paylaşılması ve mirasçılar değerlendirilmiştir. Beşinci bölümünde ise terekelerden alınan vergiler ve diğer harcama kalemleri değerlendirilmiştir. Sonuç kısmında ise elde edilen bilgi ve bulgular ile genel bir değerlendirme yapılmıştır. In this thesis study, the social and economic life in Bursa was investigated in the last quarter of the 17 th century (1693-1699), based on the Bursa Şeriyye records (court records ) of B153. The main source of the dissertation is the registers of heritage in the Bursa Şeriyye records of B153. Terek / terike is the court register where all the goods, the claims and the debts left after the person's death.The thesis consists of introduction, five chapters and a result section. In the introduction section, thesis study was introduced, and Ottoman heritage law and the book of heritage (book of Tereke) was dwelt on. In the first part of the thesis, Bursa Şeriyye (court) records and B153 Bursa Şeriyye Registry Book were examined. In the second part, we have focused on the owners of Tereke (heritage). The social and economic characteristics of the Tereke owners were discussed. In the third part, the groups of movable and immovable goods forming the Tereke were examined. In the fourth chapter, the sharing of the Tereke (heritages) and the heirs were evaluated. In the fifth chapter, the taxes and other expenditure items from the heriteges were evaluated. In the conclusion part, with the information and obtained findings a general evaluation was made. 355

Geçmişten günümüze kadar gelen yazılı belgeler, tarihin aydınlatması bakımından fazlaca önem arz etmektedir. Osmanlı Devleti tarih sahnesinden çekilirken, kültürü, sosyal, idari, ekonomik, hukukî yapıları ve şehir hayatı hakkında aydınlanmamız sağlayacak çok değerli arşiv malzemeleri bırakmıştır. Şüphesiz bu arşiv malzemeleri içerisinde kendisine özgü yapısıyla Şer'iye Sicilleri önemli bir yer tutmaktadır. İnsanların birbirleriyle her türlü münasebetlerini ortaya koyan en önemli kaynaklardan olan Şer'iye sicilleri, 472 yıllık Türk tarihinin, iktisadı, siyasi, sosyal ve hukukî yapılarını yakından ilgilendirmektedir. Bir nevi ait olduğu bölgenin bilgi bankası olan siciller içerisinde mukavele, nafaka, vekâlet, vesayet, miras davaları, tereke, fermân, berât, divan tezkeresi, mektup vb. gibi kayıt örnekleri bulundurmaktadır. Birçok belgeyi ihtiva etmesi sebebiyle; siyasi, hukuki, iktisadi, idari ve askeri yönlerden mühim deliller ortaya koyan sicillerin incelenip gün yüzüne çıkarılması gerekmektedir. Bu bağlamda biz de Konya'nın, 1087-1088 / 1676-1677 yıllarını ihtiva eden 13 Numaralı Konya şer'iye sicilini inceleyerek bu yıllar arasında Konya'nın siyasi, sosyal, ekonomik, hukukî, idarî ve kültürel yapısının belirlenmesine katkı sağlamaya çalıştık., Written documents from the past to the present are of great importance in terms of the illumination of history. When the Ottoman state was withdrawn from the stage of history, it left valuable archive materials to enlighten us about its culture, social, administrative, economic, legal structures and urban life. Undoubtedly, in this archival material, Şer'iye Sicilleri holds an important place with its unique structure. Şer'iye Sicilleri, which is one of the most important sources that reveal all kinds of relations between people, closely concerns 472 years of Turkish history, economic, political, social and legal structures. Şer'iye Sicilleri is the knowledge bank of the region to which it belongs. it contains registration examples such as contracts, alimony, power of attorney, guardianship, inheritance cases, tereke, ferman, berat, Divan tezkeresi and letters. The Siciller contain many documents. it is therefore necessary to examine the records which reveal important evidence from political, economic, administrative and military point of view. n this context, we examined Konya's Register Number 13, which includes the years 1087-1088 / 1676-1677, and tried to contribute to determining the political, social, economic, legal, administrative and cultural structure of Konya during those years.

Akdeniz coğrafyasında kurulmuş en büyük devletlerden biri olan Osmanlı Devleti, bünyesinde bulunan farklı etnik ve dinî unsurlara rağmen bu coğrafyada 600 yılı aşkın bir süre varlığını korumuştur. Osmanlı Devleti'nin uzun bir süre bu coğrafyada varlığını korumasına yardımcı olan unsurların izleri arşiv belgelerinden sürülebilir. Bu arşiv belgelerinin en başında gelen ve en önemlilerinden biri şer'iye sicilleridir.Merkezi hükümetle taşra teşkilatı arasında gerçekleştirilen yazışma suretleri ve mahkeme tutanaklarının kaydedildiği defter olan şer'iye sicilleri genel, idarî, hukukî ve askerî tarih açısından birçok öneme sahiptir. Sosyal ve iktisadî hayat bakımından da önemli bir yeri olan siciller; ait olduğu bölge hakkında, insanların yaşam tarzları, giyinişleri, kullandıkları eşyalar, yiyecek maddeleri, kadın ve erkeklerin giyim tarzları, o dönemde kullanılan evlerin nitelikleri, aile yaşantısı, toplum içerisinde kadının sahip olduğu konum, ailelerin çocuk sayıları, Müslim-Gayrimüslim ilişkileri, ticarî ve tarımsal hayat gibi birçok konu hakkında da bizlere veri sağlamaktadır. Bu bağlamda 15 Numaralı Şer'iye Sicilinin bize sağladığı veriler ışığında bizde, H. 1080-1081 / M. 1670-1671 yılları arasındaki Osmanlı Konya'sının sosyo-ekonomik yapısını ortaya çıkarmayı amaçladık. The Ottoman Empire, one of the largest states in the Mediterranean, maintained its existence in this geography for more than 600 years despite the different ethnic and religious elements within its structure. The traces of the elements that help the Ottoman Empire to maintain its existence in this geography for a long time can be traced through archival documents. One of the most important of these archival documents is the şer'iye records. The registers, which are the records of the correspondence transcripts between the central government and the provincial organization, as well as the court minutes, are of great importance in terms of general, administrative, legal and military history. The records, which are important in terms of social and economic life, provide us with data on the region in which it belongs, the lifestyle of people, clothes, items used, food items, clothing styles of men and women, properties of houses used in that period, family life, the position of women in society, the number of children of families, Muslim-non-Muslim relations.In this context, in the light of the data provided by the Registry No. 15, we aimed to reveal the socio-economic structure of the Ottoman Konya between the years of 1080-1081 / M. 1670-1671. 355

Şer'iyye sicilleri adı verilen mahkeme kayıtları Osmanlı Devleti'nin sosyo-ekonomik tarihinin ortaya konulmasına katkı sağlayan ana kaynaklardan biridir. Bu noktadan hareketle çalışmada Rusçuk şehrinin tarihine ait bir kesitin açığa çıkarılması amacıyla XVII. yüzyıla ait R-2 Numaralı Rusçuk Şer'iyye Sicili'nin 1-58 varaklık kısmının çeviriyazısı ve tahlili yapılmıştır. Çalışma ile kıymetli bir materyalin araştırmacıların kullanımına sunulması hedeflenmiştir.Defterin Latin alfabesi ile yazımı sırasında basit transkripsiyon kuralları uygulanmıştır. Transkripsiyonu yapılan metindeki hükümler, tarihsel bir bakış açısı ile değerlendirilmiştir. Ana metne geçmeden önce Rusçuk ve çevresinin tarihi, Osmanlı hukuk sistemi ve II. Mustafa'nın Avusturya seferleri ve bu seferlerin R-2 numaralı sicile yansımaları hakkında bilgiler verilmiştir. R-2 Numaralı Rusçuk Şer'iyye Sicili'nin orijinali Bulgaristan'ın Milli Kütüphanesi olan ve Sofya'da bulunan Cyril ve Methodius Kütüphanesi Şark Koleksiyonu'nda bulunmakta olup, bu sicil ve diğer Rusçuk sicillerinin kopyaları İstanbul'da bulunan İslam Araştırmaları Merkezi tarafından temin edilerek araştırmacıların hizmetine sunulmuştur. Ayrıca R-2 numaralı sicil ve diğer Rusçuk sicillerini Bulgaristan Milli Kütüphanesi'nin internet sitesinde bulunan `Sijills` başlığından indirmek mümkündür.R-2 Numaralı Rusçuk Şer'iyye Sicili'nin 1-58 varaklık kısmında, çeşitli konularda 201 adet hüküm yer almaktadır. Bu sicil dönemin siyasi, askeri, sosyo-ekonomik ve kültürel yönleri hakkında kıymetli bilgiler vermektedir. Sicilin kaydedildiği dönem Sultan II. Mustafa'nın Avusturya seferleriyle aynı döneme denk gelmektedir. Bu sebepten sicilin içeriğinde sefer ile alakalı çok sayıda hüküm bulunmaktadır. Bu hükümler askerlerin beslenmesi, sefere katılımın sağlanması, ordu mühimmatının temini ve taşınmasında izlenen yollar, devletin sefere yakın bölgelerde aldığı tedbirler, vatandaşa yansıyan vergiler ve diğer yükümlülükler ve eşkıyalık meseleleri gibi birçok konuda bilgi vermektedir. Bu hükümlerden yola çıkarak Osmanlı Devleti'nin sefer organizasyonu konusunda nasıl tedbirler alındığını ve sefer hazırlıklarıyla ilgili olarak kazalarda ne tür faaliyetler yapıldığını görebilmek mümkündür. Ayrıca ilgili defter, Osmanlı Devleti'nin taşradaki idari ve malî uygulamaları ile hukuk sistemi hakkında da kıymetli bilgiler ortaya koymaktadır.Anahtar Kelimeler: Rusçuk, Şer'iyye Sicili, Mahkeme, Kadı. Court register record that called `Şer'iyye sicilleri` is one of the main resource that provide the socio-economic history of the Ottoman Empire. In order to reveal a cross section of history of the Ruse, translations and analysis of the pages between 1-58 of the Ruse Court Register Numbered R-2 which belongs to XVII. century, were conducted. The study aimed to present a precious material to the researchers.When the text was written in Latin Alphabet, simple transcription rules were used. The transcripted provisions in the text are evaluated in a historical point of view. Before the main text, some information about the history of Ruse and its vicinity, Ottoman judicial system, the campaigns of Mustafa II on Austria and the reflections of these campaigns in the court register numbered R-2 are given.The original copy of Ruse Court Register numbered R-2 is present at the library of Cyril and Methodius' Oriental Collection which is the National Library of Bulgaria and the copies of this register and other Ruse register were brought to ISAM Library in Istanbul for the use of researchers. It is also possible to download numbered R-2 and the other Ruse Court Registers from the website of Bulgaria's national library, where listed as 'Sijills'.The pages between 1-58 in the numbered R-2 Court Register, there are 201 provisions about different subjects. This register gives precious information about politics, military, cultural and socio-economics of the term. The period when the register was recorded occured at the same time as Sultan Mustafa the second's Austria campaigns. Therefore there are many provisions about campaign in the register. These provisions give information about military food supply, recruitings for the campaing, standards for supplying and transporting the ammunition, precautions the goverment took in some regions near the campaign, taxation facts and other obligations, and brigandage matters. In the light of the information obtained in provisions, it can be possible to see how and what kind of precautions Ottoman Empire took about organizations and citys of expedition. Besides, the record reveals some valuable informations about Ottoman Empire's financial and administrative affairs in rural and also it's judicial system.Key Words: Ruse, Court Register, Court, Kadi 280

Çalışma, Osmanlı Anadolusu'nun önemli şehirlerinden Trabzon'u merkeze alan ve XVII. yüzyılın ilk yarısında bu şehirde yaşamlarını sürdürmüş olan kadınların toplumsal, ekonomik, siyasi ve ahlaki konumlarını ortaya koymayı amaç edinen bir inceleme niteliğindedir. Söz konusu nitelikte bir araştırma yapmaya yönelmemizin en önemli nedenlerinden birisi emekleme döneminde olan sosyal tarih incelemelerinin içerisinde kadınlara ilişkin tarih araştırmalarının henüz beklenen seviyeye ulaşmamış olması ve bu konu üzerine yapılacak çalışmaların Osmanlı tarihi ile ilgili bilinenlere de büyük katkılar sağlayacağının düşünülmesidir. Bu tez çalışması dört ana bölümden oluşturulmuştur. Osmanlı kadınını daha iyi anlayabilmek ve kadınların toplumsal, ekonomik ve ahlaki açılardan nasıl ve ne şekilde konumlandırıldıklarını anlamlandırabilmek adına İslam hukuku, fetvalar, kanunnameler ve şer'iyye sicillerindeki kadınlık algısının tartışıldığı birinci bölümde, Avrupalı kadınların da din ve toplum tarafından kendilerine biçilen değer ve konumları incelenmiş ve bu açıdan doğu ve batı arasındaki kadın imajları anlaşılmaya çalışılmıştır. Tezin ikinci bölümünde şer'iyye sicillerinden elde edilen veriler doğrultusunda kadınların evlilik ve boşanma ilişkilerinde var olan hukuki kimlikleri tartışılmıştır. Ailenin kurulması ya da sona erdirilmesinde hukukun kadınlara ne oranda söz hakkı tanıdığı ve kurulan ilişkilerde kadınların hakkını ne derece koruduğu hususu ele alınmıştır. Üçüncü bölümde kadınların toplum içerisinde şehirli-köylü, Müslüman-gayrimüslim, hür-köle şeklinde bir takım ayrı kimliklerle var olabildikleri ancak hukuki uygulamalarla zaman zaman aynılaştıkları tartışılmış, bu kadınların mülkiyete erişim halleri dolayısıyla ekonomik varlıkları ve bunları ne şekilde tasarruf ettikleri de yine bu bölümde incelenmiştir. Dördüncü ve son bölümde kadınların, mahalle ve mahalleli olgusu etrafında şekillenen dolayısıyla bu olgular etrafında kabul gören ahlaki yasalarla nasıl çevrelendikleri ortaya koyulmaya çalışılmış, hukuki ve toplumsal bir varlığa sahip olmaları hasebiyle hem suçlayan hem de suçlanan konumda yer alabildikleri durumlar örneklendirilmiştir. Tezin ana kaynaklarını XVII. yüzyılın ilk yarısına ait Trabzon Şer'iyye sicilleri oluşturmuş, bu arşiv kaynaklarının yanı sıra kanunname ve fetva koleksiyonları da kullanılmıştır. İkincil literatürü ise daha çok Osmanlı toplum ve yaşamı hakkında yapılan araştırma eserler ile yine farklı coğrafyalar temelinde Osmanlı kadını hakkında yapılan eserler oluşturmuştur. This study qualifies as an examination centered on Trabzon, an important city of the Ottoman Anatolia, and aimed at revealing the societal, economical, political and moral status of the women who have lived in this city in the first half of the XVIIth century. One of the main reasons for us to engage in a study of such quality is the fact that historical researches involving the women, which are in their infancy period, have not reached the expected level yet among the social history examinations, and that the studies to be conducted on this subject would greatly contribute to what is known about the Ottoman history.The present thesis study is comprised of four chapters. In the first chapter, in which the perception of women is discussed in Islamic law, fatwas, statutory decrees and sharia registers in order to understand Ottoman women in a better way, and to see how and in which way women are positioned in social, economic and moral terms, we examined the values and positions that are conferred to the European women by religion and society, and we endeavoured to understand the differences between the images of women in the east and west. In the second chapter of the thesis, we discussed the legal identities of women in terms of marriage and divorce procedures in the direction of the data obtained from sharia registers. We examined how much law recognizes women in terms of establishment or termination of a family, and how much the rights of women are protected in such procedures. In the third chapter, we discussed that the women may exist in the society with various identities, such as city-dweller/villager, Muslim/non-Muslim, free/slave; but, that they were sometimes put in the same equation in legal terms, and in this chapter, we also examined the economic assets of women in connection with their right to acquire real properties, and how they exercised such rights. In the fourth and final chapter, we endeavoured to reveal how women were surrounded by moral laws that were shaped within the framework of the concepts of neighbourhood and neighbourhood residents, and thus, that were recognized within the framework of such concepts, and we gave examples, in which they were considered as either accuser or accused since they were regarded as legal and social entities. Main references of the thesis are comprised of Trabzon Sharia registers from the first half of XVII century, and we also used the collections of statutory decrees and fatwas, as well as archive references. Secondary literature is mostly comprised of the research works that are prepared in relation with the Ottoman society and their life style, and works that are prepared in relation with the Ottoman women on the basis of various geographical locations. 285

17. yüzyıl tüm dünyada pek çok alanda değişim ve dönüşümlerin yaşandığı önemli bir dönemdir. Bu değişim ve dönüşümler beraberinde pek çok tepkiler getirmiştir. Osmanlı İmparatorluğu da bu değişimi yaşayanlardan devletlerden biridir. Celali İsyanları Osmanlı İmparatorluğu'nda ortaya çıkan bu değişimlerin tepkisi olarak değerlendirilebilir.Doğrudan Hanedanı ya da devleti hedef almayan bu isyanları, bugünün dinamikleri ile anlamak mümkün değildir. Celali grupları içerisinde toplumun hemen her sınıfından insanları görmek mümkündür. Bu insanların ortak bir amacının olduğunu söylemek zor olsa da temelde daha iyi yaşam şartlarına kavuşmak arzusu ortak amaç olarak görülebilir. Celalilerin amaçları göz önüne alındığında Bursa'nın Celalilerce istila edilmesinin belli amaçlar dahilinde olduğu düşünülmektedir. Devlet ile pazarlık ederek iyi mevkileri elde etmek isteyen Celaliler için Bursa önemli bir pazarlık noktası olmuştur. Anadolu'nun en büyük şehri ve imparatorluğun en önemli ticaret merkezlerinden biri olan Bursa, 1607'de Kalenderoğlu Mehmed Bey'in lideri olduğu Celali birliklerince istila edilmiştir. İstila süresince Celali liderinin elçileri sürekli İstanbul'a giderek Kalenderoğlu'na tekrar yeni bir idari görev verilmesi için pazarlık etmiştir.Bursa'nın Celali İsyanlarından çok fazla etkilenmediği savunulmaktadır. Ancak bu çalışma kapsamında okunan kaynaklar neticesinde Bursa'nın maruz kaldığı tahribatın bilinenden daha çok olduğu tespit edilmiştir. Yaklaşık iki ay süren bu istila boyunca şehrin doğusunun büyük kısmının tahrip edildiği görülmüştür. Ayrıca Celali istilasından hemen sonra Bursa'da yeni bir istilayı engellemek için bir sur inşa edilmiştir. Bu araştırmada bu surun haritası çıkarılmıştır. Anahtar Kelimeler: Celali, Celali İsyanları, Bursa, Eşkıya, 17. Yüzyıl, Sur, İstila. The 17th century is an important period in which changes and transformations are experienced in many filed all over the world. These changes and transformations brought together many reactions. The Ottoman Empire is one of the states that experienced this change. The Celali rebellions can be regarded as the reaction of these changes that emerged in the Ottoman Empire.It is not possible to understand these rebellions, which do not directly target the Ottoman dynasty or the state, with the dynamics of today. It can be possible to see people from nearly all classes of the society in the Celali groups. Although it is difficult to say these people have a common purpose, it is possible to say the basic aim of them is to get better life standards. Considering the purposes of the Celalis, Bursa invasion had some specific aims. Bursa has become an important bargaining point for the Celalis who want to negotiate with the state and to get good position in the state. Bursa, which is the one of the most important trade center in the empire and biggest city in the Anatolia, was invaded by the Celalis under the leadership of Kalenderoğlu Mehmed Bey in 1607. During the invasion, the envoys of the Kalenderoğlu were constantly going to Istanbul and negotiated for giving an administrative function to their leader. It is argued that Bursa was not affected too much by the Celali rebellion. However, it is determined thanks to the resources read for the thesis, the destruction of the Celalis in Bursa were farther than known. During this invasion that lasted for about two months, most of the east side of the city was destroyed. Moreover, shortly after the Celali invasion, in order to prevent a new invasion, a wall constructed in Bursa. In this thesis, the map of the wall is trying to demonstrate. Keywords: Celali, Celali Rebellions, Bursa, Bandits, 17th Century, Wall, Invasion. 160

Bu çalışma, geç on yedinci yüzyıl Osmanlı İmparatorluğu'nda bürokratik basamakları tırmanmak isteyen aşırı hırslı bir Osmanlı kâtibi olan Gaznevî Mahmûd'un etrafında vücut bulan dini ve edebi çevreyi ortaya çıkarmayı amaçlamaktadır. Bu amaçla bu tez, dindar bir şair ve bürokrat olan Gaznevî Mahmûd'un içinde bulunduğu çevrenin kendine özgü niteliklerinin izini, Gaznevî Mahmûd mecmuasına derç edilmek için birkaç şair tarafından yazılan şiirlerin tahlilinin yanısıra, onun adına kurulan bir vakfa ait arşiv belgelerini değerlendirerek sürmektedir. Bu yöntemler sayesinde, bu çalışma Gaznevî Mahmûd'un Nakşibendi-Müceddidi tarikatının müritleriyle ve Dîvân-ı Hümâyûn'da veya çeşitli vezir konaklarında hizmet veren üst düzey kâtiplerle olan bağlantılarının kuvvetini ortaya çıkarmaya teşebbüs etmektedir. Bu asıl amaca ilaveten, bu çalışma ayrıca Gaznevî Mahmûd'un muhtemel yaşam öyküsü ve meslek hayatı geçmişini esasen arşiv belgelerine dayanarak yazmayı amaç edinmektedir; çünkü önceki çalışmaların çoğu Gaznevî Mahmûd'un hayatına ve meslek geçmişine dair yetersiz bilgiden dolayı bu konuyu ihmal etmiştir. Son olarak, bu çalışma Gaznevî mecmuasının derlenmesinin arkasında yatan sebepleri ve Gaznevî Mahmûd'u en başta böyle bir tasarıyı üstlenmeye sevk eden etkeni anlamayı amaçlamaktadır. This study aims to reveal the religious and literary network that existed around Gaznevî Mahmûd, an Ottoman clerk who had a passionate desire to advance along the bureaucratic ladder of the late seventeenth century Ottoman Empire. To this end, this thesis traces the characteristic features of the network in which Gaznevî Mahmûd, a pious poet and bureaucrat, was situated; it does so by utilizing archival documents pertaining to a waqf established in the name of Gaznevî Mahmûd, alongside an analysis of the poems composed by several other poets for inclusion into Gaznevî's miscellany. Through these methods, this study attempts to uncover the strength of Gaznevî Mahmûd's affiliations with adherents of the Naqshbandi-Mujaddidi order, and with other high-ranking clerks who were in the service of the Imperial Council or various vizierial households. In addition to this main objective, this study also aspires to construct a plausible biography and career history of Gaznevî Mahmûd; in this, it will depend primarily upon archival documents, as most previous research has largely neglected the topic due to the paucity of information regarding his life and career. Finally, this study aims to understand the reasons behind the completion of Gaznevî's miscellany, and what motivated him to take on such a large project in the first place. 145

Bu çalışmada, XV. yüzyıl başlarında Osmanlı payitahtı Bursa'da Emir Sultan adına yaptırılan zaviye merkezli külliyenin ilk üç yüzyılı çeşitli yönleriyle incelenmiştir. Külliyenin ana yapısı başlangıçta zaviye-imaret-mescid birlikteliğinde çok işlevli bir yapı iken sonradan özellikle mescid ve zaviye bina olarak ayrılmış; türbe, hamam, muvakkithâne, şadırvan gibi yeni birimler eklenmiştir. Külliye hizmetlerinin yürütülmesi, tahsis edilen çeşitli gelir kaynaklarının işletilmesi sayesinde mümkün olabilmiştir. Gelir kaynaklarının başlangıçtan itibaren artmasında padişah tahsislerinin yanı sıra çok çeşitli toplumsal statülerden kişilerin vakıflarının da payı vardır. Emir Sultan vakfı, Bursa ölçeğinde büyük bütçeli bir vakıftır. Külliye hizmetleri yeterli sayıdaki personel tarafından yerine getirilmiştir. İncelenen dönem boyunca yeni kadroların tahsis edilmesi ya da bazı unvanlara birden fazla atama yapılması nedeniyle vakfiyedeki personel planlamasının üzerine çıkılmıştır.İncelediğimiz külliye, bir tarikatin şeyhine atfedilen bir tesis olması hasebiyle tüm birimlerinde tasavvufî rolü ön plandadır. Ancak bununla birlikte tesiste yer alan her birimin icra ettiği ayrı işlevler de vardır. Diğer taraftan külliyenin, bünyesinde verilen hizmetlere bağlı olarak sosyal hayatta yansımaları olmuştur. Emir Sultan Külliyesi, kurulduğu muhitin sosyal, dinî, ilmî ve kültür merkezi olarak faaliyet göstermiştir. In this study, the first three centuries of the Kulliye centered on the zawiya which was constructed on behalf of Emir Sultan in Bursa, the capital city of Ottomon in the early part of the XVth century, was investigated from various aspects. The main structure of the Kulliye was originally a multifunction building including zawiya-imaret-mosque whereas the mosque and zawiya in particular were separated on an individual buildings and the new units such as tomb, Turkish bath, timing room (muvakkithane), fountain were annexed. The execution of services of the Kulliye was achieved by managing of various income sources assigned. The consecrations of Sultans besides individual donations from a wide range of social status have a part in increasing of the income sources from the beginning, as well. Emir Sultan foundation is a charitable institution with a big budget on the scale of Bursa.The services of the Kulliye performed by sufficent number of staff. During the inspected period, the planning of personnel in the foundation was overstaffed due to the allocation of new positions or appointment of more than one personnel to several titles. The sufic role in all units of the Kulliye is at the forefront in consequence of the Kulliye we investigated is an institution dedicated to the sheikh of a tariquat. However, each unit in the institution has also special functions to carry out. On the other side, the Kulliye has been an effect on social life based on the services performed within the Kulliye. The Emir Sultan Kulliye operated as a center of social, spiritual, scholarly and cultural in the neighborhood of the location. 362

Dubrovnik, Doğu Roma İmparatorluğu'nun bir yerleşimi olarak teşekkülünden 1378'de cumhuriyeti ilanına kadar Venedik ve Macaristan hâkimiyeti altında varlığını sürdürmüş bir şehirdir. Aristokratik bir şehir devleti olarak yapılandırılan Dubrovnik, XV. yüzyılda Osmanlıların Balkanlardaki ilerleyişlerine orantılı bir şekilde Türk nüfuzuna girdi. Önce 1442'de, kesintisiz olaraksa 1458'den itibaren Osmanlı haraçgüzarı haline gelmesi, diğer yandan Macar egemenliğinin sürmesi dolayısıyla Dubrovnik'in iki efendili dönemi başladı. Osmanlıların 1526'da Macaristan'ı zapt etmeye başlamaları dolayısıyla Dubrovnik'in tabiiyetinin yöneldiği tek merci olarak geriye sadece Babıâli kaldı ve bu durum 1808 yılında Napolyon'un ordularının şehri işgaline kadar sürdü.Batı Balkanlarla Adriyatik'i birbirine bağlayan jeopolitik konumu, transit ticaret limanı ve antrepo niteliği, ilaveten mevcut iç ve dış siyasete dair müesseseleriyle Dubrovnik, Osmanlı İmparatorluğu'nun birtakım gereksinimlerini karşılamak için elverişli şartlar sunmaktaydı. Bilhassa siyasî, diplomatik ve ticarî açılardan Osmanlı - Katolik Avrupa arasında tarafsız bölge ihtiyacına cevap vermesi şehrin imparatorlukla olan ikili ilişkilerinde özel bir statünün ihdas edilmesini beraberinde getirdi. Dubrovnik'in Osmanlı öncesi ve sonrası tarihi, Osmanlılarla münasebetlerin kurulması ve tarih içindeki seyri -bazı hipotezlerle birlikte- çalışmada işlenmiştir. Böylece Türkçe tarih literatüründeki Osmanlı-Dubrovnik ilişkilerine dair boşluğun da doldurulmasına gayret gösterilmiştir. Çalışmanın konu aldığı dönemi teşkil eden XVII. yüzyıldaki ilişkilerse dönemin siyasî olayları ve gelişmeleri etrafında, özellikle Venedik'in arz ettiği tehditler, Girit Savaşı, Osmanlı korsanlarının ihlal ve saldırılarından doğan sorunlar, bazı Osmanlı idarecilerinin neden olduğu krizler ve bunlara bağlı olarak diplomatik ilişkilerle ilgili önemli gelişmeler, II. Viyana Kuşatması ve sonrasında Karlofça Antlaşması'yla neticelenen süreçteki ilişkilerin seyri de yine kaynaklara dayalı bir şekilde detaylıca işlenmiştir. Dubrovnik is a city that survived under the rule of Venice and Hungary until it was declared a republic in 1378 as a settlement of the Eastern Roman Empire. Dubrovnik, structured as an aristocratic city state, entered in the Turkish influence in a way proportional to the progress of the Ottomans in the Balkans in the 15th century. First of all, because of becoming an Ottoman tribute in 1442, uninterruptedly from 1458 on the one hand and the continuation of the Hungarian sovereignty on the other hand, two majestic periods of Dubrovnik began. Due to the fact that the Ottomans started to capture Hungary in 1526, only the Babiah remained as the sole authority of Dubrovnik's nationality and this lasted until 1808 in which Napoleon's armies occupied the city. With its geopolitical position connecting the Western Balkans and the Adriatic, its port of transit trade and warehouse quality as well as its existing domestic and foreign policy institutions, Dubrovnik offered favorable conditions to meet the requirements of the Ottoman Empire. The fact that it responds to the need for a neutral zone between the Ottoman and Catholic Europe, especially from political, diplomatic and commercial aspects brought about the creation of a special position in the bilateral relations of the city with the empire.Dubrovnik's pre-Ottoman and post-Ottoman history, the establishment of relations with the Ottomans and the course of history along with some hypotheses have been studied. Thus, efforts have been made to fill the gap on the Ottoman-Dubrovnik relations in the Turkish history literature. The relations in the 17th century which constitute the period as the topic of this study around the political events and developments of the period, especially the threats presented by Venice, the war of Crete, the problems arising from violations and attacks of the Ottoman pirates, the crises caused by some Ottoman rulers and important developments related to diplomatic relations, the second Vienna Siege and the subsequent conclusion of the Treaty of Karlowitz have been further elaborated on the basis of sources in this study. 347

Bu çalışmada Osmanlı-Fransa ilişkilerinin başlangıcından 17. yüzyılın sonuna kadar olan süreci ahidnameler kapsamında ele alınmıştır. 16. yüzyılın ortasında başlayan ve siyasi, ekonomik ve askeri yönlü gelişme gösteren bu ilişkiler, 17. yüzyıla doğru ağırlıklı olarak ekonomi ve ticari bir boyut kazanmıştır. İlişkilerin bu şekilde gelişmesinde ve uzun süre devam etmesinde ahidnameler önemli bir rol oynamıştır.Çalışmamızın birinci bölümünde 16. yüzyılın ortasından 17. yüzyılın sonuna kadar olan ilişkiler, Osmanlı Devleti'ne gelen Fransız elçiler ve onların yaptıkları faaliyetler çerçevesinde ele alınmıştır. İkinci bölümde ise birinci bölümün devamı niteliğinde olarak 17. yüzyıldaki siyasi, sosyal, askeri ve ekonomik ilişkilere yer verilerek bu yüzyılda Osmanlı topraklarında görev yapan Fransız elçilerinin faaliyetlerinden bahsedilmiştir. 16 ve 17. yüzyılda Fransa'ya tanınan ahidnamelerinin anlatıldığı ve tek tek tüm maddelerinden bahsedildiği üçüncü bölümün ardından dördüncü bölüme yer verilmiştir. Son bölümün yer aldığı dördüncü bölümde Fransa Ahkâm Defterleri kullanılarak 17. yüzyıl ahidnamelerinin uygulanması tartışılmıştır. Son olarak sonuç kısmında tezde ulaşılan ve ulaşılamayan savlara yer verilerek çıkarımlarda bulunulmuştur. In this study, the process from the beginning of the Ottoman-French relations until the end of the 17th century was taken up in the context of the treaties. These relations, which started in the middle of the 16th century and developed politically, economically and militarily, gained an economic and commercial dimension predominantly towards the 17th century. Ahidnames played an important role when relations developed in this way and for a long time.In the first part of our work, the relations from the middle of the 16th century to the end of the 17th century were handled by the French ambassadors from the Ottoman Empire and their activities. In the second part, the political, social, military and economic relations of the 17th century are mentioned as the continuation of the first chapter and the activities of the French ambassadors working in the Ottoman territories during this century are mentioned. In the 16th and 17th centuries, a fourth section was given after the third chapter, in which all the details of the aids described to France were mentioned. In the fourth chapter, where the last chapter took place, the application of the seventeenth-century auctions by using French Ahkâm Books was discussed. Finally, in the conclusion section, the arguments reached in the thesis and the inaccessible arguments were included. 172

Tarihin erken devirlerinden itibaren pek çok devlete ev sahipliği yapmış olan Deşt-i Kıpçak coğrafyası, bu devletlerin askeri, siyasi, ticari ve sosyo-kültürel özelliklerini bünyesinde toplayarak sonraki devirlere yansıtmıştır. XIII. ve XV. Yüzyıllar arasında Deşt-i Kıpçak'ta hâkimiyetini sürdüren Altın Orda Devleti, Doğu Avrupa ve Karadeniz'in kuzeyine yerleşmiş, askeri ve siyasi gücüyle bölgede otorite olmayı başarmıştır. Altın Orda Hanlarının Anadolu ile olan ilişkisi Türkiye Selçuklu Devleti zamanında kurulmuştur. Osmanlı Devleti güçlenmeye başladığı yıllarda Altın Orda çöküş sürecine girdiği için, iki devlet arasındaki münasebet oldukça zayıftır. Altın Orda Devleti'nin yıkılmasının ardından Cengiz oğullarının bölgedeki varlığı, kurulan hanlıklar vasıtasıyla devam etmiştir. Osmanlı Devleti'nin Deşt-i Kıpçak ile olan ilişkisi daha çok Kırım Hanlığı aracılığıyla gerçekleşmiş, bu sürecin başlamasında Kefe'nin fethi kırılma noktası olmuştur.Bu çalışmada XV. ve XVI. yüzyıllarda Osmanlı Kroniklerindeki Deşt-i Kıpçak Altın Orda ve ardıllarına dair bilgiler incelenmiştir. Bu doğrultuda, Deşt-i Kıpçak coğrafyasının fiziksel özelliklerine değinilerek, bu bölgede yaşanan olaylar ortaya koyulmuştur. Osmanlı Devleti ile Kırım Hanlığı arasındaki askeri, siyasi ve ticari ilişkiler değerlendirilmiştir. Ayrıca Osmanlı müelliflerinin Tatarlara bakışı ortaya koyulmuştur. Bu bilgiler çerçevesinde yapılan değerlendirmelerde müellifler, olayları anlatırken Osmanlı Devleti'nin Cengiz oğullarından daha üstün olduğunu hemen her fırsatta dile getirdikleri görülmüştür. Osmanlı kroniklerinde Cuci oğullarının yanısıra, İlhanlı Devleti ve Çağatay ulusuna, bilhassa Timur dönemine ait, veriler oldukça fazla olsa da biz konumuzu Cuci ulusuyla sınırlandırdığımız için bu bilgileri dışarda bırakmak durumunda kaldık.Anahtar Kelimeler: Deşt-i Kıpçak, Cuci Ulusu, Kırım Hanlığı, Kefe, Altın Orda,Suğdak. The Desht-i Qipchaq geography, which has hosted many states since the earliest periods of history, has reflected on following eras by incorpotating the military, political, commercial and socio-cultural characteristics of these states. Golden Horde, which maintained its dominance during the XIII. ve XV. Centuries in Desht-i Qipchaq, has settled in Eastern Europeand the North of the Black Sea, and has become an authority in territory with military and political power. The relationship beween Anatolia and Golden Horde Khans established in the period of Turkiye Seljuks State. As Golden Horde entered into period of collapse when Ottoman Empires has began to strengthen, the realtionship between these two states was rater weak. After the collapse of Golden Horde, the presence of sons of Genghis Khan continuied by the establisment of Khanatesin the region. The relationship between Ottoman Empire and Desht-i Qipchaqwas mostly done by Crimean Khanate, at the begining of this process conquest of Kefe become breaking point. In the current study, the information about Desht-i Qipchaq and ulus of Jochi in XV. and XVI centruies Ottoman Chronicles are examined. In the context of the research, by referring to physical properties of Desht-i Qipchaq, the events that have taken place in this region are revealed.The military, political and commercial relations between Ottoman State and Crimean Khanate is evaluated. In addition, the Ottoman authors' view of Tatars is explained. In the assessments made in the framework of this information, it is seen that authors expressed in the every opportunities that the Ottoman State was superior to the Genghis Khanates. Besides Khanates of Cuci, there are a lot of data belonging to the Ilkhanid State and Chagatai nation, especially Timurids period in Ottoman chronicles. We had to keep out this information, because we restricted our subject matter to the ulus of Jochi.Keywords: Desht-i Qipchaq, ulus of Jochi, Crimean Khanate, Golden Horde, Kefe,Suğdak. 474

Mutasavvıflara göre insanın bu âlemdeki fiziki oluşum ve gelişimi doğum ile baş-ladığı gibi insanın manevi seyri de "vilâdet-i sânî/ikinci doğum" denilen doğumla başla-maktadır. Sâlik, bu doğumla sûfî ıstılahında veled-i kalbî (kalp çocuğu) denilen can po-tansiyelinin nüvesini, kendi iç aleminde vücûda getirerek yeni bir varlık ve gerçek "ben"ini keşfe başlamıştır. Bahse konu olan bu açığa çıkarma/keşf ameliyesi insanın özü ve emir âleminden ruhunun, halk âleminden olan beden ve ona ait bağlardan kurtarılarak tekrar aslî vatanına urûc edebilmesi sufilerce Kur'ân ve Hadîs kaynaklı bir takım temrin-lerin yerine getirebilmesine bağlanmıştır. Anadolu'nun İslâmlaşmasıyla, tasavvufî ilimlerin Anadolu'da teşekkülünde bir eş zamanlılık söz konusudur. Zira Anadolu'nun Müslümanlaşmasında, İslâm'ın sevgi me-deniyetinin ve kardeşlik ruhunun teessüsünde, gönüllere hitap eden mutasavvıfların bü-yük rolü olmustur. Çesitli sebeplerle Orta Asya'dan Anadolu'ya gelen dervişler, her git-tikleri yerde faaliyetlerine merkez olmak üzere tekke ve zâviyeler inşa etmişlerdir. Ana-dolu'nun Türk yurdu hâline gelmesi ve Müslümanlaşmasında; siyasî, askerî, iktisadî, bir çok faktörün yanında, Anadolu'da sayısız köy, kasaba ve mahallenin çekirdeğini oluştu-ran tekke, zâviye ve diğer dinî müesseseler, fevkalâde önemli görevler ifa etmiştir. Ana-dolu'nun her tarafında rastlanması mümkün olan bu tekke ve zâviyelerde, fevkalâde çalışkan, yerleştikleri yerlerdeki toprağı işleyen ve İslâm dinini yayan dervişlere, zamanın idarecileri tarafından bir takım muafiyetler de getirilmistir. Anadolu'da İslâm'ın köklü eğitim kurumları olan medreseler bulunmasına rağmen, toplum hayatında tekkelerin rolü ve etkisi, medreselerden çok büyük olmuş ve İslâmiyet, geniş halk yığınlarına tekkeler vasıtasıyla yayılmıştır. Osmanlı toplumunda işte bu tesirin tezahürü olarak zahir ilimlerle mücehhez olan kimi sûfîlerin müderrislik yaptıklarını söyleyebiliriz. Medreselerde talebe okutan bu zâtlar bir taraftan da boş durmayıp İslâmî ilimlerin her sahasında eserler te'lif etmişlerdir. Konumuz olan "Atvâr-ı Seb'a" eserleri de diğer İslâmi ilimlere dair telîf edilen kitapların yanında azımsanmayacak bir konuma sahiptir. Osmanlı Devleti'nin kuruluşunu takip eden yüzyıllarda bu konudaki telif eserler daha fazla olmuştur. Öyleki yurtiçi ve yurt dışındaki kütüphanelerde müellifi belli olan veya olmayan bu eserler hayli yekün tutmak-tadır. Özellikle XVI ve XVII. yüzyıllarda Halvetî Tarîkatına mensûb meşâyihin atvâr-ı seb'a konusunda diğer tarîkatlara nisbetle daha fazla eser telif ettikleri tesbit edilmiştir. Bu gerçekten hareketle tezimizde atvâr eserlerini mukayeseye tabi tuttuğumuz müellifle-rin de genellikle Halvetîye'ye mensup olduklarını söyleyebiliriz. According to the sufis, just how the physical being and development of a hu-man begins with the physical birth, the spritual journey of man is classified as the se-condbirth. The seeker begins exploring the existence of his core. He begins to explore and bring about that which is called "the child of the heart" and begins to explore the ego and a new dimension within himself. This exploration takes place by the spirit esca-ping from its physical connection and ascends to its original homeland. The Sufis claim that this is possible by applying certain practices which are based upon the Qur'an and the Prophetic tradition. The Islamization of Anatolia and the Sufi teachings spreading inside that land had taken place in the same time frame. The Sufis played a great role in the Islamization of Anatolia and the brotherly spirit and love of Islam being formed in-side that region. The dervishes who had migrated from mid Asia to Anatolia for diffe-rent purposes had built Sufi lodges as the centre of their activities wherever they went. Alongside political, military and economical factors, the Sufi lodges which had formed the seeds of many cities and villages, had played a great role in Anatolia embra-cing Islam. The dervishes of these Sufi lodges which can be found everywhere in that region, who were very hard working and were spreading Islam, were given some exemp-tions by the leaders of that time. Although the madrasah's (The schools which the legal rulings of Islam are taught) had existed in the region of Anatolia, the effect of the Sufi lodge played a much greater role than the madrasah in the lifestyle of the community. Islam was spread to large crowds by the means of these Sufi lodges. As a result of this effect, in the Ottoman community the Sufis who were autho-rized in exoteric knowledge had taught in madrasah's. Alongside teaching students in these schools, they had also written works on different branches of Islam. The subject of this thesis "Atwar-i Sab'a" is a piece of work which plays a role that cannot be underes-timated. In the remainig years of the establishment of the Ottoman empire, many more of such works had been written. There is a large amount of such books (Some of them which the authors are known and some of them which are unknown) in the libraries in-side and outside of that region. Especially in the 16th and 17th centuries, the masters of the Halveti Sufi path had written more works in comparison to the other sufi paths on the topic of "Atwar-i Sab'a". Coming from this reality, when we compare the works written on Atwar, we can say that the authors of these works generally belong to the Halveti Sufi practice. ÖZET --i ABSTRACT--viii İÇİNDEKİLER--v KISALTMALAR --.vviii ÖNSÖZ --.ixx GİRİŞ --. 1 1. Konunun Önemi--. 1 2. Konunun Kapsamı ve Amacı--. 2 3. Metod ve Kaynaklar-- 3 BİRİNCİ BÖLÜM TASAVVUF LİTERATÜRÜNDE ATVÂR-I SEB’A 1. TASAVVUF LİTERATÜRÜNDE ATVÂR-I SEB’A--.. 4 1.1. Atvâr-ı Seb’ânın Anlamı--.. 4 1.2. Tasavvuf Tarihinde Atvâr-ı Seb’a Yazma Geleneği--. 7 2. 16 ve 17. YÜZYILDA OSMANLI TOPLUMUNDA ATVÂR-I SEB’A .. 12 2.1. Osmanlı Toplumunda Atvâr-ı Seb’a--. 13 2.2. 16. Yüzyıl Atvâr-ı Seb’a Müellifleri--. 14 2.2.1. Ahmed Şemseddîn Marmaravî (ö.910/1504)--. 14 2.2.2. Cemâl Halvetî (ö. 912/ 1506)--. 15 2.2.3. Cemâleddin İshâk Karamânî (ö.933/1526)--.. 18 2.2.4. Yusuf b. Yakub (Sünbül Sinan) (ö.936/1529) --.. 19 2.2.5. Sofyalı Bâlî Efendi (ö.960/1553)--.. 20 2.2.6. İlyas b. İsa Saruhânî (ö. 967/1559-60)-- 21 2.2.7. Yâkup Efendi (Halvetî) (ö.979/1571)--. 22 2.2.8. Muhammed Bin Ömer (Kurt Efendi) (ö.996/1588)-- 23 2.3. 16. Yüzyılda Yazılan Atvâr-ı Seb’a Eserleri Hakkında Değerlendirme 24 2.4. 17. Yüzyıl Atvar-ı Seb’a Müellifleri--. 25 2.4.1. Seyfullah Kâsım Efendi (Seyyid Nizamoğlu) (ö. 1010/1601). 26 2.4.2. Şâh Velî Ayıntâbî (1013/1604)--.. 26 2.4.3. Lâmekânî Hüseyin Efendi (ö. 1035/1625)-- 29 vii 2.4.4. Kuloğlu Şeyh İlyas (ö.1068/1657-58)--. 30 2.4.5. Fenâyî Ehli Cennet Efendi (ö. 1075/1664) --.. 31 2.4.6. Niyâzi Mısrî (ö.1105/1693)--. 32 2.5. 17. Yüzyılda Yazılan Atvâr-ı Seb’a Eserleri Hakkında Değerlendirme 34 İKİNCİ BÖLÜM 16 VE 17. YÜZYILLARDA YAZILAN ATVÂR-I SEB’A ESERLERİNİN MUKAYESELİ DEĞERLENDİRMESİ 1. 16 ve 17. YÜZYILLARDA YAZILAN ATVÂR-I SEB’A ESERLERİNİN MUKAYESELİ DEĞERLENDİRMESİ--. 36 1.1. 16. ve 17. Yüzyıl Atvâr-ı Seb’a Eserlerinin Mukayeseli Tahlili --. 37 1.1.1. Birinci Tavır--.. 37 1.1.2. İkinci Tavır -- 41 1.1.3. Üçüncü Tavır -- 45 1.1.4. Dördüncü Tavır-- 498 1.1.5. Beşinci Tavır--. 53 1.1.6. Altıncı Tavır--.. 57 1.1.7. Yedinci Tavır-- 61 2. RÜYANIN BİLGİ DEĞERİ VE ATVAR-I SEB'A RÜYA İLİŞKİSİ.. 69 SONUÇ --.. 69 KAYNAKÇA--.. 73 EKLER --.. 79

Geçmiş uygarlıkların neredeyse tümünde ve İslam topluluklarında kölelik sistemi uygulanmıştır. Bu minvalde kölelik sistemi 19. yüzyılın ikinci yarısına kadar İslam Hukuku ile ilintili olarak Osmanlı imparatorluğunda da kendine yer bulmuştur. Şer'iyye sicilleri kölelik sistemi ve kölelerin Osmanlı toplum hayatındaki yerine dair epeyce zengin malzeme ihtiva etmektedir. Bu tezde şeri'yye sicillerine bağlı olarak XVII. yüzyılın ilk yarısında Trabzon Eyaletinde köleler çalışılmıştır. Bu tezde 1826/1827/1828/1829/1830 numaralı Trabzon Şeriyye sicilleri ana kaynak olarak kullanılmıştır. Bu siciller Hicri 1038-1054 ve miladi 1628-1644 yılları arasındaki kayıtları ihtiva etmektedir. Tez üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde köleliğin tarihi üzerinde durulmuştur. İkinci bölümde 17. Yüzyılın ilk yarısında Trabzon'da köleliğin durumu üzerinde durulmuştur. Son bölümde ise kölelikle ilgili kayıtlar değişik başlıklar altında gruplandırılarak belirtilen yıllar içinde kölelerin toplum hayatındaki yerine ışık tutulmaya çalışılmıştır. The slavery system had taken place almost in all past civilizations and in the Islamic communities. The slavery system was also used in the Ottoman Empire until the nineteenth century in accordance with the Islamic Law. Sharia court records have quite rich material about the slavery system and the situation of slaves in Ottoman society. In this thesis the records which involve with different aspects of slavery were studied concerning the province of Trabzon in the first half of the 17th century. In this study Trabzon Court Records Şeriyye Sicilleri numbered 1826/1827/1828/1829/1830 were used as the main source. The records consist of the registers between H. 1038- 1054/ AD1628-1644. The thesis consists of three parts in the first section the historical background of the slavery system was investigated. In the second part the slavery system in the first part of the 17th century in Trabzon city was researched. In the final part the records which involve with the every aspects of slavery life in Trabzon were grouped under different headings in order to throw lights into the place of slavery in the city of Trabzon in the given dates. 139

Anadolu'nun İslamlaşma ve Türkleşmesi sonrasında gerçekleşen fetihten sonra Trabzon'da devlet tarafından başlatılan İslamlaşma süreci yaklaşık yüz yıl sürmüştür. Trabzon bu yönüyle araştırmacıların dikkatini çekmiş, üzerinde en çok durulan konu İslamlaşma süreci olmuştur. Bu noktada tez farklı bir bakış açısıyla XVII. yüzyılın ikinci yarısında Trabzon şehrinin sosyal ve ekonomik hayatına şer'iye sicilleri penceresinden bakarak şehirdeki aile hayatını, günlük hayatı ve çarşı pazardaki ekonomiyi ele almaktadır. Trabzon'da aile hayatına bakıldığında diğer Osmanlı şehirlerindeki gibi huzurlu bir hayatın sürdüğü görülür. Bu durum şehirdeki evlilik ve boşanma sayılarından anlaşılmaktadır. Bu tesbit Trabzon'un yoğun gayrimüslim nüfusunun bu orana olumsuz etkisinin olmadığını da düşündürmektedir. Nihayetinde kadı mahkemesine gitme hakları olan gayrimüslimlerin de boşanmalarının şeriat mahkemesinin tanıdığı güvenceden yararlanma amacıyla kadı önüne geldiği anlaşılmaktadır. Bu noktada hizmete ulaşmada toplumun her kesiminin eşit olduğunu, mesela kadı mahkemesinden gayrimüslimlerin de rahatça yaralanabildiğini, Kadı'nın Müslüman bir yetim ile gayrimüslim bir yetime aynı gayretle sahip çıktığını görmekteyiz. Bu eşitlik sadece mahkeme ile sınırlı olmayıp gerek devlet hizmetlerine ulaşmada -mesela herhangi bir görev ifasından dolayı vergi muafiyetinde veya devletin bir mal ve hizmet alınımda- gerekse de özel teşebbüsçe oluşturulan hayrî hizmetlere ulaşmada geçerlidir. Mesela bir vakıf her millete aynı şekilde yardım etmektedir. Yani muhtaçlar için kurulmuş bir müessese Müslim-gayrimüslim veya kadın erkek tüm muhtaçlara sahip çıkmaktadır. Ekonomik hayat ile ilgili konularda tezde ele alınmıştır. İncelenen dönemde Trabzon limanı uluslararası ticarete kapalıdır ve Trabzon ticareti bir iç ticarettir Bu ticarette Müslüman tüccarların büyük payı olması önemlidir. Anlaşılan Osmanlı tarihi konusunda bir genel kabul olan "Türkler askerlik ve yönetim ile uğraşmışlar ticaret gayrimüslimlere kalmıştır" ifadesi gayrimüslimlerin en yoğun yaşadığı Trabzon için dahi geçerli bir önerme değildir. Son olarak Kazak saldırıları ve Celali isyanlarının etkileri altındaki dönemler dışında şehirde huzur hâkimdir. Bu sonuca ulaşmamızı sağlayan veri şehirdeki dava sayısının nüfusa göre azlığı yanında kayıtların çoğunun Kadı'nın günümüzdeki noterlik vazifesinin karşılığı olmasıdır., Trabzon On The Second Half Of The Seventeenth Century (According to Kadi Registers) The Islamization process initiated by the state in Trabzon lasted about a hundred years after the conquest of Anatolia after Islamization and Turkification. Trabzon has attracted the attention of researchers in this subject, and the most discussed issue has been the process of Islamization. At this point, the thesis is different from the perspective of Trabzon in the second half of the seventeenth century Looking at the social and economic life of the city from the windows of the kadı registers, it discusses the family life in the city, the economy in the daily life and the bazaar market. When you look at family life in Trabzon, you will find a peaceful life like the other Ottoman cities. This situation is understood by the number of marriages and divorces in the city. This finding also suggests that the intensive non-Muslim population of Trabzon is not affected by this negative effect. Eventually, it is understood that non-Muslims who have the right to go to the judicial court have come to the front of the court for the benefit of the security granted by the Shari'a court. At this point, it is important that all sections of society are equal in reaching service, We can see that non-Muslims can easily be injured from their court, and that Kadi has a Muslim orphan and a non-Muslim minority with the same effort. This equality applies not only to the court, but also to the access to state services, - Such as tax exemption for any duty or for the purchase of goods and services by the government but also to the good services created by private enterprises. For example, a foundation helps every nation in the same way. In other words, an establishment established for the needy Muslim-non-Muslim Or the male and the female have all the needy. Economic life issues are discussed in the thesis. In the period examined, Trabzon port is closed to international trade and Trabzon trade is an internal trade It is important that Muslim merchants have a big share in this trade. Apparently a general acceptance of Ottoman history"Turks who have dealt with military service and administration have remained in trade non-Muslims" It is not even valid for Trabzon, where non-Muslims live the most intensely. Finally, there is peace in the city, except during periods under the influence of the Kazak attacks and the Jalali riots. The data that provide us with this result is that the number of cases in the city is low compared to the population, and most of the records are against Kadi's current notary public service.

Bu çalışma, 17. yüzyıl boyunca Osmanlı sultanlarının bizzat yaşamalarından ötürüciddi bir nüfus artışına ve mekansal büyümeye şahitlik eden, Osmanlı Edirne'sindekırsal mekan, toprak ve tarımsal yapıyı incelemektedir. Bu demografik ve mekansalgelişim, şehrin 17. yüzyıldaki durumunu daha iyi anlamamıza yardım edecek bazıgereksinimleri de beraberinde getirmiştir. Şehrin artan gereksinimleri, bir yandanşehrin kendi içinde organizasyonunu beraberinde getirirken, diğer yandan dahinterlandının yeni bir idari yapıya kavuşmasına yol açmıştır. Bu bağlamda, buçalışma şehrin kırsal hinterlandındaki organizasyonu ve onunla entegrasyonunuanlamayı amaçlamaktadır. Çalışma analizinde, kırsal kesime toprak ve topraktasarrufu üzerinden yoğunlaşacaktır. This study analyzes the Edirne region in the late seventeenth century, during whichthe city of Edirne witnessed a fascinating spatial and demographic enlargement dueto the very fact that the Ottoman Sultans preferred to physically reside there. Thedemographic rise – and hence spatial dispersion of the city necessitated certainrequirements that are imperative for us to better comprehend the city's position in theseventeenth century. The increasing necessities of the city not only brought about theinternal organization of the city per se, but also gave way to a new administrativeorganization of its hinterland. In this regard, the present study aims at understandingthe city's role in the organization of and integration with its rural surroundings in theperiod under scrutiny. The latter is given prime importance through a method ofexclusive focus on land and landholding in the rural hinterland of the city of Edirne. 289

Osmanlı tarihini aydınlatan ve birinci elden kaynak kabul edilen şer'iyye sicil defterleri büyük bir öneme sahiptir. Çalışma yaptığımız 1572No'lu Tekirdağ (Rodosçuk) Şer'iyye Sicil Defteri H.1033 tarihine ait olup 58 varaktan oluşmaktadır.Bu çalışmada öncelikle şer'iyye sicil defterlerindeki belge çeşitleri hakkında bilgi verilmiştir. Ardından Rodosçuk (Tekirdağ) tarihi ile ilgili bilgilendirme yapıldıktan sonra defterin değerlendirilmesi ve basit transkripsiyonuna geçilmiştir.Metnindeğerlendirilmesinde, tutulan kayıtlar teker teker incelenerek, kayıtların hangi konularda tutulduğu ve bu konuların tanımlarına yer verilmiştir. Yapılan incelemede tutulan kayıtlar, yakın olan konulara göre tasnif edilmiştir. Bunun yanı sıra Rodosçuk'a ait defterde adı geçen mahalle, karye ve kaza isimleri tablo haline getirilmiştir.Rodosçuk'un önemi coğrafî konumu açısından oldukça fazladır. İstanbul ve Edirne'ye yakınlığı, liman kenti olması, şehrin askerî ve ekonomik açıdan değerini bir kat daha arttırmıştır.Bu dönemde Müslüman ve gayrimüslimlerin beraberce yaşadıkları fakat genellikle ayrı mahallelerde bulunmayı tercih ettikleri, bununla beraber özellikle merkezi mahallelerde beraberce yaşadıkları tespit edilmiştir. Müslümanlarla Ermeni, Rum ve Yahudi toplulukların komşuluk haklarından doğan davalara, ortaklıklara, veraset, vekâlet ve satış konulu kayıtlara rastlanmıştır. Defterde Bey' (mülk alış ve satışı) işlemleri, ardından vakıf, miras, kefalet ve çeşitli idarî kayıtlar en fazla yer tutan konulardır.Bu çalışma 17. yüzyılda Osmanlı'nın arayış yıllarının başladığı, 1623'de IV. Murad'ın 11 yaşında tahta geçtiği ve annesi Kösem Sultan'ın saltanat naibesi olarak devlet yönetimini ele aldığı zaman diliminin başlangıcıdır. Osmanlı ve Tekirdağ (Rodosçuk) tarihinin aydınlatılması açısından bu defter araştırmacılar için çok önemli bir kaynak olacaktır.Anahtar kelimeler:Rodosçuk, Miras, Gayrimüslim, Kefalet, Bey' Ottoman Court Records Books which are illuminating the Ottoman historyand accepted primary sources have a great importance. 1572Numbered Tekirdağ(Rodosçuk) Ottoman Court Record belong to date of H. 1033 consist of 58 leafs.Inthisstudy firstly information is given regarding to documents types inOttoman Court Records. Afterwards inform about Tekirdağ (Rodosçuk) historypassed the transcriptional books evaluation.The records were investigated individually in the evaluation of text, keep arecord in what matters and give place to definition of this matters. Keeping recordshas been classified according to approximate subjects in this study. Furthermore thename of neighborhood, village and district in book which belong to Rodosçuktabulated.The importance of the geographical position of Rodosçuk is very much.Closeness to Edirne and Istanbul, being a port city has increased value of the cityınterms of economy and military. Muslims and non-Muslims they have been livingtogether but usually they prefer to live in separate neighborhoods, however, they livetogether especially in the central neighborhood in this period. The records have beenfound about partnerships, heirship, procuratorship, and sales records that were arisingfrom the neighborhood of Muslims and Armenians, Greeks, and Jews community.Bey' (buying and selling estate) trading later waqf, heritage, bail and variousadministrative records were among the most placed subjects in recordbooks.17th century is the beginning years of seeking of Ottoman, 1623 is theaccession of Murad IV in 11 years old and it is the starting time of period of hismother Kosem Sultan's usurp as a regent. This book will be a very importantresource for researchers in terms of illuminating history of Ottoman and Tekirdağ(Rodosçuk).KeyWords: Rodosçuk, Heritage, Non-Muslims, Bail, Bey' 378

Bu çalışmada Anadolu'nun en köklü yerleşim merkezlerinden biri olan Harput'un 17. yüzyıldaki genel durumu incelenerek idari, iktisadi ve sosyal hayata dair önemli veriler sunulmuştur. 1516 yılında Osmanlı hâkimiyetine geçen Harput, bu tarihten itibaren Diyarbakır Beylerbeyliğine bağlı bir sancak haline getirilmiştir. 16. yüzyılda imparatorluğun gelişimine paralel olarak Harput da iktisadi, sosyal ve demografik bakımdan gelişimini devam ettirmiştir. Buna paralel olarak, 17. yüzyılda Osmanlı Devleti'nin içerisinde bulunduğu sarsıntılı durum yine Harput'un sancak olarak gelişim sürecini olumsuz yönde etkilemiş, bunun bir sonucu olarak, hem imparatorluğun sınırları içerisinde olan her bölgede hem de Harput'ta bir takım yapısal değişikliklere gidilmiştir.Harput'ta yaşanan en temel değişim sancak idaresinde ortaya çıkmıştır. Sancağın idaresi, sancakbeyinin dışında daha üst makamlarda bulunan beylerbeyi veya paşa ünvanlı kişilere arpalık olarak verilmiştir. Ayrıca sancağın tasarrufu Osmanlı'ya iltica ederek önemli hizmetlerde bulunan İranlı hanlara da bırakılmıştır. Bu suretle sancak, genellikle bunların vekili olarak görevlendirilen mütesellimler tarafından yönetilmiştir. Diğer taraftan, tımar sisteminin bozulmasıyla birlikte Harput'taki sancak gelirlerinin önemli bir kısmı mukataaya dönüştürülerek Harput Mukataası adı altında birleştirilmiştir.Harput, önemli bir yerleşim merkezi olması hasebiyle, canlı bir iktisadi yapıya sahipti. 17. yüzyılda Osmanlı'nın mühim şehirlerinde görebileceğimiz çok sayıda ticari mekân ve meslek grupları Harput'ta da bulunmaktaydı. Ayrıca burada, gündelik hayatın idame edildiği, sosyal ve kültürel aktivitelerin gerçekleştirildiği din, eğitim ve vakıf kurumları vardı. Bu kurumlar vasıtasıyla insanların her türlü ihtiyaçları karşılanmaktaydı.Öte taraftan, Harput'un şehir ve kırsalında meskûn olan farklı inançlara sahip insanlar arasında uyuma ve hoşgörüye dayanan bir yaşam birlikteliği vardı. Bu birliktelik, öncesinde olduğu gibi, 17. yüzyılda da sancaktaki dini ve etnik gruplar arasında özellikle sosyal ve ekonomik açılardan dayanışmayı da sağlamıştır.Anahtar Kelimeler: Osmanlı, Harput, sancak, kaza, taşra yönetimi, idari yapı, toplumsal yaşam, ekonomik hayat. In this study by examining the general condition of Harput in 17th century that was one of the oldest regional destination of Anatolia, important datas regarding governmental, economical and social life, were presented. Harput that was subordinated to Ottoman domination in 1516, had been turned into a sanjak subordinating governor of Diyarbakır since that time. In 16th century Harput continued its economic, social and demographic development in parallel to the development of empire. Accordingly unsettled political situation of Ottoman Empire in 17th century again affected negatively the development period of Harput as sanjak and as a result of this some structural changes were made in both Harput and in every region within the borders of empire. The most major change in Harput showed up in sanjak governing. Governing of sanjak was also given to governors or people titled as pahsa at upper positions except governor of sanjak as allowance. In addition, savings of sanjak were given to Iranian hans that took refuge in Ottoman Empire and served for important services. Thus, sanjak was usually governed by mutesellims charged as deputy. On the other hand, important part of incomes of sanjak were tranformed into mukataa and united under the name of Mukataa of Harput with degeneration of manorial system.Since Harput was an important settlement centre, it had a lively economic structure. Many commercial centres and professional groups that could be seen important cities of Ottoman Empire in 17th century, were in Harput. Also, there were religion, education and trust institutions where daily life was sustained as well as social and cultural activities were performed. All kind of requirements of people were compansated via these institutions. On the other hand, Harput had life togetherness that stands on harmony and tolerance between people having different beliefs living in city and country sides. This togetherness also, as it was like before, provided social and economical cooperation between religious and ethical groups in 17th century.Key words: Ottoman, Harput, sanjak, district, country governing, governing structure, social life, economical life. 419

Osmanlı divan şiiri geleneğinde bir kısım eserler vardır ki kendileriyle ilgili çok az bilgi (oluşturan, ketebe kaydı, oluşturulma yılı vb.) verdiği halde üzerine eğildiğimizde oluşturuldukları döneme dair gayet geniş bilgiler verir. Mecmu'a-i eş'ar, mecmu'atü'l-eş'ar gibi isimlerle anılan şiir mecmuaları, tamamen bu mecmuaları oluşturan kişilerin zevklerinin ürünleridir. Kendi dönemlerinde bilinen şairlerin sevilen şiirleriyle birlikte geçmişte kalmış ve unutulmuş şairlerden de şiirleri barındırırlar. Öte yandan şiir mecmuaları sadece mürettiplerinin değil, dönemin de şiir anlayışına dair fikir vermesi açısından önemlidir. Bu açıdan Millet Kütüphanesi'nde AeMnz587 numarayla kayıtlı olan Mecmu'a-i Eş'ar ve Gazeliyyat'ı okuyup incelemenin 16-17. yüzyılların edebi zevkiyle toplumun değerlerinin anlaşılmasında yardımcı olabileceğine inanmaktayım. There are some works in Ottoman poetry those have only very little information about themselves (such as the compositor, the year of composition, copy-record) but when we examine them, the works themselves still provide considerable information about their era. Poetry compilation books are usually called mecmu'a-i eş'ar, mecmu'atü'l-eş'ar (a compilation of poems) and totally reflect their compositors' taste in poems. These works include the popular poets of their era as well as the forgotten ones of today. Furthermore, the compilations of poems are important not only because they reflect the taste in poems of their compositors, but also the taste of the poems of their era. From this perspective, I firmly believe that examining the compilation of poems that recorded in the Millet Manuscript Library numbered AeMnz587 is a milestone in comprehending the taste of poems of the sixteenth and seventeenth centuries. 299

06.03.2018 tarihli ve 30352 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan “Yükseköğretim Kanunu İle Bazı Kanun Ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun” ile 18.06.2018 tarihli “Lisansüstü Tezlerin Elektronik Ortamda Toplanması, Düzenlenmesi ve Erişime Açılmasına İlişkin Yönerge” gereğince tam metin erişime açılmıştır. Sosyal ve yerel tarih çalışmalarında başvurulacak en önemli kaynaklardan birisi mahkeme kayıtlarıdır. Osmanlı Devleti'nde oduğu gibi Kırım Hanlığında da kadılar tarafından tutulan bu siciller, ait oldukları bölgeye dair oldukça zengin veriler içermektedir. Kayıt altına alındıkları bölgede yaşayan halkın aile ve sosyal hayatını, gündelik uğraşlarını, giyim kuşamlarını, kullandıkları eşyaları, yeme içme kültürünü, mesleki hayatlarını, cemaat ve aşiret yapılarını ve yaşadıkları yerlerin isimlerini tespit etmemizi sağlar. Osmanlı Devleti'nin Karadeniz politikasının önemli bir ayağını oluşturan, günümüz Türkiye, Rusya ve Ukrayna ilişkileri açısından da dikkate değer bir bölge olan Kırım'ın siyasi, sosyal, ekonomik ve kültürel tarihinin aydınlatılması önem arzetmektedir. Kırım Hanlığına dair tarihsel bağların ve bölgenin kültürel mirasının ortaya çıkarılması amacıyla 3a ve 3b numaralı Kırım mahkemesi kadıasker defterleri Latin harflerine aktarılarak Yarımada'nın sosyal, ekonomik, idari, kültürel ve folklorik yapısı analiz edilmiştir. Kırım'da yer alan kaza, köy, mahalle, sokak, nehir ve zirai mevkiler gibi coğrafi yer isimleri tespit edilmiştir. 17.yüzyıl'ın ikici yarısında Kırım Yarımadası'nda yaşamış olan nüfusun sosyal, etnik, dini ve kültürel yapısının aydınlatılması temel amaçlar arasındadır. Bu çerçevede, Kırım nüfusunun dayandığı aşiret ve cemaat yapıları, farklı etnik gruplar, gayri müslimler, isimler, ünvan ve lakaplar, vakıf kurumları, meslekler, para birimleri, miras, aile hukuku ve kölelik gibi yapıların değerlendirmesi yapılmıştır. Court records are known as Sharia records one of the most important sources of reference in social and local history studies. These records are held by a Muslim Judge in the Crimean Khanate contains rich data about the region they belong to as like as the Ottoman Empire's records. Also, allows us to identify the people's everyday life like their family, social life, daily pursuits, clothing habits, utensils they were used, eating and drinking culture, professional life, community and tribal structure and names of places where they lived. It is important to clarify Crimea's social, economic and cultural history which is an important key ingredient of the Black Sea policy of the Ottoman Empire and also good for todays modern Turkey, Russia and Ukraine relations. The politic, social, economic and cultural history of Crimea, that is a part of Black See policy of Ottoman Empire, is important to reveal from its ambiguity. The historic connection related to Crimean Khanate and Crimean Court Registers (numbered 3a-3b). Court Records were converted into Latin letters in order to analysis the social, economic and administrative from of the peninsula so as to reveal cultural heritage of the area. Some geographical area names were stated such as district, street, neighborhood, villages located in Crimea. It is one of the basic purposes to reveal the social, ethnic, religious and cultural form of population that lived in Crimean area in second half of 17.th century. In that area it was considered the forms of native tribes, congregations different ethnic groups, non muslims names, tittles, charities, jobs, currency, and its heritage.

Hicri 1060-1061 ( M. 1650-1651) tarihli 20 Numaralı Ayntab Şer'iyye Sicili toplam 270 sayfadan meydana gelmektedir. Bu çalışmada sicilin 137-270 aralığındaki sayfaların transkripsiyonu ve değerlendirilmesi yapılmıştır. 20 Numaralı Ayntab Şer'iyye Sicilinde M. 1650-1651 yılları arasında Ayntab'da meydana gelen idarî, siyasî, iktisadî ve sosyal olayların kaydedildiği gözlenmektedir. Yine sicilde İdareciler ve görevlerinden, veraset, alacak-verecek, mülk taksimi, adam yaralama ve Müslim-gayri Müslim ilişkilerinden de bahsetmektedir.Anahtar Kelimeler: Kadı, Ayntab, Şer'iyye Sicili, Gaziantep The Numbered 20 Ayntab Court Record dated MC 1060-1061 (GR 1650-1651) totally cosists 270 pages. In this study, pages 137-270 have been transcribed and assesed. In this Record, it can be seen that managerial, political, ecanomical and social events had occured between 1650 and 1651 in Ayntab. Again, in this recored; it has been mentioned about managers, employee, inharitance, claim-dept, possession share, man wounding and muslim-nonmuslim relationships.Key Words: Qadi ( Judge), Ayntab, Judicial Record, Gaziantep 338

Bu tez, Kıbrıs şer'iyye sicillerinde yer alan ve Müslüman-zimmî ilişkileri kapsamına giren hukukî uygulamaları İslâm hukuku açısından tahlil ederek, yaklaşık üç yüzyıl boyunca Osmanlı idaresi altında kalan Kıbrıs adasında birlikte yaşamış Müslüman ve gayri müslim halkların bir arada yaşama tecrübelerine ışık tutmayı amaçlamaktadır. Araştırma dönemi olarak, adadaki ilk ve en eski şer'î mahkeme uygulamalarını ve Tanzimat öncesi hukukî yapıyı yansıtan 17. ve 18. yüzyıllar, araştırma bölgesi olaraksa, gayri müslimlerin nüfusun yaklaşık üçte ikisini oluşturduğu, Müslüman ve gayri müslim halklar arasında yoğun ilişkilerin kurulduğu Kıbrıs adası seçilmiştir.Çalışmada, Müslümanlar ve zimmîler arasında meydana gelen ve şer'î mahkemeye intikal eden hukukî ilişkilerin neler olduğu, ihtilafların nasıl çözüldüğü ve bu çözümlerde İslâm hukukuna ne ölçüde bağlı kalındığı gibi soruların cevapları aranmıştır.Şer'iyye sicillerinden örnekleme yöntemi ile seçilen belgeler, modern hukuk tasnifine uygun olarak medenî hukuk kapsamına giren şahıs, aile, miras, eşya ve borçlar hukuku başlıkları altında ele alınmış ve tahlil edilmiştir.Tez, giriş ve eklerle beraber üç bölümden oluşmaktadır. Giriş kısmında Kıbrıs'ın 17. ve 18. yüzyıllardaki genel durumu üzerinde durulmuş, birinci bölümde ise Osmanlı Devleti'ndeki şer'î mahkemeler ve şer'iyye sicilleri ele alınmıştır. İkinci bölümde şahıs, aile ve miras hukukuna; üçüncü bölümde ise eşya ve borçlar hukukuna dair şer'î mahkeme kayıtlarının İslâm hukuku açısından tahlilleri yapılmıştır. Çalışmanın sonunda yer alan ekler kısmında araştırmada elde edilen istatistiksel veriler ve örnek belgeler paylaşılmıştır.Tezin temel kaynaklarını, 17. ve 18. yüzyılları kapsayan 22 adet Kıbrıs şer'iyye sicil defteri ile klasik ve çağdaş İslâm hukuku çalışmaları oluşturmaktadır. This dissertation analyzes muslim-dhimmi relations in terms of Islamic law in the light of Cyprus qadi records. Thus it sheds light on three hundred years coexistence experience of muslim and dhimmi people under Ottoman administration in Cyprus island.Research period is 17th and 18th centuries that it exemplifies the first and the oldest Islamic court practices before Tanzimat period. Research area is Cyprus island where non muslim constitutes the majority and it represents very well muslim and non muslim relations.The study concentrates on law issues which occured between muslims and dhimmis. Thus it searches for questions regarding solutions to issues of law and to what extent issues were solved according to Islamic law.Documents have been selected by applying sampling method from qadi records. These documents which are in accordance with modern law have analyzed within law of persons, law of family, law of deceased's estate, law of property and code of obligation.The dissertation consists of an introduction, three chapters and an appendix. The introduction focuses on 17th and 18th centuries of Cyprus. The first chapter concentrates on Islamic courts and their qadi records of Ottoman state. The second chatper analyzes the subject in terms of law of person, law of family and law of deceased's estate. The third chapter scrutinize the qadi records that related to law of property and code of obligation in terms of Islamic law. The appendix contains statistical data and sample documents.The main sources of this dissertation are 22 qadi records of Cyprus in 17th and 18th centuries and classical and modern Islamic law. 239

Bu tez 16. ve 17. yüzyıllarda İstanbul meyhanelerinin kamusal alan olarak rolü üzerinedir. Meyhanaleri kamusal alanların geniş bağlamında ve gündelik hayattaki fonksiyonları kapsamında ele almaktadır. Erken modern Osmanlı şehirlerinde kamusal alan üzerine literatür genel olarak kahvehaneler ekseninde incelenmekte ve meyhaneleri marjinal yerler olarak görme eğilimdedir. Buna ragmen bu çalışma, bu anlayışı sorgulamakta ve meyhanelerin bulundukları konumlar, sundukları hizmetler ve müdavimlerinin çeşitliliği bakımından kahvehaneler ve bozahaneler ile birçok ortak özellik paylaştığını göstermeye çalışmaktadır. Buna ek olarak, devletin meyhaneler üzerine uyguladığı politikaları kahvehaneler ve bozahanelere yönelik politikalar ile karşılaştırarak, devletin bu tip mekanlara kamu düzenini sağlamak ve içki içme ve fuhuş yapma gibi yasa ihlallerini engellemeye çalışmak amacıyla genel bir tepki geliştirdiği iddia edilmektedir. This thesis is on the roles of wine-taverns as public spaces in Istanbul during the sixteenth and seventeenth centuries. It examines the place of wine-taverns in the larger context of public places and their functions in everyday life. Literature on public places in early modern Ottoman cities mostly revolves around coffeehouses and tends to see wine-taverns as marginal places. However, this study questions this perception and attempts to show that in terms of their locations, services they offered and diversity of their patrons, wine-taverns had a great deal in common with coffeehouses and bozahanes. In addition, by comparing state policies on wine-taverns with those on coffeehouses and bozahanes, the thesis argues that the state produced a common reaction to these places in order to prevent public disorder and transgressions such as drinking wine and prostitution. 105