Search

Osmanlı yönetim mekanizmasının en üst organı olan Divan-ı hümayunda alınan kararların kaydedilmesi geleneği devletin büyümesi ve sınırların genişlemesi ile daha da önemli hale gelmiştir. Divan-ı hümayun kalemlerinin iş yükünün artması merkezi bürokratik yapıda bir uzmanlaşmaya neden olmuştur. Bu süreçte Divan-ı hümayun kalemi içinde gittikçe önem kazanan kalemlerden biri de Ruûs kalemidir. Bu kalemin tutmuş olduğu defterler merkez ve taşra görevlilerinin tayin ve tevcih işlemlerine ilişkin kayıtlar ihtiva etmektedir. Bu defterler içerdikleri zengin bilgiler ile Osmanlı Devleti'nin merkez ve taşrada yer alan kurumlarına yönelik personel politikasını anlamak bakımından oldukça önemlidir. Bu çalışmasının konusu Osmanlı Arşivi Kamil Kepeci Kataloğu Ruûs defterleri tasnifi'nde (KK.d) kaydedilmiş olan 271 Numaralı Defter'in transkripsiyon ve değerlendirmesine dayanmaktadır. İncelenen defter Sultan IV. Mehmed döneminde denk gelmekte ve Hicri 12 Şevvâl 1069-Evâil-i Safer 1071(3 Temmuz 1659-10 Ekim 1660) arasındaki çeşitli görevlere dair tevcihat kayıtlarını ihtiva etmektedir. Çalışma giriş ve dört bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde ruûs defterlerini ortaya çıkaran bürokratik yapının izleri aranmıştır. Bu çerçevede Divan-ı hümayunun yapısı, bürokratik gelişimi, Divan kalemi ve bunun ilerleyen dönemlerde alt şubelere ayrılması süreci tahlil edilmiştir. İkinci bölümde defterin fiziki ve diplomatik özellikleri değerlendirilmiştir. Üçüncü bölümde ise 271 Numaralı Ruûs Defteri muhteva açısından tetkik edilmiştir. Öncelikle tayin ve tevcihlere konu olan görevler, tayin ve tevcih nedenleri ve bunların sonuçları üzerinde durulmuştur. Dördüncü bölüm olarak da 271 Numaralı Ruûs Defteri'nin transkripsiyonu verilmiştir. The tradition of recording the decisions taken in the Imperial Divan as the highest organ of the Ottoman central administration mechanism has become more important with the growth of the state and the expansion of the borders. The increase in the workload of the Office of the Imperial Divan caused a specialization in the central bureaucratic structure. In this process, one of the items that gain more and more importance within the Office of the Imperial Divan is the ruûs (appointment) section. The registers kept by this item contain records of the appointment and depositing of central and provincial officials. With the rich information which they contain, these registers are very important in terms of understanding of personnel policy of the Ottoman Empire in central and provincial institutions.The subject of this study is based on the transcription and evaluation of the book numbered 271 recorded in the Ottoman Archive Kamil Kepeci Catalog Ruûs Notebooks Classification (KK.d). The reviewed registers coincides with the time of Sultan Mehmed IV and contains the registration records for various duties between Hijri 12 Şevvâl 1069-Evâil Safer 1071 (3 July 1659 - 10 October 1660).The study consists of introduction and four chapters. In the first chapter, traces of the bureaucratic structure that reveals the ruûs registers were searched. In the second chapter, the physical and diplomatic features of the registers are evaluated. In the third chapter, the ruûs registers numbered 271 was examined in terms of its content. The tasks that are the subject of appointments and preferences, the reasons for their appointments and preferences, and their consequences are emphasized. As the fourth part, the transcription of ruûs registers numbered 271 is given. 402

Osmanlı tarihinin mühim kaynakları arasında olan şer'iyye sicilleri, mahkeye intikal eden dava kayıtlarının yanı sıra devlet merkezi ve eyaletlerden gönderilen belgelerin kadı tarafından kopya edilmesi ile teşekkül etmiş defter serileridir. Dolayısıyla hem şehir tarihi araştırmaları hem de genel tarih çalışmaları için önemlidir. Bu çalışmada, Gaziantep tarihine önemli katkılar sağlayacağı düşünülen H. 1098-1099/M. 1686-1687 tarihli 36 Numaralı Ayıntab Şer'iyye Sicilininin (1 ile 107 sayfaları arası) transkripisyon ve değerlendirmesi yapılmıştır. Sicilde, 1686-1687 yıllarında Ayıntab'ın siyasi, idari, askeri, iktisadi ve sosyal tarihine dair önemli kayıtlar yer almıştır. Anahtar kelimeler: Osmanlı Devleti, Ayıntab, Mahkeme, Şer'iyye Sicili. Sharia registers, important sources of Ottoman history, are the series of books formed by the copies of the documents issued by the kadi and the documents sent from the state center and the state. Therefore, they are important for both urban history studies and general history studies. In this study, H. 1098-1099 / M. Transcripts and evaluation of pages 1 to 107 of the Ayıntab Sharia Register dated 1686-1687 were made. The record contains important records of the political, administrative, military, economic and social history of Ayıntab in 1686-1687.Key words: Ottoman Empire, Ayıntab, Makheme, Şer'iyye Registry Page. 313

Şer'iyye sicilleri Osmanlı İmparatorluğu şehir tarihi araştırmaları için en önemli kaynaklardan biridir. Sicillerden hareketle Müslüman ve gayrimüslim cemaatler arasındaki ilişkiler, vergi talepleri, evlilik-boşanma, vasi ve nafaka tayini, narh kayıtları, asayiş ve askerî yükümlülükler gibi çeşitli meselelere dair fikir sahibi olunabilir. İmparatorluk dâhilindeki hemen her şehir ve büyük kasabalar için sicil tutulmuştur. Amasya özelinde 1624'ten 1866 yılına kadar toplam 95 sicil tespit edilmiştir. Bu çalışmada 1663-1665 yılları arasında tutulmuş olan 15 numaralı Amasya şer'iyye sicilinin transkripsiyonu ve değerlendirilmesi yapılmıştır. The Sharia Court Records are one of the most important resources for researches of Ottoman Empire's city history. One can have an idea about relotionships between Müslim and non-Müslim congregations, tax claims, mariage and divorcement, appointment of guardian and climony, record officialy fixed pirices, public order and military obligations by looking at the Sharia Records. Records were kept for al most every city and town within the Empire. 95 Records were make firm spesific to Amasya between the years 1624-1876. In this study; Amasya Sharia Record no. 15's which was kept between the years 1663-1665, transcription and consideration is made.

Ruus defterleri içerisinde devlete hizmet eden büyük-küçük görevlilerin tayin kayıtları, tımar tevcih muameleleri ve Divan toplantılarında sözlü ya da yazılı arzlara verilen cevaplar, bir kısım ferman özetleri, birtakım izinler ve haberler hakkında önemli bilgiler bulunmaktadır. XVII. yüzyıldan sonra defterlerin tutulmasında yeni düzenlemeler yapılmıştır. Büyük-küçük görevlilerin tevcihatının yer aldığı klasik çift sütunlu ''Ruus Buyruldı'' defterlerinin yanı sıra görevlilerin derecelerine göre ayrılmış tek sütunlu Ruus defterleri tutulmaya başlanmıştır. Bu dönemden sonra büyük görevlilerin tevcihat kayıtlarında azalma görülürken daha alt düzeydeki görevlilerin tevcihat kayıtları artmıştır. XVIII. yüzyılda ise defterler daha sistemli hale getirilmiştir. Merkezi tevcihatın yer aldığı defterler düzenlenerek defterlerde isim, paye ve makama göre yeni bölümler oluşturulmuştur.Tez çalışmamızın konusu; 1509 Numaralı Ruus Defteri (1048-1049/1638-1639) Tahlil ve Metin'dir. Defter tek sütunlu olup içerisinde toplam 1245 hüküm kaydı bulunmaktadır. Defterde abkeş, bağban, cabi, çerakdar, danişmend, Elem-neşrah-han, ferraş, habbaz, hatm-han, hatip, huffaz ve İhlas-han gibi vazifeleri icra eden kişilerin görev yapmış oldukları müesseseler, atanma ve azillerine etki eden faktörler, aldıkları ücretler, ücretlerine yapılan zamlar, tayinlerinde kimin arzının etkili olduğu ve bulundukları sancak, kaza, nahiye, karye ve mahalleleri hakkında önemli bilgiler bulunmaktadır. Zengin içeriği ile bu çalışma Osmanlı Devleti'nin idari, iktisadi ve sosyo-kültürel tarihi alanlarında yapılacak çalışmalara katkı sağlayacak veriler ihtiva etmektedir. Çalışmada defterin fiziki durumu, dil ve diplomatik özellikleri, muhtevası detaylı bir şekilde incelenerek metin çevirisi yapılmıştır. Muhteva kısmından elde edilen veriler tablo haline getirilmiştir. Within the Ruus registers, there are important information about the appointment records of large and small officials serving the state, fief treaties and responses to oral or written submissions at the Court meetings, some edict summaries, some permissions and news. From the XVII. Century, new arrangements was made in keeping ruus registers. In addition to the classical double-column, '' Ruus Ordered '' registers containing the covenants of large and small officials, Ruus registers with one column separated according to the degrees of the officials started to be kept. After this period, while the appointment records of the big officers decreased, the appointment records of the lower officials increased. In the XVIIIth century, ruus registers were made more systematic. The registers containing the central appointment was arranged and chapters were created in the registers by name, denominator and authority.The subject of our thesis is Ruus Register Numbered 1509 (1048-1049/1638-1639) Analysis and the Text. The register has a single column and contains a total of 1245 provision records. In this register there are important information about the people who perform the duties such as abkeş, bagban, cabi, çerakdar, danişmend, Elem-neşrah-han, ferras, habbaz, hatm-han, hatip, huffaz and İhlas-khan, their institutions in which they appointed, the factors affecting their appointment and dismissal, wages, increases in their wages, who supply is effective in their appointments, and their sanjak, district, sub-district, village and neighborhoods. With its rich content, this study contains data that will contribute to the studies on the administrative, economic and socio-cultural history of the Ottoman State. In the study, the physical condition of the notebook, its language and diplomatic features, and its content were examined in detail and a text translation was made. The data obtained from the content section are tabulated. 382

Melâmî movement is one of the most problematic issues of Ottoman mystical history. Bayramî-Melâmî order was established by Hacı Bayram-ı Velî at the second half of 15th century. Dede Ömer, successor of him developed Malâmatiyya perception with the sense of wahdat al-wujûd meaning “unity of being” under the effect of Hurûfîsm and brought the movement into an active position against Ottoman state and social order. One of its doctrines, kutb-Mehdî concept leaded Melâmîs not to recognize any authority including Ottoman government beyond itself. Therefore the relations between Bayramî- Melâmîs and Ottoman administration entered into a new turning point. Especially from 16th century Bayramî-Melâmîs were regarded as a potential danger against existing order and followed by political authority. Execution of pioneering sheiks of it as İsmal-i Ma’şûkî, Hamza Bâlî and Beşir Ağa caused the movement to go underground and move to the Balkans. In this study, several problems of Bayramî-Melâmîs particularly in the Balkans originating from their relations with political authority beginning from 16th until the end of 17th century will be handled within the historical perspective. Türk Tarih Kurumu İÇİNDEKİLER KABUL VE ONAY.........................................................................................................i YAYIMLAMA VE FİKRİ MÜLKİYET HAKLARI BEYANI……………...…......ii ETİK BEYAN…………………………………………………………………...……..iii TEŞEKKÜR…………………………………………………………………………....iv ÖZET……………………………………………………………………………....……v ABSTRACT…………………………………………………………………………....vi İÇİNDEKİLER…………………………………………………………………….….vii KISALTMALAR DİZİNİ………………………………………………………...…....x GİRİŞ…………………………………………………………………………….……...1 BÖLÜM I: BALKANLAR’DA MELÂMÎ HAREKETİ……………………...……14 1.1. Hareketin Balkanlar'a Kayması ve Sebepleri…………………………..14 1.2. Bosna’da Melâmî Hareketi ve Şeyh Hamza Bâlî…………………...…..21 1.3. Hareketin Dinî, İdeolojik ve Toplumsal Zemini………………………..27 1.3.1. İslâm Öncesi Dinî Zemin………………………………………...27 1.3.2. Hurûfîlik………………………………………………………….32 1.3.3. Vahdet-i Vücûd Anlayışı………………………….……………...36 1.3.4. Kutb-Mehdî İnancı……………………………………………….41 BÖLÜM II: BALKAN MELÂMÎLERİ’NİN OSMANLI İKTİDARINA BAKIŞI: YORUM VE PROBLEMLER…………..………………………………………...…48 2.1. Melâmîler’in Nazarında Osmanlı İktidarının Hukukî Meşrûiyeti……48 2.2. Bir Rekabet Unsuru Olarak Politik Mesiyanizm……………………….56 2.3. Hareketin Devamlılığı Yönünde Alınan Bazı Önlemler……………….65 2.3.1. Gizlenme ve Takiyye…………………………………………….65 2.3.2. Silsile ve Miras…………………………………………………..71 BÖLÜM III: OSMANLI İKTİDARININ BALKAN MELÂMÎLERİ’NE BAKIŞI: YORUM VE PROBLEMLER……………..…………………………………………76 3.1. Osmanlı Resmî İdeolojisi ve Bayramî Melâmîleri……………………...76 3.1.1. Merkeziyetçi Devlet Anlayışı ve Nizâm-ı Âlem Prensibi…….….76 3.1.2. Şiî-Safevî Propagandasına Karşı Sünnîleştirme Politikası………80 3.1.3. Osmanlı Sûfîliği ve Tarihî Altyapısı……………………………..85 3.2. Osmanlı İktidarı Nazarında Potansiyel Bir Tehlike Olarak Melâmîler……………………………………………………………………....90 3.3. Ulema ve Sûfî Çevrelerde Melâmîler’e Karşı Oluşan Tepkisellik ve Bunun Siyasal Alandaki Rolü…….…………………………………………..95 SONUÇ (DEĞERLENDİRME VE TAHLİL)………………………………..……104 KAYNAKÇA…………………………………………………………………………107 EKLER…………………………………………………………………………….....127 EK 1: Melâmî Şeyhi Oğlan Şeyh İsmail-i Ma’şukî’nin Sicil Kaydı………………128 EK 2: Melâmî Takibatına Dair 19 Zilhicce 980/22 Nisan 1573 Tarihli Mühimme Kaydı…………….........................................................................................................129 EK 3: Melâmî Takibatına Dair 26 Rebiülahir 981/25 Ağustos 1573 Tarihli Mühimme Kaydı……………………………………………………………………...130 EK 4: Melâmî Takibatına Dair 1 Cemâziyelâhir 990/23 Haziran 1582 Tarihli Mühimme Kaydı……………………………………………………………………...131 EK 5: Melâmî Takibatına Dair 8 Cemâziyelâhir 990/30 Haziran 1582 Tarihli Mühimme Kaydı……………………………………………………………………...132 EK 6: Melâmî Takibatına Dair 24 Ramazan 990/22 Ekim 1582 Tarihli Mühimme Kaydı………………………………………………………………………………….133 EK 7: Melâmî Takibatına Dair 6 Şevval 990/3 Kasım 1582 Tarihli Mühimme Kaydı………………………………………………………………………………….134 EK 8: Melâmî Takibatına Dair Şaban 990/Ağustos-Eylül 1582 Tarihli Baş Mukataa Kalemi Kaydı………...……………………………………………………………….135 EK 9: Melâmî Şeyhi Ahmed Sârbân’ın Hüsamedîn-i Ankaravî’ye Gönderdiği Mektup………………………………………………………………………………..137 EK 10: Melâmî Şeyhi Sütçü Beşir Ağa’nın Bir Mürîdine Gönderdiği Mektup…139 EK 11: Melâmî Şeyhi İsmail-i Ma’şukî’nin Meşhed Makamı………...………….140 EK 12: Melâmî Şeyhi Ahmed Sârbân’ın Türbesi………………………………….141 EK 13: Melâmî Şeyhi Pîr Ahmed Edirnevî’nin Türbesi…………………………..142 EK 14: Melâmî Şeyhi Hamza Bâlî’nin Deveoğlu Yokuşu’nda Bulunan Makam Taşı……………………………………………………………………………………143 EK 15: Melâmî Şeyhi Hamza Bâlî’nin Mezarı…………………………………….144 EK 16: Melâmî Şeyhi İdris-i Muhtefî’nin Mezarı…...…………………………….145 EK 17: Melâmî Şeyhi Hüseyin Lâmekânî’nin Mezarı………...…………………..146 EK 18: Melâmî Şeyhi Abdullah Bosnevî’nin Mezarı………...……………………147 EK 19: Bayramî-Melâmî Silsilesi………...…………………………………………148 EK 20: Harita 1 - XVI. Yüzyılda Doğu Avrupa……………………………………150 EK 21: Harita 2 – Balkanlar…………...……………………………………………151 EK 22: Orijinallik Raporu…………………………………………………………..152 EK 23: Etik Kurul İzin Muafiyeti Formu………………………………………….153 Melâmî hareketi, Osmanlı tasavvuf tarihinin en problemli konularından birini teşkil etmektedir. Bayramî-Melâmîliği, Osmanlı Devleti’nde XV. yüzyılın ikinci yarısında Hacı Bayram-ı Velî tarafından tesis edilmiştir. Ondan sonra gelen ve Melâmet anlayışını daha da canlandırıp coşkun bir ilâhî cezbe ve Hurûfîliğin de etkisiyle ileri bir vahdet-i vücûd anlayışıyla geliştiren Dede Ömer, tarikatı Osmanlı devlet ve toplum düzeni karşısında eleştirici ve aktif bir konuma getirmiştir. Doktrinlerinde bulunan kutb-Mehdî inancı ise Melâmîler’i, Osmanlı yönetimi de dâhil olmak üzere kendilerinden başka bir otorite tanımamaya yöneltmiştir. Böylece, Bayramî-Melâmîleri ile Osmanlı merkezî yönetiminin ilişkileri yeni bir dönüm noktasına gelmiştir. Özellikle XVI. yüzyıldan itibaren Bayramî-Melâmîleri, merkezî yönetim nazarında kuşku ve endişe ile takip edilen, genel düzeni her an sarsabilecek bir çevre olarak görülmeye başlamıştır. İsmail-i Ma’şukî, Hamza Bâlî ve Beşir Ağa gibi önde gelen şeyhlerinin idamı ise hareketin yeraltına çekilmesine ve Balkan sahasına kaymasına sebep olmuştur. İşte bu araştırmada, XVI. yüzyıldan XVII. yüzyıla uzanan iki yüz yıllık bir dönem içinde, özellikle Balkan topraklarındaki Bayramî-Melâmîleri’nin, merkezî iktidarla ilişkilerinden doğan bazı problemler, tarihî bir perspektifle ele alınmaya çalışılacaktır.

Osmanlı Tarihi araştırmalarında kullanılan en önemli ana kaynaklardan biri-si şüphesiz şerʻiye sicilleridir. Toplumun sosyal, iktisadi, idari ve hukuki yönlerine ışık tutan şerʻiye sicilleri siyasi ve askeri kaynaklarda olmayan pek çok ayrıntıya sahiptir. Yapılan çalışmalar şerʻiye sicillerinin önemini ve orijinal bir kaynak teşkil ettiğini ortaya koymaktadır. Galataʹnın 17. yüzyıldaki sınırları günümüzdekinin aksine çok geniştir. Ga-lata kadısının hükmü altında bulunan bu geniş alan hakkında mahkeme defterleri pek çok tarihi bilgi içermektedir. Yeteri kadar çalışılmamış bu mahkeme defterle-rinde Galataʹnın siyasi, sosyal, ekonomik, etnik ve kültürel yapısına ait son derece değerli bilgiler mevcuttur. Müslüman, Rum, Ermeni, Yahudi ve Cenevizli insanla-rın bir arada yaşadığı kozmopolit bir şehir olan Galata aynı zamanda ticȃri hayatın-da canlı olduğu bir yerdir. Bu açıdan mahkeme kayıtlarında diğer semtlere göre içtimȃî ve ticȃri konular ile ilgili bilgiler daha fazladır. Bu nedenlerle birlikte tez konusu olarak Galataʹya ait bir şerʻiye sicili seçmemizin sebebi buranın üç kıtaya yayılan bir İmparatorluğa başkentlik yapan İstanbulʼun önemli yerleşim yerlerinden birisi olmasıdır.Çalışma Galataʹya ait Hicri 1074–1075 (M.1663–1664) tarihli 94 numaralı mahkeme defterinin değerlendirilmesini içermektedir. Defterin yaklaşık bir yıllık süreyi ihtiva etmesi Galataʹdaki gündelik hayat hakkında genel ve kesin yargılara varmayı mümkün kılmamaktadır. Ancak barındırdığı bilgiler sayesinde genelde Osmanlı toplumu, özelde İstanbul'un sosyal tarihi ile ilgili çalışmalara önemli katkı sağlayacağını düşünüyoruz.Anahtar Sözcükler: Osmanlı, Şerʻiye Sicilleri, Galata, Sosyal Yapı, Ekonomik Yapı. One of the most important main sources used in the Ottoman History research is sharia records undoubtedly. Sharia records, which shed light on the social, economic, administrative and legal aspects of society, have many details that are not in political and military sources.The studies reveal the importance of sharia records and constitute an original source. Galata's 17th century borders are very wide, unlike today. The court notebooks on this large area under the rule of Galata Muslim judge contain many historical information. The court notebooks of Galata, which have not been studied sufficiently, have very valuable information about the political, social, economic, ethnic and cultural structure of Galata. A cosmopolitan city where Muslim, Greek, Armenian, Jewish and Genovese people live together, Galata is also a place where it lives in its commercial life. In this respect, the court records have more information on a social contexts and commercial matters compared to other districts. For these reasons, the reason why we chose a sharia record belonging to Galata as a thesis is that it is one of the important settlements of Istanbul, which is the capital of an Empire spanning three continents.The study included the evaluation of the court notebook of Hijri 1074 -1075(M.1663–1664) dated 94 numbered Galata. The fact that the notebook contains approximately one year period does not make it possible to make general and definitive judgements about daily life in Galata. However, thanks to the information it contains, we think that it will make a significant contribution to the studies on the social history of the Ottoman society and Istanbul in particular.Key Words: Ottoman, Sharia Records, Galata, Social Structure, Economic Structure. 454

Bu tez, erken modern dönem (16.-17. yüzyıllar) Osmanlı İmparatorluğu'nda yönetici ('askerî) ve yönetilen (re'âyâ) sınıflar arasındaki ilişkiyi incelemektedir. Bu çalışma; vergiyi toplamakla yetkilendirilmiş yönetici sınıfın sadece vergi tahsildarı olmadıklarını, aynı zamanda vergiyi halka götürdükleri bir hizmetin karşılığı olarak gördüklerini ve vergiye konu olan faaliyetin yöneticileri olduklarını öne sürmektedir. Eğer yönetici ve yönetilen sınıflar arasındaki ilişkide yeni bir durum (hâdis veya bid'at) ortaya çıkarsa, bu gelenekten ('âdet-i kadîme) sapma da yine vergi üzerinden tanımlanıp çözümlenmeye çalışılmıştır. Bu argümanları desteklemek için, fermânlar ve kânûnnâmeler gibi birincil kaynaklar hermenötik analize tabi tutulmuştur.Osmanlı devlet mantalitesini ve vergilendirme sistemini anlamak için de ikincil kaynaklara başvurulmuştur. Osmanlı vergi sistemini doğru anlayarak devlet yönetimini tam olarak kavrayabileceğimiz sonucuna varılmıştır. This thesis inspects the relationship between ruling class and subject class during the early modern period of Ottoman Empire (16th-17th centuries). The study argues that ruling class who was entitled to collect taxes were not simply collectors, they also claimed that the taxes were in lieu of services they brought to people and they were administrators of the activity that was subject to taxation. If a new situation appears regarding the relationship between ruling and subject classes, this divergence from old tradition was also defined and attempted to be solved through taxation. To bolster these arguments, primary sources such as imperial orders and law codes were put in hermeneutic analysis. Secondary sources were consulted to understand the Ottoman state mentality and framework of taxation. It is concluded that we could only have good understanding of Ottoman administration by accurately assessing taxation. 87

Rüşvet, birlikte yaşamanın zorunlu bir sonucu olarak doğan devlet sistemi ve bu sisteme geçen toplumlarda varolmuş en eski suçlardan birisidir. Ekonomik şartlar ne olursa olsun rüşvet her daim varlığını sürdürmüştür. Rüşvether ne kadar eski bir suç olsa da bir o kadar geleneği içinde barındırır. İnsanlık tarihinin bir parçası olarak rüşvetinOsmanlı Devleti'nin alt ve üst kademelerin de birçok örneğinin mevcudiyeti şaşırtıcı değildir. İşte burada rüşvetOsmanlı tarihinin konusu olarak ele alınmaya çalışılacaktır. 16. yüzyıl sonu ve 17. yüzyıla ait nasihatnamelerderüşvetin Osmanlı düzenini tehdit eden hususlar arasında ilk sırada sayılması sebebiyle zaman dilimi bu dönem ilesınırlandırılacaktır. Ancak bunu sadece kronolojik bir sıralama ile vermek yerine mümkün olduğunca çok yönlübir okuma ile sorgulamayı amaçlıyoruz. Bribe, it is one of the oldest crimes that existed in the system of state and the societies that emerged as a necessaryresult of living together. Whatever the economic conditions bribery has always existed. Although bribery is as oldas crime it contains so much tradition. Bribery is part of human history as it is not surprising that many examplesof the lower and upper levels of the Ottoman Empire. In here, bribery will examine the subject of Ottoman history.İn late 16th and 17th century's nasihatname, bribe is the first order to threaten the Ottoman order because of thetime period will be limited to this period it. But instead of just giving it a chronological sorting we aim to query itas much as possible. 93

Tarih boyunca çocuklar, toplumun en zayıf kesimini oluşturmuşlardır. Bu durum onların, haklarının ihlal edilmesine ve hor görülmelerine neden olurken dolaylı olarak da, fiziksel ve ruhsal gelişimlerini olumsuz yönde etkileyerek topluma kazandırılmalarına engel oluşturmuştur. Bu hususta İslâm hukuku, bireye verdiği önem ile çocuğun bedensel ve ruhsal gelişimini, bunun yanı sıra da haklarını koruma altına almaya çalışmıştır. Osmanlı Devleti de, fıkıhtaki hüküm ve uygulamalardan yola çıkarak çocuğun her açıdan korunması için uğraşmıştır. Fakat çocukla ilgili mevcut çalışmaların Tanzimat Fermanı'ndan sonra olması nedeniyle Osmanlı Devleti'nin klasik döneminde çocuğun toplumdaki konumu ve çocukla ilgili İslâm hükümlerinin ne derece uygulandığı hususu belirsiz kalmıştır. Dolayısıyla bu tez çalışmasında, çocuğun İslâm ve Osmanlı hukukundaki hakları, bakımı, himâyesi, çocuğa yönelik işlenen suçlar ve sicillere yansıyan çeşitli konular incelenerek Konya örneği üzerinden Osmanlı toplumunda çocuğun konumu ve hukukî durumu tespit edilmeye çalışılacaktır., Throughout history, children have formed the weakest segment of society. This situation while they cause their rights to be infringed and despised; indirectly, they have been prevented to gain to the community by the negative impact on physical and psychological development. In this respect, Islamic law has tried to protect the physical and spiritual development of the child, as well as his rights, with the importance given by the individual. The Ottoman Empire also strived to protect the child in every respect, based on good judgments and practices in Islamic law. However, since the current studies on children are after the Rescript of Gülhane, the position of the child in society in the classical period of the Ottoman State and case of the extent to which Islamic provisions concerning children are being applied remains uncertain. Therefore, in this thesis study, the position and rights of the child in the Ottoman society will be tried to be determined through the example of Konya by examining crimes committed against the child and the various issues reflected in the records and the rights, care and guardianship of the child in Islamic and Ottoman law.

Bu çalışma, 16. yüzyılın ikinci yarısından itibaren başlayan ıslahatnâme türü siyasetnâme eserleri içerisinde yer alan ve Veysî'nin Hâbnâme adlı eseri ile örneklendirilen bir çalışma olup, geçmiş siyasi metinlerinde meselelere nasıl yaklaşıldığını konu edinmektedir. Bu çalışma yapılırken geniş bir literatür taraması yapılmış, uzman kişilerin gerekli eserlerine başvurularak geçmişin meseleleri ele alınmış ve bu bağlamda günümüzle de benzerlikleri ortaya konmaya çalışılmıştır. Ayrıca, Hâbnâme'nin verimli bir şekilde ele alınması için dönemin diğer bazı siyasetnâmeleri ve kaynakları da çalışma içerisinde kısaca ele alınmıştır.Çalışmanın birinci bölümünde siyasetnâme kavramı ve kültürüne ait gerekli bilgiler sunulmuş, çalışmanın sıhhatinin sağlanması için gerekli temeller oluşturulmuştur. İkinci bölümde 16. ve 17. yüzyıldaki Osmanlı'nın durumu, Sultan 1. Ahmed dönemine dair bilgiler, döneme ait adaletnâme örneği ve çeşitli siyasetnâme örnekleri ele alınarak konunun daha özelde mahiyetini belirler nitelikte bir çerçeve çizilmeye çalışılmıştır. Bunun yanında Hâbnâme adlı eserin değerlendirilmesi noktasında da kıyaslamalar ve döneme etkisi konusunda yapılacak tespitler için gerekli zemin oluşturulmaya çalışılmıştır. Üçüncü bölümde ise Hâbnâme adlı eser ele alınarak detaylı bir inceleme yapılmış ve bu eserde ele alınan meseleler maddeler halinde sunulmuştur. Yapılan çalışmanın sonucunda geçmiş-günümüz-gelecek siyaset algısı ve meseleleri hususunda benzerliklerin olduğu tespit edilerek bu konuda öne çıkan kavramlar belirlenmiş, bu kavramların geçmişte ne anlam ifade ettiği belirtilerek günümüz siyaset meseleleri ve kavramlarının kökenine inilerek daha sağlıklı çıkarımların yapılması için zemin hazırlanmaya çalışılmıştır. This study examines how previous politicsbook approaches to the daily issues, in particular with the example of Veysî's Hâbnâme which is included in the ıslahatnâme kind of politicsbook trend which started in 2nd period of 16th century. While this study is being performed, an extensive literature review has been done, the issues of the past were handled by referring to the works of the experts and in this context similiarities has been revelaled. In addition, some other politicsbooks and publications of the period were handled briefly in the study in order to understand Hâbnâme efficiently.In the first section of the study, the concept of politicsbook and necessary information about its culture were presented and important points have been analysed for a healthy work. In the second chapter, the situation of Ottoman Empire in the 16th and 17th centuries, the information on the Sultan Ahmed period, various politicsbook and adaletnâme examples be dealt with and tried to draw a framework to determine the nature of the subject more specifically. Also, at the point of evaluation of the work called Hâbnâme, comparisons and effects to the period have been analysed and necessary background has been given in order to provide a critical view to the reader. In the third chapter, a detailed study was carried out regarding Hâbnâme and the subjects covered in this work were presented in form of articles. As a result of this study, it was determined that there are similarities between the past, present and the future politics perceptions and issues, thus, prominent concepts in this subject were determined and by pointing out what these concepts mean in the past, the study attempted to prepare a ground for making more healthy deductions by descending to the origin of today's political affairs and concepts. 147

Osmanlı Devleti'nde ilmiyye sınıfına ait en önemli kaynaklardan biri kadı ve müderris atamalarını içeren kazasker ruznamçeleridir. Bu tez çalışmasında Anadolu Kazaskerliği'ne ait olan ve Meşihat Arşivi'nde bulunan 7 numaralı ruznamçe transkribe edilerek değerlendirilmiştir. İncelenen ruznamçe 1688-1690 yıllarını kapsamaktadır. İçerdiği belgelerden yola çıkarak anılan yıllar arasında kadıların meslekteki hareketleri ortaya konmaya çalışılmıştır. Buna ek olarak ruznamçede geçen ve kadıların meslek içerisindeki hareketleriyle ilgili bazı kavramlar örneklendirilerek anlatılmıştır. One of the most important sources regarding the Ottoman ilmiye class is the military judge calendar (kazasker ruznamçesi) which includes the appointment of the judge and scholars (kadı-müderris). In this study, 7 numbered ruznamçe in Meşihat (religious administration) Archive of Anatolian Military Judgement (Anadolu Kazaskerliği) is transcribed and evaluated. The examined ruznamçe covers the years between 1688-90. Through the documents included in ruznamçe, I aimed to reveal occupational mobilities of the kadıs' between 1688-90. Moreover, certain concepts mentioned in the ruznamçe about the kadı institution are handled with examples. 425

Bu çalışma, Harput Kazâsı'nın `1658-1659` tarihli Şer'iyye Sicilinin transkripsiyon ve değerlendirmesini göstermektedir. Osmanlı Devleti'nde kadı, kazâ adı verilen yerleşim yerinde mülkü idare amiri, yerel yönetici ve emniyet müdürü görevini yapmak için merkezden gönderilen şer'i ve idari yapıdan sorumlu olan kişidir. Çalışmada önce Osmanlı Devleti'nin kadılık kurumu, Şer'iyye mahkemeleri ve Şer'iyye sicilleri hakkında bilgi verildikten sonra, sicil içindeki belgeler özetlenip bunların konularına göre tasnifi ve genel değerlendirmesi yapılmıştır. Bundan sonra ise transkripsiyon metinlerine yer verilmiştir.İncelediğimiz Harput Şer'iyye Sicilinde alım-satım, borç tahsili, mal davaları, miras taksimi, vasî tayini, hibe, nafaka, vergi, hırsızlık, cinayet gibi konuların yanı sıra Harput'taki eşkıyalık olayları ve bu olaylar için devletin aldığı tedbirler yer alır. The study shown transcription and assessment shari'ah register of regin of Harput dated 1658-1659 A Qadi in Ottoman Empire was a public offical who was oppinted by central administrative and responsible for he implementation of Islamic religious and administrative juctice. They used to serve as a civilion authority local administrator and higher security director in subdistricts called kaza for a certain period of time. As a primarly in the study and giving information saboutin stitution of gadiness in the Ottoman Empire shari'ah record shari'ah record and after that are going to summarizing the document of there gisterand then would maket o class ifinedand the general assessment as a result. Acording to give it a place in transcription of text.In the our work, the record concerning purchase and sale deptregistration partion of in hertance appointment of guardian ship, grant, alimony, tax, roobbey, libel, besides Harput and goverment of state how reacted on thisevent because of theact of bandityare accured. 225

Ok ve yay, Türk kültürü ve tarihi için son derece elzem enstrümanlar arasındadır. Türk tarihi kadar eskilere uzanan, Türkler'in ok ve yay ile olan münasebetleri, İslamiyet'in kabulü ile birlikte bir kutsiyet kazanmıştır. Osmanlı Devleti Dönemi'ne gelindiğinde ise bu kutsiyet bir kurum çerçevesinde ete kemiğe bürünmüştür. Osmanlılar, bazı şehirlerde halkın atış talimi yapabilmesi ve ok yarışları düzenlenebilmesi için alanlar tahsis etmişlerdir. İstanbul'da bulunan mezkûr alan günümüzde Okmeydanı olarak adlandırılmakta ve adını, Osmanlı zamanında yapılan ok atışlarından almaktadır. Mezkûr alanda kurulan cami ve tekke bahsedilen bu kutsiyet ile kurumsallaşmanın en belirgin kanıtıdır. İstanbul Okmeydanı'nın bu kurumun yönetilmesi için, tekkelerde görev yapacak şeyhler ve dervişler görevlendirilmiştir. Tezimin temelini oluşturan Tezkire-i Rumat adlı risale, IV Mehmet Dönemi'nde İstanbul Okmeydanı'nında görev yapan meydan şeyhi Kâtip Abdullah Efendi tarafından yazılmıştır. Eserde, İstanbul ve sair şehirlerde düzenlenen ok yarışlarında alınan rekorlar ve rekor sahibi atıcıların kısa biyografilerinin yanı sıra, İstanbul Okmeydanı'nın sınırları, bu sınırlara yapılan gayr-i hukuki müdahaleler ile Osmanlı Devletin'nde yaşanan kurumsal zaaf ve bu zaafın ortadan kaldırılması için sunulan bir takım çözümler yer almaktadır. Arch and bow are among the most important instruments for Turkish culture and history. The relations of the Turks with the arrow and the bow, which are dating back to the beginning of the Turkish history, have gained a sanctity with the acceptance of Islam. When it came to the Ottoman period, this sacredness became a living being within the frame of an institution. The Ottomans, in some cities, have allocated space for the people to be able to practice shooting and to organize arrow races. At the Presenr time, this area in Istanbul is called Okmeydanı and this name is taken from arrow shots made during Ottoman times. Founded in the aforementioned area mosques and dervish lodge are the most obvious evidence of institutionalization with this sacredness. A seyh and dervishs was also appointed for the administration of the Istanbul Okmeydanı. A treatise which is the basis of my thesis, Tezkire-i Rumat, is written by Kâtip Abdullah Efendi who administrator and seyh of this İstanbul Okmeydanı when the period of Mehmet the Fourth. This treatise is about to in addition to the short biographies of the participants who participated in the arrow races held in Istanbul and other cities, Istanbul Okmeydanı's borders, non-legal interventions made in these borders, institutional weaknesses in the Ottoman State and some solutions presented to remove this weakness. 252

Şer'iyye sicilleri Osmanlı Tarihinin en önemli arşiv kaynaklarından birisidir. Bunlar Osmanlı toplumunun iktisadi, sosyal ve hukuki hayatını, adet gelenek ve göreneklerini toplumsal hayatını en iyi şekilde bize aktaran kaynaklardır. Bu kayıtlar, halkın talepleri, devlet merkezi ile olan yazışmalar, fermanlar, beratlar vs. gibi konulara ait bilgilerin yanı sıra, bölgede yetişen ürünler, köle-cariyeler, vakfiyeler ve aile hayatı gibi konuları da içermektedir. Tezimiz, Rodosçuk'a ait 1531 numaralı Rodosçuk Şer'iyye Sicili'nin çeviri ve tahlilini içermektedir. Bunun yanısıra şer'iyye sicillerinin Osmanlı Tarihi'ndeki yeri ve Rodosçuk'a dair genel bir bilgi de çalışmanın başında verilmiştir. 56 varak 112 sayfadan oluşan bu tarihi kaynak, H. 995-998, 1033 (M. 1586-1589, 1623-1624) yılları arasındaki dönemi kapsamaktadır. Tezimizde, 1531 numaralı Rodosçuk Şer'iyye Sicili aracılığıyla Rodosçuk'un idari, sosyal, ekonomik ve kültürel durumunun aydınlatılmasına katkı sağlamaya çalışılmıştır.ANAHTAR KELİMELER: OSMANLI, RODOSÇUK, MAHKEME, GAYRİMÜSLİM, KADIN, KÖLE One of the most important archival sources of the Ottoman History is the court registers. These historical sources have transferred financial, social and juridical lifes and customs of Ottoman Society. These records include not only public petitions, information about correspondence among state institutions, ferman, berat but also agricultural products grown in the region, foundations, slave and family life. This thesis consists of analysis and transliteration of court record numbered 1531 concerning with Rodosçuk. Besides the place of court records in ottoman history and an overall information about Rodosçuk were released by the beginning of the study. This record that consisting of 56 leaves or 112 pages comprises analysis of the years between 995 and 998, 1033. The current study was set out to explore administrational, social, economical and cultural situation of the Rodosçuk bymeans of Rodosçuk court record numbered 1531.KEY WORDS: OTTOMAN, RODOSÇUK, COURT, NON-MUSLIM, WOMAN, SLAVE 610

Bir milletin siyasi ve kültürel tarihi açısından ana kaynakların önemi çok büyüktür. Bu kaynaklar devletlerin yapılarına bağlı olarak çeşitlilik gösterirler. Osmanlı tarihi ile ilgili arşiv kaynakları da Osmanlı döneminin aydınlatılması açısından oldukça önemlidir. Divan-ı Hümayun'a bağlı kalemlerden biri olan Amedi kalemi, her çeşit anlaşma ve ahidnâme, görüşme mazbatalarını, protokolleri, yabancı elçilerle ve tüccarlarla yapılan yazışmaları içermektedir. Bu kalemde tutulan defterlerin bir kısmına Düvel-i Ecnebiyye Defterleri adı verilmiştir. Diğer devletlerle ilgili ahidnamelerin yanı sıra ahkâm, nişan, konsolosluk beratlarına dair kayıtlar da bu defterlerde tutulmuştur. Çalışmamızda Düvel-i Ecnebiyye Defterleri içerisinde yer alan 26/1 Numaralı ve 1634-1666 Tarihli Fransa Atik Ahkâm Defterinin tamamında Fransa ve Osmanlı devletleri arasındaki siyasi, ekonomik ve güvenlik vb. meseleler ile bu konularda karşılaşılan sorunların çözümlerini içeren belgeler incelenmiştir. Bunun yanı sıra otuz iki yıllık dönemde iki ülke arasındaki ticari faaliyetlere, Fransız tüccarlarının karadan ve denizden Osmanlı pazarına dâhil olmaları, Fransız gemilerinin birçok Osmanlı limanında diğer devletlere nazaran daha ayrıcalıklı olarak ticari münasebetlerde bulunduklarını ve diğer Avrupalı tüccarların da Fansızlara verilen haklardan yararlanmak istediklerine dair belge ve bilgiler yer almaktadır. The sources of archive have a great deal of importance in search of history. There are many kinds of varities for these sources in accordance with the state structure. The sources of archive are also important for explaining Ottoman Empire.Amedi book dependant on Council of Ottoman Empire includes every kind of treaty and pact,negotiation records,protocols and correspodances with foreign ambassadors and merchants. One of the parts held in this branch was named as Düvel-i Ecnebiyye books. The records about the pacts related to other states end judgements, consular certificate were kept in these book records.In this study, the documents including politicial, economical topics and security matters between France and Ottoman Empire as well as the documents concerning the solutions of the problems were investigated in 26/1 numbered and 1634-1666 dated France Atik Judgement Book. Besides, there are some other documents in judgements stating those issues between 1634-1666 `commercial activities between those two countries, and French merchants' inclusion to Ottoman market by both land and sea, and also French ships' having more privileges than the other states' ships for commercial activities. 217

Tereke (miras) kayıtları, son yarım asırdır sosyal tarih çalışmalarının önemliögelerinden biri konumundadır. Bu kayıtlar küçük yerleşim yerlerinde şer'iyyesicilleri içine kaydedilmektedir. Nüfusun daha fazla olduğu şehirde ise sadece bukayıtlardan oluşan defterler mevcuttur. Edremit Tereke kayıtları da kendilerine,Edremid Şer'iyye Sicilleri içinde yer bulmuştur. Bu çalışmada 1220, 1221, 1222,1223 ve 1224 numaralı defterler incelenmiş 1645 ila 1732 yılları arasında tutulmuşolan tereke kayıtlarının transkripsiyon ve değerlendirmesi yapılmıştır.Bu çalışma 40'ı kadın, 99'u erkek, toplamda 139 kişinin tereke kaydınıiçermektedir. Kayıtlarda yer alan kişilerin; servet miktarına bakıldığı zamançoğunluğunun orta düzeyde olduğunu söylemek mümkündür. 139 tereke sahibinin,527 mirasçısı olduğu görülmüştür. XVII. ve XVIII. yüzyılda Edremit'in ekonomikhayatının genelde tarıma dayalı olduğu tarımın da, zeytincilik ve bağcılık temelliolduğu anlaşılmaktadır. Hayvancılık ve ticaretin daha geri planda olduğu elde edilenverilerden anlaşılmaktadır. Bu çalışmada XVII. ve XVIII. yüzyıldaki EdremidKazasının sosyo-kültürel ve sosyo-ekonomik yapısı hakkında arşiv belgelerinedayanan doğru ve geçerli bilgiler ortaya konulmaya çalışılmıştır Heritage records have been considered as one of the fundamental elements ofthe social history research for the last half century. In past, these records wereenregistered into Shariah records in the small settlements. In cities, where thepopulation is higher, there was a register book comprised by those records only. Theheritage records of Edremit have been included in the Shariah records of Edremit. Inthis study, Recording Books number 1220, 1221, 1222, 1223 and, 1224 wereanalyzed; the transcription and the assessment of the heritage records, which wererecorded in years between 1645 and 1732, were made.This research includes the heritage records of 139 people, forty of whom arewomen, and ninety-nine of whom are men, in total. It is possible to say that the mostof the people, who are in the records, are the part of the middle class, when theirheritage quantities are considered. It is found out that 137 deceased have 527 heirs.The research demonstrates that, the economy was based on agriculture in general,and the agriculture was based on olive culture and viticulture in the seventeenth andeighteenth centuries. So it is understood from the acquired datum that livestockbreeding and trading were kept in the background. In this study, it is tried to verifyinformation from the archive records about socio-cultural and socioeconomicstructures of Edremit Municipality in the seventeenth and eighteenth centuries. 302

Osmanlı Devleti'nin adli mekanizmasını ve adalet anlayışını yansıtan en önemli kaynaklardan biri şer'iyye sicilleridir. Çalışmamızda 17. yüzyılın ilk yarısında Manisa'da yaşayan müslim ve gayrimüslim unsurlar arasındaki ilişkiler ele alınmış ve münasebetler dönem şartlarında incelenmiştir. Kaynağımız olan şer'iyye sicillerindeki kayıtların analiz edilmesi neticesinde incelediğimiz dönemin müslim-gayrimüslim münasebetlerinin nesnel bir şekilde algılanması açısından son derece önemlidir.Çalışmamızın amacı, belirlediğimiz kronolojik dönem aralığında Manisa'nın müslüman ve gayrimüslimlerden oluşan halkının ilişkilerini siciller ışığında hukuki, iktisadi ve sosyal alanlarda değerlendirip bilim dünyasına sunulması olmuştur. İncelediğimiz defterler sayesinde ulaştığımız bilgilerle müslim ve gayrimüslimlerin hangi alanlarda hangi durumlarda münasebette bulunduklarının tespit edilebildiği görülmektedir. Bünyesinde farklı etnik ve dini unsurları barındıran Osmanlı dönemi Manisa şehrinde halkın anlaşmazlıklarının sebepleri incelenerek değerlendirilmeye çalışılmıştır.Bu bağlamda, 17.yüzyılda Manisa halkının ilişkilerinin nasıl seyrettiğine ve ne tür münasebetlerin daha yoğun olduğuna dair sorulara belli ölçülerde verebilme amacıyla şer'iyye sicillerine ait kayıtların tespit ve değerlendirilmesi yapılmıştır.Anahtar Kelimeler: Osmanlı Devleti, Manisa, Şer'iyye Sicili, Müslim gayrimüslim ilişkileri. One of the most important sources reflecting the judicial mechanism of the Ottoman State and the concept of justice is the registers of the sherries. In our study, the relations between the Muslim and non-Muslim elements living in Manisa in the first half of the 17th century were discussed and the relations were examined under the conditions of the period. It is extremely important in terms of perceiving the muslim-non-muslim relations of the period that we have examined in the context of analyzing the records in the sources of the şer'iyye register, our source, in an objective way.The purpose of our study was to evaluate the relations of the people of Manisa made up of Muslims and non-Muslims in the period of chronological period that we determined in legal, economic and social fields in the light of the registers and presented to the world of science. It is seen that the information we have obtained thanks to the books we have investigated can determine in which areas the Muslims and non-Muslims are present in their respective situations. In the city of Manisa, which has various ethnic and religious elements in its place, it tried to examine the reasons of the disagreements of the people.In this context, in order to give some questions about how the relations of the people of Manisa in the 17th century are behaving and what kind of relations are more intense, the records of the records of the sherries were determined and evaluated.Key Words: Ottoman State, Manisa, Şer'iyye Register, Muslim non-Muslim relationships. 179

17. ve 18. yüzyıllar Osmanlı'nın Batı ile olan münasebetlerinin arttığı ve hız kazandığı bir dönemin başlangıcı olmuştur.Osmanlı'nın 17. yüzyılda duraklama devrine girmesi ve Avrupa'da tam tersi Osmanlı'ya göre gelişme göstermesi Osmanlı sarayının zorunlu bir değişim sürecine girmesine neden olmuştur. 17. yüzyılda askeri alanda başlayan değişim hareketleri, 18. yüzyıla gelindiğinde Lale Devriyle birlikte hızla devam etmiştir. Osmanlı'nın Avrupa'yla olan siyasi ilişkileri ve Avrupa'daki yeniliklerden haberdar olma isteği sonucunda birbirleriyle olan etkileşimleri bir çok alanda kendini göstermeye başlamıştır. Batının teknik alandaki yeniliklerini takip eden Osmanlı zamanla mimaride ve giyim kuşamda da yeniliklerden etkilenmeye başlamıştır. Batılı devletler ve Osmanlı arasında yaşanan bu etkileşim sonucunda kültürler birbirinden karşılıklı olarak etkilenmiştir. Bunun sonucunda Osmanlı'da batılılaşma hareketleri 18. yüzyıl ve devamında kendini göstermiştir. Bu çalışmada Osmanlı üzerindeki batılı devletlerin giyim kuşamında yaşanan etkilerini araştırmak üzere, 17. ve 18. yüzyılda ki giyim kuşamda hem Osmanlı hem batı devletleri açısından etkileri değerlendirilmiştir. 17th and 18th centuries have been the beginning of a period in which the relations between the West and the Ottomans accelerated. The stagnation period started in 17th century for Ottomans and on the contrary the improvement in Europe as compared with Ottomans caused Ottoman Palace to enter in a period of compulsory change. The reformations started in military era in 17th century continued rapidly when it came to 18th century with Tulip Age. As a conclusion of Ottomans' political relations with Europe and the willing to know reformations in Europe the interactions started to appear. Ottomans who followed reformations in the West about technique, was influenced from reformations on architecture and clothing, as well. As a result of the interaction between Western states and Ottomans, cultures influenced each other mutually. Thus, westernization movements appeared in 18th century and afterwards.In this study, the clothing sense in 17th and 18th centuries both in terms of the effects for Ottomans and Western states have been analysed to search for the influences of Western states on clothing sense of Ottomans. 207

Osmanlı tarihinin en önemli arşiv kaynaklarından biri şer'iyye sicilleridir.Çünkü bu siciller Osmanlı tarihi için zengin bir veri tabanı oluşturmaktadır.Bilindiği gibi bu siciller Osmanlı mahkemelerinde kadıların tuttukları tutanaklardır.Ekonomik ve sosyal yönlerden oldukça önemli belgelerdir. Çalışma konusu olarak seçtiğimiz 35 Numaralı Ayntab Şer'iyye Sicili Hicri 1094-1095, Miladi 1682 -1683 yıllarına ait mahkemelere geçmiş davaları içerir. Şer'iyye registers are considered as the most importantresources Ottoman history.Because records are a highly rich database for Ottoman history.As it well known the şeriyye sicils include the registraions of the şeri law court which were recorded by the ''kadı'' who had very important role within Ottoman govermantal system in the Ottoman society. Gaziantep Court Records(Number 35) which we selected as the subject of study include the court trials the years H.1094-1095 M.1682-1683. 257

Mahkeme kayıtları olan Şer'iye Sicilleri ait olduğu dönemin siyasi ve sosyal yapısını, kültürünü ve ekonomik yapısını yansıtmaktadır. Osmanlı tarihi çalışmalarında ve şehir ve kırsal tarihçiliğinin gelişmesinde önemli katkılar yapmaktadır. Çalışmamız Türk tarihi ve kültürü bakımından önemli bir yere sahip olan Şer'iyye Sicillerinden H. 1094-1095/M. 1682-1683 tarihlerini kapsayan Gaziantep'te kaydedilen Şer'i mahkeme kayıtlarını içermektedir. 35 Numaralı Ayntab Şer'iyye Sicili Defteri toplamda 288 sayfa olup, defterin 1-145 sayfa aralıkları çalışılmıştır. Sicilde alacak verecek davaları, hırsızlık, vasi tayini, evlilik, miras, nafaka, boşanma, gibi belgeler karışık halde toplam 566 adet belge bulunmaktadır. Bunların yanı sıra merkezden gönderilen Berat, ferman gibi önemli konuları ihtiva eden belgeler ile hüccet, temessük ve tezkire kayıtları bulunmaktadır. Bu belgeler defter doğrultusunda dönemin Ayntap'ın sosyal, kültürel, ekonomik ve idari durumu ortaya konulmaya çalışılmıştır. Transkripsiyonu yapılan belgelere tek tek özet yazılarak okuyucuya kolaylık sağlanmıştır. Anahtar kelimeler: Şer'iyye Sicili, Gaziantep, Osmanlı Devleti, Hukuk, Kadı The court records of Şer'iye Courts (Şeri'iye Records) reflects the political and social structure, cultural heritage and the economic structure of its period. This work contributes a great deal to the development of Ottoman history and urban and rural history. Our work covers the Şeri'iye Records of Ayıntab city for the period of H. 1094-1095/M. 1682-1683 which has a significant place in the Turkish history and its culture. Numbered 35 Ayıntab Şer'iyye Records Book has a total of 288 pages and the pages of 1-145 have been throughly studied. In this Master's Thesis contained Kadı records, there are a total of 566 documents for various cases, such as the debt and liabilities issues, robbery, appointment of guardianship, marriage, inheritance, alimony, and divorce. In addition to this, in the registers, there are other documents sent from the central government containing topics such as berat (military rating), imperial orders from sultan as well as records of deeds, obligation for payments, and collection of biographies. These documents, with the help of the court records book, attempted to reveal the social, cultural, economic and administrative status of the period in Ayntab province. There is a summary for each transcripted documents in order to facilitate undertanding of reerds the readers.Key Words:Judicial Records, Gaziantep, Ottoman Empire, Law, Kadı 500

Ottoman empire had cosmopolitan structure that non muslims and muslims had lived together .Even though there were economic, social and religious differences,these people who were member of different nations had lived together for centuries,Especially istanbul is an important city to be searched on this subject .The main point of this study is city of Istanbul and non-muslim citizens.While focusing on these, major axis has been created in the context of XVIIth century. How is XVIIth century as a time zone? Is XVIIth century a transitional period? How did non-muslims have a life style in the capital of Ottoman Empire in this period? Ottoman administration in the XVIIth century and non muslims have been researched within the context of questions that is above. İÇİNDEKİLER KABUL VE ONAY………………………………………………………………..i BİLDİRİM…………………………………………………………………….…….ii YAYIMLAMA VE FİKRİ MÜLKİYET HAKLARI BEYANI………….…….….iii ETİK BEYANI………………………………………………………………….…iv ÖZET……………………………………………………………………………....v ABSTRACT………………………………………………………………………vi İÇİNDEKİLER……………………………………………………………….…...vii GİRİŞ…………………………………………………………………………….…1 1.BÖLÜM: Gayrimüslim Kimdir ve Osmanlı Devletinde Gayrimüslimler……………………………………………………………………8 1.1.“Gayrimüslim” Kimdir?……………………………………………..8 1.2.Osmanlıda Gayrimüslimler………………………………………...9 1.2.1. Osmanlı ve Millet Sistemi Üzerine…………………..…9 1.2.2. İstanbul Nüfusunda Gayrimüslimler……………….…12 1.2.3. Cizye Yükümlülüğü......................................................14 1.2.4. Meslekleri………………………..…………….………..…16 1.2.5. Dini Yaşam ve Gayrimüslimler Arası İlişkiler…….....17 2.BÖLÜM: XV. Ve XVI. Yüzyıllarda İstanbul’da Gayrimüslimler….……..20 2.1. Fetih Sonrası Durum…………….………………………….….....20 2.2. XVI. Yüzyıl’da Gayrimüslimler……………………………….......22 3. BÖLÜM: XVII. Yüzyılda İstanbul ve Gayrimüslimler ……………........30 3.1. İmparatorluğun Genel Durumu…………………………………30 viii 3.2. Gündelik Hayat ……………………………………..…….……....34 3.2.1. Gayrimüslimler ve Hukuk…………………………….……….38 3.2.2. Kılık Kıyafet…………………..………………………….………39 3.2.3. Konut…………………………………………………….….…….44 3.2.4. Dini Yaşam……………………………………………….….…..47 3.2.5. Cenaze ve Mezarlıklar…………………………………….…....52 3.2.6. Evlilik ve Evlenme Törenleri……………………………….....53 3.2.7. İçki ve Meyhaneler…………………………………………..….55 SONUÇ ………..……………………………………………………….……..…59 KAYNAKÇA…………………………………………………………………......63 EKLER………………………………………………………………………...…73 TEZ ÇALIŞMASI ETİK KURUL İZİN MUAFİYETİ FORMU………………..84 TEZ ÇALIŞMASI ORİJİNALLİK RAPORU………………………………….85 Osmanlı İmparatorluğu, kuruluşundan itibaren Müslümanların ve gayrimüslimlerin bir arada yaşadığı kozmopolit bir yapıya sahiptir. Ekonomik, sosyal ve dini farklılıklarına rağmen, farklı milletlere mensup bu insanlar yüzyıllarca birlikte yaşamışlardır. Özellikle İstanbul bu konuda ele alınabilecek önemli bir şehirdir. Çalışmamıza başlarken temel aldığımız nokta İstanbul şehri ve gayrimüslim tebaadır. Bunları temel alırken, XVII. Yüzyıl bağlamında ana eksen oluşturulmuştur. XVII. Yüzyıl nasıl bir zaman dilimidir? XVII. Yüzyıl bir geçiş dönemi midir? Gayrimüslimler bu dönemde Osmanlı başkentinde nasıl bir yaşayışa sahiptir? soruları üzerinden, XVII. Yüzyılda Osmanlı yönetimi ve gayrimüslim tebaa ele alınmıştır.

Ahkâm Defterleri, Divân-ı Hümâyun'da görüşülen konular hakkında padişah adına çıkan kararların yazıldığı defterlerdir. Hüküm adı verilen bu kararlar Divân'dan çıkan fermanların bir kopyası niteliğindedir. Maliye Ahkâm Defterleri ise Osmanlı Maliye teşkilatı içerisinde en yetkili kurum olan Defterdarlıktan çıkardı. Defterdarlığa bağlı alt kalemlerden olan gelir-gider kalemlerinin en önemlisi olan Başmuhâsebe, diğer kalemlerin yöneticisi konumunda olması nedeniyle gelir ve giderleri denetler ve kaydını tutardı.Tutulan bu kayıtlar bu gün Osmanlı Mali Tarihi açısından araştırmacılar için oldukça önemli verileri bünyesinde barından başvuru kaynaklarının başında gelir. Özellikle 17. yüzyılda yapılan uzun süreli savaşların yenilgiyle sonuçlanması ekonominin kötüye gitmesine neden olmuştur. Üzerinde çalıştığımız 9885 numaralı Ahkâm Defteri, Osmanlı Devleti için bir dönüm noktası olan Karlofça Antlaşması'ndan sonra tutulması sebebiyle bize dönemin ekonomik şartları hakkında önemli bilgiler vermektedir.Çalışmamız dört bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde 1695-1703 yılları arasında tahtta buluna II. Mustafa dönemi siyasi olaylar aktarılmış ardından 17. yüz- yılın ikinci yarısından itibaren devletin ekonomik durumu ele alınmıştır. İkinci bölümde Osmanlı maliye teşkilatı anlatılmıştır. Üçüncü bölümde Ahkâm Defterleri hakkında bilgi verilerek defterimizde bulunan 404 hükmün transkripsiyon ve özetlerine yer verilmiştir. Dördüncü bölümde ise defterin değerlendirmesi ve hükümlerin konularına göre dağılımı verilmiştir.Anahtar Kelimeler: Osmanlı Devleti, Maliye, Defterdarlık, Hüküm, Ahkâm Defteri `Ahkâm Defterleri` are the notebooks in which the decisions made by the approval of Padishah regarding the issues discussed in the Imperial Council had been written down. Referred to as Verdict, such decisions are the copies of the `fermans` (i.e. imperial orders) issued by the Divan (i.e. Ottoman Council of State). Whereas, on the other hand, the Treasury Ahkâm Defterleri had been issued by the Defterdarlık (i.e. Financial Office) that was the top authority within the organization of the Ottoman Financial body. The Chief Finance Office, the most important one of the income – expense items which had been among the sub-items of the Financial Office, had supervised and taken under record the incomes and expenses due to its functioning as a manager of the other items. The abovementioned records are today the primary references incorporating the very important data for the researchers of the Ottoman Financial History. In particular, the long standing wars that were made in the 17th Century and resulted in defeats caused the economic downturns. As the Ahkâm Defteri No. 9885 on which we are currently studying had been kept under record after the Treaty of Karlowitz that marks a milestone for the Ottoman State, it gives us important information on the economic conditions of that period. Our study consists of four sections. In the first section, we have addressed the political events of the II. Mustafa period, who had been on the throne from 1695 to 1703, and then we have dealt with the economic situation of the state from the second half of the 17th Century. The second section tells about the Ottoman financial organization. The third section gives information about the Ahkâm Defterleri, including the transcriptions and summary previews of the 404 verdicts contained in our notebook. And, the fourth section presents an evaluation of the notebook and gives a distribution of the verdicts by the subject matters they deal with. Key Words: Ottoman State, Finance, Defterdarlık (i.e. Financial Office), Verdict, Ahkâm Defteri (i.e. Judgment Books). 382

Teşrîfâtçı Mehmed Efendi tarafından tutulan bu teşrîfât ve yevmî mesârıf defteri transkribe edilmiş, harcama kayıtlarının ve olayların değerlendirilmesi yapılmıştır. IV. Murâd'ın saltanatı dönemidir ve H. 1046-1048/M. 1636-1637 yıllarını ihtivâ etmektedir. Defterde, Bayram Paşa'nın sadâreti, Şark seferi için yapılan hazırlıklar, hazırlıklar sırasında yapılan harcamalar, bayram günleri el öpenlerin listeleri, tâyîn ve tevcîhât sırasında hilʻat giydirilenler, elçi kabûlleri, pâdişâha getirilen hediyeler, Acem Şâhı elçisi, Yedikule'de mahbûs Erdel Bey-zâdesi ve Kırım hânının çeşitli masraf kayıtları, Emirgûne-zâde diye bilinen Yusuf Paşa'nın içecek masrafları, pâdişâha yapılan harcamalar, saray için yapılan harcamalar, Dîvân ve arzın olup olmadığı bilgisi, önemli günlerdeki hava durumu ve sâir bilgiler kısaca kaydedilmiştir. These protocols and daily expenditures recorded by Teşrîfâtçı Mehmed Efendi was transcribed, and, payment records and events were evaluated. The register book covers the years 1046-1048/1636-1637 during the sultanate of Murad IV. In the book, Bayram Pasha's post of grand vizier, preparations for the Eastern campaign, expenditures made during the preparations, lists of hand kissers during the feast days, people rewarded by robe of honour during appointments and assignments, ambassador visits, brought gifts to sultan, ambassador of Shah of Iran, son of prince of Erdel jailed in Yedikule and the various expenditure records of the Crimean Khanate, the cost of beverages of Yusuf Pasha known as Emirgûne-zâde, the expenditures made for sultan, the expenditures for the palace, the information about whether Dîvân and the submission were present or not, the weather in important days and the miscellaneous information were briefly recorded. 300

Sicil, Osmanlı Devleti'nin son yıllarına kadar devam eden şer'î mahkemelerde, kadı ya da nâibi tarafından tutulan kayıtların toplandığı defterlerdir. Bu defterlere `Şer'iye Sicilleri veya Kadı Defterleri` de denilmektedir Kadılar tarafından tutulan bu defterlerde kadı'nın kendi vermiş olduğu hüccet ve i'lâmlar yanında devlet merkezinden gönderilen fermanlar, berâtlar, tezkereler, buyuruldular, rü'uslar ve mektûblar da yer almaktadır. Bu çalışmanın kaynağını teşkil eden 16 Numaralı Konya Şer'iye Sicili, 1672-1673 tarihlerine ait olup Konya'nın sosyal, siyasî, ekonomik ve hukûkî yapısı ile ilgili 100 çeşitten fazla dava konusunu içermektedir. Olaylar Konya Eyâleti içerisinde geçmekle birlikte çoğunlukla Konya'da yaşanan olayları konu edinmektedir.Okunuşu gerçekleştirilen belgeler içeriklerine göre sosyal, siyasî, ekonomik ve hukukî hayatla bağlantıları açısından ayrı ayrı değerlendirilmiştir. Sosyal hayatla ilgili konuları namzed, nikâh, boşanma; ekonomik hayatla ilgili konuları vakıf, mülk satışları, alacak-verecek davaları ve vergilerle ilgili kayıtlar; siyâsî ve idârî hayatla ilgili konuları ferman, berat, mürâsele, tezkere, buyuruldu, mektûb, hüccet; hukûkî hayatla ilgili konuları ise ölüm keşfi, nafaka takdiri, köleler ve câriyeler, kapıya katran sürme, rıza senedi, çeşitli suçlar vb. oluşturmaktadır.Bu bilgiler ışığında değerlendirmeler yapılmış ve dönem hakkında Konya'daki yaşam tarzı, işlenen suçlar, ekonomik yapı ve siyasi hayatla ilgili genel yargılara varılmıştır.Anahtar Kelimeler: Konya, Şer'iye Sicilleri, Kadı, Mahkeme, Dava. The register is a notebook in which the records kept by kadi or nâibi are collected in the shari'a courts, which continued until the last years of the Ottoman State. These notebooks are also named as `Sheride Records or Kadi Notebooks`. These books, which are kept by the kadis, include the decrees, charters, compasses, duties, and the letters sent from the state center besides the hujjats and writes which were given them by kadi. Konya Şer'iye Sicili, number 16, which constitutes the source of this work, belongs to 1672-1673 and contains more than 100 kinds of lawsuits concerning the social, political, economic and legal structure of Konya. It included the events take place in Konya Province, but mostly in Konya. The documents that been read were evaluated separately in terms of their connections with social, political, economic and legal life according to the contents. Issues related to social life constitue naminee, marriage contract, divorce; ıssues related to economic life, foundations, property sales, assets and liability actions and taxation; the issues related to political and administrative life, edicts, berats, religions, compasses, orders, letters, huccets; the issues related to the legal life, discovery of death, alimony, slaves and handmaidens, tarring, consent, various crimes and so on. It was evaluated in the light of this information and general judgments were made about Konya life style, crimes committed, economic structure and political life.Key words: Konya, Sheride Records, Kadi, Court, Lawsuits. 446

Fetva, ilk defa Osmanlı Devleti'nde bir müessese haline gelmiştir. Fetva müessesesinin en önemli ürünleri olan ve ortaya çıktığı çağın dini, hukuki, siyasi ve sosyal hayatına dair önemli malumatlar ihtiva eden fetva mecmualarının birçoğu günümüze ulaşmıştır. Bu çalışma, Osmanlı Devleti'nin merkez ve taşrasında iki meşhur müftünün Kitâbu's-Siyer fetvalarını kaynak, muhteva ve şekil açısından mukayese ederek bir yandan İslam uluslararası hukukuna dair meselelerin Osmanlı merkez ve taşrasında nasıl değiştiğini gösterirken diğer yandan merkez ve taşrada verilen fetvaların hukuki referanslarını, şekilsel özelliklerini, muhtevalarını ve konu farklılıklarını incelemektedir. Fatwā had taken the form of an institution for the first time in the Ottoman Empire, and Fatwa collections are its most significant product. Fatwa collections which contain important information regarding religious, legal, political and social life of a given period are still extant. This study compares the Kitāb al-Siyar fatwās of two famous muftīs from the Ottoman center and periphery in terms of source, content and form. In this way, we aim to show both how matters of Islamic International Law evolved in the Ottoman center and periphery, and to also examine the fatwās in terms of their legal references, modal characteristics, and differences in content and substance. 277

Osmanlı Tarih araştırmalarında müracaat edilen önemli kaynaklardan biri de Şeriyye Sicilleridir. Hususiyle sosyal, ekonomik alanlarda siciller bize hem detaylı hem de karşılaştırılabilir bilgiler sunmaktadır. Şer'iyye Sicilleri arasında İstanbul merkezli üç mahkemede var olan evkaf sicilleri bir anlamda erken dönem bir ihtisas mahkemesinin kayıtları olması bakımından ayrı bir önemi haizdir. Aşağıda ele alacağımız Ahi Çelebi Evkaf mahkemesinin 6 Numaralı ve 961/1553-1039/1630 yıllarını kapsayan defterinde, evkaf davaları kapsamında cihet anlaşmazlıkları, ilamlar, hüccetler, yer tespiti, tamirat meselesi, vakıf görevlerinin intikali gibi çok sayıda belge türü bulunmaktadır. Keza Defterde mahkemeye başvuran ve bir şekilde vakıflarla alakalı olan Müslim-Gayrimüslim kişilerin meslekleri, davalara konu olan mesken veya konutlar, yer isimleri ve ölçü birimleri gibi hususlar dikkat çekmektedir. Tezde yukarıda bir kısmı verilen davaların transkripsiyon ve değerlendirmesi yapılmıştır. Şeriyye Records are also among the most significant reference guides for Ottoman History studies. Especially the records on social and economic topics offer us both detailed and comparable knowledge. The evkaf records of three İstanbul courts are of especially of great importance for being the records of an early-period specialized courts's records. The record notebook below, which covers the dates of Ahi Çelebi Evkaf court with number 6, between the dates 961/1553-1039/1630, has numerous papers on various subjects such as border disagreements, announcements, hujjats, place identifications, repairment issues, the succession of organization duties. Besides, there are several interesting points in the record jotebook such as the jobs of the non-muslim-somehow afflicted with foundations- applicants of the court, the residents or houses that were dealt with during the cases, the name of the palces and units of measurement. Some cases as mentioned above are also transcribed in the thesis.

Bu tez erken modern dönemde İstanbul'daki gayrimüslim cemaatlere odaklanarak mekânsal pratikler ile din ve devlet politikalarının iç içe geçtiği toplum inşası süreçleri arasındaki bağlantıları incelemektedir. Bu doğrultuda Osmanlı devletinin yapıları ve toplumu dönüştürme süreci on altıncı ve on yedinci yüzyıllara ait birincil kaynaklar arasındaki bağlantılar ve farklılıklar üzerinden açıklanmaktadır. Bu doğrultuda bu tezin en önemli sorusu on yedinci yüzyıla kadar dolaşımda olmayan yeni toplumsal ve dini kavramların ve mekan politikalarının çeşitli dinlere mensup cemaatlere dayatılmasını sorgulamaktadır. Çünkü dönemin siyasi söylemi devletin yeniden tanımladığı sosyal ve dini doğru olarak kodlanan davranışları gayrimüslimler özelinde güçlendiren eğilimlerini desteklemektedir. Bu söylem özellikle sistemin ötekisi konumunda olan gayrimüslim grupları kir ve tehlike ile eşleştirme eğilimleri göstermiştir. Diğer yandan halktan Müslümanlar da bu sürece dair iştiraklarını çeşitli yollardan ifade ederek din siyasetinin işleyişine dahil olmuşlardır. Bu örtüşmeler devletin Yahudi sakinleri Eminönü'nden Hasköy ve Balat'a mekânsal ihraçlarını içeren cebri politikaları ve gayrimüslimlere karşı geliştirilen söylemsel hasımlıklara ışık tutabilmektedir. Ancak bu çalışmanın verileri Hasköy'ü insan edimi ile sosyal mekanın üretilebildiği bir habitus olarak değerlendirmeyi önermektedir. Bu yüzden devletin ayrıştırıcı söylem ve politikaları amacına ulaşamadığı ve sosyal, dini ve toplumsal cinsiyet sınırlarının sürekli olarak ihlal edildiği saptanmıştır. This thesis examines the interconnections between spatial practices and confessional politics in early modern Istanbul through a focus on non-Muslim communities. Addressing the correspondences amid the primary sources from the sixteenth and seventeenth centuries, this study aims to comprehend the changes and continuities manifested in the religio-political discourse of the Ottoman ruling establishment with references to spatiality. The central objective of this study is thus to explore the introduction of new socio-religious conceptualizations and spatial regulations imposed on confessional communities. During the seventeenth century, the state's burgeoning propensities to monitor society and to reinforce socio-religious orthopraxy vis-à-vis the other associated non-Muslims with notions of dirtiness, impurity and danger. Accordingly, Muslim commoners expressed their religious zeal by participating in this process as the agents of confessionalization. This overlap not only can uncover the growing rancor articulated against non-Muslims but it can also shed light on the state's ventures that intermittently expelled the Jewish congregations from Eminönü to Hasköy. However, this thesis suggests that by exploring the formation of social space in Hasköy through the intermediation of the residents' agency, the district can be revisited as a Jewish habitus in which social, religious and gender boundaries were frequently infringed. In the midst of new spatio-temporalities, these violations resulted in the emergence of socio-cultural structures rather different from those envisioned by the state, which can enable one to question the limits in the execution of confessional politics at that time. 209

İstanbul'dan Paris'e: Hüseyin İstanbuli'ye Atfedilen Bir Kıyafetname başlıklı bu tezde, Osmanlı toplumundan çeşitli kesitleri sunan resim antolojileri olarak tanımlayabileceğimiz, 17.yüzyılda yaygınlaşan genellikle saray dışında üretilmiş olan kıyafet albümlerinden biri Osmanlı resim sanatı bağlamında incelenmektedir. Bugün Paris Bibliothèque Nationale de France koleksiyonunda (N.Od.7) bulunan 1688 tarihli kıyafet albümü Saray nakkaşhanesi mensubu olan Musavvir Hüseyin İstanbuli tarafından hazırlanmıştır. Resimlerinde imza bulunmayan bu albüm, sanatçının bilinen diğer yapıtlarıyla karşılaştırmalı olarak tartışılarak ona atfedilmiştir. İncelenen albümün ve Hüseyin'in 17. yüzyıl'ın ortalarında üretilmiş diğer albümler ve genel olarak kıyafet albümü geleneğine üslup ve ikonografi açısından kimi yenilikler getirdiği saptanmıştır. Söz konusu kıyafet albümü içerisinde 60 resim vardır ve resim programı içinde Padişah, Vezir-i Azam, diğer saray görevlileri, halktan kadın ve erkekler, hokkabaz, dervişler ve din adamları yer almaktadır. Avrupa beğenisi ve talebinin getirisi olan kıyafet albümlerinin, saray sanatçısı tarafından da üretiliyor olması kıyafet albümü piyasasında çarşı ressamları olarak adlandırılan grup yanında saray tarafından desteklenen sanatçıların da etkin olduğunu göstermektedir. In this thesis, entitled '' From Istanbul to Paris: A Costume Book , attributed to Huseyin Istanbuli'', one of the Costume Books, which generally, were produced outside of the palace and has been become widespread in 17th century, which we can define as painting anthologies that present various sections from the Ottoman society , are handled in the context of Ottoman Painting Art. The album, which dated 1688 (N.od.7) and occupied in the collection Bibliothèque Nationale de France in Paris, was prepared by Mussavvir Huseyin who is a member of palace painting shop. The album, which there is no signature on its paintings, was discussed by comparing with his other known paintings and was attributed to him. It was determined that, the examined album and his other albums that produced in the middle of 17th century brought some innovation to Costume Book tradition in the point of iconography and style. There are 60 paintings in this album and sultan, grand vizier, palace officers, women and men from the public, ecclesiastics, dervishes, juggler are the persons on these paintings. The presence of these costume books, which were produced by the palace artist that are the result of European taste and appeal, are showing that the artists supported by the palace are also active in addition to the group called the artist of the street in the costume book market. 197

Bu çalışmada XVII ve XVIII. yüzyıllarda Balkanlarda aktif olan Bektaşi tekkeleri ve Bektaşilerin Osmanlı Devleti ile olan ilişkileri ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır.Osmanlı Devleti, Balkan toprakları üzerinde gelişen ve büyüyen bir devlettir. Bektaşi Babaları, Osmanlı ordularından önce bu bölgeye giderek halkın gönüllerini kazanmış ve Osmanlı hâkimiyetinin burada tesis edilmesine katkı sağlamıştır. Bektaşiler, Balkanlarda açtıkları tekkeler sayesinde Türk İslam kültürünün bu coğrafyada kalıcı olmasını sağlamıştır. Ayrıca Bektaşi tekkeleri tasarruf ettikleri mülkleri, tarlaları, bağ ve bahçeleri sayesinde önemli bir ekonomik potansiyele sahipti. Bektaşi tekkeleri ekonomik faaliyetleri doğrultusunda zaman zaman toplumun çeşitli kesimleriyle çatışmalar yaşamış ve karşılaştıkları bu problemler devletin yetkili kurumlarınca çözüme kavuşturulmuştur. Osmanlı Devleti, XVII-XVIII. yüzyıllarda Bektaşilerin merkez tekkesi (Pirevi) ve Balkanlardaki Bektaşi tekkeleriyle çeşitli alanlarda ilişkisini sürdürmüştür. Osmanlı Devleti bu doğrultuda gerek Pirevi'ne gerekse Balkanlardaki Bektaşi tekkelerine aynî ve nakdî yardım yaparak Bektaşileri diğer tarikatlardan ayrı tutmamıştır. Fakat Osmanlı Devleti her daim Bektaşi tekkelerini gözetim altında tutmuş ve onların İslam'a aykırı davrandığını tespit ettiğinde gerekli müdahaleyi yapmıştır.Bektaşilerin ilişkisi sadece padişah ve onun etrafındaki kişilerle sınırlı kalmamıştır. Yerel idareciler, vâsal devlet liderleri ve Osmanlı ordusunun bel kemiğini oluşturan Yeniçerilerde bu etkileşim halkasına dâhil olmuşlardır. Ayrıca çalışmada Bektaşilerin Sünni tarikatlarla olan ilişkisine de değinilerek iki taraf arasında yer yer meydana gelen çekişmeler ve oluşturulan hoş görü ortamı ele alınmıştır. Anahtar Kelimeler: Osmanlı Devleti, Bektaşi, Balkan, Tekke ve Zaviye, Tarikat. In this study, the relationship between Bektashis and their lodges which were active in Balkans in XVII-XVIII centuries and Ottoman Empire has been tried to reveal.The Ottoman Empire was a growing state on the Balkans. Behtashi dervishes had enabled Ottoman domination to be established in Balkans by going there before Ottoman armies and wining people's hearts. The dervishes made it possible for the Turkish Islamic culture to be permanent in this region thanks to the lodges they opened in the Balkans. In addition, the Bektashi lodges had had a significant economic potential thanks to their possessions, landscapes, vineyards and gardens. Bektashi lodges, from time to time in the direction of their economic activities, had experienced conflicts with various sections of the society and these problems had been solved by the competent agencies of the state.Ottoman Empire, in XVII-XVII centuries, had remained in relationship in various fields with Bektashi central lodge (Pirevi) and Bektashi lodges in Balkans. Ottoman Empire hadn't looked at Bektashi lodges with a different eye than the other lodges by helping both Bektashi central lodge (Pirevi) and Bektashi lodges in Balkans in terms of sources and fund they needed. However, Ottoman Empire had always kept under surveillance Bektashi lodges and had intervened when it found out they were acting against official Islam. Bektashi lodges' relationship hadn't been limited only to the sultan and people around him. Local authorities, vassal state leaders and Janissaries which were the backbone of the Ottoman army had also been involved in this interaction. Additionally in this study, the relationship between the Bektashis and the Sunni sects was discussed and the controversy between the two sides and the created atmosphere of tolerance were also discussed.Keywords: Ottoman Empire, Bektashi, Balkans, Lodge and Zawiya, Sect 327

Bu tez çalışmasında, 1634 – 1635 (H. 1044) yıllarına ait `3 No'lu Amasya Şerʻiyye Sicili'nin transkripsiyonu yapılarak, defterde bulunan belgelerin konularına göre tasnifi ve değerlendirmesi üzerinde durulmuştur. Tez 3 kısımdan oluşmaktadır. Birinci kısımda ilk olarak Amasya tarihi hakkında kısaca bilgi verilmiş, Şerʻiyye Sicilleri'nin muhtevası ve genel özelliklerinden bahsedilmiş ve Şerʻiyye Sicilleri'nin Osmanlı tarihi açısından önemine değinilmiştir. İkinci kısımda Amasya Şerʻiyye Sicilleri ve 3 No'lu Amasya Şerʻiyye Sicili hakkında bilgiler verilmiş ve kayıtların tasnifi ve değerlendirmesi yapılmıştır.Üçüncü kısımda ise belgelerin transkripsiyonu verilmiş ve tartışma başlığında merkezden eyalete gelen belgelerden elde edilen bilgiler ışığında Amasya'nın Revan seferi sırasında sefer organizasyonu üstesinden nasıl gelmeye çalıştığı örnekler verilerek açıklanmıştır. Bu bölümlerin dışında değerlendirme kısmından sonra sonuç bölümü, kaynakça ve son olarak ekler kısmında tezin orijinal belgeleri yer almaktadır.Okuyucuya kolaylık sağlaması için defterdeki her sayfa numarasının yanında kayıt numarası gösterilmiştir. Mesela 1/1, 1/2, 2/1, 2/2 gibi. Burada ilk rakam sayfa numarasına, ikinci rakam da kayıt numarasına işaret etmektedir. İncelenen şerʻiyye sicili defterinin transkripsiyonu yapılırken günümüz Türkçesinin imlâ kuralları içinde hareket edilmekle birlikte, metinde Ayn (ع) harfi (ʻ), elif (ا) ve hemze (ء) harfleri (') işareti, uzatma ve inceltme harfleri ise (^) işareti ile gösterilmiştir. Yapılan transkripsiyonda okuma hataları en aza indirilmeye çalışılmış, okunamayan kelimeler … ile belgede kâtiplerin boş bıraktığı yerler (boşluk), okunup tam emin olunmayan kelimeler (?) işareti ile ifade edilmiştir. In this thesis study, transcription of no 3 Amasya Shariasʻ Registry from 1634 – 1635 (H. 1044) it focused on grading and evaluation of the documents in the book. The thesis is consists of three parts. Giving brief information about history of Amasya in the first part, it mentioned content and general features of Shariasʻ Registry and touched upon importance of Shariasʻ Registry in terms of ottoman History. In the second part, giving informations about Amasya Shariasʻ Registry and no three Amasya Shariasʻ Registry and making classification and evaluation of records. In the third part, giving transcription of record, in the light of the information obtained from the documents coming from the center to the province in the title of discussion. How to overcome the organization of expeditions during the expedition of Amasya is explained by giving examples. Out of these sections after the part of the evaluation, the result section, bibliography and finally the supplementary documents of the thesis are included. The registration number is shown next to each page number in the notebook to help the reader 1/1, 1/2, 2/1, 2/2. The first number refers to the page number and the second number to the registration number in here. When transcription of the reviewed Shariasʻ Registry book is being made with the rules of Turkish spelling, Ayn (ع) is shown with (ʻ), elif (ا) and hemze (ء) are showed with apostrophe (') letters are showed with this sign (^).Attempts to minimize reading errors in transcription unread words are shown with … places where the clerks leave the speces are shown with (space) unclear words are shown with (?). 322

Bu çalışmada 1642– 1644 yıllarına ait 4 Numaralı Amasya Şerʻiye Sicil Defteri'nin transkripsiyonu yapılmıştır. Defterdeki kayıtlar konularına göre sınıflandırılmış ve değerlendirilmiştir.Çalışma 3 bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde Osmanlı'nın 17. Yüzyılın ilk yarısındaki siyasi, sosyal ve ekonomik yapısı, şehir tarihçiliği ve Amasya şer'iye sicilleri hakkında genel bilgiler verilmiştir. 1. Bölümde Osmanlı'da kadılık ve şer'iye sicilleri kısaca bilgilendirme yapılmıştır. 2. Bölümde 4 Numaralı Amasya Şer'iye Sicili defteri hakkında bilgiler yer alır. Bunun yanısıra sicildeki kayıtların tasnifi ve değerlendirilmesi yapılmıştır. 3. Bölümde ise transkripsiyon çalışması verilmiştir. Son olarak da genel değerlendirmenin yapıldığı sonuç kısmı ve kaynakça kısmı eklenmiştir.Transkripsiyon çalışmasının yapıldığı kısımda numaralandırma 1/1, 1/2, 1/3 şeklindedir. İlk rakam sayfanın numarasını ikinci rakam ise sayfada bulunan kayıt sırasının numarasını ifade etmekdir. Transkripsiyon kısmında okunamayan kelimelerinde `……` işareti konulmuştur. Transkripsiyon yapılırken emin olunamayan kelimeler `?` işareti ile defterde boşluk olan kısımlar ise `( )` işareti ile belirlenmiştir. The transcription of Amasya the 4th Sharia Court Record between the dates 1642 and 1644 has been done in this study. The record in the book has been classified and evaluated according to the topics.The study consists of three section. Introduction contains the general information on the Ottoman political, social and economic structure of the Ottoman Empire in the first half of the 17th century and city historiography and Amsya sharia cord records. The first section gives informations about the kadi in the Ottoman and the sharia cord record. The second section mentions about the information of Amasya the 4th Sharia Court Record Book. Besides, the dissection and evaluation of the records have been done. The third section, gives the study of trascription. Finally, over all evaluation and the referances are placed in the conclusion section. In the section of transcription study, numbering is as 1/1, 1/2, 1/3. The first numeral states the page number and the second numeral states the number of the record rank available on the page.In the transcription section, `……..` has been used to indicate to undecipherable words and `?` to indefinite words and ( ) to blanks placed in the record book. 355

Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Kâmil Kepeci Tasnifi 2467 numarada kayıtlı Kefe Mukataası Ahkâm defteri, 1643-1707 yılları arasında Kırım'ın Kefe, Taman, Kerş, Balıklağo, Azak gibi kentleri ile Saruhan, Hudâvendigâr, Karesi, Kütahya, Karahisar-ı Sâhib, Yeni Hamid, Alâiye, Aydın, Muğla, Manisa, Ankara, Sultanönü, Biga ve Kocaeli sancaklarında ve sancaklara bağlı şehir ve kasabalarda mukataa sistemin işleyişi ve yaşanan aksaklıklara dair önemli bilgileri ihtiva etmektedir. Maliye tarafından yazılan hükümlerde, devletin mukataalar üzerinde izlediği yolu, mukataaların ne şekilde verildiği ve işletildiği, gelirlerinin nelerden ibaret olduğu gibi bilgiler bulunmaktadır. Bu çalışmada, defterde bulunan hükümlerin transkripsiyon, özet ve değerlendirmeleri yapılarak, 1643-1707 yılları arasında Kefe ve Saruhan Nezaretine bağlı mukataalar gruplandırılarak incelenmeye çalışılmıştır. The Prime Minister's Ottoman Archives, Kâmil Kepeci classification registered in the number 2467, the Kefe Mukatai Ahkâm Defteri in 1667, between 1643 and 1707 in the towns of Crimea such as Kefe, Taman, Kerş, Balıklağo, Azak and in the Saruhan, Hudâvendigâr, Karesi, Kütahya, Karahisar-i Sâhib, Yeni Hamid , Alâiye, Aydın, Muğla, Manisa, Ankara, Sultanönü, Biga and Kocaeli sanjacks and towns and villages connected to sanjakcs contains important information about the functioning and living troubles of the Mukataa system.(One of the most important issues in the history of Ottoman finance is the Mukataa institution, which is the means of financing the government expenditures.) In the words written by the Finance on behalf of the Sultan, there are information such as the way the state watched the Mukataa, how the Mukataa were laid and executed, and what constitutes the income staff. In this study, the transcription, summary and evaluations of the provisions in the book were carried out and the Mukataa system connected to the bureau supervision between 1643-1707 was processed and the Mukataa groups were tried to be examined. 237

Bu araştırma 1629-1631 yıllarında Konya Şehri'nin kurumları ile sosyal ve ekonomik yapısını incelemeyi amaçlamıştır. Bu amaca ulaşabilmek için 22 numaralı Konya Şer'iye Sicili traskribe edilerek tematik analize tabi tutulmuştur. 1629-1631 yıllarına ait 22 numaralı Konya Şer'iye Sicili 197 sayfa olub 15,5 cm eninde, 41,5 cm boyundadır. Hazırlamış olduğumuz tezimizin konusu; H. 1039-1041, M. 1629-1631 tarihleri arasında Konya'nın sosyal ve ekonomik durumudur. Konya Şehri'nde yaşayan insanların sosyal ve ekonomik durumları, şehrin sosyal, ekonomik ve dini müesseseleri, vakıfları, mahalle ve aileleri yani tespit edilebilen bütün sosyal ve ekonomik fonksiyon ve faaliyetleri de incelenmiştir. Şer'iye sicilinde yer alan belgelerin transkripsiyonu, özeti ve değerlendirmesi de yapılmıştır. Burada üç yıl için düzenlenen defterin tümü ele alınmış ve içindeki kayıtlar çeşitli açılardan analiz edilmiştir. Ayrıca bu belgelere dayanarak halkın dinî ve sosyal yapısı, gündelik yaşamı, toplumun ekonomik durumu analiz edilmiştir. Yönetimsel açıdan ise merkezi idare ile taşra arasındaki ilişkileri içeren tahliller yapılmaya çalışılmıştır., This research took aim at examining the economic and social structure of the city Konya and its institutions in years 1629 and 1631. One of the most important archives resources of Ottoman history are the Court Registers. In Ottoman Empire, the notebooks in which kadı`s judgement and firmans that come from centre of the state, berats, commands and other judgements are written is called court register. Konya Canonical Court Register Book of Nr:22, which covers the years of 1629-1631, holds total 197 pages and has the dimensions of 15,5 cm (in thickness) and 41,5 cm (in length). The subject of our prepared piece of written source about relations from H. (Hegira) 1039-1041, from C. (Christian Area) 1629-1631 socıal and economic state of Konya.This is a new addition to the studies which exposed the general caracters of the ottoman cities. We hope to have contributed filling absence that exists in Konya between 1629 and 1631. In this study, the documents in Konya şeriye register have been transcribed, summarized and evaluated. Here, all of the notebook that where prepared for three years being held as only one document and inside records has been analyzed with certain aspects. So based on these documents the religious, economical and social structure, daily life of people, family life, have been analyzed by the help of diagrams.

Bu tez, Osmanlı Devleti'nde merkez ve taşra teşkilatında toplumun her kesiminden insanlar arasındaki iktisadî, içtimaî, kültürel ve hukukî münâsebetlere dâir kayıtları içeren bu defterler Osmanlı Sosyal Tarihi açısından da büyük ehemmiyeti hâiz en önemli kaynaklardandır. Kadıların Osmanlı sistemindeki etkin rolleri sebebiyle şer'iyye sicilleri sosyal ve yerel tarih çalışmalarında da ana kaynak niteliği taşımaktadır. Şer'iyye Sicilleri, kadı veya nâibine intikal eden her türlü olayın kayıt altına alındığı şehir tarihi açısından kaynak niteliği taşıyan defterlerdir. 41 numaralı Ayıntâb Şer'iyye Sicili'nde nafaka, miras, darb, velâyet, vakıf, vergi ve asker toplanması, alacak/verecek gibi konuların olduğu belgeler mevcuttur. Bu belgeler XVII. yüzyılın son çeyreğinde Ayıntâb'ın sosyo-ekonomik tarihini aydınlatır niteliktedir.Anahtar Kelimeler: Şer'iyye Sicili, Ayıntâb, Kadı, Nâib, Yerel Tarih These thesis, which contain economic, social, cultural and legal records among people from all sections of society in the central and provincial organizations in the Ottoman State, are also the most important sources of great Ottoman Social History. Due to the active roles of the qadis in the Ottoman system, Judicial Records are also a major source of social and local history studies. Şer'iyye Judicial Records the qadi which is recorded every event where the Regent devolved into a first-hand book with a soorce attribute. There are documents in the number of 41 Aintab Şer'iyye Judicial Record that there are subjects such as child support, inheritance, martial, guardianship, foundation, tax and military collection, receivables/debtors. These documents are as follows: It illuminates the socio-economic history of Aintab in the last quarter of the XVIIth. Century. Key Words: Şer'iyye Judicial Record, Aintab, Qadi, Regent, Local History. 433

Bu tez, 1660-1664 yılları arasında Osmanlı-Habsburg ilişkilerinde önemli rol oynayan ve 1664 tarihli St. Gotthard Savaşı'nda Habsburg müttefik ordusunun genel kumandanı olarak bizzat Osmanlılara karşı savaşan General Raimondo Montecuccoli'nin bu ikili ilişkiler çerçevesinde hayatını ve Osmanlı ordusuna dair yapmış olduğu gözlemlerini kaydettiği Mémoires de Montecuccoli adlı anılarını ele almaktadır. Böylece XVII. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı İmparatorluğu'nun askerî yapısı, Montecuccoli'nin gözlemleri özelinden ortaya konulması hedeflenmiştir. Osmanlı ordusunun Habsburg cephesinden nasıl görüldüğü ve buna karşı nasıl bir tutum içerisinde oldukları dikkatli bir şekilde incelenmiştir. Ayrıca bu tez Montecuccoli'nin anılarının bir tercümesi olan Tercüme-i Fenn-i Harb adlı Osmanlıca nüshanın ilgili bölümlerini de konu almaktadır. Bu sebeple dönemin askerî sahadaki diğer çeviri eserleri de göz önünde bulundurulduğunda Osmanlı askerî yapısının bir ihtiyaç hâlinde bu eseri çevirme zaruretini hissettiği ortaya konulmuştur. This thesis is about a General Raimondo Montecuccoli of Habsburg Army who played a big role in 1660-1664 Ottomans-Habsburgs relations and fighted against the Ottomans as a general of Habsburg allied army in the Battle of St. Gotthard (1664), and Mémoires de Montecuccoli which consist of his observations about Ottoman army. Therefore The Ottoman Empire's military structure in the XVII. century is tried to enlighten with Montecuccoli's observations. The questions how Habsburgs side saw the Ottoman army and what their attitude was about this big army are analysed carefully. This thesis is also about Tercüme-i Fenn-i Harb which comprised of Montecuccoli's memories' (Mémoires de Montecuccoli) translated version in Ottoman language. Therefore with other translated documents about military area also taking into consideration, there is an important result that the Ottoman military structure needed to translate to follow what transformed was in Europe military construction. 190

Bu araştırmanın amacı, Mecmua-i Saz ü Söz'de yer alan dini musiki eserlerini hem müzikal hem edebi açıdan inceleyerek XVII. yüzyıl Osmanlı İmparatorluğundaki din musikisi anlayışını ortaya koymaktır. Bu amaç doğrultusunda, dört temel bölümde ele alınan bu çalışmada, ana konuyu teşkil eden dördüncü bölüme geçmeden önce konu üzerindeki muhakemenin güçlenmesi için birinci bölümde, Ali Ufki Bey'in yaşamış olduğu XVII. yüzyılın musiki iklimi hakkında genel bir çalışma yapılmış olup; ikinci bölümde Ali Ufki Bey'in hayatı hakkında bilgiler verilmiştir. Devam eden üçüncü bölümde dini musiki eserlerinin de yer aldığı Mecmua-i Saz ü Söz isimli eser tanımlandıktan sonra, eser fasıl-makam, usul ve tür bağlamında değerlendirilmiş olup; tezin ana bölümünü oluşturan dördüncü bölümde dini musiki eserleri müzik ve güfte analizine tabi tutulmuştur. Söz konusu dini musiki eserleri analiz edilirken İlahi, Tesbih, Tevhid ve Ayin-i Şerif türleri çatısı altında tasnif edilmiş, her bir eser bağlı olduğu tür başlığı altında değerlendirilmiştir. Değerlendirme yapılırken her bir eser yukarıda belirtilen türler içerisinde ayrı alt başlıklar altında ele alınmış olup; öncelikle eserlerin notaları verilmiş ve eserlerin Mecmua-i Saz ü Söz'de yer alan konumları belirlenmiştir. Akabinde eserler müzikal analize tabi tutulmuş ve her bir eserin ayrı ayrı makamı, usulü ve formu tespit edilmiştir. Bu bölümün devamında ise söz konusu dini eserlerin güfteleri orijinal metinden transkripsiyon yapılmış, eserlerin aruz ve hece vezinleri tespit edilmiştir. Daha sonra bu eserlerin hece yapıları çözümlenmiş ve aruz takt'i yapılmıştır. Ayrıca güftelerin anlaşılabilmesi amacı ile eserlerdeki bilinmeyen kelimeler tanımlanmıştır. Son olarak güftelerin anlamsal açıklamaları yapılarak çalışma sonuca bağlanmıştır. Tüm bu analizler neticesinde Mecmua-i Saz ü Söz'de saklı kalan dini musiki eserleri ayrıntıları ile gün yüzüne çıkarılmıştır. The purpose of this study is analyzing musically and literarily the Religious Works in Mecmua-i Saz ü Söz, revealing the concept of religious music in XVII. century Ottoman Empire. The study consists of four chapters. Even though the main subject of the thesis is given in the fourth chapter, in order to strengthen the ability of comprehension, a general study has been made about the musical climate of the century that Ali Ufki lived in first chapter. In second chapter, it has been given general information about the life of Ali Ufki. In third chapter, subjects of the Work of Mecmua-i Saz ü Söz, which also includes the religious music works, has been explained in detail and also has been evaluated in terms of the fasıl-makam, usul and genre. In the last chapter which is the main part of the study religious music works have been musically and lyrically analyzed. During the analysis of the religious music works, they are classified as Ilahi, Tesbih, Tevhid and Ayin-i Şerif, and each work was evaluated under the genre which it belongs. During the evaluation, each work is handled under the separate subheadings within the genres mentioned above, and first the notes of works were given, then the position of works in Mecmua-i Saz ü Söz were determined. After that works were analyzed musically, the makam, usul and form of each work were determined. Then, the lyrics of the religious works were transcribed from original texts, syllabic and aruz prosody of the works were determined. Moreover, syllable structure analysed and aruz takti of the works were made, and to make lyrics more understandable unknown words were explained. Finally, the meanings of the lyrics were explained. As a result of all these analysis, religious music in Mecmua-i Saz ü Söz were revealed in detail. İÇİNDEKİLER -- ÖZET, i -- ABSTRACT, ii -- İÇİNDEKİLER, iii -- TABLOLAR LİSTESİ, x -- KISALTMALAR, xi -- ÖN SÖZ, xii -- GİRİŞ, 1 -- 1. ARAŞTIRMANIN AMACI VE KAPSAMI, 2 -- 2. ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ, 2 -- I. BÖLÜM -- XVII. YÜZYILDA OSMANLI MUSİKİ HAYATI, 7 -- 1. Musiki Eğitimi, 8 -- 2. XVII. Yüzyıl Musiki Kaynakları ve Mehter Musikisi, 10 -- 3. Dini Musikinin XVII. Yüzyıldaki Yeri, 12 -- 4. XVII. Yüzyılda Kullanılmış Olan Çalgılar, 17 -- 5. XVII. Yüzyılda Musikişinas Türk Hükümdarlar, 17 -- II. BÖLÜM -- ALİ UFKİ BEY (WOJCİECH BOBOWSKİ), 21 -- 1. Doğumu ve İsimlendirilmesindeki Farklılıklar Hakkında, 21 -- 2. İstanbul’a Gelişi ve Saray Serüveni, 22 -- 3. Saraya Tekrar Dönüşü ve Divan-ı Hümayun Tercümanlığı Hakkında, 25 -- 4. Bildiği Diller Hakkında, 26 -- 5. Ali Ufki Bey’in Musikişinas Kişiliği, 29 -- -- 6 Ali Ufki Bey’in Ölümü, 33 -- 7. Ali Ufki Bey’in Eserleri, 35 -- III. BÖLÜM -- MECMUA-İ SAZ Ü SÖZ, 37 -- 1. Mecmua-i Saz ü Söz’ün Değerlendirilmesi ve İçeriği, 40 -- 1. 1. Mecmua-i Saz ü Söz’de Yer Alan Fasıllar ve Makamlar, 41 -- 1. 2. Mecmua-i Saz ü Söz’de Yer Alan Türler, 47 -- 1. 2. 1. Din Dışı Türler, 48 -- 1. 2. 2. Dini Türler, 50 -- 1. 3. Mecmua-i Saz ü Söz’de Yer Alan Usuller, 58 -- IV. BÖLÜM -- MECMUA-İ SAZ Ü SÖZ’DE YER ALAN DİNİ MUSİKİ ESERLERİ, 67 -- 1. İlahilere İlişkin Bulgular ve Yorumlar, 67 -- 1. 1. MSS. 54-2 s. 239 Numaralı Eserin Analizi, 67 -- 1. 1. 1. Eserin Mecmua-i Saz ü Söz’deki Yeri, 67 -- 1. 1. 2. Eserin Müzikal Analizi, 67 -- 1. 1. 3. Eserin Güfte Analizi, 68 -- 1. 2. MSS. 81-2 s. 333 Numaralı Eserin Analizi, 70 -- 1. 2. 1. Eserin Mecmua-i Saz ü Söz’deki Yeri, 71 -- 1. 2. 2. Eserin Müzikal Analizi, 71 -- 1. 2. 3. Eserin Güfte Analizi, 71 -- 1. 3. MSS. 85-2 s. 343 Numaralı Eserin Analizi, 74 -- 1. 3. 1. Eserin Mecmua-i Saz ü Söz’deki Yeri, 74 -- 1. 3. 2. Eserin Müzikal Analizi, 74 -- -- 1. 3. 3 Eserin Güfte Analizi, 75 -- 1. 4. MSS. 231-2 s. 729 Numaralı Eserin Analizi, 78 -- 1. 4. 1. Eserin Mecmua-i Saz ü Söz’deki Yeri, 78 -- 1. 4. 2. Eserin Müzikal Analizi, 78 -- 1. 4. 3. Eserin Güfte Analizi, 79 -- 1. 5. MSS. 233-2 s. 735 Numaralı Eserin Analizi, 82 -- 1. 5. 1. Eserin Mecmua-i Saz ü Söz’deki Analizi, 82 -- 1. 5. 2. Eserin Müzikal Analizi, 82 -- 1. 5. 3. Eserin Güfte Analizi, 83 -- 1. 6. MSS. 247-2 s. 770 Numaralı Eserin Analizi, 86 -- 1. 6. 1. Eserin Mecmua-i Saz ü Söz’deki Yeri, 86 -- 1. 6. 2. Eserin Müzikal Analizi, 86 -- 1. 6. 3. Eserin Güfte Analizi, 87 -- 1. 7. MSS. 248-1 s. 771 Numaralı Eserin Analizi, 89 -- 1. 7. 1. Eserin Mecmua-i Saz ü Söz’deki Yeri, 89 -- 1. 7. 2. Eserin Müzikal Analizi, 90 -- 1. 7. 3. Eserin Güfte Analizi, 90 -- 1. 8. MSS. 317-3 s. 923 Numaralı Eserin Analizi, 93 -- 1. 8. 1. Eserin Mecmua-i Saz ü Söz’deki Yeri, 93 -- 1. 8. 2. Eserin Müzikal Analizi, 93 -- 1. 8. 3. Eserin Güfte Analizi, 94 -- 1. 9. MSS. 300-2 s. 892 Numaralı Eserin Analizi, 96 -- 1. 9. 1. Eserin Mecmua-i Saz ü Söz’deki Yeri, 96 -- 1. 9. 2. Eserin Müzikal Analizi, 96 -- 1. 9. 3. Eserin Güfte Analizi, 97 -- 1. 10. MSS. 302-2 s. 896 Numaralı Eserin Analizi, 100 -- -- 1. 10. 1. Eserin Mecmua-i Saz ü Söz’deki Yeri, 100 -- 1. 10. 2. Eserin Müzikal Analizi, 100 -- 1. 10. 3. Eserin Güfte Analizi, 101 -- 1. 11. MSS. 311-1 s. 909 Numaralı Eserin Analizi, 103 -- 1. 11. 1. Eserin Mecmua-i Saz ü Söz’deki Yeri, 103 -- 1. 11. 2. Eserin Müzikal Analizi, 104 -- 1. 11. 3. Eserin Güfte Analizi, 104 -- 1. 12. MSS. 313-1 s. 912 Numaralı Eserin Analizi, 106 -- 1. 12. 1. Eserin Mecmua-i Saz ü Söz’deki Yeri, 106 -- 1. 12. 2. Eserin Müzikal Analizi, 106 -- 1. 13. MSS. 315-3 s. 917 Numaralı Eserin Analizi, 107 -- 1. 13. 1. Eserin Mecmua-i Saz ü Söz’deki Yeri, 107 -- 1. 13. 2. Eserin Müzikal Analizi, 108 -- 1. 13. 3. Eserin Güfte Analizi, 108 -- 1. 14. MSS. 300-1 s. 891 Numaralı Eserin Analizi, 110 -- 1. 14. 1. Eserin Mecmua-i Saz ü Söz’deki Yeri, 110 -- 1. 14. 2. Eserin Müzikal Analizi, 110 -- 2. Tesbihlere İlişkin Bulgular ve Yorumlar, 112 -- 2. 1. MSS. 121-3 s. 445 Numaralı Eserin Analizi, 112 -- 2. 1. 1. Eserin Mecmua-i Saz ü Söz’deki Yeri, 112 -- 2. 1. 2. Eserin Müzikal Analizi, 113 -- 2. 1. 3. Eserin Güfte Analizi, 113 -- 2. 2. MSS. 123-2 s. 450 Numaralı Eserin Analizi, 115 -- 2. 2. 1. Eserin Mecmua-i Saz ü Söz’deki Yeri, 115 -- 2. 2. 2. Eserin Müzikal Analizi, 116 -- 2. 2. 3. Eserin Güfte Analizi, 116 -- -- 2. 3. MSS. 123-3 s. 451 Numaralı Eserin Analizi, 118 -- 2. 3. 1. Eserin Mecmua-i Saz ü Söz’deki Yeri, 118 -- 2. 3. 2. Eserin Müzikal Analizi, 118 -- 2. 3. 3. Eserin Güfte Analizi, 119 -- 2. 4. MSS. 170-2 s. 572 Numaralı Eserin Analizi, 121 -- 2. 4. 1. Eserin Mecmua-i Saz ü Söz’deki Yeri, 122 -- 2. 4. 2. Eserin Müzikal Analizi, 122 -- 2. 4. 3. Eserin Güfte Analizi, 123 -- 2. 5. MSS. 171-1 s. 574 Numaralı Eserin Analizi, 125 -- 2. 5. 1. Eserin Mecmua-i Saz ü Söz’deki Yeri, 125 -- 2. 5. 2. Eserin Müzikal Analizi, 125 -- 2. 5. 3. Eserin Güfte Analizi, 126 -- 2. 6. MSS. 171-2 s. 575 Numaralı Eserin Analizi, 128 -- 2. 6. 1. Eserin Mecmua-i Saz ü Söz’deki Yeri, 128 -- 2. 6. 2. Eserin Müzikal Analizi, 129 -- 2. 6. 3. Eserin Güfte Analizi, 129 -- 2. 7. MSS. 171-3 s. 576 Numaralı Eserin Analizi, 132 -- 2. 7. 1. Eserin Mecmua-i Saz ü Söz’deki Yeri, 132 -- 2. 7. 2. Eserin Müzikal Analizi, 133 -- 2. 7. 3. Eserin Güfte Analizi, 133 -- 2. 8. MSS. 186-1 s. 610 Numaralı Eserin Analizi, 136 -- 2. 8. 1. Eserin Mecmua-i Saz ü Söz’deki Yeri, 136 -- 2. 8. 2. Eserin Müzikal Analizi, 136 -- 2. 8. 3. Eserin Güfte Analizi, 137 -- 2. 9. MSS. 186-2 s. 611 Numaralı Eserin Analizi, 140 -- 2. 9. 1. Eserin Mecmua-i Saz ü Söz’deki Yeri, 140 -- -- 2. 9. 2. Eserin Müzikal Analizi, 140 -- 2. 9. 3. Eserin Güfte Analizi, 141 -- 2. 10. MSS. 233-1 s. 734 Numaralı Eserin Analizi, 143 -- 2. 10. 1. Eserin Mecmua-i Saz ü Söz’deki Yeri, 143 -- 2. 10. 2. Eserin Müzikal Analizi, 143 -- 2. 10. 3. Eserin Güfte Analizi, 144 -- 2. 11. MSS. 235 s. 740 Numaralı Eserin Analizi, 146 -- 2. 11. 1. Eserin Mecmua-i Saz ü Söz’deki Yeri, 146 -- 2. 11. 2. Eserin Müzikal Analizi, 147 -- 2. 11. 3. Eserin Güfte Analizi, 147 -- 2. 12. MSS. 253 s. 788 Numaralı Eserin Analizi, 149 -- 2. 12. 1. Eserin Mecmua-i Saz ü Söz’deki Yeri, 149 -- 2. 12. 2. Eserin Müzikal Analizi, 149 -- 2. 12. 3. Eserin Güfte Analizi, 150 -- 2. 13. MSS. 315-1 s. 915 Numaralı Eserin Analizi, 152 -- 2. 13. 1. Eserin Mecmua-i Saz ü Söz’deki Yeri, 152 -- 2. 13. 2. Eserin Müzikal Analizi, 153 -- 2. 13. 3. Eserin Güfte Analizi, 153 -- 2. 14. MSS. 315-2 s.916 Numaralı Eserin Analizi, 155 -- 2. 14. 1. Eserin Mecmua-i Saz ü Söz’deki Yeri, 155 -- 2. 14. 2. Eserin Müzikal Analizi, 156 -- 2. 14. 3. Eserin Güfte Analizi, 156 -- 2. 15. MSS. 316-1 s. 918-919 Numaralı Eserin Analizi, 158 -- 2. 15. 1. Eserin Mecmua-i Saz ü Söz’deki Yeri, 159 -- 2. 15. 2. Eserin Müzikal Analizi, 159 -- 2. 15. 3. Eserin Güfte Analizi, 160 -- -- 2. 16. MSS. 316-2 s. 920 Numaralı Eserin Analizi, 162 -- 2. 16. 1. Eserin Mecmua-i Saz ü Söz’deki Yeri, 162 -- 2. 16. 2. Eserin Müzikal Analizi, 162 -- 2. 16. 3. Eserin Güfte Analizi, 163 -- 2. 17. MSS. 317-1 s. 921 Numaralı Eserin Analizi, 166 -- 2. 17. 1. Eserin Mecmua-i Saz ü Söz’deki Yeri, 167 -- 2. 17. 2. Eserin Müzikal Analizi, 167 -- 2. 17. 3. Eserin Güfte Analizi, 168 -- 2. 18. MSS. 317-2 s.922 Numaralı Eserin Analizi, 169 -- 2. 18. 1. Eserin Mecmua-i Saz ü Söz’deki Yeri, 169 -- 2. 18. 2. Eserin Müzikal Analizi, 170 -- 2. 18. 3. Eserin Güfte Analizi, 170 -- 3. Tevhide İlişkin Bulgular ve Yorumlar, 172 -- 3. 1. MSS. 216 s.688 Numaralı Eserin Analizi, 172 -- 3. 1. 1. Eserin Mecmua-i Saz ü Söz’deki Yeri, 172 -- 3. 1. 2. Eserin Müzikal Analizi, 173 -- 3. 1. 3. Eserin Güfte Analizi, 173 -- 4. Ayin-İ Şerif’e İlişkin Bulgular ve Yorumlar, 174 -- 4. 1. MSS. 84-2 s. 342 Numaralı Eserin Analizi, 174 -- 4. 1. 1. Eserin Mecmua-i Saz ü Söz’deki Yeri, 174 -- 4. 1. 2. Eserin Müzikal Analizi, 174 -- 4. 1. 3. Eserin Güfte Analizi, 175 -- SONUÇ, 178 -- KAYNAKÇA, 187 -- EKLER, 193

Surre kelimesi Arapça 'da para kesesi, para veya cüzdan anlamlarına gelmektedir. Bu tabir İslam dünyasındaki liderlerin ve Osmanlı padişahlarının kutsal mekânlara gönderdikleri yardımları tanımlamaktadır. Haremeyn halkana yardımlar gönderilmesi ilk olarak Abbasiler zamanında üçüncü Halife el-Mehdi (775-785) zamanında başlamıştır. Yine Abbasiler zamanında Halife el-Muktedir (908-932) bu yardımları sürdürüp bunu bir gelenek haline getirmiştir. Osmanlıda ise ilk olarak surrenin Çelebi Mehmed zamanında gönderildiği belirtilmektedir. Surre gönderilmesi Yavuz Sultan Selim zamanına kadar düzensiz bir şekilde devam etmiştir. Yavuz'un Mısır'ı almasından sonra surre gönderme işi daha düzenli bir hale gelmiştir. Surre gönderme geleneği Osmanlının son dönemlerine kadar devam etmiştir. Bu çalışmada da 1102/1691 tarihli surre defterleri analiz edilerek ele alınmıştır. 1691 tarihli 10 adet defter bulunmakla beraber bu defterlerin tamamı II. Ahmed zamanında Mekke ve Medine'ye gönderilmiştir. The word of surre means money cuts, money or wallet in Arabic. This term describes the aids sent by the leaders of the Islamic world and the Ottoman sultans to the sacred places. The practice of sending aids to the people of Haremeyn (Mecca and Medina) first took place in the reign of Caliph Al-Mahdi (775-785) of Abbasids. During the reign of Caliph Al-Muqtadir (908-932), the practice continued and became a tradition. Surre sent until the time of Sultan Yavuz Sultan Selim continued irregularly. After Yavuz took Egypt, the job of sending surre became more regular. The tradition of submitting to Surre has continued until the last days of the Ottoman Empire. In this study, surveys dated 1102/1691 were analyzed and discussed. There are 10 notebooks dated 1691 and all these notebooks are included in II. Ahmed was sent to Mecca and Medina in his time. 185

Osmanlı araştırmalarında birincil kaynaklardan birisi olma özelliğini taşıyan şer'iyye sicilleri; toplumsal, iktisadi ve hukuki alanlarda önemli bilgiler içerir. Bu çalışmada Osmanlı yaşamına ilişkin çok değerli bilgiler içeren bu kayıtlar üzerinden 17. yüzyıl Galata ve İstanbul sicil defterlerinde geçen bey'bi'l-istiğlal akitleri hakkında bilgi sahibi olmak amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda ilk olarak İslâm hukukunda ribâ, karz ve hîle konuları açıklanmış daha sonra bey'ul-îne, muâmele-i şer'iyye, bey'i-bât, bey'bi'l-vefâ, bey'bi'l-istiğlal akitleri hakkında bilgiler verilmiştir. Bu bilgiler verildikten sonra 17. yüzyılda mahkeme defterlerinde geçen bey'bi'l-istiğlal akitleri; tarafların kimlik bilgileri, akitlerin geçtiği mahalleler, tarafların din ve cinsiyet açısından değerlendirilmesi, akde konu olan mebî türleri, kira oranları, para birimleri ve mahkemelerdeki anlaşmazlıklar başlıkları tahlil edilmiştir. Qadi court's records, which are one of the primary sources of Ottoman Studies, include important information related to social, economic and legal issues. In this study it is aimed to have information through these records, which contain unsubstituted information about the Ottoman life, about the bay'bi'l-istiglal contracts mentioned in 17th century Galata and Istanbul courts registration. For this purpose, firstly, usury, loan and hîle (a way of getting around the law) issues have been explained according to the Islamic law, secondly information was given about bay'al-inah (sale and buy-back), muâmele-i shariah (sale and buy-back), bay'i-bât (sale), bay'bi'l-vefâ (sale with power of redempti), bay'bi'l-istiğlal (sale on the condition that the property becomes owners again after the seller fully paid back its price in rent to the buyer) contracts. Thirdly, the bay'bi'l-istiğlal conventions mentioned in the court books in the 17th century has been analyzed under the headings: identities of contracting parties, the address of the property subject to contract, contracting parties, religion and gender of the parties, mebî (sold, offered for sale) kinds, rental rates, currency units, disagreement in the contracts. 171

Zamanın sanat akımlarına öncülük eden ehl-i hiref-i hâssa teşkilatı, geniş sınırlarına rağmen Osmanlı'nın Sanatı'nı bütünlük içinde tutmuş ve onun gelişimini sağlamıştır. Osmanlı Devleti bünyesinde kurulup, sanata öncülük eden bu teşkilat kitap sanatlarından, kuyumculuk, dokuma, ahşap ve maden sanatlarına kadar birçok alanda günümüze kadar ulaşan eşsiz ürünler ortaya koymuşlardır. Neredeyse dört asır kadar devam etmiş olan ehl-i hiref-i hâssa teşkilatının 17. yüzyıldaki idari yapılanması, işleyişi, çalışma mekânları, aldıkları ücretler ve bu teşkilata bağlı olan sanat dalları çalışmanın ana konusunu oluşturmuştur. Bu yüzyılda ehl-i hiref-i hâssa teşkilatı için ana kaynak olan 185 kadar maaş defteri incelenmiş olup bunun neticesinde 17. yüzyılın ehl-i hiref-i hâssa teşkilatı için bir dönüm noktası olduğu tespit edilmiştir.Bu çalışma İstanbul Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimi Tarafından Desteklenmiştir. Proje No: 21329.Anahtar Kelimeler: Osmanlı, Ehl-i Hiref, Saray, Sanat, 17. Yüzyıl, Usta, Esnaf, Mücellid. The ehl-i hiref-i hâssa organization, which pioneered the artistic trends at the time, kept the art of the Ottoman unity and its development despite its broad boundaries. Established within the Ottoman State and leading the arts, this organization has brought out unique products reaching from the book arts, jewelery, weaving, wood and mining arts to many inland journals. The administrative structure in 17th century of the ehl-i hiref-i hâssa organization which had lasted for almost four centuries, functioning, working spaces, wages and arts branches connected to this organization has constituted the main issue of studying. In this century, about 185 salary books, which are the main source for the ehl-i hiref-i hâssa organization, have been examined and it has been detected that this is a turning point for the ehl-i hiref-i hâssa organization of the 17 th century.This work was supported by Scientific Research Project Coordination Unit of Istanbul University. Project number: 1329.Key Words: Ottoman, Ehl-i Hiref, Palace, Art, 17th Century, Craftsman, Artificer, Bookbinder. 214

Osmanlı Devleti'nde olduğu gibi Kırım Hanlığı'nda da kadılar tarafından kayıt altına alınan Şer'iyye sicilleri, yerel ve sosyal tarih çalışmalarında önemli başvuru kaynaklarındandır. Çok zengin veriler içeren bu kayıtlar; ait olduğu bölgede yaşayan halkın sosyal, ekonomik ve günlük yaşamına dair çok ayrıntılı bilgiler sunmaktadır.Osmanlı Devleti'nin, Karadeniz politikasının temelini oluşturan Kırım'ın sosyo-ekonomik tarihinin aydınlatılması, Kırım Tatar halkları ile bağ kurulması açısından büyük önem arz etmektedir. Çalışmamız buradan yola çıkarak, 67 A 90 numaralı Kırım kadıasker defterinin on dokuzuncu cildini Latin harflerine aktararak, bölgenin sosyal, ekonomik, idari ve kültürel yapısını ortaya çıkarmayı amaçlamıştır. Defterde yer alan kaza, köy, mahalle isimleri tespit edilmiş, bölgenin idari ve etnik yapısına dair çıkarımlar yapılmıştır. Miladi 1672-1676 yılları arasında, Kırım Hanlığı'nın Dib Tarhan kazasına ait kayıtlar, çalışmanın temelini oluşturmaktadır. Bu bağlamda, Dib Tarhan'da yaşayan halkın temel geçim kaynakları olan tarım ve hayvancılık üzerine değerlendirmeler yapılmıştır. Sicillere kaydedilen terekeler üzerinden halkın maddi kültür öğeleri tespit edilmiştir. Çalışmanın amaçlarından birisi de Kırım Hanlığı tarihinde ekonomik ve sosyal açıdan önemli bir yere sahip olan kölelik kurumuna dair mahkemeye yansıyan örnekler üzerinden değerlendirmeler yapmaktır. Sharia records `Şeriyye Sicilleri` are one of most important sources of reference in social and local history. These records are written by the Kadis like Ottoman Empire. Sharia records includes rich content about of the local resident like social, economic and daily life. Crimea was underlying Ottoman Black Sea strategy. History of socio-economic history of Crimea is important for bonding with other Turkish folk. This study about is translating to Turkish the nineteenth volume which is the number of 67 A 90 Kırım Kadıasker Records. This study purpose to social, economic, administrative and culturel structure. Kazas, villages and quarters names is identificated and trying to deduce about to govermental and ethnic background.This records from 1672 CE. to 1676 CE. belongs to Dib Tarhan Kaza of the Crimea. In this content we tried answer the questions about people of the lived in the Dib Tarhan like which works they worked. Most of holders have herds, flocks and plantations. Also wills in this records show us when someone is dying how could be share his in heritance. One of the purpose of this study evaluate about slaves and slave trade which was one of the most important sources of income for Crimea. We evaluated to based upon from the examples of in this records. 226

Batı Karadeniz bölgesinin Zonguldak iline bağlı olan Karadeniz Ereğli tarihi, M.Ö. 2500'lü yıllara dayanır. Karadeniz Ereğli, M.Ö. 2500 tarihinden günümüze kadar bünyesinde birçok medeniyeti barındırmıştır.Karadeniz Ereğli, ele alınan 17. ve 18. yüzyıllarda Osmanlı hâkimiyetindedir ve bu dönemde Bendereğli/Benderekli olarak adlandırılmıştır. Ereğli için 1829 yılında taş kömürünün bulunmasıyla şehir farklı bir vizyona girmiştir. Karadeniz Ereğli tarihi alanında yapılan çalışmalar ise genellikle ilk çağlar ve 1829 sonrası kömürün bulunması ile ilgili olan dönemdir. Ele aldığımız 17. ve 18. yüzyıl tarihi alanında yapılan çalışmaların eksik olması bu çalışmanın amacını belirlemiştir.Çalışmamızda Ereğli'nin 17. ve 18. Yüzyıllardaki sosyal ve ekonomik tarihini aydınlatılması amaçlanmıştır.Yapılan araştırmalarda ele aldığımız 17. ve 18. yüzyıllara dair arşiv belgeleri, yabancı ve yerli seyyahların eserlerinde Ereğli hakkında ele aldıkları bölümler ve Karadeniz Ereğli hakkında yapılan çalışmalar ışığında bir genel değerlendirme yapılmıştır.Anahtar Kelimeler: Karadeniz Ereğli, Bendereğli, Heraklia, Bolu Sancağı. History of the Karadeniz Eregli which is bound to the Zonguldak province of the Western Black Sea region is based on 2500 B.C. Since that time the Black Sea Eregli has hosted many civilizations in it. During the 17-th and 18-th centuries the Karadeniz Eregli was under Ottoman rule and was called Benderegli or Benderekli. In 1829 stone coal were found in Eregli. With it city earned a new different vision. The studies about Karadeniz Eregli history are generally related to the first centuries and after finding a stone coal in 1829. The lack of studies in the 17-th and 18-th century history that we have dealt with has determined the purpose of this work. Our aim was to illuminate the social and economical life of Eregli in the 17-th and 18-th centuries:A general valuation about the Karadeniz Eregli was made in the light of the archive documents about 17-th and 18-th centuries and works about Eregli which were written down by foreign and native traveler:Key words: Karadeniz Eregli, Benderegli, Heraklia, Sanjak of Bolu 117

Yüksek Lisans Tezi, XVII. yüzyıl Osmanlı Devlet tarihi açısından ayrı bir öneme sahiptir. Bu yüzyılda Avrupalı devletler askeri, siyasi ve özellikle ekonomik açıdan ilerlemeler kaydetmesine rağmen Osmanlı Devleti duraklama devrine girmiştir. Avrupalı devletler bu ilerleme ve yeni coğrafi keşiflerle birlikte birçok ülkeyi sömürge edinmişlerdir. Avrupalı devletlerinin emperyalist ideolojilerinden birisi de İslam Devletlerinin idarecisi konumunda olan Osmanlı Devleti'ni zayıflatmak ve parçalamaktı. Özellikle Şam bölgesi; zengin toprakları, ipek ticareti ve limanlarıyla dikkat çekmekteydi. Bundan dolayı Osmanlı Devleti'nde gerçekleşecek isyanlar Avrupalı Devletler tarafından yakından takip edilmekteydi. Canbolatoğlu Ali Paşa'nın ve Maanoğlu Fahrettin'in isyanlarına da bu yüzden Avrupalı devletler destek vermişlerdir. Ayrıca Şam bölgesinde gerçekleşen Seyfoğlu Yusuf, Abaza Hasan, İpşir Paşa ve bir takım ufak çapta isyanlar da Osmanlı Devleti'ni güç durumda bırakmıştır. Ne var ki dünya ticaretinin geçiş noktası olan, kutsal belde olan Kudüs'ü içinde barındıran, ayrıca İslam Aleminin Hac vazifesini yerine getirmek için geçiş güzergahı olan bu bölge, Osmanlı Devleti'nin kolayca vazgeçebileceği bir bölge değildi. Nitekim duraklama devrinde olmasına, bazı isyanlara Avrupalı devletler destek vermesine ve Osmanlı Devleti'nin dışta savaşlarla meşgul olmasına rağmen, isyanları kolayca bastırabilmesi ne denli otorite ve güce sahip olduğunu göstermesi açısından önemlidir., In 17th century, Ottoman State is important as history. Although the European states recorded military, political and especially economic progress in this century, the Ottoman State was in a state of stagnation. After new geographical discoveries, European states have colonized many countries with this progress. One of the imperialist ideologies of the European states was to weaken and collapse the Ottoman Empire, which was the ruler of the Islamic States. Especially the Damascus region; rich lands, silk trade and ports. Due to these reasons, the rebellions that would take place in the Ottoman State were a favor for them. This is why European states have supported the rebellions of Canbolatoğlu Ali Pasha and Maanoglu Fahrettin. Seyfoglu Yusuf, Abaza Hasan, Ipsir Pasha and a small number of rebellions in the Damascus region also left the Ottoman Empire in a difficult situation. However, this area, which is the transit point of the world trade, which houses the holy city of Jerusalem and which is the transition route to fulfill the Hajj duties of the Islamic world, was not a region that the Ottoman State could easily give up. It is important to show that you have authority and power to suppress the uprisings easily, although the fact that the Ottoman state was at a standstill and the European states supported some riots and the Ottoman State was also engaged in wars outside.

Bu çalışmada şer'iyye sicillerine dayanarak 1640-1648 yılları arasında Rodosçuk'ta (Tekirdağ) gayrimüslimlerin sosyal, kültürel, iktisadî, dinî ve hukukî yaşamları ele alınmıştır. Beş bölümden oluşan bu incelemenin giriş bölümünde kaynak ve araştırma eserleri, İslam hukukuna göre zımmiler ve Rodosçuk şehrinin tarihi gelişimi incelenmiştir. Birinci bölümde Rodosçuk'ta gayrimüslimlerin etnik yapısı, nüfusu ve yaşadıkları yerleşim yerleri hakkında bilgi verilmişitir. İkinci bölümde meskenler, ev eşyaları ve giyim-kuşamlarına değinilmiştir. Üçüncü bölümde ticari faaliyetler, meslekler, servet, borç meseleleri, mülk alım-satımları ve vakıflarla olan iktisadî ilişkileri ortaya konulmuştur. Dördüncü bölümde ise gayrimüslimlerin dinî inançları, dinî teşkilatlanmaları, Müslümanlarla ilişkileri ve din değiştirme konusu ele alınmıştır.Anahtar Kelimeler: 17. Yüzyıl, Rodosçuk, Tekirdağ, şer'iyye sicilleri, şehir tarihi, Müslüman, gayrimüslim, zımmi. In this study, social, cultural, economic, religion and law concepts of non-muslims who lived in Rodosçuk (Tekirdağ) between 1640-1648 are examined. In the entrance section of this study which consist of five parts, sources, research works and historical of Rodosçuk, and dhimmis on the basis of islamic law are examined. In the first part, information about ethnicity population and settlement of non-muslims in Rodosçuk is given. In second part, their habitation, household goods and clothing are mentioned. In the third part, comercial activites, jobs, forture, debt issues, property businesses and economic relationships with foundations are presented. And in the fourth part, religious beliefs and religious organization of non-muslims and their relationships with muslims and apostasy are examined.Key Words: 17th century, Rodosçuk, Tekirdağ, shariah registers, urban history, muslim, non-muslim, dhimmi. 213

Hazırlanan bu tez çalışmasında, B153 nolu Bursa Şeriyye Sicil Defterinden hareketle 17. yüzyılın son çeyreğinde (1693- 1699) Bursa'da sosyal ve iktisadi hayat incelenmiştir. Tezin ana kaynağı B153 nolu Bursa Şeriyye Sicil Defterindeki tereke kayıtlarıdır. Tereke/ terike kişi öldükten sonra geride bıraktığı her türlü eşya, alacak ve borçların bulunduğu mahkeme kaydıdır Tez, giriş, beş bölüm ve sonuç kısmından oluşmuştur. Tezin giriş kısmında çalışmanın tanıtımı yapılmış, Osmanlı miras hukuku ve tereke defterleri üzerinde durulmuştur. Tezin birinci bölümünde Bursa Şeriyye Sicilleri ve B153 nolu Bursa Şeriyye Sicil Defteri incelenmiştir. İkinci bölümünde tereke sahipleri üzerinde durulmuştur. Tereke sahiplerinin sosyal ve ekonomik özellikleri ele alınmıştır. Üçüncü bölümünde terekeleri oluşturan menkul ve gayrimenkul mal grupları incelenmiştir. Dördüncü bölümünde terekelerin paylaşılması ve mirasçılar değerlendirilmiştir. Beşinci bölümünde ise terekelerden alınan vergiler ve diğer harcama kalemleri değerlendirilmiştir. Sonuç kısmında ise elde edilen bilgi ve bulgular ile genel bir değerlendirme yapılmıştır. In this thesis study, the social and economic life in Bursa was investigated in the last quarter of the 17 th century (1693-1699), based on the Bursa Şeriyye records (court records ) of B153. The main source of the dissertation is the registers of heritage in the Bursa Şeriyye records of B153. Terek / terike is the court register where all the goods, the claims and the debts left after the person's death.The thesis consists of introduction, five chapters and a result section. In the introduction section, thesis study was introduced, and Ottoman heritage law and the book of heritage (book of Tereke) was dwelt on. In the first part of the thesis, Bursa Şeriyye (court) records and B153 Bursa Şeriyye Registry Book were examined. In the second part, we have focused on the owners of Tereke (heritage). The social and economic characteristics of the Tereke owners were discussed. In the third part, the groups of movable and immovable goods forming the Tereke were examined. In the fourth chapter, the sharing of the Tereke (heritages) and the heirs were evaluated. In the fifth chapter, the taxes and other expenditure items from the heriteges were evaluated. In the conclusion part, with the information and obtained findings a general evaluation was made. 355

Geçmişten günümüze kadar gelen yazılı belgeler, tarihin aydınlatması bakımından fazlaca önem arz etmektedir. Osmanlı Devleti tarih sahnesinden çekilirken, kültürü, sosyal, idari, ekonomik, hukukî yapıları ve şehir hayatı hakkında aydınlanmamız sağlayacak çok değerli arşiv malzemeleri bırakmıştır. Şüphesiz bu arşiv malzemeleri içerisinde kendisine özgü yapısıyla Şer'iye Sicilleri önemli bir yer tutmaktadır. İnsanların birbirleriyle her türlü münasebetlerini ortaya koyan en önemli kaynaklardan olan Şer'iye sicilleri, 472 yıllık Türk tarihinin, iktisadı, siyasi, sosyal ve hukukî yapılarını yakından ilgilendirmektedir. Bir nevi ait olduğu bölgenin bilgi bankası olan siciller içerisinde mukavele, nafaka, vekâlet, vesayet, miras davaları, tereke, fermân, berât, divan tezkeresi, mektup vb. gibi kayıt örnekleri bulundurmaktadır. Birçok belgeyi ihtiva etmesi sebebiyle; siyasi, hukuki, iktisadi, idari ve askeri yönlerden mühim deliller ortaya koyan sicillerin incelenip gün yüzüne çıkarılması gerekmektedir. Bu bağlamda biz de Konya'nın, 1087-1088 / 1676-1677 yıllarını ihtiva eden 13 Numaralı Konya şer'iye sicilini inceleyerek bu yıllar arasında Konya'nın siyasi, sosyal, ekonomik, hukukî, idarî ve kültürel yapısının belirlenmesine katkı sağlamaya çalıştık., Written documents from the past to the present are of great importance in terms of the illumination of history. When the Ottoman state was withdrawn from the stage of history, it left valuable archive materials to enlighten us about its culture, social, administrative, economic, legal structures and urban life. Undoubtedly, in this archival material, Şer'iye Sicilleri holds an important place with its unique structure. Şer'iye Sicilleri, which is one of the most important sources that reveal all kinds of relations between people, closely concerns 472 years of Turkish history, economic, political, social and legal structures. Şer'iye Sicilleri is the knowledge bank of the region to which it belongs. it contains registration examples such as contracts, alimony, power of attorney, guardianship, inheritance cases, tereke, ferman, berat, Divan tezkeresi and letters. The Siciller contain many documents. it is therefore necessary to examine the records which reveal important evidence from political, economic, administrative and military point of view. n this context, we examined Konya's Register Number 13, which includes the years 1087-1088 / 1676-1677, and tried to contribute to determining the political, social, economic, legal, administrative and cultural structure of Konya during those years.

Bu çalışma 17. yüzyıl Osmanlı transformasyon döneminde Anadolu'da meydana gelen Celali İsyanları'nın sonuçlarını incelemeyi hedeflemektedir. Bu çalışmada transformasyon dönemi, imparatorluğun yerel şartlar ve imparatorluk dışında gelişen olaylardan etkilenerek askeri ve ekonomik alanlarla çeşitli problemlerin ortaya çıkması neticesinde söz konusu alanlarda 16. yüzyıldan 17. yüzyıla geçiş döneminde meydana gelen değişimlerin görüldüğü dönemi ifade etmektedir. Bu tezde Celali İsyanları'nın etkileri demografik ve ekonomik alanlarda `Celali Etkisi` kavramı kullanılarak incelenecektir. Celali Etkisi, Celali yıkımının en etkili olduğu İç Anadolu ve Kuzey Anadolu bölgelerinde uzun ve kısa vadeli olarak ele alınacaktır. Literatürdeki mevcut çalışmalar ve tezde kullanılan mukataa defterleri, iltizam talepnameleri ve mühimme defterleri gibi Osmanlı arşiv belgeleri göze önüne alınarak Celali Etkisi incelemesi 1576 ve 1643 arası dönemi kapsayacaktır. Bunların yanında Celali İsyanları'nın yıkıcı etkilerini görmek açısından kullanışlı olduğu görüldüğü için Fransız Büyükelçiliği tarafından tutulan raporlar da kullanılacaktır.Anahtar Kelimeler: Celali İsyanları, Celali Etkisi, Osmanlı Transformasyon Dönemi, mukataa defterleri This thesis aims to examine the effects of the Celali Revolts -a series of rebellions in Anatolia- in the 17th century Ottoman transformation period. The transformation period refers to a period in which the empire experienced important difficulties and changes in military and financial institutions due to the effects of local developments and external events during the transition from the 16th to the 17th century. In this thesis, the effects of Celali Revolts are examined concentrating especially on demography and economy by using the concept of `the Celali Effect`. The short and long run effects of these revolts are examined by focusing on the regions Northern and Central Anatolia, which were heavily affected by these revolts. The destructive effects of the Celali Revolts are dealt with between 1576 and 1643 owing to the availability of the case studies and Ottoman archival sources namely, the mukataa defters (tax-farming registers), iltizam talepnameleri (records of demands for tax-farms), and mühimme registers (records of imperial decrees). Moreover, the reports of the French Embassy are also used since they provide important information that one can use to follow the destructive effects of the Celali Revolts.Keywords: The Celali Revolts, The Celali Effect, The 17th century Ottoman Transformation, mukataa registers 156

Akdeniz coğrafyasında kurulmuş en büyük devletlerden biri olan Osmanlı Devleti, bünyesinde bulunan farklı etnik ve dinî unsurlara rağmen bu coğrafyada 600 yılı aşkın bir süre varlığını korumuştur. Osmanlı Devleti'nin uzun bir süre bu coğrafyada varlığını korumasına yardımcı olan unsurların izleri arşiv belgelerinden sürülebilir. Bu arşiv belgelerinin en başında gelen ve en önemlilerinden biri şer'iye sicilleridir.Merkezi hükümetle taşra teşkilatı arasında gerçekleştirilen yazışma suretleri ve mahkeme tutanaklarının kaydedildiği defter olan şer'iye sicilleri genel, idarî, hukukî ve askerî tarih açısından birçok öneme sahiptir. Sosyal ve iktisadî hayat bakımından da önemli bir yeri olan siciller; ait olduğu bölge hakkında, insanların yaşam tarzları, giyinişleri, kullandıkları eşyalar, yiyecek maddeleri, kadın ve erkeklerin giyim tarzları, o dönemde kullanılan evlerin nitelikleri, aile yaşantısı, toplum içerisinde kadının sahip olduğu konum, ailelerin çocuk sayıları, Müslim-Gayrimüslim ilişkileri, ticarî ve tarımsal hayat gibi birçok konu hakkında da bizlere veri sağlamaktadır. Bu bağlamda 15 Numaralı Şer'iye Sicilinin bize sağladığı veriler ışığında bizde, H. 1080-1081 / M. 1670-1671 yılları arasındaki Osmanlı Konya'sının sosyo-ekonomik yapısını ortaya çıkarmayı amaçladık. The Ottoman Empire, one of the largest states in the Mediterranean, maintained its existence in this geography for more than 600 years despite the different ethnic and religious elements within its structure. The traces of the elements that help the Ottoman Empire to maintain its existence in this geography for a long time can be traced through archival documents. One of the most important of these archival documents is the şer'iye records. The registers, which are the records of the correspondence transcripts between the central government and the provincial organization, as well as the court minutes, are of great importance in terms of general, administrative, legal and military history. The records, which are important in terms of social and economic life, provide us with data on the region in which it belongs, the lifestyle of people, clothes, items used, food items, clothing styles of men and women, properties of houses used in that period, family life, the position of women in society, the number of children of families, Muslim-non-Muslim relations.In this context, in the light of the data provided by the Registry No. 15, we aimed to reveal the socio-economic structure of the Ottoman Konya between the years of 1080-1081 / M. 1670-1671. 355

Şer'iyye sicilleri adı verilen mahkeme kayıtları Osmanlı Devleti'nin sosyo-ekonomik tarihinin ortaya konulmasına katkı sağlayan ana kaynaklardan biridir. Bu noktadan hareketle çalışmada Rusçuk şehrinin tarihine ait bir kesitin açığa çıkarılması amacıyla XVII. yüzyıla ait R-2 Numaralı Rusçuk Şer'iyye Sicili'nin 1-58 varaklık kısmının çeviriyazısı ve tahlili yapılmıştır. Çalışma ile kıymetli bir materyalin araştırmacıların kullanımına sunulması hedeflenmiştir.Defterin Latin alfabesi ile yazımı sırasında basit transkripsiyon kuralları uygulanmıştır. Transkripsiyonu yapılan metindeki hükümler, tarihsel bir bakış açısı ile değerlendirilmiştir. Ana metne geçmeden önce Rusçuk ve çevresinin tarihi, Osmanlı hukuk sistemi ve II. Mustafa'nın Avusturya seferleri ve bu seferlerin R-2 numaralı sicile yansımaları hakkında bilgiler verilmiştir. R-2 Numaralı Rusçuk Şer'iyye Sicili'nin orijinali Bulgaristan'ın Milli Kütüphanesi olan ve Sofya'da bulunan Cyril ve Methodius Kütüphanesi Şark Koleksiyonu'nda bulunmakta olup, bu sicil ve diğer Rusçuk sicillerinin kopyaları İstanbul'da bulunan İslam Araştırmaları Merkezi tarafından temin edilerek araştırmacıların hizmetine sunulmuştur. Ayrıca R-2 numaralı sicil ve diğer Rusçuk sicillerini Bulgaristan Milli Kütüphanesi'nin internet sitesinde bulunan `Sijills` başlığından indirmek mümkündür.R-2 Numaralı Rusçuk Şer'iyye Sicili'nin 1-58 varaklık kısmında, çeşitli konularda 201 adet hüküm yer almaktadır. Bu sicil dönemin siyasi, askeri, sosyo-ekonomik ve kültürel yönleri hakkında kıymetli bilgiler vermektedir. Sicilin kaydedildiği dönem Sultan II. Mustafa'nın Avusturya seferleriyle aynı döneme denk gelmektedir. Bu sebepten sicilin içeriğinde sefer ile alakalı çok sayıda hüküm bulunmaktadır. Bu hükümler askerlerin beslenmesi, sefere katılımın sağlanması, ordu mühimmatının temini ve taşınmasında izlenen yollar, devletin sefere yakın bölgelerde aldığı tedbirler, vatandaşa yansıyan vergiler ve diğer yükümlülükler ve eşkıyalık meseleleri gibi birçok konuda bilgi vermektedir. Bu hükümlerden yola çıkarak Osmanlı Devleti'nin sefer organizasyonu konusunda nasıl tedbirler alındığını ve sefer hazırlıklarıyla ilgili olarak kazalarda ne tür faaliyetler yapıldığını görebilmek mümkündür. Ayrıca ilgili defter, Osmanlı Devleti'nin taşradaki idari ve malî uygulamaları ile hukuk sistemi hakkında da kıymetli bilgiler ortaya koymaktadır.Anahtar Kelimeler: Rusçuk, Şer'iyye Sicili, Mahkeme, Kadı. Court register record that called `Şer'iyye sicilleri` is one of the main resource that provide the socio-economic history of the Ottoman Empire. In order to reveal a cross section of history of the Ruse, translations and analysis of the pages between 1-58 of the Ruse Court Register Numbered R-2 which belongs to XVII. century, were conducted. The study aimed to present a precious material to the researchers.When the text was written in Latin Alphabet, simple transcription rules were used. The transcripted provisions in the text are evaluated in a historical point of view. Before the main text, some information about the history of Ruse and its vicinity, Ottoman judicial system, the campaigns of Mustafa II on Austria and the reflections of these campaigns in the court register numbered R-2 are given.The original copy of Ruse Court Register numbered R-2 is present at the library of Cyril and Methodius' Oriental Collection which is the National Library of Bulgaria and the copies of this register and other Ruse register were brought to ISAM Library in Istanbul for the use of researchers. It is also possible to download numbered R-2 and the other Ruse Court Registers from the website of Bulgaria's national library, where listed as 'Sijills'.The pages between 1-58 in the numbered R-2 Court Register, there are 201 provisions about different subjects. This register gives precious information about politics, military, cultural and socio-economics of the term. The period when the register was recorded occured at the same time as Sultan Mustafa the second's Austria campaigns. Therefore there are many provisions about campaign in the register. These provisions give information about military food supply, recruitings for the campaing, standards for supplying and transporting the ammunition, precautions the goverment took in some regions near the campaign, taxation facts and other obligations, and brigandage matters. In the light of the information obtained in provisions, it can be possible to see how and what kind of precautions Ottoman Empire took about organizations and citys of expedition. Besides, the record reveals some valuable informations about Ottoman Empire's financial and administrative affairs in rural and also it's judicial system.Key Words: Ruse, Court Register, Court, Kadi 280

Çalışma, Osmanlı Anadolusu'nun önemli şehirlerinden Trabzon'u merkeze alan ve XVII. yüzyılın ilk yarısında bu şehirde yaşamlarını sürdürmüş olan kadınların toplumsal, ekonomik, siyasi ve ahlaki konumlarını ortaya koymayı amaç edinen bir inceleme niteliğindedir. Söz konusu nitelikte bir araştırma yapmaya yönelmemizin en önemli nedenlerinden birisi emekleme döneminde olan sosyal tarih incelemelerinin içerisinde kadınlara ilişkin tarih araştırmalarının henüz beklenen seviyeye ulaşmamış olması ve bu konu üzerine yapılacak çalışmaların Osmanlı tarihi ile ilgili bilinenlere de büyük katkılar sağlayacağının düşünülmesidir. Bu tez çalışması dört ana bölümden oluşturulmuştur. Osmanlı kadınını daha iyi anlayabilmek ve kadınların toplumsal, ekonomik ve ahlaki açılardan nasıl ve ne şekilde konumlandırıldıklarını anlamlandırabilmek adına İslam hukuku, fetvalar, kanunnameler ve şer'iyye sicillerindeki kadınlık algısının tartışıldığı birinci bölümde, Avrupalı kadınların da din ve toplum tarafından kendilerine biçilen değer ve konumları incelenmiş ve bu açıdan doğu ve batı arasındaki kadın imajları anlaşılmaya çalışılmıştır. Tezin ikinci bölümünde şer'iyye sicillerinden elde edilen veriler doğrultusunda kadınların evlilik ve boşanma ilişkilerinde var olan hukuki kimlikleri tartışılmıştır. Ailenin kurulması ya da sona erdirilmesinde hukukun kadınlara ne oranda söz hakkı tanıdığı ve kurulan ilişkilerde kadınların hakkını ne derece koruduğu hususu ele alınmıştır. Üçüncü bölümde kadınların toplum içerisinde şehirli-köylü, Müslüman-gayrimüslim, hür-köle şeklinde bir takım ayrı kimliklerle var olabildikleri ancak hukuki uygulamalarla zaman zaman aynılaştıkları tartışılmış, bu kadınların mülkiyete erişim halleri dolayısıyla ekonomik varlıkları ve bunları ne şekilde tasarruf ettikleri de yine bu bölümde incelenmiştir. Dördüncü ve son bölümde kadınların, mahalle ve mahalleli olgusu etrafında şekillenen dolayısıyla bu olgular etrafında kabul gören ahlaki yasalarla nasıl çevrelendikleri ortaya koyulmaya çalışılmış, hukuki ve toplumsal bir varlığa sahip olmaları hasebiyle hem suçlayan hem de suçlanan konumda yer alabildikleri durumlar örneklendirilmiştir. Tezin ana kaynaklarını XVII. yüzyılın ilk yarısına ait Trabzon Şer'iyye sicilleri oluşturmuş, bu arşiv kaynaklarının yanı sıra kanunname ve fetva koleksiyonları da kullanılmıştır. İkincil literatürü ise daha çok Osmanlı toplum ve yaşamı hakkında yapılan araştırma eserler ile yine farklı coğrafyalar temelinde Osmanlı kadını hakkında yapılan eserler oluşturmuştur. This study qualifies as an examination centered on Trabzon, an important city of the Ottoman Anatolia, and aimed at revealing the societal, economical, political and moral status of the women who have lived in this city in the first half of the XVIIth century. One of the main reasons for us to engage in a study of such quality is the fact that historical researches involving the women, which are in their infancy period, have not reached the expected level yet among the social history examinations, and that the studies to be conducted on this subject would greatly contribute to what is known about the Ottoman history.The present thesis study is comprised of four chapters. In the first chapter, in which the perception of women is discussed in Islamic law, fatwas, statutory decrees and sharia registers in order to understand Ottoman women in a better way, and to see how and in which way women are positioned in social, economic and moral terms, we examined the values and positions that are conferred to the European women by religion and society, and we endeavoured to understand the differences between the images of women in the east and west. In the second chapter of the thesis, we discussed the legal identities of women in terms of marriage and divorce procedures in the direction of the data obtained from sharia registers. We examined how much law recognizes women in terms of establishment or termination of a family, and how much the rights of women are protected in such procedures. In the third chapter, we discussed that the women may exist in the society with various identities, such as city-dweller/villager, Muslim/non-Muslim, free/slave; but, that they were sometimes put in the same equation in legal terms, and in this chapter, we also examined the economic assets of women in connection with their right to acquire real properties, and how they exercised such rights. In the fourth and final chapter, we endeavoured to reveal how women were surrounded by moral laws that were shaped within the framework of the concepts of neighbourhood and neighbourhood residents, and thus, that were recognized within the framework of such concepts, and we gave examples, in which they were considered as either accuser or accused since they were regarded as legal and social entities. Main references of the thesis are comprised of Trabzon Sharia registers from the first half of XVII century, and we also used the collections of statutory decrees and fatwas, as well as archive references. Secondary literature is mostly comprised of the research works that are prepared in relation with the Ottoman society and their life style, and works that are prepared in relation with the Ottoman women on the basis of various geographical locations. 285

17. yüzyıl tüm dünyada pek çok alanda değişim ve dönüşümlerin yaşandığı önemli bir dönemdir. Bu değişim ve dönüşümler beraberinde pek çok tepkiler getirmiştir. Osmanlı İmparatorluğu da bu değişimi yaşayanlardan devletlerden biridir. Celali İsyanları Osmanlı İmparatorluğu'nda ortaya çıkan bu değişimlerin tepkisi olarak değerlendirilebilir.Doğrudan Hanedanı ya da devleti hedef almayan bu isyanları, bugünün dinamikleri ile anlamak mümkün değildir. Celali grupları içerisinde toplumun hemen her sınıfından insanları görmek mümkündür. Bu insanların ortak bir amacının olduğunu söylemek zor olsa da temelde daha iyi yaşam şartlarına kavuşmak arzusu ortak amaç olarak görülebilir. Celalilerin amaçları göz önüne alındığında Bursa'nın Celalilerce istila edilmesinin belli amaçlar dahilinde olduğu düşünülmektedir. Devlet ile pazarlık ederek iyi mevkileri elde etmek isteyen Celaliler için Bursa önemli bir pazarlık noktası olmuştur. Anadolu'nun en büyük şehri ve imparatorluğun en önemli ticaret merkezlerinden biri olan Bursa, 1607'de Kalenderoğlu Mehmed Bey'in lideri olduğu Celali birliklerince istila edilmiştir. İstila süresince Celali liderinin elçileri sürekli İstanbul'a giderek Kalenderoğlu'na tekrar yeni bir idari görev verilmesi için pazarlık etmiştir.Bursa'nın Celali İsyanlarından çok fazla etkilenmediği savunulmaktadır. Ancak bu çalışma kapsamında okunan kaynaklar neticesinde Bursa'nın maruz kaldığı tahribatın bilinenden daha çok olduğu tespit edilmiştir. Yaklaşık iki ay süren bu istila boyunca şehrin doğusunun büyük kısmının tahrip edildiği görülmüştür. Ayrıca Celali istilasından hemen sonra Bursa'da yeni bir istilayı engellemek için bir sur inşa edilmiştir. Bu araştırmada bu surun haritası çıkarılmıştır. Anahtar Kelimeler: Celali, Celali İsyanları, Bursa, Eşkıya, 17. Yüzyıl, Sur, İstila. The 17th century is an important period in which changes and transformations are experienced in many filed all over the world. These changes and transformations brought together many reactions. The Ottoman Empire is one of the states that experienced this change. The Celali rebellions can be regarded as the reaction of these changes that emerged in the Ottoman Empire.It is not possible to understand these rebellions, which do not directly target the Ottoman dynasty or the state, with the dynamics of today. It can be possible to see people from nearly all classes of the society in the Celali groups. Although it is difficult to say these people have a common purpose, it is possible to say the basic aim of them is to get better life standards. Considering the purposes of the Celalis, Bursa invasion had some specific aims. Bursa has become an important bargaining point for the Celalis who want to negotiate with the state and to get good position in the state. Bursa, which is the one of the most important trade center in the empire and biggest city in the Anatolia, was invaded by the Celalis under the leadership of Kalenderoğlu Mehmed Bey in 1607. During the invasion, the envoys of the Kalenderoğlu were constantly going to Istanbul and negotiated for giving an administrative function to their leader. It is argued that Bursa was not affected too much by the Celali rebellion. However, it is determined thanks to the resources read for the thesis, the destruction of the Celalis in Bursa were farther than known. During this invasion that lasted for about two months, most of the east side of the city was destroyed. Moreover, shortly after the Celali invasion, in order to prevent a new invasion, a wall constructed in Bursa. In this thesis, the map of the wall is trying to demonstrate. Keywords: Celali, Celali Rebellions, Bursa, Bandits, 17th Century, Wall, Invasion. 160